gratis en fergees nr. 02 - 2012

Picknicken ús favorite plakjes!

tips foar de

17hielprikzeldzameaandoeningen

ûngelokken mei boartsjen

toP 3

3

Us hUshalding Ymkje Hoekstra en Ale van der Ploeg (beide 29) mei dochter Silke (3 moanne) en Ymkje har broer Eelke Hoekstra (27). Sûnt 5 novimber 2011 wenje sy mei-inoar yn Hallum.

‘Silke is in Hallumse’, fertelt Ymkje, en fuort follet Eelke oan: ‘En dat fine wy in boppeslach!’ Broer en sus komme beide fan Hallum. Ymkje: ‘We hawwe fiif moanne by Eelke wenne en moarn ferhúzje wy werom nei ús nije hûs yn Stiens. It past allegear as in puzel yninoar.’ Ale: ‘Wy wennen fjouwer jier yn in hûs yn Stiens. Alles ferboud en ôf mar it hûs fielde net goed. Ik woe dêr net bliuwe. We ha besletten it te ferkeapjen en flugger as ferwachte wie it fuort. Omdat it folgjende hûs echt nei ’t sin wêze moast, woenen wy de tiid nimme foar it sykjen nei in oare wente. Mar ús nije dreamhûs fûnen we al gau. Foardat wy dêr yn koenen sochten wy foar in tydlike

perioade ûnderdak.’ ‘Doe ha ik Eelke mar belle’, fertelt Ymkje. ‘Hy wennet allinnich en rom. Hy hoegde net iens nei te tinken en fûn it fuort goed. Meastentiids ha wy jûns mei syn allen iten mar troch de dei hinne seagen wy inoar mar in bytsje. Eelke hat wikseljende tsjinsten en syn eigen libben giet fansels ek troch. Dochs ha ik beide mannen mar goed ynformearre oer de befalling, de ferloskundige, kreamhelpen, amers, tassen, tillefoannûmers en sa mear. Silke is op 10 jannewaris by omke Eelke thús berne, in prachtich famke. Eelke bellen wy healwei twaen op syn wurk en in kertier letter wie hy thús: de earste famylje dy’t har seach. In hiel bysûnder momint!’

Wolle jim ek mei jim húshâlding yn Heit en Mem? Stjoer dan in foto mei in koart ferhaaltsje nei ynfo@heitenmem.nl

Catalpa KinderopvangCatalpa KinderopvangMeertalige kinderopvang, Fries en Nederlands!

Meertalen nu – meer kansen voor later Op onze gezellige locaties krijgen kinderen de talen aangeboden oa door voorlezen, liedjes en gesprekjes. Het geeft een extra stimulans aan hun ontwikkeling. Juist daardoor krijgen zij iets extra’s mee voor later.

T 0800-0743 (gratis), www.catalpa.nl

de Zorg van één Kraamzus

de Zorg van

t 0513 418888 • www.kraamzus.nl

544

Ynhâld nr. 02Ynhâld

03 Us húshâlding06 Heit en Mem Post 08 Bonkebrekkers11 swier & swiet 12 Kream fersoarchster14 neurofeedback16 Bern18 Bisten mei minsklike trekjes19 Kollum ferdinand de Jong20 renske krijst der net samar ûnder23 Berneboeken 24 De hielprik... en daarna

26 Yn ferwachting28 Bernepraatsjes29 Heit en Mem boeken30 natuergebiet De alde feanen35 Kollum tjalling de Vries37 Heit38 selsstannich wurkje 42 Bern & bisten43 Kollum Ciska noordmans44 Picknicken46 Kreative fakken47 Beppe har bink

Kolofon

redaksje Ciska Noordmans, Dieuwke van der Meer Tineke Smidt en Aukje Mulder

haadredakteur: Ernst Bruinsma

meiwurkers: Marrit de SchiffartSuzanne van ZwamFerdinand de JongNynke van der ZeeFemke JaarsmaAte GrijpstraTjalling de VriesAukje MulderMirjam van Houten

korreksje: Ytsje Steen-Buwaldainfo@sekuer.nl

redaksje-adres/ útjouwer:AfûkPostbus 538900 AB Ljouwertwww.afuk.nle-mail: ynfo@afuk.nl / ynfo@heitenmem.nltel.: 058 - 234 30 70

Printwurk:Telenga Drukwerk Servicewww.telenga.nlinfo@telenga.nltel.: 0517 - 38 09 80

Yllustraasjes:Andrea Kruis (side 8)andrea.kruis@orange.fr

Foarmjouwer:BW H ontwerperswww.bwhontwerpers.nlinfo@bwhontwerpers.nltel.: 058 - 213 35 43

Fotografy:Het Hoge Noordenwww.hogenoorden.nlinfo@hogenoorden.nltel.: 058 - 215 79 66

Fotografie Lydia studio foto'swww.fotografielydia.nlinfo@fotografielydia.nltel.: 06 - 25 135 898

Stichting Erfgoed Kollumerland en Nieuwkruisland (side 35)

distribúsje:Heit en Mem wurdt fergees ferspraat yn in oplage fan 35.000 eksimplaren. Der wurdt wurke neffens in redaksjestatút dat boarch stiet foar de ûnofhinklikheid fan de redaksje.

Dizze Heit en Mem is it twadde nûmer dat yn 2012 ferskynt fan dizze rige. Heit en Mem is in meartalich tydskrift en spesifyk rjochte op âlders mei bern yn Fryslân. Heit en Mem is fergees te krijen by boekhannels, bibleteken, gemeentehuzen en yn oare iepenbiere romten. Sjoch foar de ferspriedingslist op www.heitenmem.nl.

AbonnemintMei in abonnemint op it blêd Heit en Mem wurdt jo foar € 10,- 3 nûmers tastjoerd. Sjoch op www.heitenmem.nl foar mear ynformaasje.

ISSN: 1878-4437

Heit en Mem kinst ek folgje fia:

Utjûn mei stipe fan de provinsje Fryslân.

14

38 20renske krijst der net samar ûnderSelsstannich wurkje

neurofeedback24

30

08

de hielprik... en daarna

natuergebiet de Alde Feanen

Bonkebrekkers

76

heit & mem PoStYn novimber komt it folgjende nûmer fan Heit & Mem út.Wolsto wat oan ús kwyt? In bysûnder ferhaal, in moaie foto, in goeie tip of gewoan dyn miening ergens oer? Mail it ús of stjoer it op! ynfo@heitenmem.nlHeit & Mem Postbus 53 8900 AB Ljouwert.Of sykje ús op fia Twitter, Hyves of Facebook.

dat kin ik ek!

Elias (19 moanne) sjocht ús sa faak kompjûterjen, dus doe’t er syn kâns seach, tocht er: Dat kin ik ek!Groetnis, Foke Venema út Steenwijk.

PoPPe fan de moanne!

samen zwanger

Sanne Eva Zandberg

(8 wiken) út Grou

Rikst Postma

(2 moanne) út Gytsjerk

Luc Terpstra

(2 moanne) út Gytsjerk

Fynsto dat dyn soan, dochter, beppesizzer, omkesizzer, buorjonkje of buorfamke ek de moaiste poppe fan de wrâld is? Mail dan in foto nei ynfo@heitenmem.nl en wa wit stiet dyn foto in skoftsje letter as poppe fan de moanne op heitenmem.nl en krije jo it nijste Fryske berneboek tastjoerd! ‘Poppe’ is Fries voor baby. De baby mag niet ouder dan één jaar zijn!

febrewaris

maaieaPril

maart

oPPaskake...

