Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink...

34
Par C ParkinsonCenter Nijmegen Par C ParkinsonCenter Nijmegen

Transcript of Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink...

Page 1: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

ParCParkinsonCenter NijmegenParCParkinsonCenter Nijmegen

Page 2: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson

Indicaties - contra-indicaties - timing

Rianne Esselink

Neuroloog

UMC St. Radboud

Page 3: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Ontwerpvoorstel Powerpoint A voor UMC St Radboud 2004

Klinische diagnose ziekte van Parkinson

≥ 2 kenmerken:

• Bradykinesie/traagheid

• Rusttremor

• Rigiditeit/stijfheid

• Houdingsinstabiliteit

Page 4: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Ontwerpvoorstel Powerpoint A voor UMC St Radboud 2004

Ziekte met veel facetten

Emotie

depressie

angst

Cognitie

dementie

delier

Motoriek

spraaklopen

kramp

beven

maskergelaat

fijne motoriektrager

gebogen postuur

Page 5: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Ontwerpvoorstel Powerpoint A voor UMC St Radboud 2004

Plasmaspiegels levodopaLangdurig gebruik

Gewenste range (‘ON’)

Dosis 1

Dosis 2

Overmatig effect (dyskinesieën)

Te weinig effect (‘OFF’)

Dosis 3

Page 6: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Ontwerpvoorstel Powerpoint A voor UMC St Radboud 2004

Belangrijke red flags (twijfel aan diagnose ziekte van Parkinson)

Onvoldoende reactie op levodopa

• Vroege valneiging (<1e ziektejaar)

• ‘Rolstoel teken’

• Snelle progressie

• Stapsgewijze progressie

• Andere neurologische afwijkingen

Dementie

Vroege autonome functiestoornissen

Oogbewegingsstoornissen

Coördinatie stoornissen

Etc

Page 7: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Ontwerpvoorstel Powerpoint A voor UMC St Radboud 2004

Alvorens te besluiten tot operatie

• Veel factoren van invloed op (neven)-effecten van operatie

• Individueel risk - benefit profiel maken

Page 8: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Ontwerpvoorstel Powerpoint A voor UMC St Radboud 2004

Effecten van STN stimulatie (1)

50-60% verbetering UPDRS 3 “off fase”

• Mn tremor, bradykinesie/traagheid en rigiditeit/stijfheid

• Mindere mate lopen en balans

• Gering effect op spraak

Page 9: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Ontwerpvoorstel Powerpoint A voor UMC St Radboud 2004

UPDRS 3

Page 10: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Ontwerpvoorstel Powerpoint A voor UMC St Radboud 2004

Effecten van STN stimulatie (2)

•0-30% UPDRS 3 “on fase”

•60-80% dyskinesieën on fase

•Off dystonieën verminderen of verdwijnen

•ADL verbeterd significant

•Minder tijd in “off fase”

•Medicatie reductie (30-60%)

Page 11: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Ontwerpvoorstel Powerpoint A voor UMC St Radboud 2004

Lange termijn resultaten STN stimulatie

Tot 5 jaar

•Symptoom verbetering blijft stabiel

•Medicatie reductie kan gehandhaafd blijven

•Effect op tremor, rigiditeit bradykinesie en dyskinesie =

•Effect op axiale symptomen neemt meer af

Page 12: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Ontwerpvoorstel Powerpoint A voor UMC St Radboud 2004

Bijwerkingen van STN stimulatie (1)

50% vd patienten 20% vd patienten heeft blijvende bijwerkingen

Page 13: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Ontwerpvoorstel Powerpoint A voor UMC St Radboud 2004

Bijwerkingen van STN stimulatie (2)

• Bloeding en infectie (2-4%)

• Overlijden (1%)

• Cognitief, stemming en gedrag (28% blijvend 6%)

• Spraak problemen (11% blijvend 8%)

• Ooglid apraxie (4%)

• Hardware: elektrodes verplaatst / gebroken (4%)

• Dyskinesieen (3%)

• Loop en balans problemen (3%)

• etc

Page 14: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Ontwerpvoorstel Powerpoint A voor UMC St Radboud 2004

Voorspellers van gunstig effect

•Goede pre-operatieve levodopa respons

•Jongere leeftijd

•Goede pull test

•Kortere ziekte duur

Page 15: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Ontwerpvoorstel Powerpoint A voor UMC St Radboud 2004

Stereotaxie indicaties PD

Ziekte van Parkinson

UPDRS 3 off ± > 30/108

Goede verbetering op levodopa

Tekortschieten van medicatie

• respons fluctuaties

• levodopa geïnduceerde dyskinesieën

• pijnlijke dystonie

Geïsoleerde tremor die niet op medicatie reageert

Page 16: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Ontwerpvoorstel Powerpoint A voor UMC St Radboud 2004

Plasmaspiegels levodopaLangdurig gebruik

Gewenste range (‘ON’)

Dosis 1

Dosis 2

Overmatig effect (dyskinesieën)

Te weinig effect (‘OFF’)

Dosis 3

Page 17: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Ontwerpvoorstel Powerpoint A voor UMC St Radboud 2004

Stereotaxie: contra-indicaties (1)

• Parkinsonisme niet door ziekte van Parkinson

• Dementie

• Ernstige depressie/ psychose ttv operatie

• Belangrijkste probleem lopen/balans en/of spraak niet levodopa responsief

• H&Y (4) 5 in beste “on”-fase

Page 18: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Ontwerpvoorstel Powerpoint A voor UMC St Radboud 2004

Stereotaxie: contra-indicaties (2)

• Andere ziekten die operatie risicovol maken

• Andere ziekten waardoor korte levensverwachting

• Afwijkingen CT/MRI (atrofie/vasculair)

• Lft >70 jaar is relatieve contra-indicatie

Page 19: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Ontwerpvoorstel Powerpoint A voor UMC St Radboud 2004

Geen operatie voor non-motor bijwerkingen van medicatie

Hypothese:

Non-motor bijwerkingen van medicatie verdwijnen als medicatie verlaagd wordt na operatie

Praktijk werkt anders:

Het feit dat deze problemen optreden geeft uitgebreidheid van ziekte proces aan.

