Nummer 10, juni 2018

BuitenstebinnenHalfjaarlijkse uitgave van Naktuinbouw

Het gebruik van dronesInspectie vanuit de lucht geeft

meerwaarde

Innovatie keurings-techniekenDe keurmeester leert omgaan

met technologische ontwikkelingen

Ondernemers slaanhanden ineenHoe ondernemers de leemte op-

vullen die Productschap Tuinbouw

achterliet

Naktuinbouw2

Verder in dit nummer:

10 Innovatie keuringstechnieken

12 Hyperspectraalcamera’s en drones

14 Uitwisseling van dataverkeer

16 Ondernemers slaan de handen ineen

23 Nanotechnologie en labanalyses

Inhoud

Redactie: Naktuinbouw

team Communicatie

Postbus 40

2370 AA Roelofarendsveen

Tel. (071) 332 61 63

info@naktuinbouw.nl

www.naktuinbouw.nl

Druk: Ten Brink, Meppel

Ontwerp: Arno Geels, Den Haag

Twitter mee: #buitenstebinnen

4Keurmeester van de toekomst

De keurmeester ontwikkelt zich steeds meer

tot auditor.

6Groenteveredelingsbedrijven en NAFI

Een goed werkend monitoringsysteem

draagt bij aan betrouwbaarheid zaden.

18De keurmeester van A tot Z

Een impressie van het dagelijkse werk

van de keurmeester.

Buitenstebinnen 3

Wat is keuren? Wat doet een keur-meester elke dag? Wat moet je allemaalweten en kunnen als keurmeester ineen snel veranderende omgeving?Zomaar een paar vragen. Het alge-mene beeld van de keurmeester is:met je handen op je rug door hetveld/perceel/kas heen lopen. Maarklopt dat wel?

Tijd om eens een loep op de activiteit‘keuren’ te leggen. Wat houdt het inen wat wordt er tegenwoordig van eenkeurmeester gevraagd? Na het lezenvan dit themanummer van Buitenste-binnen zult u het met me eens zijn:dit is een veelzijdige en uitdagendejob. En een verantwoordelijke functie;de keurmeester neemt beslissingennamens de minister.

Er wordt niet alleen een beroep opkennis van gewassen gedaan. Dekeurmeester moet van veel marktenthuis zijn. Je bent de ambassadeur van Naktuinbouw en vraagbaak voorbedrijven. Je hebt een goede neus voor

vreemde zaken, pikt signalen op, jekunt goed met mensen omgaan énstevig in je schoenen staan, gevoelhebben voor technologie en ook nogeens digitaal onderlegd zijn. In eenonafhankelijke rol naar bedrijven, ineen sector die je aan het hart ligt. Datvraagt een open mind, flexibiliteit,wendbaarheid en bereidheid tot leren.

Weet een keurmeester dan alles? Nee, zeker niet. Door het werken ineen team en met specialisten uit deandere afdelingen Laboratoria enRassenonderzoek weet een keur-meester snel antwoorden te vindenop vragen die niet ‘à la minute’ tebeant-woorden zijn.

Keurmeesters bij Naktuinbouw zijnspecialisten op hun werkterrein. Inhun sector aanspreekbaar op state-of-the-art kennis van kwaliteitszaken,regelgeving en ziekten en plagen.Naktuinbouw is trots op het team van ruim 60 specialisten. Zij zorgendagelijks op uw bedrijf voor hetbeoordelen, certificeren en voor hetvrijgeven van ‘handel’ in teeltmateriaalvan topkwaliteit!

Onze keurmeester, een beroep om tekoesteren!

Een beroep vol uitdagingen

“De keurmeester

moet van veel

markten thuis zijn.”

John van RuitenDirecteur Naktuinbouw

Voorwoord

Naktuinbouw4

Beiden zien met lede ogen ‘oude rotten’met veel ervaring afvloeien, maar ditbiedt ook perspectief voor vers bloed:mensen die binnen afzienbare tijddeskundigheid en vaardigheden op-bouwen. Dat blijkt hard nodig, wantde Brexit kan bijvoorbeeld leiden totcontrole van zo’n 30.000 extra zendin-gen per jaar bij Naktuinbouw en 2.000bij de BKD. Ook het takenpakket van deorganisaties neemt eerder toe dan af.

Afstand houden“Een keuring moet goed gebeuren. Dekeurmeester werkt klantgericht binnende eisen die er zijn”, legt Franssen uit.“We lopen mee en houden tegelijkwat afstand, want dat is onze taak”,vult Bleijswijk aan. “Adviezen gevenwe niet. In feite proberen we te bewij-zen dat iets goed is. We willen daar-mee markttoegang vergroten of blijvenbehouden en we willen goed en gezonduitgangsmateriaal in de handel.” Ondanks deze positieve insteek zijn ersituaties waarbij een keurmeester eenpartij moet afkeuren. Dat is noodzake-lijk omdat ondernemers hun produc-

De buitenwereld kijkt kritisch naarhet vak van keurmeesters. Zij voerende controles uit op de afspraken diebinnen het vak en met de overheid zijngemaakt over kwaliteit, raszuiverheiden fytosanitaire zaken en waken overwet- en regelgeving. Keurmeestersmoeten hun taak naar behoren uit-voeren en dus hooggekwalificeerd zijnom dit werk te doen. Je verwacht dathet beroep daardoor minder populairis. Niets is minder waar. Robin Franssen, hoofd buitendienst enservice center van de BKD, ontvangt

regelmatig open sollicitaties. Over hetalgemeen van mensen met hart voorhet vak. “Ik heb 38 recruiters buitenlopen. Dat netwerk is goud waard omde juiste mensen te vinden”.

Vers bloedRon Bleijswijk, hoofd Keuringen bijNaktuinbouw, heeft dezelfde ervaring.Er is belangstelling voor het keurings-vak en dat is maar goed ook. Het werkgaat in de toekomst veranderen doorandere systemen en methoden, maarhet blijft altijd door mensen gestuurd.

Keurmeesters vormen het hart van de keurings-

diensten. Als zij hun vak goed verstaan, hebben ze

aan één woord genoeg om situaties op bedrijven

goed in te schatten. Het is een uitdaging om de

schat aan ervaring van generatie op generatie

door te geven. Behalve dat professionaliseert de

tuinbouw en leert de keurmeester omgaan met

nieuwe ondersteunende technieken.

Keurmeester van de toekomst

Keurmeesters: de ogen en oren van

Ron Bleijswijk:

“Als een bedrijf aantoont

het goed te doen, dan doen

wij een stapje terug.”

Buitenstebinnen 5

ten willen exporteren en geen ver-keerde partijen in de handel mogenkomen. “We hebben internationaaleen naam hoog te houden”, vindtFranssen. “Bloembollen uit Nederlandstaan synoniem voor kwaliteit. Datmag nooit veranderen.”

Lastige situatiesAls een partij niet door de keuringkomt dan heeft dat meestal financiëleconsequenties. Dat doet iets met ondernemers. Bij onbegrip over zo’nbeslissing neemt Franssen zelf de telefoon ter hand om de beslissing toete lichten en vooral om het gesprekaan te gaan. Ook Naktuinbouw gaathet gesprek aan met ondernemerslicht Bleijswijk toe. “Als eerste doet dekeurmeester dat. Komen zij er niet uitdan neemt de manager contact opmet het bedrijf. Soms kom ik in beeldom een extra toelichting te geven.”

