Hendriks et al. 2016 Positieve psychologie in suriname

6
Positieve psychologie in Suriname

Transcript of Hendriks et al. 2016 Positieve psychologie in suriname

16 april nr. 2 2016 | TPP

Positieve psychologie

in Suriname

april nr. 2 2016 | TPP 17

familie) kan er toe leiden dat mensen geen hulp

zoeken, ook al hebben ze die nodig (Hinton &

Laroche, 2012).

Het negatieve imago heeft de psychologie

echter mogelijk voor een deel ook aan zichzelf

te danken door haar traditionele focus op stoor-

nissen en disfuncties (Seligman & Csikszentmi-

halyi, 2000). Meer bekendheid van de ideeën

uit de positieve psychologie kan bijdragen aan

een ander imago, waardoor de drempel om

naar een psycholoog te stappen uiteindelijk

enigszins verlaagd wordt. Positieve interventies

als dankbaarheid, optimisme, vriendelijkheid en

meditatie zijn niet-stigmatiserende activiteiten

die positieve gedachtes, gevoelens en gedrag

vergroten (Layous et al., 2011). Verder kan de

ontwikkeling van specifieke kararaktersterkten

als sociale intelligentie, open mindedness en

vriendelijkheid stigmatisering verminderen (Ver-

tiloa & Gibson, 2014) doordat mensen leren om

op een positievere manier aan te kijken tegen

diegene die psychologische hulp zoeken en zich

minder van hen willen distantiëren.

2. Gebrek aan culturelesensitiviteit Een ander probleem is een gebrek aan cultureel

De positieve psychologie in Suriname is sterk in ontwikkeling.

Behalve een positief verloop (zie kader) zijn er ook uitdagingen

die de groei in de weg kunnen staan. We behandelen er drie

en gaan ook in op de bijdrage van de positieve psychologie

aan oplossingen.

1Stigmatisering van hulpvragers Allereerst is er de angst voor stig-

matisering bij het vragen om hulp.

In Suriname voelen mensen een

grote drempel om (psychologische) hulp te zoe-

ken. Ze vragen zich af: wat zullen anderen ervan

denken? Hulp vragen wordt vaak gezien als een

teken van zwakte, van het niet ‘je eigen boon-

tjes kunnen doppen’. Cultureel kan Suriname

worden beschouwd een gematigd collectivis-

tisch land; de individuele identiteit hangt sterk

samen met de identiteit van de (etnische) groep.

De gemeenschap is hecht en beschermend naar

buiten toe, maar eist daarvoor een sterke loyali-

teit van haar leden terug. Daarom zijn familiere-

laties en wat de verwanten van iets vinden zeer

belangrijk (Hofstede, 1983, 1986). Afwijking

van de groepsnorm (en die is meestal: we lossen

het zelf wel op en we hangen de vuile was niet

buiten) zal in collectivistische samenlevingen

tot grote schaamte en reële vrees voor sociale

uitsluiting leiden.

In Suriname worden psychologen en psychiaters

in de volksmond lawman datra genoemd, wat

letterlijk gekkendokter betekent. De term geeft

aardig weer hoe er nog wordt gedacht. De

vrees voor stigmatisering (persoonlijk en van de

■ Tom Hendriks, Manon Sanches & Tobi Graafsma

THEM

A

Van lawman datra totprofessional en onderzoeker

18 april nr. 2 2016 | TPP

aangepaste behandelmethoden. De meeste

psychologen hebben hun opleiding in Neder-

land of Cuba genoten. In dit kader komen we

soms het acroniem WEIRD tegen, dat staat

voor Western, Educated, Industrialized, Rich,

Democratic. Behandelmethoden zijn hoofdza-

kelijk gebaseerd op onderzoeken bij westerse,

veelal hoog opgeleide, welvarende mensen die

wonen in geïndustrialiseerde, democratische

landen (Henrich et al., 2010). Vaak wordt er

ten onrechte uitgegaan dat resultaten en be-

handelmethoden generaliseerd kunnen worden

naar niet-westerse populaties. “Mainstream

psychologie was en is een westerse, inheemse

psychologie”, schrijft EFPA-president Roe, en

“aannemen dat ze een universeel karakter

heeft is in feite een voortzetting van koloniale

verhoudingen en een verdeling van de wereld

in ‘the West and the Rest’.” (Roe, 2012).