Tetty Hoekstra

(3 moanne) út Ljussens

It is no hast tsien jier lyn dat ik de earetitel ‘BEPPE’ krige. Jesse (links op de foto) is tsien jier. Doe’t Jesse berne waard, like it my hiel leuk om ien dei yn de wike, neist myn wurk, op te passen. Mar nei Jesse kamen der noch fiif beppesizzers: Iris 8, Dylano 7, Myrthe 5, Britt 3 en Mats 2. Op tongersdei bin ik de oppasbeppe en dat is hiel gesellich. By myn âldste dochter wurdt thús Frysk praten, dêrom praat ik ek Frysk mei har bern. By myn middelste dochter prate se Nederlânsk thús, dus praat ik Nederlânsk mei har bern. Mar at alle bern by my binne, praat ik gewoan Frysk. Ek lês ik wol foar út Fryske berneboekjes. Ik hoopje dat ik noch hiel lang oppasse mei. Ik fyn it sa gesellich en je krije sa in hiele moaie, spesjale bân mei je beppesizzers. Groetnis fan Beppe Janna T. Kars-Minkema (53 jier)

Wij (Foekje en Anita) kwamen erachter dat we allebei zwanger waren van ons eerste kindje. Na de eerste echo’s bleken er maar acht dagen tussen te zitten qua uitgerekende datum. Ook gingen we tegelijk ons verlof in. We hadden natuurlijk nog allemaal plannen, maar op 19 oktober (vijf weken te vroeg) beviel Foekje van zoon Thyme. Ze lagen in het MCL in Leeuwarden en Anita kwam dagelijks langs om haar kleine neefje te bewonderen en haar zus te helpen. Zo ook vijf dagen later op 24 oktober. We hebben een gezellige middag gehad en we grapten nog dat Anita morgen wel mocht bevallen, want dan kwam een bed vrij op de kamer. Maar zo lang kon ze niet wachten, want nog diezelfde avond kwam dochter Anouk na een supersnelle bevalling (van één uur en 40 minuten) op de wereld, ook in het MCL. Ze kwam drie weken te vroeg. Na één nacht alleen te hebben geslapen, kwamen we gezellig samen te liggen. Onze kindjes werden goed verzorgd op de couveuseafdeling en kwamen ook naast elkaar te liggen. Het heeft zo moeten zijn. We zijn nu alweer een aantal maanden thuis en we genieten volop van onze kindjes. Wij als zussen spreken bijna dagelijks met elkaar af, we hebben echt veel aan elkaar.

Foekje Tjalsma & Anita Tjalsma

oPPasbePPeoP de cover

Op de cover stiet Thirza. Sy is tsien jier âld en hat earder model stien foar ûnder oaren Levi’s en Nike, R95th.Thirza hat klean oan fan de bernekleanwinkel Jens & Julia, Peperstraat 10 yn Ljouwert.

Al in pear moarntiden mocht ik oppasse op ús âldste pakesizzer. Prachtich! Hiele keamer oer de kop, boekje foarlêze, boekje út en dat sa’n seis kear op in moarntiid, Teletubbies, útkôge mandarinepartsjes, blokjes yn de doaze, blokjes út de doaze en hiel lûd KAAKE! roppe as pake even nei de keuken rint om bygelyks in moalkoekje te heljen. In lyts blokje om, en dan fan de iene kant fan de strjitte nei de oare, alle opritten op, achter katten oan en in ferdwaalde bal oer de strjitte sabelje. Lokkich is it net sa drok yn Brantgum... Mar wer nei hûs, ho mar. Dan moat pake mar in eintsje sjouwe mei it swit op ’e rêch en komme wy tegearre achter de pûst wer thús. En dan earst mar ris in skjinne broek. Ek dat moatte jo dan wer handich oanpakke, oars is dit lyts, warber en fluch mantsje sa wer oerein en sit de pamper healwei de knibbeltsjes. Ofliede is it toverwurd. En dan docht pake syn Nokia fertuten. It grappige is dat ik dy dan weromkrij om’t er noch op de toetseblokkearring stiet, en as dat derôf is, wurde alle ynstellingen feroare. Jaja, hy is hiel handich mei mobile telefoans... Hjoed hat er in foto fan kake (nee, gjin tikflater...) makke, mei hjirûnder it resultaat. No, dan kinne jo dochs allinne mar grutsk wêze? Sa lyts en dan al foto’s meitsje kinne...

Wij, Gert-Jan Terpstra en Sanne Klompmaker, zijn op 02-02-2012 de trotse ouders geworden van Luc Terpstra, ons eerste kind. Na honderden kaartjes te hebben bekeken op internet vonden we dit geboortekaartje. Wij wilden graag iets dat er uit zou springen en een kaartje dat mensen zouden onthouden, en dat is volgens ons gelukt! Toevallig paste dit kaartje ook nog heel erg goed bij Luc. Hij kwam ter wereld met een grote bos zwart haar, en daar zit vaak een mooie kuif in.

stoer bertekaartsje

98

Marrit de Schiffart

Trampolinespringen is populêr. Hieltyd mear minsken ‘plantsje’ in trampoline yn ’e tún. Logysk, it is machtich om troch de loft te sweven. Neidiel fan de trampo is dat jo der samar neist lizze. Wat heger de falhichte, wat grutter de kâns op slim letsel. Dêrom is it ferstannich om de trampo yn te graven. Elke trampoline soe boppedat yn in iepen romte stean moatte. Dat foarkomt dat bern ergens tsjinoan springe kinne. Google jout antwurd op de fraach hoe grut at dy frije romte wêze moat. In oare gouden tip is in feilichheidsnet. Troch dat net - te keap by elke doch-it-sels-saak - is it ûnmooglik om der ôf te fallen. Dúdlike regels fêststelle oangeande de trampoline is in must. Praat bygelyks mei de bern ôf dat der mar ien persoan tagelyk op de trampo mei en dat der allinne sprongen wurdt as it droech waar is en net hurd waait. In oare regel soe wêze kinne dat de bern noait ûnder de trampoline komme meie.

Neat aventoerliker as it klimmen op in spannend klimtastel. Bern hâlde fan de útdaging om ‘de oare kant’ te berikken. Klimtastellen binne der yn allerhande soarten: klimrekken, klimnetten, klimtouwen, klimtuorren of klimbrêgen. Stik foar stik superleuk, mar ek bonkebrekkers! In eachje yn it seil hâlde is dus net ferkeard. Der binne inkelde saken dêr’t jo om tinke kinne. Sa moat in klimtastel dat heger is as in meter, in skokbrekkende ûndergrûn hawwe. Dat kin sân wêze, mar ek houtsnippers, gers of beamskors. Fierder is it handich om derfoar te soargjen dat jo bern gjin koardsjes yn ’e klean hat dêr’t er maklik achter heakjen bliuwt. De allerbelangrykste regel is wol dat as jo jo bern helpe moatte om in tastel te beklimmen, it tastel dan dúdlik bedoeld is foar in oare leeftydsgroep! Logysk dochs?