Nieuwe techniekenFranssen en Bleijswijk denken na overhoe de keurmeester in de toekomstzijn werk doet, want in de komende

jaren staan veel veranderingen op deagenda. Zo zit Naktuinbouw middeninhet proces om bedrijven te autoriserenzelf inspecties te doen. Bleijswijk: “Hetaccent verandert, kwaliteitszaken latenwe steeds meer over aan leverancieren afnemer. Als een bedrijf aantoonthet goed te doen, dan doen wij eenstapje terug.” Het BKD-systeem verschilt daarin iets. Franssen: “Datdoen wij niet, maar we kijken welnaar onderzoekaanpassingen in dekeuringssystematiek.”Steeds meer technieken, zoals dronesen robots, komen beschikbaar omkeurmeesters te ondersteunen. Dezeontwikkeling werkt in de hand datkeurmeesters andere vaardighedenmoeten ontwikkelen. “Ook ontwikkeltde keurmeester zich steeds meer totauditor”, zegt Franssen. Bleijswijk vultaan: “Ik denk dat in 2022 de helft vande bedrijven op een of andere manierwerkt met een erkenningssysteem,zoals Naktuinbouw Elite, Select Plantof NAL. Bedrijven nemen daar meereigen verantwoordelijkheid en Nak-tuinbouw doet een stapje terug”.

Leren door doen“Kijkend naar de toekomst hebben wijals BKD vooral mensen nodig die instaat zijn om zowel visueel ziektes te herkennen als ook fytosanitaire inspecties uit kunnen voeren”, merkt

Franssen op. “Dat leren zij door meete lopen met ervaren collega’s en doorzelf die PDA (Personal Digital Assistant)in handen te houden.”Ervaring opdoen, kennis opbouwen,daar moet je meters voor maken, vin-den beiden. Anders dan in het verledenhoeft een keurmeester niet alles meerte weten, maar wel weten te vinden.Data van binnen en van buiten speeltdaarbij steeds meer een rol.

X-factorEr is nog een extra vaardigheid dieeen goede keurmeester ontwikkeltdoor ervaring. Noem het de X-factor.Bleijswijk: “Medewerkers zien niet al-leen een afwijking, ze pikken signalenop waardoor ze als het ware voelenwat er aan de hand is. Dan gaat hetniet alleen over alles wat op het bedrijfgroeit, maar ook om de ondernemeren zijn medewerkers.” In de tuinbouw gaat het overwegendom familiebedrijven, waardoor werken privé vaak dicht bij elkaar liggen.Goed contact onderhouden met mensen, dat is eigenlijk nog het meestbelangrijke van het werk. Want, zoschetst Bleijswijk: “Keurmeesters zijnde ogen en oren van het vak. Je moetweten wat er speelt, wat er omgaat inmensen en waar je tijdens de keuringspecifiek de focus op legt.”

l

de sector

Robin Franssen:

“We hebben inter-

nationaal een naam

hoog te houden.”

Enza Zaden is het eerste groentezaadbedrijf dat is geauto-riseerd voor NAFI (Naktuinbouw Authorized Field Inspection).Bedrijven die groentezaden maar ook ander teeltmateriaalproduceren, zijn primair zelf verantwoordelijk om aan de wettelijke eisen te voldoen. Naktuinbouw controleertsteekproefsgewijs. Gaat het om afgifte van fytosanitairecertificaten naar derde landen, dan voert de keurmeestervan Naktuinbouw de inspectie uit. De NVWA is eindverant-woordelijke. “In de kern zijn bedrijven uitstekend in staatom zelf die inspecties te doen, maar de wet vereist nu dathet door een keuringsinstantie gebeurt. We ontwikkeldenNAFI om de resultaten van eigen inspecties van bedrijvente erkennen. Naktuinbouw is de faciliterende organisatie,die training ontwikkelt, toeziet op het proces van inspectiesen bedrijven hiervoor erkent.”

VertrouwenAan het woord is Adrie Molenaar, manager InternationaleSystemen. De overheveling van inspecties en de bereidheidvan bedrijven om dit te doen, stemt hem positief. Naktuin-bouw wil uiteindelijk bereiken dat ook de NPPO (NationalPlant Protection Organization, in Nederland de NVWA) eengerechtvaardigd vertrouwen kan hebben in de resultatenvan die bedrijfsinspecties. Dit past binnen het nog verdervorm te geven ‘Verificatieprogramma voor zaadproductieen markttoegang’. Hieronder komen meerdere modules tehangen. De eerste en meest bekende is NAL (NaktuinbouwAuthorized Laboratories). Dit systeem voor autorisatie vanbedrijfslaboratoria startte in 1995 en heeft zich wereldwijdbewezen. Er zijn negentien laboratoria van dertien inter-nationale groenteveredelingsbedrijven die eraan deelnemen.

Goede monitoringNAFI is de tweede module die binnen het verificatiepro-gramma is ontwikkeld. De inspecteur en de veldinspectiesstaan centraal. In 2016 is samen met groentezaadbedrijvenop vrijwillige basis een begin gemaakt met de opzet en invoering. Naktuinbouw stimuleert bedrijven om mee tedoen. Een goed werkend monitoringsysteem draagt bij aande betrouwbaarheid van zaden. Nederlandse bedrijvenstaan internationaal hoog aangeschreven en hebben duseen naam hoog te houden. In de toekomst kunnen ze dezepositie verder versterken. Zodra een goedwerkend systeemis opgezet voor de zaadveredelaars zal NAFI ook openstaanvoor andere branches, zoals boomkwekerijen en opkweek-bedrijven. Daarnaast zijn er onder deze paraplu modules inontwikkeling als NAVIP (Varietal Identity & Purity) en NAP(Processing) en denken we na over een module Shipment.

Direct enthousiastEnza Zaden in Enkhuizen is vanaf het begin betrokken bijNAFI. “We waren direct enthousiast om dit op te pakken”,

Naktuinbouw6

Bedrijven die zich richten op de toekomst hebben hun organisatie op vele inspecties die zij zelf uitvoeren om de kwaliteit van hun product bedrijven meer verantwoordelijkheid te geven is daarom logisch.

Groenteveredelingsbedrijven bereiden zich voor op komst NAFI

Dubbel werk voorkomen door autorisatie

Adrie Molenaar:

“In de kern zijn bedrijven uitstekend

in staat om zelf inspecties te doen.”

Buitenstebinnen 7

vertelt Manuel van Eijk, directeur Productie. “We doen zelfal veel fytosanitaire inspecties en controles op raszuiver-heid, dus de uitvoering is voor ons relatief eenvoudig. Wijinspecteren veel vaker dan Naktuinbouw. We kennen onzegewassen door en door en zien het als een verplichting aanonszelf om deze handelswijze door te voeren.”Wereldwijd heeft Enza Zaden dertig productspecialisten die controles uitvoeren waarvan de helft in Nederland is ge-stationeerd. Twee daarvan hebben inmiddels een opleiding gevolgd bij Naktuinbouw om te kunnen voldoen aan deeisen die de keuringsdienst aan hen stelt. Van Eijk verwachtdat het uiteindelijk voor alle specialisten gaat gelden. “Wij zien de behoefte aan inspecties toenemen. Vanwegede wereldwijde handel in zaden, die raszuiver en vrij vanoverdraagbare ziekten zijn. Wij kunnen als bedrijven nietverwachten dat een keuringsinstantie al die inspecties kanblijven uitvoeren. Bovendien borgen we op deze manier dekwaliteit en de uniformiteit van onze inspecties en zijn we,na certificering, niet meer afhankelijk van de beschikbaar-heid van de inspecteur.”

Goede samenwerking“In de trainingen voor veldinspecteurs discussiëren we overmonitoringtechnieken, hygienëaspecten en rapportage van de bevindingen. Dit helpt bedrijven om het proces vaninspectie te verbeteren”, legt Molenaar uit. Prettig is dehouding van de veredelingsbedrijven, die gericht is op samenwerken. Dat zaden van topkwaliteit zijn, dient hetbelang van alle bedrijven.NAFI start in Nederland, omdat dit ook ons werkterrein is.Als dat gewenst is, stellen we onze opgebouwde kennis beschikbaar.” Wereldwijd vinden er meer ontwikkelingenplaats in dit kader. De Verenigde Staten en Frankrijk ontwikkelen bijvoorbeeld hun eigen systemen. Ook de ISF (International Seed Federation) heeft een werkgroep diezich bezighoudt met ‘movement of seeds’. Naktuinbouw

zoekt het overleg om die systemen zoveel mogelijk opelkaar af te stemmen. De grote uitdaging zit vooral in hetop elkaar aan laten sluiten van elkaars werkwijze.