Psychologen in Suriname ervaren dat westerse

behandelmethoden, waaronder cognitieve

gedragstherapie, niet goed aansluiten op de

denkwijze en belevingswereld van de doorsnee

burger in Suriname. Openlijk praten over

thema’s waarop een sociaal taboe ligt, of het

met een vreemde bespreken van familieproble-

men, is vaak heel moeilijk. De verklaringen die

mensen geven voor ervaren psychisch leed zijn

vaak gekoppeld aan familieconflicten. De the-

orie over de pathogenese en over de oplossing

daarvan ligt dan dus ook in het familiesysteem.

Een ander voorbeeld is de centrale rol van

geloof en religie. Een geschatte 49 procent van

de Surinaamse bevolking is christen, 23 procent

hindoe en 16 procent moslim (Menke et al.,

2012) en het geloof wordt door de meesten

actief gepraktiseerd. Het belang van religie in

de omgang met problemen van psychologische

aard komt in de traditionele psychologie weinig

aan bod. Dit kan er in Suriname toe leiden dat

patiënten afhaken en eerder vertrouwen op

religieuze en culturele praktijken.

Oso dresiHet ontbreken van cultuur sensitieve behan-

delmethoden heeft als neveneffect gehad dat

enkele psychologen gebruik maken van metho-

den die beter aansluiten bij de belevingswereld

van hun patiënten, maar die nog onvoldoende

evidence based zijn.

Hoewel sommige critici de positieve psycholo-

gie een te sterke gerichtheid op het individu

In Suriname voelen mensen een drempel om psychologische

hulp te zoeken

april nr. 2 2016 | TPP 19

voor de voeten werpen (Christopher et al.,

2008; Becker & Marecek, 2008), wordt er

meer onderzoek gedaan naar thema’s die in

niet-westerse landen een rol spelen, zoals

religie en spiritualiteit. Onderzoeken tonen

aan dat het geloof in een hogere macht een

bijdrage levert aan het vermogen om beter om

te gaan met stress en ziekte (Miller & Thoresen,

2003; Park, 2005). Andere voorbeelden zijn on-

derzoeken naar de positieve effecten van religi-

euze en spirituele interventies in het algemeen

(Gonçalves et al., 2015), de heilzame werking

van gebed bij de behandeling van depressie en/

of angsten (Boelens et al., 2012; Denny, 2011)

en de rol van vergeving in een helingsproces

(McCullough, 2000).

Alternatieve interventies, die vallen onder

de noemer complementary and alternative medicine (CAM), worden geïntegreerd in de

gezondheidszorg (Barnett & Shale, 2012). Deze

behandelmethoden kunnen een aanvulling op,

of een mogelijk alternatief zijn voor cognitieve

behandelmethoden. In Suriname komen we al

tegen: (mindfulness-)meditatie, yoga, massag-

etherapie, acupunctuur, Ayurvedische therapie.

Ook oso dresi, het gebruik van geneeskrachtige

Surinaamse planten en kruiden, speelt een rol

(Mans, 2010; Van Andel & Carvalheiro, 2013).

De toepassing van alternatieve en traditionele

geneeswijzen als winti of inheemse sjamanen

is echter nog niet geïntegreerd in de ge-

zondheidszorg; er is dus ook geen duidelijke

scheidslijn tussen effectieve methoden en

kwakzalverij. In de positieve psychologie wordt

het belang van bepaalde alternatieve genees-

wijzen onderkend en verder onderzoek wordt

gestimuleerd. Dit kan bijdragen aan integratie

van werkzame alternatieve geneeswijzen.

3. Een nieuwe onderwijs- en onder-zoekscultuurIn 2010 is aan de Anton de Kom Universiteit

van Suriname (ADEKUS) een leerstoel klinische

psychologie, in het bijzonder klinische kinder-

en jeugdpsychologie, gestart in samenwerking

met De Bascule, academisch centrum voor kin-

der- en jeugdpsychiatrie in Amsterdam. In dat-

zelfde jaar begon ook de studierichting psycho-

logie. De voorbereidingen begonnen een jaar

eerder als een twinning project met de Erasmus

Universiteit Rotterdam. Elk jaar is er plaats voor

25 studenten. Er staan in het collegejaar 2015-

2016 89 studenten ingeschreven en tot nu toe

zijn 18 studenten afgestudeerd. Twee hebben

inmiddels in Nederland hun masteropleiding

psychologie succesvol afgerond en zijn naar

In juni 2015 bezochten negen Surinaamse

psychologiestudenten en hun docent het

IPPA wereldcongres in Florida. Het vak

Introductie in de positieve psychologie,

speciaal ontwikkeld voor de bacheloroplei-

ding aan de Anton de Kom Universiteit in

Paramaribo, gaat in april 2016 van start.

