HET BELGISCHE ALIMENTATIERECHT IN HET LICHT VAN DE CEFL- BEGINSELEN INZAKE ALIMENTATIE ... ·...
167
1 Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar 2009-2010 HET BELGISCHE ALIMENTATIERECHT IN HET LICHT VAN DE CEFL- BEGINSELEN INZAKE ALIMENTATIE TUSSEN GEWEZEN ECHTGENOTEN. Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’ Ingediend door Jonas Van Giel 20041877 Master in het Burgerlijk recht. Promotor: Prof. Dr. Gerd Verschelden Commissaris: Mevr. Ilse Martens
Transcript of HET BELGISCHE ALIMENTATIERECHT IN HET LICHT VAN DE CEFL- BEGINSELEN INZAKE ALIMENTATIE ... ·...
1
Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent
Academiejaar 2009-2010
HET BELGISCHE ALIMENTATIERECHT IN HET
LICHT VAN DE CEFL- BEGINSELEN INZAKE
ALIMENTATIE TUSSEN GEWEZEN ECHTGENOTEN.
Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’
Ingediend door
Jonas Van Giel 20041877
Master in het Burgerlijk recht.
Promotor: Prof. Dr. Gerd Verschelden Commissaris: Mevr. Ilse Martens
2
Inhoudstafel
Voorwoord ..........................................................................................................................6
Inleiding ..........................................................................................................................7
Titel I: Situering
Hoofdstuk 1. Hervorming van de onderhoudsuitkering tussen ex-echtgenoten door de
Wet van 27 april 2007...........................................................................................................9
A. Het nieuwe art. 301 BW...................................................................................................11
B. Het begrip alimentatie ......................................................................................................12
Hoofdstuk 2. The Commission on European Family Law en de CEFL beginselen .........14
A. Ontstaan ........................................................................................................................14
B. Leden ........................................................................................................................15
C. Doel ........................................................................................................................15
D. Werking ........................................................................................................................17
E. Methode en werkwijze .....................................................................................................18
Hoofdstuk 3. Het verband tussen de onderhoudsuitkering na echtscheiding en de
echtscheiding.......................................................................................................................21
Hoofdstuk 4. Het verband tussen de onderhoudsuitkering na echtscheiding en het
familiale vermogensrecht ...................................................................................................23
Titel II. Alimentatieovereenkomsten na echtscheiding door onherstelbare ontwrichting
Hoofdstuk 1. Principe .........................................................................................................25
Hoofdstuk 2. Beperkingen..................................................................................................27
A. Vormvereisten .................................................................................................................27
B. Rechterlijk toezicht ..........................................................................................................27
C. Ongeoorloofde oorzaak en ongeoorloofd voorwerp..........................................................31
Hoofdstuk 3. Het tijdstip van de overeenkomst ................................................................32
A. Voor de echtscheiding......................................................................................................32
B. Na de echtscheiding .........................................................................................................34
3
Titel III. Alimentatie na echtscheiding door onherstelbare ontwrichting
Hoofdstuk 1. Wie is uitkeringsgerechtigd?........................................................................37
A. Principe van de eigen verantwoordelijkheid (zelf voorzienbaarheid) ................................37
B. Criterium van de behoeftigheid ........................................................................................38
§1. Alimentair karakter: gesteund op de solidariteit ...................................................40
§2. Invulling van het criterium ..................................................................................41
C. Wettelijke uitzonderingen: behoud van het schuldcriterium..............................................44
§1. Zware fout...........................................................................................................47
a. Begrip ......................................................................................................47
b. Het verband met de onherstelbare ontwrichting........................................51
c. De voortzetting van de samenleving is onmogelijk gemaakt.....................52
d. Bewijsproblematiek .................................................................................55
e. Gevolgen .................................................................................................59
§2. Partnergeweld .....................................................................................................60
a. Begrip ......................................................................................................60
b. Provisionele uitkeringen...........................................................................61
c. Gevolgen .................................................................................................63
§3. Het gevolg van een eenzijdige beslissing die niet was ingegeven door de noden
van de familie ...........................................................................................................66
Hoofdstuk 2. De begroting van de onderhoudsuitkering ..................................................67
A. De toepasselijke referentiestandaard ................................................................................67
§1. Ten minste de staat van behoefte .........................................................................67
a. “Ten minste”............................................................................................68
b. Begrip “staat van behoefte”......................................................................69
§2. De aanzienlijke economische terugval .................................................................74
a. Beoordeling van de terugval.....................................................................74
b. Berekening van de terugval ......................................................................80
B. De draagkracht van de onderhoudsgerechtigde.................................................................85
§ 1. De huidige inkomsten.........................................................................................86
§ 2. De mogelijkheden ..............................................................................................87
C. De draagkracht van de onderhoudsplichtige .....................................................................89
§ 1. De werkelijke inkomsten ....................................................................................89
§ 2. De mogelijkheden ..............................................................................................91
§3. Beperking tot 1/3 van de inkomsten van de onderhoudsschuldenaar ....................92
4
D. Degressieve uitkering ......................................................................................................93
E. De staat van behoefte is het gevolg van een eenzijdige beslissing die niet was ingegeven
door de noden van de familie................................................................................................94
Hoofdstuk 3. Modaliteiten..................................................................................................99
A. Principiële wijzigbaarheid................................................................................................99
§1. Nieuwe omstandigheden onafhankelijk van de wil van de partijen.......................99
§2. De uitkering kan door de rechter verhoogd, verlaagd of afgeschaft worden........100
§3. Uitzonderingen..................................................................................................101
§4. Invloed van de vereffening en verdeling van het huwelijksvermogensstelsel .....106
B. De duurtijd: beperking in de tijd.....................................................................................107
§ 1. De duur van de uitkering mag niet langer zijn dan die van het huwelijk............108
a. De duur van het huwelijk .......................................................................108
b. Begin- en eindpunt van de duurtijd.........................................................111
§ 2. Uitzonderlijke verlenging in geval van buitengewone omstandigheden.............115
C. Indexering......................................................................................................................121
D. Kapitalisatie...................................................................................................................121
E. Pluraliteit van onderhoudsgerechtigden ..........................................................................124
F. Alimentatieovereenkomsten ...........................................................................................125
Hoofdstuk 4. Beëindiging .................................................................................................126
A. Verstrijken van de wettelijke termijn .............................................................................126
B. Afschaffing ....................................................................................................................126
C. Verzaking ......................................................................................................................126
D. Het overlijden van de uitkeringsplichtige .......................................................................126
E. Het overlijden van de uitkeringsgerechtigde ...................................................................128
F. Een nieuw huwelijk of verklaring van wettelijke samenwoning ......................................128
G. Feitelijk samenleven ......................................................................................................132
Hoofdstuk 5. Uitvoerbaarheid..........................................................................................134
A.Ontvangstmachtiging ......................................................................................................134
B.Voorlopige tenuitvoerlegging..........................................................................................135
5
Titel IV. Alimentatie na echtscheiding door onderlinge toestemming
Hoofdstuk 1. Overeenkomsten over een eventuele uitkering tot levensonderhoud .......137
A. Alimentatie in de familierechtelijke overeenkomst.........................................................138
B. Verbintenisrechtelijk karakter: ruime contractvrijheid ....................................................138
Hoofdstuk 2. Principiële wijzigbaarheid (door rechterlijke herziening)........................140
A. Wettelijk principe ..........................................................................................................140
B. Wettelijk herzieningscriterium .......................................................................................144
§ 1. Nieuwe omstandigheden onafhankelijk van de wil van de partijen....................144
§ 2. Invloed van de vereffening en verdeling van het huwelijksvermogensstelsel.....147
§ 3. De rechtbank kan de uitkering verhogen, verminderen of afschaffen ................147
C. Conventionele uitzonderingen........................................................................................149
Hoofdstuk 3. Beëindiging .................................................................................................151
A. Verstrijken van een termijn ............................................................................................151
B. Passieve overdraagbaarheid............................................................................................151
C. Een nieuw huwelijk of verklaring van wettelijke samenwoning......................................151
Besluit ......................................................................................................................153
Bibliografie ......................................................................................................................156
A. Wetgeving .....................................................................................................................156
B. Parlementaire voorbereidingen.......................................................................................156
C. Rechtsleer ......................................................................................................................157
D. Rechtspraak ...................................................................................................................163
E. Internet ......................................................................................................................166
6
Voorwoord
1. Voorafgaand aan mijn uiteenzetting zou ik graag eerst enkele mensen oprecht bedanken
voor hun hulp.
Eerst en vooral Prof. Dr. Gerd Verschelden, omdat hij mij de kans gegeven heeft om over dit
onderwerp te schrijven. Ook mijn commissaris, Mevr. Ilse Martens, wil ik graag oprecht
bedanken voor de tijd en moeite die ze voor mij heeft vrijgemaakt. Haar duidelijke richtlijnen
hebben mij ontzettend goed geholpen.
Graag wil ik ook mijn vriend Wouter en mijn ouders Erwin en Lieve bedanken voor hun
steun.
7
Inleiding
2. In de wet van 27 april 2007 werd het Belgische echtscheidingsrecht, en de
onderhoudsuitkering na echtscheiding tussen ex-echtgenoten, grondig herzien.
Er stellen zich op het gebied van de onderhoudsuitkering na echtscheiding tussen ex-
echtgenoten op diverse punten echter enkele problemen met de nieuwe wetgeving. De
wettekst is vaak niet helemaal duidelijk. Er is verwarring over bepaalde begrippen, en er zijn
in rechtsleer en rechtspraak verschillende interpretaties van bepaalde begrippen ontstaan. Er is
bovendien vaak discussie over wat de wetgever met een bepaalde regel of formulering beoogd
heeft. Ten slotte is het in sommige gevallen ook onduidelijk hoe bepaalde wetsbepalingen
zich tegenover elkaar verhouden.
3. Mijn uiteenzetting is in de eerste plaats een evaluatie van elk principe dat het nieuwe
Belgische alimentatierecht tussen ex-echtgenoten omvat. Bij deze evaluatie ga ik telkens na of
hetzelfde principe al dan niet terug te vinden is in de CEFL beginselen over alimentatie tussen
ex-echtgenoten. Ik zal dus de vergelijking maken tussen de regels die in het nieuwe recht
worden aangegeven en de vrij recente CEFL beginselen over alimentatie tussen ex-
echtgenoten. In het bijzonder ga ik na welke verschillen en gelijkenissen er te vinden zijn
tussen beiden.
Bovendien zal ik trachten om de knelpunten, die zich de afgelopen twee en een half jaar in het
Belgische recht stelden, te evalueren aan de hand van de CEFL beginselen. Waar nodig
probeer ik met enige creativiteit in de CEFL beginselen een oplossing te zoeken voor het
probleem dat zich in een specifieke situatie stelt.
4. Bij deze uiteenzetting vertrek ik dus telkens vanuit het Belgische recht. Op die manier
krijgt de lezer niet alleen een overzicht van de geldende huidige rechtsregels, maar ook een
inzicht in de betekenis van de CEFL beginselen op die punten waar een onderhoudsuitkering
tussen ex-echtgenoten vaak voor problemen kan zorgen. Ik heb er dus niet voor gekozen om
elke paragraaf van het Belgische wetsartikel proberen te verbinden met een bepaald beginsel
of om elk beginsel te vergelijken met het Belgische recht. Ik volg wel de structuur van het
Belgische alimentatierecht zoals het zich praktisch gezien voordoet.
8
5. Het betreft een vrij bondige masterproef omdat ik het belangrijk vond om de wettelijke
regels ook te verduidelijken met de reden waarom een bepaalde regel of interpretatie zich op
de ene of de andere manier voordoet, en welke gevolgen dit kan hebben voor de
rechtsonderhorige.
6. In Titel I zal ik wat verder ingaan op de nieuwe echtscheidingswet en de nieuwe bepalingen
over alimentatie tussen ex-echtgenoten. Daarna zal ik ook uitleggen wat de CEFL precies is,
en wat de CEFL beginselen voorstellen.
In Titel II en III, bespreek ik vervolgens de onderhoudsuitkering tussen ex-echtgenoten die uit
de echt scheiden in een procedure echtscheiding door onherstelbare ontwrichting. Titel II gaat
over de mogelijkheid die ex-echtgenoten in die situatie hebben om zelf overeenkomsten te
sluiten over de onderhoudsuitkering. Titel III betreft de onderhoudsuitkering die op vraag van
een echtgenoot door de rechter wordt opgelegd.
In Titel IV bespreek ik ten slotte hoe de onderhoudsuitkering tussen ex-echtgenoten in een
procedure echtscheiding door onderlinge toestemming geregeld is.
9
Titel I. Situering
Hoofdstuk 1: Hervorming van de onderhoudsuitkering tussen ex-
echtgenoten door de Wet van 27 april 2007.
7. Voor de wet van 27 april 2007 waren er drie echtscheidingsvormen:
1) De “echtscheiding op grond van bepaalde feiten” (oud art. 229 en 231 BW). In deze vorm
werd de echtscheiding enkel toegekend als de ene echtgenoot aantoonde dat de andere
echtgenoot zich op een zodanige manier gedragen had, dat hij of zij schuldig was aan de
echtscheiding. De echtscheiding werd dan uitgesproken ‘tegen’ deze schuldige echtgenoot en
de schuldige echtgenoot werd veroordeeld tot het betalen van de onderhoudsuitkering aan de
echtgenoot die de echtscheiding verkregen had.
2) De “echtscheiding op grond van een feitelijke scheiding van minstens twee jaar” (oud art.
232 BW). De echtgenoot die de echtscheiding op deze grond vorderde werd geacht de
schuldige te zijn.
3) De “echtscheiding door onderlinge toestemming”.
8. Aanvankelijk was het de bedoeling om deze drie procedures te herleiden tot één uniforme
echtscheiding, namelijk “de echtscheiding op grond van de duurzame ontwrichting”.1 Omdat
de echtscheiding door onderlinge toestemming onder het oude recht zo’n groot succes was,
werd echter besloten om deze echtscheidingsgrond te behouden (nieuw art. 230 BW).2 De
andere echtscheidingsgronden werden samengevoegd en getransformeerd in de
“echtscheiding wegens onherstelbare ontwrichting” (nieuw art. 229 BW). Deze
echtscheidingsgrond kan zowel eenzijdig als op verzoek van beide echtgenoten worden
aangevraagd.
De echtscheiding door onherstelbare ontwrichting kan men verder onderverdelen in drie
subgronden. Ofwel wordt de onherstelbare ontwrichting bewezen met wettelijke middelen,
waarna de rechter de echtscheiding onmiddellijk kan uitspreken (art 229 §1 in fine BW).3
1 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 6-8. 2 Voor een overzicht van de veranderingen in vergelijking met de vroegere regeling zie: S. BROUWERS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming” in P. SENAEVE, F.SWENNEN en G. VERSCHELDEN (eds.), De
hervorming van het echtscheidingsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2008, 145- 146 (hierna verkort S. BROUWERS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”). 3 F. SWENNEN, “De echtscheidingswet in een notendop”, Nieuwsbrief Notariaat, 2007, afl. 9, 2.
10
Ofwel wordt de echtscheiding uitgesproken nadat de partijen gedurende een bepaalde periode
feitelijk gescheiden leefden (art 229 §§ 2 en 3 BW).4 Een laatste subgrond betreft deze
waarbij de echtscheiding wordt uigesproken op herhaald verzoek (art 229 §§ 2 en 3 in fine
BW).5
De wetgever is nu afgestapt van het schuldcriterium: de echtscheiding wordt nooit meer
‘tegen’ een bepaalde echtgenoot uitgesproken.6
9. Onder de oude echtscheidingsgronden kon enkel de onschuldige echtgenoot aanspraak
maken op een onderhoudsuitkering. De schuldige echtgenoot diende de onschuldige
echtgenoot te vergoeden voor het verlies van de levensstandaard van tijdens de huwelijkse
samenleving.7
Net zoals bij het verkrijgen van de echtscheiding was het de bedoeling om met de nieuwe wet
ook het verkrijgen van een onderhoudsuitkering volledig los te koppelen van de eventuele
fout die een van de echtgenoten had begaan en die als een inbreuk op de huwelijkse
verplichtingen werd beschouwd.8
10. Voor wat betreft deze onderhoudsuitkering na echtscheiding, zijn er drie verschillende
‘richtingen’ mogelijk. Allereerst heeft de wetgever voor de (ex-)echtgenoten in een procedure
echtscheiding door onherstelbare ontwrichting de mogelijkheid voorzien om zelf
overeenkomsten af te sluiten over een onderhoudsuitkering na echtscheiding. Deze
mogelijkheid zal ik behandelen in Titel II. Het is ook mogelijk dat de echtgenoten in een
procedure echtscheiding door onherstelbare ontwrichting geen gebruik maken van die
mogelijkheid, en dat aan de rechter gevraagd wordt om een onderhoudsuitkering toe te
kennen. Dit geval wordt in Titel III besproken. Indien de echtgenoten via een procedure
echtscheiding door onderlinge toestemming uit de echt scheiden, gelden andere regels. Deze
laatste mogelijkheid wordt besproken in Titel IV.
4 F. SWENNEN, “De echtscheidingswet in een notendop”, Nieuwsbrief Notariaat, 2007, afl. 9, 2. 5 K. VERSTRAETE, “Hervorming echtscheidingsrecht. Wet van 27 april 2007 betreffende de hervorming van de echtscheiding”, NjW 2007, afl. 167, 627, nr. 4 (hierna verkort K. VERSTRAETE, “Hervorming echtscheidingsrecht”). 6 F. SWENNEN, “De echtscheidingswet in een notendop”, Nieuwsbrief Notariaat, 2007, afl. 9, 1. 7 P. SENAEVE, C. AERTS, Onderhoudsgeld tijdens de echtscheidingsprocedure en na echtscheiding op grond van
bepaalde feiten: civielrechtelijke en fiscaalrechtelijke aspecten, Antwerpen, Intersentia, 2006, 11, nr. 18 -19 (hierna verkort P. SENAEVE, C. AERTS, Onderhoudsgeld). 8 K. VERSTRAETE, “Hervorming echtscheidingsrecht”, 627.
11
A. Het nieuwe artikel 301 BW
11. Artikel 301 BW regelt vooral de onderhoudsuitkering na echtscheiding op grond van
onherstelbare ontwrichting, maar ook de wijzigbaarheid van de echtscheiding door onderlinge
toestemming.9
Vroeger beoogde de onderhoudsuitkering tussen ex-echtgenoten na echtscheiding de
sanctionering van de echtgenoot die geacht werd schuldig te zijn aan de echtscheiding (oud
art 301 §1 BW).
Nu wordt dezelfde onderhoudsuitkering beschouwd als een tegemoetkoming voor de
echtgenoot die daar behoefte aan heeft. Het schuldcriterium blijft enkel nog in een beperkte
mate relevant.10 Het uitgangspunt dat de onderhoudsuitkering een manier was om de
schuldige echtgenoot te sanctioneren voor de nadelige gevolgen die de echtscheiding bij de
andere echtgenoot veroorzaakte is verlaten.
12. Er is sprake van een “verruimd basisrecht”.11 Het recht op een onderhoudsuitkering wordt
losgekoppeld van het schuldbegrip en van de positie van de partij (als eiser of verweerder) in
het echtscheidingsproces.12 Dit betekent dat elke partij in de echtscheidingsprocedure
mogelijks een onderhoudsuitkering kan vorderen, ongeacht of hij of zij eiser of verweerder is.
13. De vordering tot uitkering na echtscheiding kan ten vroegste samen met de vordering tot
echtscheiding worden ingesteld bij de rechtbank van eerste aanleg die bevoegd is voor de
echtscheiding. Dit volgt uit het adagium “accessorium sequitur principale”.13
Ze kan ook later tijdens de echtscheidingsprocedure worden ingesteld op grond van art 1254
§5 Ger.W.14 Dit artikel laat toe “dat de partijen tot aan de sluiting van de debatten de zaak of
het voorwerp van de vordering uitbreiden of wijzigen en tegenvorderingen of aanvullende
vorderingen inleiden aan de hand van op tegenspraak genomen conclusies of door conclusies
9 I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting” in P. SENAEVE, F. SWENNEN, G. VERSCHELDEN (eds.), De hervorming van het echtscheidingsrecht, commentaar op de
wet van 27 april 2007, Antwerpen, Intersentia, 2008, 57 (hierna verkort I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”); N. DANDOY, “La pension alimentaire après divorce: limites conventionelles”, RNB. 2008, afl. 3021, 423 (hierna verkort N. DANDOY, “limites conventionelles”). 10 Zie Infra nr. 79. 11 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 9-10. 12
I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 59. 13 K. VERSTRAETE, “Hervorming echtscheidingsrecht”,643; D. PIRE “La réforme du divorce : aspects de droit judiciaire” in Y-H. LELEU en D. PIRE (eds.), La réforme du divorce. Première analyse de la loi du 27 avril 2007.
Unité de droit familial Université de Liège, Brussel, Larcier, 2007, 32-33, nr. 4 (hierna verkort D. PIRE “La réforme du divorce”). 14 K. VERSTRAETE, “Hervorming echtscheidingsrecht”, 632; D. PIRE “La réforme du divorce”, 32, nr. 3.
12
die aan de andere echtgenoot worden meegedeeld bij gerechtsdeurwaarderexploot of bij een
ter post aangetekende brief met ontvangstbewijs.”
Wanneer de onderhoudsuitkering wordt gevorderd nadat het huwelijk ontbonden is, dan is de
vrederechter bevoegd (art 591, 7° Ger.W.). Territoriaal gezien is dit de vrederechter van de
woonplaats van de eiser of verweerder. Het is de eiser die kiest voor welke vrederechter hij of
zij de vordering instelt (art 624 Ger.W. en 626 Ger.W.).15
B. Het begrip “alimentatie”
14. Een alimentaire verplichting is de verplichting die aan een persoon (de
uitkeringsgerechtigde) toelaat om van een andere persoon (de uitkeringsplichtige) op basis
van een familiale band een economische overdacht toe doen in zijn voordeel. In principe moet
die verplichting in natura voldaan worden, maar als deze personen niet meer samenwonen dan
wordt ze vervangen door een verplichting tot het betalen van een bepaalde geldsom.16 Er
bestaat discussie over de vraag of de verplichting toch in natura kan worden voldaan,
bijvoorbeeld door de gratis bewoning van de vroegere echtelijke woonst.17
15. De klassieke indeling die tussen de verschillende soorten alimentatievorderingen wordt
gemaakt is die van de “uitgebreide alimentatieverplichtingen” tegenover de “beperkte
alimentatieverplichtingen”.18 De uitgebreide verplichtingen strekken ertoe de
alimentatiegerechtigde te voorzien van een uitkering die hem of haar ertoe in staat stelt
dezelfde levensstandaard als voordien te behouden (bijvoorbeeld alimentatie ten behoeve van
de kinderen, de huidige echtgenoot en de uitkering tussen ex-echtgenoten onder de gelding
van het oude recht). De beperkte verplichtingen strekken er slechts toe de
uitkeringsgerechtigde in staat te stellen in diens behoeftigheid te voorzien (bijvoorbeeld de
onderhoudsuitkering ten laste van de nalatenschap).
De onderhoudsuitkering na echtscheiding volgens het nieuwe recht sluit bij geen van beide
verplichtingen perfect aan.19
15 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, Brussel, Bruylant, 2009, 549-550. (hierna verkort A-C. VAN
GYSEL, Précis de droit de la famille). 16
A-C. VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 501. 17 Vred. Vorst 7 mei 2008, RTDF 2008, afl. 4, 1234; Vred. Luik (3e k.) 16 februari 2009, RTDF 2009, afl. 4, 1204. 18 S. BROUWERS, Alimentatie, Mechelen, Kluwer, 2009, 542 (hierna verkort S. BROUWERS, Alimentatie); A-C. VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 914 . 19 Zie Infra nr. 163.
13
16. In het geval van de echtscheiding door onderlinge toestemming is de eventuele uitkering
tussen de ex-echtgenoten een bestanddeel van de voorafgaande onderhandelingen over de
gevolgen van de echtscheiding.
In het geval van de echtscheiding wegens onherstelbare ontwrichting is de
onderhoudsuitkering het gevolg van de nahuwelijkse solidariteit die tussen echtgenoten mag
worden verwacht.
14
Hoofdstuk 2. The Commission on European Family Law en de
CEFL Beginselen.
A. Ontstaan van the Commission on European Family Law
17. Het familierecht treft de rechtzoekende als geen andere rechtstak in de dagelijkse essentie
van het rechtsleven bij grensoverschrijdende situaties. Het werd in de diverse landen van
Europa de laatste decennia aan enkele ingrijpende uitdagingen onderworpen. Hierbij valt te
denken aan de grote stijging van het aantal echtscheidingen, het ontstaan van de wettelijke
samenwoning, een hoger aantal buitenhuwelijkse kinderen, de hogere interesse voor het
belang van het kind, het verzwakken van religieuze invloeden en de toenemende gelijkheid
tussen mannen en vrouwen.20 Zoals iedereen zich wel kan inbeelden hebben deze
verschijnselen allemaal een enorme impact gehad op het bestaande familierecht, dat ten
gevolge van deze veranderingen op zowel procedureel als materieel vlak vaak ingrijpend
werd gewijzigd. Als men dan daarnaast de algemene tendens van Europese integratie en
internationalisering plaatst, dan is het niet verwonderlijk dat de rechtsvergelijkende literatuur
de aandacht heeft getrokken op de mogelijkheid tot eenmaking en harmonisering van het
familierecht. De afwezigheid van een uniform familierecht blokkeert immers een volledige
uitwerking van de Europese vrijheden - meer bepaald het vrije verkeer van personen -
gewaarborgd door het EU verdrag.
18. Indien men tot harmonisatie van het familierecht in Europa zou willen overgegaan
ontstaan er echter een aantal vragen. Op welke manier komt men het beste tot eenmaking?
Hoe ver wil of kan men daarbij gaan? Welke instellingen zijn het beste geplaatst om de
harmonisering door te voeren? Is er eerst een spontane convergentie vereist vooraleer men tot
eenmaking kan overgegaan?
Om aan een deel van deze problemen tegemoet te komen is er een grote nood aan academisch
onderzoek en wetenschappelijke discussie. Het is precies op dit vlak dat de “Commission on
European Family Law” 21 van groot belang is.
20 K. BOELE–WOELKI en T. SVERDRUP, European challenges in contemporary family law, Antwerpen, Intersentia, 2008, 5-6. 21 Hierna afgekort als “CEFL”.
15
19. Op 1 september 2001 werd de CEFL in het leven geroepen. De oprichting kwam er op
initiatief van volgende professoren: Prof. Katharina Boele-Woelki (Universiteit Utrecht),
Prof. Frédérique Ferrand (Universiteit Lyon), Prof. Nigel Lowe (Universiteit Cardiff), Prof.
Dieter Martiny (Universiteit Frankfurt), Prof. Walter Pintens (Universiteit Leuven) en Prof.
Dieter Schwab (Universiteit Regensburg).
20. De CEFL is een louter academische organisatie, met een volledig onafhankelijke werking.
Ze heeft de rechtsvorm van een stichting in overeenstemming met de Nederlandse wet.22 De
CEFL heeft zetel in het Molengraaff Instituut voor privaatrecht aan de Universiteit van
Utrecht.
21. Sinds de CEFL werd opgericht, wordt een harmonisering van het Europese familierecht
steeds vaker mogelijk geacht. Zo zijn er sinds de oprichting nog andere bijzondere (maar
steeds academische) initiatieven ontstaan tot het ontwerpen van een Europees familierecht. 23
B. Leden van de CEFL
22. Momenteel zijn er 22 jurisdicties aangesloten bij de CEFL.
De organisatie bestaat vooral uit een groep van 26 onafhankelijke experten in het gebied van
het familierecht en de rechtsvergelijking. Deze experten zijn afkomstig uit verschillende
Europese landen. De CEFL beperkt zich echter niet tot de grenzen van de Europese Unie,
daarom zijn ook sommige specialisten uit niet- EU landen nauw bij het onderzoek betrokken.
C. Het doel van de CEFL
23. Het hoofddoel is het opstellen van een reeks niet-bindende beginselen: de" Principles of
European Family Law "24, die de harmonisatie van het familierecht kunnen bevorderen.25
22 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen van Europees familierecht betreffende echtscheidingen en alimentatie tussen gewezen
echtgenoten, Intersentia, Antwerpen, 2004, 5 (hierna verkort K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ
BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen). 23 I. SCHWENZER en M. DIMSEY, Model family code: from a global perspective, Intersentia, Antwerpen, 2006, 257. 24 In het Nederlands “Beginselen van Europees familierecht”. 25 K. BOELE-WOELKI, “The working method of the commission on European family law” in K. BOELE-WOELKI (ed.), Common core and better law in European Family Law, Antwerpen, Intersentia, 2005, 15 (hierna verkort K. BOELE-WOELKI, “The working method of the commission”).
16
Het is vooral door het opstellen van deze beginselen in elk van de verschillende
onderzoeksgebieden dat volgens de organisatie de beste stimulans aan de nationale staten kan
worden gegeven tot het bereiken van harmonisatie. Verder wil de CEFL met de beginselen de
gelijkheid der seksen ondersteunen en een evenwicht vinden tussen de belangen van de
echtgenoten, de maatschappij en de kinderen.26
24. De beginselen zijn geen volledige set van rechtsregels die zomaar zouden kunnen worden
geïmplementeerd. Ze zijn als het ware een richtlijn of bron van inspiratie voor de diverse
wetgevers om hun familierecht te moderniseren.27 De beginselen stellen een reeks
basisprincipes voorop, waarin een bepaalde structuur wordt opgesteld, die dan door de
lidstaten verder zouden kunnen worden ingevuld.28
25. Ook bij het ontwerpen van de wet van 27 april 2007 betreffende de hervorming van de
echtscheiding werd er door professoren op gewezen dat de beginselen een leiddraad konden
vormen ter uitwerking van de nieuwe wetsbepalingen.29 Helaas is dat advies niet
doorgedrongen, aangezien er nauwelijks of niet werd verwezen naar de beginselen in de
parlementaire voorbereidingen.30 Volgens F. SWENNEN heeft dit een nadelige invloed gehad
op de kwaliteit van de nieuwe wettelijke bepalingen.31
26. Er wordt door de CEFL vanuit gegaan dat het beter is om de concrete invulling van de
algemene principes aan de nationale wetgevers over te laten. Er wordt in de CEFL beginselen
dus nog steeds een grote bevoegdheid aan de nationale wetgevers gelaten.32 De reden hiervoor
is onder andere de culturele, politieke en economische context die vaak van belang zijn
binnen het familerecht.33 Deze algemeenheid kan ook als een groot nadeel van de beginselen
26 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 135. 27 www.rechten.vu.nl. “Mw. Prof. Dr. M.V. Antokolskaia - Nederlands echtscheidingsrecht” 28 GONZÀLEZ BEILFUSS “CEFL’s maintenance principles: the conditions for maintenance” in K. BOELE-WOELKI, Common core and better law in European Family Law, Antwerpen, Intersentia, 2005, 89 (hierna verkort GONZÀLEZ BEILFUSS “CEFL’s maintenance principles”). 29 Verslag namens de subcommissie Familierecht Bijlage Hoorzittingen Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/007, 190. 30 Amendement nr.64, Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-2068/004, 84. 31 F. SWENNEN, “Het nieuwe Belgische alimentatierecht en de CEFL beginselen inzake echtscheiding en alimentatie tussen gewezen echtgenoten” in UCERF (ed.), Actuele ontwikkelingen in het familierecht, Nijmegen, Ars Aequi, 2007, 56 (hierna verkort F. SWENNEN, “Het nieuwe Belgische alimentatierecht en de CEFL beginselen”). 32 K. BOELE-WOELKI, “The working method of the commission”, 32. 33 E. ÖRÜCÜ, “The principles of European family law put to the test: diversity in harmony or harmony in diversity?” in E. ÖRÜCÜ en J. MAIR (eds.), Juxtaposing legal systems and the Principles of European Family
17
worden beschouwd, omdat ze op sommige punten te vaag zijn en de verschillen tussen de
onderscheiden nationale stelsels te groot zouden blijven.
Ter voorbereiding van het opstellen van de beginselen, werden door de CEFL bovendien
nuttige rechtsvergelijkende studies uitgevoerd en zijn ook de nationale rapporten een bron van
informatie voor de wetgever die wil overgaan tot modernisering of verandering van het
familierecht.
D. De werking van de CEFL
27. De CEFL heeft ervoor gekozen om in stappen te werken. Per stap wordt telkens een
bepaald thema onderzocht, waarna er gewerkt wordt aan het voorop stellen van een reeks van
beginselen over dit onderwerp.
28. Er zijn twee afdelingen binnen de organisatie:
1) Het “Organising Committee”, dat bestaat uit de bovengenoemde professoren.34 Deze
afdeling houdt zich vooral bezig met de praktische organisatie van de CEFL en de
voorbereiding van het werk van de hele commissie.
2) In de “Expert Group” zetelen specialisten op het gebied van familierecht en
rechtsvergelijking. Hun taak is het presenteren van nationale rapporten ter voorbereiding van
de projecten tot harmonisatie.
29. Naast het onderzoek door de CEFL staan de conferenties centraal. Op deze bijeenkomsten
komen telkens rechtsgeleerden uit verschillende landen aan het woord, die ingaan op de
vragen en discussiepunten die ontstaan bij het opstellen van de beginselen. De beginselen die
klaar zijn voor publicatie worden ook telkens op de volgende conferentie voorgesteld. In
totaal werden er al vier conferenties door de CEFL gehouden. 35
30. De eerste gepubliceerde beginselen bestonden meteen uit twee delen, namelijk die over
echtscheiding en die over alimentatie tussen ex-echtgenoten. Uit het samen publiceren van
deze delen kan meteen worden afgeleid dat beiden ongetwijfeld met elkaar verbonden zijn.
Law on Divorce and Maintenance, Intersentia, Antwerpen , 2007, 269 (hierna verkort E. ÖRÜCÜ, “The principles”). 34 Zie Supra nr. 19. 35Voor een overzicht van de conferenties en de thema’s die er besproken werden zie: www.ceflonline.net.
18
De achterliggende reden en de denkwijzen van beide reeksen beginselen leunen dan ook erg
dicht bij elkaar aan.
De tweede reeks van beginselen heeft betrekking op de ouderlijke verantwoordelijkheden en
de derde reeks heeft betrekking op de verschillende nieuwe vormen van samenwonen.36
E. Methode en werkwijze
31. De CEFL begint haar onderzoek telkens met een rechtsvergelijkend studie over de
rechtsregels in elk van de Europese landen. De bekomen informatie wordt dan uitgewisseld
door communicatie tussen de verschillende professoren en deelnemers aan de onderzoeken op
de conferenties.
32. Eerst kiest de organisatie een thema in het familierecht dat het meeste klaar is voor
harmonisering.
Vervolgens wordt er een uniforme vragenlijst opgesteld die aan elk nationaal rechtstelsel kan
worden voorgelegd om zo te achterhalen hoe in de verschillende landen een oplossing wordt
gegeven aan de onderliggende problemen van dit specifieke thema. Deze vragen worden door
een nationale expert beantwoord. 37
Het is het recht zoals het in de praktijk werkt dat van belang is voor de CEFL. Het zijn dus
niet enkel de wettelijke regels maar ook rechtspraak en de oplossing van eventuele knelpunten
door de geldende rechtsleer die van belang zijn.38
Het rechtsvergelijkende materiaal wordt dan verzameld, geanalyseerd en vergeleken. Voor elk
land wordt er gezocht naar de manier waarop er tegen een bepaalde kwestie wordt
aangekeken, en naar de achterliggende reden hiervan.
33. Door de inhoud van elk van de nationale systemen te kennen, komt onmiddellijk de eerste
methode van harmonisering aan het licht: het vinden van een “common core”. Wanneer uit de
onderzoeken blijkt dat er een gemeenschappelijke grondslag in alle of een deel van de
nationale systemen te vinden is, dan kan men die - min of meer gemeenschappelijke - regel
36 K. BOELE-WOELKI, “The working method of the commission”, 20. 37 www2.law.uu.nl/priv/cefl; W. PINTENS, “Belgian report concerning the CEFL Questionnaire on grounds for Divorce and Maintenance between Former Spouses.” en K. BOELE-WOELKI, “The working method of the Commission, 21-22. 38 B. VERSCHRAEGEN, “Comments on the principles of European family law: divorce and maintenance between former spouses” in K. Boele-Woelki (ed.), Common core and better law in European Family Law, Antwerpen, Intersentia, 2005, 135-136.
19
vooropstellen als een beginsel. Men kiest dus in feite de regel die de ‘beste’ blijkt te zijn
omdat die door de meeste landen wordt gebruikt.
34. Indien er echter geen regels met een grote gemeenschappelijke basis te vinden zijn, of
indien die regels naar het oordeel van de CEFL niet voldoen aan de eisen waaraan het
toekomstige Europese recht dient te voldoen, dan gebruikt de CEFL een tweede methode tot
harmonisering. Dit is de “better law” methode.39 Deze methode bestaat erin dat er een regel
wordt geselecteerd die slechts in een minderheid van de rechtstelsels voorkomt, of die
helemaal nog niet bestaat. Die regel wordt dan door de CEFL vooropgesteld als de ‘betere’
regel.
Men kan zich dan natuurlijk de vraag stellen wie op welke manier beslist dat een bepaalde
regel beter is dan een andere regel, die door meerdere rechtstelsels wordt gehanteerd? Er is
altijd een spanningsveld tussen de conservatieve en de progressieve mogelijke oplossing. Uit
de beginselen blijkt dat de CEFL vooral kiest voor die regels die aansluiten bij de meest
moderne visie op het familierecht, die het meeste toegankelijk zijn en het meeste vrijheid
bieden naar de rechtszoekende toe.40
35. Het verschil tussen beide methodes kan men ook aanduiden als twee verschillende
manieren van harmonisering. De common core methode is dan de bottom-up methode van
harmonisering: de gemeenschappelijke kern wordt uit de individuele staten gedetermineerd
om daaruit bepaalde principes te vormen. De better law methode is een top-down benadering:
de principes worden uniform vastgelegd, en de individuele staten moeten ze dan overnemen.41
36. Als de beginselen klaar zijn worden ze gepubliceerd. De publicering bestaat telkens uit
drie delen: de beginselen, de rechtsvergelijkende overzichten (die naar nationale rapporten
verwijzen) en de commentaren die de beginselen toelichten.42
39 K. BOELE-WOELKI, “The working method of the Commission”, 31-32. 40 M. ANTOKOLSKAIA, Harmonisation of Family Law from a Historical Perspective. A tale of Two Millennia, Antwerpen, Intersentia, 2006, 565. 41 E. ÖRÜCÜ, “The principles”, 269. 42 K. BOELE-WOELKI, “The working method of the commission”, 30-31.
20
Hoofdstuk 3: Het verband tussen de onderhoudsuitkering en de
echtscheiding
37. Volgens de CEFL beginselen is de onderhoudsuitkering na echtscheiding een economisch
gevolg van de echtscheiding. Het doel is de bescherming van de ex-echtgenoot die
economisch afhankelijk is van de andere ex-echtgenoot, en zo de oneerlijk verdeelde
gevolgen van de echtscheiding te voorkomen.43 Ook in het Belgische recht is dat zo.
38. Krachtens Beginsel 2:1 zou de onderhoudsuitkering aan dezelfde regels onderworpen
moeten zijn, ongeacht de vorm van de echtscheiding.
Op het eerste zicht zou men kunnen denken dat dit niet het geval is in de Belgische
regelgeving. De onderhoudsuitkering na echtscheiding wordt namelijk vanuit een ander
oogpunt benaderd afhankelijk van het feit of de echtgenoten uit de echt gescheiden zijn via
een echtscheiding door onderlinge toestemming of via een echtscheiding door onherstelbare
ontwrichting.
In het eerste geval gaat de wetgever in principe immers uit van de contractvrijheid. In het
tweede geval worden door de wetgever een volledige set van regels aangereikt die de rechter
toelaten om een onderhoudsuitkering ten gunste van de ene partij en ten laste van de andere
partij op te leggen. Men moet echter wel vaststellen dat er binnen deze twee
echtscheidingsgronden geen verder onderscheid meer wordt gemaakt.
Men zou uit Beginsel 2:1 kunnen afleiden dat het de bedoeling van de CEFL was om de
uitkering na een echtscheiding door onderlinge toestemming en de echtscheiding door
onherstelbare ontwrichting aan dezelfde regels te onderwerpen. Het onderscheid tussen beide
echtscheidingsvormen wordt immers duidelijk wél gemaakt in de CEFL beginselen over de
echtscheiding.44 In de daarop volgende Beginselen over de onderhoudsuitkering na
echtscheiding wordt dat onderscheid niet meer gemaakt. De indruk dat de regels betreffende
de alimentatie dezelfde zijn, ongeacht de echtscheidingsvorm, wordt bevestigd door Beginsel
2:1. 43 K. BOELE–WOELKI, B. BRAAT, I. SUMNER, European Family Law in Action. Volume II - Maintenance Between
Former Spouses, Antwerpen, Intersentia, 2003, 69 (hierna verkort K. BOELE–WOELKI, B. BRAAT, I. SUMNER, European Family Law in Action). 44 Zie Beginsel 1:3, “De wet stelt staat zowel de echtscheiding door onderlinge toestemming als de echtscheiding zonder toestemming van een van de echtgenoten toe.”
21
In Beginselen 1:4 (2) en 1:7 (1) en (3) over echtscheiding wordt echter een onderscheid
gemaakt tussen de ‘open’ echtscheiding door onderlinge toestemming en de ‘gesloten’
echtscheiding door onderlinge toestemming. Men kan enkel de ‘gesloten’ EOT gelijkstellen
met de EOT naar Belgisch recht.45 De ‘open’ EOT kan men eerder kwalificeren als de
mogelijkheid die de (ex-) echtgenoten in een procedure echtscheiding door onherstelbare
ontwrichting hebben om (gedeeltelijke) overeenkomsten te sluiten over de
onderhoudsuitkering.46 Het is dus logisch dat voor de Belgische echtscheiding door
onderlinge toestemming niet dezelfde regels worden toegepast. De echtscheiding door
onderlinge toestemming wordt immers volledig door een overeenkomst tussen de echtgenoten
geregeld, en niet door wettelijke principes.47
45 F. SWENNEN, “Het nieuwe Belgische alimentatierecht en de CEFL beginselen”, 53. 46 Zie Infra nrs. 40 – 63. 47 F. SWENNEN, “Het nieuwe Belgische alimentatierecht en de CEFL beginselen”, 55.
22
Hoofdstuk 4: Het verband tussen de onderhoudsuitkering na
echtscheiding tussen ex-echtgenoten en het familiale
vermogensrecht
39 De CEFL beginselen zijn er bij het vastleggen van de beginselen inzake de
onderhoudsuitkering na echtscheiding wel integraal vanuit gegaan dat de eventuele
onderhoudsuitkering los gezien en apart behandeld moet worden van de vereffening en
verdeling van het huwelijkvermogensstelsel.48 In sommige landen is het immers zo dat de
onderhoudsuitkering na echtscheiding een onderdeel uitmaakt van die vereffening/verdeling,
waardoor totaal andere regels vereist zijn.
België loopt op dit vlak gelijk met de beginselen. Er wordt slechts op één punt in art 301 BW
een brug gemaakt tussen de vereffening/verdeling van het huwelijksvermogensstelsel en de
onderhoudsuitkering na echtscheiding. Art 301 §7, tweede lid BW duidt aan dat de
vereffening-verdeling van het huwelijksvermogensstelsel een invloed kan hebben op het
bedrag van de onderhoudsuitkering.49 Omgekeerd lijkt er echter geen verband te zijn: de
hoogte van de onderhoudsuitkering heeft geen invloed op de vereffening-verdeling.
48
E. ÖRÜCÜ, “The principles”, 231; T. SVERDRUP “Maintenance as a separate issue – The relationship between maintenance and matrimonial property” in K. BOELE-WOELKI, Common core and better law in European Family
Law, Antwerpen, Intersentia, 2005, 119. 49 Zie Infra nr. 214.
23
Titel II. Alimentatieovereenkomsten na echtscheiding door
onherstelbare ontwrichting
40. De wetgever heeft geprobeerd om de partijen ertoe aan te zetten om zelf een
overeenkomst te sluiten over een eventuele onderhoudsuitkering na echtscheiding door
onherstelbare ontwrichting. 50
Dit blijkt enerzijds uit art 1255 §1, eerste lid, alinea 4 Ger.W. Dit artikel bepaalt dat de rechter
de tussen de partijen gesloten akkoorden homologeert wanneer hij de echtscheiding door
onherstelbare ontwrichting op gezamenlijk verzoek uitspreekt.
Dit blijkt anderzijds uit het feit dat aan de mogelijkheid tot het sluiten van overeenkomsten
een symbolische plaats is gegeven in de eerste paragraaf van artikel 301 BW. Deze paragraaf
bepaalt dat de echtgenoten op elk ogenblik een overeenkomst kunnen sluiten over een
eventuele uitkering tot levensonderhoud, het bedrag ervan en de nadere regels volgens welke
het overeengekomen bedrag zal kunnen worden herzien.
Wanneer partijen zelf overeenkomsten maken over de onderhoudsuitkering zullen zij
waarschijnlijk ook tevreden zijn over hun afspraken. Indien de partijen zelf tevreden zijn over
de regeling die ze getroffen hebben, zullen er ook minder problemen zijn in de uitvoering van
de overeenkomst achteraf.51
Dit is volledig in overeenstemming met de CEFL beginselen. Meer algemeen is er namelijk
een tendens aan de gang waardoor niet alleen de echtscheiding, maar ook de gevolgen
daarvan onderworpen worden aan de contractuele vrijheid.52
50 Verslag namens de subcommissie familierecht, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/007, 76. 51 F. FERRAND “Divorce and spousal agreement”, 72 en 81; F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 15. 52 F. FERRAND “Divorce and spousal agreement” in K. BOELE-WOELKI, Common core and better law in
European Family Law, Antwerpen, Intersentia, 2005, 71 (hierna verkort F. FERRAND “Divorce and spousal agreement”).
24
Hoofdstuk 1: Principe
41. In principe verdient de overeenkomst tussen partijen over de uitkering na echtscheiding de
voorkeur. Wanneer de (ex-)echtgenoten dergelijke overeenkomst hebben gesloten, zijn de
wettelijke regels slechts regels waarop de rechter kan terugvallen indien er betwistingen zijn
over elementen die niet of onduidelijk in de overeenkomst werden geregeld.
Deze overeenkomst neemt de vorm van een dading aan wanneer de partijen wederzijdse
toegevingen doen (art 2052 BW).53 Indien dat niet het geval is dan betreft het een gewone
overeenkomst. Deze overeenkomsten worden volledig beheerst door het
verbintenissenrecht.54
42. In de CEFL beginselen worden de overeenkomsten over een onderhoudsuitkering
helemaal laatst behandeld, in Beginsel 2:10. Dat beginsel stelt dat “de echtgenoten een
alimentatieovereenkomst kunnen sluiten”. Die overeenkomst kan de omvang, de nakoming,
de duur en de beëindiging van de alimentatieplicht bepalen, alsook het eventueel afzien van
de alimentatieaanspraak.
43. De echtgenoten kunnen ervoor kiezen om een aantal wettelijke principes uit art 301 BW te
veranderen. Zo kunnen ze bijvoorbeeld een ander systeem van wijzigbaarheid overeenkomen,
een andere invulling aan het begrip zware fout geven of overeenkomen dat de uitkering ook
bij een nieuw huwelijk zal blijven verder bestaan. Deze regels komen dan in de plaats van de
wettelijke regels, maar de wettelijke regels die niet door overeenkomst zijn gewijzigd blijven
bestaan.55
44. De echtgenoten kunnen ook alle wettelijke regels uit art 301 BW vervangen en op die
manier zelf een alimentatieregime in het leven roepen. In dit geval worden er geen principes
53 J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek voor familierecht, Brugge, Die Keure, 2008, 568-569, nr. 1650 (hierna verkort J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek). 54 G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, in P. LECOCQ, C.ENGELS, (eds.) Rechtskroniek voor de vrede- en politierechters, Brugge, Die Keure, 2008, 140-141, nr. 90 (hierna verkort G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”). 55 F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten en echtscheiding (en ook een beetje over odysseus)”, TPR 2008, afl. 4, nr. 64 (hierna verkort F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”).
25
uit de wettelijke regeling van art 301 BW toegepast, ook al bestaat een bepaald principe wel
in de wet, maar is er niets over vermeld in de overeenkomst.56
45. De echtgenoten kunnen ook verzaken aan hun recht op een onderhoudsuitkering. Er is in
dit geval wel discussie in de rechtsleer over de vraag of art 301 §7 BW in dat geval (soms)
van toepassing kan zijn.57
56 F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 65-66. Volgens de auteur moet zelfs de principiële wijzigbaarheid in dit geval niet uitdrukkelijk wegbedongen worden, terwijl dat bij de echtscheiding door onderlinge toestemming wel het geval is. 57 Zie Infra nr. 210.
26
Hoofdstuk 2: Beperkingen
46. Er zijn beperkingen gesteld aan de contractuele vrijheid van de partijen.
De onderhoudsuitkering na echtscheiding vindt zijn oorsprong in de familiale solidariteit.
Omdat deze solidariteit de openbare orde raakt is het principe van de contractuele vrijheid niet
absoluut.58 Om de nahuwelijkse solidariteit tussen de echtgenoten te beschermen worden er
beperkingen gesteld op contractuele afwijkingen van deze solidariteit. Volgens F.SWENNEN
geven deze beperkingen aan de contractuele vrijheid de nahuwelijkse solidariteit een soort
van “private-openbare orde karakter”59
De overeenkomst die de echtgenoten hebben afgesloten zal aan een aantal voorwaarden
moeten voldoen om uitwerking te kunnen hebben.
A. Vormvereisten
47. Volgens Beginsel 2:10 (2) is een schriftelijke overeenkomst vereist. Dit heeft volgens de
CEFL een aantal voordelen. De echtgenoten zullen beter nadenken over de gevolgen van de
overeenkomst als ze die op papier zetten. Op het vlak van het bewijs is de geschreven
overeenkomst natuurlijk voordeliger dan de mondelinge. Ten slotte zal de geschreven
overeenkomst gerespecteerd moeten worden door de rechter.60
In art 301 §1 BW wordt die vereiste niet gesteld, maar het is logisch dat de overeenkomst
schriftelijk wordt gesloten, gezien de belangrijke bewijsrechtelijke gevolgen.61
B. Rechterlijk toezicht
48. Indien de echtgenoten voor of tijdens de echtscheiding een overeenkomst sluiten over de
onderhoudsuitkering na echtscheiding zijn ze verplicht om hun overeenkomst aan de rechter
voor te leggen, zodat laatste die kan “homologeren” (art 1256 Ger.W.). F. SWENNEN stelt
dat de homologatie een opschortende voorwaarde is volgens dewelke de overeenkomst slechts
uitwerking kan krijgen wanneer ze door de rechter gecontroleerd en goedgekeurd werd.
58 F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 2. 59 F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 16-17. 60 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 132, nr. 3. 61 F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 20.
27
Indien de rechter de overeenkomst niet goedkeurt, en dus weigert om te homologeren, is er
sprake van verval van de overeenkomst.62
49. In principe is volgens art 301 §1 BW geen homologatie nodig, uitgezonderd wanneer het
een overeenkomst betreffende kapitalisatie betreft,63of wanneer de echtgenoten tijdens de
echtscheidingsprocedure een overeenkomst willen sluiten die geen verzaking inhoudt van het
recht op een uitkering (art 301 §9, tweede lid BW en art 1257 Ger.W.).64
Hierin wijkt de Belgische regeling af van de beginselen, aangezien in Beginsel 2:10 (3)
gesteld wordt dat de bevoegde autoriteit ten minste de geldigheid van de
alimentatieovereenkomst moet controleren. Dit is een minimumcontrole die zeker moet
worden gewaarborgd. De CEFL laat de invulling van de controlebevoegdheid van de rechter
wel over aan de nationale wetgevers. Het is de nationale wetgever die moet bepalen wat onder
“geldigheid” dient te worden verstaan, op welk moment de controle gebeurt en of het
onevenwicht in rechten die door de overeenkomst in het leven wordt geroepen hier ook onder
valt.65
Volgens de commentaar bij dit beginsel is het de bedoeling om te verhinderen dat er
onredelijke of oneerlijke bindende overeenkomsten ontstaan.66
50. Er bestaat controverse over de exacte bevoegdheid die de rechter in het kader van art 1256
Ger.W. heeft.