Sterke sectorVeredelingsbedrijven hanteren meestal hogere normen dande wetgeving aan hen stelt. De veredelingssector kon zichin Nederland zo goed ontwikkelen, dankzij het feit dat zijin het verleden de noodzaak zag om afspraken te makenover de kwaliteit en toezicht daarop. Het heeft de bedrijvensterker gemaakt. Molenaar: “Bijzonder is dat Jeroen van Bilsen destijds aan de wieg stond van de eerste autorisatievan Bejo Zaden voor NAL. En nu was hij actief bij de eersteautorisatie van Enza Zaden voor NAFI.”

Kritisch op elkaar““Als wij uiteindelijk deze autorisatie krijgen en alle specia-listen zijn opgeleid, kunnen wij wereldwijd op uniformewijze betrouwbaardere inspecties uitvoeren. Dat is uiteinde-lijk ook goed voor de kwaliteit van onze producten”, vindtVan Eijk. “Wij gaan dus door met dit proces, puur in onseigen belang.” Dat er enige tijd nodig is om dit om te zettenin regelgeving neemt hij op de koop toe. “Door kritisch opelkaar te zijn tillen we elkaar naar een hoger plan en datvormt ook onze kracht.” l

orde. Dat geldt ook voor de en te borgen. De stap om deze

bedrijfsinspecties

Manuel van Eijk:

“Door kritisch op elkaar te zijn

tillen we elkaar naar een hoger plan.”

Naktuinbouw8

ExcursiesNaktuinbouw doet meer...

Kennis uitwisselen vinden wij belangrijk.

Daarom organiseren we op verzoek

excursies voor bijvoorbeeld medewerkers

van tuinbouwbedrijven of het agrarisch

onderwijs. We willen bijdragen aan het

creëren van een goed beeld over onze

tuinbouwsector. Dat begint al vroeg in het

leerproces. Wij ontvangen daarom ook

regelmatig basisschoolkinderen, scholieren,

studenten en medewerkers van bedrijven.

Ook in internationale opleidingen staat een

bezoek aan Naktuinbouw regelmatig in het

cursusprogramma. Op 29 mei ontvingen

wij de cursisten van de WUR-opleiding

‘Horticulture Sector Development’ voor

professionals uit ontwikkelingslanden.

Vaak ontstaan tijdens de presentaties en

de tour door ons Variety Center leuke

gesprekken. Zo leren we van én met elkaar

de tuinbouw wereldwijd beter kennen.

Buitenstebinnen 9

Bedrijfsinspecties drijven sterk op de alertheid

van de keurmeester, en dan met name of hij

of zij zaken goed ziet. Met nieuwe technieken

is in de toekomst een breder spectrum aan

zintuigen in te zetten: naast zien ook ruiken,

voelen en horen.

Het oog van de keurmeester aanscherpenmet technologische zintuigen

Innovatie keuringstechnieken

Naktuinbouw10

De keurmeester moet het gewas minimaal één keer zien.Hoe vaak hij dan het teeltbedrijf bezoekt, is afhankelijk vanhet soort gewas. Sommige gewassen staan heel lang op dekwekerij, andere zijn al na een paar weken leverbaar. “Bij het bedrijfsbezoek bekijkt de keurmeester alles in éénrondgang; zowel kwaliteit als quarantaine-ziekten. Hij letvooral op afwijkingen: insecten of schimmels op het gewas,groei-achterstanden, vermenging met een ander ras. Bijtwijfel neemt hij een monster dat ons laboratorium analy-seert”, vertelt Van Dalen. De vraag is hoeveel je moet bekij-ken voor een goed beeld. “Daar is nu geen richtlijn voor, wel zijn we bezig met statistische onderbouwing. Het gaatvaak op basis van vakmanschap en ervaring. We stellenhoge eisen aan onze mensen: ze mogen pas op pad als zegekwalificeerd zijn na een gedegen training en ze moetenhun vakkennis op peil houden. In het begin loopt een senior inspecteur mee, en de collega’s houden elkaar steedsscherp.”De nieuwe Plantgezondheidsverordening, die volgend jaar ingaat, maakt het mogelijk om meer risicogericht tekeuren. Nieuwe technieken en methoden kunnen daarbijhelpen als ze alvast tot een voorselectie leiden.

De beoordeling van plantkwaliteit en -gezondheid is sterkgebaseerd op wat je ziet. “De eis bij keuringen is: het plant-materiaal moet op het oog vrij zijn van afwijkingen. Bij vermoeden van ziekten kan de keurmeester natuurlijk een monster nemen, maar het start altijd met een visuelecontrole”, vertelt Marco van Dalen, beleidsmedewerkerKeuringen bij Naktuinbouw.Die insteek heeft nogal wat consequenties voor het werkvan de keurmeester: “Hij of zij ziet met name heel veel gewassen die in orde zijn. Maar menskracht is kostbaar: je zou hem liever inzetten in situaties waar de keuring echtnoodzakelijk is. Op basis van risico of na een voorselectiebijvoorbeeld. Daarom hebben we een open houding voorhet gebruiken van nieuwe technieken”, vertelt hij.

Kwaliteit en quarantaine-ziektenFormeel is de keurmeester de toezichthouder in het kadervan de Plantenziektenwet en de Zaaizaad- en plantgoed-wet. Behalve de visuele check van het plantmateriaal opkwaliteitsziekten is er nog de administratieve controle. Een andere belangrijke taak van Naktuinbouw, samen met de NVWA, is het weren van quarantaine-organismen.

SpeurhondenEen heel interessant aanknopingspunt is de geur: sommigeplantenziekten zijn te ruiken. Zelfs de mens kan dat soms:Fusarium in tulp is met de neus op te sporen. Niet voorniets noemen kwekers deze ziekte ‘het zuur’. Maar er is eendier dat vele malen beter ruikt dan de mens – de hond – ener bestaat al uitgebreide ervaring met de training van dedieren. Speurhonden sporen inmiddels drugs, geld, explo-sieven en menselijke ziekten op. “In Oostenrijk zijn detectiehonden getraind om de schade-lijke boktor Anoplophora – een quarantaine-organisme – opte sporen. Je kunt verder denken aan Opogona; de rupsendaarvan zitten in Yuccas en Dracaenas. Deze zie je niet bijeen visuele inspectie. Pas weken na oppotten komen ze aan het licht. De afzet moet vrij zijn van dit insect, dus debesmetting vormt een schadepost voor de ondernemer. Alseen hond ze vindt bij een voorscreening, voorkom je veelellende. Dat zou de ondernemer zelf kunnen organiseren.”Naktuinbouw zocht via een proef uit of speurhonden weleffectief zijn in praktijksituaties, zoals akkers of opslag-ruimtes. Ze bleken goed in staat om dat te vinden waar zeop getraind waren. De bottleneck is vooralsnog dat er eenpartner met speurhonden gevonden moet worden, die dedieren specifiek op dit vlak wil trainen en inzetten. Overi-gens bestaan er ook sensoren die vluchtige stoffen ‘ruiken’,die je aan een drone kunt hangen. Een heel andere manier om gebruik te maken van geur isinzet van vangplaten met feromonen, de natuurlijke geur-stoffen waarmee insecten elkaar vinden. Zo kun je achter-halen of schadelijke insecten aanwezig zijn. Dat het werkt,is in het verleden bewezen. “Maar je moet hier heel voor-

zichtig mee zijn. Sommige feromonen werken zo sterk, dat je de insecten van heinde en verre aantrekt en dat isniet de bedoeling”, vertelt Marco van Dalen.

