wereld in oorlogfebruari 2009

19NR 10

Weinig figuren uit het verleden zijn zo door de geschiedenis beschadigd als Hermann göring. Het beeld dat we hebben van de tweede man van het derde rijk is dat van een potsierlijke dikkerd in een wit fantasie-uniform. een man die we eigenlijk dankbaar mogen zijn, omdat hij fout op fout stapelde en zo ongewild een belangrijke bijdrage leverde aan de geallieerde overwinning. Zelfs zijn heldhaftige daden in de eerste wereldoorlog worden nu ernstig in twijfel getrokken. Van de eens zo machtige reichsmaarschalk rest weinig meer dan het karikatuur van een dikke, pompeuze fascist.

Hermann göring: van held

tot karikatuurDoor Peter Borgers

IncompetentDe Amerikaanse historicus John Bruning stelde ooit onomwonden: “Het is moeilijk in de wereldgeschie-denis nog een voorbeeld te vinden van een man die zo incompetent was, maar desondanks van de eerste tot vrijwel de laatste dag in zijn post gehandhaafd bleef ”. Een boude bewering, al lijkt de man het gelijk aan zijn zijde te hebben als je simpelweg de geschiedenisboe-ken er op na slaat. Göring bleef immers de op een na machtigste man van het Derde Rijk, tot hij in april 1945 een poging deed om de heerschappij over het ineenstortende Duitsland over te nemen. In een van zijn laatste beslui-ten ontnam de Führer Göring zijn po-sitie en kreeg op 26 april 1945 Robert Ritter von Greim de zeggenschap over de failliete Luftwaffe.Niet het telkenmale falen van de Luft-

waffe, de blunders in zovele campag-nes die Göring verweten worden, maar zijn ultieme poging te redden wat er te redden viel, werd de Reichsmaarschalk noodlottig.

Pleegvader Omdat vader Heinrich Ernst Göring Gouverneur-Generaal is van Duits Zuid-West Afrika groeit de kleine Hermann Wilhelm Göring (12 januari 1893, Roenheim, Beieren), op zonder vaderlijk toezicht. Saillant detail is dat op Hermann’s opvoeding wordt toege-zien door zijn pleegvader Hermann Rit-ter von Epenstein, een man van Joodse afkomst. Er wordt zelfs gefluisterd dat deze man eigenlijk de vader was van Hermann’s jongere broer Albert. En die broer hield zich later zelfs in nazi-Duitsland actief bezig met hulp aan joden: hij verzette zich tegen de trans-

porten, regelde papieren om mensen het land uit te krijgen en protesteerde ooit op niet mis te verstane wijze toen hij joodse gevangenen dwangarbeid zag verrichten. Hij schroomde zich ook niet om Hermann’s naam en repu-tatie in te zetten voor zijn doelen. Naar verluidt vervalste hij zelfs zijn broers handtekening op documenten. Tel daarbij ook nog een volle neef die zijn best deed om datgene te bereiken wat Göring ten koste van alles wilde voor-komen: Werner Göring was piloot bij de Amerikaanse luchtmacht en voerde 48 bombardementsvluchten uit boven Duitsland.

De tweede man van het Derde Rijk werd dus gedwarsboomd door een broer die zijn handtekeningen vervals-te en een neef die bommen op zijn kop wilde gooien…

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Hermann Göring: van held tot karikatuur

WIO_10.indd 19 02-02-2009 15:19:44

20 wereld in oorlogfebruari 2009NR 10

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Hermann Göring: van held tot karikatuur

Militaire carrière De jonge Göring kiest al voor de Eerste Wereldoorlog voor een militaire carri-ère. In 1912 treedt hij in dienst van het leger. Als infanterist van de 29e divisie neemt hij deel aan de Slag bij de Som-me. Zijn carrière bij de landmacht ein-digt minder heldhaftig, als hij wordt opgenomen in het ziekenhuis. Niet vanwege een verwonding, maar omdat hij in de klamme loopgraven last krijgt van reumatiek. In het hospitaal maakt hij kennis met een vlieger, die hem overhaalt om bij de jonge Duitse luchtstrijdkrachten te komen. Dit wapenonderdeel past beter bij de onafhankelijke geest van Göring. Hij verruilt al snel de positie van boordschutter voor die van piloot. Hij heeft dan al twee vliegtuigen neer-geschoten. Als piloot van de Jagdstaffeln 5 en 26 bouwt hij die score langzaam uit. In februari 1917 raakt hij bij een lucht-gevecht zwaargewond. Hij weet zijn vliegtuig te landen vlak bij een veld-hospitaal waar met snel ingrijpen zijn leven wordt geredt.Göring is een gedreven piloot en een ambitieus man. Zijn overwinningen spelen zich opvallend vaak af boven of achter de vijandelijke linies, waardoor ze niet gecontroleerd kunnen worden.