De rechter heeft zeker een wettigheidstoezicht. Hij moet de overeenkomst toetsen aan de
openbare orde en de goede zeden. Zo mag de rechter controleren of er geen sprake is van een
verboden afkoop van de echtscheiding of misbruik van omstandigheden en of de
overeenkomst die tussen de partijen gesloten wordt gesloten niet ten nadele komt van de
openbare financiën.
62 Cass. 22 juni 1967, RW, 1967-68, 243: het Hof oordeelt dat de overeenkomsten geen gevolg hebben tot wanneer ze gehomologeerd zijn; Brussel 29 maart 2007, RTDF 2008, 440, noot J-L RENCHON; F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 24. 63 Zie Infra nr. 251. 64 P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen en topics van familierecht” in DEPARTEMENT VORMING EN OPLEIDING
VAN DE ORDE VAN ADVOCATEN VAN DE BALIE VAN KORTRIJK (eds), Gent, Larcier, 2010, 48. (hierna verkort P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”). 65
K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 133, nr. 4. 66
K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 132-133, nr. 4.
28
Minder zeker is de vraag of de rechter ook een rechtmatigheidscontrole mag doorvoeren.
Heeft de rechter met andere woorden ook een marginale toetsingsbevoegdheid? Volgens N.
DANDOY is het voor de rechter niet mogelijk om de inhoud van de overeenkomst te toetsen.
Volgens deze auteur moet de rechter de overeenkomst goedkeuren indien de openbare orde of
goede zeden er niet door geschaad worden. 67 Volgens anderen is de bevoegdheid van de
rechter ruimer en kan hij ook nagaan “of er in de overeenkomst geen sprake is van een
kennelijk onevenwicht.”68 Volgens anderen mag hij enkel nagaan of er vrije toestemming is in
hoofde van elke partij en mag hij de motieven, noch de opportuniteit van de overeenkomst
onderzoeken.69
Heeft de rechter misschien eventueel zelfs een opportuniteitscontrole? Waarschijnlijk niet.
Indien dit aanvaard wordt zou de rechter zich mogen uitspreken over de vraag of hij de
overeenkomst die de echtgenoten over de onderhoudsuitkering hebben gesloten in hun geval
wel passend acht. Sommigen stellen echter dat de rechter ook kan oordelen of de
overeenkomst de rechten van de uitkeringsgerechtigde niet al te zeer miskent.70
F. SWENNEN besluit dat de rechter wel een rechtmatigheidscontrole mag doorvoeren,
waarbij hij nagaat of de overeenkomst kennelijk onevenwichtig is. De rechter mag volgens
deze auteur echter geen opportuniteitscontrole doorvoeren: hij kan niet nagaan of de
overeenkomst in casu wel opportuun is.71
51. Volgens Beginsel 2:10 (3) heeft de bevoegde autoriteit ten minste een geldigheidscontrole.
De overeenkomst moet dus volgens de beginselen altijd aan een rechterlijke controle
onderworpen zijn. De rechter moet altijd de geldigheid van de overeenkomst nagaan, maar de
nationale wetgevers kunnen de rechter ook een ruimere controlebevoegdheid opleggen.72 Het
begrip “geldigheid” moet breed geïnterpreteerd worden.73
67 N. DANDOY, “les effets alimentaires”, 1067. 68 F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 26. 69 P. SENAEVE, personen en familierecht, nr. 1692; A-C. VAN GYSEL, “La pension après divorce”, 30; I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 96. 70 J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1697. 71 F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 26. 72 F. FERRAND “Divorce and spousal agreement”, 79. 73 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 133, nr. 4.
29
In de commentaar bij Beginsel 2:10 (3) worden wel enkele voorbeelden gegeven waarin de
nationale wetgevers tot ongeldigheid zouden kunnen besluiten. Deze voorbeelden bevestigen
dat de CEFL pleit voor een ruime controlebevoegdheid. Zo zou de rechter kunnen nagaan of
de overeenkomst wel legaal en moreel verantwoord is, of de partijen wel correct geïnformeerd
zijn, of er geen fouten gemaakt zijn of fraude gepleegd werd en of er geen sprake is van een al
te groot onevenwicht.74
52. In het licht van de CEFL beginselen kan men dus pleiten voor een uitgebreide
homologatiebevoegdheid voor de rechter.
Naar mijn aanvoelen is dat niet slecht. Indien het de ex-echtgenoten na de echtscheiding
toegestaan is om via een overeenkomst de onderhoudsuitkering te wijzigen of zelfs af te
schaffen, zonder enige rechterlijke controle, is veel misbruik en misleiding mogelijk. Veel
mensen kennen hun rechten niet en zouden op een moeilijk moment toegevingen kunnen doen
gewoon “om van die vervelende ex-echtgenoot af te geraken”.75 Een overeenkomst is immers
snel bereikt, maar het is onmogelijk om er achteraf op terug te keren. Het nadeel en de nodige
moeite van een vereiste rechterlijke controle weegt volgens mij niet op tegen het mogelijke
nadeel dat een ex-echtgenoot gedurende een lange periode in zijn of haar leven kan ervaren
wanneer er mogelijks vluchtig een overeenkomst wordt gesloten. Zo zou een ex-echtgenoot
zich mogelijks kunnen verbinden tot het betalen van een uitkering, zonder te weten dat deze
niet beperkt is in de tijd, of zou een ex-echtgenoot aan zijn of haar uitkering kunnen verzaken
zonder te beseffen dat dit gezien de omstandigheden niet rechtvaardig is.
53. De rechter moet ook de andere bepalingen van de familierechtelijke overeenkomst in acht
nemen bij zijn beoordeling over de rechtmatigheid van de overeenkomst. Het is immers
mogelijk dat een onevenwicht in de overeenkomst over de onderhoudsuitkering na
echtscheiding gecompenseerd wordt door een onevenwicht bij de toewijzing van bepaalde
vermogensbestanddelen in de vereffening-verdeling van het huwelijksvermogensstelsel.76
Bij een onevenwicht in de overeenkomst moet de rechter de homologatie niet zonder meer
weigeren. De partijen hebben op grond van art 301 BW immers het recht om een
onderhoudsuitkering te bedingen die niet voldoet aan de voorwaarden van art 301 BW. De
rechter moet de overeenkomst enkel weigeren wanneer hij vaststelt dat één van de partijen
74 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 133, nr. 4. 75 In dezelfde zin: F. FERRAND “Divorce and spousal agreement”, 79. 76 F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 27.
30
niet op de hoogte is van het kennelijk onevenwicht dat in de overeenkomst vervat ligt. Indien
de echtgenoten wetens en willens een onderhoudsuitkering overeenkomen die op een of
meerdere punten een onevenwicht in het leven schept tussen hun verschillende rechten en
plichten, dan kan de rechter die overeenkomst homologeren.77
C. Ongeoorloofde oorzaak en ongeoorloofd voorwerp
54. Er is sprake van een ongeoorloofde oorzaak van de onderhoudsuitkering:
• wanneer een overeenkomst wordt gesloten waarin de echtscheiding als het ware wordt
“afgekocht” door voor de ene echtgenoot een (hoge) onderhoudsuitkering te bedingen
waarop die echtgenoot ermee akkoord gaat om snel uit de echt te scheiden.
• wanneer de voortzetting van het huwelijk wordt verzekerd door de
onderhoudsuitkering voorafgaand aan een echtscheiding contractueel weg te bedingen
zodat de eventueel onderhoudsgerechtigde ex-echtgenoot ontmoedigd zou worden om
een echtscheiding te vragen.
55. Vóór de echtscheiding kunnen de echtgenoten op geen enkele wijze afstand doen van hun
rechten op een onderhoudsuitkering na echtscheiding (art 301 §9 BW).78 Indien ze dat toch
zouden doen, is er sprake van een ongeoorloofd voorwerp.
77 F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 34. 78 Zie Infra nr. 57.
31
Hoofdstuk 3: Het tijdstip van de overeenkomst
56. Er wordt een onderscheid gemaakt naar gelang de overeenkomsten vóór (eventueel tijdens
de echtscheidingsprocedure) of nà de echtscheiding worden gesloten.
Volgens F.SWENNEN zou het beter zijn dat er helemaal geen onderscheid word gemaakt
naar gelang het tijdstip van de overeenkomst, omdat dit onderscheid gebaseerd is op het
vroegere indemnitaire karakter van de uitkering, terwijl de Wet van 2007 de uitkering een
eerder alimentair karakter gegeven heeft.79 Deze auteur stelt dat het beter zou zijn dat de
rechter de overeenkomst te allen tijde moet homologeren, ongeacht het tijdstip waarop ze
wordt gesloten.”80
Deze visie is ook in het licht van de CEFL Beginselen aangewezen. In Beginsel 2:10 (3)
wordt immers geen onderscheid gemaakt naar gelang het tijdstip waarop de overeenkomst
werd gesloten. Alle alimentatieovereenkomsten worden aan een controle onderworpen, ook
de overeenkomsten gesloten na de echtscheidingsprocedure.
A. Vóór de echtscheiding
57. Alle overeenkomsten gesloten vóór de echtscheiding moeten gehomologeerd worden.
De echtgenoten kunnen vóór de ontbinding van het huwelijk geen afstand doen van de rechten
op een uitkering tot levensonderhoud (art 301 §9, 1e lid BW). Dergelijke overeenkomst kan
zelfs niet gehomologeerd worden. De bedoeling van deze bepaling is te verhinderen dat de
uitkeringsplichtige ex-echtgenoot druk zou uitoefenen op de uitkeringsgerechtigde ex-
echtgenoot opdat laatste aan zijn of haar recht op de uitkering zou verzaken.81 Dit is ook
logisch: het recht op een onderhoudsuitkering na echtscheiding kan ten vroegste ontstaan op
het moment van de echtscheiding, dus voordat dat recht ontstaan is kan men er ook niet aan
verzaken.
Volgens A-C VAN GYSEL wil dit zeggen dat de afstand van het recht op een
onderhoudsuitkering ten vroegste mogelijk is in het vonnis dat de echtscheiding uitspreekt.82
79 Zie Infra nr. 71. 80 F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 29, 80. 81 Amendement nr. 141 (Marghem), Parl. St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/016, 3. 82 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 531.
32
58. Volgens Beginsel 2:10(1) zou deze overeenkomst over de afstand van het recht op
onderhoudsuitkering wel mogelijk zijn, aangezien dat expliciet gesteld wordt. In dit opzicht is
de Belgische wetgeving dus strenger en biedt ze een betere bescherming voor de
uitkeringsgerechtigde echtgenoot. Er wordt in dit beginsel geen onderscheid gemaakt naar
gelang het moment van de overeenkomst: zowel de overeenkomsten afgesloten tijdens de
echtscheidingsprocedure als die erna zijn aan dezelfde regels onderworpen. Bovendien stelt
de CEFL in de commentaar bij dit beginsel dat de inhoud van een mogelijke overeenkomst zo
breed mogelijk moet zijn, hierin inbegrepen de mogelijkheid om te verzaken aan het recht op
een onderhoudsuitkering. 83
59. De echtgenoten kunnen vóór de echtscheiding wel een overeenkomst sluiten over het
bedrag van de eventuele uitkering en de eventuele regels volgen de welke het
overeengekomen bedrag zal kunnen worden herzien, met inachtneming van de in artikel 1257
Ger.W. gestelde voorwaarden (art 301 §§1 en 9 BW). Deze overeenkomsten worden dan door
de echtscheidingsrechter gehomologeerd in het vonnis waarin de echtscheiding wordt
uitgesproken (art 1255 §1 lid 4 Ger.W.).
Ook een overeenkomst van kapitalisatie is een vergelijk over het bedrag van de uitkering.84
60. Indien de echtgenoten tijdens de echtscheidingsprocedure een overeenkomst sluiten dient
deze door de rechter te worden gehomologeerd om uitwerking te kunnen krijgen (art 1256
Ger.W.). De overeenkomst die tijdens de echtscheidingsprocedure werd gesloten is dus nog
niet definitief.85 De overeenkomst kan ten vroegste 3 maanden na de homologatie definitief
worden, wanneer ze bekrachtigd wordt door de echtscheidingsrechter (art 1257 2e lid
Ger.W.).86 De bekrachtiging kan gebeuren in het vonnis dat de echtscheiding uitspreekt, of in
een latere beslissing. Het is pas door deze tweede bekrachtiging dat de overeenkomst
definitief wordt voor de periode na de echtscheiding.87
83
K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 132, nr. 2. 84 S. BROUWERS, Alimentatie, 573. 85 J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, wet van 27 april 2007, Antwerpen, Maklu, 2007, nr. 5.2.6 (hierna verkort J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet); J-L. RENCHON, “La réforme du divorce et les accords entre époux”, RNB 2008, 399 (hierna verkort J-L. RENCHON, “La réforme du divorce”). 86 J-L. RENCHON, “La réforme du divorce”, 398; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1649; Cass. 22 juni 1967, RW, 1967-68, 243: Het Hof oordeelt dat de overeenkomsten geen gevolg hebben tot wanneer ze gehomologeerd zijn. 87 H. CASMAN, “Nieuw echtscheidingsrecht, 283.
33
De oorsprong van deze regeling is het besef dat overeenkomsten die tijdens de
echtscheidingsprocedure aan een snel tempo worden onderhandeld op lange termijn zware
gevolgen zouden kunnen hebben.88
Aangezien het de partijen verboden is om tijdens de echtscheidingsprocedure te verzaken aan
het recht op een uitkering, maar het hen wel toegelaten is een overeenkomst te sluiten over het
bedrag van de uitkering, zouden ze in principe een uitkering van een symbolisch bedrag
kunnen overeenkomen en dit laten homologeren om zo het verbod te omzeilen.89
61. Het is volgens S. BROUWERS ook niet mogelijk om voorafgaand aan de echtscheiding
afstand te doen van het recht op een uitkering onder de opschortende voorwaarde van het
definitief worden van de echtscheiding.90 Het verbod houdt volgens deze auteur immers een
bescherming in van de echtgenoot die afstand zou doen van zijn recht op een
onderhoudsuitkering na echtscheiding. Aangezien de echtgenoten in de echtscheiding op
grond van onherstelbare ontwrichting niet altijd de mogelijkheid hebben om de procedure nog
te stoppen en dus niet op deze grond te scheiden, zou deze overeenkomst in feite al definitief
zijn. J-L RENCHON besluit echter tot het tegenovergestelde indien het akkoord geacteerd
wordt in het echtscheidingsvonnis voor de periode na de echtscheiding.91
B. Na de echtscheiding
62. Na de ontbinding van het huwelijk zijn de partijen volledig vrij in het bepalen van het
bedrag en de modaliteiten van de onderhoudsuitkering. Het is hen ook toegelaten om te
verzaken aan het recht op een onderhoudsuitkering. Het is dus mogelijk dat de rechter in
overeenstemming met art 301 §2 BW een onderhoudsuitkering na echtscheiding opgelegd
heeft, maar dat de partijen nadien toch nog besluiten om de onderhoudsuitkering zelf te
regelen of af te schaffen. Op de contractuele vrijheid na de echtscheiding bestaat wel één
uitzondering, namelijk voor wat betreft de overeenkomsten die de kapitalisatie van de
onderhoudsuitkering op het oog hebben.92
88 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 29-30. 89 Verslag namens de commissie voor de justitie, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/018, 36-37; P. SENAEVE, “De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht: de echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting” in C. CASTELEIN, A. VERBEKE, L. WEYTS (eds.) Notariële actualiteit 2007-2008, Brussel, Larcier, 2008, 21. (hierna verkort P. SENAEVE “echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting”) 90 S. BROUWERS, Alimentatie, 573-574. 91 J-L RENCHON, noot onder Brusel 29 maart 2007, RTDF. 2008, 440. 92Zie Infra nr. 251.
34
63. In Beginsel 2:10 (3) wordt er geen enkel temporeel onderscheid gemaakt voor wat betreft
de homologatie. Volgens dat beginsel moet de bevoegde autoriteit altijd ten minste de
geldigheid van de overeenkomst controleren.93 Men mag er dus vanuit gaan dat volgens de
CEFL beginselen ook overeenkomsten gesloten na de echtscheiding gehomologeerd moeten
worden.
93 Zie Supra nr. 51.
35
Titel III. Alimentatie na echtscheiding door onherstelbare
ontwrichting
64. In deze titel bespreek ik de onderhoudsuitkering wanneer de echtgenoten scheiden of
gescheiden zijn via een procedure echtscheiding door onherstelbare ontwrichting en ze zelf
geen (volledige) overeenkomst hebben uitgewerkt die het recht op de uitkering behelst. Het
gaat dus om de situatie waarbij tijdens of na de echtscheiding een ex-echtgenoot aan de
rechter vraagt om de andere (ex-) echtgenoot te veroordelen tot het betalen van een
onderhoudsuitkering aan de eisende (ex-) echtgenoot, in overeenstemming met art 301 §2
BW.
36
Hoofdstuk 1: Wie is uitkeringsgerechtigd?
A. Principe van de eigen verantwoordelijkheid (zelf voorzienbaarheid)
65. De wetgever is er in het nieuwe art 301 BW in de eerste plaats van uit gegaan dat na de
echtscheiding elke echtgenoot principieel zelf verantwoordelijk is voor zijn eigen financieel
onderhoud. De toepassing van het artikel is in die zin subsidiair: slechts indien de ex-
echtgenoot niet in zijn eigen staat van behoefte kan voorzien zal hij of zij aanspraak kunnen
maken op een onderhoudsuitkering.94
Ook het doel van de onderhoudsuitkering is veranderd. De onderhoudsuitkering dient ertoe
een tijdelijke periode te overbruggen om de ex-echtgenoot de kans te geven om zelf
voorzienbaar te worden. Het is dus een soort overgansgregeling.95 Daarom is de uitkering ook
beperkt in duur en omvang.
In Beginsel 2: 2 is hetzelfde principe terug te vinden. Dat beginsel stelt dat elke echtgenoot
instaat voor zijn eigen onderhoud na echtscheiding. In de beginselen is het principe dus
uitdrukkelijk vernoemd. Dit beginsel werd uit de common core van de aangesloten landen
gehaald. Volgens de commentaar bij dit beginsel is het een logisch gevolg van de moderne
tendens die in de toekomst alleen maar zal toenemen.96 Hoe het principe van
zelfvoorzienbaarheid moet worden ingevuld, hangt af van socio-economische factoren die
voor elk van de verschillende nationale regimes kunnen verschillen. Daarover doet de CEFL
dus ook geen uitspraken.97
Via de onderhoudsuitkering wordt de onderhoudsgerechtigde dus enerzijds uit de nood
geholpen, maar anderzijds wil de wetgever hem of haar ook aansporen om zelf in actie te
schieten en zo snel als mogelijk zelfredzaam te worden.98
94 A-C. VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 510. 95 Verslag namens de subcommissie familierecht, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/007, 35 en 69; Memorie van toelichting, Parl. St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 18. 96 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 78. 97 C. GONZÀLEZ BEILFUSS, “CEFL’s maintenance principles”, 87. De auteur stelt dat het in sommige landen bijvoorbeeld normaal is dat een vrouw met kinderen de huishoudelijke taken op zich neemt, terwijl het in andere landen net de gewoonte is dat deze vrouw ook buitenshuis werkt en dat de echtgenoten de opvoeding van de kinderen gelijkmatig verdelen. Ook de mogelijkheden op de arbeidsmarkt zijn hier van belang. 98 J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 110.
37
66. De onderhoudsuitkering na echtscheiding vervangt de hulp- en bijdrageverplichtingen die
tijdens het huwelijk en tijdens de echtscheidingsprocedure een steun voorzien ten behoeve
van de echtgenoten (art 213 BW en art 221, 1e lid BW). Wanneer de echtscheiding definitief
wordt en deze plichten wegvallen, kan het in een aantal gevallen wenselijk zijn dat, omwille
van de solidariteit, er een (tijdelijke) voortzetting is van de steun ten behoeve van een
echtgenoot die (nog) niet in staat is zelf in zijn onderhoud te voorzien. Deze “nahuwelijkse
solidariteit” is de reden waarom er mogelijks een onderhoudsuitkering na echtscheiding
gerechtvaardigd is.99 Deze solidariteit vormt dus de uitzonderingssituatie waarbij afgeweken
wordt van het principe van zelf voorzienbaarheid. Enkel de echtgenoot van wie men
redelijkerwijze niet kan verwachten dat die reeds zelfredzaam kan zijn zal recht hebben op
een onderhoudsuitkering.
Ook in de commentaar bij Beginsel 2:2 wordt uitdrukkelijk gesteld dat er
uitzonderingssituaties zijn waarin het principe van de zelfredzaamheid niet kan worden
toegepast, omdat de echtgenoot die nood heeft aan een onderhoudsuitkering na echtscheiding
nog niet in staat is om zelf volledig of deels in zijn of haar levensonderhoud te voorzien.100 In
deze situaties mag dus ook volgens de CEFL afgeweken worden van het principe van
zelfredzaamheid.
B. Criterium van de behoeftigheid
67. Wanneer de vraag rijst of een ex-echtgenoot nu al dan niet recht heeft op een uitkering,
voorziet de wetgever als uitgangspunt de “behoeftigheid”. Art 301 §2, eerste lid BW stelt
immers dat “de rechtbank op verzoek van de behoeftige echtgenoot een uitkering tot
levensonderhoud kan toestaan ten laste van de andere echtgenoot”. De echtgenoot die kan
aantonen dat hij of zij behoeftig is, heeft dus in principe recht op een onderhoudsuitkering na
echtscheiding, en kan die uitkering vorderen van de ex-echtgenoot die in die behoefte kan
voorzien.
De enkele vereiste van de behoeftigheid wordt in iets andere bewoordingen ook gesteld in
Beginsel 2:3. Dat beginsel stelt dat de toekenning van alimentatie aan de zijde van de
alimentatiegerechtigde echtgenoot afhankelijk is van onvoldoende middelen om in zijn
99 J.GERLO, G.VERSCHELDEN, Handboek, nr.1647; D. MARTINY, “Divorce and maintenance between former spouses – Initial results of the CEFL” in K. BOELE-WOELKI (ed.), Perspectives for the Unification of Family
Law in Europe, Antwerpen, Intersentia, 2003, 545-546. 100
K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 78.
38
levensbehoefte te voorzien, en aan de zijde van de alimentatieplichtige echtgenoot van de
mogelijkheid om in deze behoefte te voorzien.101 Dit is de enige voorwaarde die gesteld wordt
voor de toekenning van de onderhoudsuitkering. De behoeftige echtgenoot kan zowel eiser als
verweerder in de echtscheidingsprocedure (geweest) zijn.
68. De toekenning staat in beginsel los van elke fout.102 Het is dus zelfs mogelijk dat een
echtgenoot eerst de echtscheiding opdringt aan de andere echtgenoot en vervolgens bovendien
aanspraak kan maken op een onderhoudsuitkering na echtscheiding.103 Deze nieuwe
zienswijze wordt echter, terecht, bekritiseerd.
Enerzijds werd de mogelijkheden om een echtscheiding te verkrijgen verruimd. Elke
echtgenoot kan de echtscheiding door onherstelbare ontwrichting op eenzijdige wijze
verkrijgen104, ook al is dat tegen de zin van de andere echtgenoot. Anderzijds werden in de
Wet van 27 april 2007 de gevolgen van de echtscheiding verlicht. Door uit te gaan van het
principe van de zelfredzaamheid, en dit te combineren met een onderhoudsuitkering die
beperkt is in tijd en omvang, kan men zich niet van de indruk ontdoen dat de (ex-)echtgenoot
die mogelijks uitkeringsplichtig is soms erg snel en gemakkelijk van de andere echtgenoot
kan scheiden, met beperkte nahuwelijkse verplichtingen tot gevolg. G. VERSCHELDEN en
F. SWENNEN merken op dat “de vrijheid ten koste is gegaan van de verantwoordelijkheid,
zowel in de gronden tot echtscheiding als bij de gevolgen ervan”105
69. In de commentaar bij Beginsel 2: 2 wordt er duidelijk op gewezen dat het principe van
zelfredzaamheid zeker niet op zichzelf mag worden toegepast. Dit wordt ook in het beginsel
expliciet gesteld: “Onder voorbehoud van de volgende Beginselen” Dat betekent dus dat er
ook rekening dient te worden gehouden met de realiteit van de positie waarin de ex-
echtgenoten zich na de echtscheiding bevinden. Daarom moet men dit beginsel samen lezen
met de rest van de beginselen.106
101
K. BOELE–WOELKI, B. BRAAT, I. SUMNER, European Family Law in Action, 69. 102 I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 59; G. VERSCHELDEN, “Echtscheidingsrecht fundamenteel gewijzigd”, Juristenkrant 2007, afl. 152, 7. 103 Memorie van toelichting Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 9, 16. 104 Art 229 §§1,2 en 3 BW, art 1255 §§1 en 2 Ger.W. 105 G. VERSCHELDEN, F. SWENNEN, “Nieuwe’ echtscheiding: vrijheid zonder verantwoordelijkheid”, De
juristenkrant , 2007, 145, 3. 106
K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 78.
39
§1. Alimentair karakter: gesteund op de solidariteit
70. De onderhoudsuitkering had onder het oude recht vooral een schadevergoedend
(indemnitair) karakter. De schade die diende te worden vergoed was die van het wegvallen
van de hulp- en bijdrageplicht die ervoor zorgde dat de echtgenoot, ongeacht diens eigen
inkomsten en mogelijkheden, genoot van een zekere levensstandaard. Indien uit de
echtscheidingsprocedure was gebleken dat de oorzaak van de breuk te wijten was aan één van
beide echtgenoten die verantwoordelijk was, leek het logisch dat deze echtgenoot ook
verantwoordelijk was voor de gevolgen van de echtscheiding, waaronder het verlies van de
vroegere levensstandaard voor de andere echtgenoot.
Het karakter was echter niet volledig indemnitair van aard. De onderhoudsuitkering na
echtscheiding is vooral gebaseerd is op de familiale solidariteit, die de openbare orde raakt.
De onderhoudsuitkering na echtscheiding tussen ex-echtgenoten vervangt na de beëindiging
van het huwelijk de hulp- en bijdrageverplichting van art 213 en 221, 1e lid BW.107 Deze
plicht eindigt immers de dag dat het echtscheidingsvonnis in kracht van gewijsde treedt. Met
het verdwijnen van deze plicht kan er plots een onevenwicht ontstaan tussen de
mogelijkheden die elk van de ex-echtgenoten heeft om in zijn eigen levensonderhoud te
voorzien. Daarom acht de wetgever het aangewezen dat er in die situatie een vorm van
solidariteit tussen de ex-echtgenoten blijft bestaan, ook al is die slechts tijdelijk.108
Ook onder het oude recht waren de beginselen van het “gemene onderhoudsrecht” die gelden
voor elke alimentatievordering al van toepassing op de onderhoudsuitkering na
echtscheiding.109 Het gemengde karakter van de uitkering (dus zowel indemnitair als
alimentair) werd door het Hof van Cassatie uitdrukkelijk aanvaard.110
71. Met het laten vallen van het schuldcriterium als toekenningsvoorwaarde voor de
onderhoudsuitkering na echtscheiding is de wetgever afgestapt van het indemnitaire
(vergoedende) karakter van de uitkering.111
107 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 504. 108 A-C. VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 509. 109 P. SENAEVE, C. AERTS, Onderhoudsgeld, 4, nr.5; F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 8-9. 110 Cass. 22 juni 1967, RW, 1967-68, 243; Cass 14 november 1974, Arr.Cass 1975, 331; Cass 24 februari 1974, Arr.Cass 1975, 356. 111 Zie Supra nrs. 10, 12.
40
De uitkering is volgens de meerderheid in de rechtsleer nu zuiver alimentair van aard.112 Dit
ligt volledig in de lijn van de CEFL beginselen. Op bepaalde punten is de wetgever hier echter
opnieuw van afgeweken door expliciet in contractuele mogelijkheden te voorzien om af te
wijken van de familiale nahuwelijkse solidariteit. De onderhoudsuitkering tussen ex-
echtgenoten na echtscheiding blijft volgens sommigen dus ook onder het nieuwe recht een
gemengd karakter behouden.113
§2. Invulling van het criterium
72. Hoe bepaalt men nu eigenlijk of een echtgenoot al dan niet behoeftig is, en dus kans
maakt op een onderhoudsuitkering na echtscheiding?
In beginsel is de behoeftige ex-echtgenoot diegene die economisch zwakker staat in
vergelijking met de andere ex-echtgenoot.114 Het feit dat er een wanverhouding bestaat tussen
de globale economische situatie van een ex-echtgenoot ten opzichte van de andere volstaat
ertoe om vast te stellen dat de minst gegoede ex-echtgenoot principieel onderhoudsgerechtigd
is, en de meest gegoede principieel onderhoudsplichtig is.115 Het is dus helemaal niet meer
vereist dat er een fout of een schuld wordt aangetoond bij de tegenpartij.
112 J. BROUWERS, “La réforme du divorce (loi du 27 avril 2007)”, RNB 2007, afl. 3013, 598; J-P. MASSON, “Un an d’application de la loi de 27 avril 2007 réformant le divorce”, JT 2008, afl. 6318, 466 (hierna verkort J-P. MASSON, “Un an d’application”); I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 57; A.C. VAN
GYSEL, “La pension après divorce pour cause de désunion irrémédiable- un essai de lecture” in Y-H.LELEU en D. PIRE, La réforme du divorce : première analyse de la loi du 27 avril 2007, Brussel, Larcier, 93 (hierna verkort A.C. VAN GYSEL, “La pension après divorce”); J. FIERENS, “Le nouveau droit du divorce ou le syndrome Lucky Luke” in J. FIERENS, T.MARCHANDISE, J.SOSSON (eds.), Recyclage en droit: Droit de la famille, Louvain- La Neuve, Anthemis, 2007, 26, nr. 43 (hierna verkort J. FIERENS, “Le nouveau droit du divorce”); H. CASMAN, “Nieuw echtscheidingsrecht – toelichting voor de notariële praktijk”, Notariaat 2007, 284. (hierna verkort H. CASMAN, “Nieuw echtscheidingsrecht”). Anders: P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 32. 113 F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 12. 114 J. GERLO en G. VERSCHELDEN, Handboek, nr.1652-1653; K. VERSTRAETE, “Hervorming echtscheidingsrecht”, 639; P. SENAEVE, “De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht”, T.Fam. 2007, afl. 6- 7, 124; F. SWENNEN en F.APS, “de echtscheidingswet 2007”, RW 2007-08, 569; A-C. VAN
GYSEL, “La pension après divorce”, 93; J-P. MASSON, “Un an d’application ”, 466. 115 Luik (10e k.) 13 mei 2008, Act.dr.fam. 2008, afl. 9, 188; Rb. Leuven 4 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 709, noot S. BROUWERS; Rb. Mechelen 14 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 719, noot S. BROUWERS; Rb. Luik (2e k.) 24 april 2008, JLMB 2008, afl. 24, 1049 en RTDF 2008, afl. 4, 1216; Rb.Brugge 26 mei 2008, TGR
2008, 168; Rb. Aarlen (1e k.) 9 juli 2008, RTDF 2009, afl.2, 431; Rb. Aarlen (1e k.) 10 oktober 2008, RTDF 2009, afl.2, 437; Rb.Aarlen 24 oktober 2008, RTDF 2009, afl. 2, 444; Rb. Aarlen (1e k.) 16 januari 2009, RTDF. 2009, afl. 2, 448; Rb. Brussel (31e k.) 4 februari 2009, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 49; Rb. Brussel (31e k.) 4 maart 2009, Act.dr.fam. 2009, afl.4, 75; Vred. Luik 17 december 2007, JLMB 2008, 1053 (Verkeerd vermeld als Vred. Luik (III) 7 maart 2007), RNB 2008, afl. 3021, 476 en JLMB 2008, afl. 24, 1053; Vred. Geldenaken 2 april 2008, Act.dr.fam. 2008, afl.9, 194; Vred. Fontaine – l’Evêque 22 mei 2008, JLMB 2008, afl. 31, 1385 en RTDF 2008, afl. 4, 1243; Brussel 17 februari 2009, T.Fam 2009, afl. 7, 143, noot F. SWENNEN; Rb. Tongeren (1e k.) 1 april 2009, OCMW-visies 2009, afl. 2, 64; Vred. Waver 2 december 2008, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 54; Antwerpen 13 mei 2009, RABG 2010, afl.4, 225, noot S. BROUWERS; Vred. Luik (3e k.) 28 april 2008, RTDF 2009, afl. 4, 1193, noot; Vred. Luik (3e k.) 16 februari 2009, RTDF2009, afl. 4, 1204.
41
Dit is een van de grootste veranderingen in vergelijking met het oude recht. Het criterium
waarvoor de wetgever heeft gekozen is dus erg ruim. Daarom is er sprake van een “verruimd
basisrecht” op een onderhoudsuitkering na echtscheiding.116
73. De rechter zal dus de globale economische situatie van beide partijen moeten inschatten.
Deze situatie wordt beoordeeld aan de hand van de inkomsten, lasten en mogelijkheden van
de echtgenoten, maar er wordt geen rekening gehouden met hun vermogen.117 In de praktijk
gebeurt dat echter enkel aan de hand van het verschil in inkomsten van beide ex-
echtgenoten.118
Het is volgens de wet niet vereist dat er sprake is van een gevoelige wanverhouding, maar uit
de rechtspraak blijkt dat kleinere verschillen in de economische situatie vaak niet worden
aanvaard.119 Zo blijkt bijvoorbeeld dat een verschil van 182 euro per maand niet volstaat om
van een onevenwicht te spreken, maar een verschil van 1000 euro of meer wel.120
74. Het is dus perfect mogelijk dat elke (ex-)echtgenoot in staat is om te voorzien in zijn of
haar levensonderhoud, maar dat één van beiden toch een principieel recht heeft op een
onderhoudsuitkering, gewoon omdat er een onevenwicht is met de economische situatie van
de andere (ex-)echtgenoot. Dit wil echter niet noodzakelijk zeggen dat er ook daadwerkelijk
een onderhoudsuitkering zal worden toegekend. 121
75. Erg verwarrend is het feit dat men deze “behoeftigheid” niet mag invullen aan de hand
van de term “staat van behoefte” uit het gemeen onderhoudsrecht.122 Indien men ervan uit zou
gaan dat een ex-echtgenoot enkel behoeftig is wanneer hij of zij er niet in slaagt te voorzien in
zijn eigen bestaansminimum, dan zou dat betekenen dat elke ex-echtgenoot die dat wel kan al
116 Wetsontwerp, Parl. St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/001, 9. 117 A-C.VAN GYSEL, “La pension après divorce”, 102; F. SWENNEN, “Hocus pocus”, 147. 118 I. MARTENS, “Deux ans d’application du droit alimentaire après divorce pour cause de désunion irremediable et du droit transitoire”, Act.dr.fam. 2009, afl. 10, 186 (hierna verkort I. MARTENS, “Deux ans d’application”). 119 F. SWENNEN, “Hocus pocus”, 148. 120 Rb. Leuven 4 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 709, noot S. BROUWERS; Brussel 17 februari 2009, T.Fam 2009, afl. 7, 141, noot F. SWENNEN; Rb. Aarlen (1e k.) 10 oktober 2008, RTDF 2009, afl.2, 437; Vred. Fontaine-l’Evêque 16 oktober 2008, RTDF 2009, afl.1, 168; F. SWENNEN, S. EGGERMONT, E. ALOFS, “De wet van 27 april 2007 inzake echtscheiding. Knelpunten van materieel recht en van procesrecht”, in P. SENAEVE, F. SWENNEN, G. VERSCHELDEN (eds.) Knelpunten echtscheiding afstamming en verblijfsregelingen, Antwerpen, Intersentia, 2009, 16 (hierna verkort F. SWENNEN, S. EGGERMONT, E. ALOFS, “Knelpunten”). 121 I. MARTENS, “Deux ans d’application”, 186. 122 A.C. VAN GYSEL, “La pension après divorce, 93; P. SENAEVE, “De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht”, T.Fam. 2007, afl. 6- 7, 124 en G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 118.
42
onmiddellijk uitgesloten wordt van het recht op een onderhoudsuitkering, ook al bestaat er
een enorm verschil met de financiële toestand van de andere ex-echtgenoot.123
76. De invulling van dit criterium van behoeftigheid toont meteen ook aan dat het recht op een
onderhoudsuitkering een principieel veranderlijk gegeven is. Het is immers zo dat de globale
economische situatie van een persoon kan evolueren in de tijd. Het is mogelijk dat er op het
ogenblik van de echtscheiding geen verschil is in de economische situatie van de echtgenoten,
zodat de rechter zal moeten vaststellen dat er geen sprake is van een “behoeftige echtgenoot”.
Indien dan op een later tijdstip blijkt dat de globale economische situatie van de
uitkeringsgerechtigde (ex-)echtgenoot verslechterd is, of dat de inkomsten van de
uitkeringsplichtige (ex-)echtgenoot verhoogd zijn, kan de rechter op vraag van een van de
echtgenoten er alsnog toe overgaan die echtgenoot een uitkering toe te kennen, of de
bestaande uitkering te wijzigen.124 In het meest extreme geval kan de onderhoudsgerechtigde
zelfs onderhoudsplichtige worden. 125
77. In Beginsel 2:3 wordt het toekennen van een onderhoudsuitkering afhankelijk gesteld van
twee voorwaarden, die min of meer overeenstemmen met de manier waarop de behoeftigheid,
zoals die vereist wordt in art 301 §2 eerste lid BW, ingevuld wordt.
Enerzijds is aan de zijde van de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot vereist dat deze over
onvoldoende middelen beschikt om in zijn of haar levensbehoefte te voorzien.
“Levensbehoefte” wordt ook omschreven als “reasonable living expenses. ” 126 De invulling
van het begrip varieert naargelang de levensstandaard van de echtgenoten en het economische
klimaat van het land waar ze leven.127
Anderzijds moet de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot in staat zijn om in deze behoefte te
voorzien.
Uit de vergelijking van de twee voorwaarden volgt dus enerzijds automatisch dat er een
onevenwicht moet zijn in de economische toestand van beide ex-echtgenoten. Anderzijds is
het mijns inziens niet zo dat een onevenwicht voldoende is om te besluiten dat er volgens dit
beginsel recht is op een onderhoudsuitkering. Het is mogelijk dat een van de echtgenoten
gevoelig minder inkomsten heeft dan de andere echtgenoot, maar dat hij of zij wél voldoende
123 I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 57. 124 J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1693. 125 P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 49, nr. 112. 126
E. ÖRÜCÜ, “The principles”, 243. 127 GONZÀLEZ BEILFUSS “CEFL’s maintenance principles”, 89.
43
middelen heeft om in zijn levensbehoefte te voorzien. Volgens Beginsel 2:3 is er dan geen
recht op een onderhoudsuitkering, terwijl dat volgens art 301 BW wel zo is (of er in dat geval
ook daadwerkelijk een onderhoudsuitkering toegekend zal worden is echter een andere
kwestie).
78. Beginsel 2:3 steunt op de idee dat men de onderhoudsuitkering na echtscheiding niet meer
op basis van de fout toekent, maar volgens een rationeel en duidelijk criterium.
Het is echter enkel een startpunt, van waaruit een verdere verfijning ter vastlegging van het
vereiste bedrag van de onderhoudsuitkering kan worden ontwikkeld. In Beginsel 2:4 worden
bijkomende aanknopingspunten aangereikt ter begroting van het bedrag. Indien die verdere
verfijning er in de nationale wetgeving niet is, dan ligt de mogelijkheid tot invulling van het
criterium bij de rechter.128
In het Belgische recht is dat ook zo: het recht op een onderhoudsuitkering is slechts een begin,
het feit dat er een principieel recht op onderhoudsuitkering is, wil niet zeggen dat er ook
daadwerkelijk een onderhoudsuitkering zal worden toegekend. Deze kwestie komt immers
pas in het volgende stadium aan bod, bij de begroting van de onderhoudsuitkering.
C. Wettelijke uitzonderingen: behoud van het schuldcriterium
79. De wetgever heeft met het invoeren van het criterium van de behoeftigheid in art 301 §2,
eerste lid BW de voorwaarde tot het verkrijgen van een onderhoudsuitkering na echtscheiding
erg soepel gemaakt. Dit kan echter een erg nadelig gevolg hebben. Een ex-echtgenoot die
door zijn foutief gedrag het huwelijk onherstelbaar heeft ontwricht zou, ongeacht op wiens
verzoek de echtscheiding werd uitgesproken, een onderhoudsuitkering kunnen vorderen van
de andere ex-echtgenoot louter omwille van het feit dat de onschuldige tegenpartij zich in een
financieel gunstigere positie bevindt. Dit zou een bijzonder onrechtvaardig gevolg van het
wegvallen van het schuldcriterium zijn.
Daarom heeft de wetgever in art 301 §2, tweede en derde lid BW in twee
uitzonderingssituaties voorzien die ervoor zorgen dat de onderhoudsschuldeiser, ondanks het
feit dat hij principieel onderhoudsgerechtigd is, zijn verzoek tot onderhoudsuitkering
geweigerd ziet wegens zijn foutief gedrag.
128K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 82.
44
Enerzijds kan de rechter oordelen dat het niet gepast is om de uitkeringsgerechtigde (ex-)
echtgenoot een onderhoudsuitkering toe te kennen, omdat deze een zware fout heeft begaan
die de oorzaak is van de onherstelbare ontwrichting van het huwelijk (art. 301 §2, tweede lid
BW).
Anderzijds moet de rechter de onderhoudsuitkering weigeren toe te kennen wanneer de
uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot schuldig bevonden werd aan een vorm van
partnergeweld ( 301 §2, derde lid BW).
Het foutieve gedrag van de onderhoudsgerechtigde (ex-)echtgenoot kan zijn of haar recht op
een onderhoudsuitkering dus uitsluiten.129 Via de uitzonderingssituaties blijft het principe van
verantwoordelijkheid dus toch nog aanwezig in de nieuwe wetsbepalingen.130
80. Het is opmerkelijke dat er in de CEFL beginselen noch bij de voorwaarden voor de
alimentatie, noch bij de beoordeling van de alimentatieaanspraak ergens notie wordt gemaakt
van uitzonderingssituaties waarbij een onderhoudsuitkering na echtscheiding niet aangewezen
zou zijn.
Beginsel 2:6 stelt wel dat in geval van buitengewoon ingrijpende omstandigheden voor de
alimentatieplichtige echtgenoot, de bevoegde autoriteit de onderhoudsuitkering kan beperken
of beëindigen wegens het gedrag van de alimentatiegerechtigde echtgenoot. Indien het
opportuun is om de uitkeringsgerechtigde zijn onderhoudsuitkering te weigeren wegens zijn
of haar foutief gedrag, dan is er volgens dit beginsel sprake van buitengewoon ingrijpende
omstandigheden voor de alimentatieplichtige echtgenoot. De CEFL heeft het op deze manier
voor de aangesloten landen dus toch nog mogelijk gemaakt om in bepaalde gevallen terug te
grijpen naar het schuldbeginsel, ook al wordt er in principe vanuit gegaan dat de fout of
schuld geen rol meer mag spelen in de echtscheiding of de toekenning van een
onderhoudsuitkering na echtscheiding.131
Ook de CEFL wil dus tegemoet komen aan de situaties waarin de toekenning van de
onderhoudsuitkering, los van het schuldbeginsel, aanleiding zou geven tot onrechtvaardige
situaties.
129 J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, nr. 5.2.2; G. HIERNAUX, “ Le divorce pour cause de désunion irrémédiable et la notion de faute” in N. GALLUS, Actualités de droit familial, Brussel, Bruylant, 2009, 31 (hierna verkort G. HIERNAUX, “la notion de faute”). 130 P. SENAEVE, “Echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting”, 24. 131
E. ÖRÜCÜ, “The principles”, 229.
45
81. Wat de bewijslast betreft, is het opmerkelijk dat het aan de verweerder is om te bewijzen
dat er sprake is van een uitzonderingsgeval, waardoor de onderhoudsuitkering moet
geweigerd worden.132 Onder het oude recht was het omgekeerd. Vóór de Wet van 27 april
2007 moest de eiser een fout of schuld in hoofde van de verweerder aantonen om aanspraak te
kunnen maken op de uitkering. Nu zal de verweerder moeten bewijzen dat de ex-echtgenoot
schuldig is aan een zware fout die de voortzetting van de huwelijkse samenleving onmogelijk
heeft gemaakt, of aan partnergeweld. De positie van de onderhoudsschuldeiser is er dus erg
op verbeterd wat de bewijslast betreft, maar er is geen sprake van van een volledige omkering
van de bewijslast. De mogelijks onderhoudsgerechtigde (ex-)echtgenoot zal immers moeten
bewijzen dat hij of zij behoeftig is en dat een economische terugval in diens financiële situatie
is ontstaan omwille van de echtscheiding. Nadien is er discussie mogelijk over de
verschillende factoren die de hoogte van de onderhoudsuitkering mee kunnen bepalen. Nog
later is het mogelijk dat de onderhoudsgerechtigde het bewijs van een bepaalde toestand dient
te leveren om een verlenging van de duur van de uitkering (art 301 §4 tweede lid B.W.), of
een verhoging van het bedrag (art 301 §7B.W.) te verkrijgen. 133
82. Het schuldcriterium kan dus onder de nieuwe wettelijke regeling toch nog voor hevige
discussie zorgen in het geval dat een van de echtgenoten kans maakt op een
onderhoudsuitkering na echtscheiding.134
83. De CEFL maakt traditioneel het onderscheid tussen de landen waar de
echtscheidingsgronden nog gebaseerd zijn op het schuldcriterium, en die waar dat niet meer
zo is en het bestaan van een fout in hoofde van een van de echtgenoten irrelevant is voor het
toekennen van een onderhoudsuitkering. 135 Als toekenneningsvoorwaarde is de schuld in
België irrelevant geworden, maar in het geval van de zware fout en het partnergeweld blijft
het schuldcriterium wel nog behouden in de omgekeerde zin, namelijk als weigeringsgrond.
Daarom valt België met de nieuwe wettelijke regeling in een derde groep van landen, waar
het schuldcriterium nog enigszins behouden blijft. De fout van de uitkeringsgerechtigde
132 P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 34. 133 F. APS, “Lang leve het nieuwe echtscheidingsrecht! Weg met het bewijs?” in B. ALLEMEERSCH, P. LONDERS, EN S. SROKA (eds.), Bewijsrecht, referatenbundel studiedag in verband met bewijsrecht georganiseerd door het
Vlaamse Pleitgenootschap bij de balie te Brussel, Brussel, Larcier, 2007, 109-110 (hierna verkort F. APS, “Lang leve het nieuwe echtscheidingsrecht!”). 134 K. VERSTRAETE, “Hervorming echtscheidingsrecht”, 640. 135
K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 100-101.
46
echtgenoot wordt in deze groep aangewend om de onderhoudsuitkering te weigeren of te
verminderen.
84. De ex-echtgenoten hebben op grond van art 301 §1 BW wel nog steeds de mogelijkheid
om toch in een onderhoudsuitkering na echtscheiding te voorzien, ook al is er sprake van een
uitzonderingssituatie. Geen van de uitzonderingssituaties is dus zodanig dwingend dat er door
de partijen niet kan worden van afgeweken.136
§1. Zware fout
85. Volgens art 301 §2 tweede lid BW kan de rechter ervoor kiezen om het verzoek tot
onderhoudsuitkering na echtscheiding te weigeren aan de eiser die een zware fout heeft
begaan die de voortzetting van de samenleving onmogelijk heeft gemaakt.
a. Zware fout: begrip
86. De wetgever heeft het begrip “zware fout” niet gedefinieerd in de wet.
Volgens de parlementaire voorbereidingen kunnen de catalogus van feiten die onder het oude
recht werden gekwalificeerd als gewelddaden, mishandelingen en grove beledigingen onder
het nieuwe recht eventueel als zware fout gekwalificeerd worden. Bovendien is het de rechter
die de aangevoerde zware fout naar billijkheid zal beoordelen.137 Het kan hierbij gaan om een
tekortkoming in de huwelijkse verplichtingen138 Indien bijvoorbeeld één van de echtgenoten
de echtelijke woning verlaten heeft zonder voorafgaandelijke machtiging door de
vrederechter, dan is dit een verzaking aan de samenwoningsplicht die als een zware fout in
aanmerking kan worden genomen.139 Ook overspel kan in aanmerking komen als een zware
fout.140
136 I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 69. 137 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 17; Verslag namens de commissie voor de justitie, Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-2068/4, 72; J-P. MASSON, “La loi du 27 avril 2007 réformant le divorce”, J.T. 2007, 538-539. 138 Rb. Luik (2e k.) 24 april 2008, JLMB 2008, afl. 24, 1049 en RTDF 2008, afl. 4, 1216; Rb. Aarlen (1e k.) 10 oktober 2008, RTDF 2009, afl.2, 437. 139 Rb. Aarlen (1e k.) 14 maart 2008, RTDF 2009, afl. 2, 428, afkeurende noot J-L. RENCHON; Luik (10e k.) 6 januari 2009, RTDF 2009, afl. 4, 1164. 140Rb. Luik (2e k.) 24 april 2008, JLMB 2008, afl. 24, 1049 en RTDF 2008, afl. 4, 1216; Rb. Nijvel (7e k.) 4 november 2008, RTDF 2009, afl.1, 165; J-C. BROUWERS, “La réforme du divorce (loi du 27 avril 2007)”, RNB 2007, afl. 3013, 602.
47
87. Eerst en vooral zal de verweerder moeten aantonen dat het feit waarop hij zich steunt een
fout uitmaakt. Men kan hierbij denken aan een schending van de huwelijkse verplichtingen.
A-C. VAN GYSEL stelt bijvoorbeeld dat het foutieve karakter van het overspel niet meer
hoeft te worden bewezen gezien het feit dat het overspel een schending van een wettelijke
huwelijkse verplichting (la fidélité) inhoudt. Het foutief karakter kan volgens deze auteur dan
ook niet meer door de rechter ontkend worden141
De notie waarvan in Beginsel 2:6 sprake is, namelijk “gedrag van de alimentatiegerechtigde”
voelt ruimer aan dan “de fout”. Men kan er dus in het licht van de CEFL beginselen vanuit
gaan dat niet alleen foutief, maar bijvoorbeeld ook excessief of ongecontroleerd gedrag,
volgens de CEFL ook in aanmerking kan komen als grond om de onderhoudsuitkering na
echtscheiding te weigeren, te beperken of te beëindigen. Dit lijkt mijns inziens wel erg
verregaand. Ik kan me geen enkele situatie voorstellen waarin het gerechtvaardigd is dat een
behoeftige ex-echtgenoot zijn onderhoudsuitkering geweigerd ziet, ook al is er geen sprake
van écht foutief gedrag. Excessief of ongecontroleerd gedrag kan volgens mij een reden zijn
om de echtscheiding aan te vragen, maar niet om iemand zijn recht op een uitkering te
ontnemen.