Skeelerjen en skateboarden wurdt foaral leuk fûn troch bern fan 7 oant 12 jier. Spitigernôch leveret dat wolris rare knoffelpartijen op. Dêrom in pear tips. Tip 1 soe in iepen doar wêze moatte: as jo skeelers of in skateboard keapje foar jo kroast, keapje dan tagelyk ek pols-, earmtakke- en knibbelbeskermers. In helm is fansels de kers op de feilichheidstaart. Fierder moatte de lagers fan de tsjillen soepel draaie. Test: hâld de skates op ’e kop en lit de tsjillen draaie. As se fuort wer ophâlde fan draaien, binne de lagers net goed. Smarre of skjinmeitsje dus! Trouwens, lagers mei in ABEC nûmer binne de bêsten. Lagers mei in AA, AB of BB nûmer binne net oan te rieden. Fierder is it goed om te oefenjen mei jo bern. Lear it remjen, mar foaral ek it fallen. As lêste: skeelerje of skateboarde wylst it bûten wiet is, is not done!

trampolinespringe

skeelerje en skateboarde

klimme op klimtastellen

Tsjek foar mear tips en trúks de websites veiligheid.nl en allesoverspelen.nl. 12 3

It is simmer. Heech tiid om de game-generaasje út de digitale wrâld wei te lûken en nei bûten te jeien. Bûten boartsje is leuk, sûn en learsum. Mar… it kin ek gefaarlik wêze. Wat binne no de echte bonkebrekkers by bern fan 7 oant 12 jier? Dy fraach leinen wy foar oan de gipskeamer fan it MCL. It antwurd? De trampo stiet mei stip op 1, op 2 komme skeelers en skateboards en op 3 klimtastellen.

11

Swier & Swiet

Prachtige babyslofkes mei de Fryske flage print derop! Se binne fan echt lear. Te krijen yn de maten 16 oant en mei 20. Foar € 19,95 te keap yn de Afûk webwinkel: www.afuk.nl.

stappe stappe!

Bisto op syk nei in moai Frysk bertegedichtsje? Op www.heitenmem.nlkinne jim mar útsykje. Wolst dyn Fryske bertetekst graach neisjen litte op it Frysk? Mail dyn tekst nei ynfo@heitenmem.nl en dan sjogge wy it fergees foar dy nei!

Wil je eens iets anders en unieks? Laat dan je eigen geboorteaankondiging maken op een dvd! Met foto’s van je pasgeboren baby, teksten en mooie muziek eronder; een unieke manier om te vertellen dat jullie wonder geboren is! Daarbij hoort ook een mooie hoes om de dvd, die helemaal naar eigen wens ontworpen kan worden. In de hoes vind je de dvd met een foto-filmpje van de baby. Deze kun je bekijken op de tv en/of op de computer. Kijk op www.fotografielydia.nl voor meer informatie.

fryske bertegedichtsjes

geboorte-dvd

ik ben fan fryslân

Word ook Fan Fryslân! Leuk om te geven of te krijgen, dit mooie katoenen rompertje van Fan Fryslân. Dit rompertje is voor baby’s tot 3 maanden. Te bestellen voor € 8,50 in de Afûk webshop: www.afuk.nl.

De EZ IceCREAM holder helpt kinderen hun ijsje te eten zonder te knoeien. De opstaande rand vangt de druppels op, waardoor kleding en dergelijke schoon blijven. De ene kant is voor ijshoorntjes in diverse afmetingen en de andere kant voor ijsjes met smalle, brede en ronde stokjes. De IceCREAM holder is verkrijgbaar in verschillende kleuren voor maar € 3,50 via www.techni-shop.nl.

zonder knoeien!

Tomke – Dikke tút foar RomkeRiemkje Pitstra, yll. Luuk Klazenga

Tomke is Romke kwyt en Kornelia mist twa woarstjes! Wat soe der oan ‘e hân wêze?Printeboekje op rym.

€ 6,50

Fryske boek- en taalwinkel, Bûterhoeke 3, Ljouwert, tel. 058-234 30 70ek op sneon iepen fan 10.30 oant 17.00 oere of bestel online op www.afuk.nl

De moaiste Fryske berneboeken fynst by de Afûk...

...en boeken foar dysels, kreamkadootsjes en noch folle mear!

Kai-Mook, it skattige oaljefantsjeGuido van Genechten

Moannen ha de bisten út de bistetún der op wachte. Al dy tiid waard de búk fan mem oaljefant dikker en dikker. En dan is it safier: it babyoaljefantsje is berne!In skattich (miny)printeboekje oer it moaiste wat der bestiet: de berte fan in poppe.

€ 6,50

Omdat ik sa wiis mei dy binGuido van Genechten

Lytse iisbear Ysbrand wit al in hiel soad, mar der binne ek dingen dy’t er noch net hielendal snapt. It antwurd op de alderbelangrykste fraach wit Ysbrand wol.In nije printinge fan dit hertferwaarmjende minyboekje.€ 6,50

De GruffaloJulia Donaldson, yll. Axel Scheffler

Mûs giet op stap yn it donkere bosk en komt in foks, in ûle en in gruffalo tsjjin. Dy ha allegear wol sin oan in hapke mûs. Hoe sil er him dêr útrêde?Dit kostlike printeboek op rym is no ek yn it Frysk ferskynd.€ 12,95

Dêr komt de trein!Stephen Cartwright

Wat sjogge Sytske en Bouwe allegearre as se mei de trein reizgje? In prachtich ynteraktyf foarlêsboek mei trije ferskillende treinrûtes en in treintsje datst opwine kinst. Tsjûke-tsjûke, lit de trein oer it spoar raze.€ 19,95

Donald Duck yn it Frysk

Hast de Fryske Duck noch net lêzen? Dan gau nei de winkel foar de aventoeren fan dizze ferneamde ein.

€ 2,95

Lekker ite 4 seizoenen langno Lekker bûten ite mei Reitse der fergees by!

Gerjochten fan alle seizoenen, de resepten binne fan t.v.-kok Reitse Spanninga, it boekje Lekker bûten ite mei 15 simmerske resepten krijst der op ta.De resepten yn beide boeken binne Nederlânsktalich.

FERGEES!

€ 24,90

Frysk romperke

T-shirt Leaf!mei lange mouwen

€ 7,95

€ 19,95

1312

tekst en foto’s: Suzanne van Zwam

08:02

10:07

12:2609:20 11:06

14:1009:54

11:38

15:32

08:51

10:31 13:17

Op heitenmem.nl stiet in filmke. Willie jout hjir har wichtichste tips foar nije heiten en memmen!

In dei út it libben fan in

kream fersoarchsterMem wurde is bysûnder. Beppe wurde is bysûnder. En in kreamfersoarchster hat in bysûnder berop. Mar wat bart der ast dy trije kombinearrest? Wy rûnen in dei op mei Willie Boonstra, kreamfersoarchster by Isis Kraamzorg.

Nei it oerlangjen en ûndertekenjen fan tal fan formulieren wurdt it tiid om ôfskie te nimmen. In lêste tút, in lêste tip. Willie giet de doar út as kreamcoach, en komt in oare kear wer werom as beppe. ‘En dat is ek in tankbere taak.’