Een gegeven dat later door historici ge-bruikt wordt om vraagtekens te zetten bij de betrouwbaarheid van zijn claims. Vast staat echter wel dat Göring erin slaagt de Britse ace Lt W.B.Craig neer te schieten. Görings Albatross wordt daarbij doorzeefd.In mei 1917 wordt hij commandant van Jagdstaffel 27, een ‘groene’ een-heid van beginnende piloten. Als com-mandant maakt hij vaak een slechte in-druk op zijn ondergeschikten door zijn hautaine, arrogante houding. Maar hij maakt een goede indruk bij het opper-commando. Want op 7 juli 1918 wordt hij benoemd tot commandant van Duitslands meest aansprekende jacht-vliegereenheid: Jagdgeschwader 1, het Jagdgeschwader Freiherr von Richtho-fen. Zijn commando duurt niet lang, in november 1918 is de oorlog voorbij – tot grote verbazing van Göring zelf, die door het nieuws verrast wordt. Hij heeft dan 22 overwinningen op zijn naam en bezit de Pour le Mérite, de hoogste Pruisische onderscheiding. Normaliter wordt deze ‘Blauer Max’ enkel gegeven aan piloten die meer dan 25 vliegtuigen neerhaalden. Dat Göring geen populair commandant is, blijkt uit het feit dat hij de enige vlieger van Jagdgeschwader 1 is, die nooit wordt uitgenodigd voor de latere reüniebijeenkomsten.

InterbellumNa de oorlog belandt Hermann Göring in Zweden, waar hij als verkeersvlieger werkt. Daar leert hij de liefde van zijn leven kennen: gravin Karin von Kant-zov. In 1923 trouwt hij met haar. De piloot is dan al lid van de NSDAP. In de dan nog zeer kleine, obscure partij weet hij snel tot de kern door te drin-gen. Zijn echtgenote is zeer onder de indruk van Adolf Hitler en verzorgt soirees voor de partijtop. Göring wordt hoofd van de S.A. en marcheert naast Hitler tijdens diens mislukte putsch in München in 1923. Als de politie het vuur opent, raakt Göring zwaarge-wond.Tijdens zijn langzame herstel krijgt hij morfine toegediend. Het leidt tot een bijna levenslange verslaving.Het paar brengt enkele jaren in het buitenland door, tot alle putschplegers amnestie krijgen. Met de gezondheid van zijn vrouw gaat het ondertussen slecht. In 1931 overlijdt Karin. Als Hitler in 1933 de macht over-neemt, wordt de trouwe Göring offi-cieel minister van luchtvaart, zonder portefeuille. In werkelijkheid gaat hij aan de slag om de wedergeboorte van de Duitse luchtmacht op te zetten. Daarnaast organiseert hij de Gestapo. En volgens getuigenverklaringen tij-

Göring in Rotterdam. Hij bezocht gewonde Fallschirmjäger, die in mei 1940 werden ingezet bij de luchtlandingen op Waalhaven. Bij het-

zelfde bezoek in juni 1940 bekeek Göring ook het werk van zijn bommenwerpers: de puinhopen van de gebombardeerde stad.

WIO_10.indd 20 02-02-2009 15:19:45

wereld in oorlogfebruari 2009

21NR 10

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

dens de processen van Neurenberg is hij de man achter de brand in de Reichstag. Göring zelf ontkent dit.

Opbouw van de luchtmacht De opbouw van de Duitse Luftwaffe is grotendeels in handen van vooruit-ziende denkers als Milch, Knaus en Udet. Maar Göring verdient een groot deel van de eer. Niet alleen is hij de eindverantwoordelijke, ook weet hij de onderlinge twisten van deze heren enigszins binnen de perken te houden. Bovendien neemt hij vanaf 1936 de taak van minister van economie over en zet hij een grootscheeps wapenpro-gramma op, waarbij hij de opdrachten handig weet te verdelen over de hele breedte van de Duitse industrie. De opbouw van de Luftwaffe kan gezien worden als een meesterwerk. Want binnen de begrensde moge-lijkheden wordt in de relatief korte tijd van enkele jaren niet slechts een moderne luchtmacht uit de grond ge-stampt. Hier wordt een revolutionair nieuw wapen ontwikkeld, een tacti-sche luchtmacht die in 1939 haar ge-lijke niet kent. Het zwaartepunt van de Luftwaffe ligt bij de ondersteunende taken. Lichte en middelzware bommenwerpers voor luchtsteun aan het leger en jachtvlieg-tuigen om de vijandelijke vliegtuigen weg te houden van dat leger.

