36

El Avion

De studiereis naar Costa Rica heeft als doel om ‘duurzaamheid’ kritisch onder de loep te nemen en duurzame bewustword-ing te stimuleren. De aandacht die Costa Rica besteedt aan duurzame ontwikkelin-gen heeft geleid tot de eerste plaats op de Happy Planet Index, een index die aang-eeft hoe gelukkig inwoners van de diverse landen ter wereld zijn, gerelateerd aan de invloed op het milieu die hierdoor wordt uitgeoef-end. Nederland staat aanzienlijk lager op deze lijst, namelijk op plaats 67.

De bouw in Nederland krijgt steeds meer te maken met duurzame ontwikkelingen. Binnen de casestudy, in opdracht van Hei-jmans Utiliteitsbouw B.V., zal gekeken worden naar het ‘Hergebruik van materi-alen’. Hergebruik in bouwkundige zin is een vorm van nuttige toepassing van bouw- en sloopafval (BSA), waarbij producten, com-ponenten of materialen opnieuw gebruikt worden in hun oorspronkelijke staat. Dit kan zijn voor hetzelfde doel als waar het oorspronkelijk voor bedoeld was of voor een alternatief doel. Hiervoor dienen de producten en materialen, behalve con-troleren, schoonmaken en/of repareren, geen verdere voorbehandeling te onder-gaan. [1]

Heijmans Utiliteitsbouw B.V. wil via deze studie te weten komen in welke mate Ned-erland lering kan trekken uit de aanpak van hergebruik en recycling van materi-alen in Costa Rica.

Tijdens het vooronderzoek van de studie wordt onderzocht hoe hergebruik van bouw-materialen in Nederland plaatsvindt. Het eer-ste aspect dat wordt onderzocht is materiaal en techniek. Hierbij wordt gekeken naar welke materialen er worden hergebruikt en wat de motivatie hiervoor is. Tevens zal er gekeken worden naar de technieken die worden toe-gepast om hergebruik mogelijk te maken. Het tweede aspect dat wordt uitgelicht is or-ganisatie. Hoe spelen bedrijven in op herge-bruik van materialen? Hoe vindt de commu-nicatie tussen bedrijven plaats? In welke vorm worden materialen aangeboden? Dit zijn enkele vraagstukken die worden onderzocht binnen dit aspect. Tijdens de reis zullen meer-dere projecten en bedrijven worden bezocht middels excursies. Door middel van deze ex-cursies kan informatie worden ingewonnen met betrekking tot de casestudy. Gedurende de reis wordt getracht antwoord te geven op de vragen die gesteld zijn in het vooronder-zoek voor Costa Rica.

Na de reis zullen alle bevindingen van de reis vergeleken worden met het vooronderzoek om zodoende conclusies en aanbevelingen te doen.

CA

SEST

UD

Y H

erg

eb

ruik

va

n b

ou

wm

ate

ria

len

37

Wanden van autobanden Earthship

Waarom hergebruik?Onze maatschappij verduurzaamt steeds meer. Dit is onderdeel van de mentaliteits-verandering die gaande is in Nederland. De mentaliteitsverandering schakelt om van een ‘wegwerpmentaliteit’ naar een houding waarin de aandacht eerst uitgaat naar de mo-gelijkheden van hergebruik. Deze mentaliteitsverandering geldt ook voor gebouwen. In het verleden was het gebruike-lijk om met een schone lei te beginnen, maar tegenwoordig wordt er in de bouwwereld steeds meer hergebruikt.

Doorzetting van deze verandering in de bouw is ook hard nodig vanwege de hoge prijs van grondstoffen, wegens schaarste en het grote aandeel van de totale afvalproductie dat de bouw momenteel heeft (40%) [2]. Hergebruik wordt om deze redenen steeds belangrijker en kan de bouw veel opleveren. Er zijn drie belangrijke hoofdredenen die ervoor zorgen dat hergebruik van goederen, materialen en gebouwen plaatsvindt.

De eerste belangrijke reden voor hergebruik is het reduceren van de impact op het milieu. Door productie van materialen vindt veel

CA

SESTUD

Y Herg

eb

ruik

van

bou

wm

ate

riale

n

luchtvervuiling en uitputting van natuurlijke, fossiele grondstoffen plaats. Dit resulteert in degradatie van het natuurlijke landschap, bijvoorbeeld steengroeven, ontbossing en stortplaatsen.