88. Vervolgens valt op dat het niet voldoende is dat de eiser een (lichte) fout heeft begaan.
Het moet een zware fout zijn.142 Er moeten concrete omstandigheden zijn die de fout een
beledigend karakter geven.143
In tegenstelling tot wat vroeger het geval was (oud art 229 BW), is overspel niet meer
automatisch een zware fout waarbij een vermoeden iuris et de iure van zwaarwichtigheid
geldt.144 De uitkeringsplichtige echtgenoot zal moeten bewijzen dat het overspel een
zwaarwichtig karakter heeft om de onderhoudsuitkering ten aanzien van de
uitkeringsgerechtigde geweigerd te zien. Het “beledigende karakter” zoals dat onder het oude
recht vereist was heeft geen invloed meer, maar kan volgens P. SENAEVE toch nog een rol
spelen omdat het niet-beledigende karakter van het overspel aantoont dat het niet om een
zware fout gaat.145
141 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 516; Rb. Bergen (1e k.) 2 oktober 2008, Act.dr.fam. 2008, afl. 10, 210. 142 S. BROUWERS, “De ‘zware fout’ als uitsluitingsgrond voor een uitkering na echtscheiding” (noot onder Rb. Antwerpen 19 februari 2008), RABG 2008, afl. 12, 732 (hierna verkort S. BROUWERS, “De zware fout”). 143 Luik (10e k.) 6 januari 2009, RTDF 2009, afl. 4, 1164. 144 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 17. 145 P. SENAEVE, “De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht”, T.Fam. 2007, afl. 6- 7, 125; P. SENAEVE, “echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting”, 24; H. CASMAN, “Nieuw echtscheidingsrecht, 284.
48
Deze vereiste blijkt helemaal niet aanwezig te zijn in Beginsel 2:6., maar is ook af te leiden
uit de commentaar bij dit beginsel.146
Dit zwaarwichtige karakter moet door de rechter op een subjectieve wijze worden beoordeeld.
De rechter moet namelijk nagaan of de begane fout in de ogen van de andere echtgenoot zo
erg was, dat ze het huwelijk onherstelbaar heeft ontwricht.147
89. Men kan, net zoals dat onder het oude recht het geval was, er vanuit gaan dat wederzijdse
fouten elkaar niet compenseren.148 Het feit dat de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot een zware
fout kan bewijzen in hoofde van de uitkeringsgerechtigde, die de voortzetting van de
samenleving onmogelijk heeft gemaakt, wordt dus niet teniet gedaan door het feit dat ook de
uitkeringsplichtige ex-echtgenoot dezelfde fout heeft begaan. Het is mijns inziens wel
mogelijk dat de wederkerigheid van een fout het zwaarwichtig karakter van die fouten
ontneemt. Stel bijvoorbeeld dat de uitkeringsplichtige een grove belediging inroept als zware
fout, maar de uitkeringsgerechtigde het bewijs levert van talrijke grove beledigingen door de
uitkeringsplichtige ten aanzien van de uitkeringsgerechtigde. De rechter zou er dan toe
kunnen besluiten dat, gezien de hoge graad van vijandschap tussen de echtgenoten tijdens het
huwelijk, de belediging niet als zware fout kan worden gekwalificeerd.
Ook indien de uitkeringplichtige ex-echtgenoot een fout inroept, waarvan de
uitkeringsgerechtigde kan bewijzen dat ze in verband staat met en veroorzaakt is door een
eerdere fout, begaan door de uitkeringsplichtige, kan de rechter besluiten dat deze fout haar
zwaarwichtig karakter verliest. Bijvoorbeeld wanneer beide echtgenoten er na hun feitelijke
scheiding een overspelige relatie op na houden.149
90. In de parlementaire voorbereidingen werd zwaar gediscussieerd over het behouden van
het criterium van de zware fout, omdat dit zou leiden tot het voortbestaan van de zogenaamde
“vechtscheidingen”.150 Sommigen vonden het een beter idee om een “hardheidsclausule” in
te voeren. Volgens een hardheidsclausule zou een uitkering enkel geweigerd kunnen worden
146
K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 103, nr. 2. 147 F.SWENNEN en B. WEYTS, “Fouten tussen echtgenoten: een tocht doorheen het echtscheidings- en aansprakelijkheidsrecht” in Permanente vorming Gandaius, XXXVI Postuniversitaire cyclus Willy Delva,
Echtscheiding sessie 2: 1 april 2010- Echtscheiding en fout: documentatiebundel,18, nr. 47 (hierna verkort F.SWENNEN en B. WEYTS, “Fouten tussen echtgenoten”). 148 A-C. VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 517. 149 Rb. Luik (2e k.) 24 april 2008, JLMB 2008, afl. 24, 1049 en RTDF 2008, afl. 4, 1216. 150 Amendement nr. 3 (Swennen) Verantwoording, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/002, 3.
49
bij fouten die zodanig flagrant zijn dat een onderhoudsuitkering absoluut onrechtvaardig zou
zijn (bijvoorbeeld slagen en verwondingen ten aanzien van de echtgenoot of de kinderen,
manifeste schuld van de onderhoudsgerechtigde…).151
Ondanks het feit dat de wetgever niet voor een zuivere hardheidsclausule geopteerd heeft, zijn
er in de rechtsleer toch nog auteurs die voorstellen om de notie van de zware fout als
hardheidsclausule te interpreteren.152 Er wordt immers terecht gesteld dat door de relatief
ruime notie van de zware fout de schuldvraag toch nog relevant blijft voor wat de gevolgen
van de echtscheiding betreft.153 Volgens sommigen wordt de hele discussie over welke
echtgenoot de schuldige is eigenlijk gewoon verplaatst van het debat over de echtscheiding
naar het debat over de onderhoudsuitkering na echtscheiding.154 F.SWENNEN stelt dat de
Belgische wetgever te veel aan het schuldcriterium is blijven hangen, en dat het beter was
geweest als de Belgische wetgever, net zoals in Beginsel 2:6, voor een zuivere
hardheidsclausule had gekozen.155
Naar mijn aanvoelen zou het inderdaad beter geweest zijn indien de wetgever toch voor een
hardheidsclausule had gekozen. Ik denk dat de huidige ruime invulling van het begrip zware
fout aanleiding geeft tot een ingewikkeld debat waarbij vele nutteloze beschuldigingen door
de uitkeringsplichtige tegenover de uitkeringsgerechtigde kunnen worden gemaakt om toch
maar te ontsnappen aan de verplichting tot het betalen van een onderhoudsuitkering.
De hardheidsclausule is ook meer in overeenstemming met de CEFL beginselen. Volgens
Beginsel 2:6 moet er immers sprake zijn van “buitengewoon ingrijpende omstandigheden”.
Mogelijke gronden die voor dit beginsel in aanmerking worden genomen zijn poging tot
moord, partnergeweld, en mogelijks ook gedrag op financieel gebied.156 Hier valt dus meteen
op dat de uitzonderingen die onder art 301 §2, tweede lid BW vallen wel in overeenstemming
zijn met dit beginsel, maar dat Beginsel 2:6 toch veel strenger is. Bovendien wordt in de
151 Amendement nr. 3 (Swennen) Ingetrokken Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/002, 3; Amendement nr. 19 (Verherstraeten) Verworpen, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/002, 17-18. 152 Y-H. LELEU, “Avant propos” in Y-H. LELEU en D. PIRE (eds.), La réforme du divorce. Première analyse de la
loi du 27 avril 2007. Unité de droit familial Université de Liège, Brussel, Larcier, 2007, 7 (hierna verkort Y-H. LELEU, “Avant propos”); F. SWENNEN en F.APS, “De echtscheidingswet 2007”, R.W. 2007-08, 554. 153 F. APS, “Lang leve het nieuwe echtscheidingsrecht!”, 116; K. VERSTRAETE., “Hervorming echtscheidingsrecht”, 640. 154 G. VERSCHELDEN, F. SWENNEN, “Nieuwe’ echtscheiding: vrijheid zonder verantwoordelijkheid”, De
juristenkrant , 2007, 145, 3, annotatie R. BOONE; N. DANDOY, “Calcul des pensions alimentaires entre époux et après divorce, analyse annuelle (2009) de décisions de jurisprudence”, RTDF 2009, afl. 4, 1023 (hierna verkort N. DANDOY, “Calcul des pensions 2009”). 155
F. SWENNEN, “Het nieuwe Belgische alimentatierecht en de CEFL beginselen”, 55. 156
E. ÖRÜCÜ, “The principles”, 245.
50
commentaar bij dit beginsel uitdrukkelijk gesteld dat de toepassing uitzonderlijk is, om te
verhinderen dat het schuldcriterium terug zou binnendringen in de discussie over een
onderhoudsuitkering na echtscheiding.157
b. Het verband met de onherstelbare ontwrichting
91. De verweerder in een vordering tot onderhoudsuitkering na echtscheiding moet niet enkel
bewijzen dat de eiser een zware fout heeft begaan, hij of zij zal ook moeten aantonen dat het
net die fout is die de voortzetting van de samenleving onmogelijk gemaakt heeft. Het is dus
niet voldoende dat vaststaat dat de eiser ergens in de tijd voorafgaand aan de echtscheiding
zich schuldig gemaakt heeft aan het begaan van een zware fout, er is ook een causaal verband
vereist met de onherstelbare ontwrichting waarop de echtscheiding gevorderd wordt.158
Hieruit volgt dat de zware fout die werd begaan nadat het huwelijk al onherstelbaar was
ontwricht niet meer in aanmerking komt om de onderhoudsschuldeiser zijn uitkering te
weigeren.159
92. Ook hieruit blijkt dat wederzijdse fouten elkaar niet teniet doen. Het is mogelijk dat de
zware fout die de ene ex-echtgenoot heeft begaan gewoon het gevolg is van de zware fout die
de andere ex-echtgenoot eerder heeft begaan en die de oorzaak was voor de onherstelbare
ontwrichting van het huwelijk.160 De chronologie van de feiten is hier belangrijk: stel dat een
man zijn vrouw bedriegt met een andere vrouw en dat hierdoor het huwelijk onherstelbaar
ontwricht is. Indien de vrouw kort daarna troost zoekt bij een andere man zal dit tweede
overspel niet als zware fout (die de voortzetting van de samenleving onmogelijk heeft
gemaakt) kunnen gekwalificeerd worden. Het huwelijk was immers al onherstelbaar ontwricht
en zowel de voorzetting van de samenleving als de hervatting ervan waren reeds
onmogelijk.161
157K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 103, nr. 2; C. GONZÀLEZ BEILFUSS “CEFL’s maintenance principles”, 96. 158 G. HIERNAUX, “la notion de faute”, 33. 159 N. DANDOY, “La réforme du divorce: les effets alimentaires”, RTDF 2007, afl. 4, 1065-1090 (hierna verkort N. DANDOY, “les effets alimentaires”); I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 63; Rb. Nijvel (7e k.) 17 februari 2009, RTDF 2009, afl. 4, 1182; N. DANDOY, “Calcul des pensions 2009”, 1025. 160 G. HIERNAUX, “la notion de faute”, 33; I. MARTENS, “Deux ans d’application”, 187. 161 Rb. Luik (2e k.) 24 april 2008, JLMB 2008, afl. 24, 1049 en RTDF 2008, afl. 4, 1216.; Rb. Nijvel (7e k.) 4 november 2008, RTDF 2009, afl.1, 165; Rb. Aarlen (1e k.) 10 oktober 2008, RTDF 2009, afl.2, 437; Luik (10e k.) 13 mei 2008, Act.dr.fam. 2008, afl. 9, 188.
51
De rechter moet dus nagaan op welk moment het huwelijk onherstelbaar werd ontwricht, en
of de fout die voor hem wordt opgeworpen als exceptie van verweer al dan niet de oorzaak is
van deze onherstelbare ontwrichting.162
93. Het causale verband tussen de zware fout en de onherstelbare ontwrichting zal soms
bijzonder moeilijk te bewijzen zijn.163 Dit is vooral het geval wanneer de echtgenoten feitelijk
gescheiden zijn, maar het huwelijk nog niet onherstelbaar ontwricht is (omdat een verzoening
nog mogelijk is). Omgekeerd is het mogelijk dat uit de lange periode van feitelijke scheiding
blijkt dat het huwelijk onherstelbaar is ontwricht. Zo werd de geboorte van een kind lange tijd
nadat de echtgenoten feitelijk gescheiden waren door de rechter niet aanvaard als oorzaak van
de onherstelbare ontwrichting omdat er tussen de echtgenoten gedurende die periode geen
enkele toenadering was gebeurd, wat erop wees dat het huwelijk reeds onherstelbaar was
ontwricht voordat het kind verwekt werd.164
c. De voortzetting van de samenleving is onmogelijk gemaakt
94. Vreemd genoeg heeft de wetgever het in art 301 §2, tweede lid BW enkel over de zware
fout die de voortzetting van de samenleving onmogelijk heeft gemaakt. Dit in tegenstelling tot
art 229 §1 BW, dat bepaalt dat de echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting kan
worden uitgesproken wanneer de voortzetting of de hervatting van de samenleving
onmogelijk is geworden.
Het is perfect denkbaar dat de echtgenoten beslissen om een tijd niet meer samen te leven,
maar dat er nog een grote kans is op een verzoening. In dat geval is het huwelijk zeker nog
niet onherstelbaar ontwricht. Indien de uitkeringsgerechtigde na de feitelijke scheiding een
zware fout begaat waardoor het huwelijk plots wel onherstelbaar ontwricht wordt, en een
verzoening dus niet meer mogelijk wordt, kan die zware fout dan ook in aanmerking komen
om de onderhoudsuitkering te weigeren?165 In de rechtsleer is er onverdeeldheid over het
antwoord op deze vraag.
162 I. MARTENS, “Deux ans d’application ”, 187. 163 S. BROUWERS, Alimentatie, 544. 164 Luik (10e k.) 13 mei 2008, Act.dr.fam. 2008, afl. 9, 188. 165 J-P. MASSON, “Un an d’application ”466; J.C. BROUWERS, “Dix questions controversiés sur le terrain des affets alimentaires du divorce” Act.dr.fam. 2008, 50 (hierna verkort J.C. BROUWERS, “Dix questions”).
52
95. Volgens een eerste strekking dient de wettekst letterlijk te worden geïnterpreteerd.
Volgens deze stelling kan een zware fout die de uitkeringsgerechtigde begaan heeft nadat de
samenleving van beide echtgenoten beëindigd was dus geen aanleiding geven tot het weigeren
van de uitkering.166 Als men de vergelijking maakt met art 301 §2 derde lid BW, dat in een
andere uitzonderingssituatie voorziet, valt op dat de wetgever enkel in de situatie van de
zware fout een temporeel onderscheid in het leven heeft geroepen. Dit kan erop wijzen dat het
wel degelijk de bedoeling was om dat onderscheid te voorzien. I. MARTENS werpt hier
terecht op dat de wetgever op die manier het gelijkheidsbeginsel geschonden heeft, aangezien
er geen verantwoording is voor het onderscheid dat gemaakt wordt tussen de situatie waarin
de zware fout de voortzetting van de samenleving onmogelijk heeft gemaakt en de situatie
waarbij de echtgenoten misschien niet meer samenleefden maar de hervatting van het
samenleven wel nog mogelijk was, en het huwelijk dus ook nog niet onherstelbaar was
ontwricht. 167
96. Volgens een tweede strekking is bovenstaande redenering niet in overeenstemming met de
geest van de wet. Indien men ervan uit gaat dat het hier om een vergetelheid van de wetgever
gaat, dan is ook de zware fout begaan nadat de echtgenoten niet meer samenleefden, maar er
nog een kans was op hervatting aangezien het huwelijk nog niet onherstelbaar was ontwricht,
als uitsluitingsgrond te aanvaarden. Dit lijkt ook logischer, aangezien het verband tussen de
zware fout en de onherstelbare ontwrichting van het huwelijk de reden is waarom de
onderhoudsuitkering geweigerd kan worden.
Uit de parlementaire blijkt overigens nergens dat het de bedoeling van de wetgever was om de
uitzonderingssituatie van de zware fout te beperken tot de zware fout die de voortzetting van
de samenleving onmogelijk heeft gemaakt, en niet uit te breiden tot de zware fout die de
hervatting van de samenleving onmogelijk heeft gemaakt.168
De meerderheid van de rechtsleer gaat er dan ook vanuit dat ook de zware fout die de
hervatting van de samenleving onmogelijk heeft gemaakt in aanmerking moet worden
166 N. DANDOY, “ les effets alimentaires”, 1074-1075; J-P. MASSON, “Un an d’application”, 466; N. DANDOY, “Calcul des pensions alimentaires entre époux et après divorce, analyse annuelle de décisions de jurisprudence”, RTDF. 2008, afl. 4, 1120 (hierna verkort N. DANDOY, “Calcul des pensions”). 167 G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 120; I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 63. 168 F. SWENNEN, S. EGGERMONT, E. ALOFS, “Knelpunten”, 18, voetnoot 20; Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 8, 10, 14, 17; Voorontwerp, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 37; Advies Raad van State, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 50; Verslag namens de subcommissie familierecht, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/007, 7, 55, 61; Amendement nr. 90, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/008, 1.
53
genomen als uitsluitingsgrond.169 Dit werd ook in de rechtspraak bevestigd.170 Volgens deze
strekking zal het feit dat de echtgenoot, tegen wie de zware fout werd begaan, de wil uit om
de samenleving te hervatten het zwaarwichtige karakter van de fout teniet doen.171
97. Indien men deze discussie tracht te beslechten aan de hand van de CEFL beginselen zou
men kunnen stellen dat de tweede stelling de voorkeur verdient. Beginsel 2:6 geeft de rechter
immers de mogelijkheid om de onderhoudsuitkering te verminderen of te weigeren wegens
het gedrag van de alimentatiegerechtigde echtgenoot. Voor wat betreft de beginselen kunnen
deze gedragingen de toekenning van de initiële onderhoudsuitkering verhinderen.172 Maar op
basis van een letterlijke lezing van Beginsel 2:6 is het ook mogelijk de onderhoudsuitkering
achteraf nog te beperken of te beëindigen. Er wordt dus geen onderscheid gemaakt naar
gelang het ogenblik waarop de gedragingen door de onderhoudsgerechtigde (ex-) echtgenoot
gesteld werden.
Een causaal verband met de onherstelbare ontwrichting is dus in de CEFL beginselen niet
vereist! In het rechtsvergelijkend overzicht bij Beginsel 2:9 wordt bovendien gesteld dat er bij
het onwaardige gedrag vanwege de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot een onderscheid
moet worden gemaakt tussen het onwaardige gedrag tijdens het huwelijk, en het onwaardige
gedrag na de ontbinding van het huwelijk, maar dat de beide situaties door Beginsel 2:6
worden behandeld.173 In Beginsel 2:6 wordt dat onderscheid niet meer gemaakt, dus moet
men ervan uit gaan dat dat beginsel op de beide situaties van toepassing is. Bijgevolg kan
volgens de CEFL beginselen ook de fout door de uitkeringsgerechtigde na de ontbinding van
het huwelijk worden aangegrepen om de onderhoudsuitkering te verminderen/ niet toe te
kennen. Indien men deze redenering volgt gaan de CEFL beginselen dus nog een stap verder.
169 A-C. VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 517; J-C. BROUWERS, “Dix questions”, 49; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1658; F. SWENNEN, S. EGGERMONT, E. ALOFS, “ Knelpunten”, 17; F.SWENNEN EN
B. WEYTS, “Fouten tussen echtgenoten”,19, nr. 48. 170 Rb. Luik (2e k.) 24 april 2008, JLMB 2008, afl. 24, 1049 en RTDF 2008, afl. 4, 1216; Rb. Aarlen (1e k.) 16 januari 2009, RTDF. 2009, afl. 2, 448. 171 N. DANDOY, “Calcul des pensions 2009”, 1024. 172 Dit kan men niet letterlijk afleiden uit Beginsel 2:6, maar volgt uit het logische feit dat dit Beginsel onder Hoofdstuk II staat, getiteld “Voorwaarden voor de toekenning van alimentatie”. 173
K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 122.
54
d. Bewijsproblematiek
98. De zware fout kan bewezen worden met alle wettelijke bewijsmiddelen. Het is in deze
context dat de vaststelling van het overspel bij proces- verbaal door gerechtsdeurwaarder (art.
1016 Ger.W.) van belang is.174 Ook bewijs door getuigenverhoor (art. 915 Ger.W.)175 en door
elektronische communicatie (sms, chat, e-mail) is mogelijk.176 Bovendien kan de rechter zelf
ook meewerken aan de bewijsverzameling, door gebruik te maken van de
onderzoeksmaatregelen die hij mogelijks kan stellen (art 871, 877, 962 e.v. Ger.W.)177
99. Het is mogelijk dat pas een hele tijd na het verkrijgen van de echtscheiding op grond van
onherstelbare ontwrichting een vordering tot onderhoudsuitkering na echtscheiding wordt
ingesteld. Dit houdt verband met het feit dat het al dan niet gerechtigd zijn op een uitkering
afhankelijk is van de vraag of er sprake is van een behoeftige ex-echtgenoot, en de
mogelijkheid van de andere ex-echtgenoot om in deze behoefte te voorzien. Aangezien het
criterium van de behoeftigheid steunt op de globale economische situatie van de partijen, die
veranderlijk is, is het mogelijk dat er pas op een later tijdstip een nood aan een
onderhoudsuitkering, of een mogelijkheid om aan die nood te voldoen ontstaat.
Indien op het ogenblik van de echtscheiding de eiser (in echtscheiding) in overeenstemming
met art 229 §1 BW kan bewijzen dat een bepaalde fout van de verweerder (in echtscheiding)
het huwelijk onherstelbaar heeft ontwricht, en dit wordt door de rechter aanvaard, dan zal dit
feit in het vonnis tot echtscheiding vermeld worden. Op een later ogenblik, namelijk wanneer
er een vordering tot onderhoudsuitkering na echtscheiding wordt ingesteld, kan dan de vraag
ontstaan of de vaststelling van het bewijs van de fout (die tot de onherstelbare ontwrichting
van het huwelijk heeft geleid) ook voldoende bewijs is van die fout om te besluiten dat er
sprake is van een zware fout in de zin van art 301 §2, tweede lid BW?
174 Rb. Bergen (1e k.) 2 oktober 2008, Act.dr.fam. 2008, afl. 10, 210; F. APS, “Lang leve het nieuwe echtscheidingsrecht!”, 112: Deze auteur stelt echter dat de aanwending van het proces-verbaal van de vaststelling van het overspel door gerechtsdeurwaarder niet conform is aan art 8 E.V.R.M. omdat de regel strijdig is met het proportionaliteitsbeginsel en het noodzakelijkheidscriterium. Het p.v. wordt immers niet gebruikt om een eigen recht af te dwingen, maar om het recht van de andere (ex-)echtgenoot te “counteren”. Bovendien is het belang van het overspel in de wet duidelijk verzwakt, maar de manier ter vastlegging van het bewijs ervan dezelfde gebleven, wat de auteur betreurt. In die zin ook: J. FIERENS, “Le nouveau droit du divorce ”, 28-29, nr. 50. 175 Rb. Luik (2e k.) 24 april 2008, JLMB 2008, afl. 24, 1049 en RTDF 2008, afl. 4, 1216; Rb. Aarlen (1e k.) 10 oktober 2008, RTDF 2009, afl.2, 437; Luik (10e k.) 13 mei 2008, Act.dr.fam. 2008, afl. 9, 188. 176 Voor zover ze niet op onrechtmatige wijze werden verkregen: Antwerpen 19 december 2007, RW, 2008-09, 1563, noot F. APS; Rb. Aarlen (1e k.) 10 oktober 2008, RTDF 2009, afl.2, 437. 177 F. APS, “Lang leve het nieuwe echtscheidingsrecht!”, 111.
55
100. De uitspraak van de echtscheiding wegens onherstelbare ontwrichting, waarbij de
ontwrichting wordt bewezen aan de hand van een fout die een van de echtgenoten heeft
begaan, volstaat in geen geval om te besluiten dat er sprake is van een zware fout inzake de
eis tot onderhoudsuitkering na echtscheiding.178 De invulling van het begrip zware fout kan
immers niet zomaar gelijkgesteld worden met de tekortkoming die het bewijs vormt van de
onherstelbare ontwrichting op grond waarvan de echtscheiding overeenkomstig art 229 BW
kan worden gevorderd.179 Ook feiten die niet noodzakelijk een zwaarwichtig of foutief
karakter hebben, kunnen als bewijs in het kader van art 229 BW aanvaard worden. In het
geval van de uitsluitingsgrond tot de onderhoudsuitkering na echtscheiding gaat het om een
veel strenger criterium. Er moet dus een nieuwe toetsing gebeuren van de bewezen feiten aan
het criterium van de zware fout. Aan de vaststelling door de rechter dat er sprake is van een
bewezen fout die tot de onherstelbare ontwrichting van het huwelijk heeft geleid, kan dus
geen volledig gezag van gewijsde toekomen.180 Bovendien kan de echtscheidingsrechter niet
vooruitlopen op de uitspraak over het recht op een onderhoudsuitkering na echtscheiding.
101. Het is wel zo dat de feitelijke gegevens die de echtscheidingsrechter in zijn vonnis
vaststelt op zich niet meer kunnen worden betwist.181 Wat echter wel kan worden betwist, is
het foutieve en zwaarwichtige karakter ervan.182 Het is mogelijk dat een bepaalde gedraging
door de echtscheidingsrechter is aanvaard als een fout die het huwelijk onherstelbaar heeft
ontwricht, maar dat de rechter die moet oordelen over de onderhoudsuitkering na
echtscheiding beslist dat het deze gedraging aan foutief en zwaarwichtig karakter ontbreekt
om te kunnen spreken van een “zware fout”.183
102. Vervolgens stelt men zich dan de vraag of de eiser in echtscheiding aan de rechter die de
fout van de verweerder vaststelt, aan de rechter zou kunnen vragen om in het vonnis tot
echtscheiding al te acteren dat er sprake is van een zware fout in de zin van art 301 §2, tweede
lid BW, zodat de eiser op die manier kan verhinderen dat hij in een latere procedure tot
uitkering na echtscheiding alsnog het bewijs zou moeten leveren van diezelfde fout. Het gaat
hier dus niet over het geval waar aan de echtscheidingsrechter gevraagd wordt om de
178 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 17. 179 S. BROUWERS, Alimentatie, 545; S. BROUWERS, “De zware fout”, 733. 180 P. SENAEVE, Compendium van het personen en familierecht, Leuven, Acco, 2008, nr. 1659 (hierna verkort P. SENAEVE personen en familierecht); J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1657. 181 I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 64; P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 37. 182 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 514. 183 J.GERLO, G.VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1657.
56
behoeftige echtgenoot een uitkering tot levensonderhoud toe te kennen. Het betreft het geval
waarin na de echtscheiding voor de vrederechter (dus een andere rechter dan degene die de
echtscheiding heeft uitgesproken) een vordering tot onderhoudsuitkering na echtscheiding
wordt ingesteld. De rechter aan wie deze uitkering gevraagd wordt zal dus ook de feitelijke
context van de echtscheiding minder goed kennen. Hierover zijn er in de rechtsleer en
rechtspraak 2 stellingen ontstaan.
103. Vele auteurs menen dat het mogelijk is en dat de voorwaarden van art 18 Ger.W. zijn
voldaan.184 Art 18 Ger.W. vereist een reeds verkregen en dadelijk belang in hoofde van de
eiser en kan enkel worden ingeroepen ter bescherming van een ernstig bedreigd recht. Indien
men het bewijs van de zware fout als een exceptie van verweer beschouwt, dan gaat deze
strekking ervan uit dat het recht om deze exceptie uit te oefenen ernstig wordt bedreigd indien
ze moet worden beoordeeld door een rechter die niet dezelfde is als de rechter die de
echtscheiding heeft uitgesproken.185 Deze strekking is vanuit proces-economisch oogpunt
zeker de meest gunstige. S. BROUWERS stelt dat “het recht om een vordering tot
onderhoudsuitkering na echtscheiding virtueel reeds aanwezig is vanaf het definitief worden
van de echtscheiding”, en dat het vereiste belang gelegen is “in het verdwijnen van de
mogelijkheid om de zware fout na verloop van tijd nog te bewijzen.”186 Uit de rechtspraak
blijkt dat sommige rechters dit verzoek inwilligen, en dus van oordeel zijn dat aan de
voorwaarden voldaan is.187
104. Andere auteurs stellen dat het niet mogelijk is omdat volgens hen de voorwaarden van
art 18 Ger.W. niet zijn voldaan. 188 Ook deze stelling wordt door sommige rechtspraak
184 J-L. RENCHON, “Le nouveau divorce pour cause de désunion irrémédiable” in Y-H. LELEU en D. PIRE (eds.), La réforme du divorce. Première analyse de la loi du 27 avril 2007. Unité de droit familial Université de Liège, Brussel, Larcier, 2007, 29 (hierna verkort J-L. RENCHON, “Le nouveau divorce pour cause de désunion irrémédiable”); D. PIRE “La réforme du divorce”, 61; S. BROUWERS, Alimentatie, 546. Deze visie werd gevolgd in: Rb. Nijvel (7e k.) 4 november 2008, RTDF 2009, afl.1, 165; S. BROUWERS “De zware fout”, 733; F. SWENNEN, “Doelstellingen van de hervorming. De echtscheiding op grond van de onherstelbare ontwrichting van het huwelijk” in P. SENAEVE, F. SWENNEN, G. VERSCHELDEN (eds.), De hervorming van het
echtscheidingsrecht, commentaar op de wet van 27 april 2007, Antwerpen, Intersentia, 2008, 30 (hierna verkort F. SWENNEN, “Doelstellingen van de hervorming”); J. DU MONGH, “De nieuwe echtscheidingswet: over de begrippen fout, behoeftigheid en huwelijksvoordelen” in P. SENAEVE (ed.) Personen en familierecht, Brugge, Die Keure, 2007,81 (hierna verkort J. DU MONGH, “begrippen fout, behoeftigheid en huwelijksvoordelen”). 185 F. SWENNEN, S. EGGERMONT, E. ALOFS, “Knelpunten”, 20. 186 S. BROUWERS “De zware fout”, 853. 187 Rb. Nijvel (7e k.) 4 november 2008, RTDF 2009, 165; Rb. Antwerpen 19 januari 2009, RABG 2009, afl. 12, 853, noot S. BROUWERS. 188 D.PIRE, “La réforme du divorce ”, 31; G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 121; I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 65.
57
gevolgd.189 Er zou niet voldaan zijn aan de voorwaarde van de bescherming van een ernstig
bedreigd recht indien nog geen vordering tot onderhoudsuitkering na echtscheiding werd
ingesteld, omdat er nog geen ernstige dreiging is van een concreet aanwijsbare schade.
Bovendien wordt hier gesteld dat de aan de rechter gevraagde vaststelling geen welbepaald
reëel nut heeft maar enkel een louter theoretische voldoening beoogt.190 De rechter kan zich
volgens deze strekking niet uitspreken over het al dan niet begaan zijn van een zware fout in
de zin van art 301 §2, tweede lid BW, indien helemaal nog geen vordering ex art. 301 BW
werd ingesteld.191 Volgens deze stelling kan de beoordeling van de zware fout dus enkel
gebeuren door de rechter voor wie de vordering tot onderhoudsuitkering na echtscheiding
wordt ingesteld.192
105. In de CEFL beginselen kan men geen oplossing zoeken, aangezien het probleem zich
hier op processueel vlak situeert.
In het licht van de beginselen zou men mijns inziens geneigd kunnen zijn om het mogelijk te
maken dat aan de echtscheidingsrechter al bij het uitspreken van de echtscheiding gevraagd
wordt om voor recht te verklaren dat de foutieve gedraging ook een zware fout in de zin van
art 301 §2 tweede lid BW uitmaakt. Beginsel 2:1, dat de verhouding tussen alimentatie en
echtscheiding behandelt, kan erop wijzen dat er op het moment waarop de echtscheiding
uitgesproken wordt wel degelijk een belang aanwezig is in hoofde van de mogelijke
uitkeringsplichtige ex-echtgenoot omdat de alimentatie tussen ex-echtgenoten een gevolg van
de echtscheiding is, dat impliciet vermeld wordt in deze bepaling. Ook het feit dat het deel
“Alimentatie tussen gewezen echtgenoten” volgt op het deel “Echtscheiding” bevestigt in die
optiek dat nadat de echtscheiding werd uitgesproken een vordering tot onderhoudsuitkering
volgt indien aan de vereiste voorwaarden voldaan is.
189 Rb. Antwerpen 19 januari 2009, RABG 2009, afl. 12, 853, noot S. BROUWERS; F. SWENNEN, S. EGGERMONT, E. ALOFS, “Knelpunten”, 20. 190 Rb. Antwerpen 19 januari 2009, RABG 2009, afl. 12, 853, noot S. BROUWERS 191 De beslagrechter in Luik stelt dat vereist is dat het gaat om een verstoring van de rechtsorde en niet gewoon een juridisch probleem: Beslagr. Luik 27 mei 2009, JLMB 2009, afl. 35, 1671. 192 N. DANDOY, “Calcul des pensions 2009”, 1026.
58
e. Gevolgen
106. Deze weigeringsgrond is facultatief: de rechter kan beslissen de onderhoudsuitkering te
weigeren, maar hij is daar niet toe verplicht. 193 Hij beschikt dus over een beoordelingsmarge.
De beoordelingsmarge is niet absoluut. Het is namelijk niet mogelijk dat hij een gedeeltelijke
uitkering zou opleggen, hij moet kiezen: ofwel kent hij ze volledig toe, ofwel helemaal niet.194
Sommigen betreuren dit en pleiten ervoor dat de rechter hier ook een matigingsbevoegdheid
zou krijgen.195
Het zou echter heel vreemd zijn dat de rechter na een bewezen zware fout zou besluiten dat de
eiser toch een uitkering krijgt.196 Tijdens de parlementaire voorbereidingen kon de minister
van justitie geen enkel voorbeeld geven van een situatie waarin de toekenning van een
onderhoudsuitkering ondanks een zware fout aangewezen zou zijn.197
Voorafgaand aan de totstandkoming van de wet stelde de Raad van State dan ook voor dat het
beter zou zijn dat rechter hier geen keuzemogelijkheid werd geboden.198 Er werd bovendien
later nog een amendement ingediend dat hetzelfde voorstelde.199 Dit zou eigenlijk niet veel
verschil maken. Zelfs als de rechter verplicht werd om de onderhoudsgerechtigde die een
zware fout beging, diens onderhoudsuitkering te weigeren, zou de rechter nog steeds een
appreciatiebevoegdheid hebben op het vlak van het zwaarwichtige karakter van de fout.
Indien het de rechter niet opportuun lijkt om de onderhoudsuitkering te weigeren, kan hij
eenvoudigweg oordelen dat de begane fout geen zware fout in de zin van art 301 §2 tweede
lid is.200
In Beginsel 2:6 krijgt de rechter een ruimere beoordelingsbevoegdheid. De “bevoegde
autoriteit” kan de alimentatie beperken of beëindigen, het is dus geen alles of niets keuze: de
rechter kan ervoor kiezen om rekening te houden met de gedragingen van de
onderhoudsgerechtigde ex-echtgenoot om de alimentatie te beperken.
193 Deze verplichting werd verscheidene malen voorgesteld maar telkens verworpen: Advies Raad van State, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 57; Amendement nr. 66 (Nyssens), Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-2068/2, 50; Verslag namens de subcommissie familierecht, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/007, 77. 194I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 66; S. BROUWERS, Alimentatie, 545; J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 112. 195 F.SWENNEN EN B. WEYTS, “Fouten tussen echtgenoten”, 20, nr. 50. 196 P. SENAEVE, “echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting”, 26. 197 Verslag namens de subcommissie voor de justitie, Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-2068/4, 72. 198 Advies Raad van State, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 57-58. 199 Amendement nr. 66 (Nyssens), Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-2068/2, 50. 200 F. SWENNEN, S. EGGERMONT, E. ALOFS, “Knelpunten”, 21; I. MARTENS, “Deux ans d’application ”,188.
59
§2. Partnergeweld
107. De rechter moet de onderhoudsuitkering weigeren indien de eiser schuldig werd
bevonden aan partnergeweld. Volgens art 301 §2, derde lid BW kan er in geen geval een
uitkering tot levensonderhoud worden toegekend aan de echtgenoot die schuldig bevonden
werd aan een in de artikelen 375, 398 tot 400, 402, 403 of 405 van het Strafwetboek bedoeld
feit dat is gepleegd tegen de persoon van de verweerder of aan een poging tot het plegen van
een in de artikelen 375, 393, 394 of 397 van hetzelfde Wetboek bedoeld feit tegen diezelfde
persoon.
108. In het kader van het tweede actieplan 2004-2007 inzake geweld tegen vrouwen van de
Federale regering, dat op 7 mei 2004 door de Ministerraad werd goedgekeurd, werd met deze
bepaling door de wetgever opnieuw een stap genomen ter bescherming van de echtgenoot die
het slachtoffer is van partnergeweld.201 De wetgever had dit al eerder gedaan met de wijziging
van art 1447, 2e lid BW. in de Wet van 28 januari 2003.
109. In de CEFL beginselen wordt deze uitzonderingssituatie niet expliciet vernoemd, maar
ze valt zonder twijfel onder het criterium uit Beginsel 2:6.
a. Begrip
110. Het gaat telkens om feiten van fysiek geweld, namelijk verkrachting en poging tot
verkrachting (art 375 Sw.), opzettelijke slagen en verwondingen (art (398 Sw. tot art 400
Sw.), poging tot doodslag (art 393 Sw.), poging tot moord (art. 394 Sw.), vergiftiging (art.
402 Sw. en art. 405 Sw.of poging tot vergiftiging (art 397 Sw.).
Feiten van psychisch geweld, alsook feiten van fysiek geweld tegen andere personen dan de
eiser in een vordering tot onderhoudsuitkering komen niet in aanmerking, maar deze kunnen
wel als zware fout in de zin van art 301 §2, tweede lid BW beschouwd worden, zodat ook in
die gevallen hetzelfde effect kan bekomen worden, met die uitzondering dat er in dat geval
wel een temporele limiet is.
201 Amendement nr. 92 (van de regering), verantwoording, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/008, 3.
60
111. Deze misdrijven zijn dezelfde als die vermeld worden in art 223, derde lid BW
(dringende voorlopige maatregelen tussen echtgenoten), art 1479, vijfde lid BW (dringende
voorlopige maatregelen tussen wettelijke samenwonenden), art 1280, zevende lid Ger.W.
(voorlopige maatregelen) en art 1447, tweede lid BW. Maar in het geval van art 301 §2, derde
lid BW komt enkel een strafrechtelijke uitspraak die de (ex-)echtgenoot schuldig heeft
bevonden in aanmerking om deze een onderhoudsuitkering te weigeren. Voor deze
uitzondering is dus wel vereist dat de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot schuldig werd
verklaard bij een in kracht van gewijsde getreden strafvonnis- of arrest. Het volstaat dus niet
dat er ernstige aanwijzingen van schuld zijn, zoals toegelaten in art 1479, vijfde lid BW, art
1280, zevende lid Ger.W. en art. 223, derde lid BW.202
Er wordt niet vereist dat de rechter ook een straf heeft uitgesproken, dus ook een veroordeling
met uitstel of een opschorting van straf volstaan.203
112. Op grond van Beginsel 2:6 beschikt de rechter wel over een beoordelingsmarge.Deze
uitzondering valt onder hetzelfde criterium als de zware fout. Bijgevolg heeft de rechter ook
hier een appreciatiebevoegdheid waarbij hij kan weigeren de onderhoudsuitkering toe te
kennen of hij ze achteraf kan beperken of beëindigen.
In de commentaar bij dit beginsel wordt bovendien gesteld dat “extreme gevallen van
mishandeling” gedragingen zijn die in aanmerking komen om de alimentatie te beperken of te
beëindigen. De rechter die moet oordelen over de vordering tot onderhoudsuitkering zou dus
kunnen oordelen, dat de veroordeling die de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot opgelopen
heeft, niet extreem of zwaarwichtig genoeg is om de onderhoudsuitkering te beperken of te
beëindigen.
b. Provisionele uitkeringen
113. De rechter heeft wel de mogelijkheid om al dan niet een provisionele uitkering toe te
kennen in afwachting van een uitspraak over de fysieke geweldpleging. (art 301 §2, vierde lid
BW)
Het is de bedoeling van de wetgever om op die manier te voorkomen dat er onterecht klachten
worden ingediend met de bedoeling een uitspraak inzake de onderhoudsuitkering na
echtscheiding te vertragen, aangezien de civiele rechter steeds de uitspraak van de strafrechter
202 I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 68. 203 J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1664; N. DANDOY, “les effets alimentaires”, 1076.
61
moet afwachten vooraleer hij uitspraak kan doen. Deze bepaling laat aan de rechter dus toe
om af te wijken van het vermoeden van onschuld en van het principe “le criminel tient le civil
en état”.204
114. Volgens art 301 §2, vierde lid BW doet de rechter dat “rekening houdend met alle
omstandigheden van de zaak”. Hier beschikt de rechter dus wel over een zekere
beoordelingsmarge. Omstandigheden die hier in aanmerking kunnen worden genomen zijn: de
ernst van de strafklacht, het dilatoire karakter van de strafprocedure, de kans op slagen van de
vordering, de dringendheid van het verzoek tot een onderhoudsuitkering enz.205 Volgens A-C.
VAN GYSEL is vereist dat de procedure voor de strafrechter ingeleid werd door een klacht
van het slachtoffer. Volgens deze auteur volstaat het niet dat de feiten door de
uitkeringsgerechtigde enkel voor de alimentatierechter werden aangehaald.206
115. Indien de eiser later door de strafrechter schuldig verklaard wordt, zal hij de provisioneel
toegekende bedragen moeten teruggeven aan de ex-echtgenoot die ertoe was veroordeeld ze te
betalen.207 Dit kan men indirect afleiden uit de laatste zin van art 301 §2, vierde lid BW: “de
rechter kan het toekennen van de provisionele uitkering ondergeschikt maken aan het stellen
van een waarborg die hij bepaalt en waarvoor hij de nadere regels vaststelt”.
Omdat de terugbetaling voor eventuele problemen zou kunnen zorgen in hoofde van de
uitkeringsgerechtigde, kan de rechter de toekenning van een provisionele uitkering
afhankelijk stellen van een waarborg. Het lijkt echter erg onwaarschijnlijk dat de eiser in een
vordering tot onderhoudsuitkering na echtscheiding over voldoende middelen beschikt om die
waarborg te voorzien aangezien die eiser zich normaalgezien in de minst gunstige financiële
positie van beide ex-echtgenoten zal bevinden.208
116. Indien beide echtgenoten veroordeeld worden voor partnergeweld tegenover elkaar,
zullen beiden hun vordering tot onderhoudsuitkering na echtscheiding geweigerd zien.209
204 J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, nr. 5.2.2. 205 Verslag namens de subcommisie familierecht, Parl.St. Kamer 2005-06 nr. 51-2341/007, 3; G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 124; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1667. 206 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 519. 207 I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 70. 208 G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 125; J-P. MASSON, “La loi du 27 avril 2007 réformant le divorce”, J.T. 2007, 537, voetnoot 25; I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 67; J. FIERENS, “Le nouveau droit du divorce”, 30. 209 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 520.
62
117. Deze mogelijkheid kan volgens de rechtsleer ook getransponeerd worden voor wat
betreft de uitsluitingsgrond van de zware fout, ook al is dat niet zo in de wet vermeld.210 Dit
kan erg nuttig zijn aangezien het debat over het al dan niet bestaan van een fout in hoofde van
de behoeftige ex-echtgenoot, het foutieve en zwaarwichtige karakter ervan, lang kan
aanslepen. Het is denkbaar dat de echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting al is
uitgesproken en dat het vonnis al in kracht van gewijsde is getreden, maar dat er nog volop
gediscuteerd wordt over het feit of er al dan niet sprake is van een zware fout. Aangezien de
echtscheiding definitief voltrokken is, kan er geen onderhoudsplicht op grond van art 213 BW
meer worden opgelegd. Dit zou voor grote financiële problemen kunnen zorgen in hoofde van
de onderhoudsgerechtigde. De rechter heeft dan de mogelijkheid om een dringend verzoek tot
onderhoudsuitkering provisioneel te bevredigen in afwachting van het feit of de verweerder al
dan niet de zware fout in hoofde van de onderhoudsgerechtigde kan bewijzen.
Volgens de CEFL beginselen is dat ook perfect mogelijk, aangezien de toepasselijke bepaling
voor de zware fout dezelfde is als voor het partnergeweld.
118. Volgens S. BROUWERS bestaat de mogelijkheid tot het opleggen van een provisionele
uitkering bovendien ook wanneer de echtscheiding al is uitgesproken maar de vordering m.b.t.
een onderhoudsuitkering na echtscheiding nog niet in staat is om te worden behandeld.211
c. Gevolgen
119. Op deze uitzondering staat er geen enkele temporele beperking. Het is dus onbelangrijk
wanneer het feit van het partnergeweld heeft plaatsgevonden. Dit kan lang voor de
onherstelbare ontwrichting gebeurd zijn (met mogelijks één, of zelfs meerdere verzoeningen
sindsdien) of nadat het huwelijk reeds onherstelbaar was ontwricht. Er is dus geen verband
nodig met de onherstelbare ontwrichting van het huwelijk.
De meerderheid van de auteurs gaat er zelfs vanuit dat ook geweld tegen de ex-echtgenoot dat
plaatsgevonden heeft na de echtscheiding212, of nadat al eerder een onderhoudsuitkering aan
210 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 535; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1661; S. BROUWERS, Alimentatie, 564. 211 S. BROUWERS, Alimentatie, 564-565. De auteur geeft hier het voorbeeld van het afwachten van het deskundigenonderzoek of het feit dat de vereffening- verdeling van het huwelijksvermogensstelsel nog een invloed kan hebben op de financiële situatie van de partijen. 212 J.C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 113; I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 69; A-C. VAN GYSEL, “La pension après divorce ”, 101; P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 34.
63
de schuldig bevonden ex-echtgenoot werd toegekend213, in aanmerking komt. Sommigen
vinden dat die conclusie een stap te ver gaat. Volgens deze strekking kan er in dat geval geen
sprake meer zijn van “partnergeweld” omdat de partijen geen “partners” meer zijn. Art 301 §2
derde lid BW spreekt immers over “ de echtgenoot” die schuldig werd bevonden. Hieruit kan
men volgens deze strekking afleiden dat indien de partijen niet meer gehuwd zijn ze ook niet
meer onder de toepassing van dit artikel vallen. 214
120. De rechter beschikt over geen enkele beoordelingsmarge, niet over het foutieve karakter,
noch over het zwaarwichtige karakter. In dit geval gaat men er immers van uit dat er in elk
geval sprake is van een zware fout.215 Indien er een strafrechtelijke uitspraak de eiser schuldig
heeft bevonden aan één van de opgesomde feiten, dan moet hij de uitkering weigeren.
121. In de CEFL beginselen is geen enkele vermelding gemaakt van de mogelijkheid om een
provisionele uitkering toe te kennen. Die mogelijkheid wordt mijns inziens wel niet
uitgesloten. Beginsel 2:6 stelt immers dat de rechter de alimentatie kan beperken of
beëindigen. Logischerwijze kan de rechter ze dan ook voorlopig toekennen (qui peut le plus
peut le moins). Bovendien komt elke gedraging van de uitkeringsplichtige in aanmerking, ook
de gedragingen gesteld nadat al een uitkering was toegekend. De rechter zou dus bij een
discussie over de foutieve gedraging ervoor kunnen kiezen om toch een onderhoudsuitkering
toe te kennen, in afwachting tot wanneer de feiten bewezen zijn, om dan de
onderhoudsuitkering toch nog te beperken of te beëindigen.
122. Er werd een prejudiciële vraag gesteld aan het Grondwettelijk Hof of art 301 §2, derde
lid BW geen discriminatie in het leven roept in vergelijking met art 301 §2, tweede lid
BW?216
De discriminatie zou zich op 3 vlakken kunnen voordoen:
1) De rechter die moet oordelen over het al dan niet toekennen van een
onderhoudsuitkering na echtscheiding heeft geen beoordelingsbevoegdheid over het
foutieve of zwaarwichtige karakter van het partnergeweld. De verzachtende
omstandigheden bij dat geweld kunnen dus niet in aanmerking worden genomen, de
213 F.SWENNEN en B. WEYTS, “Fouten tussen echtgenoten”, 20, nr. 53. 214 S. BROUWERS, Alimentatie, 547. 215 G. HIERNAUX, “ la notion de faute”, 34. 216 Prejudiciële vraag gesteld door Rb. Turnhout 17 januari 2008.
64
enige vraag die zich stelt is of de onderhoudsgerechtigde al dan niet schuldig werd
verklaard aan een van de voornoemde misdrijven.
2) Er is geen enkele temporele beperking aan het partnergeweld. Het is van geen belang
of de feiten gepleegd werden lang voor of na de onherstelbare ontwrichting van het
huwelijk. Er is voor de toepassing van de uitsluitingsgrond bij het partnergeweld in
tegenstelling tot wat het geval is bij de uitzondering van de zware fout geen causaal
verband vereist met de onherstelbare ontwrichting.217
3) De rechter heeft geen beoordelingsbevoegdheid over het al dan niet toestaan van de
uitkering. Indien hij vaststelt dat de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot schuldig
werd verklaard aan een van de misdrijven, dan MOET hij de onderhoudsuitkering
weigeren.
Het Hof heeft de vraag echter nooit beantwoord aangezien het incidenteel hoger beroep tegen
het vonnis van de rechtbank van eerste aanleg gegrond werd verklaard. De zaak werd
bijgevolg van de rol geschrapt.218
Het feit dat in de CEFL beginselen geen enkel onderscheid gemaakt wordt tussen de situatie
van de zware fout en de situatie van het partnergeweld bij de behandeling van de
onderhoudsuitkering wijst er mijns inziens ongetwijfeld op dat de wetgever het onderscheid
tussen de beide situaties te streng heeft doorgevoerd. Volgens de visie van de CEFL
beginselen was het ongetwijfeld beter geweest indien de wetgever had gekozen voor één
algemene facultatieve uitsluitingsgrond, waarbij de uitzonderingssituatie van de zware fout
dusdanig ruim zou zijn dat ook het partnergeweld hieronder zou vallen, en waarbij elke
uitzondering onbeperkt in de tijd kan worden toegepast. Op die manier zouden ook zware
fouten begaan nadat het huwelijk onherstelbaar was ontwricht, of ontbonden was, in
aanmerking kunnen komen om de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot diens uitkering te
weigeren.219
217 J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 114. 218 G.w.H., 21 januari 2009, nr. 12/2009. 219 F. SWENNEN, S. EGGERMONT, E. ALOFS, “Knelpunten van materieel recht en van procesrecht”, 22.
65
§3. Het gevolg van een eenzijdige beslissing die niet was ingegeven door de noden van de
familie
123. Door veel auteurs wordt dit als een derde uitzonderingssituatie beschreven. Ik ga dit
onderwerp echter behandelen bij de begroting van het bedrag.220 Dat lijkt me logischer
aangezien het in de wet ook na de begroting staat en niet bij de uitzonderingssituaties.
220 Zie Infra nrs.188 – 198.
66
Hoofdstuk 2: De begroting van de onderhoudsuitkering.
124. Nadat de rechter besloten heeft dat de eiser in een vordering tot onderhoudsuitkering na
echtscheiding daadwerkelijk de behoeftige echtgenoot is en dat er dus principieel een recht op
uitkering is, kan hij overgaan tot de volgende fase, namelijk de begroting van die uitkering.
125. Er bestaan geen vaste regels om het exacte bedrag van de onderhoudsuitkering op een
objectieve wijze te berekenen.221 Er zijn in het verleden talrijke voorstellen geweest van
modellen222 die de bedoeling hadden meer rechtszekerheid te scheppen in de begroting van
het bedrag van de onderhoudsuitkering, maar geen daarvan is door de wetgever of unaniem
door de rechtspraak aangenomen. Ook in de CEFL beginselen is men van dergelijke
begrotingsmodellen weg gebleven.223 Het nadeel van het gebrek aan een mathematische
berekeningswijze voor de onderhoudsuitkering is de uiteenlopende rechtspraak en
rechtsonzekerheid die hiervan het gevolg is.224
126. Wanneer de rechter nog niet over voldoende gegevens beschikt om de
onderhoudsuitkering definitief vast te leggen, kan een voorlopige onderhoudsuitkering na
echtscheiding toegekend worden.225
A. De toepasselijke referentiestandaard
§1. Ten minste de staat van behoefte
127. De rechtbank legt het bedrag van de onderhoudsuitkering vast die ten minste de staat van
behoefte van de uitkeringsgerechtigde moet dekken (art 301 §3, eerste lid BW).