Tsjin it middeisiten geane Willie en beppesizzer Quinn nei de supermerk. Se ha in boadskiplistje meikrigen. Bôle, tsiis, sop; it past allegear yn it lytse karke fan Quinn. Undertusken hat Martha efkes de tiid om allinne te wêzen mei Jesse.

As Martha en Quinn boppe lizze te sliepen, is it hast mûsstil yn ’e húskeamer. It ienige lûd dat te hearren is, is it sêfte gesang fan in beppe dy’t har beppesizzer yn ’e sliep widzet. Nei ûntelbere tútsjes en sankjes leit Willie him yn ’e wein. Se sjocht noch even nei de sliepende Jesse en giet, hiel foarsichtich, mei oar wurk oan ’e gong. Der stiet alwer nije ôfwask.

Slagge! Jesse is wer út bad en hat nije klean oan. Martha hat it idee dat Jesse it noflik fûn diskear. Wylst Willie it badsje oprommet, fertelt se oer har rol as kreamhelp, of ‘kreamcoach’, sa’t it by Isis hjit. ‘Ik wol der foar soargje dat it hiele gesin in moaie kreamtiid hat en dat de mem har selsstannich rêde kin. En dat de mem in bân krijt mei de poppe.’

Yn de fjouwer jier dat se by Isis Kraamzorg yn tsjinst is, hat Willie al sa’n hûndert poppen meimakke. Mar dizze kear is it ekstra spesjaal omdat Willie net allinnich de kreamfersoarchster is fan Jesse, mar ek syn beppe! ‘No mei ik se tútsje he. Oars mei dat net’, seit se, wylst se in gûlende Jesse in dikke tút op syn mûltsje jout.

Nei it middeisiten ferskjinnet Martha har lytse jonkje. Hoe is it eins om dyn mem as kreamfersoarchster te hawwen? ‘It is tige bysûnder, mar it fielt hiel natuerlik. Myn Isis-kreammap makket alles oersichtlik. Alle ynformaasje oer myn swangerskip en oer swangerskip yn it algemien stiet deryn. En it is moai om te bewarjen as oantinken oan dizze perioade.’

Martha is opfrisse en no is Jesse oan bar. It badsje stiet op ’e yttafel en is troch Willie folle mei wetter op de goede temperatuer. It is de twadde kear dat Jesse yn bad giet en de earste kear wie net in grut sukses. Spannend dus. Willie jout tuskentroch wat tips oan har dochter: ‘As ik dy wie soe ik him jûns yn bad dwaan, op in rileksmomint. Dan bist sels ek rêstiger.’

It is noch ier en betiid as kreamfersoarchster Willie Boonstra (45) op ’e bank sit mei Quinn (2). Se lêze in ferhaaltsje. Efkes wat rêst foar de mem fan Quinn, Martha (28), en de nije poppe Jesse. Jesse is no acht dagen âld, wat betsjut dat it hjoed de lêste dei is dat Willie hjir as kreamfersoarchster wurket.

Martha wurdt temperatuere en se wurdt oan de pols field. Ek de stân fan de limoer (baarmoeder, red.) wurdt kontrolearre. ‘It giet as in spear’, konkludearret Willie bliid. Alles wurdt opskreaun en byhâlden yn in map. ‘As kreamcoach bist de eagen en earen fan de ferloskundige. As der wat net goed is, belje wy har.’

Yn in hûs dêr't in nije poppe is, is ek faak in hiel soad wask. Dat wit Willie mar al te goed. Net alle waskmasines en droegers binne itselde en dêr moatst wol goed om tinke, neffens Willie. ‘Mar ik ha der no sa’n soad sjoen, ik ken no alle apparatuer wol, hear’, laket se.

De lêste pear oeren besteget Willie oan lytse putsjes en de administraasje. Oan dat lêste is se sa’n oere per dei kwyt. ‘De tiid fljocht altyd foarby. Ik ha faak tocht “Is it alwer sa let?” yn stee fan “‘Noch ien oere te gean”. Mar nei 53 oeren yn acht dagen bin ik ek wol wurch hear.’

Willie begjint oan de húshâldlike taken en past ek op ’e bern, sadat mem Martha de dûs yn kin. Earst wurdt it boartersguod opromme, dêrnei giet Willie oan ’e ôfwask. Lytse Jesse leit ûnderwilens te sliepen. Op ’e sliepkeamer ferskjinnet Willie it poppebedsje. Quinn mei meihelpe en dat docht er mei in soad wille.

151514

Aukje Mulder

Altijd druk in je hoofd, moeite met concentreren en daardoor onvoldoende presteren op school. Het is het verhaal van veel kinderen met adhd. Medicijnen kunnen helpen maar niet alle ouders zijn hier vóór. Inmiddels is er ook neurofeedback: een training om de concentratieproblemen de baas te worden.

Je hersenen trainen door naar een film te kijken. Kort gezegd komt neurofeedback hierop neer. Kan het echt? Of moet je erin geloven? Het kan echt. In de neuropsychologie wordt al jaren onderzoek gedaan naar de werking van de hersenen en het beïnvloeden van hersengolven. Inmiddels is wetenschappelijk aangetoond dat neurofeedback bij 80 procent van de cliënten effect heeft. Deze techniek wordt in Amerika al veertig jaar toegepast en in Nederland sinds tien jaar. Vooral adhd blijkt goed te reageren op de methode.

Een van de tien vestigingen van Neurofeedback Instituut Nederland is gevestigd in Heerenveen en psychologe Welmoed Dekker is hier als therapeut aan verbonden. ‘We zien kinderen vanaf een jaar of acht, vooral met adhd, maar ook met add en aan autisme gerelateerde aandoeningen. Ook behandelen we volwassenen met deze klachten en met bijvoorbeeld depressie, angst, stress, slaapproblemen en migraine.’

HersengolvenOm te begrijpen wat er bij neurofeedback gebeurt, volgt hier eerst iets over de werking van de hersenen. Ieder brein produceert hersengolven die - via elektrodes op het hoofd - met een Elektro Encefalogram (EEG) te meten zijn. Hersengolven passen zich aan aan de toestand waarin men zich bevindt. Zo zijn er trage hersengolven zichtbaar tijdens het slapen en snelle bij het maken van een proefwerk. Het brein is in staat om per situatie te schakelen naar de gewenste hersengolven.

Welmoed Dekker: ‘Niet bij iedereen is dat vanzelfsprekend. Bij klachten, zoals bijvoorbeeld concentratieproblemen, slaagt het brein er onvoldoende in om de verlangde hersenactiviteit te produceren. Dat schakelen is wel te leren. Namelijk door de hersenactiviteit zichtbaar te maken en de hersenen te belonen (feedback te geven) als ze de juiste hersengolven laten zien. Door dit vaak genoeg te herhalen kunnen de hersenen dit uiteindelijk zelf. Vergelijk het met fietsen: als je eenmaal weet hoe dat moet, verleer je het niet.’

De psychologe begrijpt best dat het voor de leek een ingewikkeld verhaal is. Ouders die zich met hun kind bij haar melden, krijgen dan ook een uitgebreide uitleg. ‘Na het bespreken van de klacht bepalen we aan de hand van een EEG op welke plaatsen de elektroden geplakt moeten worden tijdens de therapiesessies. Adhd bevindt zich in een ander gebied van de hersenen en heeft andere afwijkende hersengolven dan bijvoorbeeld een angststoornis.’