DronesVeel van deze mogelijkheden zijn nog toekomstmuziek, dat geldt niet voor vision-technieken. Die gaan zeker eenrol spelen bij het keuringswerk. Zo wordt het oog van dekeurmeester aangescherpt. “Met camera’s en sensoren kunje op heel verschillende niveaus ‘kijken’. Je kunt ze aan de trekker, aan drones of vliegtuigen hangen, of gebruikmaken van satellietbeelden. De toepassingsmogelijkhedenhangen af van de gewenste fijngevoeligheid. De toestandvan een gewas – bemesting, droogte, hoeveelheid biomassa– kan van grote afstand beoordeeld worden. Voor het werkvan Naktuinbouw gaat het echter vaak om kleine afwijkin-gen. Dat is best ingewikkeld”, zegt hij.Je krijgt grote hoeveelheden data die je met behulp vankunstmatige intelligentie moet analyseren. Daarvoor is eenuitgebreide databank van normale en afwijkende situatiesnodig. Naktuinbouw experimenteerde in de afgelopen jarenen gaat daar ook mee door. Een eerste toepassing zou voor-selectie van afwijkende plekken op een kwekerij kunnenzijn, zodat de keurmeester daar gericht gaat keuren. In Belgiësporen ze al bacterievuur op met camera’s onder drones.Tot slot geven ook andere ‘zintuigen’ wellicht perspectief.Sensoren kunnen horen of er larven van kevers in bomenzitten en andere types sensoren meten of een plant ‘koorts’heeft, dat wil zeggen een verhoogde temperatuur als gevolgvan een besmetting of stress.“Op het moment is nog niet goed te zeggen welke nieuwetechnieken we in de toekomst in gaan zetten. Het meesteperspectief zit nu in de vision-technologie. Het zal echternooit zo zijn dat de technologie de keurmeester vervangt:het is een samenspel tussen techniek en vakmanschap”,besluit Van Dalen. l

Buitenstebinnen 11

Vroeger kostten geavanceerde camera’s

tientallen miljoenen euro’s en werden ze

alleen in de ruimtevaart ingezet. Nu

kun je met apparatuur van een paar

duizend euro al beeldanalyses doen.

Opsporen van afwijkingen

Naktuinbouw12

ook interessant wordt voor de tuinbouw en er spin-offsgaan komen. Cosine is met PPO in Lisse al aan de slag voorverbetering van de inspecties op schimmels in de bollen-sector. “In de sierteelt zou je aangetaste producten kunnenselecteren nog voordat ze op het oog te onderscheiden zijnomdat het je contrast verhoogt”, geeft hij aan.

Nieuwe vragenBehalve een geavanceerde camera heb je een computer-model nodig dat de beelden analyseert om de normale producten van de afwijkende te onderscheiden. Dat modelkan vervolgens zelf van de ervaringen leren. “Zo kan demachine op een gegeven moment bijvoorbeeld 20 á 30 golf-lengtes gebruiken, terwijl je zelf niet eens weet welke hijgekozen heeft”, zegt hij.De opmars van vision-technieken kan veel nieuwe vragenoproepen, waarschuwt hij: “Kwekersrecht bijvoorbeeld is nugebaseerd op wat je kunt zien of met DNA kunt aantonen.Als je met de apparatuur andere verschillen kunt aantonen,is dat dan ook een rechtmatig verschil tussen rassen?” l

Mensen kunnen kleuren zien met een golflengte tussen de380 nm (violet) en 780 nm (rood). Maar de kegeltjes in hetoog zijn alleen gevoelig voor rood, groen, blauw. Eigenlijknemen we dus maar drie kleuren waar en maken onze her-senen uit de combinatie van de waarnemingen de tussen-liggende kleuren. “Onze camerasystemen kunnen in hettraject van het zichtbare licht 45 kleuren waarnemen. Datmaakt het contrast dus veel groter. Je kunt ze inzetten omzaken op te sporen die een mens niet eens kán opmerken”,vertelt Marco Beijersbergen, hoogleraar in Leiden en oprich-ter van Cosine. Dit bedrijf is gespecialiseerd in meetappara-tuur die gebruik maakt van geavanceerde vision-technieken.Die beperken zich niet tot het zichtbare licht. Het analyse-gebied loopt van gammastraling tot ver in het thermischinfrarood.

100% inspectieBegin februari lanceerde Cosine de minicamera Hyperscout.Letterlijk gelanceerd, om vanuit de ruimte de aarde te ob-serveren. Dat is dus detectie vanaf een zeer grote afstand.Het bedrijf richt zich ook op toepassingen die productenvan dichtbij kunnen beoordelen. Een goed voorbeeld is eencamera die de versheid van vis in beeld brengt door kleur-analyse. Enkele jaren geleden werd deze bekroond met de‘Herman Wijffels Innovatieprijs’.“Bij voeding zetten ze op dit terrein grote stappen. Dat iseen grote en dus interessante markt. Nu nemen ze bij eenlopende band vaak monsters, om de kwaliteit te controleren.Met deze camera’s kun je naar 100% inspectie. Je kunt fouteproducten eruit halen of de techniek gebruiken om te sor-teren”, vertelt Beijersbergen.Hij is ervan overtuigd dat deze ontwikkeling op den duur

Hyperspectraalcamera ziet wat het oog niet ziet

Marco Beijersbergen:“Ik ben ervan overtuigd dat deze ontwikkeling

interessant wordt voor de tuinbouw’.

Gebruik van drones

De NVWA experimenteert uitgebreid

met de inzet van drones, uitgerust

met camera’s. Een aantal toepassingen

is inmiddels al bijna inzetbaar.

Inspectie vanuit de luchtgeeft meerwaarde

wettelijke taak heeft: overstromingsgebieden vastleggen (inverband met mogelijke bruinrotbesmetting), kartering vanlandbouwpercelen en bosjes (belangrijk voor Europese re-gelgeving) en opsporing van illegaal begraven kadavers. Hetvolgende perspectiefvolle project wordt het opsporen vanillegale visserij. “Fuiken zie je bij inspectie vanuit een bootniet goed. Als je vanuit de lucht eerst verdachte plekkenopspoort, kun je veel efficiënter controleren”, geeft hij aan.

VanggewasGebruik maken van satellietbeelden met een lage resolutieis een goedkopere manier van inspectie vanuit de lucht.“Soms heb je geen hoge resolutie nodig. Het blijkt goed mogelijk om met satellietdata te controleren of de boer demaïs heeft geoogst en of het vanggewas na een bepaaldeperiode op het perceel staat. Alleen al het feit dat we dit nukunnen, werkt preventief op fraude”, vertelt hij. Tot slot ziethij mogelijkheden om quarantaine-organismen in kassen opte sporen met drones. “Kasoppervlaktes zijn groot, je kunter niet bij. Met drones wordt het veel toegankelijker.” l

Inspecties kunnen erg bewerkelijk zijn. “We hebben de taakom quarantaine-organismen uit Nederland te weren. Daar-voor lopen inspecteurs nu bijvoorbeeld geregeld door debossen om bomen te bekijken op aantastingen. Soms opbasis van vermoedens, maar ook vaak willekeurig”, verteltRob Broekman, projectleider drones bij NVWA. Hij testte ofje verdachte bomen vooraf vanuit de lucht kunt selecteren.Dat blijkt inderdaad mogelijk. Door met een drone plus in-frarood- en multispectrale camera over het bos te vliegen,vind je vrij snel boomkruinen waar iets mee aan de handis. “De inspecteur hoeft dan alleen die bomen te gaan bekij-ken. Daardoor kan hij sneller werken en een groter gebiedinspecteren”, vertelt hij.Nog bewerkelijker is de inspectie op het mogelijke voorko-men van de Aziatische boktor, een quarantaine-organisme.Daarvoor zijn nu boomklimmers en hoogwerkers nodig.“Met een goede camera die ver kan inzoomen, konden wegaten vinden die we zelf geboord hadden. Dit waren simu-laties van de uitvlieggaten van de kever op ware grootte.Dus ook hier liggen perspectieven”, vertelt hij.

