Het begint met waarnemen, maar de Wetlandwachters doen ... · v a n w a a r n e m e n a r...
1
v a n w a a r n e m e n n a a r natuurbeschermen Het begint met waarnemen, maar de Wetlandwachters doen veel meer voor ‘hun’ kleine zwanen en talloze andere watervogels die een bezoek brengen aan het IJsselmeer en de Veluwerandmeren. Zo behartigen ze de vogelbelangen tegenover de watersport. Naast een grote oppervlakte open water bestaan de Veluwerandmeren uit eilanden, rietmoerassen en ruigten. De randmeren kennen een redelijk ontwikkelde onder- watervegetatie met onder andere schede- fonteinkruid, waarvan de wortelknolletjes door kleine zwanen worden gegeten. Ook pijlstaarten, tafeleenden en meerkoeten hebben de ondergedoken waterplanten zoals kranswieren als voedselbron. Daarnaast zijn de randmeren ook van belang voor de grote karekiet en roerdomp, die in de rietkragen langs de oevers van het oude land broeden. Sinds zes jaar volgt Wetlandwacht Martin Jansen de kleine zwaan in het Natura 2000- gebied de Veluwerandmeren. Zijn liefde voor dit prachtige dier is zó groot dat hij zelfs individuele exemplaren kan herkennen aan hun snaveltekening. Elke winter besteedt hij vele honderden uren aan het doen van waar- nemingen en tellingen. Door de lange reeks verzamelde gegevens kon Wetlandwacht Martin samen met andere vrijwilligers aantonen hoe belangrijk een optimaal waterpeil is voor kleine zwanen. De zwanen zoeken met hun kop diep onder water naar kranswieren op de waterbodem. De randmeren moeten dus niet te diep of te ondiep zijn. In overleg met beheerder Rijks- waterstaat en het waterschap is daarom de gestuurde peilsituatie aangepast, om vooral in het najaar rekening te houden met de aan- komstdatum van de kleine zwanen, hen zo lang mogelijk in het gebied te houden en te laten profiteren van het aanwezige voedsel. En dat is niet het enige resultaat van jaren- lang vrijwillig telonderzoek. Er was in het gebied een sterke toename waar te nemen van het aantal kitesurfers, met aanwijsbare negatieve gevolgen voor de kleine zwanen. Lokale natuurbeschermingsorganisaties voerden hiertegen met succes actie zodat de situatie nu is verbeterd. Wel blijft het heel belangrijk dat handhaving door de politie voorkomt dat kitesurfers zich buiten het gedooggebied begeven. KRANSWIERVELDEN In de Veluwerandmeren staan vele nieuwe ontwikkelingen gepland, die samenkomen in de Integrale Inrichtingsvisie VeluweRand- meren (kortweg IIVR). De kern van het IIVR wordt gevormd door het verdiepen van een vaargeul voor scheepvaart en recreatie. Deze verdieping heeft als negatief gevolg dat een aanzienlijk deel van de kranswiervelden verloren zal gaan. Eén van de belangrijk- ste gebieden voor kleine zwanen in Europa dreigt nu aangetast te worden. Vogelbescher- ming is hier in 2011, samen met de Vogel- beschermingswacht Noord-Veluwe en de KNNV-afdeling Noordwest Veluwe tegen in beroep gegaan. En dan blijkt dat je als vrijwil- lige waarnemer soms ook taaie documenten moet lezen en ambtelijke taal moet zien te begrijpen. Het effect op de kranswiervelden is - als onderdeel van de verplichte milieu- effectrapportage onderzocht, waarbij de con- clusie werd getrokken dat er geen significant negatief effect te verwachten viel. te ondernemen, zodat bijvoorbeeld weide- vogels en akkervogels een goed leefgebied vinden. In een ideale wereld zou dat betekenen dat we als Vogelbescherming in al die gebieden klaar zijn, maar niets is minder waar. Het is druk met menselijke activiteiten in de natuurgebieden en ruimte wordt steeds schaarser. Veranderingen in recreatieve behoeften, moderne landbouwpraktijken en nieuwe wegen en woonwijken kunnen van grote invloed zijn op de betekenis van gebie- den. In dit spanningsveld