2

HELP!! M’n leerlingen twitteren!

In de paragraaf Pulp is goed voor je introduceerden we Steven Johnsons gedachtenexperiment, waarin hij

beschrijft hoe de oudere generatie zou reageren op de uitvinding van het boek in een wereld waarin tot dan

uitsluitend gegamed en tv gekeken werd. Laten we dit gedachtenexperiment herhalen voor sociale media en

het onderwijs. Stelt u zich een tijd voor waarin alle communicatie digitaal plaatsvindt, zoals in de film

Thomas in Love. In deze futuristische Belgische film komen mensen niet op straat, maar communiceren ze

uitsluitend via een webcamnetwerk. Verzekeringszaken, dating, therapie: ze gaan allemaal via de cam.

Ook onderwijs vindt al sinds mensenheugenis plaats via het digitale netwerk: onderwijzers staan via hun cam

in verbinding met hun pupillen, die via het netwerk met allerhande informatiebronnen en elkaar verbonden

zijn.

Alles gaat z’n gangetje als de wereld plotseling wordt opgeschrikt door berichten uit de Verenigde Staten,

waar een aantal hemelbestormers bezig is met iets heel nieuws: fysieke ontmoetingen. In Physical Valley

richten allerlei nieuwe bedrijven ruimtes in waar mensen samenkomen om zaken te doen en ideeën uit te

wisselen. Na enige tijd waait het fenomeen ook naar Nederland over. Vooral jongeren springen in op de

ontwikkeling. Overal drommen ze samen in keten, zelf getimmerde hokken, kelders en zolders. Een slimme

ondernemer stelt in heel het land gratis ‘Wasp Nests’ beschikbaar aan jongeren. Ook 30+ers wagen het zo nu

en dan elkaar fysiek te ontmoeten, maar jongeren blijken er veel bedrevener in. Terwijl volwassenen nog erg

aan het idee moeten wennen, fladderen jongeren van de ene naar de andere bijeenkomst. Sommigen

schijnen zelfs helemaal niet meer in te loggen op het camcircuit. Zij communiceren door briefjes aan elkaar

door te geven, die ze in grote hoeveelheden ophalen bij de afhaalpunten van Witter. Zorgwekkende ontwikkelingen, want hoe komt de jeugd nú nog in aanraking met de kennis die op het

camnetwerk te vinden is? In de keten en schuren schijnen de jongeren alleen maar te kletsen en spelletjes te

doen. Tenminste, dat schijnt, want wat er allemaal in de Wasp Nests gebeurt en wat er op de Witter briefjes

staat voltrekt zich aan het zicht van de camera’s. Dit baart de oudere generatie zorgen. In Amerika zijn enkele innovatieve scholen inmiddels wél begonnen hun onderwijs te verplaatsen naar de

plekken waar jongeren samenscholen. Ze richten speciale hoeken in met tafeltjes, kalkborden en

boekenkasten en jongeren brengen hun eigen vette potloden en blingbling schriften mee. Dit ‘onderwijs 2.0’

is in de VS een groot succes, maar de meeste Nederlandse docenten staan sceptisch tegenover de nieuwe

ontwikkelingen. Wat was er mis met het oude systeem? Er gaat niets boven digitale interactie, waarin je met

één druk op de knop bestanden kan delen, leerlingen goed in groepen kan laten samenwerken en alles

uitstekend in de gaten kan houden.

3

Op de scholen-nieuwe-stijl gebeuren daarentegen allerhande zaken die het flitslicht niet kunnen verdragen.

Er worden Witter briefjes ontdekt waarop jongeren schrijven het klaslokaal in de fik te gaan steken.

Leerlingen maken ook misbruik van het gebrek aan camera’s. Zo komen er gevallen naar buiten van

scholieren die medescholieren opsloten in een gangkast.

De roep om maatregelen neemt toe. In alle schoollokalen worden camera’s opgehangen. Op de gangen

komen bewegingssensoren. De deuren worden voorzien van detectiepoortjes. Wasp Nest stribbelt

aanvankelijk nog wat tegen, maar hangt uiteindelijk ook camera’s op in alle Wasp Nests. Nieuwe technologie

wordt ontwikkeld die de Witter briefjes van jongeren door kleding en schooltassen heen kan lezen. Om de

leerlingen te beschermen komt er software waarmee ze alles wat een leraar op het kalkbord schrijft met één

druk op de knop als ongewenst kunnen rapporteren.