Zelf film uitkiezenTijdens de behandeling kijkt het kind, gekoppeld aan het EEG-apparaat, vanuit een makkelijke stoel naar een film die hij zelf heeft mogen uitkiezen. De therapeut volgt alles op een eigen computerscherm. Zolang het kind alert blijft en de hersenen de daarbij gewenste golven uitzenden, loopt het beeld normaal door. Zakt de concentratie weg, dan begint het beeld te haperen en wordt het donker. Zo’n onderbreking is vervelend en de hersenen willen het beeld laten doorlopen. Ze reageren dan met de gewenste hersenactiviteit. Als beloning daarvoor - de feedback - gaat de film ongehinderd verder. Tot zich weer een hapering

voordoet en in de hersenen opnieuw een reactie wordt uitgelokt.

Welmoed benadrukt dat het gaat om een passieve training. De cliënt hoeft zelf niets ‘actiefs’ te doen, zoals het bedienen van een toetsenbord. ‘Er is alleen sprake van meten. De elektroden sturen dus geen impulsen de hersenen in. Het brein traint zichzelf als het ware.’

Zitten en kijkenAfhankelijk van de ernst van de klacht zijn er gemiddeld dertig sessies in het instituut nodig, twee per week. Iedere sessie duurt 45 minuten. Hoe reageren kinderen op deze therapie? ‘Over het algemeen vinden ze het leuk. De plakkers op hun hoofd vinden ze niet eng, ze zijn eerder nieuwsgierig naar wat er allemaal gebeurt. Twee keer per week hierheen komen, is natuurlijk wel even doorbijten, zowel voor ouders als voor hun kinderen. Gelukkig houden de meeste kinderen van films en na het opplakken van de elektroden is het: zitten en kijken. De rest gaat vanzelf.’

Uit onderzoek blijkt dat de methode vooral goed aanslaat bij adhd. ‘Soms zie je al na vijf tot tien sessies dat de behandeling effect begint te krijgen.’ Uiteindelijk zijn de hersenen zó getraind dat ze, zonder apparatuur, op de gewenste manier reageren. ‘Na afloop horen we van ouders dat hun kind zich beter kan concentreren en rustiger is, ook al zijn er in z’n omgeving veel prikkels.’ Afhankelijk van de ziektekostenverzekeraar wordt neurofeedback soms gedeeltelijk vergoed vanuit het aanvullende pakket.

www.neurofeedback.nl

Met neurofeedback adhd de baas.

Balans in de hersenen met neurofeedback

Kinderen vinden de elektroden op hun hoofd niet eng.

Film kijken en hersenen trainen.

1716

waar woont de ooievaar?

drege iter

samen 12

Bern

It berne-iepenloftspul spilet de foarstelling ‘De Stim fan Lûdsjewierrum’. In foarstelling spile troch bern, oer in famke dat moai sjonge kin mar har stim kwyt rekket. Allinne Lûdekrûd kin har rêde. Mar wêr fynst dat? Middeis- en jûnsfoarstellings yn Easterwierrum fan 23 juny – 6 july. www.berneiepenloftspul.nl

iePenloftsPUl foar bern

Hjir kinst op ’e doele reitsje yn trije dwaaltunen. Ien mei grien, ien fan hout en ien fan ruïnemuorren. Spannend! Hast dêr ek in leuke boarterstún mei kettingbrêgen, slingertou en in famyljeskommel. In feest foar bern oant sa’n 12 jier. De tunen hearre by it pankoekrestaurant fan Sam. Mjûmster Wei 16c, 9243 SK Bakkefean

dwaaltUnen

kastanjedei

goUd voor je geit!

lekker zacht

Yn oktober op Dekemastate. Hâld de site mar yn ’e gaten! www.dekemastate.nl

Wolst dyn bern wat fertelle oer eartiids, oer pingo’s, holwennings, spitketen, en oer de natuer?Yn iepenloftmuseum temapark De Spitkeet fynst it allegear byinoar. Ekstra leuk: op 18 augustus is der in geitekeuring. Wa sines is de moaiste? www.despitkeet.nl op ’e Harkema.

Dit super zachte baby T-shirt is gemaakt van extra zacht katoen. Zonder kriebelende labels; merk, maat en wasvoorschrift staan in de nek als zeefdruk. Door de envelophals is het shirt makkelijk aan en uit te trekken. Met de kortingscode HEITenMEM krijg je nu 10% korting op je bestelling op www.risjebo.nl!

Wêrom stiet in ooievaar/earrebarre op ien poat? En wêrom ha earrebarrepykjes noch gjin reade snaffeltsjes? Op dy en oare fragen krijst antwurd by Ooievaarsdorp De Graverij ticht by Eagmaryp. Iepen op woansdei- en sneontemiddeis. Earst eefkes belje mei de famylje Leffertstra: 0566-689259.

De iPhone-applikaasje Spruit is in ytspultsje foar bern fan trije jier ôf dy’t net graach griente ite. De applikaasje stelt de bern fragen oer ferskillende ûnderwerpen. By in goed antwurd ‘fertsjinnet’ it bern in hap jûnsiten. Is it antwurd ferkeard? Dan giet de hap foarby. Bern binne der hjit op om fragen goed te beäntwurdzjen, dus dat hapke iten giet der dan wol yn! De app is te keap yn de App Store.

Samen 12 biedt kinderen de mogelijkheid om samen én op een leuke manier middels een gezelschapsspel te automatiseren. Met 2 tot 4 spelers probeer je steeds met 4 getallen (0 t/m 6) 12 te maken. In de basis met optelsommen. Voor gevorderde spelers is het een uitdaging om naast optellen en aftrekken ook vermenigvuldigen of delen toe te passen. Te koop via www.onderwijsmaakjesamen.nl

Op www.quubi.nl vind je leuke speelhuisjes voor kinderen, gemaakt van natuurlijke materialen. De huisjes zijn niet alleen bijzonder vanwege het ontwerp, je kunt elk huisje bovendien online customizen zoals je maar wilt, bijvoorbeeld met je eigen foto!

een eigen hUis... hUggybird

De hulp van Huggybird en je (klein)kind is nodig; de regenboog is zijn kleuren kwijt. In dit gepersonaliseerde, boekje gaat het vogeltje samen met je (klein)kind de kleuren terugvinden. Het boek is verkrijgbaar via www.huggybird.nl.

swimme

Feilich swimme yn bûtenwetter fan Fryslân? Mar no ris op in oar plak? Tsjek de site www.friesemeren.nl op ‘zwemplekken’ en pak de picknickkoer mar yn! Mei alle ynfo oer foarsjennings lykas dûs, bewaking, strân en snacks.