InfraroodBroekman onderzoekt sinds juni 2017 de voordelen van in-spectie vanuit de lucht. Dat kan met verschillende soortencamera’s, die het visuele gebied, nabij-infrarood (NIR) ofthermisch infrarood (TIR) ‘zien’. Ook is beeldvorming meteen laser (Lidar) mogelijk of detectie met geursensoren.“We moeten efficiënt inspecteren tegen minimale kosten.Dit soort technologie maakt dat mogelijk. Vanuit de luchtzie je vaak meer, en bovendien hebben de camera’s en sen-soren een breder bereik dan het menselijke oog”, vertelt hij.Hij voerde projecten uit op terreinen waar de NVWA een

Buitenstebinnen 13

Rob Broekman:“We moeten efficient

inspecteren tegen minimalekosten. Dit soort technologie

maakt dat mogelijk”.

Naktuinbouw14

Die gegevens kunnen geregistreerdebedrijven helpen hun kwaliteits- enmanagementsystemen te perfectio-neren. Is de tijd rijp voor meer trans-parantie?De hoeveelheid data – afkomstig uitdiverse bronnen – groeit. Naktuinbouwbeschikt over een grote database volkeuringsgegevens, laboratoriumuitsla-gen en rasseninformatie. Voor geregi-streerde bedrijven kan deze informatiezeer waardevol zijn. Omgekeerd ver-zamelen zij gegevens die voor Naktuin-bouw aantrekkelijk kunnen zijn. In de transitie naar de toekomstige organisatie kun je er niet omheen omover dit onderwerp te praten. Doorinzet van data kan veel meer dan totnu toe gebeurt. Tegelijkertijd moet jenadenken over de beveiliging en bor-ging van privacy. Wie krijgt toestem-ming om welke gegevens in te zien enwat mag je er mee doen? Deze vraag

staat centraal in de komende vergade-ringen van bestuur en sectorraden.

Positieve vooruitgangDirecteur John van Ruiten voelt hetspanningsveld dat hieruit voortvloeit,maar wil zich vooral richten op het nut:ofwel de positieve kant van de voor-uitgang. “Ik wil weten of er belangstel-ling is voor het delen van data. Wijhebben een exact overzicht van hetplantmateriaal van alle bedrijven enwaar het wordt geteeld. Mag je datvrijgeven of moet je daar juist terug-houdend in zijn? Gaat het om gege-vens per bedrijf of perceel - als hetgeregistreerde bedrijf daar toestem-ming voor geeft? Of gaat het om degecombineerde gegevens van de helesector of gewasgroep die niet meernaar afzonderlijke bedrijven te herlei-den zijn? Die discussie ga ik graag aan.”

AkkerwebHet delen en toepassen van data iswaardevol voor de managementsyste-men van bedrijven. Akkerweb is daareen voorbeeld van. Thomas Been van Wageningen University & Research(WUR) stond als nematoloog aan dewieg van dit platform. Akkerweb isvoortgekomen uit de ontwikkelingvan het aaltjesadviessysteem Nema-Decide Geo. Dit systeem zetten deWUR en Agrifirm in 2010 op. Sinds deofficiële start in 2016 maken inmiddels3.500 agrarische bedrijven gebruik van dit platform. Akkerweb bevat informatie van gewaspercelen die zijn geregistreerd via RVO (Rijksdienst

Met de nieuwe Europese

privacywetgeving staat

de discussie over delen

van persoonsgegevens

weer flink op de kaart.

Maar dataverkeer is nu

ook niet meer weg te

denken. Naktuinbouw

beschikt over veel infor-

matie die nu nog achter

slot en grendel zit.

Transparantie levert feiten op in plaats van aannames

Koppelen van data is een uitdaging voor de toekomst

ziet dit direct terug in zijn overzicht.En zo geldt dat voor veel diensten dieer al zijn of nog volgen. Been: “Je hebtmeteen een digitale uitslag, dus geenpapieren ‘mikmak’ meer. Dit kan dusook bij informatie die Naktuinbouwaanlevert en omgekeerd kan de dienstinzien wat de situatie ter plekke is.”Ook de informatie van drones kan sa-menvloeien in Akkerweb. “We zien detoepassingen langzaam groeien, waar-mee we intelligentie kunnen toevoegenaan data van telers. Zo kunnen zij eriets nuttigs mee doen om de teelt teoptimaliseren. Wat mij betreft mag hetnog wat sneller gaan. In Nederlandzijn we soms wat traag in die dingen.”

Takenkaarten opstellen“Drones zetten wij inmiddels ook in”,vertelt Han Fleuren van BoomkwekerijFleuren. Via een GPS-patroon brengenze de percelen in beeld. De boomkwe-ker ziet met een gewone camera eneen warmtebeeldcamera hoe de blad-kleur is en op welke plekken bomeneen betere bladbedekking hebben. Dit koppelt hij aan bodemanalyses en bodem-EC, die hij weer met eenbodemscanner achter de quad uit-leest. Dat doet hij meerdere keren perjaar. Met de gegevens van Akkerweb enzijn eigen metingen stelt hij een taken-kaart op voor bijvoorbeeld bemestingof watergift. Fleuren vindt het belangrijk om metzijn medewerkers nieuwe manieren te ontdekken om zijn bedrijf beter en

Buitenstebinnen 15

voor Ondernemend Nederland). Telerskunnen in een beschermde omgevingvia applicaties eigen informatie of dievan een adviseur en bedrijven toevoe-gen. Zo krijgt de ondernemer aan dehand van bodem- en gewasmonstersgeografisch in beeld waar aaltjes zit-ten en wat de exacte samenstellingvan de bodem is of hoe de gewasgroeiis. De ondernemer kan dan zo zijn wa-tergift, ziektebestrijding en bemestingexact toepassen. Dat geeft het besteresultaat tegen de laagste kosten oflaagste milieubelasting. Een andervoordeel van dit systeem is dat devoorgeschiedenis van huurpercelenprecies bekend is.

Digitale uitslag“Binnen dertig seconden vraagt eenteler zijn perceelsinformatie op”, legtBeen uit. “Hij kan via een account zijneigen gegevens inzien en die delen alshij toestemming geeft. Wij denkendaar heel basaal over. De teler heeftdata, wij helpen hem om er iets nut-tigs mee te doen.”Zaken die voorheen via andere kanalenwerden gecommuniceerd, kunnen nudirect via Akkerweb verlopen. Labora-torium voor grond- en gewasonder-zoek Eurofins zet via ‘Stripbuilder’ deuitslagen van monsters over naar debeschermde omgeving. De ondernemer

efficiënter te sturen. Hij steekt daarveel tijd in. Maar alle gegevens moetenook worden geijkt en geschikt wordengemaakt voor gebruik. Juist het laatstevraagt veel onderzoek.

Nog veel lerenIs het vrijgeven van data zoals per-ceelgegevens door Naktuinbouw nupositief of negatief? Fleuren weet hetnog niet. “Ik wil bijvoorbeeld bestweten wat mijn collega’s telen. Dankan ik beslissingen nemen hoeveelbomen ik aanplant of hoeveel hout ikent. Het zegt immers nog niets over de vraag van de markt.” Ook op gebiedvan fytosanitaire zaken is er nog veelte leren. Leg bijvoorbeeld het patroonvan ziekte-uitbraken op die van deweersomstandigheden. Dan ontdek je waar mogelijke risico’s liggen of jekunt preventief maatregelen nemen.“Adviserende partijen kunnen daardan gebruik van maken. Wij doen dat zelf al op microniveau door de informatie van weerstations op onzepercelen te koppelen met wat wescouten. Als Naktuinbouw deelneemt,kun je op meer plaatsen experimen-teren. Misschien moeten we ons ookniet druk maken om deze transparan-tie en het delen van data. Het kan wel eens in ons voordeel werken. Webaseren onze kennis dan niet op aan-names, maar op feiten”, zegt Fleuren.

l

Thomas Been:

“De teler heeft data,

wij helpen hem om er

iets nuttigs mee te doen.”