Het onderwijs komt in een nog kwader daglicht te staan als blijkt dat sommige leerkrachten misbruik maken

van de fysieke nabijheid tot hun leerlingen. Op verschillende scholen schijnen leerlingen in de billen te zijn

geknepen. Op andere scholen buigen leerkrachten zich over hun leerlinges heen om in het decolleté te

kijken – iets dat in het camtijdperk volslagen onmogelijk was.

Als op zeker moment een Witter briefje wordt ontdekt, waarin een 17-jarige jongen aankondigt het

camnetwerk van zijn school te gaan saboteren, barst de bom.

De politie confisqueert zijn Witter briefjes, bindt hem een elektronische enkelband om en bant hem voor zes

maanden van het netwerk.

Het parlement eist maatregelen. Overkoepelende onderwijsorganisaties manen het veld terughoudend te

zijn bij de inzet van contactonderwijs: bij twijfel, niet doen.

De meeste scholen zijn nog niet overgestapt op contactonderwijs. Zij hebben het allemaal eerst eens

aangekeken. Door alle schandalen besluiten ze het onderwijs volledig via het camnetwerk te blijven

verzorgen. Scholieren dienen verplicht thuis te blijven; de deuren van hun kamers worden tijdens lestijd

automatisch vergrendeld. Alleen in de pauzes en na schooltijd mogen ze even naar buiten om elkaar fysiek te

ontmoeten.

Omdat enkele docenten aangeven de bijenkomsten van de jongeren toch nog af en toe te willen bezoeken,

besluiten scholen een protocol op te stellen voor het offline gedrag van docenten.

Zorg dat u nooit alleen met een leerling in een fysieke ruimte bent

Vermijd persoonlijke gesprekken

Houdt altijd minimaal een meter afstand; vermijd elke fysieke

aanraking (geef bijv. nooit schouderklopjes)

Schrijf zo min mogelijk op het schoolbord, want eens geschreven,

blijft geschreven

Vraag uitgereikte Witter briefjes altijd terug

Controleer aan het eind van de bijeenkomst of leerlingen Witter

briefjes bij zich dragen die het imago van de school kunnen

schaden

Verlaat bij twijfel onmiddellijk de ruimte

4

Interessant gedachtenexperiment, denkt u, maar tamelijk absurdistisch. In werkelijkheid zou het er allemaal

verlichter aan toe gaan, denkt u. Denkt u dat?

Safety firstDeze week ontving Mediawijsheid Pro een mention op Twitter vanuit verrassende hoek:

Verrassend, omdat Mediawijsheid Pro juist een tegenwicht wil bieden aan protectionistische tendensen in

het Nederlandse mediawijsheiddiscours. Op de tweet waarin ik Mediawijsheid Pro’s verwondering uitte

reageerde een gewaardeerde collega mediawijsheid pro:

Ik twijfel niet aan de kwaliteit van het YourSafetynet-filter, net zo min als ik twijfel aan het nut van een

dergelijk filter voor bepaalde doeleinden binnen bepaalde omgevingen. Maar in andere omgevingen is zo’n

filter het láátste wat iemand op een pc zou moeten willen installeren. Nieuwsgierig geworden ging ik op

onderzoek uit en trof op de site van YourSafetynet een pakket met mooie features, zoals deze:

Een prachtige tool die kinderen empowert.

Ten aanzien van de volgende tool had ik wél enige reserves:

Deze functionaliteit kan volgens de makers computerverslaving tegengaan. Op zich een nobel streven:

digitale overconsumptie is een reële dreiging. Je kunt je echter afvragen of technologie de oplossing biedt.

Pedagogisch gezien lijkt het zinvoller er samen met kinderen over te praten en ze zelf verantwoordelijkheid

te leren nemen.

Vervolgens viel mijn oog op:

5

Internettoegang beperken, sociale netwerken afsluiten: je zou denken dat Nederland Kennisland er alles aan

gelegen is nieuwe mediatechnologieën optimaal in het onderwijs te integreren. Onderwijs is volgens het

kabinet Rutte “de software van onze economie”, maar een tool als deze houdt de meest spannende

software van het moment angstvallig buiten het onderwijs. Dat valt de producent niet aan te rekenen.