In de oorspronkelijke versie van het wetsontwerpstond stond dat de rechter het bedrag zou
moeten vastleggen in functie van onder meer de inkomsten en mogelijkheden en de levensstijl 221 A-C. VAN GYSEL, “La pension après divorce”, 128; S. BROUWERS, “Proeve van begrotingsmodel voor de uitkering na echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting” in M. FAUDRE (ed), Recente ontwikkelingen
in het arbeids-, economisch, straf- en familierecht. Huldeboek voor mr. Jos Van Goethem, Antwerpen, Intersentia, 2009, 302-305 (hierna verkort S. BROUWERS, “Proeve van begrotingsmodel”): Deze auteur werkt wel een schema uit voor de concrete begroting van de uitkering, maar zonder cijfers of bedragen. 222 Zie hierover uitgebreid: J. ROODHOOFT, “De gerechtelijke begroting van de onderhoudsuitkeringen tussen ex-echtgenoten”, Antwerpen, Kluwer rechtswetenschappen, 1996, 619. 223
E. ÖRÜCÜ, “The principles”, 243. 224 S. BROUWERS, “Proeve van begrotingsmodel”, 296. 225 Rb. Brugge 26 mei 2008, TGR 2008, 168. In casu beschikte de rechter nog niet over voldoende gegevens over de inkomsten van de partijen en de vereffening-verdeling van het huwelijksvermogensstelsel.
67
van de partijen tijdens het samenleven.226 Ook in de toelichting bij het wetsontwerp werd
uitdrukkelijk gesteld dat er rekening diende te worden gehouden met de levensstijl van de
partijen tijdens het huwelijk.227 De Raad van State wees er echter op dat het onlogisch is dat
enerzijds enkel de behoeftige echtgenoot recht heeft op uitkering en anderzijds bij de
begroting dan weer rekening zou worden gehouden met de levensstandaard van de partijen
tijdens het samenleven. De Raad van state stelde dat er een duidelijke keuze moest worden
gemaakt: ofwel houdt men vast aan het vereiste van behoeftigheid voor wat betreft de
gerechtigheid op de onderhoudsuitkering en trekt men deze redenering verder door te kiezen
voor het dekken van de staat van behoefte bij de begroting, ofwel laat men het begrip behoefte
vallen en kiest men voor de gelijkwaardige levensstandaard als tijdens het samenleven zoals
dat in het oude recht het geval was.228
In de Kamer werd later dan toch een amendement goedgekeurd dat voorzag in de vervanging
van het criterium van de levensstijl van de partijen door het criterium van de staat van
behoefte. In dat amendement erkende men meteen dat dit criterium mogelijks aanleiding zou
geven tot onbillijke situaties omdat er in vele gevallen sprake zou zijn van een groot verschil
tussen de situatie van de uitkeringsgerechtigde tijdens het huwelijk en erna.229 Daarom zou
het aangewezen zijn dat de rechter rekening kan houden met dat verschil, zijnde de
economische terugval.230 Uiteindelijk werd dan nog een tweede amendement goedgekeurd
met toevoeging van de woorden “ten minste”.231
a. “Ten minste”
128. Met de woorden “ten minste” wil de wetgever aanduiden dat het hier wel degelijk om
een minimumvereiste gaat. De uitkering mag dus nooit minder bedragen dan wat nodig is om
de staat van behoefte te dekken. Hieruit kan men dan a contrario afleiden dat de uitkering wel
meer mag bedragen.232
226 Wetsontwerp voorgesteld artikel 301 §3 1e lid BW, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 66. 227 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001,16. 228 Advies Raad van State, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 58. 229 Amendement nr. 122 (Marghem c.s.), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/012, 2. 230 Amendement nr. 122 (Marghem c.s.) Verantwoording, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/012, 2. 231 Amendement nr. 128 (Lahaye- Battheu c.s.), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/013, 2. 232 J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, nr. 2.2.3.
68
Volgens N. DANDOY heeft de wetgever door deze term te gebruiken een grote
beoordelingsvrijheid aan de rechter gelaten, die hem niet belet ook de levensstandaard van de
partijen ten tijde van het huwelijk in acht te nemen.233
129. Opvallend is dat in de CEFL beginselen een gelijkaardige bepaling ontbreekt. In
Beginsel 2:3 wordt als voorwaarde voor de toekenning gesteld dat de onderhoudsuitkering
afhankelijk is van het feit dat de uitkeringsgerechtigde over onvoldoende middelen beschikt
om in zijn of haar levensbehoefte te voorzien, en dat de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot in
staat moet zijn in deze behoeften te voorzien. Dit komt in het Belgische recht overeen met art
301 §1 tweede lid BW. Waar art 301 §3 eerste lid BW echter vereist dat de
onderhoudsuitkering ten minste de staat van behoefte dekt, wordt in de CEFL beginselen geen
minimumvereiste vooropgesteld. In Beginsel 2:4 gaat de CEFL immers onmiddellijk over
naar een exemplatieve opsomming van factoren waarmee rekening kan worden gehouden om
het bedrag van de uitkering te begroten.
b. Begrip “staat van behoefte”
130. In de rechtsleer is er discussie over wat de “staat van behoefte” nu precies inhoudt.
De staat van behoefte (art 301 §3 BW) is in elk geval iets anders dan de behoeftigheid (art
301 §2 BW).234 Anders zou een ex-echtgenoot die over de mogelijkheden beschikt om
zichzelf van net iets meer dan de staat van behoefte te voorzien nooit aanspraak kunnen
maken op een onderhoudsuitkering, ook al was zijn economische situatie duidelijk minder
rooskleurig dan die van zijn of haar ex-echtgenoot.
De behoeftigheid is de sleutel tot het recht op een onderhoudsuitkering na echtscheiding. De
behoeftigheid ontstaat meestal wanneer de echtscheiding wordt uitgesproken, maar dat kan
ook later gebeuren. Het criterium van de staat van behoefte is een aanknopingspunt ter
begroting van het bedrag van diezelfde uitkering, en is pas aan de orde nadat de vordering tot
onderhoudsuitkering is ingesteld.235
233 N. DANDOY, “Calcul des pensions ”, 1121. 234 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 522. 235 S. BROUWERS, Alimentatie, 541.
69
131. In de parlementaire voorbereidingen is slechts een korte invulling ter verheldering van
het begrip te vinden.236De minister van justitie stelde dat de staat van behoefte een financiële
afhankelijkheid is van de ene echtgenoot tegenover de andere, waarbij een van de criteria die
men kan in acht nemen de “levensstijl van de partijen tijdens het samenleven” is. Anderzijds
stelde de minister van justitie ook dat “ de notie staat van behoefte” al bestaat in ons recht,
bijvoorbeeld in art. 205 BW.” Deze verklaringen zijn volledig tegenstrijdig.
132. Het oude criterium, dat de onderhoudsgerechtigde ex-echtgenoot in staat gesteld moest
worden om in zijn bestaan te voorzien op een gelijkwaardige wijze als tijdens het samenleven,
werd in de parlementaire voorbereidingen duidelijk afgewezen.237 Dit criterium is niet meer te
verzoenen met het nieuwe uitgangspunt van de onderhoudsuitkering na echtscheiding onder
het nieuwe recht en kan dus niet langer de toepasselijke referentiestandaard zijn.238 De
onderhoudsuitkering is niet langer als een indemnitaire vergoeding voor het wegvallen van de
hulp- en bijdrageplicht te beschouwen, maar als een vorm van nahuwelijkse solidariteit, die
het voor de uitkeringsgerechtigde mogelijk moet maken om opnieuw zelfredzaam te worden.
133. Volgens P. SENAEVE wijst de verduidelijking in art 301 §3, tweede lid BW erop dat
“het criterium volstrekt onverenigbaar is met de idee van behoeftigheid in de zin van het niet
beschikken over datgene wat noodzakelijk is om een menswaardig bestaan te leiden zoals
beoogd in art 205 BW.”239 Bovendien stelt hij dat door een verschillende term te hanteren,
namelijk “de staat van behoefte” i.p.v. “de behoeftigheid” de wetgever een duidelijk
verschillende term heeft willen in het leven roepen.
134. I. MARTENS stelt echter net het omgekeerde, namelijk dat de term “de staat van
behoefte” wel dient te worden vastgeknoopt aan het begrip “de behoeftigheid” uit het gemeen
recht. 240 Deze auteur stelt dat dit mogelijk is omdat de staat van behoefte als absolute
236 Verslag namens de subcommissie voor de justitie, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/018, 34. 237 Amendement nr. 19 (Verherstraeten) verworpen, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/002, 15-16. 238 P. SENAEVE, “echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting”, 30; Brussel 17 februari 2009, T.Fam 2009, afl. 7, 141, noot F. SWENNEN. 239 P. SENAEVE, personen en familierecht, Leuven, Acco, 2008, nr. 1670; P. SENAEVE, “echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting”, 28; In die zin ook: J. DU MONGH, “begrippen fout, behoeftigheid en huwelijksvoordelen”, 83; Rb. Nijvel (7e k.) 13 mei 2008, Act.dr.fam. 2008, afl. 9, 190 en RTDF 2008, afl.4, 1221. 240 G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”,127-128; I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 75; I. MARTENS, “Deux ans d’application”,190; In die zin ook: J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1672; J. BROUWERS, “La réforme du divorce (loi du 27 avril 2007)”, RNB 2007, afl. 3013, 605; J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, nr.5.2.3; F. SWENNEN, “Hocus pocus
70
minimumgrens dient te worden begrepen en dat “de uitkering dus nooit minder maar
doorgaans meer zal bedragen dan wat noodzakelijk is om de staat van behoefte van de
onderhoudsgerechtigde te dekken.” Bijkomend argument is het feit dat de wetgever het
criterium van de staat van behoefte niet heeft ingevuld, in tegenstelling tot wat het geval is
voor de term behoeftigheid uit art 205 BW. Volgens A-C VAN GYSEL is dit precies de reden
waarom men op de (mogelijke) invulling uit het gemeen onderhoudsrecht dient terug te
vallen.241 Uit de rechtspraak blijkt dat verschillende rechters de staat van behoefte wel
degelijk invullen aan de hand van de behoeftigheid uit het gemeen onderhoudsrecht.242
135. Volgens S. BROUWERS is de staat van behoefte eerder een relatief begrip.243 Bij deze
invulling zijn volgens de auteur de “normale levensvoorwaarden die de uitkeringsgerechtigde
geniet in functie van zijn opvoeding en sociale status” van belang. Volgens A.C. VAN
GYSEL is het de sociale status die de onderhoudsgerechtigde genoot toen hij getrouwd was
die van belang is.244 In deze optiek kan er dus wel nog steeds rekening worden gehouden met
de levensstandaard die de partijen genoten tijdens het huwelijkse samenleven.
136. Deze laatste visie wordt bijgetreden door het Hof van Cassatie.245 De invulling van de
staat van behoefte is volgens het Hof van Cassatie wel degelijk afhankelijk van de persoon
van de uitkeringsgerechtigde. De staat van behoefte wordt ingevuld aan de hand van de
normale levensvoorwaarden die de onderhoudsgerechtigde geniet rekening houdend met diens
opvoeding en sociale status. Het verschil met het oude recht is echter dat dit niet meer hét
begrotingscriterium is, maar enkel nog een element dat in aanmerking kan worden genomen
alimentatie (art 301 BW)” (noot onder Brussel 17 februari 2009), T.Fam 2009, afl. 7, 153 (hierna verkort F. SWENNEN, “Hocus pocus”): Volgens deze auteur wordt de behoeftigheid in de zin van art 205 B.W. echter ook ‘relatief’ beoordeeld. 241 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 524. 242 Rb. Aarlen (1e k.) 9 juli 2008, RTDF 2009, afl.2, 431; Rb. Aarlen (1e k.) 16 januari 2009, RTDF. 2009, afl. 2, 448; Vred. Vorst 7 mei 2008, RTDF 2008, afl. 4, 1234; Vred. Fontaine – l’Evêque 22 mei 2008, JLMB 2008, afl. 31, 1385 en RTDF 2008, afl. 4, 1243; Rb. Brussel (31e k.) 4 maart 2009, Act.dr.fam. 2009, afl.4, 75. 243 S. BROUWERS, Alimentatie, 541: De auteur haalt bij de verdediging van zijn stelling bovendien een omschrijving van het begrip behoefte door R. Dekkers aan, die de behoefte ook omschrijft als een zuiver betrekelijk begrip; S. BROUWERS,“ Het alsof er geen huwelijk was geweest criterium bij het begroten van de uitkering na echtscheiding” (noot onder Antwerpen 13 mei 2009), RABG 2010, afl.4, 228; In die zin ook: J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, nr. 2.2.3. 244 A.C. VAN GYSEL, “Les critères de fixation du montant de la pension alimentaire suivant la Cour de Cassation” (noot onder Cass. 12 oktober 2009), Act.dr.fam.2009, afl. 10, 205 (hierna verkort A.C. VAN GYSEL, “fixation du montant de la pension alimentaire”). 245 Cass. 12 oktober 2009, Act.dr.fam. 2009, afl. 10, 199, noot A-C.VAN GYSEL; Eerder werd deze visie al toegepast in o.a: Vred. Luik (III) 7 maart 2008, RTDF 2008, afl. 4, 1228; Rb. Nijvel (7e k.) 13 mei 2008, Act.dr.fam. 2008, afl. 9, 190 en RTDF 2008, afl.4, 1221; Vred. Luik (3e k.) 28 april 2008, RTDF 2009, afl. 4, 1193, noot; Luik (10e k.) 6 januari 2009, RTDF 2009, afl. 4, 1164; Rb. Nijvel (7e k.) 3 maart 2009, RTDF 2009, afl. 4, 1188; Rb. Nijvel (7e k.) 17 februari 2009, RTDF 2009, afl. 4, 1182.
71
om het nieuwe criterium, dat van de staat van behoefte, met feitelijke gegevens in te vullen.246
Er is dus geen absoluut recht op het behoud van de huwelijkse levensstandaard van tijdens het
samenleven.247 Het Hof van Cassatie bevestigde daarbij uitdrukkelijk dat er met de huwelijkse
levensstandaard van de partijen tijdens het samenleven rekening kan worden gehouden. 248
Deze factor is echter niet langer het uitgangspunt maar één van de beoordelingselementen.249
137. Dit blijkt ook zo te zijn in Beginsel 2:4. In dat beginsel wordt de levensstandaard van de
partijen tijdens het huwelijk uitdrukkelijk aangegeven als een factor waarmee rekening moet
worden gehouden bij het beoordelen van de vordering tot onderhoudsuitkering na
echtscheiding. In tegenstelling tot wat onder het oude recht het geval was, is het niet meer zo
dat de onderhoudsuitkering er direct toe dient om de (ex-)echtgenoot in staat te stellen om zijn
huwelijkse levensstandaard te behouden.250 Onder het nieuwe recht heeft deze
levensstandaard slechts een indirect effect ter beoordeling van de vordering tot
onderhoudsuitkering.
138. De CEFL maakt aan de hand van haar rechtsvergelijkend onderzoek traditioneel een
onderscheid in drie groepen van landen gebaseerd op de mate waarin de huwelijkse
levensstandaard van de partijen van belang is voor de onderhoudsuitkering. Een eerste groep
is deze van de landen die er vanuit gaan dat het doel van de onderhoudsuitkering na
echtscheiding er nu net in bestaat om te voorzien in een compensatie aan de (onschuldige) ex-
echtgenoot wegens het wegvallen van die huwelijkse levensstandaard door het verdwijnen
van de huwelijksverplichtingen. Deze redenering kan niet losgekoppeld worden van het
indemnitaire karakter dat ten grondslag ligt aan de echtscheidingen die op een fout gebaseerd
zijn. Een tweede groep zijn de landen die de levensstandaard van de partijen ten tijde van het
246 J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, nr.2.2.3; S. BROUWERS, “Proeve van begrotingsmodel”, 294. 247 Vred. Luik (3e k.) 17 december 2007, JLMB 2008, afl. 24, 1053 en RNB 2008, afl. 3021, 476 (verkeerd vermeld als Vred. Luik 7 maart 2007); Vred. Vorst 7 mei 2008, RTDF 2008, afl. 4, 1234; S. BROUWERS,“ Het alsof er geen huwelijk was geweest criterium bij het begroten van de uitkering na echtscheiding” (noot onder Antwerpen 13 mei 2009), RABG 2010, afl.4, 229. 248 Cass. 12 oktober 2009, Act.dr.fam. 2009, afl. 10, 199, noot A-C. VAN GYSEL. Daarmee maakt het Hof een einde aan de rechtspraak die oordeelde dat de vroegere levensstandaard geen belang meer had: Rb. Brussel (31e k.) 4 maart 2009, Act.dr.fam. 2009, afl.4, 75; Vred. Waver 2 december 2008, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 54; Vred. Mol 1 december 2009, RABG 2010, afl.4, 236, noot. 249 S. BROUWERS,“ Het alsof er geen huwelijk was geweest criterium bij het begroten van de uitkering na echtscheiding” (noot onder Antwerpen 13 mei 2009), RABG 2010, afl.4, 232 (hierna verkort: S. BROUWERS,“ Het alsof er geen huwelijk was geweest criterium”). 250 W.PINTENS, “Belgian report concerning the CEFL questionnaire on grounds for divorce and maintenance between former spouses”, www.law.uu.nl/priv/cefl, Question 64.
72
huwelijk in acht nemen, maar enkel als één van de factoren die van belang zijn voor het
beoordelen van de vordering tot onderhoudsuitkering. Een laatste groep neemt helemaal geen
notie van de levensstandaard.251 Door de nieuwe wetswijziging behoort België alleszins niet
meer tot de eerste groep.
139. Sommige rechters houden er een andere redenering op na. Sommigen gaan ervan uit dat
een ex-echtgenoot zelf in staat is om zijn of haar staat van behoefte te dekken indien deze
tijdens de periode waarin de echtgenoten nog getrouwd waren, maar al feitelijk gescheiden
leefden, nooit een beroep gedaan heeft op de hulp-en bijdrageplicht op basis van art 223
BW.252
140. P. SENAEVE besluit dat het criterium ergens tussen de behoeftigheid uit het gemeen
recht en het vroegere criterium van de levensstandaard blijft steken, in ieder geval tot wanneer
de wetgever meer duidelijk schept over de betekenis van de “staat van behoefte”. 253
141. In Beginsel 2:3 wordt aan de zijde van de uitkeringsgerechtigde als voorwaarde voor het
toekennen van een onderhoudsuitkering gesteld dat deze (ex-)echtgenoot onvoldoende
middelen heeft om in zijn “levensbehoefte” (in het engels “needs”) te voorzien. In de
commentaar bij dit Beginsel wordt gesteld dat onder “levensbehoefte” alle redelijke levens
kosten moeten inbegrepen zijn.254 Naar mijn aanvoelen blijkt hieruit dat de levensbehoefte
niet noodzakelijk overeenkomt met de levensstandaard van de partijen tijdens het huwelijk,
maar dat het, omdat er sprake is van redelijke levenskosten, wel meer kan zijn dan een louter
bestaansminimum. In die zin sluit de visie van P. SENAEVE volgens mij dus het beste aan bij
de CEFL beginselen.
251
K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 90. 252 Luik (10e k.) 13 mei 2008, Act.dr.fam. 2008, afl. 9, 188.; Rb. Brussel (31e k.) 4 februari 2009, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 49. 253 P. SENAEVE, “echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting”, 30; In die zin ook: J. DU MONGH, “begrippen fout, behoeftigheid en huwelijksvoordelen”, 84; S. BROUWERS, “Proeve van begrotingsmodel”, 294; S. BROUWERS,“ Het alsof er geen huwelijk was geweest criterium”, 229. 254
K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 84, nr. 2.
73
§2. De aanzienlijke economische terugval
142. Om een bedrag toe te kennen dat hoger is dan de staat van behoefte kan de rechter
rekening houden met de aanzienlijke terugval van de economische situatie van de
uitkeringsgerechtigde.255
Indien men het criterium van het dekken van de staat van behoefte strikt zou toepassen zou
dat in een aantal gevallen tot onbillijke situaties leiden. Er zou een te groot verschil kunnen
ontstaan tussen de financiële situatie van de onderhoudsgerechtigde voor en na de
echtscheiding.256 Indien er dus sprake is van een economische terugval, dan kan de rechter
zich daarop baseren om een hogere uitkering toe te kennen dan louter het bedrag dat nodig is
om de staat van behoefte te dekken.257 Indien de onderhoudsgerechtigde ex-echtgenoot echter
in staat is om zelf zijn of haar staat van behoefte te dekken én er geen sprake is van een
aanzienlijke economische terugval, dan zal deze ex-echtgenoot geen onderhoudsuitkering
krijgen.258
K.VERSTRAETE stelt dat het feit dat de wetgever zich ervan bewust was dat een loutere
toepassing van het principe dat de staat van behoefte door de onderhoudsuitkering moet
worden gedekt voor onbillijke gevolgen zou zorgen, aantoont dat de wetgever een strikte
interpretatie van dit begrip voor ogen had.259
a. Beoordeling van de terugval
143. Om de aanzienlijke economische terugval te waarderen, baseert de rechter zich met name
op (art 301 §3, tweede lid BW):
144. De duur van het huwelijk en de leeftijd van de partijen.
Voor de ex-echtgenoot die op leeftijd is of gedurende een lange periode niet-actief is geweest
op de arbeidsmarkt is een herinschakeling op de arbeidsmarkt vaak erg moeilijk.260 Deze ex-
255 Vred. Vorst 7 mei 2008, RTDF 2008, afl. 4, 1234; Vred. Fontaine – l’Evêque 22 mei 2008, JLMB 2008, afl. 31, 1385 en RTDF 2008, afl. 4, 1243; Rb. Nijvel (7e k.) 26 februari 2008, RTDF 2008, afl. 2, 481, noot N. DANDOY. 256 Amendement nr. 122 (Marghem), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/0012, 2. 257 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 526; J. DU MONGH, “begrippen fout, behoeftigheid en huwelijksvoordelen”, 83. 258 I. MARTENS, “Deux ans d’application ”, 190. 259 K. VERSTRAETE, “Hervorming echtscheidingsrecht”, 640. 260 Voorbeeld: Vred. Vorst 7 mei 2008, RTDF 2008, afl. 4, 1234.
74
echtgenoot verdient een beter lot dan de ex-echtgenoot die een jongere leeftijd heeft en voor
wie de herinschakeling op de arbeidsmarkt gemakkelijker is.261
Deze beide factoren worden ook in Beginsel 2:4 vooropgesteld als factoren waar de nationale
wetgevers rekening mee zouden moeten houden in de beoordeling van de vordering tot
onderhoudsuitkering.
Voor wat betreft de duur van het huwelijk wordt er in de commentaar bij Beginsel 2:4 de
vraag gesteld of het niet aangewezen is om hier ook rekening te houden met een lange periode
van voorhuwelijks samenleven.262 In België wordt met deze periode geen rekening
gehouden.263
145. Hun gedrag tijdens het huwelijk met betrekking tot de organisatie van hun noden of het
ten laste nemen van de kinderen tijdens het samenleven of daarna.
In de parlementaire stukken werd gesteld dat de uitkering hoger moet liggen naargelang de
keuzes die de echtgenoten samen maakten tijdens het samenleven en die de professionele
loopbaan van één van de echtgenoten belemmerde.264 Indien de echtgenoten tijdens het
huwelijkse samenleven overeengekomen zijn dat een van hen zijn carrière op de tweede plaats
zou zetten zodat die echtgenoot deels of voltijds het huishouden op zich zou kunnen nemen,
dan kan het aangewezen zijn dat de rechter hiermee rekening houdt omdat deze ex-echtgenoot
het moeilijker zal hebben om terug zelf in zijn levensonderhoud te voorzien.265 Het in
rekening nemen van de economische terugval beschermt hier dus de echtgenoot die instond
voor de huishoudelijke taken en daarvoor zijn of haar carrière opzij gezet heeft. Het zou
immers onrechtvaardig zijn dat deze echtgenoot na de echtscheiding al te zeer het slachtoffer
wordt van de keuzes die beide echtgenoten ten tijde van het huwelijk samen hebben gemaakt
en die het gezin, en dus ook de andere echtgenoot, ten goede kwamen. Deze redenering gaat
ook op voor de echtgenoot die beslist de andere echtgenoot te helpen in de boekhouding of de
administratie van diens beroepsactiviteit.266
146. Indien één van de echtgenoten zijn of haar carrière tijdens het huwelijk deels of volledig
heeft stopgezet om de huishoudelijke taken op zich te nemen, heeft dat enerzijds naar de
261 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 18. 262
K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 93, nr. 5. 263 Zie Infra nr. 225. 264 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 18. 265 Rb. Leuven 4 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 709, noot S. BROUWERS. 266 Vred. Waver 2 december 2008, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 54.
75
toekomst toe een ongunstige invloed op diens vermogen om na de echtscheiding terug
zelfredzaam te worden. Anderzijds is het ongetwijfeld zo dat deze keuze ook een positieve
invloed gehad heeft op het verdienvermogen van de andere echtgenoot die daar na de
echtscheiding de voordelen van zal blijven voelen.
147. Het feit dat de rechter rekening kan houden met deze verschillende keuzes die de
echtgenoten tijdens het huwelijkse samenleven hebben gemaakt is een belangrijke
vernieuwing in vergelijking met de oude regeling. Er wordt aan de rechter de mogelijkheid
geboden om de onderhoudsuitkering hoger te leggen dan de staat van behoefte indien deze
keuzes de carrière van een van de echtgenoten negatief heeft beïnvloed. Dit is in
overeenstemming met de CEFL beginselen.267
J. TREMMERY stelt dat onder het oude recht (met het criterium van de huwelijkse
levensstandaard van de partijen) de klemtoon lag op wat het huwelijk te bieden had, indien
het was blijven bestaan. In het nieuwe recht ligt de klemtoon echter op wat de
onderhoudsgerechtigde ex-echtgenoot geïnvesteerd heeft in het huwelijk, meer bepaald de
economische weerslag na de echtscheiding van de gezinsgerichte beslissingen.268
148. Ook de last van de kinderen na de echtscheiding kan hier in aanmerking worden
genomen, indien zij krachtens de verblijfsregeling hoofdzakelijk bij de
onderhoudsgerechtigde verblijven bijvoorbeeld. De verblijfsregeling in de toekomst kan
immers een belangrijke invloed hebben op de mogelijkheden die de ex-echtgenoten na de
echtscheiding zullen hebben om hun verdienvermogen te optimaliseren.269 Onder het oude
recht werd deze “indirecte” kost van de kinderen in de rechtspraak vaak vergoed via het
levensonderhoud voor de kinderen. De wetgever heeft er dus goed aan gedaan deze factor
mee in rekening te brengen bij de begroting van de onderhoudsuitkering van de ex-
echtgenoot, zodat de omweg langs het onderhoudsgeld voor de kinderen niet langer nodig
is.270
Volgens de commentaar bij Beginsel 2:4 moet zowel de last van de kinderen tijdens het
huwelijk als erna in aanmerking worden genomen. Deze last beïnvloedt ook volgens de CEFL
in belangrijke mate de mogelijkheid voor de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot om
267 GONZÀLEZ BEILFUSS “CEFL’s maintenance principles”, 92. 268 J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, nr. 5.2.3. 269 J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”,115. 270 J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, nr. 5.2.3.
76
economisch zelfredzaam te worden.271 Het is volgens de CEFL van geen belang of de
kinderen minderjarig zijn of niet. De enige vereiste is dat de zorg voor de kinderen die de ene
echtgenoot op zich genomen heeft het verdienvermogen van die echtgenoot negatief heeft
beïnvloed. Het wordt aan de nationale wetgever overgelaten om te beslissen of het bij deze
factor enkel om de gemeenschappelijke kinderen gaat of ook om kinderen uit een vorig
huwelijk van de ene of de andere echtgenoot.272 Aangezien hierover niets is bepaald in de wet,
lijkt het me logisch dat alle kinderen die deel uitmaken van het gezin tijdens het huwelijk in
aanmerking komen.
149. Volgens art 301 §3, tweede lid BW baseert de rechter zich “met name” op deze criteria.
Het betreft dus geen limitatieve opsomming maar een exemplatieve. De rechter kan zich dus
ook op andere criteria die hij relevant acht baseren.273 Hij doet hier dus uitspraak naar
billijkheid.274 Zo werd bijvoorbeeld een uitkering toegekend aan een echtgenoot, omdat die
niet het hoofd kon bieden aan zijn deel in de gemeenschappelijke schulden.275
Beginsel 2:4 is een verduidelijking van de voorwaarden voor de toekenning van alimentatie
uit Beginsel 2:3. Het schrijft geen specifieke methode voor ter begroting van het bedrag van
de onderhoudsuitkering, maar geeft de rechter, net zoals dat in het Belgische recht het geval
is, een aantal factoren aan die hij in acht kan nemen om dat bedrag te begroten. In Beginsel
2:4 worden echter nog een aantal andere factoren vermeld, die in de Belgische regeling apart
worden behandeld. Die onderwerpen worden dan ook verder behandeld.276 Het betreft ook
hier een exemplatieve lijst van factoren.277 De factoren die in dit beginsel zijn opgesomd,
sluiten volgens de CEFL noch het solidaire karakter, noch het schadevergoedende karakter
uit.278
150. In de rechtsleer wordt opgemerkt dat de ruime beoordelingsbevoegdheid van de rechter
maakt dat het bedrag dat de rechter zal toekennen voor de partijen erg onzeker is. Het is
271 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 93, nr. 3. 272K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 93, nr. 3. 273 G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 129. 274 Verslag namens de commissie voor de justitie (minister van justitie), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/018, 36. 275 Rb. Nijvel (7e k.) 3 maart 2009, RTDF 2009, afl. 4, 1188. 276Zie Infra nrs. 171, 180 en 267 – 279. Het betreft de mogelijkheden van de uitkeringsgerechtigde en de uitkeringsplichtige echtgenoten, een nieuw huwelijk en een nieuwe relatie van lange duur. 277 GONZÀLEZ BEILFUSS “CEFL’s maintenance principles”, 90. 278
K. BOELE–WOELKI, B. BRAAT, I. SUMNER, European Family Law in Action, 69.
77
volgens deze rechtsleer zelfs mogelijk “dat de concrete referentiestandaard in sommige
gevallen de facto de vroegere referentiestandaard, zijnde de huwelijkse levensstandaard, zal
benaderen”.279
151. In het arrest van 12 oktober 2009 heeft het Hof van Cassatie allesinds aanvaard dat de
levensstandaard van de partijen ten tijde van het huwelijkse samenleven van belang blijft. Het
Hof stelt namelijk dat de rechtbank rekening mag houden met de levensstandaard van de
partijen tijdens het huwelijk, om het bedrag van de onderhoudsuitkering na echtscheiding te
bepalen.280 De levensstandaard die de partijen erop na hielden tijdens het huwelijk is dus wel
degelijk nog van belang voor het begroten van de onderhoudsuitkering na echtscheiding. De
rechter kan zich uitdrukkelijk op deze levensstandaard beroepen om de aanzienlijke
economische terugval te waarderen.
Naar mijn aanvoelen is dat ook correct. Volgens mij blijft de onderhoudsuitkering na
echtscheiding verbonden met de situatie van de (ex-)echtgenoten tijdens het huwelijk. Net
zoals de staat van behoefte deels afhankelijk is van de sociale status die de
uitkeringsgerechtigde genoot, moet ook bij het beoordelen van de aanzienlijke economische
terugval rekening gehouden worden met de sociale situatie waarin deze uitkeringsgerechtigde
leefde.
Het criterium van de levensstandaard van de partijen tijdens het huwelijk blijft ook volgens
Beginsel 2:4 van belang. In dat beginsel wordt dit criterium namelijk uitdrukkelijk vermeld.
152. Deze cassatierechtspraak wordt echter bekritiseerd. A-C. VAN GYSEL stelt dat het Hof
van de onderhoudsuitkering na echtscheiding gewoon een voortzetting van de hulp- en
bijdrageverplichting maakt. Volgens deze auteur volgt uit de interpretatie die het Hof aan het
begrip ‘staat van behoefte’ geeft bovendien dat de woorden “ten minste” hun betekenis
verliezen.281
279 J. DU MONGH, “begrippen fout, behoeftigheid en huwelijksvoordelen”, 84; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1673; S. BROUWERS, Alimentatie, 543; S. BROUWERS,“ Het alsof er geen huwelijk was geweest criterium”, 230. 280 Cass. 12 oktober 2009, Act.dr.fam. 2009, afl. 10, 199, noot A-C. VAN GYSEL; In die zin eerder: Rb. Mechelen 14 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 719, noot S. BROUWERS.; Rb. Nijvel (7e k.) 26 februari 2008, RTDF 2008, afl. 2, 481, noot N. DANDOY.; Vred. Luik (III) 7 maart 2008, RTDF 2008, afl. 4, 1228. 281 A-C. VAN GYSEL, “fixation du montant de la pension alimentaire”, 206.
78
153. Verschillend in vergelijking met het oude recht is echter dat het begrip nu niet meer hét
centrale criterium is, maar slechts een element in de beoordeling van het gepaste bedrag.282 Er
is dus geen recht meer op een bedrag dat de uitkeringsgerechtigde in staat stelt de vroegere
levensstandaard aan te houden.283 Er kan dus met die levensstandaard rekening worden
gehouden, maar de rechter kan de onderhoudsuitkering binnen de perken van de normale
behoeften houden door uitdrukkelijk te beslissen dat hij deze levensstandaard vermindert met
bepaalde uitgaven die onder de huwelijkse levensstandaard door de uitkeringsgerechtigde
werden gemaakt maar die de rechter als onnodige luxe-uitgaven bestempelt. Deze uitgaven
moeten volgens de rechter dan ook niet in aanmerking worden genomen.284
154. De aanzienlijke terugval moet ook niet volledig gecompenseerd worden door de
onderhoudsuitkering. De rechter kan rekening houden met deze terugval bij het bepalen van
de uitkering, maar hij moet de uitkering niet volledig afstemmen op de aanzienlijke
economische terugval.285 F. SWENNEN bekritiseert dat de wetgever nagelaten heeft om te
bepalen in welke mate de rechter rekening dient te houden met deze terugval, en op die
manier een grote mate van rechtsonzekerheid ontstaat.286 Volgens deze auteur dient er een
bijzondere reden te zijn om de aanzienlijke terugval deels of geheel te compenseren, zoals het
verlies aan verdienvermogen door of tijdens het huwelijk.287
155. Men kan hier als punt van kritiek stellen dat de echtscheiding de levensstandaard van
beide partijen (dus ook die van de uitkeringsplichtige) sowieso zal verlagen, en dat het dus
niet aangewezen is om de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot een bedrag toe te kennen dat
hem of haar in staat stelt de levensstandaard van tijdens het huwelijk aan te houden, aangezien
dat impliceert dat de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot niet meer in staat zal zijn zichzelf van
diezelfde levensstandaard te voorzien.288 Dit argument wordt ook in de commentaar bij
282 J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, nr.2.2.3; S. BROUWERS, “Proeve van begrotingsmodel”, 294. 283 S. BROUWERS, Alimentatie, 559; S. BROUWERS,“ Het alsof er geen huwelijk was geweest criterium”, 229; Vred. Luik 17 december 2007 (Verkeerd vermeld als Vred. Luik (III) 7 maart 2007), JLMB 2008, afl. 24, 1053 en RNB 2008, afl. 3021, 476; Vred. Vorst 7 mei 2008, RTDF 2008, afl. 4, 1234. 284 Rb. Nijvel (7e k.) 13 mei 2008, Act.dr.fam. 2008, afl. 9, 190 en RTDF 2008, afl.4, 1221; Rb. Nijvel (7e k.) 3 maart 2009, RTDF 2009, afl. 4, 1188; Rb. Nijvel (7e k.) 17 februari 2009, RTDF 2009, afl. 4, 1182. 285 F. SWENNEN, S. EGGERMONT, E. ALOFS, “Knelpunten”, 25; S. BROUWERS,“Het alsof er geen huwelijk was geweest criterium”, 232; N. DANDOY, “Calcul des pensions 2009”, 1035. 286 F. SWENNEN, “Hocus pocus”, 151. In het door deze auteur besproken arrest begroot het de rechtbank de aanzienlijke economische terugval op 1250 €, maar kent ze slechts een onderhoudsuitkering van 700 € toe, ook al liet de draagkracht van de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot een veel hogere uitkering toe. 287F. SWENNEN, “Hocus pocus”, 153. 288 A.C. VAN GYSEL, “fixation du montant de la pension alimentaire”, 205.
79
Beginsel 2:4 besproken.289 Het is mijns inziens echter duidelijk dat de vroegere
levensstandaard van de partijen een element is dat in aanmerking kàn worden genomen. De
rechtbank is niet verplicht om dat te doen, en als ze dat wel doet, dan zal ze niet het volledige
verlies van levensstandaard van de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot compenseren, maar
het bedrag gewoon iets hoger maken indien de echtgenoten tijdens het huwelijk van een
aanzienlijke levensstandaard genoten.
156. Een gewone terugval volstaat bovendien niet om een hogere onderhoudsuitkering toe te
kennen. De terugval moet “aanzienlijk” zijn. De ex-echtgenoot die een onderhoudsuitkering
vordert zal moeten aantonen dat zijn of haar financiële situatie er gevoelig op is achteruit
gegaan.290 De rechter kan soeverein beoordelen of er sprake is van een voldoende aanzienlijke
terugval om een hogere onderhoudsuitkering toe te kennen.291 Dit kan leiden tot een grote
rechtsonzekerheid voor de echtgenoten.292
b. Berekening van de terugval
157. Om te spreken van een “terugval” moet er sprake zijn van een vroegere toestand die
voordeliger was dan de huidige financiële toestand waarin de uitkeringsgerechtigde zich
bevindt. De term “terugval” duidt immers aan dat er sprake is van een vergelijking tussen
twee verschillende in de tijd situeerbare momenten.293 Zo stelt zich dan ook de vraag welke
vroegere toestand de rechter dient te vergelijken met de huidige toestand.
158. Sommige auteurs stellen dat de economische terugval slaat op het idee dat door of tijdens
het huwelijk de behoeftige ex-echtgenoot er niet in geslaagd is zijn verdienvermogen te
optimaliseren zoals dat het geval zou zijn geweest indien er geen huwelijk zou zijn
289
K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 94, nr. 6. 290 J-P. MASSON, “Un an d’application”, 466; I. MARTENS, “Deux ans d’application”, 192. 291 Cass. 12 oktober 2009, Act.dr.fam. 2009, afl. 10, 199, noot A-C. VAN GYSEL; Toepassingen waarin de rechter een oordeel vormt over het feit of er al dan niet een aanzienlijke terugval is: Rb. Leuven 4 februari 2008, RABG
2008, afl. 12, 709, noot S. BROUWERS; Vred. Fontaine – l’Evêque 22 mei 2008, JLMB 2008, afl. 31, 1385 en RTDF 2008, afl. 4, 1243; Rb. Nijvel (1e k.) 11 maart 2008, RTDF 2008, afl. 2, 487; Rb. Nijvel (7e k.) 26 februari 2008, RTDF 2008, afl. 2, 481, noot N. DANDOY; Rb. Mechelen 14 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 719, noot S. BROUWERS; Rb. Brussel (31e k.) 4 februari 2009, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 49. 292
J-P. MASSON, “Un an d’application”,466; I. MARTENS, “Deux ans d’application”,195. 293 P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 39.
80
geweest.294 Elke echtgenoot beschikt bij het begin van het huwelijk over een bepaald
verdienvermogen, in functie van zijn of haar diploma’s, werkervaring…Het is mogelijk dat
een van hen die mogelijkheden niet (volledig) ontwikkeld heeft door in het huwelijk te treden
(bijvoorbeeld het stopzetten van de studies, het nemen van tijdskrediet of deeltijds gaan
werken om zich te richten op de huishoudelijke taken,…).
Volgens deze stelling moet een vergelijking gemaakt worden tussen de werkelijke
economische situatie waarin de alimentatiegerechtigde zich bevindt na het huwelijk, en de
hypothetische situatie waarin deze zich zou bevonden hebben indien diens verdienvermogen
niet zou zijn verminderd tijdens of door het huwelijk.295 Men stelt zich dus de (hypothetische)
vraag wat de financiële situatie van de uitkeringsgerechtigde zou zijn geweest, indien hij of zij
nooit in het huwelijk was getreden. Indien de (ex-)echtgenoot kan bewijzen dat hij of zij door
of tijdens het huwelijk niet in staat gesteld werd om zijn of haar verdienvermogen te
optimaliseren, dan kan de rechter volgens deze stelling een onderhoudsuitkering toekennen
die hoger is dan wat noodzakelijk kan worden geacht om de staat van behoefte te dekken.296
159. Deze stelling wordt verdedigd aan de hand van de volgende argumenten:
• De catalogus aan factoren die door de rechter kunnen worden in acht genomen (en die
hierboven opgesomd zijn) bevestigen volgens deze strekking dat de
onderhoudsuitkering de uitkeringsplichtige dient te compenseren voor het verlies aan
verdienvermogen door het huwelijk. Ook enkele van de factoren die in Beginsel 2:4
worden opgesomd hebben vooral betrekking op elementen uit het huwelijk: de
verdeling van de taken tijdens het huwelijk, de levensstandaard tijdens het huwelijk en
de huwelijksduur. Anderzijds zijn er evenwel factoren die betrekking hebben op de
situatie na het huwelijk (die dus door de echtscheiding is ontstaan): de
beroepsperspectieven, de leeftijd en de gezondheidstoestand van de echtgenoten, de
zorg voor de kinderen alsook het nieuwe huwelijk of langdurige relatie van de
uitkeringsplichtige ex-echtgenoot.
• Volgens de voorbereidende werkzaamheden moet de uitkering tot levensonderhoud
hoger liggen naargelang de keuzes die de partijen samen maakten tijdens het
samenleven en die de professionele loopbaan van een van de echtgenoten
294 I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 75; A-C. VAN GYSEL, “La pension après divorce”, 106; J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, nr. 5.2.3; F. SWENNEN, S. EGGERMONT, E. ALOFS, “ Knelpunten”, 24; P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 39. 295 Brussel 17 februari 2009, T.Fam 2009, afl. 7, 143, noot F. SWENNEN. 296 F. SWENNEN, S. EGGERMONT, E. ALOFS, “Knelpunten”, 24.
81
belemmerden.297 De economische terugval slaat dus op de keuzes die tijdens het
huwelijk werden gemaakt en waardoor de situatie van de uitkeringsgerechtigde
nadelig werd beïnvloed.298
• Indien het huwelijk het verdienvermogen van de uitkeringsgerechtigde niet heeft
benadeeld, dan zal er ook geen reden zijn om deze ex-echtgenoot meer toe te kennen
dan wat vereist is om de staat van behoefte te dekken. Van een echtgenoot die voor het
huwelijk geen diploma heeft en werkloos is kan men niet stellen dat hij door het
huwelijk een economische terugslag heeft ondervonden. 299 Hetzelfde geldt voor de
echtgenoot die gedurende het huwelijk zijn of haar carrière altijd verder heeft
ontwikkeld, in dat geval is er geen sprake van een verlies aan verdienvermogen.300
Deze stelling werd ook in de rechtspraak herhaaldelijk gevolgd.301
160. Andere auteurs stellen dat de vergelijking moet worden gemaakt tussen de situatie van de
uitkeringsgerechtigde tijdens het huwelijk en na de echtscheiding.302 Het is volgens deze
strekking dus de terugval die veroorzaakt werd door de echtscheiding (en niet door het
huwelijk) die in aanmerking moet worden genomen!
161. De tweede stelling wordt verdedigd aan de hand van de volgende argumenten:
• In de wettekst zelf stelt de wetgever dat de rechter zich ter waardering van de
economische terugval kan baseren op de duur van het huwelijk en het gedrag van de
echtgenoten tijdens het huwelijk. De wetgever verwijst in de wettekst op geen enkele
manier naar een eventuele vergelijking met de hypothetische situatie waarin er geen
huwelijk zou zijn geweest.303
• Indien men ervan uit gaat dat de economische terugval gewaardeerd moet worden
door een vergelijking te maken met de hypothetische toestand waarin de 297 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2006-06, nr. 2341/001, 18. 298 I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 76, nr. 99. 299 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 527; Anders : N.DANDOY, “les effets alimentaires”,1079, voetnoot 53 : Deze auteur stelt dat er ook dan een verlies aan verdienvermogen is vanwege het huwelijk, want indien deze persoon niet gehuwd was geweest had hij of zij wel een professionele carriere ontwikkeld, aangezien er dan geen huishoudelijke taken waren die deze echtgenoot zou kunnen uitvoeren. 300 Rb. Brugge 26 mei 2008, TGR 2008, 168; Vred. Waver 2 december 2008, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 54. 301 Vred. Fontaine – l’Evêque 22 mei 2008, JLMB 2008, afl. 31, 1385 en RTDF 2008, afl. 4, 1243; Vred. Vorst 7 mei 2008, RTDF 2008, afl. 4, 1234; Vred. Waver 2 december 2008, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 54; Brussel 17 februari 2009, T.Fam 2009, afl. 7, 141, noot F. SWENNEN; Rb. Aarlen (1e k.) 5 september 2008, RTDF 2009, afl.2, 434; Rb. Brugge 26 mei 2008, TGR 2008, 168; Vred. Waver (1e k.), 21 februari 2008, Act.dr.fam. 2008, 54; Rb. Brussel (31e k.) 4 maart 2009, Act.dr.fam. 2009, afl.4, 75. 302 S. BROUWERS, Alimentatie, 560; J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301 ”,115, voetnoot 62; F. SWENNEN, “Hocus pocus”, 153. 303 S. BROUWERS, “Proeve van begrotingsmodel”, 298.
82
uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot diens verdienvermogen wel had kunnen
optimaliseren, kan dat mogelijks tot onbillijke gevolgen lijden. Stel dat de echtgenoten
samen beslissen dat de echtgenoot die arts is zijn of haar carrière stopzet om de zorg
voor de kinderen op zich te nemen, en dat de andere ex-echtgenoot die bediende is en
een bescheiden inkomen heeft buitenshuis zal gaan werken.304 Na de echtscheiding
zou de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot (de vroegere arts) in dat geval volgens de
eerste stelling recht hebben op een onderhoudsuitkering die hoger zou zijn dan de
huwelijkse levensstandaard van de echtgenoten tijdens het huwelijk.
• Indien men de eerste stelling volgt, moet men bovendien vaststellen dat om de
economische terugval te waarderen de rechter telkens rekening moet houden met een
hypothetische toestand. Men kan zich niet van de indruk ontdoen dat het telkens om
een fictief feit gaat. Men kan immers niet weten wat er zou gebeurd zijn indien de
uitkeringsgerechtigde niet in het huwelijk zou zijn getreden. De rechter moet deze
hypothetische toestand dus arbitrair en louter theoretisch bepalen.305 Daarentegen
wordt bij de tweede stelling een vergelijking gemaakt die veel objectiever is, en
waarvan de berekening steunt op feitelijke verifieerbare gegevens.
• Indien men deze stelling volgt, ontstaat er hier ook een verband met de hulp- en
bijdrageplicht. Door de echtscheiding vervalt deze plicht namelijk. Het wegvallen van
deze plicht wordt bij toepassing van deze tweede stelling“opgevangen” door een
hogere onderhoudsuitkering toe te kennen dan wat strikt noodzakelijk is om de staat
van behoefte te dekken. A-C VAN GYSEL bekritiseert het feit dat de
uitkeringsgerechtigde op die manier aanspraak kan maken op een hogere
onderhoudsuitkering, ook al heeft het huwelijk voor deze echtgenoot geen verlies aan
verdienvermogen veroorzaakt. 306
Deze visie werd ook in de rechtspraak verdedigd.307
304 Voorbeeld aangehaald door F. SWENNEN, S. EGGERMONT, E. ALOFS, “Knelpunten”, 26. 305 S. BROUWERS, “Proeve van begrotingsmodel”, 299; Bijvoorbeeld: in Brussel 17 februari 2009, T.Fam 2009, afl. 7, 145, noot F. SWENNEN past de rechter deze stelling toe, en stelt dat de onderhoudsgerechtigde met haar diploma boekhouden “een normaal te verwachten gemiddeld nettoloon van 2200 € zou genieten”. Alsook in Vred. Waver 2 december 2008, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 54. 306 A.C. VAN GYSEL, “fixation du montant de la pension alimentaire”, 206. 307 Rb. Mechelen 14 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 719, noot S. BROUWERS; Rb. Nijvel (7e k.) 26 februari 2008, RTDF 2008, afl. 2, 481, noot N. DANDOY; Vred. Luik (III) 7 maart 2008, RTDF 2008, afl. 4, 1228; Rb. Nijvel (7e k.) 13 mei 2008, Act.dr.fam. 2008, afl. 9, 190 en RTDF 2008, afl.4, 1221; Rb. Nijvel (7e k.) 17 februari 2009, RTDF 2009, afl. 4, 1182; Rb. Mechelen 14 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 719, noot S. BROUWERS; Rb. Leuven 4 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 709, noot S. BROUWERS.
83
162. Sommige rechters houden er nog andere berekeningswijzen op na. Zo is er rechtspraak
die de vergelijking maakt tussen de financiële situatie waarin de uitkeringsgerechtigde ex-
echtgenoot zou verkeren indien het huwelijk was blijven voortbestaan en de financiële situatie
na de echtscheiding.308 Andere rechters sluiten zich bij geen enkele strekking aan en leggen
een onderhoudsuitkering vast rekening houdend met de door de wetgever aangegeven criteria,
maar zonder daadwerkelijk een vergelijking te maken.309 Dit is eigenlijk volledig in
overeenstemming met de CEFL beginselen.310 Nog andere rechtspraak stelt dat de wetgever
eigenlijk de bedoeling had om het vroegere criterium van de levensstandaard te behouden,
met het enige verschil dat het verschil met de huidige situatie nu aanzienlijk moet zijn, en dus
moest verhinderen dat er nog kleine compensatoire onderhoudsuitkeringen zouden worden
toegekend.311
163. Het Hof van Cassatie heeft met het arrest van 12 oktober 2009 een einde gemaakt aan de
onverdeeldheid in rechtspraak en rechtsleer. Volgens het Hof neemt de rechter niet alleen de
aanzienlijke economische terugval ten gevolge van de keuzes die de ex-echtgenoten maakten
tijdens het huwelijkse samenleven in aanmerking, maar ook de economische terugval ten
gevolge van de echtscheiding.”Het beoordelen van de aanzienlijke terugval behoort tot de
soevereine appreciatie-bevoegdheid van de rechter ten gronde. 312
S. BROUWERS sluit de mogelijkheid niet uit dat de rechter naast de beoordeling van de
aanzienlijke terugval door de echtscheiding, ook de terugval die te wijten is aan het huwelijk
in aanmerking kan nemen.313 Dit is in overeenstemming met het arrest van het Hof van
Cassatie.314 Volgens A-C. VAN GYSEL brengt dit de rechtszekerheid in het gedrang.
Volgens deze auteur heeft dat immers tot gevolg dat de rechter de onderhoudsuitkering niet
langer kan berekenen, maar met de losse vinger moet vastleggen.315
308 Rb. Aarlen (1e k.) 9 juli 2008, RTDF 2009, afl.2, 431; Rb. Aarlen (1e k.) 16 januari 2009, RTDF 2009, afl. 2, 448; Rb. Aarlen (1e k.) 14 maart 2008, RTDF 2009, afl. 2, 428, noot J. RENCHON; Vred. Luik 17 december 2007, JLMB 2008, 1053 (verkeerd vermeld als Vred. Luik (III) 7 maart 2007), RNB 2008, afl. 3021, 476 en JLMB 2008, afl. 24, 1053; Vred. Luik (3e k.) 28 april 2008, RTDF 2009, afl. 4, 1193, noot. 309 I. MARTENS, “Deux ans d’application”, 194. 310 Zie Supra nr. 129. 311Vred. Luik 17 december 2007, JLMB 2008, 1053 (verkeerd vermeld als Vred. Luik (III) 7 maart 2007) en RNB 2008, afl. 3021, 476 en JLMB 2008, afl. 24, 1053. 312 Cass. 12 oktober 2009, Act.dr.fam. 2009, afl. 10, 199, noot A-C. VAN GYSEL. 313 S. BROUWERS,“ Het alsof er geen huwelijk was geweest criterium”, 236. J-L RENCHON, (noot onder Brussel 29 maart 2007), RTDF 2008, 440. 314 Cass. 12 oktober 2009, Act.dr.fam. 2009, afl. 10, 199, noot A-C. VAN GYSEL: Het hof stelt: “Pour fixer le
montant…, le jugetient compte non seulement de la dégradation de la situation économique du bénéficiaire
résultant des choix opérés par les époux durant la vie commune, mais aussi de la dégradation significative de sa
situation économique en raison du divorce.” 315 A-C. VAN GYSEL, “ fixation du montant de la pension alimentaire”, 206.