dreigt het natuur- belang meer dan eens ondergesneeuwd te raken. Sinds 1995 is daarom het Wetlandwachten- netwerk actief: bevlogen vrijwilligers met passie voor vogels, die elke invloed op ‘hun’ gebied en de vogelbevolking registreren en als het nodig is in actie komen. Ieder wet- land of Natura 2000-gebied voor vogels heeft een eigen Wetlandwacht, vaak in samenwer- king met de plaatselijke vogelwerkgroep of telgroep. Wetlandwachten worden ook wel de ogen en oren voor Vogelbescherming Nederland genoemd, en zijn vaak ook de handen en een spreekbuis. Eigenlijk kun je wel zeggen dat zij ‘Waarnemen naar Beschermen’ tot hun dagelijkse hobby hebben gemaakt. Zo kunnen ze een rol spelen bij de natuurbe- scherming van de Veluwerandmeren en het IJsselmeer. VAARBEWEGINGEN Voor het IJsselmeer moet Rijkswaterstaat in het kader van de Natura 2000-aanwijzing een Beheerplan opstellen. In dat Beheerplan komt te staan hoe de natuurwaarden behou- den kunnen blijven, en hoe watersporters ook van het gebied kunnen blijven genieten. Het klassieke dilemma: kunnen waterspor- ters en watervogels van hetzelfde gebied gebruik maken zonder elkaar in de weg te zitten? De concentraties belangrijke vogelsoorten zoals kuifeend, tafeleend en krooneend vormden de uitgangssituatie, want daar Wetlandwacht Martin Jansen heeft, in nauwe samenwerking met KNNV en met Vogelbe- scherming, het onderzoek tegen het licht gehouden en kwam tot een andere conclu- sie: het te verwachten areaal kranswieren dat verdwijnt is waarschijnlijk stukken groter dan wordt beschreven. De kleine zwaan gaat de laatste decennia mondiaal gezien hard in aantal achteruit. Daarom is het van het groot- ste belang dat het leefgebied van deze soort wordt gehandhaafd. Het is dus nog even afwachten hoe de rechter hier over oordeelt. STATUS Nederland heeft de internationale verplich- ting om haar natuurwaarden te beschermen. Het heeft met de andere lidstaten afgespro- ken om via het Natura 2000-netwerk de meest waardevolle natuurgebieden, inclusief haar vogelpopulaties, goed te beschermen. Ook wordt de boerensector via het Europees gemeenschappelijk landbouwbeleid gesti- muleerd om op een natuurvriendelijke wijze Watersporters, wetlandwachters en wintergasten TIPS: VAN WAARNEMEN NAAR BESCHERMEN Hoog tijd om in actie te komen. Want als je tegenwoordig natuur en landschap wilt beschermen, zul je het zelf moeten doen! En als je in beweging komt, waar let je dan op? Wat maakt dat je inspanningen resultaat zullen hebben? Enkele tips uit de beproefde praktijk van de Wetlandwacht over waarne- men en beschermen. was voldoende kwantitatieve informatie over beschikbaar door vliegtuigtellingen en SOVON-data. Vervolgens werd gekeken welk dilemma op die specifieke locatie zou kunnen ontstaan, en wat je zou kunnen doen om dat conflict te voorkomen. Dat werkte goed: het aantal locaties met vogelconcen- traties bleek relatief overzichteljk te zijn, wat automatisch betekent dat een groot deel van het IJsselmeergebied gewoon bevaarbaar is. Vervolgens werd gekeken hoe groot het pro- bleem was tussen watersporters en vogels. Als voorbeeld de Gouwzee nabij Marken: een belangrijk gebied voor vogels én water- sporters. Er kan een probleem ontstaan als beide groepen tegelijk in hetzelfde gebied aanwezig zijn. Wat bleek, de grootste aantal- len vogels zitten er vooral in het najaar en wintermaanden, terwijl de meeste water- sporters dan al niet meer actief zijn. Op één groep na: de windsurfers. Door het gebruik van surfers en vogels langs een tijdsbalk te leggen, werd duide- lijk dat alleen de maand oktober in theo- rie een probleem was, omdat er dan soms gesurft wordt als de wintergasten gearri- veerd zijn. De recreatiesector begreep dat, en kwam meteen met