1918

Babs Wijnstra makket moaie dingen foar bernekeamers thús, bernedeiferbliuwen, op in tram yn Den Haach, mar ek foar wacht- en behannelkeamers: it binne muorreskilderingen dy’t oanlieding jouwe om better te sjen en fierder te praten. ‘Mei myn muorreskilderingen wol ik de boel opfleurje, se moatte in laits op dyn gesicht toverje. Dêrom brûk ik ek graach bisten mei minsklike trekjes, waarme kleuren en in protte humor. Se helpe dy om de tiid troch te kommen yn in wachtkeamer en jouwe begelieders in hânfet om emoasjes besprekber te meitsjen. Bisten mei minsklike trekjes fungeare as de spegel fan de siel. Bern sitte fansels net foar har lol by in ortopedagooch. Sy binne frusteard, boas of bang en it leafst rinne sy de earste kear achterstefoaren de doar wer út. Foar de ortopedagogen fan de Molendrift yn

Bisten mei minsklike trekjesit Hearrenfean haw ik katten skildere dy’t hiel ferfeeld foar har út sjogge, boas binne of kattekwea úthelje. It binne moaie iisbrekkers foar in earste petear.’Babs studearre yn 1994 ôf oan de Keunstakademy Minerva yn Grins. Har kreatyf talint wurdt breed ynsetten: by yllustraasjes yn berneboeken en tydskriften, it betinken fan teaterkonsepten en berneprogramma’s op tillevyzje en by it ûntwerpen fan dekors. Sy kombinearret dy passy mei in baan yn it spesjaal ûnderwiis. ‘In geweldige kombinaasje’, neffens Babs. ‘It omgean mei bern jout in soad ynspiraasje om te tekenjen. Bern binne hiel earlik dus hast fuort feedback.’

Wolsto sels ek sa’n muorreskildering thús? Sjoch op www.babswijnstra.nl foar mear ynfo en prizen.

19

As lytse jonge koe ik út de keamer wei de ljochtmêsten baarnen sjen. It âlde stadion fan It Hearrenfean stie doe noch njonken it sikehûs. Neidat ik heit de earen hast fan de holle eamele hie, naam er my in kear mei nei in wedstriid ta. Ik wie daliks fereale en in jier as wat letter kocht ik myn earste seizoenskaart. Ynearsten gie heit net mei, dêr hie er net altyd de tiid foar. Mar doe’t yn it nije stadion it stuoltsje njonken dat fan my frij kaam, ha ’k dat stikem oerkocht. Tweintich jier hie ik der op wachte, dizze kâns liet ik net lizze!

Easttribune, fek 22, rige 12, stoel 12 en 13. Heit krige in kadootsje. Hy wie doe al út it wurk, dus koe er moai mei my mei. Sa draaide de tiid troch. Earst naam er my mei nei it stadion, no helle ik him meastal op. Dat koe skoan, want heit en mem wenje op rinôfstân fan it grutte, nije Abe Lenstra-stadion. Tegearre ha we de moaiste wedstriden sjoen. Heit wie net in ropper en razer, mar dat hoegde ek net. Om ús hinne waard genôch snedich kommentaar jûn. Hy fûn it machtich. Sigaarke oan, en sa no en dan kaam it trompke mei dropkes foar it ljocht.

It lêste jier kamen der wat krupsjes om de hoeke. Heit bedarre yn it sikehûs, wy kamen op besite en parkearren de auto op it plak fan it âlde stadion, dêr’t no in parkeargaraazje is. Sa draait de tiid wer troch. By de tribune opklimme waard dreech en doe’t er wer opnaam wurde moast, joech er oan dat er it oare jier mar net wer mei woe.

It stuoltsje njonken my is net leech bleaun, sit dêr mar net oer yn. Ik nim no myn âldste dochter mei en se fynt it leuk. De tiid dy’t trochrint, witte jim noch wol? It sil my benije hoelang’t it duorret foardat de rollen foar de safolste kear omdraaid wurde en sy har âlde heit mei op sleeptou nimt. Om my wachtsje we dêr noch 40 jier mei.

Ferdinand de Jong is 43 jier lyn berne yn Oranjewâld, is troud, hat twa dochters (13 en 10) en wennet yn Boarnburgum.Hy is ZZP'er en skreau oant no ta trije romans. Foar It dak fan de wrâld krige er yn 2012 de Rink van der Veldepriis.

Fuotbal-stuoltsjes

2120

Foarsichtich slacht mem Lieske it dikke fotoboek iepen. Fleurige swangerskipsfoto’s, echo’s en fansels it poppekaartsje. Op it earste gesicht in fotoboek lykas dat fan alle oare bern. Mar by side 18 giet it mis. Beskút mei mûskes en kleurige slingers meitsje plak foar wite doktersjassen en keale sike-hûsgongen. Noch gjin tsien wiken âld krijt Renske de diagnoaze leukemy. It is it begjin fan de swiere striid tsjin in ûngenedige tsjinstanner. In striid dy’t Renske wûnder boppe wûnder wit te winnen.

Die blik van de arts zal ik nooit vergeten. Ik wist meteen: dit is goed mis.

It begjin fan de nachtmerjeAs Lieske troch de foto’s blêdet, gean har gedachten werom nei dy iene dei, 5 septimber 2008. ‘Ik weet nog precies hoe het ging’, fertelt Lieske. ‘Nadat Renske geboren was, had ze een hele dikke buik.

Renske kRIjst deR net samaR ûndeR

Nynke van der Zee

Na tien weken vertrouwde ik het niet.’ It konsultaasjeburo nimt it sekere foar it ûnsekere en stjoert har troch nei it sikehûs foar bloedûndersyk. Dêr begjint de nachtmerje foar it jonge gesin. Lieske: ‘Het bloedonderzoek gaf een leukocytengetal van rond de 70. Normaal is dat iets van 6. Bovendien waren haar lever en milt vergroot. Alle aanwijzingen voor leukemie. Die blik van de arts zal ik nooit vergeten. Ik wist meteen: dit is goed mis.’Mei de ambulânse wurdt Renske nei it sikehûs fan Grins riden. Dat Renske slim siik is, is dúdlik. Mar wat it krekt is, doarre de deskundigen net te sizzen. It duorret úteinlik twa wiken ear’t de diagnoaze steld wurdt: leukemy type JMML. De meast slimme en seldsume foarm fan leukemy. ‘Slechts één op de vier miljoen mensen krijgt dit’, wit Walter. ‘De artsen gaven Renske 50 procent kans op overleven. De enige redding was een beenmergtransplantatie.’ Hy sjocht efkes nei Lieske. ‘Het was het slechtst mogelijke scenario, maar beiden hadden we direct het gevoel: dit gaan we winnen.’

Je ziet je dochter lijden, maar kunt niets voor haar doen. Dat is iets wat je iedere ouder wilt besparen.

Wenje yn in eigen tintsjeYn ôfwachting fan in donor mei Renske nei hûs. Walter en Lieske krije ynstruksjes om as oerbrêging in gemobehanneling út te fieren. Lieske: ‘We kregen kant-en-klare spuitjes met chemo die we in haar wangzak konden spuiten. Omdat Renske nog zo klein was, zat er een smaakje aan. Ze vond het heerlijk.’ It tal leukositen gong stadichoan omleech. Dan komt it langferwachte tillefoantsje. Der is in donor fûn. De datum 24 febrewaris stiet read omsirkele yn de aginda. Yn it Leidsk Universitêr Medysk Sintrum stiet de âlders in drege tiid te wachtsjen. Renske komt yn in sterile tinte te lizzen, dêr’t Walter en Lieske allinne yn meie as se foarsjoen binne fan in mûlkapke, doktersjas

Drok sleept Renske (3) mei in earm fol poppen om. De iene moat op bêd, de oare krijt de flesse en de tredde moat op it potsje. It famke is it sintsje yn ’e hûs. Se dûnset troch de keamer en hat de mûle kwalik stil. Grutsk sjogge heit Walter en mem Lieske Smink nei harren famke. It famke dat mei har kriich en ivige trochsetten de sykte leukemy ferslein hat. Want al hoe sterk ast ek bist, Renske krijst der net samar ûnder.