YourSafetynet zal de Dagperioden niet vanuit een innerlijke roeping ontwikkeld hebben, maar omdat er

vraag naar is in het onderwijs. Die vraag bestaat, omdat bij velen in de onderwijsbranche het volgende beeld

leeft:

Geen laptops en mobieltjes in de klas dus. MSN, Facebook en Hyves afgesloten. Niet Google maar de

schoolwebsite als noncustomizable startpagina. Dat is de gang van zaken op de meeste Nederlandse scholen.

Ondanks de negatieve beeldvorming is de opmars van sociale media ook in het onderwijsdomein niet te

stuiten. Lang heeft men de pedagogische provincie intact kunnen houden, maar inmiddels dringen sociale

media steeds vaker door de muren van de schoolgebouwen heen. Het begon met leerlingen die hun

docenten heimelijk filmden en de weinig flatterende filmpjes op YouTube postten. Wie op Twitter zoekt op

#leraar stuit op een eindeloze serie tweets van scholieren over hun leraren. Die kunnen er zélf ook wat van.

Een Limburgse leraar werd geschorst omdat hij, zonder de beamer uit te

schakelen, de website van een lokale seksclub bezocht. Een Zweedse

leerkracht werd op staande voet ontslagen nadat hij twitterde: “School begint

om 9.30 uur. Ik ga er 6 à 7 jonge meisjes verkrachten”. Ten slotte is er het

fenomeen van de dreigtweet, dat in Zoetermeer zelfs leidde tot sluiting van

een school en inzet van een klein politielegertje, inclusief boven de school

cirkelende helikopter.

Dit soort excessen versterken het beeld dat sociale media vooral een bedreiging vormen voor het onderwijs:

sociale media bezoedelen het imago van de school; ze vormen een bedreiging voor een veilig leerklimaat;

het onderwijsproces komt op straat te liggen; en sociale media vervagen de grenzen tussen de professionele

on

der

wijs

• leren

• serieus bezig zijn

• zelfstandig studeren

• educatieve materialen

soci

ale

med

ia

• vrije tijd

• tijd verdoen

• socializen

• internet & sociale netwerken

6

de persoonlijke sfeer.

Dont’sTijd dus voor actie, lezen we op de website van het Centrum voor School en Veiligheid, een initiatief van het

Ministerie van OCW. Elke school hoort een sociale media protocol te hebben, waarin het richtlijnen voor het

gedrag van het personeel op sociale media platformen formuleert. Op de homepage van School & Veiligheid

staat zelfs prominent een poll:

In Nederland wordt momenteel gewerkt aan het opstellen van dergelijke protocollen voor scholen. Vanuit

de VS waaide in de tussentijd alvast het volgende lijstje met sociale media Don’ts over:

sch

oo

l

• 1.0 schoolimago

• veilig

• privacy

• rolscheiding

soci

ale

med

ia

• 2.0 schoolimago

• onveilig

• publicy

• rolvermenging

7

De auteur van het lijstje is geen techno-hater, maar de netwerkbeheerder van een highschool in Oregon.

Onder de infographic plaatste ze de opmerking:

Is het risico in het onderwijs zoveel groter? De TROS ontsloeg Cornald Maas vanwege een tweet over

Sieneke en de PVV. Een CNN-redacteur werd ontslagen vanwege haar steunbetuigingstweet aan een radicale

Libanese ayatollah. We weten allemaal hoe het afliep met de twitterende korpschef. Een medewerkster van

zorginstelling Talant werd ontslagen na negatieve krabbels over haar patiënten. “A world of hurt” na “one

inappropriate thing” is dus niet alleen aan het onderwijs voorbehouden.

Er kan dus van alles misgaan op sociale netwerken. Betekent dit dat terughoudendheid geboden is? Nee.

Want angst is een slechte raadgever.

