HET COMPLEX INNOVATIEPROCES VAN EEN EENVOUDIG ARTEFACT:

DE GESCHIEDENIS VAN DE WC

Harry Lintsen

School of Innovation Sciences

Complexiteit?

Complexiteit: Chaos, janboel, wanordeComplex gedrag:- Minimale variaties in begincondities- Totaal verschillend gedrag van technische systemen- OnvoorspelbaarheidComplex systeem: Hiërarchisch systeem met subsysteem, subsubsysteem, etc.Complex systeem:- Omvangrijk netwerk- Geen centrale controle- Eenvoudige regels van interactie complex, collectief gedrag- Aanpassing via leren en evoluerenComplex systeem:- Groot aantal componenten ofwel actoren- Veelvoud van interacties- De interacties zijn niet-lineair- Zelforganiserend- Adaptief- Robuust en fragiel

Complexiteit in dit college

Complex systeem:

- Groot aantal actoren

- Actoren zijn heterogeen

- Groot aantal interacties

- Interacties zijn heterogeen

- Groot aantal factoren

- Factoren zijn heterogeen

De WC: een complexe geschiedenis (1)

• 1775: Alexander Cummings, uitvinder van de WC

• 1843: Hamburg• 1855: Brooklyn• 1865: Londen

• 1890: Rotterdam• 1913: Amsterdam• 1928: Eindhoven

De WC: een complexe geschiedenis (2)

WC + Waterleiding + Riolering (ofwelWC met spoelstelsel ofwelWC met geïntegreerd rioolstelsel)

• 1843: Hamburg• 1855: Brooklyn• 1865: Londen

• 1890: Rotterdam• 1913: Amsterdam• 1928: Eindhoven

Koen Frenken: Lock-in model

Koen Frenken: Path dependence, historical events, lock-in

• Whether technology A or B is selected is an outcome of a path dependent process, in which the particular sequence of arrival of R-agents and S-agent determines which technology is selected

• Historical events can determine long-term outcomes (advertisement, political decisions, diseases, … )

• Lock-in: once a technology is selected, it is hard to escape

Strategie van historicus

1. Historisch onderzoek → Het vertellen van een ‘academische’ verhaal → historisch onderzoek → het opnieuw vertellen van een ‘academisch’ verhaal → etc.

2. Historisch Historische

onderzoek verhalen

Kwalitatieve modellen

3. Historisch Historische

onderzoek verhalen

(Kwantitatieve modellen)

De WC: een complexe geschiedenis (3)

Historisch onderzoek naar en historische verhalen over geïntegreerd rioolstelsel, bijvoorbeeld in:

• 1890: Rotterdam

• 1913: Amsterdam

• 1928: Eindhoven

De ‘academische’ verhalen over het spoelstelsel van Rotterdam in 1890

• Problematische afwatering o.a. door inklinking: Stank en vuil• Verzilting van het grond- en oppervlaktewater: Ranzig drinkwater• Liberale burgemeester: 1845• Gemeentewet: 1851• Gemeenteraad: 1851-1890. Gevarieerde debatten• Krachtige ingenieur publieke werken, Rose, plan in 1854: dempen sloten,

deels ondergrondse riolen, nieuwe kanalen, betere doorspoeling, drinkwaterleidingnet, etc

• Cholera 1848 en 1853• Hygiënisten ca. 1850• Gezondheidscommissie 1854

• Snelst groeiende stad midden 19de eeuw• Drinkwaterleiding: 1874• Krachtige ingenieur publieke werken, De Jongh, plan in 1883• Spoelstelsel: 1890

De ‘academische’ verhalen over het spoelstelsel van Amsterdam in 1913

• De ‘smerige’ stad: rapportage door commissie (400 pagina’s) in 1797 over stank, afval, kwaliteit van water, lucht en bodem

• Problematische afwatering: Verzanding van het IJ

• Gemeentewet: 1851• Gemeenteraad: 1851-1913. Gevarieerde debatten• Vanaf 1855: Dempen van sloten en grachten, deels ondergrondse riolen,

doorstroming

• Drinkwaterleiding: 1854, particuliere maatschappij

• Hygiënisten ca. 1850 • Gezondheidscommissie: 1865• Cholera: 1866• Liernurstelsel: 1869• Tonnenstelsel: 1877• 1902: Afbouw Liernurstelsel• Spoelstelsel: 1913. • Langzame verdwijning Tonnenstelsel

De ‘academische’ verhalen over het spoelstelsel van Amsterdam in 1913

• De ‘smerige’ stad: rapportage door commissie (400 pagina’s) in 1797 over stank, afval, kwaliteit van water, lucht en bodem

• Problematische afwatering: Verzanding van het IJ

• Gemeentewet: 1851• Gemeenteraad: 1851-1913. Gevarieerde debatten• Vanaf 1855: Dempen van sloten en grachten, deels ondergrondse riolen,

doorstroming

• Drinkwaterleiding: 1854, particuliere maatschappij

• Hygiënisten ca. 1850 • Gezondheidscommissie: 1865• Cholera: 1866• Liernurstelsel: 1869• Tonnenstelsel: 1877• 1902: Afbouw Liernurstelsel• Spoelstelsel: 1913. • Langzame verdwijning Tonnenstelsel