84
164. In de CEFL beginselen kan deze discussie helemaal niet worden gevoerd, aangezien er in
de beginselen helemaal geen sprake is van een “aanzienlijke economische terugval”. De
elementen die in art 301 §3 tweede lid BW worden aangegeven om die economische terugval
te waarderen zijn in de CEFL beginselen ook opgenomen, maar als louter zelfstandige
factoren. Volgens de CEFL beginselen moet er mijns inziens niet gekozen worden tussen één
van beide strekkingen om een onderhoudsuitkering te kunnen toekennen die hoger is dan
hetgeen noodzakelijk om de staat van behoefte te dekken. Er kunnen zowel elementen die
ontstaan zijn door het huwelijk, als elementen die ontstaan zijn door de echtscheiding in
aanmerking worden genomen om tot een gepast bedrag aan onderhoudsuitkering te komen.
165. Volgens S. BROUWERS geeft het feit dat de rechter rekening kan houden met de
economische terugval van de onderhoudsgerechtigde, de onderhoudsuitkering na
echtscheiding toch opnieuw een deels indemnitair karakter.316 Door het in rekening brengen
van de economische terugval wordt de uitkeringsgerechtigde immers opnieuw (deels) vergoed
voor het verlies dat de echtscheiding (of het huwelijk, afhankelijk van de stelling die men
inneemt) heeft teweeggebracht. Deze stelling kan mijns inziens niet worden bijgetreden
aangezien de toekenning van een onderhoudsuitkering na echtscheiding in beginsel niet
afhankelijk is van het bewijs van een foutieve gedraging. Er is dus wel concrete schade –
namelijk de aanzienlijke economische terugval – en een causaal verband met de
echtscheiding, maar er is geen fout meer aangezien de echtscheiding schuldloos is.
B. De draagkracht van de onderhoudsgerechtigde
166. De rechter dient bij de begroting van de onderhoudsuitkering ook rekening te houden
met de inkomsten en mogelijkheden van de partijen (art 301 §3 tweede lid BW). Dat was ook
al zo onder het oude recht (oud art 301 §1 BW).
Vooraleer de rechtbank een uitkering aan de eiser zal toekennen, moet ze eerst nagaan of de
onderhoudsgerechtigde niet in staat is om zelf zijn staat van behoefte te dekken. Dit is logisch
indien men ervan uitgaat dat het de bedoeling van een eventuele uitkering na echtscheiding is
om slechts tijdens de overgangsperiode de onderhoudsgerechtigde uit de nood te helpen. Het
uiteindelijke doel dat in de nieuwe wetsbepalingen vervat ligt, is echter de economische
316 S. BROUWERS, Alimentatie, 541 en 561.
85
zelfredzaamheid. Indien de rechtbank vaststelt dat de onderhoudsgerechtigde eigenlijk over
voldoende middelen beschikt om zelf zijn of haar staat van behoefte te dekken, dan is er reeds
economische zelfredzaamheid.
167. Deze draagkracht dient door de rechter in principe te worden beoordeeld op het moment
waarop het echtscheidingsvonnis in kracht van gewijsde treedt. De rechter moet echter ook
rekening houden met de gewijzigde omstandigheden, onafhankelijk van de wil van de
partijen, tussen dat moment en het moment waarop een later vonnis over de
onderhoudsuitkering na echtscheiding wordt gewezen.317
§ 1. De huidige inkomsten
168. De rechter zal bij de berekening van de draagkracht rekening houden met de huidige
inkomsten van de uitkeringsgerechtigde (art 301 §3, tweede lid BW).
De rechter zal de draagkracht beoordelen aan de hand van de inkomsten uit arbeid, uit
roerende en onroerende goederen.318 Hij zal ook nagaan over welke inkomsten de eiser
beschikt, of eventueel zal beschikken na de vereffening/verdeling van het gemeenschappelijk
vermogen.319 Er wordt bij de berekening van de inkomsten rekening gehouden met de
werkloosheid-, ziekte- en invaliditeitsuitkeringen320, maar niet met een eventueel leefloon.321
Er wordt ook geen rekening gehouden met de ontvangen kinderbijslagen of de alimentatie die
de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot aan de uitkeringsgerechtigde reeds betaalt voor de
gemeenschappelijke kinderen.322 Bij de berekening van het inkomen van de
uitkeringsgerechtigde wordt wel rekening gehouden met de bijdragen die deze echtgenoot
doet in het onderhoud van de kinderen.323 De rechtbank houdt wel enkel rekening met de
huidige situatie van de onderhoudsgerechtigde. Zo is op het moment van de beoordeling van
de aanvraag van geen belang of de onderhoudsgerechtigde in de toekomst geen aanspraken op
317 Cass. 26 mei 2006, T.Fam. 2008, afl. 6-7, 131, noot I. MARTENS. 318 P. SENAEVE, C. AERTS, Onderhoudsgeld, nr.88. 319 Zie ook Supra nr. 126. 320 Rb. Brussel (31e k.) 4 februari 2009, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 49; Brussel 17 februari 2009, T.Fam 2009, afl. 7, 141, noot F. SWENNEN; Vred. Fontaine-l’Evêque 16 oktober 2008, RTDF 2009, afl.1, 168. 321 Zie Infra nr. 256. 322 Deze bijdragen zijn immers niet voor de uitkeringsgerechtigde maar voor de kinderen: Rb. Nijvel (7e k.) 26 februari 2008, RTDF 2008, afl. 2, 481, noot N. DANDOY; Vred. Waver 2 december 2008, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 54; Rb. Mechelen 14 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 719, noot S. BROUWERS; Rb. Nijvel (7e k.) 17 februari 2009, RTDF 2009, afl. 4, 1182. 323 Vred. Luik (3e k.) 28 april 2008, RTDF 2009, afl. 4, 1193, noot; Vred. Luik (3e k.) 16 februari 2009, RTDF2009, afl. 4, 1204.
86
een rustpensioen zal kunnen maken omdat de onderhoudsplichtige als ambtenaar
tewerkgesteld is.324
169. In de commentaar bij Beginsel 2:3 wordt gesteld dat de inkomsten en het vermogen van
elke echtgenoot in acht dienen te worden genomen om langs de zijde van de
uitkeringsgerechtigde de behoeftigheid vast te stellen, en langs de zijde van de
uitkeringsplichtige de mogelijkheid om in die behoefte te voorzien.325
Inkomsten dienen volgens de commentaar bij Beginsel 2:3 ruim te worden geïnterpreteerd.
Het betreft volgens dit beginsel dus zowel inkomsten uit arbeid als inkomsten uit vermogen.
170. Er kan ook rekening worden gehouden met het vermogen (het kapitaal en de goederen)
van de uitkeringsgerechtigde.326 De uitkeringsgerechtigde mag echter niet verplicht worden
om zijn of haar vermogen te gelde te maken. Men mag wel verwachten dat deze echtgenoot
zijn vermogen reorganiseert zodat het normale inkomsten opbrengt.327
§ 2. De mogelijkheden
171. De rechter moet ook rekening houden met de mogelijkheden van de
uitkeringsgerechtigde (art 301 §3, tweede lid BW).
De wetgever is ervan uit gegaan dat indien een ex-echtgenoot over mogelijkheden beschikt
om zich een inkomen te verschaffen, hij of zij dat ook moet doen (art 301 §3, tweede lid BW).
Als die dat niet doet, dan kan de andere ex-echtgenoot daar niet voor verantwoordelijk
worden gehouden.
Indien een echtgenoot redelijkerwijze in staat is om door middel van arbeid zichzelf van een
inkomen te voorzien, ook al heeft hij of zij dat tijdens het huwelijk niet of slechts deeltijds
gedaan, zal die echtgenoot toch van die mogelijkheid dienen gebruik te maken.328 Indien de
echtgenoten tijdens het huwelijk beslisten dat een van hen zijn of haar carrière kon stopzetten
324 Brussel 17 februari 2009, T.Fam 2009, afl. 7, 145, noot F. SWENNEN. 325
K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 83-84, nr. 2. 326 S. BROUWERS, “Proeve van begrotingsmodel”, 281. 327 P. SENAEVE, C. AERTS, Onderhoudsgeld, nr. 88. 328 Rb. Aarlen (1e k.) 5 september 2008, RTDF 2009, afl.2, 434; Rb. Brussel (31e k.) 4 februari 2009, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 49.
87
of kon afbouwen, zal deze ex-echtgenoot na de echtscheiding zijn of haar loopbaan opnieuw
moeten opnemen om opnieuw zelfredzaam te worden.329
Dit houdt ook in dat indien de uitkeringsgerechtigde een weinig rendabel beroep heeft dat niet
volstaat om de behoeftigheid te dekken, die echtgenoot een redelijke inspanning zal moeten
doen om een meer renderende betrekking te vinden.330 Voor de bepaling van die redelijke
inspanning houdt de rechter rekening met diens leeftijd331, gezondheidstoestand332,
scholingsgraad, de kinderlast333 en economische en familiale omstandigheden.334 Ook met de
(mogelijke) opbrengsten die goederen van de onderhoudsgerechtigde redelijkerwijze kunnen
opbrengen kan rekening worden gehouden.335
De rechter zal ook rekening houden met bepaalde lasten die de onderhoudsgerechtigde moet
dragen, zoals de huur336 of de afbetaling van een hypothecaire lening.337
172. Ook volgens Beginsel 2:4 dient rekening te worden gehouden met de mogelijkheden van
de ex-echtgenoten. Dat beginsel bepaalt immers dat rekening moet worden gehouden met de
beroepsperspectieven, de leeftijd en de gezondheidstoestand van de echtgenoten. Deze
factoren beïnvloeden indirect de mogelijkheid tot zelf-redzaamheid van de (ex-)echtgenoot.
Ze moeten in acht worden genomen ongeacht of ze het resultaat zijn van het huwelijk of niet.
De term die in art 301 §3 tweede lid B.W. gebruikt wordt is naar mijn aanvoelen ruimer dan
de gegevens die in Beginsel 2:4 worden aangegeven.
173. De rechter oordeelt hierover soeverein.338 Deze beoordeling moet worden gemaakt bij de
uitspraak over de onderhoudsuitkering. Indien die uitspraak niet gelijktijdig wordt gedaan met
de uitspraak over de echtscheiding zelf, zal dus rekening worden gehouden met de
veranderingen in het vermogen van de uitkeringsgerechtigde sinds de
echtscheidingsuitspraak.339
329 Rb. Aarlen (1e k.) 9 juli 2008, RTDF 2009, afl.2, 431. 330 G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 130. 331 Vred. Fontaine – l’Evêque 22 mei 2008, JLMB 2008, afl. 31, 1385 en RTDF 2008, afl. 4, 1243. 332 Brussel 17 februari 2009, T.Fam 2009, afl. 7, 141, noot F. SWENNEN; Vred. Vorst 7 mei 2008, RTDF 2008, afl. 4, 1234; Rb. Leuven 4 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 709, noot S. BROUWERS. 333 Cass. 12 november 1976, Arr.Cass. 1977, 292. 334I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 78. 335 Cass. 17 oktober 2002, RTDF 2003, 341, noot N.DANDOY; Rb. Brussel (31e k.) 4 maart 2009, Act.dr.fam. 2009, afl.4, 75. 336 Rb. Nijvel (7e k.) 26 februari 2008, RTDF 2008, afl. 2, 481, noot N. DANDOY. 337 I. MARTENS, “Deux ans d’application”, 196. 338 Cass. 15 maart 1991, RW 1991-92, 45. 339Indien de vereffening-verdeling van het huwelijksvermogensstelsel pas plaats vindt na het toekennen van de onderhoudsuitkering, kan de rechter een provisoire uitkering toekennen die dan na de verdeling kan worden
88
C. De draagkracht van de onderhoudsplichtige
174. Om de eiser in een vordering tot onderhoudsuitkering na echtscheiding daadwerkelijk
een uitkering te kunnen toekennen, is natuurlijk ook vereist dat de verweerder over voldoende
middelen beschikt om die uitkering te betalen.
§ 1. De werkelijke inkomsten
175. De rechter zal bij het berekenen van de draagkracht rekening houden met de werkelijke
inkomsten van de onderhoudsplichtige (art 301 §3, tweede lid BW).
De rechter zal een afweging moeten maken van de werkelijke inkomsten en werkelijke lasten
van de onderhoudsplichtige.
176. Voor de bepaling van het bedrag van de lasten wordt rekening gehouden met sociale en
fiscale wetgeving340, de afbetaling van schulden die ten tijde van het huwelijkse samenleven
zijn aangegaan en van schulden die de onderhoudsplichtige ex-echtgenoot ingevolge de
vereffening-verdeling van het huwelijksvermogensstelsel op zich genomen heeft.341
Er wordt ook rekening gehouden met eventuele andere onderhoudsuitkeringen die de
onderhoudsplichtige dient te betalen. Deze bepalen immers mede de draagkracht van de
onderhoudsplichtige. Dit zijn niet enkel de uitkeringen ten behoeve van de
gemeenschappelijke kinderen, maar ook die ten behoeve van niet-gemeenschappelijke
kinderen en eventueel zelfs kinderen van de nieuwe echtgenoot van de uitkeringsplichtige die
deel uitmaken van zijn gezin (art 208 BW).342
177. Dit is in overeenstemming met Beginsel 2:7 (a), dat bepaalt dat altijd voorrang moet
worden verleend aan de alimentatieaanspraak van een minderjarig kind van de
onderhoudsplichtige ex-echtgenoot. De bescherming door de Belgische wet is hier dus
volledig in overeenstemming met de beginselen, en biedt zelfs een ruimere bescherming
indien men er bij Beginsel 2:7 (a) vanuit zou gaan dat enkel de minderjarige kinderen van de
herzien door toepassing van art 301 §7 tweede lid BW (zie Supra nr. 169, voetnoot 316); J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1676. 340 Cass. 11 juni 1987, Arr.Cass. 1986-87, 1397. 341 P. SENAEVE, C. AERTS, Onderhoudsgeld, 57-58. 342 J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1677; P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 40; Cass. 21 april 1983, JT, 1983, 663; Cass. 5 september 1997, JT 1998, 339; Vred. Geldenaken 2 april 2008, Act.dr.fam. 2008, afl.9, 194; Vred. Fontaine-l’Evêque 16 oktober 2008, RTDF 2009, afl.1, 168.
89
alimentatieplichtige ex-echtgenoot voorrang krijgen, en niet de kinderen van diens nieuwe
echtgenoot.
In de commentaar bij dit beginsel verduidelijkt de CEFL dat de notie “minderjarig kind” door
de nationale wetgevers wordt ingevuld. De CEFL stelt echter dat kinderen die nog naar school
gaan wanneer ze de meerderjarige leeftijd bereiken, altijd als minderjarig beschouwd moeten
worden, ongeacht hun leeftijd. Ook wordt in de commentaar uitdrukkelijk gesteld dat er geen
onderscheid mag worden gemaakt naargelang het kind samenwoont met de
uitkeringsplichtige ex-echtgenoot of niet. 343
178. Het is betwist of er bij de berekening van de draagkracht van de onderhoudsplichtige ex-
echtgenoot rekening moet worden gehouden met de hulp-en bijdrageplicht van de
uitkeringsplichtige ex-echtgenoot tegenover diens nieuwe echtgenoot.
Er bestaan hierover drie te onderscheiden strekkingen in de rechtspraak en rechtsleer. 344
Volgens een eerste strekking heeft de onderhoudsplicht ten aanzien van de ex-echtgenoot
voorrang op de hulp- en bijdrageplicht ten aanzien van de nieuwe echtgenoot. Volgens deze
strekking mag dus geen rekening worden gehouden met de hulp-en bijdrageplicht t.a.v. de
nieuwe echtgenoot bij de berekening van de draagkracht van de onderhoudsplichtige ex-
echtgenoot. P. SENAEVE stelt dat deze oplossing het recht op een nieuw huwelijk en
gezinsvorming van de onderhoudsplichtige onrechtstreeks beperkt zonder redelijke
verantwoording.
Volgens een tweede strekking moet de hulp- en bijdrageplicht t.a.v. de nieuwe echtgenoot
voorrang krijgen op de onderhoudsplicht tav de ex-echtgenoot. Volgens deze strekking moet
er dus wel rekening worden gehouden met de hulp- en bijdrageplicht t.a.v. de nieuwe
echtgenoot bij de berekening van de draagkracht van de onderhoudsplichtige.
Volgens een laatste strekking bevinden beide onderhoudsverplichtingen zich op dezelfde
hoogte. Naar mijn aanvoelen verdient deze strekking de voorkeur. Ik zie namelijk geen enkele
reden waarom de ene onderhoudsplicht belangrijker zou zijn dan de andere. Beide plichten
steunen immers op het idee van (na)huwelijkse solidariteit. In de commentaar bij Beginsel 2:7
(b) wordt bovendien uitdrukkelijk de voorkeur gegeven aan deze strekking.345 Het beginsel
zelf klinkt echter iets milder en geeft enkel aan dat bij de begroting van de
343
K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 110, nr. 3. 344 P. SENAEVE, C. AERTS, Onderhoudsgeld, nr.98. 345 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 110, nr. 4.
90
onderhoudsuitkering rekening moet worden gehouden met de hulp- en bijdrageplicht tav de
nieuwe echtgenoot.
Volgens de commentaar bij Beginsel 2:4 moet de wettelijk samenwonende partner in dit
opzicht ook als nieuwe “echtgenoot” worden beschouwd, indien de nationale wetgeving voor
deze wettelijk samenwonende partner ook een alimentatierecht voorziet, en als deze
verplichting evenwaardig is aan die van een gehuwde partner.346 Dit is niet het geval in het
Belgische recht.
179. Verder zal ook rekening worden gehouden met andere lasten zoals de huur347 en
eventueel de afbetaling van hypothecaire leningen.348
§ 2. De mogelijkheden
180. Naast de werkelijke inkomsten kunnen ook de mogelijke inkomsten uit goederen van de
onderhoudsplichtige (bijvoorbeeld huuropbrengsten uit onroerende goederen, opbrengsten uit
kapitalen) in aanmerking genomen worden ter begroting van diens draagkracht. 349 Dit is het
geval wanneer de onderhoudsplichtige nalaat om bepaalde inkomsten waarop hij recht heeft
op te vragen of wanneer hij zijn onvermogen zelf met bedrieglijk inzicht heeft doen
ontstaan.350Ook niet officiële inkomsten kunnen mogelijks door de rechter in aanmerking
worden genomen.351 Wanneer de onderhoudsplichtige ex-echtgenoot financiële hulp in zijn
eigen levensonderhoud geniet van zijn ouders, in overeenstemming met art 205-207 BW, dan
is het volgens het Hof van Cassatie verboden om die hulp in rekening te brengen bij de
berekening van zijn draagkracht.352
346
K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 94, nr. 8. 347 Rb. Leuven 4 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 709, noot S. BROUWERS; Rb. Nijvel (7e k.) 26 februari 2008, RTDF 2008, afl. 2, 481, noot N. DANDOY. 348 Rb. Leuven 4 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 709, noot S. BROUWERS. 349 Cass. 17 oktober 2002, RTDF. 2003, 341, noot N.DANDOY. 350 P. SENAEVE, personen en familierecht, 592, nr. 1676; S. BROUWERS. “Over de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot die zelf onderhoudsgeld geniet, en enkele toepasselijke regels bij het bepalen van zijn draagkracht” (noot onder Cass. (1e k.) 30 oktober 2008), RABG 2009, afl. 4, 258 (hierna verkort S. BROUWERS, “Over de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot die zelf onderhoudsgeld geniet) 351 N. DANDOY, “Calcul des pensions ”, 592. 352 Deze ontvangen gelden dienen dus niet als “inkomsten” te worden beschouwd: Cass. 30 oktober 2008, RABG
2009, afl. 4, 253, noot S. BROUWERS en T.Fam. 2009, afl. 4, 67, noot I. MARTENS. Volgens deze laatste auteur geldt dit principe ook in de omgekeerde zin: ook voor het bepalen van de draagkracht van de onderhoudsgerechtigde ex-echtgenoot mag geen rekening worden gehouden met de vrijwillige steun vanwege diens ouders.
91
Er kan ook rekening worden gehouden met het vermogen (het kapitaal en de goederen) van de
uitkeringsplichtige, net zoals dat het geval is voor de uitkeringsgerechtigde.353
§3. Beperking tot 1/3e van de inkomsten
181. Er is naast een minimumgrens ook een maximumgrens aan het mogelijke bedrag van de
uitkering. Er kan in geen geval een uitkering aan de onderhoudsgerechtigde worden
toegekend die hoger is dan één derde van de netto inkomsten van de onderhoudsplichtige. (art
301 §3, derde lid BW).354 Deze regel bestond ook al onder het oude recht (oud art. 301 §4
BW).
Deze regel is er om de uitkeringsplichtige te beschermen tegen een overdreven belasting van
zijn inkomsten en de mogelijkheid om zelf nog in zijn eigen behoeften te voorzien, door hem
ten minste 2/3e van zijn netto-inkomsten te garanderen.355
182. Deze maximumgrens is absoluut en mag in geen enkel geval overschreden worden,356
zelfs niet wanneer door toepassing van deze begrenzing het onmogelijk is om ten minste de
staat van behoefte van de onderhoudsgerechtigde ex-echtgenoot te dekken.357
Het zijn de netto-inkomsten die als basis dienen voor deze begrenzing.358
183. Een nadelig gevolg van deze begrenzing is wel dat er dus in sommige gevallen niet de
mogelijkheid is om de eiser een onderhoudsuitkering toe te kennen die voldoende hoog
genoeg is om de staat van behoefte te dekken, die nochtans volgens art. 301 §3, eerste lid BW
de minimumgrens is. Het is dus mogelijk dat de staat van behoefte toch niet gedekt kan
worden, ook al heeft de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot voldoende middelen om dat te
doen.359
184. Wat indien door de toekenning van een onderhoudsuitkering, van minder dan 1/3e van de
netto inkomsten van de uitkeringsplichtige, de onderhoudsplichtige zelf in een staat van
behoeftigheid valt? Volgens A-C VAN GYSEL zal er dan geen onderhoudsuitkering aan de
353 Zie Supra nr. 170. 354 P. SENAEVE, personen en familierecht, 592, nr. 1677. 355 J-C. BROUWERS, “Dix questions”, 51. 356 J-C. BROUWERS, “Dix questions ”, 51. 357F. SWENNEN, “Hocus pocus”, 150; P. SENAEVE, personen en familierecht, 592, nr. 1677. 358 S. BROUWERS. “Over de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot die zelf onderhoudsgeld geniet”, 263. 359 J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 114; P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 41.
92
uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot worden toegekend.360 Art 301 §2 BW bepaalt dat de
rechtbank een uitkering kan toestaan. De rechter beschikt dus over een
appreciatiebevoegdheid.
185. Tijdens de parlementaire voorbereidingen werd voorgesteld om deze grens in het nieuwe
art. 301 BW achterwege te laten.361 Dit voorstel werd echter niet gevolgd en de
maximumgrens werd behouden.362
In de CEFL beginselen wordt er geen enkele maximumgrens opgelegd. Kan men hieruit
afleiden dat deze maximumgrens in feite overbodig is? De rechter houdt bij de begroting van
de onderhoudsuitkering namelijk sowieso rekening met de inkomsten en mogelijkheden van
beide echtgenoten. Naar mijn aanvoelen is dat wel zo. Enerzijds is er het nadeel dat in
uitzonderlijke en extreme gevallen de staat van behoefte van de uitkeringsgerechtigde ex-
echtgenoot niet gedekt wordt, ook al heeft de uitkeringsplichtige daar voldoende middelen
toe.363 Anderzijds zal de rechter naar mijn aanvoelen wel voorzichtig genoeg zijn om de
draagkracht van de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot niet te zwaar te belasten.
D. Degressieve uitkering
186. Indien hij dit nodig acht, kan de rechter een degressieve uitkering opleggen (art 301 §3,
tweede lid BW). Hij moet dan ook bepalen in welke mate de uitkering degressief is.
Deze mogelijkheid volgt logischerwijze uit de doelstelling van de onderhoudsuitkering. Om
de uitkeringsgerechtigde aan te moedigen om stappen te ondernemen om economisch
zelfredzaam te worden, kan het aangewezen zijn om daar een financiële impuls aan te
koppelen.364 De rechter kan dus in aanmerking nemen dat met verloop van tijd de
uitkeringsgerechtigde zijn anciënniteit in de uitoefening van diens beroep kan opbouwen of de
mogelijkheid heeft zich bij te scholen met het oog op een betrekking die een hoger inkomen
met zich mee brengt. Naarmate de optimalisering van het verdienvermogen van de
uitkeringsgerechtigde stijgt, daalt het bedrag van de onderhoudsuitkering.
360 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 529. 361 Amendement nr. 16 (Vandenberghe), Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-2068/2, 15-16; Amendement nr. 19 (Verherstraeten), Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/002, 17-18. 362 Verslag namens de commissie voor de justitie, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/018, 77; Verslag namens de commissie voor de justitie, Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-2068/4, 93. 363 Amendement nr. 16 (Vandenberghe), Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-2068/2, 16. 364 H. CASMAN, “Nieuw echtscheidingsrecht”, 284.
93
Indien de onderhoudsuitkering echter te snel daalt, is het opnieuw aan de
uitkeringsgerechtigde om de wijziging van het bedrag (of in dit geval van de modaliteiten) te
vorderen op grond van art art 301 §7, eerste lid BW en aan te tonen dat het bedrag gezien
gewijzigde omstandigheden niet meer aangepast is.365
187. In de CEFL beginselen is de mogelijkheid van een degressieve onderhoudsuitkering niet
uitdrukkelijk vermeld. Mijns inziens wordt ze echter nergens uitgesloten, en moet het volgens
de inhoud van de beginselen op zich wel mogelijk zijn. Zo wordt in Beginsel 2:4 gesteld dat
de gezondheidstoestand, leeftijd en beroepsperspectieven in acht moeten worden genomen bij
het begroten van de onderhoudsuitkering. Omdat deze factoren kunnen verbeteren na verloop
van tijd, kan het aangewezen zijn dat de rechter daar op voorhand al rekening mee houdt bij
het vastleggen van het bedrag van de uitkering. Ook de verankering van het principe van de
zelfredzaamheid in Beginsel 2:2 doet vermoeden dat het opleggen van een degressieve
uitkering in overeenstemming met de beginselen is.
E. De staat van behoefte is het gevolg van een eenzijdige beslissing die niet was
ingegeven door de noden van de familie
188. Indien de verweerder aantoont dat de staat van behoefte van de verzoeker het gevolg is
van een eenzijdig door deze laatste genomen beslissing en zonder dat de noden van de familie
die keuze gerechtvaardigd hebben, dan kan hij worden ontheven van het betalen van de
uitkering, of slechts verplicht worden tot het betalen van een verminderde uitkering (art 301
§5 BW).
189. Het is de bedoeling van de wetgever om enerzijds de ex-echtgenoot die zich na de
echtscheiding in de economisch meest zwakke positie bevindt, ten gevolge van zijn of haar
investering in het gezin tijdens het huwelijkse samenleven, te helpen. Maar anderzijds mag
het niet de bedoeling zijn dat de andere ex-echtgenoot ertoe wordt verplicht een uitkering te
betalen indien de behoeftige ex-echtgenoot zelf verantwoordelijk is voor zijn eigen zwakke
financiële situatie omdat hij of zij zich ten onrechte zonder reden teruggetrokken heeft uit het
beroepsleven.366 Wanneer het verzoek om een onderhoudsuitkering afkomstig is van een
365 Zie Infra nr. 199 – 200. 366 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 19-20; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1668; P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 41; F. SWENNEN, “Hocus pocus”, 148.
94
echtgenoot die elke beroepsactiviteit staakte voor het eigen gemak, kan de uitkering dus
verlaagd of geweigerd worden.367 F. SWENNEN heeft deze uitzonderingssituatie ook “de
exceptie van luiheid” genoemd.368
190. De verweerder zal het bewijs moeten leveren dat de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot
wel degelijk in de mogelijkheid is om zichzelf van een inkomen te voorzien, maar dat hij of
zij eenzijdig heeft beslist om geen gebruik te maken van die mogelijkheid.
Dit zal erg moeilijk te bewijzen zijn wanneer de beslissing waarvan sprake genomen werd
voor de onherstelbare ontwrichting van het huwelijk. Men neemt aan dat beslissingen, die
binnen het gezin genomen zijn, in onderling overleg gebeuren en niet eenzijdig.369 Volgens N.
DANDOY moet het zelfs gaan om een beslissing die aan de andere echtgenoot werd
opgedrongen, tegen diens wil.370 Het Hof van Beroep te Brussel oordeelde dat men er zelfs
zonder meer mag van uitgaan dat er instemming met de beslissing van de andere echtgenoot is
wanneer het echtpaar jonge kinderen heeft en de werkende echtgenoot een aanzienlijk
inkomen geniet en een tijd in het buitenland heeft gewerkt.371 Bovendien staat de rechtspraak
weigerachtig tegenover het bewijs van deze beslissingen door getuigen.372
191. Het is wel mogelijk dat de beslissing van beide echtgenoten, die genomen werd voor de
onherstelbare ontwrichting, overgaat in een eenzijdige beslissing. Wanneer beide echtgenoten
het er ten tijde van het huwelijk over eens zijn dat een van hen niet meer uit het huis zal gaan
werken en voortaan de huishoudelijke taken op zich zal nemen, is dat een gezamenlijke
beslissing. Wanneer later de familiale situatie verandert, verdwijnt soms ook de oorzaak van
de gezamenlijke beslissing, waardoor een nieuwe beslissing kan worden genomen
(bijvoorbeeld om terug een beroepsbetrekking te zoeken of om thuis te blijven). Die nieuwe
beslissing kan mogelijks wel eenzijdig zijn genomen, en niet ingegeven zijn door de noden
van de familie. 373
367 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 18. 368 F. SWENNEN, “Hocus pocus”, 148, nr. 4. 369 Rb. Leuven 4 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 709, noot S. BROUWERS; Brussel 17 februari 2009, T.Fam 2009, afl. 7, 141, noot F. SWENNEN; Rb. Mechelen 14 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 719, noot S. BROUWERS; Rb. Brussel (31e k.) 4 maart 2009, Act.dr.fam. 2009, afl.4, 75; Vred. Waver 2 december 2008, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 54. 370 N. DANDOY, “les effets alimentaires”, 1080. 371 Brussel 17 februari 2009, T.Fam 2009, afl. 7, 141, noot F. SWENNEN. 372 Rb. Leuven 4 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 709, noot S. BROUWERS. 373 A-C. VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 512. De auteur geeft volgend voorbeeld: de echtscheiding wegens onherstelbare ontwrichting wordt uitgesproken en de echtgenoot wiens economische activiteit gestaakt werd om zich in te zetten voor de huishoudelijke taken kiest ervoor niet onmiddellijk op zoek te gaan naar werk,
95
192. De verweerder zal bovendien moeten bewijzen dat de eenzijdige beslissing niet is
ingegeven door de noden van de familie. Indien de verweerder toch kan aantonen dat de
beslissing eenzijdig door de uitkeringsgerechtigde echtgenoot werd genomen, dan kan laatste
zich nog verdedigen door te stellen dat de beslissing de noden van de familie ten goede kwam
of komt.
Of de noden van de familie volstaan om de eenzijdige beslissing van de
onderhoudsgerechtigde te verantwoorden zal door de rechter beoordeeld worden.374 Ook
hierbij kan het mogelijk zijn dat een beslissing die ten tijde van het huwelijk uit bezorgdheid
voor de noden van de familie genomen is, na de echtscheiding geen voldoende
rechtvaardigingsgrond meer is. Indien één van de echtgenoten ten tijde van het huwelijk alle
economische activiteiten staakt om de zorg voor de kleine kinderen op zich te nemen, dan kan
het zijn dat die rechtvaardigingsgrond jaren later, wanneer de kinderen het huis uit zijn, niet
meer gegrond is.
193. Mijns inziens kan men niet stellen dat de beslissing, die ten tijde van het huwelijk is
genomen, dat één van de echtgenoten thuis zal blijven om de huishoudelijke taken op zich te
nemen, ook al zijn er geen kinderen binnen het gezin, erop zou wijzen dat er sprake is van een
beslissing die genomen is los van de belangen van het gezin.375 De zorg voor de kinderen is
slechts één van de factoren die in aanmerking komen om de economische terugval te
waarderen. In art 301 §3 tweede lid BW stelt de wetgever dat de rechter zich kan baseren op
het “gedrag van de echtgenoten tijdens het huwelijk inzake de organisatie van hun noden en
het ten laste nemen van de kinderen.” Zowel de organisatie van de eigen noden van de
echtgenoten als het ten laste nemen van de kinderen zijn argumenten die in aanmerking
komen om de economische terugval te begroten en dus een onderhoudsuitkering toe te kennen
die hoger is dan hetgeen noodzakelijk is om ten minste de staat van behoefte te dekken. Ik zie
geen reden waarom het in een kinderloos gezin (of een gezin waar de kinderen het huis al uit
dan is er wel sprake van een eenzijdige beslissing. Het is dan de beslissing om, ondanks de gewijzigde familiale situatie, zich niet in te zetten op de arbeidsmarkt, die de rechter ertoe kan brengen de onderhoudsuitkering te weigeren of een verminderde onderhoudsuitkering op te leggen; Rb.Aarlen 24 oktober 2008, RTDF 2009, afl. 2, 444, waar de rechtbank oordeelde dat wanneer de echtgenoten samen de uitdrukkelijke beslissing hadden genomen dat de ene echtgenoot huisvader zou zijn tot wanneer de kinderen volwassen waren, maar deze echtgenoot nadien verder verzaakte aan de uitoefening van een beroep, ondanks de moeilijkheden in het huwelijk, deze laatste beslissing toch een eenzijdige beslissing was, niet ingegeven door de noden van de familie. 374 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 20; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek voor familierecht, Brugge, Die Keure, 2008, nr. 1669. 375 Anders: F. SWENNEN, “Het nieuwe Belgische alimentatierecht en de CEFL beginselen”, 50.
96
zijn) niet mogelijk zou zijn dat de echtgenoten er gezamenlijk voor kiezen dat één van de
echtgenoten niet buitenshuis zal gaan werken om de huishoudelijke taken op zich te kunnen
nemen. In de commentaar bij Beginsel 2:4 wordt deze situatie zelfs uitdrukkelijk vermeld.
Ook al hebben de echtgenoten geen kinderen, dan nog is het mogelijk dat een van de
echtgenoten zijn of haar verdienvermogen niet geoptimaliseerd heeft zodat hij of zij kon
instaan voor de huishoudelijke taken. 376
194. Het begrip “familie” kan men hier ruim interpreteren. Het gaat dus niet alleen om de
zorg over de eigen gemeenschappelijke kinderen, maar ook over eventuele kinderen uit een
vroegere relatie of huwelijk van de uitkeringsgerechtigde of uitkeringsplichtige ex-
echtgenoot. Volgens sommige auteurs komt ook de zorg voor (schoon)ouders in
aanmerking.377 Anderen betwijfelen dat. 378
195. De rechter beschikt hier over een erg ruime appreciatiemarge, waarbij hij “naar
billijkheid” kan oordelen.379 Hij zal de beweegredenen en omstandigheden van de beslissing
trachten te achterhalen om te oordelen of een weigering of een vermindering van de uitkering
hier opportuun is.
Men kan zich de vraag stellen in welk geval het opportuun is dat een ex-echtgenoot toch een,
weliswaar verminderde, uitkering krijgt indien de rechter oordeelde dat diens behoeftigheid
het gevolg is van een eenzijdige beslissing die niet gesteund is op de noden van de familie.
Een denkbare situatie is hier die waarbij de eenzijdige beslissing deels door de noden van de
familie was ingegeven, en deels uit eigen belang. Wanneer een van de echtgenoten
bijvoorbeeld beslist om i.p.v. deeltijds buitenshuis te werken en deeltijds de zorgen van het
gezin op zich te nemen, uit eigen belang ervoor kiest om alle werkzaamheden buitenshuis stop
te zetten. 380
196. Vervolgens heeft de rechter de keuze om de onderhoudsuitkering te weigeren of te
verminderen. De rechter besliste bijvoorbeeld om de onderhoudsuitkering te verminderen
376K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 93, nr. 4. 377 A-C.VAN GYSEL, “La pension après divorce”, 95; G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 126. 378 J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, 66; P. SENAEVE, “De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht”, T.Fam. 2007, afl. 6- 7, 129; J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, nr.5.2.3. 379 Memorie van toelichting Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 19-20. 380 I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 72; A-C.VAN GYSEL, “La pension après divorce”, 104; J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 114 ; F. SWENNEN, “Hocus pocus”, 148, nr. 5.
97
omdat de ex-echtgenoot enerzijds door zijn leeftijd niet meer in de mogelijkheid was om
tijdig een betrekking op de arbeidsmarkt te bemachtigen, te meer omdat hij jarenlang enkel
had ingestaan voor de huishoudelijke taken, en anderzijds omdat de uitkeringsplichtige ex-
echtgenote deze situatie mee in de hand had gewerkt en het probleem redelijkerwijze had
kunnen voorzien. De echtgenote had de financiële afhankelijkheid van haar man volgens de
rechtbank dus mede tot stand gebracht.381
197. In het geval dat de rechter de uitkering vermindert, kan men zich de vraag stellen of hij
ook een bedrag kan toekennen dat lager is dan wat vereist is om de staat van behoefte van de
uitkeringsplichtige ex-echtgenoot te dekken. Sommige auteurs werpen op dat het voor de
rechter hier ook mogelijk is een bedrag toe te kennen dat lager is dan hetgeen vereist is om de
staat van behoefte te dekken: aangezien hij ervoor kan kiezen de uitkering helemaal niet toe te
kennen, moet hij a fortiori ook de mogelijkheid hebben om een lager bedrag toe te kennen:
qui peut le plus peut le moins. 382
198. In de CEFL beginselen wordt er nergens specifiek verwezen naar de mogelijkheid om de
onderhoudsuitkering te beperken of te weigeren omdat de uitkeringsgerechtigde ex-
echtgenoot zelf verantwoordelijk kan worden geacht voor zijn of haar behoeftigheid. De
alimentatie kan mijns inziens om deze reden echter wel worden beperkt of beëindigd via
Beginsel 2:6. De eenzijdige beslissing van de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot is immers
een gedraging die in hoofde van de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot als een buitengewoon
ingrijpende omstandigheid kan worden beschouwd, waardoor het niet meer rechtvaardig zou
zijn dat deze ex-echtgenoot verplicht wordt om de (volledige) onderhoudsuitkering te
betalen.383
381 Rb.Aarlen 24 oktober 2008, RTDF 2009, afl. 2, 444. 382 G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 128; A-C.VAN GYSEL, “La pension après divorce”, 105; A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 524-525; I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 78; S. BROUWERS, Alimentatie, 548. 383
E. ÖRÜCÜ, “The principles”, 245.
98
Hoofdstuk 3. Modaliteiten van de uitkering.
A. Principiële wijzigbaarheid
199. Zelfs in geval van echtscheiding door onderlinge toestemming, en uitgezonderd indien
de partijen in dat geval uitdrukkelijk het tegenovergestelde zijn overeengekomen, kan de
rechtbank de uitkering verhogen, verminderen of afschaffen in het vonnis dat de
echtscheiding uitspreekt of door een latere beslissing, indien ten gevolge van nieuwe
omstandigheden onafhankelijk van de wil van de partijen het bedrag ervan niet meer
aangepast is. (art 301 §7, eerste lid BW)
Onder het oude recht was dit ook al het geval (oud art 301 §3 BW), behalve voor de
onderhoudsuitkering na echtscheiding door onderlinge toestemming. Het criterium om de
wijziging te bekomen was wel anders. Voor de wet van 27 april 2007 was vereist dat er zich
“ingrijpende” wijzigingen in de omstandigheden hadden voorgedaan.
200. De bewijslast ligt bij de ex-echtgenoot die een verandering of afschaffing van de
uitkering wil verkrijgen. Die echtgenoot zal moeten aantonen dat er nieuwe omstandigheden
zijn die zich onafhankelijk van zijn of haar wil hebben voorgedaan en waardoor het bedrag
niet meer aangepast is. Hierbij is het van belang dat in de oorspronkelijke vaststelling van de
onderhoudsuitkering duidelijk is aangegeven wat de economische situatie van de echtgenoten
toen was, omdat een verandering aantonen impliceert dat de rechter twee situaties kan
vergelijken.384
§1.Nieuwe omstandigheden onafhankelijk van de wil van de partijen
201. In tegenstelling tot wat vroeger het geval was (oud art 301 §3 BW), is niet vereist dat er
zich ingrijpende wijzigingen hebben voorgedaan.
201. In de CEFL Beginselen is nergens een gelijkaardige bepaling te vinden.
Misschien was het voor de CEFL zodanig logisch dat de onderhoudsuitkering na
echtscheiding wijzigbaar is, dat ze het niet nodig vond om hiervoor een specifieke bepaling in
het leven te roepen. De wijzigbaarheid lijkt mijns inziens ook een logisch gegeven. Enerzijds
384 Cass. 18 april 2002, RW 2002-03, 1298, Arr.Cass. 2002, 1028.
99
kan men er vanuitgaan dat de factoren uit Beginsel 2:3 - namelijk de behoeftigheid van de
uitkeringsgerechtigde en de mogelijkheid om in die behoeften te voorzien voor de
uitkeringsplichtige - van nature onderhevig zijn aan veranderingen in de tijd. Anderzijds kan
de rechter volgens Beginsel 2:8 mogelijks een levenslange onderhoudsuitkering toekennen.
Het zou erg onbillijk zijn om zo een zware verplichting op te leggen, zonder daarbij de
mogelijkheid te bieden om in te grijpen wanneer de omstandigheden dat rechtvaardigen.
Bovendien wordt er in de commentaar een aantal keer onrechtstreeks verwezen naar de
mogelijkheid tot wijzigbaarheid. Zo wordt in de commentaar bij Beginsel 2:4 gesteld dat het
aan de nationale rechters wordt overgelaten om de omstandigheden waarin een wijziging van
de uitkering gerechtvaardigd is vast te stellen.385 In de commentaar bij Beginsel 2:10 vinden
we net dezelfde opmerking terug voor wat betreft de overeenkomsten tussen de (ex-
)echtgenoten.386
De wijzigbaarheid van de onderhoudsuitkering is dus wel in overeenstemming met de CEFL
beginselen, ook al wordt ze niet uitdrukkelijk in de beginselen zelf vastgelegd.
§2. De uitkering kan door de rechter verlaagd, verhoogd, of afgeschaft worden
202. Het is het bedrag van de uitkering dat gewijzigd kan worden overeenkomstig art 301 §7
BW.
Indien een echtgenoot bij de ontbinding van het huwelijk niet behoeftig was, kan die
echtgenoot bij latere wijzigingen van omstandigheden onafhankelijk van de wil van de
partijen diens vordering voor de vrederechter dus niet steunen op art 301 §7 BW. Hier kan
men immers niet stellen dat “het bedrag” van de uitkering niet meer aangepast is. Indien de
echtgenoot ten tijde van de ontbinding van het huwelijk niet behoeftig was, had deze
echtgenoot geen recht op een uitkering en kan men dus ook niet stellen dat er een bedrag (van
0,00 €) zou zijn toegekend.387
De ex- echtgenoot die op het moment van de echtscheiding nog niet behoeftig was, maar dat
later geworden is, dient zijn of haar vordering te steunen op art 301 §2 BW. Dat artikel stelt
expliciet dat de onderhoudsuitkering ook in een “latere beslissing” kan worden toegestaan.388
385 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 95, nr. 9. 386 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 133, nr. 5. 387 S. Brouwers, Alimentatie, 567, nr. 954. 388 J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 117.
100
Een ex-echtgenoot die bij de ontbinding van het huwelijk echter wel behoeftig was, maar geen
onderhoudsuitkering na echtscheiding verkregen heeft omdat de economische terugval
volgens de rechter niet aanzienlijk was, kan zijn of haar vordering wel op art 301 §7 BW
steunen, want er was wel een principieel recht op alimentatie (vanwege de behoeftigheid).389
203. De opgelegde onderhoudsuitkering kan verlaagd of afgeschaft worden:
• wanneer de toestand van de onderhoudsgerechtigde verbeterd is, tenzij wanneer zelfs
met de huidige onderhoudsuitkering de toestand van de uitkeringsgerechtigde nog niet
van die aard is dat diens staat van behoefte is gedekt.390 Men mag niet vergeten dat
ook hier de minimumgrens (het dekken van de behoeftigheid van de
uitkeringsgerechtigde echtgenoot) moet worden gerespecteerd.
• als de toestand van de onderhoudsplichtige verslechterd is, bijvoorbeeld bij langdurige
ziekte, een handicap, langdurige onvrijwillige werkloosheid, niet-bedrieglijk
faillissement, verlies van belangrijke vermogensbestanddelen, pensionering,…
• wanneer door de automatische indexering aan het indexcijfer van de
consumptieprijzen de onderhoudsuitkering plots hoger wordt dan 1/3e van de netto-
inkomsten van de onderhoudsplichtige ex-echtgenoot. Men mag nl. niet vergeten dat
ook hier de maximumgrens moet worden gerespecteerd.
204. De opgelegde onderhoudsuitkering kan verhoogd worden:
• wanneer de toestand van de onderhoudsgerechtigde verslechterd is, bijvoorbeeld door
ziekte, werkloosheid, pensionering.391
• of als de inkomsten van de onderhoudsplichtige stijgen, vb door het verkrijgen van een
nalatenschap.392
§ 3. Uitzondering
205. Er is in de wet ook in een uitzondering op de principiële wijzigbaarheid voorzien.
Namelijk de situatie waarin de partijen uitdrukkelijk het tegenovergestelde zijn
overeengekomen (art 301 §7 BW).
389 J. BROUWERS, “La réforme du divorce (loi du 27 avril 2007)”, RNB 2007, afl. 3013, 606. 390 J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1692. 391 P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 49. 392 P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 49.
101
206. Het is onduidelijk of partijen die door onherstelbare ontwrichting uit de echt scheiden de
principiële wijzigbaarheid uit art 301 §7 BW conventioneel kunnen uitschakelen. Art 301 §7,
eerste lid BW stelt dat de rechtbank de uitkering kan aanpassen “Zelfs in geval van
echtscheiding door onderlinge toestemming, en uitgezonderd indien de partijen in dat geval
uitdrukkelijk het tegenovergestelde zijn overeengekomen”. Er is echter veel verwarring over
de betekenis van de woorden “in dat geval”.
207. Sommigen stellen dat de wetgever hier wel degelijk de bedoeling moet hebben gehad om
de mogelijkheid, om via overeenkomst van de wijzigbaarheid af te wijken, enkel te voorzien
voor echtgenoten die in onderlinge toestemming uit de echt scheiden. 393 Uit de woorden “in
dat geval” kan men volgens deze strekking afleiden dat de wijzigbaarheid enkel conventioneel
kan worden uitgesloten door echtgenoten die in onderlinge toestemming uit de echt scheiden,
en niet door echtgenoten die voor een procedure echtscheiding wegens onherstelbare
ontwrichting kozen.
Bovendien zou men uit het feit dat de partijen voor de ontbinding van het huwelijk geen
afstand kunnen doen van hun recht op een uitkering (art 301 §9 eerste lid BW), kunnen
afleiden dat zij ook geen afstand kunnen doen van het recht op de principiële wijzigbaarheid
van de onderhoudsuitkering.394 Deze redenering gaat echter ook op voor het tegendeel:
aangezien de partijen voor de ontbinding van het huwelijk wel een overeenkomst kunnen
maken over het bedrag en de regels voor de herziening van dit bedrag (art 301 §§1 en 9 BW),
zou men kunnen stellen dat ze deze herziening ook kunnen uitsluiten.
Indien men ervan uitgaat dat de (ex-)echtgenoten de wijzigbaarheid niet conventioneel
kunnen uitsluiten, kunnen die partijen de modaliteiten, die in acht moeten worden genomen
om de onderhoudsuitkering te wijzigen, ook niet veranderen.395 Bij de echtscheiding door
onderlinge toestemming is deze mogelijkheid expliciet voorzien in art 1288, eerste lid 4°
Ger.W.
393 A-C.VAN GYSEL, “La pension après divorce”, 111-112; J-P. MASSON, “La loi du 27 avril 2007 réformant le divorce”, JT 2007, 539, voetnoot nr. 29; N. DANDOY, “les effets alimentaires”, 1069; N. DANDOY, “ limites conventionelles”, 424; S.LOUIS, “Le nouveau divorce par consentement mutuel”, in Y-H. LELEU, en D. PIRE, La
réforme du divorce : première analyse de la loi du 27 avril 2007, Brussel, Larcier, 156, voetnoot 76 (hierna verkort S.LOUIS, “Le nouveau divorce par consentement mutuel”); S. BROUWERS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 159, nr. 195; A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 554; P. SENAEVE, “echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting”, 22; J-L. RENCHON, “La réforme du divorce”, 402, nr. 18; H. CASMAN, “Nieuw echtscheidingsrecht”, 283. 394 S. BROUWERS, Alimentatie, 567. 395 N. DANDOY, “limites conventionelles”, 426.
102
208. Anderen stellen dat, indien men deze woorden letterlijk zou interpreteren, dit een
ongelijke behandeling in het leven zou roepen tussen de echtgenoten die in onderlinge
toestemming scheiden en de echtgenoten die in een procedure echtscheiding wegens
onherstelbare ontwrichting zitten. 396 Bovendien kan men aannemen dat het hier om een
vergissing in de wettekst gaat, aangezien het volgens art 301 §1, eerste lid BW steeds
mogelijk moet zijn voor de partijen om een overeenkomst te sluiten over het bedrag van de
onderhoudsuitkering, en de nadere regels volgens welke het overeengekomen bedrag kan
worden herzien. Het zou mijns inziens ook niet correct zijn om deze bepaling te negeren.
Indien men deze stelling volgt, kunnen de partijen dus ook in het geval van een echtscheiding
door onherstelbare ontwrichting de principiële wijzigbaarheid conventioneel uitsluiten.
209. De CEFL beginselen bieden op dit vlak geen oplossing en beide stellingen zijn
verdedigbaar.
Enerzijds stelt Beginsel 2:1 dat de alimentatie tussen de ex-echtgenoten aan dezelfde regels
onderworpen is, ongeacht de echtscheidingsvorm. Dit beginsel kan echter niet zonder meer
toegepast worden op de echtscheiding door onderlinge toestemming naar Belgisch recht, zoals
ik eerder al uiteengezet heb.397 Het doet mijns inziens echter wel vermoeden dat, volgens de
CEFL, de mogelijkheden die de alimentatieregeling van de ene echtscheidingsvorm voorziet,
bij voorkeur ook in de andere echtscheidingsvormen dienen te worden geboden. Anderzijds
voorziet Beginsel 2:10 (1) dat ook de nakoming van de onderhoudsuitkering bij overeenkomst
kan worden vastgelegd. Bovendien kunnen partijen in hun overeenkomst wel verzaken aan
hun alimentatieaanspraak, wat vrij zware gevolgen kan hebben.
Zoals ik hierboven aangestipt heb, moet er volgens de CEFL beginselen ook worden
vanuitgegaan dat de onderhoudsuitkering wijzigbaar is. In de commentaar bij Beginsel 2:10
stelt de CEFL dat de mogelijkheid voor de (ex-)echtgenoten om een overeenkomst te sluiten
geen oordeel vormt over de mogelijkheid om de wijzigbaarheid van de uitkering te vorderen.