Van Don’ts naar Do’s

We leven volgens de Raad voor Cultuur in een ‘fundamenteel gemedialiseerde wereld’. Die wereld zou lang

niet zo fundamenteel gemedialiseerd zijn zonder de explosie van sociale media. In verschillende paragrafen

van dit boek proberen we te doorgronden hoe sociale media onze levens veranderen. Daarbij stelden we

verschillende zaken vast. Sociale media:

@ vervagen de grenzen tussen privé en openbaar

@ doen de persoonlijke en de professionele sfeer in elkaar overvloeien

@ vervagen het onderscheid tussen spel en ernst, vermaak en informatie

Zorg dat u nooit alleen met een

leerling in een fysieke ruimte

bent

Vermijd persoonlijke gesprekken

Houdt altijd minimaal een meter

afstand; vermijd elke fysieke

aanraking (geef bijv. nooit

schouderklopjes)

Schrijf zo min mogelijk op het

schoolbord, want eens

geschreven, blijft geschreven

Vraag uitgereikte Witter briefjes

altijd terug

Controleer aan het eind van de

bijeenkomst of leerlingen Witter

briefjes bij zich dragen die het

imago van de school kunnen

schaden

Verlaat bij twijfel onmiddellijk de

ruimte

Z

oe

k

de

v

er

sc

hi

ll

en

vv

er

sc

hi

ll

en

ve

rv

er

sc

hi

ll

8

@ verkleinen de wereld en vergroten het publiek

@ faciliteren 24/7 communicatie

@ stimuleren informatieuitwisseling en kennisdeling

@ democratiseren

@ nopen organisaties tot transparantie

@ bieden nieuwe mogelijkheden voor zelfexpressie

@ vragen om ontwikkeling van een digitale identiteit

@ vervangen traditionele sociale verbanden en instituten

@ bieden troost, herkenning en waardering

Misschien bent u niet met alle veranderingen even blij. Maar u zult het met mij eens zijn dat dit in z’n

algemeenheid positieve ontwikkelingen zijn. Wat deze ontwikkelingen voor het onderwijs betekenen en hoe

ze in het onderwijs productief gemaakt kunnen worden, weten we op dit moment nog niet precies. Dat

maakt onze tijd nu juist zo spannend. We voelen allemaal dat er iets aan het gebeuren is, maar we weten

niet precies wat en waar naartoe.

John Dewey, de vader van de Amerikaanse pedagogiek, stelde honderd jaar geleden al dat durven

experimenteren de belangrijkste eigenschap van een goede pedagoog is. De leerlingen weten al dat sociale

media de toekomst hebben. Nu de docenten en schoolbestuurders nog. Sociale media protocollen zouden

hen moeten stimuleren te onderzoeken hoe sociale media hun onderwijspraktijk kunnen verrijken. Daarbij

gaat het om veel meer dan alleen het posten van huiswerkopdrachten op Twitter of een Facebook-groep

aanmaken voor je klas. Het gaat om het hele lijstje. Sociale media in het onderwijs:

@ vervagen de grenzen tussen docent en leerling

@ doen het onderscheid tussen Meester Jan en @jan_073 vervagen

@ doen gamen, socializen en leren in elkaar overvloeien

@ verbreden het publiek van de school

@ faciliteren 24/7 communicatie tussen ouders, docenten, leerlingen én buitenstaanders

@ stimuleren informatieuitwisseling en kennisdeling

@ democratiseren de schoolgemeenschap

@ nopen scholen tot transparantie

@ bieden zowel leraren als leerlingen nieuwe mogelijkheden tot zelfexpressie

@ vragen om ontwikkeling van een digitale identiteit

@ vervangen het schoolreisje, de schoolkrant en het schoolfeest

@ bieden leerlingen én leerkrachten troost, herkenning en waardering

In plaats van docenten het zwaard boven het hoofd houden, zouden overheden, onderwijsorganisaties en

schoolbesturen docenten moeten stimuleren de mogelijkheden van sociale media actief te verkennen.

Docenten moeten mogen experimenteren bij het vormgeven van het onderwijs van de toekomst en durven

inspelen op de veranderde verwachtingen van de opgroeiende generatie. Daarbij zal er af en toe iets

misgaan. Docenten zullen iets te persoonlijke comments posten, nét de verkeerde persoon followen of iets

te gevoelige informatie publiceren. Maar “failure is instructive”, leerde Dewey ons al. Het onderwijs is te

lang geregeerd door de angst om fouten te maken. En “de angst voor fouten is de vijand van innovatie”,

weten we door Sir Ken Robinson. In CollegeTour bevestigde Richard Branson dit: een toponderneming is een

onderneming waarin werknemers fouten mogen maken.

Daarnaast moeten docenten praktisch gefaciliteerd worden. In een blogpost van Edutopia, een door George

Lucas gefinancierde onderwijsdenktank, lezen we:

9