en hânskuon. Lieske: ‘Renske kreeg een week voor de transplantatie een ontzettend heftige chemococktail toegediend om alle leukocyten te doden. Je kunt je niet voorstellen wat voor troep dat is voor een lichaam. Maar het is de enige manier om het donorbeenmerg kans van slagen te geven.’

de grutte deiEin febrewaris is it safier: de grutte dei brekt oan. Neidat it bienmurch ynflein is, hat it presys njoggen minuten noadich om troch in ynfús yn Renske har lichem te kommen. Walter: ‘Wat de redding van je kind moet zijn, wordt eerst haar grootste vijand. Renske werd doodziek. Spugen, koorts, haaruitval. Je ziet je dochter lijden, maar kunt niets voor haar doen. Dat is iets wat je iedere ouder wilt besparen.’ Pas nei trije wiken komt it ferlossende berjocht: it nije bienmurch slacht oan. Renske har tintsje mei iepen. Nei 40 dagen kinne heit en mem har foar it earst wer echt knuffelje.Lang duorret de blydskip net, want al gau docht him in earnstige komplikaasje foar.

It nije bienmurch sjocht Renske har lichem as frjemd en giet yn de oanfal. Har darmen en lever wurde slachtoffer fan dat gefjocht. Lieske lit in foto sjen fan it lytse famke mei seis ynfúspompen. ‘Er restte ons nog één redding: vreemde cellen als een soort van concurrent toedienen, zodat het beenmerg het lichaam zou gaan accepteren.’ Dy unike technyk slagget wûnder boppe wûnder. Njoggen moanne nei de transplantaasje mei Renske op 11 novimber 2009 dan einliks nei hûs.

Ieder jaar staan we even stil bij het feit dat een onbekende donor het leven van onze dochter heeft gered.

In spesjaal jierdeikadoNijsgjirrich komt de poppemem by de tafel sitten. It fotoboek moat oan de kant, want

Renske wol boekje lêze. ‘Het is er eentje met een sterke wil,’ seit Walter, ‘maar dat is achteraf wel haar redding geweest. We kunnen niet in woorden omschrijven hoe dankbaar wij zijn voor de vechtlust van ons kindje. Het is een wonder dat ze dit heeft overleefd.’ Troch de transplantaasje hat Renske yn har libben net allinne twa bloedgroepen hân, mar fiert se ek twa jierdeis. Lieske: ‘Ieder jaar vieren we op 24 februari haar tweede geboortedag. Ook om even stil te staan bij het feit dat een onbekende donor het leven van onze dochter heeft gered.’ Aanst op har echte jierdei yn juny krijt Renske wol in hiel spesjaal kadootsje. Want presys op dy dei kin har lytse broerke as suske berne wurde. ‘Dan word ik een grote zus’, glimket Renske grutsk.

Nijsgjirrich nei Renske har hiele ferhaal? Lieske hat in deiboek byholden op renskesmink.punt.nl.

23

BerneBoeKenUt de boekekast fan Silke

Silke (7) wennet mei

sus Rixt (9), broerke Jelmar (3) en heit en mem Eelco de Vries en Petra Bakker yn Winsum. Silke is in sportyf famke dat fan skeelerjen en reedriden hâldt. Mar boeken lêze fynt se ek leuk, foaral as se lekker tsjin heit of mem oankrûpe mei.

Silke en Jelmar ha mei heit en mem It Mûzehûs lêzen. ‘In prachtich boek’, fertelt Petra. ‘Der is in soad op de plaatsjes te sjen en elke kear falt dyn each wer op wat nijs. Silke ûntdiek Het Achterhuis fan Anne Frank en Jelmar falle wer oare dingen op. It Mûzehûs is sa moai makke, dêr krijst respekt foar ast it sjochste. Ik ha fuort ek mar eefkes googled op Het Muizehuis en seach dat it hiele hûs yn de Iepenbiere Biblioteek by it CS yn Amsterdam stiet.’ Yn it boek stean ferhalen oer de mûskes Sam & Julia, dy’t los faninoar te lêzen binne. ‘Dat fyn ik wol noflik, foar it sliepen gean lêze wy meastentiids twa of trije.’ It falt op dat der ek wat ûngebrûklike ûnderwerpen yn it boek foarkomme, lykas de foddeman en de joadske sabbat. It docht bliken dat de skriuwster Karina Schaapman autobiografyske eleminten út har eigen libben en dat fan har man brûkt hat omdat se graach weromgripe wol nei de moaie jierren út har bernetiid. Sy seit dêroer: ‘Omdat ervaringen uit je kindertijd bepalend kunnen zijn voor de keuzes die je maakt in het leven, introduceerde ik “de voddenboer”. Mijn man, Eli Content, is beeldend kunstenaar en als negenjarig kind logeerde hij bij een oom die voddenboer was. Precies die plek heb ik nagebouwd.’ De nostalgy út it boek sil in soad minsken oansprekke, neffens Petra. ‘In soad dingen fan de jierren 70 binne deryn te sjen. Ek leuk foar pakes en beppes dy’t it boek kado jaan wolle.’

Wolst mear oer it boek lêze? Sjoch dan op www.muizehuis.nl

It mûzehûs, sam & juliakaRIna scHaapman

100 x tomke auck peanstRa en RIemkje pItstRa, afûkDe aventoeren fan Tomke, Romke, Yana Yu en Kornelia steane alle wiken yn de Weekkrant Fryslân. De earste hûndert ferhaaltsjes ha wy foar dy sammele yn dit boek.

€ 9,50

3+

superjuffie komt in actie!janneke scHotveld, van Holkema & WaRendoRfJuf Josje lijkt een gewone juf, maar er is iets bijzonders met haar aan de hand. Wanneer er een dier in nood is, verandert ze in Superjuffie! Het is zomervakantie en juf Josje verheugt zich op een paar luie weken. Dan blijkt dat de burgemeester plannen heeft om het Stadspark, waar ook haar huisje staat, te vernieuwen. Hij wil de 200-jarige eik vervangen door ‘Nieuwe Natuur’. Hoewel deze nepnatuur nauwelijks van de echte te onderscheiden is, ontdekt Superjuffie al snel dat deze giftig is.Dit prentenboek in klein formaat is een betoog voor het waarmaken van dromen.

eerste Hulp Bij scheiding (eHBs)estHeR kant en macHteld HaRdIck, nIñoPuck is negen jaar en baalt ervan dat haar ouders gescheiden zijn. Ze vindt het maar een stom gedoe en ze was heel bang dat ze moest kiezen tussen papa en mama. Gelukkig hoefde dat helemaal niet. Eerste Hulp Bij Scheiding is een interactief lees- en werkboek met tips, activiteiten en ervaringen van Puck, waarmee meisjes zich kunnen identificeren. Een helpboek bij scheiding, met humor, verdriet, boosheid en inzicht.

de GruffalojulIa donaldson, afûkDe gruffalo? Noch noait fan heard. De gruffalo! Kensto dy dan net? Mûs giet op stap yn it donkere bosk en komt in foks, in ûle, in slang en in gruffalo tsjin. Dy ha allegear wol sin oan in hapke mûs. Hoe sil er him dêr útrêde? Dit humoristyske en spannende printeboek op rym is der no ek yn it Frysk.