Göring blijkt bovendien een behendig politicus met zijn luchtmacht. Door te dreigen met bombardementen, speelt hij een belangrijke rol in de Anschluss van Oostenrijk. In werkelijkheid is Göring niet happig op de oorlog. Hij acht Duitsland niet rijp voor de strijd en vindt de Luftwaffe niet sterk genoeg om de RAF te verslaan. Maar als Hitler anders besluit, zet de trouwe Göring zich volledig in voor de oorlog.

Grootste moment Samen met de pantserdivisies vormt de luchtmacht de revolutionaire ex-ponent van het Duitse leger. Door de gecombineerde strijdkracht wordt iedere tegenstand overwonnen. De Luftwaffe speelt een belangrijke rol in de overwinning op Polen. Nog gro-ter is de bijdrage aan de bezetting van Noorwegen, als voor het eerst massale luchtlandingstrijdkrachten ingezet worden. Maar het grootste moment voor de Luftwaffe komt in mei en juni 1940. Als de Duitsers aanvallen blijkt hun tactiek zo effectief dat alle tegen-stand in de kiem gesmoord wordt. De Franse en Britse luchtmachten blijken geen partij voor de Luftwaffe: Görings jagers richten een ware slach-ting aan onder de geallieerde vliegers, zijn bommenwerpers doen hetzelfde bij de grondtroepen. En de duikbom-menwerpers zorgen voor een ware ter-

reur onder de hele bevolking van West-Europa. Toch wordt deze glorieuze campagne besloten met een eerste grote tegen-slag. Als Hitler zijn tanks halt laat houden vóórdat Duinkerken ingeno-men is, werpt Göring zich op. Hij zegt tegen Hitler dat zijn vliegtuigen de Britse vloot op afstand houden, de stad bombarderen en de in de val zittende Britten tot overgave zullen dwingen. Maar in werkelijkheid ontmoet de Luftwaffe boven Duinkerken de ja-gers van Fighter Command. Ondanks verwoede pogingen slagen de Duitsers niet in hun opzet. Over de wonderbaarlijke ontsnapping van de Britten is veel gediscussieerd. De mening dat een machtsstrijd tus-sen Hitler en zijn generaals grondslag is geweest voor Hitlers beslissingen, wordt tegenwoordig vrij algemeen geaccepteerd. Het werpt een ander licht op de rol van Göring. Hij eiste Duinkerken niet op als trofee voor zijn Luftwaffe, maar stelde zich als trouwe Reichsmaarschalk bereid de taak van de pantserdivisies over te nemen. Des-ondanks wordt het falen van de Luft-waffe boven Duinkerken gezien als Görings eerste grote fout.

Fout op fout De strategische kracht van de Luft-waffe was van meet af aan onderont-wikkeld, een besluit dat vaak als een onvergeeflijke fout wordt aangeduid. Maar de Luftwaffe had dan ook een specifiek doel, ondersteuning van de grondtroepen. Binnen deze doctrine paste de ontwikkeling van strategi-sche vliegtuigen niet. Bovendien zou de Duitse industrie nooit in staat zijn geweest tot een nog grotere krachts-inspanning. Boven Engeland breekt in de zomer van 1940 het gebrek aan strategische kracht de Luftwaffe zuur op. De gedachte snelle overwinning blijft uit door de felle tegenstand van de RAF. In deze Slag om Engeland

WIO_10.indd 21 02-02-2009 15:19:45

22 wereld in oorlogfebruari 2009NR 10

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Hermann Göring: van held tot karikatuur