Op zich is dat geen probleem, wantAstilbe kan goed tegen water van43,5°C. Het is ook een milieuvriende-lijke behandeling tegen allerlei soortenaaltjes, dus tijdens de opkweek passenwe dat ook toe. Nadeel is dat het hetewater de bloemaanleg van Astilbe ver-nietigt. In het eerste jaar na de behan-deling bloeit de plant niet. Dat is eenprobleem voor de export”, legt Lucas-sen uit. “In een tuincentrum concur-reert een bloemloze plant slecht tegeneen weelderig bloeiende Amerikaanse,Canadese of Japanse soortgenoot.”Een saillant detail is dat Astilbe hele-maal geen last heeft van bladaaltjes.“Omdat we ze in de kwekerij jaar in,jaar uit met warmwater behandelen ishet probleem uitgeroeid. Zelfs als jeactief probeert een Astilbe met aaltjeste besmetten lukt dat niet.”

Het Productschap Tuinbouw (PT) waseen kennis- en overlegplatform. Hierininvesteerden ondernemers en de over-heid gezamenlijk in onder meer onder-zoeksprojecten. Sinds de officiëleopheffing van het PT op 1 januari 2015moeten de circa 30.000 tuinbouwonder-nemers zelf initiatieven ontplooien.

Geen bloei in eerste jaarVaste plantenkweker Marcel Lucassenvindt het CATT-project het mooistevoorbeeld van hoe het tegenwoordigmoet. CATT staat voor Controlled Atmosphere and Temperature Treat-ment en wordt gebruikt tegen aaltjes.“Astilbe is voor ons één van de belang-rijkste producten. Voor de export naarde VS, Canada en Japan is een warm-waterbehandeling verplicht om eenuitbraak van bladaaltjes te voorkomen.

Vaste plantenkweker Marcel Lucassen en

fruitboomteler Jan Veltmans gaan in op hoe

de sector de door het Productschap Tuinbouw

achterlaten leemte zelf opvult.

Nieuwe initiatieven voor onderzoek

Ondernemers slaan de handen GelijkgestemdenDat er een gezamenlijk onderzoek naareen alternatief kwam, is eigenlijk toe-val. “Ik reed met een aardbeienkwekernaar een vergadering en we sprakenhierover. Bij aardbeien gebruiken zeeen CATT-behandeling tegen de aard-beimijt. ‘Zou dat ook niets voor vasteplanten zijn’, vroegen we ons af. Dathebben we meteen getest. In eersteinstantie bleek Astilbe goed in bloei tekomen na een CATT-behandeling.”Lucassen wilde het groter aanpakken.Via advertenties vond hij zeven gelijk-gestemde collega’s. Ze legden allemaaleen bedrag in om het onderzoek meete financieren. Daarnaast ontving hijsubsidies. “Samen richtten we eenstudieclubje op. Vanuit de WUR is Pieter van Dalfsen bij het onderzoekbetrokken. Bij Van Acht Koel- & Vries-opslag in Sint-Oedenrode vinden deCATT-behandelingen plaats.”

ReceptenBij een CATT-behandeling ondergaande planten in een gasdichte cel, gedurende een bepaalde periode, eenbehandeling. Deze bestaat uit eencombinatie van een verhoogde tem-peratuur en specifieke luchtcondities,zoals de concentraties zuurstof enkoolstofdioxide in de lucht. Ook hierkomen er dus geen chemische midde-len aan te pas. “Het project loopt nudrie jaar en we zien mooie resultaten.”Er vindt ook geen virusbesmetting viahet warme water meer plaats. Dit waseen groot probleem bij Hosta’s.De volgende stap is om de inspectie-diensten van de VS, Canada en Japante overtuigen dat CATT minstens zoeffectief is als de voorgeschreven

Naktuinbouw16

Jan Veltmans:

“We zullen zelf collectieven moeten

vormen en daarbij zeker

het fundamentele onderzoek

niet vergeten.”

ineenwarmwaterbehandeling. “Dat wordteen probleem”, vermoedt Lucassen.“In de tijd van het Productschap kon-den zij lobbyen en daar waren ze be-hoorlijk succesvol mee. Nu moetenAnthos (de brancheorganisatie van dehandelsbedrijven in bloembollen enboomkwekerijproducten) en de Neder-landse Voedsel- en Warenautoriteitonderhandelen met de VS. Het is inieder geval iets wat wij als planten-kwekers nooit zelf kunnen bekostigen.”Heeft het dan wel zin om met dit on-derzoek door te gaan? “Zeker wel, eenland als China bijvoorbeeld heeft geenprobleem met bladaaltjes, maar stelteisen wat betreft andere aaltjes. Al-leen, zij schrijven geen behandelings-methode voor. Het maakt niet uit hoe,als de planten maar aaltjesvrij zijn. Endat lijkt heel goed te lukken met deCATT-behandeling.”

Ketenbrede aanpakVruchtboomteler Jan Veltman is enthousiast over het eerste collectieveproject in zijn sector. “We starttenvorig jaar met een onderzoek naarvruchtboomkanker. Dit is een schim-melziekte waarbij de cellen doodgaanen de sapstromen vanaf die plek te-genhouden, zodat de rest van de tak

afsterft.” Productieverlies en afstervenvan bomen kost de fruitsector jaar-lijks meer dan 2 miljoen euro. In dezepubliek-private samenwerking (PPS)tussen bedrijfsleven en de WUR onder-zoeken we hoe we vruchtboomkankerkunnen voorkomen en bestrijden viaeen ketenbrede aanpak van vermeer-dering tot en met teelt.“Het onderzoek neemt vier jaar in be-slag. Elke Naktuinbouw Elite-deelne-mer betaalt jaarlijks een bedrag perhectare. Inmiddels doen 35 bedrijvenmee met in totaal meer dan 1.000 ha.Dat wil zeggen dat 90 tot 95% van hetareaal in dit onderzoek participeert”,aldus Veltman. “Kortom, dat smaakt naar meer!” Inmiddels loopt het onderzoek naarde onderstammen. De bomen volgenkomend najaar. Als we eenmaal wetenwelke maatregelen effectief zijn tegenvruchtboomkanker kunnen we die op-

nemen in het kwaliteit-plus-systeemNaktuinbouw Elite”, hoopt hij. “Zo’n certificeringssysteem maaktmeerwaarde zichtbaar. De bedrijvenworden geaudit. Daarmee tonen weaan dat de kwaliteit van deze vrucht-bomen hoger is dan standaard. En datis goed voor onze concurrentiepositie.”

Grootste fout“Het afschaffen van het ProductschapTuinbouw is één van de grootste fou-ten die ooit is gemaakt”, meent MarcelLucassen. “Er is nu geen structuurmeer en dat gaan we missen.” JanVeltmans is het daar hartgrondig meeeens. “Het is doodzonde dat het wegis. De financiering van projecten dievoor 2015 waren gestart liep nog door.Maar deze lopende onderzoeken zijnlangzaam maar zeker afgerond. Nubeginnen de gaten te vallen. We zullenzelf collectieven moeten vormen.” l

Buitenstebinnen 17

Marcel Lucassen:

“Het afschaffen van het

Productschap Tuinbouw is

één van de grootste fouten

die ooit is gemaakt.”