Een tweede belangrijke reden om hergebruik toe te passen van goederen, materialen en gebouwen, is dat het voordelen kan oplev-eren voor het project. Het heeft een positieve invloed op de aanvraag van de bouwvergun-ning en vergemakkelijkt deze in veel gevallen. Tevens kan het een positieve invloed hebben op de kostenbesparing van het project zelf.

De derde belangrijke reden is dat hergebruik bijdraagt aan het imago van de organisatie. Politiek, media en de maatschappij zijn zoals eerder vermeld allemaal bekend met de slechte milieuconditie van ons land en zien in dat de mentaliteitsverandering noodzakelijk is. Als grote bouworganisatie is het belang-rijk dat daarop goed wordt ingespeeld, een imago van ‘duurzaam’ bouwbedrijf verkrijgen. Gevolg is dat potentiële opdrachtgevers, die steeds meer duurzaamheid vragen, de organi-satie uitnodigen om te tenderen voor grote werken. [3]

38

Villa Welpeloo kapelhaspels

Villa WelpelooEen uitstekend voorbeeld van hergebruik van materialen is Villa Welpeloo in Enschede (figuur 1). Het is ontworpen door Superuse Studios, voormalig 2012Architecten. Het ge-bouw is ontworpen als woning voor een kop-pel met de wens om schilderijen van jonge, hedendaagse kunstenaars in op te kunnen slaan en tentoon te kunnen stellen. Superuse Studios streefde ernaar om zo veel mogelijk beroep te doen op hergebruik van materialen. Hiervoor hebben zij eerst een verkenning gedaan naar de mogelijkheden en beschikbaarheid van restmaterialen in de directe omgeving. De gevonden materialen hebben grote invloed op het ontwerp van het gebouw, zowel de vorm van het gebouw als de materialisatie van de gevel. Voor de pri-maire draagconstructie is gebruik gemaakt van stalen balken van oude ‘Paternosters’, dit zijn machines uit de textielsector. De balken moesten nog wel bewerkt en op maat ge-maakt worden. De secundaire liggers in het dak en de vloeren bevatten tweedehands balken. Het voordeel aan tweedehands hout is dat het hout van betere kwaliteit bomen afkomstig is, omdat het vroeger veel langzam-er heeft kunnen groeien dan tegenwoordig. Bovendien werkt het niet meer. Niet onbelan-grijk is de prijs; deze is circa de helft van dat van nieuw hout. De gevel is opgebouwd uit het hout van kabelhaspels (figuur 2). Hiervoor werden 100 kabelhaspels gedemonteerd. Het demontageteam deed circa 1 haspel per 7

minuten en verwerft daarmee ongeveer 2 m2 hout. [4]

Expo Business ParcEen ander project waar hergebruik een be-langrijk begrip is, is het Expo Business Parc in Hengelo. Het totale terreinoppervlak omslaat zes hectare en bestaat uit hoog- en laag-bouw. Voor de bouw van het Expo Business Parc heeft meer dan 80% van de hoofdbouw-delen een onderbouwde en verantwoorde herkomst. Alle bouwmaterialen zijn nauw-keurig berekend om restafval tegen te gaan.Er is een zogenaamde GreenCalc-berekening uitgevoerd. Daarmee is de milieuprestatie van de gebouwen op het Expo Business Parc be-rekend. Met deze berekening is aangetoond dat er voor de bouw en aanleg van het park alleen zeer duurzame materialen ingezet zijn. Eén van de belangrijkste gebouwen op dit park is het oude Expocenter, dat wordt ver-bouwd tot data-center. Het gebouw is bijna 1,2 hectare groot. Wanneer de bouw klaar is, wordt 8.000 m2 ingericht met high-tech data-zalen. De overige ruimte zal in gebruik worden genomen als magazijn en logistiek centrum.