hebben kleine oorzaken grote ge-volgen. De Duitse bommen die per ongeluk op Londen vallen, leiden tot Britse vergeldingsbombardementen op Berlijn en andere Duitse steden. Hitler reageert furieus en eist dat de Britse steden doelwit worden. Göring gehoorzaamt en maakt de grote fout de RAF een adempauze te gunnen.Sommige theoretici hebben begrip voor deze beslissing. De Duitsers wa-ren er van overtuigd dat Fighter Com-mand op breken stond. Bombarde-menten op Londen zouden de laatste jagers de lucht in dwingen. Maar ook dan blijft er sprake van een inschat-tingsfout: de RAF was nog altijd in staat om het gevecht aan te gaan. De geschiedenis legt de schuld van het falen van de Luft waff e in de Battle of Britain in ieder geval grotendeels op de schouders van de opperste leider van dit wapenonderdeel.Het is de tweede uit een hele reeks blunders, missers en grove fouten die de man verweten worden. Göring lijkt zich na het debacle boven Engeland steeds meer te vervreemden van de dagelijkse leiding van zijn troetelkind. De man gaat zich te buiten aan het vergaren en etaleren van buitensporige rijkdom, die grotendeels verkregen is uit de geroofde bezittingen van jo-den. De grootste kunstverzamelaar/kunstrover van de geschiedenis gaat bovendien steeds potsierlijker ge-

kleed. Als hij niet zijn zelfontworpen spierwitte Reichsmaarschalk-uniform draagt, gaat hij gekleed in buitenissige, vaak romantische, jachtkleding. De man vraagt erom gekarikaturiseerd te worden. Tel daarbij ’s mans – op zijn zachtst gezegd - ondoordachte uit-spraken. Bekendst daarvan is: ‘Ich will Meier heißen, wenn nur ein feindliches Flugzeug über die Deutschen Gren-zen kommt!’ In de latere oorlogsjaren worden de luchtalarmsirenes cynisch ‘Meier’s Trumpeten’ genoemd…

Grote gevolgenGörings vliegers behalen nog altijd grote overwinningen boven de Mid-dellandse zee en Rusland. De Luft waf-fe weet in de winter van 1941 - 1942 zelfs de ingesloten troepen rond het Russische Demjansk succesvol te be-voorraden. Een overwinning die een jaar later grote gevolgen heeft als het Duitse Zesde Leger ingesloten raakt in Stalingrad. Göring verzekert Hitler dat hij de troepen ook nu kan bevoor-raden. Een beloft e die hij onmogelijk waar kan maken, zo verzekeren zijn ondergeschikten. Of Görings woor-den invloed hebben gehad op Hitlers beslissing het Zesde Leger opdracht te geven stand te houden, blijft onduide-lijk. Maar vast staat dat de luchtbrug naar Stalingrad een enorme misluk-king wordt. De Luft waff e is nooit in staat om zelfs maar de helft van de minimaal benodigde voorraden naar

de stad te vliegen. Een kwart miljoen hongerende Duitse soldaten wacht vergeefs aan de Wolga op hulp.Daarnaast is Hermann Göring verant-woordelijk voor de exploitatie van de industrie en grondstoff en in de ver-overde gebieden, ten behoeve van de oorlog. Door een gebrek aan beleid komt hier weinig tot niets van terecht.Meiers trompetten schallen in die ja-ren steeds vaker over Duitsland als het gecombineerde Brits-Amerikaanse

De mythevorming over Göring begon al vroeg, en de ijdele Reichsmaarschalk hielp daar

graag actief aan mee. In 1937 verscheen een boek van 350 pagina’s, getiteld Hermann

Göring, Werk und Mensch, uitgegeven door de NSDAP. Er verscheen in 1943 een Neder-

landse vertaling. Blijkbaar was het boek een bestseller, want de Duitse druk uit 1942 ver-

meldt 870.000 exemplaren. Niet elke publicatie kon Göring bekoren. In een uitgave van

het tijdschrift Deutsche Luftwacht, 8 april 1934, staat een artikeltje waarin wordt beschre-

ven dat Göring een artikelserie in de Berliner Illustrierte Zeitung over zijn belevenissen

als jachtvlieger in de 1e Wereldoorlog had verboden. Volgens hem was de informatie niet

feitelijk, was het te lichtzinnig, en ten derde was hij niet bijzonder gecharmeerd van de

uitgeverij die het tijdschrift uitgaf wegens hun eerdere oppositie tegen de NS partij.

Een gefl atteerd portret gemaakt door

nazi-hoffotograaf Heinrich Hoffmann.

WIO_10.indd 22 02-02-2009 15:19:49

wereld in oorlogfebruari 2009

23NR 10

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

luchtoffensief de Luftwaffe voor haar zwaarste beproeving stelt. Maar de lei-der van de luchtmacht lijkt zich niet te bemoeien met deze strijd en ver-vreemdt zelfs van Hitler. Als de Ame-rikanen de volle kracht van de Achtste Legerluchtmacht in de strijd werpen bloedt de Luftwaffe letterlijk dood. De gevallen veteranen kunnen niet vervan-gen worden en vliegtuigen blijven aan de grond door de lege brandstoftanks.