Page 20: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Ontwerpvoorstel Powerpoint A voor UMC St Radboud 2004

Timing van operatie

Niet te vroeg

•Nog goed effect medicatie

•Relatief weinig beperkingen

•Tegenover risico op bijwerkingen

Niet te laat

•Te veel beperkingen, te weinig effect van operatie.

•Al gestopt met werken door beperkingen

Page 21: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Ontwerpvoorstel Powerpoint A voor UMC St Radboud 2004

Welke operatie heeft voorkeur

Ziekte van Parkinson

•STN stimulatie bilateraal

•Pallidum stimulatie

•Unilaterale pallidotomie

Zelden

•Thalamus stimulatie of tomie

Page 22: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Ontwerpvoorstel Powerpoint A voor UMC St Radboud 2004

Wie verwijzen voor stereotaxie

•Ziekte van Parkinson

•Goede levodopa response op parkinsons symptomen

•Ondanks optimale medicatie

•Responsfluctuaties

•Dyskinesieën

•Dystonieën

•Zelfstandig in on fase

•Apomorfine/duodopa e.d. hoeft niet te zijn geprobeerd

Page 23: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Ontwerpvoorstel Powerpoint A voor UMC St Radboud 2004

Groningen

Enschede

Tilburg

Amsterdam (AMC)

Leiden – Den Haag

Maastricht

Page 24: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Ontwerpvoorstel Powerpoint A voor UMC St Radboud 2004

Wie niet doorverwijzen

•Duidelijke cognitieve functie stoornissen

(cave anticholinergica:akineton of artane)

•Ernstige depressie

•Matige tot ernstige hallucinaties / delier

•Ernstige loop en balansstoornissen die niet of nauwelijks dopa responsief zijn

•Patienten ouder dan 70-75 (relatieve contra indicatie)

•Ernstige bijkomende aandoeningen

Page 25: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Ontwerpvoorstel Powerpoint A voor UMC St Radboud 2004

Screening voor stereotaxie

•Levodopa respons UPDRS 3 (suprathreshold dosis)

•CT/MRI hersenen

•NPO (cognitie stemming gedrag)

•Algemeen: lab ECG X-thorax

•Goed gesprek over individuele voor en nadelen

Page 26: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Ontwerpvoorstel Powerpoint A voor UMC St Radboud 2004

Page 27: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Ontwerpvoorstel Powerpoint A voor UMC St Radboud 2004

Voor besluitvorming wel of niet opereren

Individueel risk – benefit profiel maken

Page 28: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Ontwerpvoorstel Powerpoint A voor UMC St Radboud 2004

Waarborg reële verwachtingen

• Goede voorlichting over operatie zelf

• Goede voorlichting over (neven)effecten

• Niet alle klachten kunnen verholpen worden

• Ziekte proces gaat door

• Periode van weken tot maanden om goed in te stellen

• Check of patient reële verwachtingen heeft

Page 29: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Bij twijfel over operatie: altijd verwijzen

Page 30: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Video

Page 31: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Ontwerpvoorstel Powerpoint A voor UMC St Radboud 2004

Casus 1

• Man 68 jaar

• 15 jaar ziekte van Parkinson

• Goed effect van medicatie

• Veel on/off fluctuaties en on fase dyskinesieën

• Geheugen wat minder

• Meer moeite met dubbeltaken en iets trager

• Weinig belemmering van cognitie in dagelijks leven

Operatie?

Page 32: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Ontwerpvoorstel Powerpoint A voor UMC St Radboud 2004

Casus 2

• Vrouw 72 jaar

• 12 jaar ziekte van Parkinson

• Goed effect van medicatie

• Veel on/off fluctuaties en geringe dyskinesieën

• Geheugen wat minder

• Voorgeschiedenis: herseninfarct en hartritme stoornissen

• Medicatie overig: orale anti-coagulantie

• MRI veel witte stof afwijkingen

Operatie?

Page 33: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Ontwerpvoorstel Powerpoint A voor UMC St Radboud 2004

Casus 3

• Man 45 jaar

• 4 jaar ziekte van Parkinson vnl hevige tremor

• Medicatie (van alles geprobeerd) geen effect op tremor

• Verder goed mobiel en weinig klachten van parkinson

• Veel hinder in dagelijks leven van de tremor

• Zit nu 3 maanden in ziekte wet

Operatie?

Page 34: Hersenstimultie bij ziekte van Parkinson Indicaties - contra-indicaties - timing Rianne Esselink Neuroloog UMC St. Radboud.

Ontwerpvoorstel Powerpoint A voor UMC St Radboud 2004

Casus 4

• Man 59 jaar

• 10 jaar ziekte van Parkinson

• Goed effect van medicatie (heeft oa dopa agonisten)

• Veel on/off fluctuaties en on fase dyskinesieën

• Geheugen goed

• VG 4x episode met ernstige depressie

• Af en toe hallucinaties

• Hypersexualiteit

• Exorbitant koopgedrag via internet, leidend tot grote schulden

• Ziet zelf geen enkele belemmering voor operatie, integendeel, hij denk dat het voor hem DE oplossing is

Operatie?