Een andere gebruiker betekent andere eisen aan het pand. Hergebruik van bouwmateri-alen is binnen dit project het nieuwe speer-punt. Maarliefst 94% van de materialen wordt hergebruikt. Een grote verbouwing met nieu-we materialen zou meer tijd en geld kosten. Hergebruik wordt in dit project toegepast op het metselwerk, de gevelplaten, de gevel-bekleding, de dakplaten en de isolatie. Door bijvoorbeeld de cellenbeton-gevelplaten te ontdoen van lijmresten en van dezelfde plat-en een nieuwe gevel te bouwen, bespaart de opdrachtgever 130.000 euro op een gevel met een lengte van 78 meter. Voor de aannemer en zijn onderaannemers betekent hergebruik een snellere bouwtijd. In dit project kan de bouwtijd met ruim drie weken worden ver-kort. [5]

Earthship ZwolleEen vorm van extreem hergebruik in de bouw zijn Earhships. In het Nederlands betekent Earthship ‘‘aardehuis’’. Het zijn woningen die

CA

SEST

UD

Y H

erg

eb

ruik

va

n b

ou

wm

ate

ria

len

39

Villa Welpeloo

hoofdzakelijk zijn gebouwd uit afvalmateriaal en aarde. Het concept ‘aardehuis’ is gebaseerd op drie ideeën: autonomie van de bewoners, het toepassen van duurzame technologie en het hergebruik van afgedankte producten.

De bouwers gebruiken schone energie via zon en wind. Regenwater wordt opgevangen van het dak en gefilterd tot drink- en spoelwater. Men bouwt de huizen door ze gedeeltelijk in te graven. De wanden worden vervaardigd van met aarde gevulde autobanden. Aan de zuidkant bevindt zich een glazen serre om optimaal gebruik te maken van zonlicht en zonnewarmte. De temperatuur binnen is gestabiliseerd door zware wanden en daken. Er worden zo veel mogelijk gebruikte mate-rialen toegepast in de bouw. Een onderzoek van het Nederlands Instituut voor Bouwbio-logie en Ecologie berekende dat een Earth-ship ruim negenmaal minder milieubelasting veroorzaakt dan een vergelijkbaar traditioneel gebouw.

Met duizend autobanden (figuur 3) en vierdui-zend glazen flessen is in Zwolle een ‘aardehuis’ gebouwd. Het milieuvriendelijke bouwwerk is de eerste van zijn soort in de Benelux. [6]

ReisDe reis zal beginnen met aankomst in de hoofdstad San José. Met San José als start-punt zullen verschillende projecten, archi-tecten en universiteiten worden bezocht. Tij-dens deze bezoeken zullen de vragen vanuit het vooronderzoek zoveel mogelijk worden

beantwoord. Het is nog niet duidelijk op welke schaal en in welke mate de projecten gebruik maken van hergebruikt materiaal. Een project waarbij dit al duidelijk is, is het Costa Verde Resort. Dit resort bestaat uit een hotel en een restaurant gesitueerd in twee oude vliegtui-gen (figuur 4). Een ander project waar herge-bruik centraal staat is een winkelcentrum dat opgebouwd is uit (hergebruikte?) containers. De bezoeken aan de architecten - Oliver Shutte, Juan Robles, Gloriana Meija en FoRo -zijn belangrijke bezoeken voor de casestudy. Deze architecten kunnen meer inzicht geven in de hoeveelheid hergebruik die plaatsvindt bij het ontwikkelen van projecten. Het bezoek aan de universiteit Cartago kan, evenals het bezoek aan de architecten, inzicht geven in de aandacht voor hergebruik, maar dan op aca-demisch niveau.

Tijdens deze bezoeken verwachten wij meer inzicht te verkrijgen in het hergebruik van ma-terialen in Costa Rica. Met de opgedane ken-nis hopen wij een goede vergelijking te kun-nen maken met het Nederlandse hergebruik. Zodoende hopen wij een conclusie te kunnen trekken in hoeverre Nederland lering kan trek-ken uit de aanpak van Costa Rica.

Bronnen:[1]Hendriks, Ch.F., Bouwcyclus, 1999[2]BOOM-SI, Basisdoc: XS2 duurzaam bouwen, november 2006[3]Addis, B, Building with Reclaimed Components and Ma-terials, 2006Websites:[4] www.2012architecten.nl/projecten/enschede.html[5] www.expobusinessparc.nl/Duurzaamheid[6] www.aardehuis.nl

CA

SESTUD

Y Herg

eb

ruik

van

bou

wm

ate

riale

n