Het einde in zicht ‘Toen ik de Amerikaanse Mustangs boven Berlijn zag, wist ik dat het einde in zicht was,” verklaart Göring na de oorlog. Hij vlucht uit Berlijn met een treinlading kunst en trekt zich terug in Berchtesgaden. Op 23 april 1945 stuurt hij een telegram aan de in Ber-lijn ingesloten Hitler, waarin hij aan-geeft de leiding over Duitsland over te nemen nu hij de Führer daar niet langer toe in staat acht. Aanleiding is Hitler’s uitspraak van een dag eerder waarin hij zegt geen bevelen meer te geven. Göring gaat hierna uit van een opvolgingssituatie en meldt zich per telegram om Hitler’s opvolger te wor-den. Hitler’s reactie is vol razernij. Alle bevoegdheden worden Göring ontno-men. De man dient terstond wegens hoogverraad geëxecuteerd te worden, evenals zijn tweede vrouw Emmy en zijn dochtertje.Het komt er niet van. Hitler pleegt zelfmoord en Duitsland geeft zich on-voorwaardelijk over.

De officieel gearresteerde Göring geeft zich op 9 mei 1945 met zijn bewakers over aan de Amerikanen. Tijdens het Proces van Neurenberg werpt Göring zich op als de aanvoerder van de ver-dachten. Hijzelf is de meest prominen-te verdachte. Hij claimt niet betrokken te zijn geweest bij de jodenvervolging. De van zijn morfineverslaving gene-zen, flink afgevallen en nu veel fittere Göring weet zich in een kruisverhoor

uitstekend te weren. Met getuigenis-sen over zijn joodse pleegvader en de daden van zijn broer lijkt hij zijn leven te willen redden. Hij beweert dat zijn Luftwaffe dezelfde strategie had ge-volgd als de RAF en de USAF. Göring maakt tijdens de verhoren een zeer zelfverzekerde indruk en geeft zelfs interviews in de gevangenis. Hij blijkt te beschikken over een buitengewoon goed geheugen.

Maar zijn aandeel in de aanvalsoorlo-gen en in de massamoorden is zo over-tuigend duidelijk, dat hij op alle pun-ten van de aanklacht schuldig wordt bevonden. Daarbij komt een door Göring persoonlijk in 1941 onderte-kend bevel aan Reinhard Heydrich om te beginnen met de EndlÖsung der Ju-denfrage als bewijsstuk boven water. Göring wordt ter dood veroordeeld

Amerikaanse soldaten bekijken de ruines van Göring’s huis op de Obersalzberg te

Berchtesgaden. Hitler had hier ook een huis, en de partijbonzen woonden natuurlijk

graag dichtbij. Op 25 april 1945, toen de oorlog bijna voorbij was, bombardeerde de

RAF met 318 Lancasters deze locatie. Er onstond grote schade aan de huizen van

Bormann, Hitler en het hier getoonde van Göring. Er waren voldoende schuilkelders

aanwezig en de NS top was op dat moment niet in Berchtesgaden, de schade was dus

vooral materieel en symbolisch. Göring bezat meerdere huizen: een strandhuis op Sylt,

het jachtslot Carinhall op de Schorfheide, het Reichsjägerhof Rominten, een villa op

het terrein van het Reichsluffahrtministerium te Berlijn en verder nog een stuk of wat

kastelen uit de familie en jachthutten. Om tussen alle locaties en hoofdkwartieren com-

fortabel heen en weer te reizen, was een zeer luxeus uitgeruste trein beschikbaar.

door de strop. Zijn rechters verklaren dat zijn schuld ‘uniek was, alleen al door zijn omvang’. Göring vraagt te-vergeefs het vuurpeloton aan, omdat dit beter bij zijn status zou passen. In een aan zijn vrouw overgeleverde brief staat dat hij nóóit in de handen van de Amerikanen zou willen sterven en dat hij in dat geval de hand aan zichzelf zou slaan. En zo gebeurt het ook..Twee uur voordat de executie zou plaatsvinden pleegt hij zelfmoord door het innemen van cyaankali. Na Görings crematie wordt zijn as uit-gestrooid in de Conwentzbach, een smalle rivier in München die uit-mondt in de Isar. Volgens verschillen-de historici die zijn leven bestudeer-den was Göring geen overtuigde nazi zoals Goebbels en Himmler, maar het schoolvoorbeeld van een rasechte en gewetenloze opportunist.

WIO_10.indd 23 02-02-2009 15:19:51