oplossingsrichtingen in de vorm van een doortimmerd commu- nicatieplan en voorlichting vanuit de regio zelf, in samenwerking met de Gouwzee- Wetlandwacht voor Vogelbescherming. Dus niet automatisch een verbodsbepaling, maar zoeken naar een constructie waar de vogels én recreanten baat bij hebben. En mocht er ondanks alle communicatie toch een surfer over de schreef gaan, dan wordt gewoon de politie of AID gebeld. Want een overtreding is een overtreding, punt. Ook dat is een waarneming. Tekst Harm Schoten en Luc Hoogenstein Beeld Luc Hoogenstein 1. Methodiek: Gebruik een valideerbare methodiek zoals SOVON en andere PGO’s hanteren 2. Regelmaat: Inventariseer elk jaar volgens dezelfde systematiek 3. Presentatie: Zorg ervoor dat je je gegevens goed en duidelijk presenteert 4. Publicatie: Publiceer regelmatig in lokale en regionale kranten: onbekend is onbemind 5. Wetgeving: Weet hoe de Flora- en faunawet en/of de Natuurbeschermingswet werkt 6. Netwerk: weet bij wie je moet zijn om je natuurbelang in te brengen 7. Waakzaam: wees scherp op nieuwe ontwikkelingen die de natuur kunnen beïnvloeden 8. Communiceer: niet afwachten, maar onderneem actie wanneer dat moet 9. Werk samen: achterhaal de belangen van andere partijen en laat je eigen belang zien 10. Vier je succes: goed voorbeeld doet goed volgen! De makkumerwaard. Met een juist waterpeil kunnen kleine zwanen gemakkelijk naar kranswieren zoeken. 18 2011 jaargang 108 Natura nr. 5 19
Transcript of Het begint met waarnemen, maar de Wetlandwachters doen ... · v a n w a a r n e m e n a r...
vanwa
arnemennaar
natuurbeschermen
Het begint met waarnemen, maar de Wetlandwachters doen veel meer voor ‘hun’ kleine zwanen en talloze andere watervogels die een bezoek brengen aan het IJsselmeer en de Veluwerandmeren. Zo behartigen ze de vogelbelangen tegenover de watersport.
Naast een grote oppervlakte open water bestaan de Veluwerandmeren uit eilanden, rietmoerassen en ruigten. De randmeren kennen een redelijk ontwikkelde onder-watervegetatie met onder andere schede-fonteinkruid, waarvan de wortelknolletjes door kleine zwanen worden gegeten. Ook pijlstaarten, tafeleenden en meerkoeten hebben de ondergedoken waterplanten zoals kranswieren als voedselbron. Daarnaast zijn de randmeren ook van belang voor de grote karekiet en roerdomp, die in de rietkragen langs de oevers van het oude land broeden. Sinds zes jaar volgt Wetlandwacht Martin Jansen de kleine zwaan in het Natura 2000-gebied de Veluwerandmeren. Zijn liefde voor dit prachtige dier is zó groot dat hij zelfs individuele exemplaren kan herkennen aan hun snaveltekening. Elke winter besteedt hij vele honderden uren aan het doen van waar-nemingen en tellingen. Door de lange reeks verzamelde gegevens kon Wetlandwacht Martin samen met andere vrijwilligers aantonen hoe belangrijk een optimaal waterpeil is voor kleine zwanen. De zwanen zoeken met hun kop diep onder water naar kranswieren op de waterbodem. De randmeren moeten dus niet te diep of te ondiep zijn. In overleg met beheerder Rijks-waterstaat en het waterschap is daarom de gestuurde peilsituatie aangepast, om vooral in het najaar rekening te houden met de aan-komstdatum van de kleine zwanen, hen zo lang mogelijk in het gebied te houden en te laten profiteren van het aanwezige voedsel. En dat is niet het enige resultaat van jaren-lang vrijwillig telonderzoek. Er was in het gebied een sterke toename waar te nemen van het aantal kitesurfers, met aanwijsbare negatieve gevolgen voor de kleine zwanen. Lokale natuurbeschermingsorganisaties voerden hiertegen met succes actie zodat de situatie nu is verbeterd. Wel blijft het heel belangrijk dat handhaving door de politie voorkomt dat kitesurfers zich buiten het gedooggebied begeven.