Naktuinbouw18

De keurmeester van A tot Z

Alles begint met hygiëne

Gerben Dijkstra trekt hier zijn overlaarzen aan. Gerben:“Hygiëne is super belangrijk. Ik schat de risico’s in en neemdaarop de juiste voorzorgsmaatregelen. Als keurmeesterheb je zelf de keuze hoe je dat doet. Tijdens de veldkeurin-gen loop ik soms wel 25 km langs de bomen. Hoezen overmijn wandelschoenen zijn dan het meest comfortabel. De keuringen hebben een verschillende achtergrond, zowelwettelijk op kwaliteit en quarantaine-organismen en even-tueel de keuring voor kwaliteit-plus-systemen, bijvoorbeeldNaktuinbouw Elite grootfruit.

Grote variatie aan gewassen

Natasja Luiten is keurmeester in de omgeving Boskoop.“Tijdens de veldinspectie kijk ik naar ziekten en plagen enafwijkingen in de gewassen. Er is een grote variatie aan ge-wassen. In Boskoop staan veel gewassen en elk gewas heeftzijn eigen bijzonderheden. Het is dus belangrijk om bredekennis te hebben en deze kennis up to date te houden,vooral met betrekking tot actuele ziekten en plagen.

Keurmeesters in beeld

Voor keurmeesters is het werk heel divers. Afhankelijk

van de sector meer buiten op het land of meer binnen in

de kas en soms met heel veel kilometers die zij afleggen

op percelen. In dit beeldverslag een impressie van het

dagelijks werk van de keurmeester.

Buitenstebinnen 19

Met het blote oog

Wybo Zijlstra bekijkt hier gerbera in de kas: “De keuring isvisueel, ik kijk of er geen ziekten en plagen in het gewaszitten. Wat ik wil voorkomen, is dat ik normale afwijkingenaanzie voor een plaag en daarom pak ik mijn loep erbij.Jaarlijks worden er zo’n miljoenen gerberaplanten geprodu-ceerd. Gerbera is een plantenpaspoortplichtig gewas envoor dit gewas geldt dat ik dat elke vier weken controleer.De frequentie van onze bezoeken is afhankelijk van hoelang de teelt duurt. Mijn collega’s en ik bekijken deze steek-proefsgewijs.

Door de papieren

Keurmeester Leo van Leeuwen bezoekt een Phloxen-bedrijfvoor de jaarlijkse administratieve controle. “Ik ga na of hetbedrijf de afspraken nakomt. Ik bekijk of de juiste docu-menten aanwezig zijn en of de producten op het bedrijf traceerbaar zijn via een goed administratief systeem. Ookkijk ik of het bedrijf gewaswaarnemingen doet (bijvoorbeeldop ziekten en plagen) en op welke manier het bedrijf hetteeltmateriaal in het verkeer brengt. Oftewel welke infor-matie zit er bij het product op het moment van verhande-ling. Belangrijk daarbij is het juiste plantenpaspoort.”

Kennis bijhouden en behouden

“Om mijn werk goed te doen moet ik toegang hebben totveel bronnen”, vertelt keurmeester Atef Emara. Regelgevingverandert vaak, dus ik moet up to date zijn. Dat heb ik viamijn laptop beschikbaar. Ik ben gekwalificeerd voor het werkdat ik uitvoer en dat moet ik bijhouden. Eén van de onder-delen om dat bij te houden zijn verdiepingsbijeenkomsten.Hierin nemen we met elkaar de veranderingen door, stem-men zaken op elkaar af en doen nieuwe kennis op. Daar-naast loopt er regelmatig een senior keurmeester mee tijdensde keuringen om de kwaliteit van inspecties te borgen.”

Naktuinbouw20

Ziekten en plagen uit de EU houden

“Er is een lijst met ziekten en plagen die we niet in de EUwillen hebben. Voordat het materiaal geïmporteerd wordt,moet ik het inspecteren”, zo vertelt Adrie de Wit. Als ik het in orde heb bevonden, beschikt de importeur over hetmateriaal. Daarvoor staat het eerst in een quarantaine-ruimte. Ik controleer ook of het bedrijf aan de voorwaardenvoor de quarantaine-ruimte voldoet. Ik kijk naar de docu-menten en certificaten van in dit geval mijn collega van de fytosanitaire keuringsdienst van de Canarische eilanden.Per jaar bekijken we in totaal zo’n 9.000 importzendingen.Het gebeurt wel eens dat ik een partij moet weigeren, omdatdeze niet aan de Europese eisen voldoet. De meeste partijengaan gelukkig zonder problemen door. Een partij die nietaan de eisen voldoet, pikken we eruit. Dat is niet alleen in het belang van de importeur, maar voor heel Nederlanden mogelijk de gehele EU.

Kwaliteit-plus-systeem

Adrie Böhm neemt hier monsters voor het pyramide-systeem Naktuinbouw Elite. Bedrijven willen daarmee eenhogere kwaliteit dan de standaard kwaliteit behalen enkenbaar maken. “De keuringen die ik doe kunnen in Neder-land zijn, maar ik reis ook de hele wereld over en ga ooknaar landen als Duitsland, Portugal, Tenerife, Guatemala,Kenia, USA of waar het bedrijf dan ook productielocatiesheeft. Grote nauwkeurigheid is heel belangrijk. Een verkeerdmonster of schrijffout kan bijvoorbeeld grote gevolgen hebben. Wanneer ik veel monsters naar het laboratoriumvan Naktuinbouw stuur, dan stem ik dat op tijd af met hetlaboratorium om er zeker van te zijn dat ze getoetst kunnenworden. Een monstername in het buitenland doe je niet zomaar even opnieuw.”

De keurmeester van A tot Z

Buitenstebinnen 21

‘Internet of plants’

Nanotechnologie maakt lab-analyses in het veld mogelijkOm hele kleine structuren

te zien, heb je heel grote

meetapparatuur in het

lab nodig. Maar bionano-

technologen van Wagenin-

gen University & Research

(WUR) zijn erin geslaagd

de apparatuur zo klein te

maken, dat je zelf in het

veld kunt meten.

Een andere interessante

ontwikkeling: de plant zelf

kan als meetinstrument

functioneren.

Aldrik Velders moest even wennenaan de term ‘nano’. Voor het grote publiek betekent dat ‘heel klein’,maar hij is als chemicus gewend aanmoleculen die minder dan 1 nm zijn.Nanodeeltjes zijn vaak constructiesvan verschillende moleculen, die wel100 nm kunnen zijn. “Voor ons isnano dus heel groot”, zegt hij lachend.Velders is hoogleraar BioNanoTechno-logie bij de WUR, een werkveld datzeer sterk in ontwikkeling is.Eigenlijk is het een verzameltermvoor twee heel verschillende benade-ringen. De ene is het opbouwen vanhele grote moleculen die verschil-lende eigenschappen combineren.Dus iets kleins steeds groter maken.Dit is de chemische invalshoek.De andere benadering is precies hetomgekeerde: iets groots heel klein

maken. Daarbij gaat het vooral omminiaturisering van meetinstrumen-ten. Dat is dus vooral een technischeaanpak.

Medische ontwikkelingenVeel chemische ontwikkelingen op dit terrein vinden plaats op medischgebied, omdat daar nu eenmaal veelinvesteringen zijn in onderzoek naarziekten als kanker, Alzheimer en Parkinson. Een voorbeeld is om een nanodeeltje dat samengesteld is uitmeerdere moleculen te gebruiken alsmultifunctionele contrastvloeistof:“Voor een operatie geeft dat nano-deeltje in de MRI-scan een contrast-beeld. Tijdens de operatie geeftdatzelfde nanodeeltje licht, zodat jede MRI-informatie kunt combinerenmet wat je ziet”, vertelt hij.

> > >

“Ook voor bijvoorbeeld afvalwaterzui-vering of in de veredeling van plantenzouden zulke grotere aggregaten vanmoleculen heel nuttig zijn. Het gaatdan om magnetische en fluorescerendeeigenschappen. Normaal zou de ont-wikkeling voor zulke toepassingenveel te duur zijn, maar omdat het al in de medische wereld bestaat, is eenflink deel van de kennis voorhanden.”