De ‘academische’ verhalen over het spoelstelsel van (Groot-)Eindhoven in 1928• Willebrord Smits (ca. 1800): Arts voor de armen• 'Volksgezondheidszorg' geen thema, wel armenzorg door individuele artsen en

liefdadigheid• Geen structurele, problematische afwatering met Dommel, Gender en Tongelreep

o.a. door ligging en zandgrond

• 1949: Cholera, 59 slachtoffers. geen effect.• Cholera: 1866, gratis beddenstro, gratis chloorkalk, geen kermis, etc.. 1 Slachtoffer

• 1851: Gemeentewet. Verordeningen over vuilnis, mest, schoonmaken van goten en straten, bedroven vlees, etc. Controle problematisch

• 'Volksgezondheidszorg' geen thema, wel armenzorg door individuele artsen en liefdadigheid

• Rond 1900: De 'smerige' stad• 1902: Gezondheidscommissie → Volksgezondheid• 1905: Drinkwaterleiding• 1920: Gemeentereiniging ook voor beerputten• 1928: Spoelstelsel

Factoren:• Ligging en zandgrond: Geen verzilting, geen inklinking, kwaliteit oppervlakte water?• Late bevolkingsgroei• Katholicisme (geen Calvinisme)

De ‘academische’ verhalen over het spoelstelsel van (Groot-)Eindhoven in 1928• Willebrord Smits (ca. 1800): Arts voor de armen• 'Volksgezondheidszorg' geen thema, wel armenzorg door individuele artsen en

liefdadigheid• Geen structurele, problematische afwatering met Dommel, Gender en Tongelreep

o.a. door ligging en zandgrond

• 1949: Cholera, 59 slachtoffers. geen effect.• Cholera: 1866, gratis beddenstro, gratis chloorkalk, geen kermis, etc.. 1 Slachtoffer

• 1851: Gemeentewet. Verordeningen over vuilnis, mest, schoonmaken van goten en straten, bedroven vlees, etc. Controle problematisch

• 'Volksgezondheidszorg' geen thema, wel armenzorg door individuele artsen en liefdadigheid

• Rond 1900: De 'smerige' stad• 1902: Gezondheidscommissie → Volksgezondheid• 1905: Drinkwaterleiding• 1920: Gemeentereiniging ook voor beerputten• 1928: Spoelstelsel

Factoren:• Ligging en zandgrond: Geen verzilting, geen inklinking, kwaliteit oppervlakte water?• Late bevolkingsgroei• Katholicisme (geen Calvinisme)

Model: Technische regime

Vijf begrippen:

• Technische regime

• Socio-technisch landschap

• Niches en facties

• Transitie

• Evolutie

WC met spoelstelsel als technische regime

Maatschappelijke behoefte: WC met spoelstelsel voorziet in behoefte aan hygiëne en volksgezondheid

• Wereld der dingen: Toiletpot, waterleiding, riolering, zuivering, kranen, etc.

• Wereld der actoren: Gebruikers, nutsbedrijven, wethouder openbare werken, producenten, beroepen, verenigingen, etc.

• Wereld der regels en routines: Gemeentelijke verordeningen(o.a. hygiënische voorschriften), hygiënische gedragsregels (gebaseerd op hygiënische waarden, normen, cultuur), ontwerpregels (technische handboeken, vuistregels), etc.

Het Socio-technisch landschapAchtergrondfactoren of context, waarop de actoren van het

regime geen invloed hebben, maar die wel hún gedrag beïnvloeden:

- Wetenschap en technologie- Geografische en geologische factoren- Waterstaatssituatie- Demografie- Urbanisering- Religie- Calamiteiten: Cholera- Landelijke politiek: Liberalisme en Thorbecke, ca. 1850- Nationaal beleid en wetgeving: Gemeentewet van 1851- Etc, etc

Niches en facties: Impulsen voor transitie

Niches: Afgeschermde markten waar ruimte is om te experimenteren met radicaal nieuwe technische opties. Bijvoorbeeld: Liernur-stelsel

Facties: Maatschappelijke groepen onder andere pressiegroepen uit de burgerij en segmenten binnen beroepen, die nieuwe, maatschappelijke problemen agenderen en nieuwe maatschappijbeelden formuleren en nastreven, bijvoorbeeld de hygiënisten vanaf circa 1850

Transitie: Overgang naar een nieuw regime

De opkomst van de WC met spoelstelsel als evolutionair proces

Technische ontwikkeling is een proces van variatie en selectie:

• Variatie en selectie binnen een socio-technisch regime: Incrementele innovaties

• Variatie en selectie buiten een dominant regime: Radicale innovaties

Opmerking: Een belangrijk aspect van de complexiteit en de ‘trage’ opkomst van de WC met spoelstelsel heeft te maken met het evolutionaire karaker van de technologie

Een ander, belangrijk aspect van de complexiteit en de ‘trage’ opkomst van de WC met spoelstelsel heeft te maken met het maatschappelijk debat tussen dominante groepen en facties rond de technologie

STELLING

Ingenieurs zijn door hun opleiding niet in staat tot kwalitatieve analyses (i.h.b. van innovatieprocessen), terwijl dergelijke analyses tot de kernvaardigheden van het ingenieursberoep zouden moeten behoren.