De toekomstige masteropleiding klinische

psychologie, met een specialisatie in kinder-

en jeugdpsychologie, zal een verdieping

in de positieve psychologie bieden, met

thema’s als veerkracht, het ontwikkelen van

karaktersterkten en positieve interventies in

de gemeenschap.

Het voorlopige hoogtepunt is de tweede

Caribbean Regional Conference of Psy-

chology, in 2014 door gastland Suriname

gehouden voor meer dan vierhonderd

professionals uit het Caribisch gebied, de

Verenigde Staten en Nederland. De afge-

lopen tien jaar is het aantal in Suriname

werkzame psychologen gestaag gegroeid.

Beroepsvereniging SVPO (psychologen en

orthopedagogen) heeft inmiddels 32 leden.

Onder hen steeds meer geremigreerde

Surinamers en een aantal Nederlanders met

een Surinaamse partner. Waar Suriname

in de periode 1972-2009 een brain drain

kende (Dulam, 2015), is de afgelopen jaren

bij psychologen eerder sprake van een

brain gain.

20 april nr. 2 2016 | TPP

Suriname teruggekeerd, waar ze als psycholoog

werkzaam zijn. In 2016 zal naar alle waarschijn-

lijkheid de masteropleiding klinische psychologie

starten. Naar verwachting zal dan ook het aantal

werkzame psychologen toenemen.

De didactiek is probleemgestuurd onderwijs,

een onderwijsmethode die leren ziet als een

constructief, zelf gestuurd, collaboratief en

contextueel proces (Dolmans et al., 2005). De

student staat centraal. Het onderwijs geschiedt

in kleine groepen waarbij gewerkt wordt aan

‘problemen’, die besproken worden aan de

hand van een vaste procedure, de Zevensprong

(Grave & Witteman, 2005). Deze didactiek doet

een groot appèl op eigen initiatief en eigen ver-

antwoordelijkheid. Studenten leren in dit proces

samenwerken. Studenten worden gestimuleerd

gezamenlijk leerdoelen te verwezenlijken. Vele

componenten die we terug zien in het theore-

tisch kader van positive schooling, zoals zorgen

voor elkaar, het opbouwen van vertrouwen,

respect voor diversiteit, plannen, motiveren en

het stellen van doelen (Snyder et al. , 2006)

worden in probleemgestuurd onderwijs door de

studenten in de praktijk gebracht. De studierich-

ting Psychologie is tot nu toe de enige die deze

didactiek gebruikt; twee andere studierichtingen

(rechten en medicijnen) overwegen om er ook

toe over te gaan.

PublicatiesVolgens de Scimago Journal & Country Bank

staat Suriname op de 186ste plaats van de we-

reldranglijst voor academische publicaties. In de

periode 1996-2014 zijn er volgens de gegevens

van de Scimago 253 geciteerde documenten

gepubliceerd, waarvan slechts elf artikelen op

het gebied van de sociale wetenschappen en

psychologie. Ter vergelijking: Nederland (met een

veel grotere bevolking) staat op de 14de plaats

met een aantal van 681.804, respectievelijk

70.070 documenten (SCimago, 2015). Hoewel

ADEKUS al veertig jaar bestaat, kent ze geen

onderzoekcultuur. De jonge afdeling psycholo-

gie heeft nog geen publicaties voortgebracht.

Het enige instituut dat met enige regelmaat

publicaties op psychologisch gebied aflevert, is

het Institute for Graduate Studies and Research

(IGSR), onderdeel van ADEKUS. Verschijnselen

als depressie, angsten, verslavingen of uitingen

van een posttraumatisch stresssyndroom worden

nog nauwelijks onderzocht. Laat staan dat er

publicaties verschijnen over geluk, welbevinden

of andere thema’s die centraal staan in de posi-

tieve psychologie.