KRANSWIERVELDENIn de Veluwerandmeren staan vele nieuwe ontwikkelingen gepland, die samenkomen in de Integrale Inrichtingsvisie VeluweRand-meren (kortweg IIVR). De kern van het IIVR wordt gevormd door het verdiepen van een vaargeul voor scheepvaart en recreatie. Deze verdieping heeft als negatief gevolg dat een aanzienlijk deel van de kranswiervelden verloren zal gaan. Eén van de belangrijk-ste gebieden voor kleine zwanen in Europa dreigt nu aangetast te worden. Vogelbescher-ming is hier in 2011, samen met de Vogel-beschermingswacht Noord-Veluwe en de KNNV-afdeling Noordwest Veluwe tegen in beroep gegaan. En dan blijkt dat je als vrijwil-lige waarnemer soms ook taaie documenten moet lezen en ambtelijke taal moet zien te begrijpen. Het effect op de kranswiervelden is - als onderdeel van de verplichte milieu-effectrapportage onderzocht, waarbij de con-clusie werd getrokken dat er geen significant negatief effect te verwachten viel.
te ondernemen, zodat bijvoorbeeld weide-vogels en akkervogels een goed leefgebied vinden. In een ideale wereld zou dat betekenen dat we als Vogelbescherming in al die gebiedenklaar zijn, maar niets is minder waar. Het is druk met menselijke activiteiten in de natuurgebieden en ruimte wordt steeds schaarser. Veranderingen in recreatieve behoeften, moderne landbouwpraktijken en nieuwe wegen en woonwijken kunnen van grote invloed zijn op de betekenis van gebie-den. In dit spanningsveld dreigt het natuur-belang meer dan eens ondergesneeuwd te raken.Sinds 1995 is daarom het Wetlandwachten-netwerk actief: bevlogen vrijwilligers met passie voor vogels, die elke invloed op ‘hun’ gebied en de vogelbevolking registreren en als het nodig is in actie komen. Ieder wet-land of Natura 2000-gebied voor vogels heeft een eigen Wetlandwacht, vaak in samenwer-king met de plaatselijke vogelwerkgroep of telgroep.
Wetlandwachten worden ook wel de ogen en oren voor Vogelbescherming Nederland genoemd, en zijn vaak ook de handen en een spreekbuis. Eigenlijk kun je wel zeggen dat zij ‘Waarnemen naar Beschermen’ tot hun dagelijkse hobby hebben gemaakt. Zo kunnen ze een rol spelen bij de natuurbe-scherming van de Veluwerandmeren en het IJsselmeer.
VAARBEWEGINGENVoor het IJsselmeer moet Rijkswaterstaat in het kader van de Natura 2000-aanwijzing een Beheerplan opstellen. In dat Beheerplan komt te staan hoe de natuurwaarden behou-den kunnen blijven, en hoe watersporters ook van het gebied kunnen blijven genieten. Het klassieke dilemma: kunnen waterspor-ters en watervogels van hetzelfde gebied gebruik maken zonder elkaar in de weg te zitten?De concentraties belangrijke vogelsoorten zoals kuifeend, tafeleend en krooneend vormden de uitgangssituatie, want daar
Wetlandwacht Martin Jansen heeft, in nauwe samenwerking met KNNV en met Vogelbe-scherming, het onderzoek tegen het licht gehouden en kwam tot een andere conclu-sie: het te verwachten areaal kranswieren dat verdwijnt is waarschijnlijk stukken groter dan wordt beschreven. De kleine zwaan gaat de laatste decennia mondiaal gezien hard in aantal achteruit. Daarom is het van het groot-ste belang dat het leefgebied van deze soort wordt gehandhaafd. Het is dus nog even afwachten hoe de rechter hier over oordeelt.