De voorwaarden volgens welke de wijzigbaarheid wordt geregeld laat de CEFL echter
uitdrukkelijk over aan de nationale wetgevers.
396 G. VERSCHELDEN, “De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht. Deel II De echtscheiding door onderlinge toestemming – De scheiding van tafel en bed – De huwelijksvoordelen”, T.Fam. 2007, 150 (hierna verkort G. VERSCHELDEN “De echtscheiding door onderlinge toestemming”); G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 137; J.C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 118; F. SWENNEN en F.APS, “de echtscheidingswet 2007”, RW 2007-08, 554, nr.53. I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 92; K. VERSTRAETE, “Hervorming echtscheidingsrecht”, 642; P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 48-49. 397 Zie Supra nr. 38.
103
210. In de veronderstelling dat de partijen die scheiden in een procedure echtscheiding door
onherstelbare ontwrichting ook over de mogelijkheid beschikken om de wijzigbaarheid
conventioneel uit te schakelen, kan men zich afvragen hoe ruim de uitzondering dient te
worden geïnterpreteerd. 398
Indien de partijen uitdrukkelijk overeengekomen zijn dat de uitkering niet wijzigbaar is, dan
is er ongetwijfeld geen wijzigbaarheid meer mogelijk. Maar wat indien de partijen (of één van
hen) na de ontbinding van het huwelijk via een echtscheiding door onherstelbare ontwrichting
conventioneel verzaken aan hun recht op een onderhoudsuitkering? Kan er dan nog een
beroep worden gedaan op art 301 §7 BW? Men kan in dit geval niet absoluut stellen dat de
partijen overeengekomen zijn dat de uitkering niet wijzigbaar is.
A-C VAN GYSEL stelt dat zelfs indien een partij, nadat de echtscheiding is uitgesproken, op
een geldige wijze definitief zijn recht op een uitkering verwerpt, men dat niet anders moet
interpreteren dan het geval waarin het recht op een uitkering werd geopend maar de uitkering
niet werd begroot.399 De auteur verantwoordt dat door te stellen dat de wetgever de bedoeling
had om de partijen de kans te geven een nieuw akkoord te sluiten in geval van gewijzigde
omstandigheden. Het zou bovendien onbillijk zijn dat, indien de ene ex-echtgenoot zijn recht
op onderhoudsuitkering uitdrukkelijk verwerpt, deze in de toekomst in elk geval gebonden is
door de verwerping. Indien vervolgens door gewijzigde omstandigheden de andere ex-
echtgenoot de behoeftige ex-echtgenoot wordt, dan zou deze wel een onderhoudsuitkering
van de ex-echtgenoot - die zijn recht verworpen heeft - kunnen vorderen. De tweede ex-
echtgenoot heeft zijn recht namelijk niet uitdrukkelijk verworpen.
P. SENAEVE meent echter dat het onmogelijk is om, nadat de partijen rechtsgeldig aan het
recht op een onderhoudsuitkering hebben verzaakt, nog een beroep te doen op de
wijzigbaarheid. Hij stelt dat art. 301 §7 BW enkel de mogelijkheid biedt om de uitkering te
laten verhogen, verlagen of afschaffen, en dat dit restrictief dient te worden geïnterpreteerd.400
De CEFL laat deze kwestie uitdrukkelijk over aan de nationale wetgevers, en sluit dus de
mogelijkheid niet uit dat een ex-echtgenoot die eerder heeft verzaakt aan zijn of haar recht op
398 Zie Supra nr. 205 – 207. 399 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 533-534 ; In die zin ook : N. DANDOY, “ limites conventionelles”, 427; J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 117. 400 P. SENAEVE, “echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting”, 23; In die zin ook: F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 67.
104
onderhoudsuitkering, op een later tijdstip toch nog de mogelijkheid heeft om een
onderhoudsuitkering te bekomen.401
211. Ook in het geval van de kapitalisatie van de onderhoudsuitkering is er sprake van een
uitzondering.402 Het zou erg nefast zijn om te oordelen dat ook de gekapitaliseerde uitkering
nog wijzigbaar is, gezien de aard van de kapitalisatie.403
212. Het is betwist of de wijziging van de uitkering overeenkomstig art 301 §7 BW ook kan
worden gevorderd, indien de partijen hun uitkering conventioneel hebben begroot
overeenkomstig art. 301 §§ 1 en 9 BW.404 Men kan zich in dat geval de vraag stellen hoe de
rechter de verhoging, vermindering of afschaffing moet begroten, want de berekeningswijze
van de door de partijen overeengekomen onderhoudsuitkering steunt misschien op andere
principes dan de wettelijke principes van art 301 BW. De overeengekomen uitkering kan in
dat geval mogelijks zelfs minder bedragen dan wat nodig is om de staat van behoefte van de
uitkeringsgerechtigde te dekken, of misschien meer bedragen dan 1/3e van de netto-inkomsten
van de uitkeringsplichtige. Moet de rechter dan bij de toepassing van art 301 §7 BW wel
rekening houden met de wettelijke principes?405
Volgens sommige auteurs mogen de wettelijke regels in dit geval niet gebruikt worden ter
aanvulling van de overeenkomst. 406 Onder het oude recht was dat al zo. Het Hof van Cassatie
stelde toen uitdrukkelijk dat de rechter zich in dat geval moet beperken tot de toepassing van
de duidelijke bewoordingen van de overeenkomst.407 Ik denk echter dat het beter zou zijn dat
de rechter zich in deze situatie toch op de wettelijke principes beroept om de
onderhoudsuitkering te wijzigen. De partijen dragen zelf immers de verantwoordelijkheid bij
het opstellen van de overeenkomst die de onderhoudsuitkering na echtscheiding betreft.408
Indien ze nalaten om vast te stellen volgens welke criteria de rechter de overeengekomen
uitkering kan wijzigen, dienen de wettelijke regels deze leegte op te vullen.
401
K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen 133, nr. 5 402 Zie Infra nr. 248. 403 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 525. 404 F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 65. 405 P. SENAEVE, “echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting”, 22. 406 J -C. BROUWERS, “Dix questions” Act.dr.fam. 2008, 54; N. DANDOY, “limites conventionelles”, 425; F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 66. 407 Cass. 30 juni 2006, EJ 2006, 149, noot C. AERTS. 408 F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 16-18. Deze auteur spreekt van “vrijheid in verantwoordelijkheid”
105
213. Art 301 §7, eerste lid BW stelt dat de rechtbank de uitkering kan aanpassen “in het
vonnis dat de echtscheiding uitspreekt of door een latere beslissing”. Dit is een nutteloze
bepaling, aangezien de uitkering ten vroegste kan worden toegekend in het
echtscheidingsvonnis.409 De enige denkbare situatie waarin de rechter al in het
echtscheidingsvonnis het bedrag van de uitkering zou herzien, is het geval waarin tijdens de
echtscheidingsprocedure een overeenkomst was gesloten met betrekking tot het bedrag van de
uitkering, en één van de echtgenoten hier al wenst van af te wijken, omdat er sprake is van
nieuwe omstandigheden onafhankelijk van de wil van de partijen.410
§ 4. Invloed van de vereffening en verdeling van het huwelijksvermogensstelsel
214. Indien ten gevolge van de ontbinding van het huwelijk, de vereffening en verdeling van
het gemeenschappelijk vermogen of van de onverdeeldheid die tussen de echtgenoten
bestond, aanleiding geeft tot een wijziging van hun financiële toestand, die een aanpassing
rechtvaardigt van de uitkering tot levensonderhoud welke het voorwerp was van een vonnis of
overeenkomst, gewezen of gesloten voor de opmaak van de vereffeningsrekeningen, kan de
rechtbank eveneens de uitkering aanpassen, tenzij in geval van echtscheiding door onderlinge
toestemming. (art 301 §7, tweede lid BW).
215. De rechter oordeelt soeverein of de gevolgen van de vereffening-verdeling een
aanpassing van de onderhoudsuitkering rechtvaardigt. Het ontvangen van een geldsom naar
aanleiding van de verdeling van de echtelijke woning heft dus niet ipso facto de staat van
behoefte op.411
216. Deze mogelijkheid is exclusief voorbehouden aan de echtscheiding door onherstelbare
ontwrichting.412 De wetgever heeft deze mogelijkheid voorzien omdat het onmogelijk zou zijn
om de onderhoudsuitkering in dit geval nog te wijzigen op grond van het eerste lid van art 301
§7 BW omdat er geen sprake is van omstandigheden die zich onafhankelijk van de wil van de
partijen hebben voorgedaan.413 Het is dus toch mogelijk om een onderhoudsuitkering, die
409 K. VERSTRAETE, “Hervorming echtscheidingsrecht”, 641; J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 116-117. 410 G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 136. 411 Vred. Mol 1 december 2009, RABG 2010, afl.4, 236, noot; Rb. Brugge 26 mei 2008, TGR 2008, 168. 412 Zie Infra nrs. 312 - 313. 413 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 21.
106
voorafgaand aan de opmaak van de vereffeningsrekeningen werd toegekend of
overeengekomen, te wijzigen. 414
B. De duurtijd: beperking in de tijd
217. In het kader van de geest van het nieuwe art 301 BW, dat de onderhoudsuitkering na
echtscheiding toekent ter overbrugging van de periode die de uitkeringsgerechtigde ex-
echtgenoot nodig heeft om economisch zelfredzaam te worden415, lijkt het natuurlijk
onmogelijk dat er geen beperkingen in de duurtijd van de uitkering zouden zijn.
Als tegenhanger van het verruimde basisrecht van de foutloze uitkering werd de uitkering dus
beperkt in de tijd.416 Op die manier wordt de gedachte die onder het oude recht bestond, nl.
dat de echtscheiding als een “win for life” kan worden beschouwd, waarbij de
onderhoudsgerechtigde na een huwelijk levenslang een onderhoudsuitkering geniet, ongeacht
de duurtijd van dat huwelijk, niet langer voor mogelijk gehouden.417
218. Ook in Beginsel 2:8 werd in principe de duurtijd van de onderhoudsuitkering na
echtscheiding beperkt.
De CEFL stelt in haar commentaar bij Beginsel 2:8 dat de beperking in de tijd door de wet
zelf kan worden geregeld, kan worden overgelaten aan de discretionaire bevoegdheid van de
rechter of het voorwerp kan uitmaken van een overeenkomst tussen de (ex-)echtgenoten.418 In
het beginsel zelf kiest de CEFL er uiteindelijk voor dat de rechter de duurtijd bepaalt, maar in
de commentaar wordt gesteld dat indien de ex-echtgenoten overeenkomen over deze duurtijd,
dat dan aan de overeenkomst voorrang dient te worden gegeven.
Het is volgens de CEFL beter om niet te kiezen voor een een wettelijk opgelegde termijn
omdat op die manier meer rekening kan worden gehouden met de feitelijke omstandigheden,
eigen aan de situatie van de (ex-)echtgenoten. De rechter kan bij het bepalen van de gepaste
414 K. VERSTRAETE, “Hervorming echtscheidingsrecht”, 642; Geval waarin de rechter een provisionele onderhoudsuitkering oplegt in afwachting van de vereffening-verdeling van het huwelijksvermogensstelsel: Rb. Brugge 26 mei 2008, TGR 2008, 168. 415 Hand. Kamer 2006-07, 14 februari 2007, nr. 51 PLEN, 265, 49; Verslag namens de commissie voor de justitie, Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-2068/4, 44. 416 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 10. 417 Verslag namens de commissie voor de justitie, Parl.St. Senaat, nr. 3-2068/4, 44; I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex echtgenoten na echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting van het huwelijk”, In D.CUYPERS, D.MORTELMANS, N. TORFS (eds) Is echtscheiding werkelijk win for life? Brugge, Die Keure, 2008, 169-206. 418
K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 114, nr. 2.
107
termijn rekening houden met de financiële situatie van de partijen, een lange periode van
voorhuwelijks samenwonen, de hoge leeftijd van de partijen, de lengte van het huwelijk, de
zorg voor de kinderen, en de arbeidsmarkt waarop de uitkeringsgerechtigde zich dient te
begeven om zelfredzaam te worden.419 Mogelijks kan de uitkering levenslang worden
toegekend wanneer dat gerechtvaardigd is bij uitzonderlijke omstandigheden.420 In de
beginselen wordt er dus terecht vanuit gegaan dat de periode, die de uitkeringsgerechtigde
nodig heeft om zelfredzaam te worden, afhankelijk is van de omstandigheden, en dus ook
langer kan zijn dan de duurtijd van het huwelijk. In art 301 §4 BW gaat men ervan uit dat de
rechter ook met die andere factoren rekening kan houden, maar dat de duur van de uitkering
enkel korter kan zijn dan de duur van het huwelijk.
§ 1. De duur van de uitkering mag niet langer zijn dan die van het huwelijk
a. De duur van het huwelijk
219. De wetgever was er zich van bewust dat de keuze voor een vaste termijn altijd min of
meer willekeurig is. Maar als men dan toch een keuze moest maken, dan zou de termijn van
het huwelijk het beste in overeenstemming zijn met het nagestreefde doel dat men rekening
dient te houden met de leeftijd van de partijen en de opofferingen die men moest doen als
gevolg van het feit dat één van de partijen veel moest investeren in het samenleven.421 De
keuze voor de duur van het huwelijk houdt ook verband met de solidariteit die men van zijn
ex-echtgenoot zou mogen verwachten na de echtscheiding: hoe langer het huwelijk geduurd
heeft, hoe groter de nahuwelijkse solidariteit dient te zijn.422
Volgens F. SWENNEN had de wetgever beter geen vaste wettelijke termijn opgelegd. Deze
auteur stelt dat het beter zou zijn dat de rechter zelf deze maximumduur zou kunnen
vastleggen, rekening houdend met de omstandigheden. Hiertegenover zou dan een
uitdrukkelijke wettelijke verplichting moeten staan, die de rechter ertoe verplicht om in het
vonnis zeker een termijn op te leggen.423
419 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 114, nr. 2. 420 C. GONZÀLEZ BEILFUSS “CEFL’s maintenance principles”, 99. 421 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 18. 422 S. BROUWERS, Alimentatie, 549. 423
F. SWENNEN, “Het nieuwe Belgische alimentatierecht en de CEFL beginselen”, 55.
108
220. Deze redenering sluit perfect aan bij Beginsel 2:8, dat helemaal geen maximumtermijn
opgeeft, maar aan de rechter de discretionaire bevoegdheid geeft om de termijn te bepalen.
Naar mijn aanvoelen was dat ook veel beter geweest. Ik vraag me af waarom de wetgever er
niet voor gekozen heeft om een maximale duur te verplichten, maar de concrete invulling van
deze duur aan de rechter over te laten. Op die manier zou de rechter ertoe verplicht zijn om
zich te beraden over een aangepaste termijn en zou de uitkering beter aangepast kunnen
worden aan de concrete situatie die voorligt. Het lijkt erop dat de wetgever liever een
willekeurige termijn invoerde, dan de beslissing om een uitkering op te leggen voor een
periode die langer duurt dan de duur van het huwelijk toe te vertrouwen aan de rechter.
221. Het betreft hier dus een maximumtermijn. De rechter kan indien hij dat nodig acht echter
ook in een kortere termijn voorzien.424 Dat zal meestal het geval zijn indien de rechter ervan
uit gaat dat de onderhoudsuitkering ertoe dient de periode tussen de behoeftigheid en de
economische zelfredzaamheid te overbruggen, tenzij wanneer de uitkeringsgerechtigde niet
meer in staat zou zijn om nog economisch zelfredzaam te worden (bijvoorbeeld in geval van
ziekte of handicap).425 Ook het feit dat de uitkeringsgerechtigde gedurende lange tijde een
uitkering genoten heeft krachtens art. 213, 221 of 223 BW kan de rechter ertoe brengen de
duur te verkorten.426 Deze kortere termijn mag reeds van bij het begin worden vastgelegd.427
De rechter kan ook een onderhoudsuitkering toekennen gedurende een korte periode en
vaststellen dat de onderhoudsuitkering na het verstrijken van die periode zal moeten worden
herzien. Dit is bijvoorbeeld mogelijk in functie van het pensioen dat de onderhoudsplichtige
ex-echtgenoot zal genieten.428 Volgens P. SENAEVE kan dat echter enkel wanneer het door
de onderhoudsplichtige wordt gevorderd.429
424 J. BROUWERS, “La réforme du divorce (loi du 27 avril 2007)”, RNB 2007, afl. 3013, 607; Brussel 17 februari 2009, T.Fam 2009, afl. 7, 141, noot F. SWENNEN; Rb. Brugge 26 mei 2008, TGR 2008, 168; Rb.Aarlen 24 oktober 2008, RTDF 2009, afl. 2, 444. 425 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 540. 426 Wetsontwerp voorgesteld art 301 §4, 2e BW , Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 66; Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 19. 427 J-P. MASSON, “La loi du 27 avril 2007 réformant le divorce”, JT 2007, 539; A-C. VAN GYSEL, “La pension après divorce ”, 118. 428 Rb. Nijvel (7e k.) 13 mei 2008, Act.dr.fam. 2008, afl. 9, 190 en RTDF 2008, afl.4, 1221. 429 P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 42.
109
222. Hoelang is de onderhoudsuitkering verschuldigd wanneer de rechter geen termijn heeft
opgelegd?430 In de rechtsleer is men het er niet over eens of de rechter er al dan niet toe
verplicht is om in zijn uitspraak altijd een termijn op te leggen.
Sommigen beantwoorden deze vraag positief. 431 De meerderheid stelt echter dat de rechter
hier niet toe verplicht is.432 Ik sluit me aan bij deze stelling aangezien het me logisch lijkt dat
de rechter niet telkens de toepassing van alle wettelijke regels in zijn uitspraak dient te
vermelden, tenzij wanneer de wet hem daartoe uitdrukkelijk verplicht.433 Men mag er gewoon
vanuit gaan dat de wettelijke termijn toepassing zal vinden indien de rechter niets anders
beslist heeft.
Deze onverdeeldheid heeft dan ook tot gevolg dat in sommige uitspraken geen begrenzing in
de tijd wordt gemaakt.434 Andere uitspraken vermelden echter wel expliciet voor welke duur
de uitkering wordt toegekend.
Indien de rechter geen termijn vastlegt in zijn uitspraak, dan moet men er wel altijd van
uitgaan dat de uitkering van rechtswege eindigt nadat de wettelijke termijn is verstreken. 435
Indien de rechter er wel voor kiest om een maximale termijn op te leggen, dan mag deze
maximumtermijn dus niet langer zijn dan de termijn die overeenstemt met de duur van het
huwelijk.
Indien men raad zoekt in de CEFL beginselen komt men enerzijds tot de vaststelling dat de
rechter wel verplicht is om in zijn beslissing eveneens een termijn vast te leggen. Aangezien
Beginsel 2:8 geen vaste termijn aan de onderhoudsuitkering geeft, moet de rechter aangeven
voor welke periode de onderhoudsuitkering wordt toegekend. Bovendien heeft de rechter
volgens dit beginsel de mogelijkheid om bij uitzondering een alimentatie zonder beperking in
430 Zoals het geval is in: Rb. Aarlen (1e k.) 10 oktober 2008, RTDF 2009, afl.2, 437; Rb. Aarlen (1e k.) 16 januari 2009, RTDF. 2009, afl. 2, 448; Rb. Brussel (31e k.) 4 maart 2009, Act.dr.fam. 2009, afl.4, 75; Vred. Waver 2 december 2008, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 54. 431 P. SENAEVE, “De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht”, T.Fam. 2007, afl. 6- 7, 130; P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 41. 432 G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 131; I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 82; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1681. 433 Zoals het geval is bij de indexering in art 301 §6 1e lid BW: “De rechtbank die de uitkering toekent, stelt vast dat deze van rechtswege aangepast wordt aan de schommelingen van het indexcijfer. 434 Vred. Fontaine – l’Evêque 22 mei 2008, JLMB 2008, afl. 31, 1385 en RTDF 2008, afl. 4, 1243; Rb. Luik 6 december 2007, Act.dr.fam. 2008, afl. 2, 44; Vred. Sint-Lambrechts-Woluwe 18 februari 2008, Act.dr.fam. 2008, 182. 435 J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, Div.Act. 2007, afl. 6–7, 119; J-P. MASSON, “La loi du 27 avril 2007 réformant le divorce”, JT 2007, 539; G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 131; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1681; I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 82; S. BROUWERS, Alimentatie, 554; F. SWENNEN, “Hocus pocus”, 155.
110
de tijd te verlenen. Aangezien deze situatie uitzonderlijk is, kan men verwachten dat de
rechter dit volgens de beginselen dan ook expliciet in zijn uitspraak zal moeten vastleggen.
b. Begin- en eindpunt van de duurtijd.
223. Voor de berekening van deze maximale duur wordt er gerekend van de dag van de
huwelijkssluiting tot aan de dag van de ontbinding van het huwelijk, dit is de dag dat het
echtscheidingsvonnis in kracht van gewijsde gaat (één maand na betekening van de uitspraak:
art 1278, eerste lid Ger.W.)436
224. In deze termijn zijn de termijn van de voorafgaandelijke feitelijke scheiding en van de
echtscheidingsprocedure dus inbegrepen. De uitkeringsgerechtigde heeft er dus belang bij dat
de echtscheidingsprocedure zo lang mogelijk zou duren, en de uitkeringsplichtige heeft er
belang bij dat de echtscheiding zo snel mogelijk wordt uitgesproken. Om te verhinderen dat
de lange duur van de procedure van de echtscheiding al te veel nadeel zou berokkenen aan de
onderhoudsplichtige ex-echtgenoot, zou de rechter ervoor kunnen kiezen om de maximale
duur van de onderhoudsuitkering te verkorten door rekening te houden met de periode
gedurende welke de uitkeringsgerechtigde reeds een uitkering genoten heeft op andere
gronden dan art. 301 BW, namelijk art. 1280 Ger.W, of art. 213, 221 en 223 BW.437
De periode gedurende welke een provisionele uitkering werd toegekend, wordt afgetrokken
van de maximale duur van de definitieve onderhoudsuitkering.438
225. De periode van de voorhuwelijkse samenleving wordt niet meegeteld. In de
parlementaire voorbereidingen werd eerst voorgesteld om de rechter de mogelijkheid te
bieden de termijn met deze periode te verlengen.439 Het niet in aanmerking nemen van het
landurige voorhuwelijkse samenleven, kan in sommige gevallen voor onbillijke gevolgen
zorgen. Het is namelijk goed mogelijk dat de echtgenoten eerst jarenlang ongehuwd
samenwonen vooraleer zij in het huwelijk treden. Indien één van de echtgenoten zijn carrière
al van bij het begin van het voorhuwelijks samenleven aan de kant zette om zich in te zetten
voor de huishoudelijke taken, is het mogelijk dat de termijn, die de uitkeringsgerechtigde
436 I. MARTENS, “Deux ans d’application”, 196. 437 Wetsonterp voorgesteld artikel 301 §4, 2e lid BW, Parl.St. Kamer 2005-06, nr 51-2341/001, 66; Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr 51-2341/001, 19. 438 Gent 25 oktober 2007, Act.dr.fam. 2008, 29, noot D. CARRÉ; Vred. Geldenaken 2 april 2008, Act.dr.fam. 2008, afl.9, 194. 439 Wetsontwerp voorgesteld art. 301 §4, 1e BW, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 66.
111
nodig heeft om economisch zelfredzaam te worden, langer is dan de duur van het huwelijk.440
Deze mogelijkheid werd uiteindelijk echter geschrapt.441 Sommigen vreesden immers dat de
bewijslast te zwaar zou zijn.442 Anderen vreesden dat dit de keuze om alsnog in het huwelijk
te treden na een lang voorhuwelijks samenwonen zou verzwaren.443
Naar mijn aanvoelen heeft dit ongerechtvaardigde gevolgen, die door deze argumenten niet
voldoende worden verantwoord. Ik denk dat het probleem van de bewijslast zich in vele
gevallen niet zal stellen, vooral indien de echtgenoten voor het huwelijk samenleefden en
hierbij een verklaring van wettelijk samenwonen ondertekenden. Het toegankelijke karakter
van de wettelijke samenwoning kan er in de toekomst misschien voor zorgen dat er in een
hoger aantal gevallen sprake is van een lange periode van voorhuwelijks samenleven. In
Beginsel 2:4 wordt bovendien aangegeven dat het billijk kan zijn dat een lange periode van
voorhuwelijks samenleven in acht wordt genomen bij het beoordelen van de
alimentatieaanspraak.444
226. Wat het startpunt van de maximale duur betreft, is de wet echter erg onduidelijk. Ook in
de CEFL beginselen wordt niet expliciet verwezen naar een startpunt.
227. Volgens een eerste strekking is het de duur van de uitkering zelf die in de tijd beperkt is.
De maximumduur begint dus te lopen vanaf het moment waarop de uitkering voor het eerst
wordt toegekend. Deze stelling steunt op de letterlijke interpretatie van de wet die stelt dat “de
duur van de uitkering niet langer mag zijn dan de duur van het huwelijk.” Indien men dit
letterlijk interpreteert, moet men vaststellen dat de wetgever het over de duur van de uitkering
heeft, en niet over de duur van het recht op uitkering.445 Volgens de CEFL beginselen is ook
dit argument valabel: Beginsel 2:8 stelt dat “de alimentatie” voor een beperkte periode wordt
verleend.
440 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 18-19. 441 Amendement nr. 124 (Lahaye- Battheu, Swennen), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/012, 3-4. 442 Verslag namens de commissie voor de jusitie, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/018, 37 (Storms). 443 Verslag namens de commissie voor de jusitie, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/018, 38 (Bourginon). 444 De uiteindelijke keuze wordt echter wel uitdrukkelijk aan de nationale wetgevers overgelaten.K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 93-94, nr. 5. 445J. FIERENS, “Le nouveau droit du divorce”, 31, nr. 55; P. SENAEVE, “De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht”, T.Fam. 2007, afl. 6- 7, 130 (Deze auteur heeft zijn standpunt later evenwel herzien); S. BROUWERS, Alimentatie, 549; N. DANDOY, “les effets alimentaires”, 1081.
112
228. Volgens de meerderheid in de rechtsleer strookt dit echter niet met de ratio legis van de
wet, namelijk dat de uitkering slechts bedoeld is als een overgangsregeling ter overbrugging
van de periode tussen de behoeftigheid en de economische zelfredzaamheid. 446 Hetzelfde
principe vinden we expliciet terug in Beginsel 2:2 van de CEFL beginselen. Aangezien het
daar in tegenstelling tot in art 301 BW uitdrukkelijk vermeld wordt, blijkt nog maar eens het
belang van dit principe.
Volgens deze visie kan de uitkeringsplichtige dus slechts gedurende een beperkte periode na
het huwelijk worden aangesproken door de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot.447 Na het
verstrijken van de periode wordt de uitkeringsgerechtigde immers geacht zelfredzaam te zijn.
Bovendien vindt deze strekking steun in de Memorie van toelichting.448 Het is, volgens deze
strekking, het recht op een onderhoudsuitkering dat in de tijd beperkt is. De maximumtermijn
begint dus te lopen op de dag waarop het huwelijk ontbonden wordt. Het is de
uitkeringsgerechtigde dus enkel mogelijk een uitkering te bekomen gedurende een periode
gelijk aan die van het huwelijk. Die periode start op de dag van het in kracht van gewijsde
treden van het echtscheidingsvonnis. Indien de eiser pas jaren later een vordering instelt, is
het enkel nog mogelijk een uitkering te bekomen voor de termijn die vanaf dan nog overblijft
van de oorspronkelijke termijn. Indien de termijn volledig verstreken is, kan dan ook geen
vordering meer worden ingesteld. Hierop bestaat wel een uitzondering, nl. in het geval van
buitengewone omstandigheden (art 301 §4, tweede lid BW).
Deze strekking is erg nadelig in het geval waarin de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot
slechts na een lange tijd, mogelijks na het verstrijken van een periode gelijk aan de duurtijd
van het huwelijk, behoeftig wordt.449 De behoeftige ex-echtgenoot kan in dat geval wel een
onderhoudsuitkering vorderen op grond van de uitzonderlijke verlenging (art 301 §4 tweede
lid BW) maar het bedrag van deze uitkering zal beperkter zijn.450
446 P. SENAEVE, personen en familierecht, nr. 1683; F. SWENNEN, F. APS, “de echtscheidingswet 2007”, RW 2007-08, 570; A-C. VAN GYSEL, “La pension après divorce ”, 118; G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 133; A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 540 ; J-C. BROUWERS, “Dix questions”, 52; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1683; I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 85; Deze strekking werd al bevestigd in de rechtspraak: Bergen 17 november 2008, RTDF 2009, 159. 447 Bergen 17 november 2008, RTDF 2009, 159. 448 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 18. 449 F. SWENNEN, S. EGGERMONT, E. ALOFS, “Knelpunten”, 31. 450 Zie Infra nr. 241.
113
229. Volgens S. BROUWERS ontstaat het recht op een onderhoudsuitkering echter pas als
voldaan is aan een aantal voorwaarden.451 De twee basisvoorwaarden, die aan elke
onderhoudsuitkering ten grondslag liggen, zijn volgens deze auteur de behoeftigheid van de
uitkeringsgerechtigde en de mogelijkheid om in deze behoefte te voorzien in hoofde van de
uitkeringsplichtige, tenzij de wet hier uitdrukkelijk een uitzondering op voorziet.452 Er anders
over oordelen zou een miskenning zijn van het algemene beginsel dat het recht op een
onderhoudsuitkering na echtscheiding onverjaarbaar is. Indien men ervan uitgaat dat het
gerechtigd zijn op een uitkering in de tijd beperkt is, komt dat neer op het invoeren van een
vervaltermijn. Omdat deze uitzondering op de onverjaarbaarheid niet uitdrukkelijk door de
wet is voorzien, gaat de auteur ervanuit dat het recht op een onderhoudsuitkering pas begint te
lopen op het moment dat aan de basisvoorwaarden voldaan is. Dit moment is niet
noodzakelijk hetzelfde als het moment van het in kracht van gewijsde treden van het
echtscheidingsvonnis.453
F SWENNEN stelt echter dat het argument van de onverjaarbaarheid uit het gemeen
onderhoudsrecht niet opgaat voor wat betreft de onderhoudsuitkeringen tussen ex-
echtgenoten, precies omdat de wetgever de bedoeling had om de nahuwelijkse solidariteit in
de tijd te beperken.454
230. Men kan zich de vraag stellen of de maximumduur ook van toepassing is als de (ex-)
echtgenoten een overeenkomst sloten over de onderhoudsuitkering na echtscheiding, maar in
die overeenkomst geen beding omtrent de duur van de uitkering hebben opgenomen.
De meeste auteurs gaan ervan uit dat in dat geval de wettelijke bepalingen de lacunes in de
overeenkomst invullen.455 Volgens anderen is dat enkel het geval wanneer het een
overeenkomst betreft die de echtgenoten tijdens de echtscheidingsprocedure hebben
ondertekend. Indien de overeenkomst werd gesloten nadat de echtscheiding in kracht van
gewijsde is gegaan, is er immers sprake van een overeenkomst waarop de regels van het
algemene verbintenissenrecht van toepassing zijn, en zal er dus geen beperking in de duur van
de onderhoudsuitkering zijn.456
451 S. BROUWERS, Alimentatie, 546. 452 Zoals het geval is in art 205bis §5 BW dat de verjaarbaarheid van de vordering tot onderhoudsuitkering ten laste van de nalatenschap vaststelt. 453 S. BROUWERS, Alimentatie, 550-551. 454 F. SWENNEN, “Hocus pocus”, 154, nr. 17. 455 J.C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, Div.Act. 2007, 121; N. DANDOY, “ les effets alimentaires”, 1081. 456 S. BROUWERS, Alimentatie, 554.
114
§ 2. Uitzonderlijke verlenging in geval van buitengewone omstandigheden
231. In geval van buitengewone omstandigheden, kan de rechtbank de termijn verlengen,
indien de uitkeringsgerechtigde aantoont dat hij bij het verstrijken van de in het eerste lid
bedoelde termijn, om redenen onafhankelijk van zijn wil, nog steeds in staat van behoefte
verkeert. In dit geval beantwoordt het bedrag van de uitkering aan het bedrag dat noodzakelijk
is om de staat van behoefte van de uitkeringsgerechtigde te dekken. (art 301 §4, tweede lid
BW)
232. Het feit dat de wet een maximumtermijn voor de onderhoudsuitkering voorziet, kan in
sommige situaties aanleiding geven tot onbillijke gevolgen. Zoals eerder vermeld, gaat het
kiezen van een bepaalde maximumtermijn altijd gepaard met een vorm van willekeur.
Bovendien is het de rechter niet toegelaten om een langere termijn te voorzien.
In de beginselen zelf is de mogelijkheid tot toekenning van een additionele periode niet te
vinden, maar in de commentaar bij Beginsel 2:8 wordt de mogelijkheid wel vernoemd.457
Aangezien het de rechter krachtens dit beginsel ook toegelaten is om “bij uitzondering” een
alimentatie zonder beperking in de tijd te verlenen, kan men ervan uitgaan dat ook een
verlenging van de oorspronkelijk vastgelegde maximale duur mogelijk is (qui peut le plus
peut le moins). Wanneer de oorspronkelijke termijn verstreken is, kan de rechter volgens dit
beginsel dus nog een additionele uitkering opleggen. Die additionele uitkering wordt op geen
enkele manier beperkt in bedrag of duur.458
233. Wat indien echtgenoten op een latere leeftijd uit de echt scheiden en de maximumtermijn
slechts een uitkering toestaat tot op een moment waarop men onmogelijk kan verwachten dat
de bejaarde ex-echtgenoot nog actief kan zijn op de arbeidsmarkt? Het zou dan erg onbillijk
zijn om abrupt een einde te maken aan de onderhoudsuitkering.
Bovendien werd er in de voorbereidende werkzaamheden door de Raad van State op gewezen
dat er zich in de overheidssector een probleem stelt met betrekking tot de pensioenen. 459
Indien een echtgenoot gedurende een lange periode tijdens het huwelijk niet actief was op de
arbeidsmarkt, bijvoorbeeld om zich in te zetten voor de zorg van de kinderen of om de
huishoudelijke taken op zich te nemen, zal deze echtgenoot later minder pensioenrechten
457
K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 114-115, nr. 3. 458 C. GONZÀLEZ BEILFUSS “CEFL’s maintenance principles”, 99. 459 Advies Raad van State, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 58.
115
hebben dan een pensioengerechtigde die gedurende zijn hele leven actief is gebleven. In de
private sector is het zo dat een pensioengerechtigde die gescheiden is een licht verhoogd
pensioen krijgt in vergelijking met de situatie waarin hij of zij nog getrouwd was geweest.460
In de openbare sector is dit echter niet zo. In de uiteindelijke wettekst werd ervoor gekozen
om de rechter de mogelijkheid te geven om, niet alleen in het geval van de pensioenen, in elk
geval van buitengewone omstandigheden toch in een verlenging te voorzien.
Men kan hier ook denken aan een jonge vrouw die nog instaat voor de zorg van jonge
kinderen (en dus nog niet de mogelijkheid heeft om haar verdienvermogen optimaal te
realiseren) op het ogenblik dat zij zonder uitkering zou komen te vallen, omdat de maximale
termijn verstreken is.461
Ook de situatie waarbij de partijen voor het huwelijk gedurende een lange periode hebben
samengewoond zonder getrouwd te zijn, kan rechtvaardigen dat de onderhoudsuitkering na
het verstrijken van de termijn toch nog verlengd zou worden.462
234. De onderhoudsgerechtigde die een verlenging van de duur van (het recht op) de uitkering
vordert, moet het bewijs leveren dat hij of zij zich om redenen, onafhankelijk van zijn of haar
wil, nog steeds in een staat van behoefte bevindt.463
235. De duur van de nieuwe termijn wordt soeverein door de rechter vastgelegd. Sommige
auteurs gaan ervan uit dat de nieuwe termijn opnieuw beperkt in duur is, in overeenstemming
met art. 301 §4, eerste lid BW.464 Anderen stellen dat de rechter in deze situatie niet verplicht
is om een maximale termijn op te leggen, en dat de rechter zelfs een langere uitkering kan
opleggen, mogelijks zelfs tot aan het overlijden van de ex-echtgenoot.465 Dit lijkt mij een
juiste redenering gelet op de reden waarom deze bepaling in het leven is geroepen466. Beginsel
2:8 stelt dat de alimentatie bij uitzondering zonder beperking in de tijd kan worden verleend.
In het licht van Beginsel 2:8 is het dus zeker zo dat, bij verlenging, de onderhoudsuitkering
levenslang kan worden toegekend, zonder maximumtermijn. Bovendien kan er na een eerste,
460 F. SWENNEN, S. EGGERMONT, E. ALOFS, “Knelpunten”, 31. 461 F. SWENNEN, “De echtscheidingswet in een notendop”, Notariaat, 2007, afl. 9, 1; H. CASMAN, “Nieuw echtscheidingsrecht”, 285. 462 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 541. 463 I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 88. 464 G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 135; I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 88. 465 A-C. VAN GYSEL, “La pension après divorce”, 120; J-P. MASSON, “La loi du 27 avril 2007 réformant le divorce”, JT 2007, 539; J. GERLO, G.VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1669; P. SENAEVE, “echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting”, 35. 466 Zie Supra nr. 233.
116
een tweede en een derde enz verlenging toegestaan worden, voor zover telkens aan de vereiste
voorwaarde is voldaan.467
236. Men kan zich de vraag stellen of het voor een ex-echtgenoot ook mogelijk is om, nadat
de door de rechter opgelegde termijn of de oorspronkelijke maximumtermijn volledig
verstreken is, toch nog voor het eerst een vordering tot een onderhoudsuitkering na
echtscheiding in te stellen.
Het hangt er in dit geval van af of men ervan uit gaat dat het om een verlenging van de duur
van de uitkering gaat, of om de verlenging van de duur van het recht op een uitkering. Indien
men deze laatste zienswijze volgt, kan zelfs een uitkering worden toegekend nadat de termijn
bedoeld in art 301 §4, eerste lid BW reeds verstreken is.468 Deze zienswijze wordt versterkt
door het argument dat de wetgever niet uitdrukkelijk in een verval heeft voorzien.469 Het is
dan mogelijk dat bijvoorbeeld aan een ex-echtgenote die na twintig jaar huwelijk op
veertigjarige leeftijd uit de echt scheidt, op vijfenzestig jarige leeftijd toch nog een
onderhoudsuitkering wordt toegekend, omdat ze tijdens het huwelijk niet of deeltijds gewerkt
heeft om voor het gezin te zorgen en ten gevolge hiervan een laag pensioen ontvangt.470
Indien men uitgaat van de bewoordingen, die de CEFL gebruikt in de commentaar bij
Beginsel 2:8, kan men aannemen dat het toekennen van een onderhoudsuitkering op grond
van art 301 §4, tweede lid BW nog mogelijk is na het verstrijken van de oorspronkelijke
termijn. In de commentaar wordt immers gesteld dat “de bevoegde autoriteit een additionele
periode kan toekennen na het verstrijken van de oorspronkelijke periode” 471
237. Wat indien de uitkeringsgerechtigde na het verstrijken van de door de rechter opgelegde
termijn (die korter was dan de wettelijke termijn) nog steeds in een staat van behoefte
verkeert, omdat hij of zij er nog niet in geslaagd is om zelfredzaam te worden? Kan deze
echtgenoot een beroep doen op de uitzonderlijke verlenging?
467
P. SENAEVE “De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht”, T.Fam. 2007, afl. 6- 7, 131. 468 G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 135; In dezelfde zin: A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 542; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1686; P. SENAEVE, “De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht”, T.Fam. 2007, afl. 6- 7, 131; J-C. BROUWERS, “Dix questions ”, 52. 469 S. BROUWERS, Alimentatie, 555. 470 Voorbeeld aangehaald door J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1686. 471 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 115, nr. 3.
117
238. Volgens J-C BROUWERS is dat niet mogelijk omdat art 301 §4 tweede lid BW stelt dat
een verlenging mogelijk is na het verstrijken “van de in het eerste lid bedoelde termijn”. 472
Art 301 §4 eerste lid BW luidt als volgt: “de duur van de uitkering mag niet langer zijn dan
die van het huwelijk”. Volgens deze auteur volgt uit het tweede lid dat enkel wanneer de
termijn, die gelijk is aan de duur van het huwelijk, verstreken is, er sprake kan zijn van een
uitzonderlijke verlenging. Wanneer de rechter bij de toekenning van de oorspronkelijke
uitkering in een kortere duur had voorzien, moet men dus niet noodzakelijk een beroep doen
op art 301 §4 tweede lid BW.
Een alternatief is dan om een herziening van de uitkering te vragen door toepassing van art
301 §7 BW. Zoals hierboven aangeduid kan de rechter via dat artikel enkel het bedrag van de
uitkering wijzigen.473 Indien men er echter vanuit gaat dat door het verlopen van de door de
rechter opgelegde duur de uitkering niet wegvalt, maar dat het bedrag ervan herleid wordt tot
0, 00 €, is een toepassing van art 301 §7 BW wel mogelijk.
239. Naar mijn oordeel kan men uit de tekst van art 301 §4 tweede lid BW inderdaad niet
afleiden dat de wetgever de bedoeling voor ogen had om ook, in het geval dat de rechter een
kortere duur oplegde, slechts een uitzonderlijke verlenging toe te staan. Bovendien brengt de
toepassing van dit artikel een groot nadeel met zich mee voor wat betreft het bedrag van de
verlengde uitkering.474 Het lijkt mij billijker dat de rechter in dit geval de mogelijkheid wordt
geboden om de oorspronkelijk in duur beperkte uitkering te wijzigen via art 301 §7 BW.
In Beginsel 2:8 zijn er mijns inziens geen bezwaren te vinden. Aangezien er geen vaste
maximumtermijn is, heeft de rechter een erg ruime beoordelingsbevoegdheid om de duur van
de uitkering vast te leggen. Bovendien kan bij uitzondering zelfs een levenslange alimentatie
worden verleend. Bovendien mag men ervanuit gaan dat de onderhoudsuitkering ook
volgensde CEFL beginselen wijzigbaar is.475
240. Het is bij toepassing van art 301 §4 tweede lid BW niet mogelijk om ab initio bij de
oorspronkelijke vaststelling van de uitkering (dus binnen de termijn voorzien door art 301 §4,
eerste lid BW) te laten vaststellen dat er bij het verstrijken van de termijn sprake zal zijn van
472 J-C. BROUWERS, “Dix questions ”, 52. 473 Zie Supra nr. 202. 474 Zie Infra nr. 241. 475 Zie Supra nr. 201.
118
buitengewone omstandigheden overeenkomstig art art 301 §4, tweede lid BW.476 De eiser
moet dus wachten tot wanneer de maximumtermijn van de oorspronkelijke uitkering verlopen
is vooraleer hij de toepassing van deze bepaling kan vorderen. Op die manier worden
betwistingen vooraf, over hypothetische situaties over buitengewone omstandigheden die zich
in de toekomst zouden kunnen voordoen, voorkomen en is er meer rechtszekerheid.477
241. De uitkering is bij verlenging echter wel beperkt. Het bedrag mag niet hoger zijn dan het
bedrag dat noodzakelijk is om de staat van behoefte van de uitkeringsgerechtigde te dekken.
Dit houdt in dat er in de meeste gevallen een verlaging van het bedrag zal zijn op het moment
dat de uitkeringsgerechtigde, die tot aan het einde van de maximale termijn een
onderhoudsuitkering genoot, een vordering tot verlenging wegens uitzonderlijke
omstandigheden instelt. Indien de duur van de onderhoudsuitkering door de rechter wordt
verlengd wegens uitzonderlijke omstandigheden, onafhankelijk van de wil van de
uitkeringsgerechtigde, dan moet de staat van behoefte nog steeds gedekt zijn, maar mag dat
ook niet meer zijn (art 301 §4, tweede lid BW). Dit is jammer. Er is eigenlijk geen echte
verantwoording voor de verlaging van het bedrag van de onderhoudsuitkering in het geval van
de uitzonderlijke verlenging. F. SWENNEN geeft het voorbeeld van een vrouw die op 35-
jarige leeftijd, na 5 jaar huwelijk, uit de echt scheidt en op 40-jarige leeftijd nog steeds de
zorg over jonge kinderen heeft. Het is voor deze vrouw niet mogelijk om een renderende
activiteit te hebben buiten haar zware huishoudelijke taken. Het lijkt in dat geval erg
willekeurig te zijn dat deze vrouw na het verstrijken van de maximale termijn van 5 jaar
slechts aanspraak kan maken op een uitkering, die haar in staat stelt enkel te voorzien in wat
noodzakelijk is voor het dekken van haar staat van behoefte.478
242. Aangezien er een verschil is in het bedrag dat oorspronkelijk kan worden toegekend - ten
minste de staat van behoefte, maar mogelijks meer - en het bedrag kan worden toegekend bij
een uitzonderlijke verlenging van de uitkering - de staat van behoefte, maar nooit meer dan
dat - biedt zich voor de ex-echtgenoot waarvoor de rechter die, bij het toekennen van de
onderhoudsuitkering, een kortere termijn dan de maximale duur voorzag, een bijzondere
vraag aan. Moet deze ex-echtgenoot, indien hij of zij zich na het aflopen van de termijn nog
steeds in een staat van behoefte bevindt, zich voor een verlenging van zijn of haar uitkering
476 Luik 16 april 2008, Act.dr.fam. 2008, 176 en JLMB 2009, 124. 477 Veslag namens de commissie voor de justitie, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/018, 40. 478 F. SWENNEN, “De echtscheidingswet in een notendop”, Notariaat, 2007, afl. 9, 5.
119
steunen op art. 301 §4 tweede lid BW of is ook een vordering ex. art. 301 §7 BW mogelijk?
De ex-echtgenoot zal er in dit geval een groot belang bij hebben om de vordering op art 301
§7 BW te steunen, omdat hij of zij dan mogelijks een hogere uitkering kan bekomen dan in
het andere geval.
243. Waarschijnlijk bestaat die mogelijkheid niet, omdat er in de wettekst van art 301 §4
tweede lid BW gesproken wordt over de verlenging van de duur van de uitkering. In art. 301
§7 BW spreekt de wetgever eerder over het bedrag van de uitkering.479
Anderzijds is het mijns inziens wel mogelijk. Er is immers in de geest van de wet geen
grondige reden om aan te nemen dat de ex-echtgenoot, die zijn onderhoudsuitkering slechts
voor een kortere dan de maximale termijn toegekend heeft gekregen, zijn oorspronkelijk recht
op een uitkering, dat een bedrag voorziet dat hoger kan zijn dan wat uitsluitend noodzakelijk
is om zijn staat van behoefte te dekken, na een kortere termijn dan de wettelijke zou verliezen.
Stel dat de rechter bij de oorspronkelijke toekenning van een onderhoudsuitkering een bedrag
voorziet dat hoger is dan hetgeen strikt noodzakelijk is om de staat van behoefte te dekken,
maar dat hij de termijn, gedurende dewelke de onderhoudsuitkering toegekend wordt, halveert
(in vergelijking met de wettelijke termijn dus) omdat hij van oordeel is dat de ex-echtgenoot
na verloop van deze termijn zelfredzaam zou moeten zijn. Indien de onderhoudsgerechtigde
dan inderdaad zelfredzaam wordt, maar later door omstandigheden terug in de staat van
behoefte terechtkomt, is er geen reden om aan te nemen dat deze ex-echtgenoot geen gebruik
zou kunnen maken van art 301 §7 BW indien de wettelijke maximumtermijn (de duurtijd van
het huwelijk) nog niet verstreken is. In dit voorbeeld is immers aan alle voorwaarden van art
301 §7 B.W. voldaan, aangezien er sprake is van nieuwe omstandigheden, die zich
onafhankelijk van de wil van de partijen hebben voorgedaan en waardoor het bedrag van de
uitkering niet meer aangepast is. Indien de rechter een kortere termijn heeft opgelegd dan de
wettelijke, verstrjkt volgens mij niet het recht op de uitkering, maar de door de rechter
toegewezen uitkering zelf, wanneer de opgelegde termijn verstrijkt.
C. Indexering
244. De rechter is verplicht om in het vonnis dat de onderhoudsuitkering toekent tevens vast
te stellen dat de uitkering van rechtswege zal worden geïndexeerd. (art 301 §6, eerste lid BW)
479 S. BROUWERS, Alimentatie, 555.
120
Dit was ook al onder het oude recht het geval (oud art. 301 §2 BW).
245. In principe gebeurt dat door een standaardclausule in te lassen dat de indexering volgens
het vaste systeem oplegt, waarbij het basisbedrag van de uitkering overeenstemt met het
indexcijfer van de consumptieprijzen van de maand gedurende welke het vonnis of het arrest
dat de echtscheiding uitspreekt, kracht van gewijsde heeft verkregen. Om de 12 maanden
wordt het bedrag van de uitkering dan van rechtswege aangepast in verhouding tot de
verhoging of de verlaging van het indexcijfer van de consumptieprijzen van de
overeenstemmende maand.480
246. De rechter kan er echter ook voor kiezen om een ander systeem toe te passen. Hierbij kan
men denken aan de situatie waarbij de schuldenaar een niet geïndexeerd inkomen heeft. De
rechter moet de afwijking van het normale systeem wel motiveren.481
Indien de rechter vergeet om de indexering op te leggen, is dat geen probleem. Het recht op
een indexering van de uitkering vindt immers zijn oorsprong in de wet en niet in de
rechterlijke uitspraak.482
De rechter kan de uitkering ambtshalve indexeren zonder het beschikkingsbeginsel te
schenden, ook al wordt dat niet gevraagd door de eiser.483
247. In de CEFL beginselen wordt op geen enkele manier gealludeerd op een (eventuele)
indexering.
D. Kapitalisatie
248. Kapitalisatie is de mogelijkheid om de periodieke uitkering te vervangen door een
eenmalig bedrag.
Het doel van de kapitalisatie van een onderhoudsuitkering is het bekomen van een “clean
break”. Het is mogelijk dat de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot de betaling van een
480 J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, nr.5.2.10. 481 G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 136. 482 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 537. 483 Cass. 7 mei 1998 E.J. 1999, 22, noot K.BROECKX.
121
eenmalige som verkiest boven een maandelijkse betaling, om een financiële verplichting van
lange duur te vermijden.484
249. In Beginsel 2:5 wordt, anders dan in art. 301 §8 BW, eerst het principe vermeld dat de
alimentatie normaal gezien op regelmatige tijdstippen vooraf te betalen is. Dit is in art. 301 §8
BW niet zo, maar uit het feit dat de kapitalisatie dient te worden overeengekomen of
aangevraagd, kan men natuurlijk afleiden dat de onderhoudsuitkering in de regel wel op
regelmatige tijdstippen (maandelijks) te betalen is.
De CEFL stelt ook dat het aan de rechter mogelijk moet zijn om de betaling van het
onderhoudsgeld op andere tijdsintervallen mogelijk te maken, afhankelijk van de feitelijke
omstandigheden die aan een vordering ten grondslag liggen. Het feit dat de betaling in de
regel maandelijks gebeurt, wordt enkel verantwoord door het feit dat in de meeste landen het
inkomen ook maandelijks verkregen wordt. Als het inkomen door de uitkeringsplichtige dus
op andere tijdsintervallen verkregen wordt, moet het de rechter ook mogelijk zijn om de
betaling van de onderhoudsgelden hiermee in overeenstemming te brengen.485
Volgens Beginsel 2:5 dient de onderhoudsuitkering vooraf te worden betaald.
250. Art. 301 §8 BW voorziet, net zoals dat in het oude recht het geval was (oud art. 301 §5
BW), in twee mogelijkheden tot kapitalisatie. Ofwel maken de (ex-)echtgenoten hierover een
overeenkomst, ofwel verzoekt de uitkeringsplichtige de rechter hierom.
251. De uitkering kan op elk ogenblik worden vervangen door een kapitaal mits een door de
rechtbank gehomologeerd akkoord tussen de partijen.