Multi-etnischPositieve psychologie kan hier in de toekomst

verandering in brengen. Positieve psychologie

spreekt studenten sterk aan en inspireert. Tal

Ben Shahar, verantwoordelijk voor het baan-

brekende positieve-psychologieprogramma op

Harvard University, stelde dat lezen en denken

over positieve dingen op zichzelf al ons fysiek en

emotioneel immuunsysteem versterkt. Een goed

opgezet en uitgevoerd programma kan leiden

tot een transformatie van hoe studenten zichzelf

en de wereld om hen heen zien (Russo-Netzer

& Ben Shahar, 2011). Dit zou een verklaring

voor de aantrekkingskracht van de positieve

psychologie kunnen zijn. Een toenemend aantal

Met de inwerkingtreding van de Wet na-

tionale basiszorgverzekering in september

2014 heeft iedere Surinamer inmiddels

recht op minimaal vijf psychologische con-

sulten die (gedeeltelijk) worden vergoed.

Mensen kunnen voor psychologische

hulpverlening onder meer terecht bij het

Psychiatrisch Centrum Suriname, dat behal-

ve zeven psychiaters ook een psycholoog

in dienst heeft, of bij een aantal zelfstandig

werkende psychologen en in twee zie-

kenhuizen. Het Streekziekenhuis Nickerie

heeft sinds 2004 een afdeling Medische

psychologie en in oktober 2015 is ‘s Lands

Hospitaal in Paramaribo gestart met het

opzetten van een dergelijke afdeling.

april nr. 2 2016 | TPP 21

studenten kiest bij het schrijven van hun thesis

voor een onderzoeksthema als veerkracht,

arbeidstevredenheid, yoga of mindfulness. Dit is

opmerkelijk omdat de eerste cursus Introductie

in de positieve psychologie pas in april 2016 van

start gaat. Hopelijk blijven studenten ook na

hun afstuderen onderzoek doen in hun werk als

psycholoog, of kiezen ze voor een wetenschap-

pelijk carrière.

Ook voor de ontwikkeling van de positieve

psychologie zelf is dit van belang. De positieve

psychologie in Nederland zou een voortrek-

kersrol kunnen spelen. Suriname is door de

multi-etnische bevolkingssamenstelling een

interessant land voor onderzoek naar de effec-

ten van behandelingen. De eerste stappen voor

het oprichten van een onderzoekslijn positieve

psychologie zijn gezet; dit artikel is de eerste

vrucht van een samenwerkingsverband tussen

de opleiding Psychologie van de ADEKUS en de

richting positieve psychologie van de TU Twente.

Tot slotDe klinische en de gezondheidspsychologie

groeien naar elkaar toe. Ook het onderzoek naar

veerkracht (vooral in de jaren ‘80 opgekomen),

posttraumatische groei en de vraag wat maakt

dat kinderen soms – ondanks ernstige adversieve

omstandigheden –‒verbazend veerkrachtig zijn,

kijkt vooral naar mogelijkheden de gezondheid

te behouden en te bevorderen (Werner & Smith,

2001; Parens et al., 2008).

Samenwerking in opleiding en onderzoek tussen

westerse en niet-westerse landen verdient om

meerdere redenen steun. Mogelijk is er naast

een idiom of distress, ook zoiets als een idiom of wellbeing: cultuurspecifieke uitingen van welzijn

en geluk. ■

Tom Hendriks is docent positieve psychologie

bij de opleiding Psychologie, Faculteit der Maat-

schappij Wetenschappen van de Anton de Kom

Universiteit. Hij is buitenpromovendus aan de

Universiteit van Amsterdam en promoveert op

het onderwerp ‘Ontwikkeling van karaktersterk-

ten en veerkracht door meditatieve yoga’. Hij

woont en werkt sinds 2011 in Paramaribo.

Manon Sanches is orthopedagoog en coördina-

tor van de studierichting Psychologie, Faculteit

der Maatschappij Wetenschappen van de Anton

de Kom Universiteit. Zij is in 1997 gepromo-

veerd aan de Rijks Universiteit Groningen op

het proefschrift ‘Grensgevallen. De houding van

Marokkaanse, Surinaamse en Turkse Jongeren

ten opzichte van sociale grenzen’. Zij is voorzitter

van de Surinaamse Vereniging van Psychologen

en Orthopedagogen en woont en werkt sinds

2010 in Suriname.

Tobi Graafsma is kinder- en jeugdpsycholoog,

specialist NIP en psychoanalyticus NVPA. Hij is

bijzonder hoogleraar klinische (kinder- en jeugd)

psychologie aan het Institute for Graduate

Studies and Research van de Anton de Kom

Universiteit (Bascule-leerstoel). Daarnaast is hij

supervisor van de afdeling Medische Psycholo-

gie van het drs. L. Mungra Streekziekenhuis in

Nickerie, West-Suriname.

Referentieswww.tijdschriftpositievepsychologie.nl/uitgaven