STATUSNederland heeft de internationale verplich-ting om haar natuurwaarden te beschermen. Het heeft met de andere lidstaten afgespro-ken om via het Natura 2000-netwerk de meest waardevolle natuurgebieden, inclusief haar vogelpopulaties, goed te beschermen. Ook wordt de boerensector via het Europees gemeenschappelijk landbouwbeleid gesti-muleerd om op een natuurvriendelijke wijze
Watersporters, wetlandwachters en wintergasten
TIPS:VAN WAARNEMEN NAAR BESCHERMEN
Hoog tijd om in actie te komen. Want als je tegenwoordig natuur en landschap wilt beschermen, zul je het zelf moeten doen! En als je in beweging komt, waar let je dan op? Wat maakt dat je inspanningen resultaat zullen hebben? Enkele tips uit de beproefde praktijk van de Wetlandwacht over waarne-men en beschermen.
was voldoende kwantitatieve informatie over beschikbaar door vliegtuigtellingen en SOVON-data. Vervolgens werd gekeken welk dilemma op die specifieke locatie zou kunnen ontstaan, en wat je zou kunnen doen om dat conflict te voorkomen. Dat werkte goed: het aantal locaties met vogelconcen-traties bleek relatief overzichteljk te zijn, wat automatisch betekent dat een groot deel van het IJsselmeergebied gewoon bevaarbaar is. Vervolgens werd gekeken hoe groot het pro-bleem was tussen watersporters en vogels. Als voorbeeld de Gouwzee nabij Marken: een belangrijk gebied voor vogels én water-sporters. Er kan een probleem ontstaan als beide groepen tegelijk in hetzelfde gebied aanwezig zijn. Wat bleek, de grootste aantal-len vogels zitten er vooral in het najaar en wintermaanden, terwijl de meeste water-sporters dan al niet meer actief zijn. Op één groep na: de windsurfers. Door het gebruik van surfers en vogels langs een tijdsbalk te leggen, werd duide-lijk dat alleen de maand oktober in theo-rie een probleem was, omdat er dan soms gesurft wordt als de wintergasten gearri-veerd zijn. De recreatiesector begreep dat, en kwam meteen met oplossingsrichtingen in de vorm van een doortimmerd commu-nicatieplan en voorlichting vanuit de regio zelf, in samenwerking met de Gouwzee-Wetlandwacht voor Vogelbescherming. Dus niet automatisch een verbodsbepaling, maar zoeken naar een constructie waar de vogels én recreanten baat bij hebben.En mocht er ondanks alle communicatie toch een surfer over de schreef gaan, dan wordt gewoon de politie of AID gebeld. Want een overtreding is een overtreding, punt. Ook dat is een waarneming.
Tekst Harm Schoten en Luc Hoogenstein Beeld Luc Hoogenstein
1. Methodiek: Gebruik een valideerbare methodiek zoals SOVON en andere PGO’s hanteren 2. Regelmaat: Inventariseer elk jaar volgens dezelfde systematiek3. Presentatie: Zorg ervoor dat je je gegevens goed en duidelijk presenteert4. Publicatie: Publiceer regelmatig in lokale en regionale kranten: onbekend is onbemind5. Wetgeving: Weet hoe de Flora- en faunawet en/of de Natuurbeschermingswet werkt6. Netwerk: weet bij wie je moet zijn om je natuurbelang in te brengen7. Waakzaam: wees scherp op nieuwe ontwikkelingen die de natuur kunnen beïnvloeden8. Communiceer: niet afwachten, maar onderneem actie wanneer dat moet9. Werk samen: achterhaal de belangen van andere partijen en laat je eigen belang zien10. Vier je succes: goed voorbeeld doet goed volgen!
De makkumerwaard.
Met een juist waterpeil kunnen kleine zwanen gemakkelijk
naar kranswieren zoeken.
18 2011 jaargang 108 Natura nr. 5 19