De overeenkomst neemt dan de vorm van een dading aan, waarbij door de partijen
wederzijdse toegevingen worden gedaan.486
Indien de overeenkomst tot kapitalisatie voor de ontbinding van het huwelijk wordt gesloten,
moet de overeenkomst drie maanden na homologatie ex. art. 1256 Ger.W. bekrachtigd
worden om uitwerking te krijgen (art. 1257 Ger.W.).487 De rechter moet deze
484 G. SHANNON “Clean break or long term payment of maintenance” in K. BOELE-WOELKI, Common core and
better law in European Family Law, Antwerpen, Intersentia, 2005, 104. 485
K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 99, nr. 2. 486 P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 46. 487 K. VERSTRAETE, “Hervorming echtscheidingsrecht”, 642.
122
overeenkomsten, ook nadat het huwelijk al is ontbonden, nog homologeren, maar er is
discussie over zijn bevoegdheid bij deze homologatie.488
Deze mogelijkheid is niet vermeld in Beginsel 2:5 In dat beginsel wordt immers alleen de
mogelijkheid aangegeven dat de bevoegde autoriteit op aanvraag van beide partijen een
kapitalisatie kan bevelen. Op het gebied van de kapitalisatie is de Belgische wetgeving dus
ruimer. Men zou uit dit beginsel dan ook kunnen afleiden dat de discussie betreffende de
bevoegdheid van de rechter hier toch streng dient te worden geïnterpreteerd. Aangezien
volgens dit beginsel de autoriteit de kapitalisatie “kan” bevelen (het moet dus niet) mag men
ervan uitgaan dat die autoriteit toch over een danige beslissingsbevoegdheid beschikt om ook
de opportuniteit van de beslissing te toetsen. Bovendien wordt in de commentaar bij Beginsel
2:5 vermeld dat het aangewezen is dat de rechtbank over een discretionaire
beslissingsbevoegdheid beschikt bij de aanvraag tot kapitalisatie.489
252. Op verzoek van de uitkeringsplichtige, kan de rechtbank eveneens op elk ogenblik de
omzetting in een kapitaal toestaan. De rechter zal hierbij de periodieke onderhoudsuitkering
omzetten in een kapitaal, rekening houdend met de leeftijd van de uitkeringsgerechtigde,
diens overlevingskansen, de duur van het huwelijk of de duur van de uitkering, een
kapitalisatietafel, de toepasselijke rentevoet en de inflatie. 490
De uitkeringsgerechtigde kan geen verzoek tot kapitalisatie doen. Dit houdt volgens het
Grondwettelijk Hof geen discriminatie in, omdat het verplicht opleggen van een kapitalisatie
aan de onderhoudsplichtige ex-echtgenoot overdreven zware en onmiddellijke gevolgen zou
kunnen hebben op diens vermogen.491 Volgens de CEFL is het echter aangewezen dat ook de
uitkeringsgerechtigde een kapitalisatie kan aanvragen. De rechter dient ook in dat geval de
mogelijkheid te hebben om een kapitalisatie op te leggen, en hij zal dan volgens Beginsel 2:5
rekening dienen te houden met de feitelijke omstandigheden.492 Deze mogelijkheid wordt in
dit geval zelfs verantwoord door het argument dat ook de uitkeringsgerechtigde nood kan
hebben aan een “clean break”.
488 Zie Supra nr. 50. 489
K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 98, nr. 1. 490 I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 96; S. BROUWERS, Alimentatie, 570. 491 GwH 14 september 2006, nr. 136/2006, Div.Act. 2007, 6, noot J-C. BROUWERS 492
K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 99, nr. 4.
123
253. Volgens de wettekst kan de onderhoudsuitkering “op elk moment” vervangen worden
door een kapitaal. Dit kan echter ten vroegste in het echtscheidingsvonnis gebeuren.493
E. Pluraliteit van onderhoudsgerechtigden
254. Zoals ik eerder heb aangegeven bestaat er discussie over de vraag of de alimentatieplicht
ten aanzien van de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot al dan niet de voorrang verdient op de
hulp- en bijdrageplicht ten aanzien van de nieuwe echtgenoot van de uitkeringsplichtige ex-
echtgenoot.494
255. De verhouding tussen de onderhoudsuitkering na echtscheiding en de
alimentatievordering van andere verwanten van de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot, of van
andere uitkeringsplichtigen ten aanzien van de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot, wordt
niet door de CEFL beginselen behandeld, het regelen van deze verhoudingen wordt
uitdrukkelijk overgelaten aan de nationale wetgever.
De onderhoudsuitkeringen ten behoeve van de kinderen van de onderhoudsplichtige ex-
echtgenoot hebben altijd voorrang op de onderhoudsuitkering na echtscheiding ten voordele
van de ex-echtgenoot.495
256. Men gaat ervan uit dat indien een persoon behoefte heeft aan hulp om in zijn
levensonderhoud te voorzien, deze persoon eerst een beroep dient te doen op de familiale
solidariteit, alvorens een beroep te doen op het OCMW.496 Dit volgt uit Artikel 4 §1 van de
Wet betreffende het recht op maatschappelijke integratie: “Er kan van de betrokkene worden
gevergd dat hij zijn rechten laat gelden op onderhoudsgeld vanwege daartoe gehouden
personen”. Artikel 4 §2 van diezelfde wet stelt dat de tussen de echtgenoten gesloten
overeenkomsten met betrekking tot de onderhoudsuitkering na echtscheiding niet
tegenwerpelijk zijn. Bovendien geeft Artikel 98 §2 van de OCMW-wet van 8 juli 1976 aan de
OCMW-instellingen een eigen recht om over te gaan tot invordering van de uitgekeerde
bedragen, die de uitkeringsgerechtigde van het OCMW ontvangen heeft, ten aanzien van die
personen die tegenover hen uitkeringsplichtig zijn. De uitkeringen die de
493 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 546. 494 Zie Supra nr. 178. 495 Zie Supra nrs. 176 – 177. 496 A-C. VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 502; Rb. Luik 6 december 2007, JLMB 2008, 347 en Act.dr.fam. 2008, 44.; Vred. Fontaine – l’Evêque 22 mei 2008, JLMB 2008, afl. 31, 1385 en RTDF 2008, afl. 4, 1243; Vred. Luik (3e k.) 16 februari 2009, RTDF2009, afl. 4, 1204.
124
onderhoudsgerechtigde ontvangt van het OCMW zijn subsidiair aan de onderhoudsuitkering
na echtscheiding.497
F. Alimentatieovereenkomsten
257. In het kader van een procedure echtscheiding door onherstelbare ontwrichting is het voor
de (ex-)echtgenoten mogelijk om (gedeeltelijke) overeenkomsten te sluiten over de
onderhoudsuitkering. Deze mogelijkheid werd uitvoerig besproken onder Titel II.
497 Rb. Luik 6 december 2007, Act.dr.fam. 2008, afl. 2, 44.
125
Hoofdstuk 4. Beëindiging
A. Verstrijken van de wettelijke termijn
258. Het verschuldigd zijn van de uitkering eindigt van rechtswege bij het verstrijken van de
wettelijke termijn. Het is dus niet nodig dat er opnieuw een vordering wordt ingesteld of dat
door de rechter in een uitspraak wordt vastgesteld dat de plicht tot het betalen van de
onderhoudsuitkering een einde neemt.498
B. Afschaffing
259. In het kader van art 301 §7, eerste lid BW kan de rechter beslissen om de uitkering af te
schaffen omdat er zich nieuwe omstandigheden onafhankelijk van de wil van de partijen
hebben voorgedaan. De beslissing waarbij de uitkering wordt afgeschaft is nooit definitief, net
vanwege de principiële wijzigbaarheid, die in dezelfde bepaling vervat ligt. Als dus achteraf
de toestand van een van de ex-echtgenoten opnieuw verbetert of verslechtert, dan kan er toch
nog opnieuw een uitkering worden gevorderd.
C. Verzaking
260. Uit art 301 §9, eerste lid BW, dat verbiedt dat voor de ontbinding van het huwelijk
afstand wordt gedaan van het recht op uitkering, vloeit a contrario voort dat dit na de
ontbinding van het huwelijk wel mogelijk is. Een overeenkomst, waarbij de
uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot verzaakt aan het recht op een uitkering, is rechtsgeldig
en is een overeenkomst die door art 1134 BW beheerst wordt.
D. Het overlijden van de uitkeringsplichtige
261. De uitkering is niet meer verschuldigd bij overlijden van de uitkeringsplichtige. (art 301
§10, eerste lid BW). Ze is dus niet passief overdraagbaar. Dit was onder het oude recht ook al
zo (oud art. 301 §6 BW).
498 S. BROUWERS, Alimentatie, 554.
126
Ook in Beginsel 2:9 (3) wordt de onderhoudsuitkering expliciet beëindigd door het overlijden
van de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot. In de commentaar bij dit beginsel wordt gesteld dat
dit volgt uit het persoonlijke karakter van de vordering tot onderhoudsuitkering.499
262. De uitkeringsgerechtigde mag wel een vordering instellen ten laste van de nalatenschap
volgens de voorwaarden van art 205bis §§ 2, 3, 4 en 5 BW. Er ontstaat dus in feite een
onderhoudsplicht ten laste van de nalatenschap van de uitkeringsplichtige, aan de passiefzijde
van de balans in de nalatenschap.
Deze vordering dient te worden ingesteld binnen een termijn van 1 jaar na het overlijden van
de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot (art 205 bis §5 BW)
De uitkering wordt betaald uit de vermogensbestanddelen van de nalatenschap. Het is geen
plicht die overgaat op de erfgenamen, deze moeten de onderhoudsgelden dus niet met eigen
middelen betalen. Ook een ontvangstmachtiging is niet mogelijk omdat de erfgenamen niet
zelf verbonden zijn om de plicht te voldoen. De onderhoudsuitkering wordt door alle
erfgenamen naar evenredigheid opgebracht, ook door de bijzondere legatarissen als dat nodig
zou zijn (art 205 bis §3 BW). Indien de uitkering niet als kapitaal uit de nalatenschap wordt
genomen, wordt aan de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot voldoende zekerheid verschaft
om de uitkering te waarborgen (art 205 bis §4 BW).
In de beginselen zelf wordt niets vermeld over een eventuele vordering tegen de nalatenschap,
maar in de commentaar bij Beginsel 2:9 geeft de CEFL de indruk dat door het niet vermelden
van deze vordering in de beginselen geen oordeel wordt gevormd over het al dan niet
opportuun zijn ervan.500
263. Men kan zich de vraag stellen of het bedrag van de onderhoudsuitkering dan hetzelfde
blijft. Art. 205bis §1 BW stelt immers als toekenningsvoorwaarde voor de
onderhoudsuitkering “het behoeftig zijn”, waaronder men verstaat “niet beschikken over
datgene wat noodzakelijk is om een menswaardig bestaan te leiden”. Het bedrag dat op basis
van dit artikel wordt toegekend zal dus veel lager zijn dan het door de rechter vastgestelde
bedrag. A-C VAN GYSEL stelt echter dat het bedrag toch hetzelfde blijft als toen de
uitkeringsplichtige ex-echtgenoot nog in leven was.501 Anderen zijn het daar echter niet mee
499
K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 124, nr. 5. 500 “This rule is without prejudice to a claim based on the law of succession” K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 124, nr. 5. 501 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 547 en 574 voetnoot 1342.
127
eens omdat de wet duidelijk stelt dat de uitkeringsgerechtigde levensonderhoud mag vorderen
“volgens de in art 205 bis §§2, 3, 4 en 5 BW bepaalde voorwaarden”. 502 De behoeftigheid
moet hier volgens deze strekking dus volgens het gemene onderhoudsrecht worden uitgelegd.
E. Het overlijden van de uitkeringsgerechtigde
264. Dit is niet uitdrukkelijk in de wet vermeld maar volgt uit het persoonlijk karakter van de
onderhoudsuitkering.503 De onderhoudsuitkering is dus ook niet actief overdraagbaar.
265. Indien er een kapitalisatie is geweest, maar het kapitaal uitgekeerd wordt in jaarlijkse
schijven, dan zal het tegoed (de schijven die nog moeten betaald worden) in de nalatenschap
van de uitkeringgerechtigde ex-echtgenoot komen. Het recht op de uitkering is dan immers
reeds verworven, het is enkel het moment van betaling dat uitgesteld is.504
266. Volgens Beginsel 2:9 (3) maakt het overlijden van de uitkeringsgerechtigde uitdrukkelijk
een einde aan de onderhoudsuitkering. Ook de CEFL steunt zich hierbij enerzijds op het feit
dat onderhoudsvorderingen na echtscheiding persoonlijke vorderingen zijn, en anderzijds op
het argument dat er bij het overlijden van de uitkeringsgerechtigde geen nood meer is aan een
onderhoudsuitkering.505
F. Een nieuw huwelijk en de verklaring van wettelijke samenwoning
267. De uitkering na echtscheiding neemt automatisch en definitief een einde indien de
uitkeringsgerechtigde opnieuw in het huwelijk treedt of een verklaring van wettelijke
samenwoning doet, tenzij anders overeengekomen.(art 301 §10, tweede lid BW).
Onder het oude recht was dat niet automatisch het geval. Enkel wanneer het nieuwe huwelijk
ervoor zorgde dat de toestand van de uitkeringsgerechtigde gevoelig verbeterde, kon de
rechter volgens de rechtspraak van het Hof van Cassatie de onderhoudsuitkering verminderen
of afschaffen.506
502 K. VERSTRAETE, “Hervorming echtscheidingsrecht”, 642; J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 120. 503 G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 136; H. CASMAN, “Nieuw echtscheidingsrecht, 285. 504 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 545. 505K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 124, nr. 5. 506 Cass. 3 april 1975, Arr.Cas. 1975, 834.
128
268. De beëindiging gebeurt van rechtswege, er is dus geen rechterlijke uitspraak voor nodig.
In de commentaar bij dit beginsel stelt de CEFL echter dat het ook mogelijk kan zijn dat de
nationale wetgever vereist dat de beëindiging wordt aangevraagd, zodat feitelijke
omstandigheden in acht kunnen worden genomen.507 De tekst van dit beginsel luidt immers
“The maintenance obligation should cease…”.
269. In het Belgische recht is het verval bovendien definitief. Het recht op een
onderhoudsuitkering kan dus niet heropleven indien het nieuwe huwelijk of de wettelijke
samenwoning beëindigd wordt. De beëindiging gebeurt onafhankelijk van het feit of de
nieuwe echtgenoot van de uitkeringsgerechtigde wel in staat is om de behoeftige echtgenoot
te onderhouden.
Ook volgens Beginsel 2:9 (2) is dat het geval: “na de beëindiging volgens lid 1 herleeft de
alimentatieplicht niet indien het nieuwe huwelijk of de langdurige relatie wordt beëindigd.”
Hiervoor geeft de CEFL verschillende argumenten aan: het zou niet correct zijn dat de
onderhoudsplichtige ex-echtgenoot verantwoordelijk wordt gehouden voor het einde van de
nieuwe relatie van de uitkeringsgerechtigde. Bovendien moet de uitkeringsplichtige ex-
echtgenoot erop kunnen vertrouwen dat het einde aan de onderhoudsuitkering defintief is,
zodat hij of zij zich eventueel in een nieuwe relatie tegenover een derde kan verbinden,
zonder dat achteraf zijn netto inkomsten overmatig zouden worden belast omdat de vroegere
onderhoudsplicht zou heropleven. 508
270. In het geval van het nieuwe huwelijk is dit zeker een correct gevolg. Het nieuwe
huwelijk brengt immers ook verplichtingen mee t.a.v. de nieuwe echtgenoot van de
uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot. Een van die plichten is de hulp- en bijdrageplicht (art.
213 en 221 BW) die primeert op de plicht tot onderhoudsuitkering tussen ex-echtgenoten,509
zelfs wanneer de nieuwe echtgenoot van de uitkeringsgerechtigde niet in staat is laatste
voldoende te onderhouden (bijvoorbeeld wanneer de nieuwe echtgenoot zelfs niet in staat is
zijn eigen staat van behoefte te vervullen). Zelfs wanneer de uitkeringsgerechtigde nog steeds
in een staat van behoefte is, zal er geen onderhoudsuitkering meer zijn ten laste van de ex-
507
K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 123, nr. 2. 508
K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen , 123, nr. 3. 509 H. CASMAN, “Nieuw echtscheidingsrecht”, 285.
129
echtgenoot. Dit steunt op de redenering dat de onderhoudsgerechtigde er zelf vrijwillig voor
kiest om opnieuw in het huwelijk te treden.510
271. Er wordt echter veel kritiek geuit op het feit dat de wetgever ook het aangaan van een
wettelijke samenwoning aan dezelfde automatische beëindiging van rechtswege heeft
onderworpen. 511 De mogelijkheid van wettelijke samenwoning staat namelijk ook open voor
partners in een niet seksueel-affectieve relatie. Ook bloed- en aanverwanten kunnen immers
zo een verklaring afleggen.
Tussen de wettelijke samenwonenden bestaat bovendien geen hulp- en bijdrageplicht, maar
enkel de verplichting om bij te dragen in de lasten van het samenleven naar evenredigheid van
hun mogelijkheden (art 1477 §3 BW). Volgens P. SENAEVE is dit argument ongegrond.
Deze auteur stelt dat deze verplichtingen gelijkwaardig zijn.512
272. In Beginsel 2:9 (1) wordt de wettelijke samenwoning niet expliciet vermeld. Vreemd
genoeg worden in de beginselen aan een nieuw huwelijk en aan een relatie op lange termijn
dezelfde gevolgen toegeschreven, beide hebben immers tot gevolg dat de alimentatieplicht
eindigt bij het aangaan van het nieuwe huwelijk of een nieuwe langdurige relatie.
In de commentaar bij Beginsel 2:4 wordt gesteld dat een huwelijk en een wettelijke
samenwoning op gelijke voet mogen worden gesteld indien zij gelijkwaardige gevolgen tot
stand brengen onder het nationale recht.513 Ook in de commentaar bij Beginsel 2:9 wordt dit
nog eens bevestigd.514
Beide stellingen kunnen dus ook hier steun vinden. Indien men oordeelt dat de hulp-en
bijdrageplicht en de plicht om bij te dragen in de lasten van het samenleven als gelijkwaardig
te beschouwen is, is er dus geen nood aan een onderscheid tussen de beëindiging door een
nieuw huwelijk of door de wettelijke samenwoning. Indien men echter oordeelt dat de
gevolgen van het huwelijk en de wettelijke samenwoning te sterk van elkaar verschillen,
mogen de beide regelingen ook verschillende gevolgen hebben op het vlak van de
onderhoudsuitkering na echtscheiding.
510 Verslag namens de commissie voor de justitie (minister van justitie), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/018, 42; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1700. 511 I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 94. 512 P. SENAEVE, “echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting”, 36. 513K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 94, nr. 8. 514 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 122-123, nr. 1.
130
In de commentaar bij Beginsel 2:9 (1) en (2) stelt de CEFL bovendien uitdrukkelijk dat een
onderscheid moet worden gemaakt tussen enerzijds het huwelijk en de wettelijke
samenwoning en anderzijds de informele relatie op lange termijn. De eerste twee maken
automatisch een einde aan de onderhoudsuitkering na echtscheiding, voor de informele relatie
op lange termijn is een rechterlijke beslissing vereist.515
273. K. VERSTRAETE merkt hier volgens mij terecht op dat “de wettelijke samenwoning na
de beëindiging niet dezelfde garanties biedt als een huwelijk”.516 Zelfs indien beide
verplichtingen hetzelfde gevolg hebben tijdens de periode dat de uitkeringsgerechtigde en de
derde gehuwd zijn of wettelijk samenwonen, dan zijn de gevolgen van beide regelingen nog
niet op alle vlakken evenwaardig. Naar mijn oordeel moet er rekening worden gehouden met
het feit dat de wettelijke samenwoning overeenkomstig art. 1476 §2 tweede lid BW eenzijdig
kan worden beëindigd door middel van een schriftelijke verklaring die aan de ambtenaar van
de burgerlijke stand wordt overhandigd. Bij het einde van de wettelijke samenwoning kan de
onderhoudsgerechtigde namelijk op geen enkele steun ten behoeve van de derde rekenen,
terwijl dat in het geval van een nieuw huwelijk wel zo is. Bij de wettelijke samenwoning
wordt op geen enkele wijze voorzien in een solidariteit tussen de partners na het samenwonen.
De wetgever had er dus beter aan gedaan de wettelijke samenwoning aan dezelfde regels te
onderwerpen als de feitelijke samenwoning. 517
274. Een nieuw huwelijk of een nieuwe verklaring van wettelijke samenwoning kan volgens
Beginsel 2:4 ook aan de zijde van de onderhoudsplichtige ex-echtgenoot gevolgen hebben.
Een nieuw huwelijk of een relatie van lange duur staat immers in de lijst van factoren die een
invloed op het bedrag van de onderhoudsuitkering hebben. In België wordt dat echter
betwist.518 Wanneer de onderhoudsplichtige ex-echtgenoot voor het toekennen van de
onderhoudsuitkering na echtscheiding dus opnieuw huwt of een verklaring van wettelijke
samenwoning ondertekent, kan de rechter daar volgens de beginselen ook rekening mee
houden bij het begroten van de onderhoudsuitkering.
515 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 122, nr. 1. 516 K. VERSTRAETE, “Hervorming echtscheidingsrecht”, 642, In die zin ook: J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 120. 517 J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 120; F. SWENNEN, “De echtscheidingswet in een notendop”, Notariaat, 2007, afl. 9, 5. 518 Zie Supra nr. 178.
131
G. Feitelijk samenleven
275. De rechter heeft de mogelijkheid om de onderhoudsverplichting te beëindigen wanneer
de uitkeringsgerechtigde samenleeft met een andere persoon als waren zij gehuwd. (art 301
§10, derde lid BW)
276. In de CEFL beginselen wordt er geen waarde gehecht aan het al dan niet “samenleven”
van de uitkeringsgerechtigde met een derde. Beginsel 2:9 maakt enkel notie van een
“langdurige relatie”
Volgens de CEFL is de meest cruciale vraag in deze wijze van beëindiging, met welke
factoren men rekening dient te houden om vast te stellen dat er daadwerkelijk sprake is van
een langdurige relatie. In de commentaar bij Beginsel 2:9 wordt expliciet gesteld dat deze
vraag door de nationale wetgever dient te worden ingevuld.519 Volgens mij is het feit of de
uitkeringsgerechtigde en de derde daadwerkelijk “samenleven als waren zij gehuwd” volgens
de Belgische wetgever hét criterium bij uitstek om vast te stellen dat er sprake is van een
langdurige relatie. Naar Belgisch recht komen LAT-relaties dus niet in aanmerking om een
einde te laten stellen aan de onderhoudsuitkering na echtscheiding.
277. Met de bewoordingen “als waren zij gehuwd” wordt bedoeld dat enkel in het geval dat er
tussen de samenwonenden sprake is van een seksueel-affectieve relatie er mogelijks een einde
kan worden gesteld aan de onderhoudsuitkering na echtscheiding.520
Tussen feitelijk samenwonenden bestaat er geen enkele hulp- en bijdrageplicht, alsook geen
verplichting om bij te dragen in de lasten van het samenleven.
De beoordeling van de rechter zal hier vooral het feit betreffen of er sprake is van een
economische solidariteit tussen de samenlevende partners, waardoor de economische situatie
van de uitkeringsgerechtigde verbetert.521 Volgens de CEFL zijn de duur en stabiliteit van de
nieuwe relatie echter de belangrijkste factoren.
278. Het mogelijk dat een rechter ervoor kiest om de onderhoudsuitkering na echtscheiding
toch niet af te schaffen, maar te verlagen, indien vaststaat dat de uitkeringsgerechtigde
519 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 123, nr. 1. 520 Verslag namens de commissie voor de jutitie, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/018, 42. 521 J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1702; P. SENAEVE“De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht”, T.Fam. 2007, afl. 6- 7, 132; Vred. Mol 1 december 2009, RABG 2010, afl.4, 236, noot.
132
samenleeft met een andere persoon als waren zij gehuwd. De rechter zal hier vooral
onderzoeken in welke mate het feitelijke samenleven de economische situatie van de
uitkeringsgerechtigde daadwerkelijk verbetert.522 Dit werd ook bevestigd in de rechtspraak.523
A-C VAN GYSEL beweert echter dat deze mogelijkheid zich niet stelt. Volgens deze auteur
“is de rechter vrij om te beoordelen of aan de wettelijke vereiste voldaan is, maar eens deze
voorwaarden aanvaard zijn kan men hen geen ander gevolg geven dan de gevolgen in het
geval van een nieuw huwelijk of wettelijke samenwoning”.524
279. De wetgever heeft hier niet uitdrukkelijk de mogelijkheid voorzien tot afwijking via een
overeenkomst, in tegenstelling tot wat het geval is bij het nieuwe huwelijk of de verklaring
van wettelijke samenwoning.525
522 S. Brouwers, Alimentatie, 556, nr. 945. 523 Vred. Mol 1 december 2009, RABG 2010, afl.4, 236, noot. In deze uitspraak beslist de rechter om de uitkering niet af te schaffen maar ze te verlagen overeenkomstig art 301 §7 BW. 524 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 544. 525 N. DANDOY, “ limites conventionelles”, 430-431.
133
Hoofdstuk 5. De uitvoerbaarheid
280. Volgens Beginsel 2:5 dient de onderhoudsuitkering vooraf te worden betaald. Dit volgt
uit het alimentaire karakter van de onderhoudsuitkering. Aangezien de onderhoudsuitkering
ertoe strekt om de behoeftigheid van de uitkeringsgerechtigde te dekken, zal het in de meeste
gevallen zo zijn dat de uitkeringsgerechtigde de onderhoudsuitkering nodig heeft om in de
kosten van zijn of haar dagelijks levensonderhoud te voorzien.
A. Ontvangstmachtiging
281. De rechtbank kan beslissen dat in geval de uitkeringsplichtige zijn verplichting tot
betaling niet nakomt, het de uitkeringsgerechtigde toegestaan is diens inkomsten of diens
goederen die hij overeenkomstig hun huwelijksvermogensstelsel beheert, alsmede alle andere
bedragen die hem door derden verschuldigd zijn, in ontvangst te nemen. (art 301 §11, eerste
lid BW)
Dit was ook al het geval onder het oude recht (oud art. 301 bis BW)
282. De rechter kan dit niet ambtshalve beslissen. De uitkeringsgerechtigde zal het dus
moeten vorderen.
De rechtbank kan de ontvangstmachtiging al toelaten indien er een gegronde vrees bestaat dat
de onderhoudsplichtige in gebreke zal blijven om de uitkering te betalen (bijvoorbeeld
wanneer die in het verleden reeds verzuimd heeft om bijdragen in het kader van de hulp-en
bijdrageverplichting te betalen).526 De ontvangstmachtiging zal wel slechts in werking kunnen
treden wanneer de uitkeringsplichtige ook daadwerkelijk verzuimt aan zijn verplichtingen.527
Indien de uitkeringsplichtige op tijd betaalt, en de uitkeringsgerechtigde gaat ten onrechte
over tot ontvangstmachtiging dan maakt de uitkeringsgerechtigde zich schuldig aan
rechtsmisbruik.528
283. De beslissing tot ontvangstmachtiging kan worden tegengeworpen aan elke derde,
huidige of toekomstige schuldenaar, op grond van de kennisgeving ervan die hen door de
526 G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 141. 527 Amendement nr. 130 (Marghem), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/013, 3; Verslag namens de commissie voor de justitie, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/018, 45-46. 528 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 548.
134
griffier gedaan wordt op verzoek van de eiser (art 301 §11, tweede lid BW). Dit was niet
mogelijk onder het oude recht.
Indien de onderhoudsgerechtigde wenst over te gaan tot ontvangstmachtiging, dient hij of zij
dit gewoon bij de griffie aan te vragen. De nalatige onderhoudsplichtige ex-echtgenoot zal
dan via gerechtsbrief op de hoogte worden gebracht en niet via
gerechtsdeurwaardersexploot.529 Dit is een grote verbetering t.a.v. het oude recht, waar het
nog vereist was dat de onderhoudsgerechtigde de gerechtelijke uitspraak die de
ontvangstmachtiging toekende liet betekenen aan de derde.530 De mogelijkheid om aan de
griffie te vragen om de derde-schuldenaar op de hoogte te brengen van de
ontvangstmachtiging bestond voordien al ten behoeve van de hulp- en bijdrageplicht tussen
echtgenoten (art 221, derde, vierde en vijfde lid BW) en ten behoeve van de
onderhoudsuitkering van de kinderen (art 203 ter, tweede, derde en vierde lid BW).
B. Voorlopige tenuitvoerlegging
284. De rechtbank die uitspraak doet inzake een uitkering tot levensonderhoud mag
ambtshalve de voorlopige tenuitvoerlegging van de beslissing bevelen (art. 301 §12 BW).
De voorlopige tenuitvoerlegging dient dus niet door de uitkeringsgerechtigde te worden
gevorderd.
285. Volgens de meerderheid van de rechtsleer mag men uit de woorden “een uitspraak”
afleiden dat dit geldt voor de initiële toekenning van de onderhoudsuitkering na
echtscheiding, maar ook voor de eventuele beslissing tot wijziging, uitzonderlijke verlenging
in duur, opheffing, of kapitalisatie van de uitkering.531
286. Het blijft wel vereist dat de rechter in zijn uitspraak de voorlopige tenuitvoerlegging
beveelt, de uitspraak is dus niet van rechtswege uitvoerbaar bij voorraad.
529 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 21. 530 D. PIRE “La réforme du divorce”, 63-64, nr.60. 531 G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 142; P. SENAEVE, “De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht”, T.Fam. 2007, afl. 6- 7, 132; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1712; I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 99; S. BROUWERS, Alimentatie, 574.
135
Titel IV. Alimentatie in een procedure echtscheiding door
onderlinge toestemming
287. De regels van art. 301 BW over de onderhoudsuitkering na echtscheiding door
onherstelbare ontwrichting zijn enkel van toepassing op de onderhoudsuitkering na
echtscheiding door onderlinge toestemming als de wettekst dat uitdrukkelijk zo voorziet. Dit
is bijvoorbeeld het geval in art 301 §7 BW. Wanneer de echtgenoten kiezen voor een
procedure echtscheiding door onderlinge toestemming, wordt de onderhoudsuitkering
geregeld door de artikelen uit het gerechtelijk wetboek die betrekking hebben op de
echtscheiding door onderlinge toestemming.
136
Hoofdstuk 1. Overeenkomsten over een eventuele uitkering tot
levensonderhoud.
A. Alimentatie in de familierechtelijke overeenkomst
288. De echtgenoten die ervoor kiezen om te scheiden door onderlinge toestemming moeten
een globale overeenkomst afsluiten. Deze overeenkomst legt de gevolgen van de
echtscheiding vast (art 1287 Ger.W.).532
289. De echtgenoten zijn ertoe gehouden in hun overeenkomst een aantal punten vast te
leggen. Een van die punten is “het te betalen bedrag van de eventuele uitkering door de ene
echtgenoot aan de andere, gedurende de proeftijd en na de echtscheiding, alsook de formule
voor eventuele aanpassing van die uitkering aan de kosten van levensonderhoud, de
omstandigheden waaronder dit bedrag na de echtscheiding kan worden herzien en nadere
bepalingen ter zake” (art 1288 eerste lid, 4° Ger.W.).
Dit is volledig in overeenstemming met de CEFL beginselen zo. Beginsel 1:6 (1) (d) somt net
als art 1288 Ger.W. een aantal gevolgen van de echtscheiding op waarover de echtgenoten
moeten overeenkomen. De alimentatie tussen de echtgenoten is daar één van.
290. Een bepaling over een onderhoudsuitkering tussen de echtgenoten is echter niet
verplicht. Het is ook mogelijk dat er in de familierechtelijke overeenkomst helemaal geen
vermelding over een uitkering na echtscheiding te vinden is. Dit is mogelijk omdat een
onderhoudsverplichting tussen ex-echtgenoten helemaal niet wettelijk verplicht is. In dat
geval gaat de meerderheid van de rechtsleer ervan uit dat de partijen de mogelijkheid tot het
toekennen van een onderhoudsuitkering wilden uitsluiten. 533 De rechter kan in dit geval geen
uitkering meer toekennen, ook niet door toepassing van art 301 §7 BW.
291. Het is ook mogelijk dat er wel een bedrag van onderhoudsuitkering werd
overeengekomen, maar dat de echtgenoten geen indexerings- of herzieningsmodaliteiten
hebben vastgelegd.
532J-L. RENCHON, “La réforme du divorce”, 396. 533 G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 101-148; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1744.
137
292. De partijen kunnen er ook voor opteren om het recht op een onderhoudsuitkering
conventioneel te openen, maar het bedrag van diezelfde uitkering nog niet te bepalen. Dit kan
op twee manieren:
• ofwel bedingen de partijen uitdrukkelijk dat er een recht is op een
onderhoudsuitkering in hoofde van de ene echtgenoot ten opzichte van de andere, of
ten voordele van beide echtgenoten.
• ofwel komen zij overeen dat de ene echtgenoot een onderhoudsuitkering van 0,00 €
aan de andere echtgenoot zal betalen of dat beide echtgenoten recht hebben op een
onderhoudsuitkering van nul euro lastens elkaar.
De laatste mogelijkheid wordt soms ten stelligste afgeraden534, maar heeft dezelfde gevolgen
als het uitdrukkelijk openen van het recht op een onderhoudsuitkering. 535
293. De duur van de onderhoudsuitkering kan ook volledig vrij door de partijen worden
overeengekomen. Zo kunnen partijen een kortere, maar ook een langere duur dan die van de
wettelijke termijn, die geldt voor de onderhoudsuitkering na echtscheiding door onherstelbare
ontwrichting (art 301 §4 BW), overeenkomen.536
B. Verbintenisrechtelijk karakter: principe van de contractuele vrijheid
294. De onderhoudsuitkering na echtscheiding door onderlinge toestemming heeft in beginsel
een conventioneel karakter. Deze uitkering wordt dus enkel geregeld door de overeenkomst
zelf en de regels van het verbintenissenrecht. 537
Een gevolg van het conventionele karakter van de overeenkomsten is dat de bepalingen
waarin de onderhoudsuitkering bedongen worden bij betwistingen door de rechter dienen te
worden geïnterpreteerd volgens de vermoedelijke wil van de partijen ten tijde van het sluiten
van de overeenkomst.538
534 S. BROUWERS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 158, nr. 191. 535 S. BROUWERS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 158, nr. 191; F. BUYSSENS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming na de wet van 27 april 2007”, Not.Fisc.M. 2008, afl. 3, 10 (hierna verkort F. BUYSSENS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”). 536 J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 121. 537 F. BUYSSENS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 8, nr. 20. 538 Voorbeeld: Vred. Doornik (II) 13 december 2005, RTDF 2007, afl.4, 1149; Rb. Brussel 18 november 2008, Act.dr.fam., 2009, afl. 4, 74.
138
295. Wanneer de partijen in een echtscheiding door onderlinge toestemming geen duur voor
de onderhoudsuitkering zijn overeengekomen, geldt het verbintenisrechtelijk principe dat er
geen maximale duur is. In tegenstelling tot wat het geval is bij de echtscheiding door
onherstelbare ontwrichting, zal bij gebrek aan een bepaling over de duur van de uitkering dus
niet de wettelijke maximumduur van art 301 §4 B.W. van toepassing zijn.539
539 J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 121.
139
Hoofdstuk 2. Principiële wijzigbaarheid (door rechterlijke
herziening)
A. Wettelijk principe
296. Onder het oude recht was er sprake van een principiële onwijzigbaarheid. De
onderhoudsuitkering die echtgenoten in de familierechtelijke overeenkomst waren
overeengekomen was enkel wijzigbaar indien dit door de partijen uitdrukkelijk zo was
overeengekomen.540 Indien zij niet hadden voorzien in de mogelijkheid tot en voorwaarden
voor een wijziging, dan kon de uitkering enkel nog gewijzigd worden indien de partijen dat
later overeenkwamen of volgens de regels van het algemeen verbintenissenrecht.
De reden hiervoor was het gebrek aan een wettelijke bepaling die in een wijziging door de
rechter voorzag. De verbintenis tot het betalen van een uitkering van de ene ex-echtgenoot aan
de andere na echtscheiding in een echtscheiding door onderlinge toestemming werd dus
volledig beheerst door het verbintenissenrecht. Dit is in overeenstemming met het
conventioneel karakter van de uitkering. Art. 1134, eerste lid BW stelt dat de
overeenkomsten de partijen tot wet strekken. Wie zich dus had verbonden tot het betalen van
een uitkering aan zijn of haar ex-echtgenoot en geen herzieningsmodaliteiten of
maximumtermijn had voorzien moest blijven betalen, ook al was de situatie na verloop van
tijd helemaal veranderd.
297. De “gebetonneerde onwijzigbaarheid” werd als onredelijk en discriminerend
beschouwd.541
Met de Wet van 30 juni 1994 had de wetgever al een eerste poging gedaan om het probleem
te beperken door invoeging van art 1288, eerste alinea, 4° Ger.W.542 Deze bepaling spoort de
echtgenoten ertoe aan om de omstandigheden volgens welke de modaliteiten en het bedrag
van de onderhoudsuitkering kunnen worden herzien, op te nemen in de overeenkomst. De
540 S. BROUWERS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 151. 541 G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 101-148; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1809; S. LOUIS, “Le nouveau divorce par consentement mutuel”, 140. 542 J-L. RENCHON, “La nouvelle réforme (précipitée) du droit Belge du divorce: le droit au divorce”, RTDF 2007, afl. 4, 1030.
140
verantwoordelijkheid om in een wijzigbare uitkering te voorzien werd dus op de schouders
van de echtgenoten zelf geplaatst.543
298. In de gevallen waarin de echtgenoten geen gebruik hadden gemaakt van de mogelijkheid
om zelf de wijzigbaarheid te regelen bleef het Hof van Cassatie echter resoluut vasthouden
aan de principiële onwijzigbaarheid. Het Hof stelde telkens dat de onwijzigbaarheid steunde
op het feit dat het enkel een verbintenisrechtelijke overeenkomst betrof, waarop art. 1134 BW
toepasselijk was: overeenkomsten strekken partijen tot wet. 544 Het feit dat er nieuwe
onvoorziene omstandigheden waren die de uitvoering van de verbintenis tot het betalen van
de uitkering voor de onderhoudsschuldenaar erg moeilijk maakten, impliceerde volgens het
Hof niet dat de regel van de uitvoering te goeder trouw van toepassing zou zijn.545 Enkel het
aantonen van een wilsgebrek in hoofde van de onderhoudsschuldenaar werd aanvaard als
grondslag voor het nietig verklaren van een beding tot onderhoudsuitkering na
echtscheiding.546
Het Grondwettelijk Hof stelde dat het gelijkheidsbeginsel, noch het non-discriminatiebeginsel
geschonden werden door deze principiële onwijzigbaarheid.547
299. Om “te verhelpen aan de soms onrechtvaardige gevolgen van de toepassing van de
contractuele principes bij deze materie” heeft de wetgever in het nieuwe art 301 §7, eerste lid
BW voorzien dat “zelfs in geval van echtscheiding door onderlinge toestemming (…) de
rechtbank de uitkering kan verhogen, verminderen of afschaffen.” 548
300. Doordat de wet van 27 april 2007 art. 301 §7 BW mede van toepassing heeft gemaakt op
de onderhoudsuitkering na echtscheiding door onderlinge toestemming wordt er dus een
uitweg geboden aan de echtgenoten die een onderhoudsuitkering na echtscheiding bedongen
hebben, maar nagelaten hebben om zelf eventuele mogelijkheden ter wijziging van die
543 F. BUYSSENS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 9, nr.20. 544 Cass. 5 juni 1986, Arr.Cass. 1985-86, 1360, RW 1986-87, 1478, noot W.PINTENS; Cass. 21 juni 1991, Arr.Cass. 990-91, 1054, RW 1991-92, 547; Cass. 16 juni 2000, R.W. 2000-01, 238, noot W. PINTENS, E.J. 2001, 31, noot P. SENAEVE; Cass. 20 april 2006, E.J. 2006, 100, noot C. AERTS. 545 Cass. 14 april 1994, Arr.Cass. 1994, 369, RW 1994-95, 434. 546 Cass. 16 juni 2000, Arr.Cass. 2000, RW 2000-01, 283, noot W.PINTENS en E.J. 2000, 31, noot P. SENAEVE. Dit arrest was uiterst belangrijk, omdat het Hof van Casatie er niet van uit ging dat de nietigheid van een beding of van de hele overeenkomst tot gevolg zou hebben dat er geen echtscheiding meer was omdat deze nietigheid hetzelfde zou zijn als het terugkomen op de toestemming tot echtscheiding (en dus de echtscheiding zelf). In casu werd het beding over de onderhoudsuitkering tussen de ex-echtgenoten nietig verklaard wegens bedrog. 547 Arbitragehof 2 juli 2003, nr. 96/2003, B.S. 5 november 2003, 53871, E.J. 2004, 158, noot P. SENAEVE. 548 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 20.
141
uitkering voorop te stellen.549 Op deze manier is een einde gemaakt aan het louter
conventionele karakter van de onderhoudsuitkering na echtscheiding door onderlinge
toestemming en heeft ook deze regeling een alimentaire toets gekregen.550
301. Het conventionele karakter van de onderhoudsuitkering na echtscheiding door onderlinge
toestemming is dus niet meer absoluut. In principe kan de rechter op vraag van een van de
partijen de uitkering wijzigen.
De wet laat de partijen echter wel in de mogelijkheid om anders te bedingen, in dus in feite
terug te keren naar de principiële onveranderlijkheid.551 Hierbij mag men zeker niet uit het
oog verliezen dat indien partijen van deze mogelijkheid gebruik willen maken, zij de
principiële wijzigbaarheid uitdrukkelijk moeten wegbedingen.552 Het is echter geen alles of
niets keuze: de partijen kunnen de wijzigbaarheid ook veranderen door hun eigen
voorwaarden en criteria aan de rechter op te dringen. 553
Opdat de criteria uit art 301 §7 BW toepassing zouden vinden is dus vereist dat de partijen
geen onwijzigbaarheid zijn overeengekomen, én dat ze er niet zelf voor hebben gekozen om
hun eigen criteria voorop te stellen.554
302. Art 301 §7, eerste lid BW stelt dat de rechtbank de uitkering kan aanpassen in het vonnis
dat de echtscheiding uitspreekt of door een latere beslissing. Voor wat betreft de
echtscheiding door onderlinge toestemming is dit volgens G. VERSCHELDEN echter onjuist.
Indien de rechtbank al in het vonnis dat de echtscheiding uitspreekt een wijziging van het
overeengekomen bedrag van de uitkering zou opnemen op vraag van één van de partijen, dan
zou niet meer aan de voorwaarden tot het verkrijgen van de echtscheiding voldaan zijn. Er
zou immers geen akkoord meer zijn over alle gevolgen van de echtscheiding wat impliceert
dat de door art 230 BW vereiste onderlinge toestemming er niet is, en de echtscheiding dus
ook niet kan worden uitgesproken.555 Indien de wijziging gebeurt op vraag van beide partijen,
is art. 1293 Ger.W. van toepassing.556
549 N. DANDOY, “ limites conventionelles”, 424. 550 F. BUYSSENS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 9; L. ROUSSEAU, “Le nouveau divorce par consentement mutuel” RNB 2008, afl. 3021, 444. 551 K. VERSTRAETE, “Hervorming echtscheidingsrecht, 642. 552 F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 66. 553 S. BROUWERS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 141-176; S. LOUIS, “Le nouveau divorce par consentement mutuel”, 131- 156. 554 J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 117. 555 J.GERLO, G.VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1810; G. VERSCHELDEN, “De echtscheiding door onderlinge toestemming”, 149. 556 F. BUYSSENS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 10, nr. 26.
142
303. Als de echtgenoten in onderlinge overeenstemming het bedrag of de modaliteiten van de
uitkering na echtscheiding nog willen veranderen tijdens de echtscheidingsprocedure, dan
moeten zij een beroep doen op art 1293 Ger.W.557 In dat geval is het echter niet voldoende dat
de partijen aantonen dat de eerder overeengekomen uitkering niet meer aangepast is als
gevolg van van nieuwe omstandigheden (die zich onafhankelijk van hun wil hebben
voorgedaan). Het criterium dat de wetgever hier stelt is veel strenger: er moet namelijk sprake
zijn van een “ingrijpende wijziging in hun toestand”. De toepassing van art 1293 Ger.W.
verdient hier voorrang op art 301 §7 BW omdat dit artikel specifiek betrekking heeft op de
echtscheiding door onderlinge toestemming, en omdat het bovendien van openbare orde is.558
304. De rechter kan de onderhoudsuitkering niet ambtshalve herzien.
Vóór het echtscheidingsvonnis heeft de rechter geen enkele appreciatie en
onderzoeksbevoegdheid wat de inhoud van de overeenkomst betreft.559 Art 1288 2e lid
Ger.W. bepaalt dat de rechter de regelingen m.b.t. de kinderen kan herzien. A contrario kan
hieruit worden afgeleid dat hij niet de bevoegdheid heeft de regeling m.b.t. de
onderhoudsuitkering tussen echtgenoten te herzien.560 De rechter mag enkel onderzoeken of
de voorwaarden voor de echtscheiding door onderlinge toestemming zijn voldaan en of de
formaliteiten zijn in acht genomen (art 1298 Ger.W.).
Nadat de echtscheiding werd uigesproken is altijd vereist dat een van de partijen de wijziging
van de uitkering overeenkomst art 301 §7 BW vordert. Die partij moet daarbij bovendien het
bewijs leveren van de vereiste voorwaarden, zijnde de nieuwe omstandigheden onafhankelijk
van de wil van de partijen, waardoor het bedrag van de uitkering niet meer aangepast is.561
305. Het is nogal vreemd dat de onderhoudsuitkering na echtscheiding door onderlinge
toestemming enerzijds volledig geregeld wordt door de bepalingen in het gerechtelijk
wetboek, en dat de wetgever er in de Wet van 27 april 2007 anderzijds voor gekozen heeft om
een bepaling uit het burgerlijk wetboek, namelijk een artikel dat betrekking heeft op de
echtscheiding door onherstelbare ontwrichting, op die onderhoudsuitkering toepasselijk te
557 L. ROUSSEAU, “Le nouveau divorce par consentement mutuel”, RNB 2008, afl. 3021, 446; S. BROUWERS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 156, nr. 190. 558 S. BROUWERS, Alimentatie, 579. 559 F. BUYSSENS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 10. In die zin ook: S. LOUIS, “Le nouveau divorce par consentement mutuel”, 142. 560 S. LOUIS, “Le nouveau divorce par consentement mutuel”, 142, nr. 15. 561 F. BUYSSENS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 10, nr. 26.
143
verklaren. Dit lijkt erg onlogisch, maar wordt verklaard door de oorspronkelijke bedoeling om
tot één uniforme echtscheidingsgrond te komen.562 Misschien was het beter geweest indien de
wetgever ervoor had gekozen om een aparte nieuwe regel in te voeren bij de bepalingen die
de onderhoudsuitkering na echtscheiding door onderlinge toestemming betreft (namelijk art
1288 Ger.W.). 563
In het licht van de CEFL beginselen is het echter wel logisch dat de wetgever de bepaling
over de wijzigbaarheid uit art 301 BW ook toepasselijk heeft verklaard op de
onderhoudsuitkering na echtscheiding door onderlinge toestemming. Ten minste indien men
er in overeenstemming met Beginsel 2:1 van uit gaat dat de CEFL de bedoeling had om ook
de regels voor de onderhoudsuitkering na echtscheiding door onderlinge toestemming zoveel
mogelijk gelijk te maken aan de regels voor de onderhoudsuitkering na echtscheiding door
onherstelbare ontwrichting.
B. Het wettelijke herzieningscriterium
306. Indien een ex-echtgenoot zich tot de rechter richt met een vordering om zijn of haar
uitkering te laten verhogen, verminderen of te laten afschaffen, zal die ex-echtgenoot moeten
bewijzen dat het bedrag van de huidige uitkering niet meer aangepast is omwille van nieuwe
omstandigheden die zich hebben voorgedaan onafhankelijk van de wil van de partijen (art 301
§7, eerste lid in fine BW)
§ 1. Nieuwe omstandigheden onafhankelijk van de wil van de partijen
307. Het is de ex-echtgenoot die de herziening vraagt die ook het bewijs moet aanvoeren van
de nieuwe omstandigheden.
308. Wat dient te worden begrepen onder “nieuwe omstandigheden”? De memorie van
toelichting bij het wetsontwerp geeft aan dat inspiratie kan gezocht worden in de rechtspraak
bij art 1288 tweede lid Ger.W i.v.m. de uitzonderlijke wijzigbaarheid van overeenkomsten
m.b.t. de kinderen564 Dit is vreemd, aangezien in dat artikel een ander criterium gehanteerd
wordt om de wijzigbaarheid te bekomen. Het criterium dat gesteld wordt in art 1288 tweede
562 S. BROUWERS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 156, nr. 189. 563 J-L. RENCHON, “La nouvelle réforme (précipitée) du droit Belge du divorce: le droit au divorce”, RTDF 2007, afl. 4, 1031. 564 Memorie van toelichting, Parl.St .Kamer 2005-06, nr 51-2341/001, 20.
144
lid Ger.W. is dat er nieuwe omstandigheden zijn buiten de wil van de partijen die hun
toestand of die van de kinderen ingrijpend wijzigen. Het is dus eigenlijk een strenger
criterium dan dat van art 301 §7 BW, dat geen ingrijpende nieuwe omstandigheden, maar
gewoon nieuwe omstandigheden vereist. Bovendien wordt in de rechtsleer gesteld dat de
rechtspraak over art 1288 tweede lid Ger.W. niet automatisch kan gehanteerd worden omdat
dit artikel steunt op de wettelijke verplichting uit art 203 BW voor de ouders om bij te dragen
in het onderhoud van hun kinderen. 565 In art 301 §7 BW gaat het immers niet om een
wettelijke maar om een vrijwillig opgenomen verplichting.
309. Over wat onder de toepassing van deze nieuwe omstandigheden valt, kan gediscussieerd
worden. Veelal worden gevallen zoals langdurige ziekte, onvrijwillig ontslag, niet-bedrieglijk
faillissement of onvrijwillig verlies van belangrijke vermogensbestanddelen unaniem
aanvaard als mogelijke gronden.566
In sommige gevallen is men het echter niet eens over het feit of de gebeurtenis zich al dan niet
onafhankelijk van de wil van de partijen heeft voorgedaan. Hier kan men denken aan de
geboorte van een kind567 of de ex-echtgenoot die opnieuw in het huwelijk treedt of een
langdurige relatie aangaat.568 Volgens het hof van Beroep te Gent kan ook een LAT-relatie die
de uitkeringsgerechtigde aangaat aanvaard worden.569 Bijkomend probleem is hier dat indien
men zou oordelen dat deze gebeurtenissen zich niet onafhankelijk van de wil van de partijen
hebben voorgedaan, er eventueel sprake zou kunnen zijn van een schending van art 8
E.V.R.M. G. VERSCHELDEN merkt hier echter terecht op dat indien een echtgenoot zich
ertoe verbindt om een onderhoudsuitkering ten gunste van zijn ex-echtgenoot op zich te
nemen, zich er toch van bewust is dat dit in de toekomst een negatieve invloed kan hebben op
zijn alimentaire draagkracht in de toekomst.570
310. De CEFL beginselen scheppen in dit geval niet echt veel duidelijkheid. Bij Beginsel 2:4,
dat een aantal factoren ter beoordeling van de vordering tot onderhoudsuitkering vooropstelt
565 G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 113; F. BUYSSENS., “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 11, nr.30; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1818. 566 J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr.1819; F. BUYSSENS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 11. 567 S. LOUIS, “Le nouveau divorce par consentement mutuel”, 144, nr.21. 568 Onder het oude recht werd door het Hof van Cassatie aanvaard dat een nieuw huwelijk van de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot als een omstandigheid onafhankelijk van de wil van de partijen dient te worden beschouwd: Cass. 16 juni 1995, Arr.Cass. 1995, 626; Div. Act. 1997, 27, noot A-C. VAN GYSEL en EJ
1996, 23, noot J. ROODHOOFT. 569 Gent 22 juni 2007, Njw 2008, nr 189, 741, noot G. VERSCHELDEN. 570 J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1819.