Mini-apparaatjesZijn eigen onderzoeksgroep maakteflinke stappen bij het verkleinen vanmeetinstrumenten. “Om heel kleinestructuren te kunnen zien, heb je heelgrote en dure apparatuur nodig. EenNMR-apparaat (vergelijkbaar met deMRI in het ziekenhuis) kost een halftot tien miljoen euro. Ze zijn metname zo duur, omdat je over een flinkgebied een sterk en constant magne-tisch veld moet hebben om een MRI-beeld te kunnen vormen”, vertelt hij.Hij laat een soort plastic chip zien, gemaakt met een 3D-printer. In hetplastic zit een micro-kanaaltje waareen vloeistof in kan. Het is omwikkeldmet koperdraad dat bovenaan uit-steekt. Kosten van dit zogenaamd mi-crofluïdische apparaat: vijftig cent.“Als je een radiofrequentie naar despoel stuurt, kun je moleculen meten.Dit is MRI-technologie en die kun jecombineren met spectroscopie; detec-tie van stoffen aan de hand van hun

spectrum. Dat kan allemaal in hetveld; je hoeft dus niet meer altijd naarhet lab”.Het is al mogelijk met zulke kleine in-strumenten in urine, bloed en speek-sel allerlei bepalingen te doen. OokDNA-bepalingen met PCR-technologiebehoort tot de mogelijkheden. Eenaantal studenten maakte een mobiel

Naktuinbouw22

PCR-apparaat. Ze hebben daarmee deTopsector Chemie Studentencompeti-tie 2017 gewonnen. Het gaat om eengoedkoop apparaatje dat buiten hetlab genetische bepalingen kan doen,ook hier met microfluïdische principes.

In de plant kijkenNieuwe technieken maken het moge-lijk om meer te weten te komen overgewassen en hun omgeving. Velders: “Nu analyseer je veel van bui-tenaf, met het blote oog of met ge-avanceerde camera’s, al dan niet metbehulp van drones, die bijvoorbeeldinfrarood kunnen zien. Maar met NMRen spectroscopie kijk je ín de plant ofeen zaadje, bovendien zonder het tebeschadigen. Je kunt plaatjes maken

Aldrik Velders:

“Door meetresultaten

te communiceren naar

andere planten krijg je

een internet of plants.”

van de binnenkant en die combinerenmet spectroscopie waardoor je weetwelke moleculen belangrijk zijn. Datkan ook terwijl de plant groeit of hetzaad kiemt.”Een stap verder is om de plant zelf alsmeetinstrument te gebruiken. Hij kandan zijn eigen functioneren meten,maar ook de verandering van de om-geving. Om dat te realiseren werkt de WUR samen met de andere drieNederlandse technische universitei-ten in het project Plantenna: de plantals antenne. “Met microsensoren in de sapstroom kunnen we processen ín de plant waarnemen. Dat geeft informatie over de kwaliteit van hetgewas of bijvoorbeeld het vochtge-halte. Ook gebruiken we de plant omde omgeving te monitoren, bijvoor-beeld om klimaatverandering in beeldte brengen. Daarnaast kijken we of wede meetresultaten kunnen communi-ceren naar andere planten. Zo krijg jeeen ‘internet of plants’, vertelt hij.

Stoffen gericht afleverenIn de medische wereld is gericht be-zorgen van stoffen een belangrijk on-derzoeksitem. “Antibiotica en chemo-therapie zijn paardenmiddelen. Als jede stoffen gerichter kunt afleveren opde plek waar ze moeten werken, werkthet middel veel efficiënter en krijg jeminder bijwerkingen. Ook kun je den-ken aan gecontroleerde afgifte, afhan-kelijk van de reactie. Zulke techniekenzijn ook te vertalen naar de tuinbouw,bijvoorbeeld bij nutriënten, gewasbe-schermingsmiddelen of stoffen die deweerbaarheid verhogen”, zegt hij.

Zoals uit de voorbeelden blijkt, be-strijkt bionanotechnologie een heelbreed werkveld. Het krijgt op den duurgrote invloed, in de eerste plaats bij dedokter en in het ziekenhuis. Maar ookhet werk van Naktuinbouw – zowelkeuringen als laboratoriumtoetsen –kan er in de toekomst flink door ver-anderen. l

Buitenstebinnen 23

Opleidingen & Trainingen

Data opleidingen & trainingen tweede helft 2018

• Bemonstering van planten 4 september(inschrijven t/m 21 juli) 11 & 12 sept. (examen)

• Bedrijfshygiëne 5 september(inschrijven t/m 24 juli)

• Spoor van het zaad 12 september(inschrijven t/m 1 augustus)

• Geautoriseerde veldinspectie in de zaadproductie 13, 20 september(inschrijven t/m 2 augustus) 25 september (examen)

• Zaadanalyse Start 18 september(inschrijven t/m 7 augustus) (diverse modules)

• Seed Identification (Engelstalig) 1, 2, 3 oktober(inschrijven t/m 22 augustus)

• Bemonstering van zaden 30 oktober(inschrijven t/m 19 september) 14 nov. (examen)

• Real-time PCR voor de groene sector 20, 21 & 22 november(inschrijven t/m 8 oktober)

Bekijk het overzicht van alle Opleidingen & Trainingen op www.naktuinbouw.nl/opleidingen

Neem voor in company trainingen contact op via opleidingen@naktuinbouw.nl of (071) 332 62 70

Naktuinbouw24

Bij een theeplantage denk je niet meteen aan Soerendonk, Zuidoost-Brabant.Toch groeien hier planten die een uitstekende kwaliteit thee leveren. Bevestigdin onafhankelijke smaaktesten van The International Tea & Coffee Academy ende Karpendonkse Hoeve in Eindhoven (met een Michelin-ster).

Linda Cebrian-Rampen stond voor de keuze wat te doen met de ouderlijke boerderij.Op de oude voet verder met vee, akkerbouw en groenten had haar nooit getrokken.“Tijdens mijn huwelijksreis in Azië wist ik het opeens: ik ga thee maken. Ik ben eenechte theeleut en maakte daar kennis met speciale soorten en theeceremonies”.

De juiste rassenEerst volgde ze een opleiding tot theesommelier. Daar kwam ze definitief tot de overtuiging dat je zelfs theeplanten kunt telen in een gematigd klimaat. In Schotland en Zwitserland lukt het immers ook, zag ze tijdens excursies. Het is vooral een kwestie van de juiste variëteiten kiezen. “Aanvankelijk teelde ikplanten van verschillende herkomst, maar nu ik een beter netwerk heb, ben ikuitgekomen bij sterke rassen uit Darjeeling, China en Taiwan”, zegt ze.

KennisuitwisselingVia de telersorganisatie ‘Tea grown in Europe’ wordt kennis over rassen, teelt en verwerking uitgewisseld. Linda Cebrian verwerkt de blaadjes handmatig metbehulp van een rolmachine en een grote wok. “Groene thee moet na de pluk eerst even verwelken en wordt daarna gerold. Dat is belangrijk voor de smaak: de bladnerven gaan open en de plantsappen komen vrij. Daarna worden deblaadjes gewokt om het enzym dat voor oxidatie zorgt te stoppen. Bij zwarte thee wil je juist wel oxidatie, gedurende een paar uur”, vertelt ze.Ze mikt niet op een bestaande theesmaak : “Die kun je nooit namaken. Je moetecht een eigen Nederlandse theesmaak ontwikkelen. Dat doe ik nu onder denaam ‘Het Zuyderblad’. Naast de teelt organiseert Linda excursies, proeverijen,workshops en een thee-café op het eigen bedrijf.

Naktuinbouw Buitenstebinnen

Een bestaand product in een nieuw jasje. In deze editie: thee van Brabantse bodem

“Je moet echt een eigen Nederlandsetheesmaak ontwikkelen”