145
wordt “een nieuw huwelijk of een langdurige relatie” in aanmerking genomen. Indien men dit
letterlijk interpreteert zou men kunnen stellen dat zowel een nieuw huwelijk of een nieuwe
relatie van de onderhoudsplichtige ex-echtgenoot ook in aanmerking komen als factoren
waarmee men rekening moet houden bij de beoordeling van de onderhoudsuitkering. Indien
men Beginselen 2:4 en 2:6 samen bekijkt moet men er bij een letterlijke interpretatie van de
CEFL beginselen vanuit gaan dat ook hier een vermindering van het bedrag van de uitkering
mogelijk is. Bij de commentaar van Beginsel 2:4 wordt echter gesteld dat dit beginsel niet
voor elke ex echtgenoot de mogelijkheid inhoudt om de wijziging van de onderhoudsuitkering
te vragen wegens nieuwe omstandigheden. De omstandigheden die de wijzigbaarheid bepalen
worden volgens de CEFL op dit vlak helemaal aan het nationale recht overgelaten.571
Uit Beginsel 2:7 (b) kan men afleiden dat de hulp- en bijdrageverplichting van de
uitkeringsplichtige ex-echtgenoot tegenover diens nieuwe echtgenoot van belang zouden
kunnen zijn. Dat beginsel stelt immers dat “bij de vaststelling van de mogelijkheden van de
alimentatieplichtige echtgenoot…rekening wordt gehouden met de alimentatieplicht
tegenover zijn nieuwe echtgenoot” Dit beginsel doelt echter wel op de initiële begroting van
het bedrag van de onderhoudsuitkering. Mijns inziens gaat de verplichting om “rekening te
houden met de alimentatieplicht tegenover de nieuwe echtgenoot” niet voor op het respect dat
overeenkomstig Beginsel 2:10 (2) aan de alimentatieovereenkomst moet worden gegeven.
311. Wanneer in de overeenkomst niet bepaald werd dat de onderhoudsuitkering een einde zal
nemen wanneer de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot een nieuw huwelijk aangaat, of een
verklaring van wettelijke samenwoning ondertekent, is het betwist of deze omstandigheden
zich wel onafhankelijk van de wil van de partijen hebben voorgedaan. 572
Het overlijden van de uitkeringsplichtige echtgenoot kan als een nieuwe omstandigheid
onafhankelijk van de wil van de partijen beschouwd worden. 573 In dat geval zullen het de
erfgenamen zijn die de vordering tot vermindering of afschaffing van de onderhoudsuitkering
indienen. In het geval van de echtscheiding door onderlinge toestemming is het, behalve
indien de partijen het tegenovergestelde zijn overeengekomen, immers niet zo dat de
onderhoudsuitkering een einde neemt bij het overlijden van de onderhoudsplichtige ex-
echtgenoot. De grondslag hiervoor is te vinden in art. 1122 BW, naar luid waarvan men wordt
571
K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 95, nr. 9. 572 J-C. BROUWERS, “Dix questions”, 53. 573 J-L. RENCHON, “La nouvelle réforme (précipitée) du droit Belge du divorce: le droit au divorce”, RTDF 2007, afl. 4, 1032.
146
geacht te hebben bedongen voor zichzelf en voor zijn erfgenamen en rechtverkrijgenden,
tenzij het tegendeel uitdrukkelijk bepaald is of uit de aard van de overeenkomst voortvloeit.
§ 2. Invloed van de vereffening en verdeling van het huwelijksvermogensstelsel
312. Indien ten gevolge van de ontbinding van het huwelijk, de vereffening en verdeling van
het gemeenschappelijk vermogen of van de onverdeeldheid die tussen de echtgenoten
bestond, aanleiding geeft tot een wijziging van hun financiële toestand, die een aanpassing
rechtvaardigt van de uitkering tot levensonderhoud welke het voorwerp was van een vonnis of
overeenkomst, gewezen of gesloten voor de opmaak van de vereffeningsrekeningen, kan de
rechtbank eveneens de uitkering aanpassen, tenzij in geval van echtscheiding door onderlinge
toestemming. (art 301 §7, tweede lid BW).
313. Deze mogelijkheid bestaat niet bij een echtscheiding door onderlinge toestemming,
omdat de echtgenoten bij het opstellen van de familierechtelijke overeenkomst ook kennis
hebben over de vermogensrechtelijke gevolgen van de echtscheiding, aangezien ook dit een
element is waarover er onderlinge toestemming dient te zijn. De wetgever heeft ze dan ook
expliciet uitgesloten in art 301 §7 tweede lid BW voor wat betreft de echtscheiding door
onderlinge toestemming.574 Deze uitsluiting valt volgens sommige auteurs echter te betreuren
omdat de echtgenoten kunnen afspreken dat een goed uit het gemeenschappelijk vermogen na
de echtscheiding door onderlinge toestemming in onverdeeldheid zal blijven, in welk geval de
echtgenoten op het moment van de echtscheiding nog niet alle uiteindelijke
vermogensrechtelijk gevolgen van de echtscheiding kennen. 575
§ 3. De rechtbank kan de uitkering verhogen, verminderen of afschaffen
314. Volgens de meerderheid in de rechtsleer is het voor de rechter niet mogelijk om een
uitkering toe te kennen wanneer partijen de mogelijkheid van een onderhoudsuitkering na
echtscheiding expliciet hebben uitgesloten. Ook indien er geen enkel beding over een
eventuele onderhoudsuitkering werd opgenomen in de overeenkomst, is het volgens deze
strekking niet mogelijk dat de rechter op grond van art 301 §7 BW er toch nog één zou
574 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341, 21. 575 J.C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 118; I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 92.
147
toekennen.576 Art 1288, 4° eerste lid Ger.W. spreekt immers van een eventuele
onderhoudsuitkering, dit impliceert dat een beding over de onderhoudsuitkering na
echtscheiding facultatief is en dat indien er niks werd bedongen er ook geen recht op een
uitkering is. De rechter kan volgens deze redenering nooit een recht op alimentatie doen
ontstaan in of na een procedure echtscheiding door onderlinge toestemming. Ook de duur van
de bedongen onderhoudsuitkering kan hij niet aanpassen.577
315. Een minderheid in de rechtsleer is het hier niet mee eens.578Deze strekking baseert zich
op het feit dat volgens art. 301 §7, eerste lid BW de wijzigingsmogelijkheid beperkt is tot het
bedrag van de uitkering, niet het recht op een uitkering.
316. Naar mijn aanvoelen verdient het uiteindelijke resultaat van de eerste stelling de
voorkeur. Enerzijds is art 1288, 4° eerste lid Ger.W de basisbepaling voor het recht op een
onderhoudsuitkering bij echtscheiding door onderlinge toestemming. Art 301 §7, eerste lid
BW is echter specifieker. Omdat dit artikel uitdrukkelijk van toepassing werd verklaard op de
onderhoudsuitkering na echtscheiding door onderlinge toestemming, moet men volgens mij
de specifiekere bepaling voorrang verlenen: “lex spcialis derogat generali”. Anderzijds is het
echter te verregaand om te stellen dat het ontbreken van een beding over een
onderhoudsuitkering hetzelfde is als een beding dat in een uitkering van 0,00 € voorziet.
Indien men de minderheidsstelling volgt moet er immers sprake zijn van een bedrag dat kan
worden gewijzigd. Ook al heeft art. 301 §7, eerste lid BW de voorkeur, in deze situatie kan
het artikel niet toegepast worden, aangezien er geen bedrag is dat gewijzigd kan worden.
317. Het is ook mogelijk dat de partijen uitdrukkelijk het recht op een onderhoudsuitkering na
echtscheiding geopend hebben, zonder een bedrag te vernoemen. In dat geval moet men ervan
uitgaan dat in de omstandigheden zoals ze zijn ten tijde van de echtscheiding er geen
onderhoudsuitkering verschuldigd is, maar dat indien de omstandigheden nadien
onafhankelijk van de wil van de partijen wijzigen, elke partij (in de praktijk de partij die
576 J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1814; S. BROUWERS, Alimentatie, 579; F. BUYSSENS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 10, nr 26; P. SENAEVE, personen en familierecht, nr.1765; G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 101-148; S. BROUWERS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 158, nr. 191; S. LOUIS, “Le nouveau divorce par consentement mutuel”,144, nr. 21. 577
F. SWENNEN, “Het nieuwe Belgische alimentatierecht en de CEFL beginselen”, 49; S. LOUIS, “Le nouveau divorce par consentement mutuel”, 144. 578 L. ROUSSEAU, “Le nouveau divorce par consentement mutuel”, RNB 2008, afl. 3021, 446-447; J-C. BROUWERS, “La réforme du divorce (loi du 27 avril 2007)”, RNB 2007, afl. 3013, 615.
148
behoeftig is geworden sinds de wijziging van omstandigheden) aan de rechter kan vragen om
een onderhoudsuitkering toe te kennen.579 Ook wanneer de echtgenoten overeenkomen dat er
geen onderhoudsuitkering na echtscheiding toegekend wordt “omdat dat niet nodig is
rekening houdend met hun inkomsten” is het volgens J-C. BROUWERS mogelijk dat de
rechter door toepassing van art 301 §7 BW toch nog een uitkering toekent.580 Met dit beding
moet men volgens deze auteur gelijkstellen het beding waarbij er een onderhoudsuitkering
van 0,00 euro wordt overeengekomen.581 Indien het recht op een uitkering conventioneel werd
geopend, of er werd een bedrag van nul euro overeengekomen, heeft de rechter dus bij
gewijzigde omstandigheden onafhankelijk van de wil van de partijen wel de mogelijkheid om
een onderhoudsuitkering toe te kennen, waarvan hij het bedrag soeverein kan bepalen.
C. Conventionele uitzonderingen
318. In principe zijn de wettelijke herzieningscriteria van art. 301 §7 eerste lid BW ook van
toepassing bij echtscheiding door onderlinge toestemming. Maar het is de partijen ook
toegelaten om deze wijzigingscriteria contractueel aan te passen of uit te schakelen: art 301
§7, eerste lid BW stelt dat het wettelijk principe altijd geldt, “uitgezonderd indien de partijen
in dat geval uitdrukkelijk het tegenovergestelde zijn overeengekomen”.
Bovendien wordt deze mogelijkheid expliciet bevestigd voor de echtscheiding door
onderlinge toestemming in art. 1288, 4° eerste lid Ger.W: “de partijen zijn ertoe gehouden
hun overeenkomst omtrent de volgende punten bij geschrift vast te leggen…het bedrag van de
eventuele uitkering…de omstandigheden waaronder dit bedrag kan worden herzien en de
nadere bepalingen ter zake.”
Partijen kunnen dus uitdrukkelijk overeenkomen dat de uitkering onwijzigbaar is. Het meest
logische zou zijn dat deze overeenkomst de vorm aanneemt van een beding in de
familierechtelijke overeenkomst, maar ze kan ook de vorm aannemen van een latere
overeenkomst.582 De latere overeenkomsten tussen ex-echtgenoten dienen op het vlak van de
onderhoudsuitkering na echtscheiding door onderlinge toestemming niet te worden
gehomologeerd.
579 G. VERSCHELDEN, “De echtscheiding door onderlinge toestemming”, 149. 580 J-C. BROUWERS, “Dix questions”, 54. 581 F. BUYSSENS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 10, nr. 26. 582 F. BUYSSENS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 9, nr. 23.
149
319. Wanneer de overeengekomen onderhoudsuitkering een kapitaal betreft, dan is een beding
dat de uitkering uitdrukkelijk onwijzigbaar maakt cruciaal. Een gebrek van een zo een beding
zou erg zware gevolgen kunnen hebben en volgens F. BUYSSENS eventueel zelfs tot
aansprakelijkheid van de betrokken notaris of advocaat kunnen leiden.583 Volgens S.
BROUWERS is een beding van onwijzigbaarheid van het kapitaal waardoor de
onderhoudsuitkering vervangen wordt echter niet absoluut noodzakelijk “voor zover het
kapitaal een zuivere omzetting van de uitkering is”. In dat geval put “de betaling ervan ook
het recht op een uitkering uit, en vermits er geen ‘recht op’ meer is kan volgens deze auteur
ook de principiële wijzigingsmogelijkheid niet meer spelen”.584
320. De echtgenoten kunnen er ook voor kiezen om het wettelijk herzieningscriterium strikter
of soepeler te maken. Aangezien de partijen volgens de wet vrij zijn om de principiële
wijzigbaarheid uit te schakelen, is het ook mogelijk om ze slechts in bepaalde gevallen uit te
sluiten of deels uit te sluiten.585
Indien de partijen de omstandigheden waarin er sprake zal zijn van een wijziging
conventioneel vast stellen, moeten deze conventionele omstandigheden dus voorrang krijgen
op de wettelijke omstandigheden.586
Indien de principiële wijzigbaarheid door de echtgenoten uitgesloten wordt, zal de uitkering
onwijzigbaar zijn en wordt ze volledig beheerst door het verbintenissenrecht.
321. Als er in de overeenkomst geen beding over de wijzigbaarheid is opgenomen, dan is de
wet toepasselijk en is de uitkering dus wijzigbaar volgens de voorwaarden van art 301 §7
BW.
583 F. BUYSSENS,, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 9, nr. 23. 584 S. BROUWERS, Alimentatie, 580. 585 G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 114. 586 Cass. 30 april 2004, RTDF 2004, 592; J -C. BROUWERS, “Dix questions”,54; N. DANDOY, “l imites conventionelles”, 425.
150
Hoofdstuk 3. Beëindiging
A.Verstrijken van een termijn
322. De onderhoudsuitkering na echtscheiding door onderlinge toestemming is in principe
niet gebonden aan een bepaalde termijn. Het is dus niet zo dat indien door de partijen niks
werd overeengekomen over de duurtijd van de uitkering, de wettelijke termijn van art 301 §4
BW van toepassing is.587 Enkel wanneer de partijen een beperking in de duurtijd van de
uitkering overeenkomen zal die er zijn.588 Ook na de aanpassing van de onderhoudsuitkering
door de rechter door toepassing van art 301 §7 BW zijn de andere bepalingen van art 301
BW, m.b.t de duur van de uitkering en het einde ervan niet van toepassing.589
B. Passieve overdraagbaarheid
323. Het is onduidelijk of het overlijden van de uitkeringsplichtige een einde maakt aan de
onderhoudsuitkering na echtscheiding door onderlinge toestemming.
Volgens J-C BROUWERS zal bij overlijden van de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot de
verplichting tot het betalen van de uitkering overgaan op de erfgenamen van de
uitkeringsplichtige.590 Ook hier kan men echter anders bedingen. Ook dit is ook een gevolg
van het verbintenisrechtelijke karakter van de het beding of de overeenkomst betreffende de
onderhoudsuitkering.
C. Nieuw huwelijk of verklaring van wettelijke samenwoning
324. Volgens dit artikel eindigt de onderhoudsuitkering na echtscheiding in ieder geval
definitief in geval van een nieuw huwelijk van de uitkeringsgerechtigde, of op het ogenblik
waarop deze laatste een verklaring van wettelijke samenwoning doet, tenzij de partijen anders
overeenkomen.
587 J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 120. 588 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 554. 589 S. BROUWERS, Alimentatie, 581; J.C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 120; J-L. RENCHON, “La nouvelle réforme (précipitée) du droit Belge du divorce: le droit au divorce”, RTDF 2007, afl. 4, 1032; J-C. BROUWERS, “Dix questions”, 53. 590 J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 120.
151
325. Zijn deze beëindigingwijzen ook toepasselijk in geval van echtscheiding door onderlinge
toestemming?591
Volgens J-C. Brouwers niet, omdat enkel art 301 §7 B.W. toepasselijk is op de
onderhoudsuitkering na echtscheiding door onderlinge toestemming. 592 Uit het feit dat de
wetgever ervoor gekozen heeft om die bepaling uitdrukkelijk toepasselijk te verklaren in het
geval van echtscheiding door onderlinge toestemming, volgt dus dat geen enkele andere
bepaling van art. 301 BW dat is. Dit staat echter niet in de weg dat een nieuw huwelijk, het
ondertekenen van een wettelijke verklaring van samenwonen of het feit dat de
uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot samenwoont met een derde als ware zij gehuwd,
omstandigheden onafhankelijk van de wil van de partijen kunnen zijn, waardoor het bedrag
van de onderhoudsuitkering niet meer aangepast is en de vermindering of afschaffing van het
bedrag overeenkomstig art 301 §7 BW kan worden toegekend.593 Omgekeerd, wanneer de
echtgenoten bepaalde vervalclausules bedongen hebben, die bepalen dat de uitkering vervalt
bijvoorbeeld bij het aangaan van een nieuwe relatie, of na het verstrijken van een bepaalde
termijn, is het niet mogelijk om deze clausules nadien via art 301 §7 BW nog te omzeilen.594
N. DANDOY stelt echter dat de bewoordingen van art 301 §10, tweede lid BW doen geloven
dat deze vervalgronden ook van toepassing zijn op echtgenoten die door onderlinge
toestemming uit de echt scheiden, of voor echtgenoten die de onderhoudsuitkering bij
overeenkomst hebben vastgelegd. Deze bepaling stelt immers dat de uitkering “in ieder geval”
eindigt, “tenzij de partijen anders overeenkomen”.595
326. Ook hier kunnen partijen ervoor kiezen om zelf bij overeenkomst te bepalen in welke
gevallen de bedongen onderhoudsuitkering zal vervallen.
Het is aangewezen dat de partijen hierin zo duidelijk als mogelijk zijn. Wanneer de
echtgenoten bijvoorbeeld overeenkomen dat de onderhoudsuitkering zal vervallen wanneer de
onderhoudsgerechtigde stabiel samenwoont met een derde, dan kan dit stabiel samenwonen
bewezen worden met alle middelen waaruit blijkt dat het partnerschap zichtbaar en officieel
is.596
591 N. DANDOY, “limites conventionelles”, 430-431. 592 J-C. BROUWERS, “Dix questions”, 53; In die zin ook: S. BROUWERS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 158, nr. 194. 593 J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 120. 594 F. BUYSSENS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 10; L. ROUSSEAU, “Le nouveau divorce par consentement mutuel”, RNB 2008, afl. 3021, 447. 595 N. DANDOY, “limites conventionelles”, 431. 596 Luik (7e k.) 14 december 2006, JLMB 2007, afl. 38, 1594 en JT 2007, afl. 6278, 663. In dit geval bleek het partnerschap uit het feit dat de onderhoudsgerechtigde en de derde zich naar vrienden en familie toe als koppel
152
Besluit
327. De algemene doelstellingen en principes van de nieuwe echtscheidingswet stemmen in
grote mate overeen met de CEFL beginselen.
De overeenstemmingen blijken echter niet het gevolg te zijn van van een overname van de
principes uit de beginselen door de Belgische wetgever. Ze lijken eerder ontwikkeld te zijn
vanuit algemene tendensen in de maatschppij en het recht die te maken hebben met het
huwelijk en de problemen die zich onder het oude recht stelden bij echtscheidingen.
328. Een belangrijke overeenstemming tussen het nieuwe artikel 301 BW en de CEFL
Beginselen is de ruime mogelijkheid die aan de (ex-)echtgenoten wordt gelaten om
overeenkomsten te maken over de onderhoudsuitkering na echtscheiding. Dit is een positieve
vaststelling waarbij men ongetwijfeld uitgegaan is van de gedachte dat de partijen zelf het
beste geplaatst zijn om beslissingen te nemen over de gevolgen van hun echtscheiding. Door
de partijen hierin een grotere vrijheid te geven zal er meer tevredenheid zijn met de gekozen
oplossing. Dit zal leiden tot een betere naleving van de overeenkomsten. Een minpunt in het
Belgische recht is dat de overeenkomst die gesloten werd na de echtscheiding in de regel niet
aan een rechterlijke controle onderworpen is. Bovendien is er onduidelijkheid over de
bevoegdheid van de rechter bij de controle op overeenkomsten gesloten voor de
echtscheiding. Zoals ik aangestipt heb zijn de CEFL beginselen een stuk consequenter in deze
rechterlijke controle.
329. Ook wat het idee van de zelfredzaamheid van elke echtgenoot na de echtscheiding betreft
is er sprake van een ruime mate van overeenstemming tussen de Belgische regels en de
beginselen. Men gaat er in beide systemen vanuit dat elke echtgenoot in principe zelf
verantwoordelijk is voor zijn of haar financiële situatie na de echtscheiding. Beide systemen
stellen echter meteen daarna dit indien een ex-echtgenoot behoefte heeft aan een uitkering, en
de andere ex-echtgenoot in de mogelijkheid is om hieraan tegemoet te komen, een alimentatie
na de echtscheiding gerechtvaardigd is.
profileerden.; Vred. Doornik (II) 22 mei 2007, RTDF. 2008, afl. 2, 500. In dit geval bleek de nieuwe relatie uit vaststelling het overspel bij gerechtsdeurwaardersexploot en de vaststellingen van een privé detective; Vred. Brugge (II) 10 juli 2006, TGR, 2007, afl. 1, 6. In deze uitspraak werd aanvaard dat de feitelijke samenwoning kan blijken uit een gedaald water- en energieverbruik.
153
330. Een van de belangrijkste innovaties uit de nieuwe alimentatieregeling tussen ex-
echtgenoten is ongetwijfeld de afstand van het foutcriterium als toekenningsvoorwaarde voor
de onderhoudsuitkering na echtscheiding. Dit werd sterk benadrukt in de parlementaire
werkzaamheden. Hier maakt het Belgische recht daadwerkelijk een sprong naar een nieuw
principe, waar ook de CEFL beginselen sterk van doordrongen zijn. Zowel de Belgische
regeling als de CEFL beginselen nuanceren het principe echter ook onmiddellijk, door in
uitzonderingen te voorzien. Op het vlak van de invulling van deze uitzonderingen is in het
Belgische systeem eerder een tendens waar te nemen die de uitzondering van de zware fout
nogal ruim uitlegt, terwijl de CEFL Beginselen eerder naar de zogenaamde
“hardheidsclausule” neigen.
331. Wat het bedrag van de uitkering betreft, worden in beide systemen enkele gelijkaardige
kenmerken in acht genomen bij de begroting van deze uitkering. Het lijkt me echter jammer
dat het Belgische wetgever dit nogal ingewikkeld maakt. In de CEFL beginselen wordt een
niet-exhaustieve lijst van mogelijke redenen aangegeven die de rechter ertoe kunnen brengen
om de uitkering in het hem voorliggend geval op een bepaald bedrag te begroten. In het
Belgische recht worden enkele van deze redenen echter enkel aangegeven ter beoordeling van
‘de aanzienlijke economische terugval’. Deze terugval rechtvaardigt een hogere uitkering dan
enkel wat nodig is om de staat van behoefte te dekken. Jammergenoeg zijn zowel ‘staat van
behoefte’ als ‘aanzienlijke economische terugval’ bijzonder onduidelijke begrippen die
aanleiding hebben gegeven tot veel verdeeldheid in rechtsleer en rechtspraak.
Het probleem van het al dan niet in aanmerking nemen van de huwelijkse levensstandaard van
de partijen is hierbij typerend. Ik denk dat het Hof van Cassatie met het arrest van 12 oktober
2009 een bijzonder goede weg is ingeslagen. Hoewel het arrest niet zonder kritiek is, sluit het
volgens mij heel goed aan bij de CEFL beginselen.
332. Het is vrij verrassend om tot de vaststelling te komen dat in de CEFL beginselen geen
enkele bepaling over de wijzigbaarheid van de onderhoudsuitkering is opgenomen. Zoals ik
aangestipt heb gaat de CEFL er wel vanuit dat de onderhoudsuitkering wijzigbaar is, maar laat
de CEFL deze regeling uitdrukkelijk over aan de nationale wetgevers. Toch is het jammer dat
er daarom weinig raad kan worden gezocht in de beginselen ter verduidelijking van de
problemen die zich voordoen in het Belgische recht.
154
323. Wat de duur van de uitkering betreft stellen zich in ons recht vooral problemen omdat de
vrijheid van de rechter beperkt werd door de wetgever. Deze beperking zorgt wel voor een
bepaalde rechtszekerheid, maar ook voor nadelige effecten.
324. Wat de onderhoudsuitkering tussen ex-echtgenoten na een echtscheiding door onderlinge
toestemming betreft is het moeilijk om een evaluatie te maken aan de hand van de beginselen.
De contractuele aard van deze uitkering laat immers niet echt toe dat er een verband wordt
gelegd met de Beginselen. De CEFL beginselen hebben immers betrekking op de alimentatie
die in of na een procedure echtscheiding door onherstelbare ontwrichting werd opgelegd, of
werd overeengekomen door de echtgenoten.
325. Meer algmeen kan men stellen dat de beginselen eenvoudiger en minder verwarrend zijn.
Ze komen tegemoet aan enkele algemene vragen die men zich kan stellen over de
‘denkrichting’ die moet worden gevolgd. Het probleem is dat de beginselen bedoeld zijn als
ruime richtlijnen voor de wetgever en dat ook blijven. Enkele problemen die zich in de
Belgische wetgeving stellen blijken dan ook niet zomaar via de beginselen te kunnen worden
opgelost, daarvoor zijn de ze niet specifiek en gedetailleerd genoeg.
Het is wel mogelijk dat men aan de hand van de beginselen verder nadenkt over de bedoeling
van een bepaalde rechtsregel. De beginselen kunnen dienen als een reflectiemechanisme voor
de nationale regels. Door de nationale regels te toetsen aan de beginselen komen de zwakke
punten en onvolledigheden in de basisprincipes naar boven. Op dat vlak kunnen de beginselen
naar mijn oordeel een grote meerwaarde bieden. De details en invulling van die principes
moeten, waar nodig, echter verder door de nationale wetgevers uitgewerkt worden.
155
Bibliografie
A. Wetgeving
• Wet van 27 april 2007 betreffende de hervorming van de echtscheiding, BS 7 juni
2007, 30881.
• Wet van 26 mei 2002 betreffende het recht op maatschappelijke integratie, BS 31 juli
2002, 33610.
• Wet van 8 juli 1976 betreffende de openbare centra voor maatschappelijk welzijn, BS
5 augustus 1976, 9676.
B. Parlementaire voorbereidingen
• Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 6-37.
• Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Voorontwerp, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 37-49.
• Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Wetsontwerp, Parl. St.
Kamer 2006-07, nr. 51-2341/001, 64-80.
• Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Advies Raad van State, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 49-64.
• Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Amendement nr. 3 (Swennen) Verantwoording, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/002, 2.
• Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Amendement nr. 16 (Vandenberghe), Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-2068/2, 14.
• Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Amendement nr. 19
(Verherstraeten) Verworpen, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/002, 15.
• Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Amendement nr. 66 (Nyssens), Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-2068/2, 50.
• Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Amendement nr. 90
(Regering), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/008, 1.
• Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Amendement nr. 92 (Regering), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/008, 3.
156
• Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Amendement nr. 122 (Marghem c.s.), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/012, 2.
• Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Amendement nr. 124
(Lahaye- Battheu, Swennen), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/012, 3.
• Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Amendement nr. 128 (Lahaye- Battheu c.s.), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/013, 2.
• Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Amendement nr. 130
(Marghem), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/013, 3.
• Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Amendement nr. 141 (Marghem), Parl. St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/016, 3.
• Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Verslag namens de subcommissie familierecht, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/007.
• Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Verslag namens de subcommissie Familierecht, Bijlagen Hoorzittingen Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/007.
• Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Verslag namens de
subcommissie voor de justitie, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/018.
• Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Verslag namens de subcommissie voor de justitie, Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-2068/4.
• Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Verslag namens de
commissie voor de justitie, Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-2068/4.
• Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Hand. Kamer 2006-07, 14 februari 2007, nr. 51 PLEN, 265
157
C. Rechtsleer
Boeken
• ANTOKOLSKAIA, M., Convergence and divergence of family law in Europe, Antwerpen, Intersentia, 2007, 282 p.
• ANTOKOLSKAIA, M., Harmonisation of family law in Europe: a historical perspective:
a tale of two millennia, Antwerpen, Intersentia 2006, 565 p.
• BOELE-WOELKI, K., PINTENS, W., FERRAND, F., GONZALEZ – BEILFUSS, C., JÄNTERÄ –
JAREBORG, M., LOWE, N., MARTINY, D., Principles of European family law regarding
divorce and maintenance between former spouses (volume 7), Antwerpen, Intersentia, 2004, 170 p.
• BOELE–WOELKI, K., SVERDRUP, T., European challenges in contemporary family law,
Antwerpen, Intersentia, 2008, 424 p.
• BOELE–WOELKI, K., BRAAT, B., SUMNER, I., European Family Law in Action. Volume
II - Maintenance Between Former Spouses, Antwerpen, Intersentia, 2003, 495 p.
• BOELE-WOELKI, K., Common core and better law in European Family Law, Antwerpen, Intersentia, 2005, 372 p.
• BROUWERS, S., Alimentatie, Mechelen, Kluwer, 2009, 794 p.
• DUELZ, A., BROUWERS, J-C., FISCHER, Q., Le droit du divorce (4e deel), Brussel,
Larcier, 2009, 477 p.
• GERLO, J., VERSCHELDEN, G., Handboek voor familierecht, Brugge, Die Keure, 2008, 663 p.
• MEEUSEN, J., International Family law for the European Union, Antwerpen,
Intersentia, 2007, 461 p.
• ÖRÜCÜ, E., MAIR, J., Juxtaposing legal systems and the principles of European family
la won divorce and maintenance, Antwerpen, Intersentia, 2007, 269 p.
• SCHWENZER, I., DIMSEY, M., Model family code: from a global perspective, Antwerpen, Intersentia, 2006, 257 p.
• SENAEVE, P., Compendium van het personen en familierecht, Leuven, Acco, 2008, 688
p.
• SENAEVE, P., Personen en familierecht, Brugge, Die Keure, 2007, 96 p.
• TREMMERY, J., De nieuwe echtscheidingswet, wet van 27 april 2007, Antwerpen, Maklu, 2007, 169 p.
158
• VAN GYSEL, A-C., Précis de droit de la famille, Brussel, Bruylant, 2009, 914 p. Bijdragen
• APS, F., “Lang leve het nieuwe echtscheidingsrecht! Weg met het bewijs?” in ALLEMEERSCH, B., LONDERS, P., EN SROKA, S. (eds), Bewijsrecht, referatenbundel
studiedag in verband met bewijsrecht georganiseerd door het Vlaamse
Pleitgenootschap bij de balie te Brussel, Brussel, Larcier, 2007, 89 – 122.
• BOELE-WOELKI, K., “The working method of the commission on European family law” in BOELE-WOELKI, K.(ed.) , Common core and better law in European Family
Law, Antwerpen, Intersentia, 2005, 15 – 38.
• BROUWERS, S., “Proeve van begrotingsmodel voor de uitkering na echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting” in FAUDRE, M. (ed), Recente ontwikkelingen in
het arbeids-, economisch, straf- en familierecht. Huldeboek voor mr. Jos Van
Goethem, Antwerpen, Intersentia, 2009, 265 – 305.
• BROUWERS, S., “Echtscheiding door onderlinge toestemming” in P. SENAEVE, F.SWENNEN en G. VERSCHELDEN (eds.), De hervorming van het echtscheidingsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2008, 141-176.
• DU MONGH, J., “De nieuwe echtscheidingswet: over de begrippen fout, behoeftigheid
en huwelijksvoordelen” in SENAEVE P.(ed), Personen en familierecht, Brugge, Die Keure, 2007, 79 - 86
• FERRAND, F., “Divorce and spousal agreement” in BOELE-WOELKI, K. (ed.), Common
core and better law in European Family Law, Antwerpen, Intersentia, 2005, 71 – 82.
• FIERENS, J., “Le nouveau droit du divorce ou le syndrome Lucky Luke” in FIERENS,J., MARCHANDISE, T., SOSSON, J. (eds.), Recyclage en droit: Droit de la famille, Louvain- La Neuve, Anthemis, 2007, 3-56.
• HIERNAUX, G., “Le divorce pour cause de désunion irrémédiable et la notion de faute”
in GALLUS, N.(ed.), Actualités de droit familial, Brussel, Bruylant, 2009, 19 – 35.
• GONZÀLEZ BEILFUSS, C., “CEFL’s maintenance principles: the conditions for maintenance” in BOELE-WOELKI, K.(ed.) , Common core and better law in European
Family Law, Antwerpen, Intersentia, 2005, 83 – 101.
• JÄNTERÄ-JAREBORG, M., “Unification of International Family Law in Europe – A Critical Perspective”, in BOELE-WOELKI, K. (ed.), Perspectives for the Unification of
Family Law in Europe, Antwerpen, Intersentia, 2003, 194 -216.
• LELEU,Y-H., “Avant propos” in LELEU,Y-H., en PIRE,D.(eds.), La réforme du divorce.
Première analyse de la loi du 27 avril 2007. Unité de droit familial Université de
Liège, Brussel, Larcier, 2007, 7- 11.
159
• LOUIS, S., “Le nouveau divorce par consentement mutuel”, in LELEU,Y-H., EN PIRE, D.(eds.), La réforme du divorce : premiere analyse de la loi du 27 avril 2007, Brussel, Larcier, 2007,131-156.
• MARTENS, I., “De onderhoudsuitkering na echtscheiding op grond van onherstelbare
ontwrichting” in SENAEVE, P., SWENNEN, F., VERSCHELDEN, G.(eds.), De hervorming
van het echtscheidingsrecht, commentaar op de wet van 27 april 2007, Antwerpen, Intersentia, 2008, 57-99.
• MARTENS, I., “Alimentatie tussen ex echtgenoten na echtscheiding op grond van
onherstelbare ontwrichting van het huwelijk”, in CUYPERS, D., MORTELMANS, D., TORFS, N. (eds) Is echtscheiding werkelijk win for life? Brugge, Die Keure, 2008, 169-206.
• PINTENS, W., “Europeanisation of family law” in BOELE-WOELKI, K. (Ed.),
Perspectives for the unification and harmonisation of family law in Europe, Antwerpen, Intersentia, 2003, 16-17.
• PIRE, D., “La réforme du divorce : aspects de droit judiciaire” in LELEU,Y-H., EN PIRE,
D.(eds.), La réforme du divorce : premiere analyse de la loi du 27 avril 2007, Brussel, Larcier, 2007, 32- 65.
• RENCHON, J-L., “Le nouveau divorce pour cause de désunion irrémédiable” in
LELEU,Y-H., EN PIRE, D.(eds.), La réforme du divorce : premiere analyse de la loi du
27 avril 2007, Brussel, Larcier, 2007, 11 – 68.
• SENAEVE, P., “Recente ontwikkelingen en topics van familierecht” in DEPARTEMENT
VORMING EN OPLEIDING VAN DE ORDE VAN ADVOCATEN VAN DE BALIE VAN KORTRIJK
(ed), Gent, Larcier, 2010, 32-49.
• SENAEVE, P., “De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht: de echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting” in CASTELEIN, C., VERBEKE, A., WEYTS, L.(eds.) Notariële actualiteit 2007-2008, Brussel, Larcier, 2008, 1-86.
• SHANNON, G., “Clean break or long term payment of maintenance” in BOELE-WOELKI,
K.(ed.) , Common core and better law in European Family Law, Antwerpen, Intersentia, 2005, 103 – 117.
• SVERDRUP, T., “Maintenance as a separate issue – The relationship between
maintenance and matrimonial property” in BOELE-WOELKI, K.(ed.) , Common core
and better law in European Family Law, Antwerpen, Intersentia, 2005, 119 – 134.
• SWENNEN, F., “Het nieuwe Belgische alimentatierecht en de CEFL beginselen inzake echtscheiding en alimentatie tussen gewezen echtgenoten” in UCERF (ed.), Actuele
ontwikkelingen in het familierecht, Nijmegen, Ars Aequi, 2007, 43-61.
• SWENNEN, F., EGGERMONT, S., ALOFS, E., “De wet van 27 april 2007 inzake echtscheiding. Knelpunten van materieel recht en van procesrecht”, in SENAEVE, P.,
160
SWENNEN, F., VERSCHELDEN, G.(eds.), Knelpunten echtscheiding afstamming en
verblijfsregelingen, Antwerpen, Intersentia, 2009,15 – 46.
• SWENNEN, F. en WEYTS, B., “Fouten tussen echtgenoten: een tocht doorheen het echtscheidings- en aansprakelijkheidsrecht” in Permanente vorming Gandaius, XXXVI
Postuniversitaire cyclus Willy Delva, Echtscheiding sessie 2: 1 april 2010-
Echtscheiding en fout: documentatiebundel, 15-25.
• TENREIRO, M., “Unification of private International Law in Family Matters within the European Union”, in BOELE-WOELKI, K., (ed.) Perspectives for the Unification of
Family Law in Europe, 2003, 185-193.
• VAN GYSEL, A-C., “La pension après divorce pour cause de désunion irrémédiable- un essai de lecture” in LECOCQ,P., ENGELS, C.(eds.), Rechtskroniek voor de vrede- en
politierechters, Brugge, Die Keure, 2008, 1-35 en in LELEU,Y-H., EN PIRE, D.(eds.), La réforme du divorce : premiere analyse de la loi du 27 avril 2007, Brussel, Larcier, 2007, 91-129.
• VERSCHELDEN, G., MARTENS, I., “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, in LECOCQ,P.,
ENGELS, C.(eds.), Rechtskroniek voor de vrede- en politierechters, Brugge, Die Keure, 2008 101-148.
• VERSCHRAEGEN, B., “Comments on the principles of European family law: divorce
and maintenance between former spouses” in BOELE-WOELKI, K.(ed.) , Common core
and better law in European Family Law, Antwerpen, Intersentia, 2005, 135 – 138. Artikels
• APS, F., “Het recht op nieuwschierigheid tussen echtgenoten na de wet van 27 april 2007” (noot onder Antwerpen 19 december 2007), , RW, 2008-09, 1563.
• BROUWERS, J., “La réforme du divorce (loi du 27 avril 2007)”, RNB 2007, afl. 3013, 582 – 630.
• BROUWERS, J., “Le nouvel article 301 du Code civil et le droit transitoire”, Div.Act.
2007, afl. 6–7, 110 - 126.
• BROUWERS, J-C., “Dix questions controversies sur le terrain des affets alimentaires du divorce” Act.dr.fam. 2008, 49 - 56.
• BROUWERS, J-C., “Le nouvel article 301 du code civil et le droit transitoire”, Div.Act.
2007, 110 – 126. • BROUWERS, S., “De nieuwe echtscheiding: over het overgangsrecht, de samenhang en
de aanhangigheid” (noot onder Rb. Leuven 4 februari 2008), RABG 2008, afl. 12, 709.
• BROUWERS, S., “De nieuwe echtscheiding: over het overgangsrecht, de samenhang en de aanhangigheid” (noot onder Rb. Mechelen 14 februari 2008), RABG 2008, afl. 12, 719.
161
• BROUWERS, S., “De ‘zware fout’ als uitsluitingsgrond voor een uitkering na
echtscheiding: is er een belang?” (noot onder Rb. Antwerpen 19 februari 2008), RABG 2008, afl. 12, 856 – 858.
• BROUWERS, S., “Over de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot die zelf onderhoudsgeld
geniet, en enkele toepasselijke regels bij het bepalen van zijn draagkracht” (noot onder Cass. 30 oktober 2008), RABG 2009, afl. 4, 257 – 264.
• BROUWERS, S., “ Het alsof er geen huwelijk was geweest criterium bij het begroten
van de uitkering na echtscheiding” (noot onder Antwerpen 13 mei 2009), RABG 2010, afl.4, 228 – 235.
• BUYSSENS, F., “Echtscheiding door onderlinge toestemming na de wet van 27 april
2007”, Not.Fisc.M., 2008, afl. 1, 3- 22.
• CASMAN, H., “Nieuw echtscheidingsrecht – toelichting voor de notariële praktijk”, Notariaat 2007, afl. 10, 277 – 290.
• DANDOY, N., “La réforme du divorce: les effets alimentaires”, RTDF 2007, afl. 4,
1065-1090.
• DANDOY, N., “La pension alimentaire après divorce: limited conventionelles”, RNB 2008, afl. 3021, 423 - 435.
• DANDOY, N., “Calcul des pensions alimentaires entre époux et après divorce, analyse
annuelle de décisions de jurisprudence”,RTDF 2002, 587 – 610.
• DANDOY, N., “Calcul des pensions alimentaires entre époux et après divorce, analyse annuelle de décisions de jurisprudence”, RTDF 2008, 1105 -1131.
• DANDOY, N., “Calcul des pensions alimentaires entre époux et après divorce, analyse
annuelle (2009) de décisions de jurisprudence”, RTDF 2009, 1011- 1051.
• DANDOY, N., “La dégradation significative de la situation économique de l’epoux demandeur de la pension après divorce” (noot onder Rb. Nijvel (7e k.) 26 februari 2008), RTDF 2008, afl. 2, 481.
• MARTENS, I., “Deux ans d’application du droit alimentaire après divorce pour cause de
disunion irremediable et du droit transitoire”, Act.dr.fam. 2009, afl. 10, 185–198
• MARTENS, I., “Tijdstip van evaluatie van de draagkracht van partijen bij de begroting van de onderhoudsuitkering na echtscheiding” (noot onder Cass. 26 mei 2006), T.Fam. 2008, afl. 6-7, 131 –135.
• MARTENS, I., “Het verbod van het in rekening brengen van de hulp van de ouders van
de uitkeringsplichtige bij de vaststelling van de onderhoudsuitkering na echtscheiding” (noot onder Cass. 30 oktober 2008), T.Fam. 2009, afl. 4, 69 – 70.
162
• MASSON, J-P., “La loi du 27 avril 2007 réformant le divorce”, JT 2007, 537 -543.
• MASSON, J-P., “Un an d’application de la loi de 27 avril 2007 réformant le divorce”, JT 2008, afl. 6318, 465-469.
• MASSON, J., “L’application à la pension accordée à un ancien epoux sous l’empire de
la loi ancienne, de la disposition limitant la durée de cette pension”, JT 2009, afl. 6364, 572-573.
• RENCHON, J-L., “La nouvelle réforme (précipitée) du droit Belge du divorce: le droit
au divorce”, RTDF 2007, afl. 4, 925-1064.
• RENCHON, J-L., “La réforme du divorce et les accords entre époux”, RNB 2008, 394 - 406.
• ROUSSEAU, L., “Le nouveau divorce par consentement mutuel” RNB 2008, afl. 3021,
436 - 448.
• SENAEVE, P., “De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht”, T.Fam. 2007, afl. 6- 7, 103 – 137.
• SWENNEN, F. en APS, F., “de echtscheidingswet 2007”, RW 2007-08, 569 -572.
• SWENNEN, F., “Over alimentatieovereenkomsten en echtscheiding (en ook een beetje
over odysseus)”, TPR 2008, afl. 4, 1287-1347.
• SWENNEN, F., “De echtscheidingswet in een notendop”, Nieuwsbrief Notariaat, 2007, afl. 9, 1 – 6.
• SWENNEN, F., “Hocus pocus alimentatie (art 301 BW)” (noot onder Brussel 17
februari 2009), T.Fam 2009, afl. 7, 147 – 155.
• VAN GYSEL, A-C., “Les critères de fixation du montant de la pension alimentaire suivant la Cour de cassation”(noot onder Cass. 12 oktober 2009), Act.dr.fam. 2009, afl. 10, 202-206.
• VERSCHELDEN, G., SWENNEN, F., “Nieuwe’ echtscheiding: vrijheid zonder
verantwoordelijkheid”, De juristenkrant , 2007, 145, 2-3.
• VERSCHELDEN, G., “Echtscheidingsrecht fundamenteel gewijzigd”, Juristenkrant 2007, afl. 152, 7.
• VERSCHELDEN, G., “De wet van 27 april 2007 tot herorming van het
echtscheidingsrecht. Deel II De echtscheiding door onderlinge toestemming – De scheiding van tafel en bed – De huwelijksvoordelen”, T.Fam. 2007, 138.
• VERSTRAETE, K., “Hervorming echtscheidingsrecht. Wet van 27 april 2007
betreffende de hervorming van de echtscheiding”, NjW 2007, afl. 167, 626 – 645.
163
164
D. Rechtspraak
• Cass. 22 juni 1967, RW, 1967-68, 243.
• Cass 14 november 1974, Arr.Cass 1975, 331.
• Cass. 12 november 1976, Arr.Cass. 1977, 292.
• Cass. 21 april 1983, JT, 1983, 663, noot T. AFSCHRIFT.
• Cass 24 februari 1984, Arr.Cass 1984-85, 801; JT 1985, 77.
• Cass. 5 juni 1986, Arr.Cass. 1985-86, 1360, RW 1986-87, 1478, noot W.PINTENS. • Cass. 21 juni 1991, Arr.Cass. 990-91, 1054, RW 1991-92, 547.
• Cass. 23 april 1992, RW 1992-93, 412.
• Cass. 14 april 1994, Arr.Cass. 1994, 369, RW 1994-95, 434.
• Cass. 7 mei 1998 E.J. 1999, 22, noot K.BROECKX.
• Cass. 16 juni 2000, Arr.Cass. 2000, RW 2000-01, 283, noot W.PINTENS, EJ 2000, 31, noot P.SENAEVE.
• Cass. 18 april 2002, RW 2002-03, 1298, Arr.Cass. 2002, 1028.
• Cass. 17 oktober 2002, RTDF 2003, 341, noot N.DANDOY.
• Arbitragehof 2 juli 2003, nr. 96/2003, BS 5 november 2003, 53871, EJ 2004, 158,
noot P.SENAEVE.
• Cass. 30 april 2004, RTDF 2004, 592.
• Vred. Doornik (II) 13 december 2005, RTDF 2007, afl.4, 1149.
• Cass. 26 mei 2006, T.Fam. 2008, afl. 6-7, 131, noot I. MARTENS.
• Cass. 30 juni 2006, EJ 2006, 149, noot C. AERTS.
• Vred. Brugge (II) 10 juli 2006, TGR, 2007, afl. 1, 6.
• GwH 14 september 2006, nr. 136/2006, Div.Act. 2007, 6, noot J-C. BROUWERS.
• Luik (7e k.) 14 december 2006, JLMB 2007, afl. 38, 1594 en JT 2007, afl. 6278, 663.
• Rb. Brugge (10e k.) 2 februari 2007, TGR 2007, afl. 5, 303, noot S. VANDENABEELE.
165
• Brussel 29 maart 2007, RTDF. 2008, 428, noot J-L RENCHON.
• Vred. Doornik (II) 22 mei 2007, RTDF. 2008, afl. 2, 500.
• Gent 22 juni 2007, Njw 2008, nr 189, 741, noot G. VERSCHELDEN.
• Gent 25 oktober 2007, Act.dr.fam. 2008, 29.
• Rb. Luik 6 december 2007, Act.dr.fam. 2008, afl. 2, 44.
• Vred. Luik 17 december 2007, JLMB 2008, 1053. (Verkeerd vermeld als Vred. Luik 7 maart 2007), RNB 2008, afl. 3021, 476 en JLMB 2008, afl. 24, 1053.
• Antwerpen 19 december 2007, RW, 2008-09, 1563, noot F. APS.
• Rb. Leuven 4 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 709, noot S. BROUWERS.
• Rb. Mechelen 14 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 719, noot S. BROUWERS.
• Vred. Sint-Lambrechts-Woluwe 18 februari 2008, Act.dr.fam. 2008, 182.
• Rb. Antwerpen 19 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 730, noot S. BROUWERS. • Vred. Waver (1e k.), 21 februari 2008, Act.dr.fam. 2008, 54.
• Rb. Nijvel (7e k.) 26 februari 2008, RTDF 2008, afl. 2, 481, noot N. DANDOY en
RTDF 2008, afl. 2, 483.
• Vred. Luik (III) 7 maart 2008, RTDF 2008, afl. 4, 1228.
• Rb. Aarlen (1e k.) 14 maart 2008, RTDF 2009, afl. 2, 428, noot J. RENCHON.
• Vred. Geldenaken 2 april 2008, Act.dr.fam. 2008, afl.9, 194.
• Rb. Luik (2e k.) 24 april 2008, JLMB 2008, afl. 24, 1049 en RTDF 2008, afl. 4, 1216.
• Vred. Luik (3e k.) 28 april 2008, RTDF 2009, afl. 4, 1193, noot.
• Vred. Vorst 7 mei 2008, RTDF 2008, afl. 4, 1234.
• Rb. Nijvel (7e k.) 13 mei 2008, Act.dr.fam. 2008, afl. 9, 190 en RTDF 2008, afl.4, 1221.
• Luik (10e k.) 13 mei 2008, Act.dr.fam. 2008, afl. 9, 188.
• Vred. Fontaine – l’Evêque 22 mei 2008, JLMB 2008, afl. 31, 1385 en RTDF 2008, afl.
4, 1243.
• Rb. Brugge 26 mei 2008, TGR 2008, 168.
166
• Rb. Aarlen (1e k.) 9 juli 2008, RTDF 2009, afl.2, 431.
• Rb. Aarlen (1e k.) 5 september 2008, RTDF 2009, afl.2, 434.
• Rb. Bergen (1e k.) 2 oktober 2008, Act.dr.fam. 2008, afl. 10, 210.
• Vred. Oudenaarde 9 oktober 2008, T.Vred. 2010, afl. 1-2, 15.
• Rb. Aarlen (1e k.) 10 oktober 2008, RTDF 2009, afl.2, 437.
• Vred. Fontaine-l’Evêque 16 oktober 2008, RTDF 2009, afl.1, 168.
• Rb.Aarlen 24 oktober 2008, RTDF 2009, afl. 2, 444.
• Cass. (1e k.) 30 oktober 2008, T.Fam. 2009, afl. 4, 67, noot I. MARTENS en RABG
2009, afl. 4, 253, noot S. BROUWERS.
• Rb. Nijvel 4 november 2008, RTDF 2009, 165.
• Bergen 17 november 2008, RTDF 2009, 159.
• Rb. Brussel 18 november 2008, Act.dr.fam., 2009, afl. 4, 74.
• Vred. Waver 2 december 2008, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 54.
• Luik (10e k.) 6 januari 2009, RTDF 2009, afl. 4, 1164.
• Rb. Aarlen (1e k.) 16 januari 2009, RTDF. 2009, afl. 2, 448.
• GwH 21 januari 2009, nr 12/2009.
• Rb. Antwerpen 19 januari 2009, RABG 2009, afl. 12, 853, noot S. BROUWERS .
• Rb. Brussel (31e k.) 4 februari 2009, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 49.
• Vred. Luik (3e k.) 16 februari 2009, RTDF2009, afl. 4, 1204.
• Brussel 17 februari 2009, T.Fam 2009, afl. 7, 141, noot F. SWENNEN.
• Rb. Nijvel (7e k.) 17 februari 2009, RTDF 2009, afl. 4, 1182.
• Rb. Nijvel (7e k.) 3 maart 2009, RTDF 2009, afl. 4, 1188.
• Rb. Brussel (31e k.) 4 maart 2009, Act.dr.fam. 2009, afl.4, 75.
• Rb. Tongeren (1e k.) 1 april 2009, OCMW-visies 2009, afl. 2, 64.
• Antwerpen 13 mei 2009, RABG 2010, afl.4, 225, noot S. BROUWERS
167
• Beslagr. Luik 27 mei 2009, JLMB 2009, afl. 35, 1671.
• Cass. 12 oktober 2009, Act.dr.fam. 2009, afl. 10, 199, noot A-C. VAN GYSEL.
• Vred. Mol 1 december 2009, RABG 2010, afl.4, 236, noot.
E. Internet
• www.rechten.vu.nl. “Mw. Prof. Dr. M.V. Antokolskaia - Nederlands
echtscheidingsrecht”
• www.ceflonline.net
• www2.law.uu.nl/priv/cefl W. PINTENS, “Belgian report concerning the CEFL
Questionnaire on grounds for Divorce and Maintenance between Former Spouses.”