€ 12,95

4+

de bisteboel fan omke RoeltHys Wadman en HIndRIk van deR meeR, afûkDe bisteboel fan Omke Roel is in muzikaal printeboek mei 23 ferskes en ferhaaltsjes. Om foar te lêzen of om sels te lêzen. Ynklusyf in cd mei ferskes oer alle bisten dy’t op de pleats fan Omke Roel wenje.

€ 17,50

7+

€ 14,90

8+

€ 12,50

7+

Nieuwsgierig wat wij voor de kleintjes (gratis) te bieden hebben?

Loop binnen bij de bibliotheek of kijk op ontdekdebieb.nl

(voor)lezen is leuk!

Lezen en voorlezen prikkelt de fantasie,

ontwikkelt taalgevoel en bezorgt kinderen

veel plezier.

‘t zal u bevallen!

Middenweg 14 8537 SN ECHTENTelefoon: (0514) 542177 (06) 12338419info@zorgburodedriehoek.nlwww.zorgburodedriehoek.nl

in de App Store

op Android Market

Jouw coach rondom de kraamtijdT 088 512 2000 • www.isiskraamzorg.nl

Nieuw van IsisZwangerschAppAssistent

isis ADV 204 x 64_hait en mem_v120221_DEF.indd 1 21-02-12 14:24

Buorren 629289 HH Drogeham

0512-332915 / 06-40892256www.hout-speeltoestellen.nlmiedema176@hotmail.com

Spee

lt -

Bew

eegt

- O

ntwik

kelt

Speelt - Beweegt - Ontwikkelt

€ 14,95

2524

Je wilt je pasgeboren baby ieder pijntje besparen en dus is de hielprik niet het leukste moment uit de kraamtijd. Toch doen vrijwel alle ouders aan het onderzoek mee omdat op deze manier een aangeboren ziekte kan worden opgespoord. Net zo snel als het prikken gaat, is het ook weer vergeten. Maar wat, als blijkt dat de uitslag niet goed is?

De hielprik bestaat al 38 jaar. Aanvankelijk konden er met het afgenomen bloed drie ziektes worden aangetoond. Daarvan was Phenylketonurie (PKU) de bekendste en zodoende werd er voor het gemak lange tijd gesproken over de PKU-prik. Die naam dekte na 2007 de lading niet meer, omdat er veel meer ziekten opgespoord konden worden. Vorig jaar mei kwam er als nummer zeventien op de lijst Cystic Fibrose (CF of taaislijmziekte) bij.

In alle gevallen gaat het om aandoeningen die niet te genezen zijn. Waarom dan toch een test zo snel na de geboorte? ‘Door vroege opsporing en behandeling kan schade aan lichamelijke en verstandelijke ontwikkeling beperkt of voorkómen worden’, zegt Ineke Smit, coördinator neonatale screening bij GGD Fryslân. ‘Bijvoorbeeld: ontstekingen die

De druppels bloed worden opgevangen in zes rondjes op een kaart van vloeipapier. Die gaat met alle gegevens van de baby naar het laboratorium. Bij een afwijkende uitslag krijgen ouders zo spoedig mogelijk bericht. Ineke benadrukt dat het om zeldzame ziektes gaat. ‘In Friesland, Groningen en Drenthe krijgen jaarlijks rond de 18.000 baby’s een hielprik. Daarvan worden er ongeveer 120 doorverwezen voor nader bloedonderzoek. Zo’n 35 kinderen blijken daadwerkelijk ziek te zijn.’

alarmbellenNelia Vos uit Hurdegaryp had nauwelijks stilgestaan bij de hielprik van haar oudste zoontje. ‘Met onze jongste zoon Chiel verliep dat anders. Al een paar dagen na de test belde de huisarts, er was iets niet helemaal goed gegaan.’ De alarmbellen rinkelden toen nog niet. ‘We dachten dat de test onduidelijk was en dat Chiel daarom nog even wat bloed moest afstaan in het laboratorium van het Medisch Centrum Leeuwarden. Pas toen we zagen dat op het formulier “spoed”

bij CF optreden, zullen milder verlopen. Bij sikkelcelziekte – een aandoening die vooral voorkomt bij mensen uit Afrika, met als symptoom chronische bloedarmoede – worden door vroegtijdige bloedtransfusies complicaties zo veel mogelijk voorkómen.’ Verder gaat het voor het merendeel om stofwisselingsziekten waarbij medicijnen en/of een dieet worden ingezet.

doorslapenDe (gratis) hielprik wordt drie tot zeven dagen na de geboorte gegeven. Meestal thuis, in combinatie met de gehoorscreening, door iemand van de GGD Jeugdgezondheidszorg. ‘Echt, het valt meestal reuze mee. Het komt voor dat baby’s gewoon door blijven slapen.’ De hiel is gekozen omdat daar gemakkelijk en veilig geprikt kan worden en deze plek niet erg pijnlijk is.

Speurtocht naar zeventien zeldzame aandoeningen.

Dankzij de hielprik waren we er op tijd bij.

stond, werden we ongerust. Een paar uur later hoorden we van de kinderarts dat Chiel een schildklierprobleem had. Hij werd acuut opgenomen.’

Het waren moeilijke momenten, vertelt Nelia. ‘Een week na de bevalling moet je je zoontje al uit handen geven en nemen anderen de regie over. Je weet niet wat je overkomt. Alles gaat zo snel. Er waren ook geen voortekenen. Achteraf zeggen we: hij was die eerste week een beetje geel en hij sliep veel. Niets om je zorgen over te maken. Nu was ons kind ineens patiënt.’

Geen schildklierNa de nodige onderzoeken bleek dat Chiel zonder schildklier was geboren. ‘De schildklier scheidt hormonen af die onmisbaar zijn voor allerlei lichaamsfuncties. Bij te weinig schildklierhormoon raakt een kind lichamelijk en verstandelijk beperkt. Zonder behandeling kunnen ook hart- of leverproblemen ontstaan. Dus zonder schildklier kun je niet leven. Gelukkig

bestaat er goede medicatie. Chiel moest hier dus direct mee beginnen.’

Elf dagen lag Chiel in het ziekenhuis. ‘Alles verliep naar wens, ook nu nog. We geven hem consequent zijn tabletjes, die hij zonder problemen slikt. Hij gaat eens in de drie maanden terug voor bloedonderzoek. Rond zijn derde jaar is dat een strijd geweest en moest hij echt in de

houdgreep. Nu krijgt hij door: als ik rustig blijf en ontspan, gaat het sneller. Het bloed wordt nu via een buisje uit zijn arm afgenomen.’

motoriekChiel is ruim vijf en gewoon een heerlijk knulletje. Qua motoriek is hij iets langzamer dan leeftijdgenootjes. Hij fietst met zijwieltjes omdat hij moeite

heeft met zijn balans. En papier knippen bijvoorbeeld vindt hij lastig. ‘Op die momenten zien we dat zijn ontwikkeling iets moeizamer verloopt dan bij andere kinderen. Natuurlijk zijn we wel bezorgder dan bij onze oudste. Hoe zullen zijn schoolprestaties zijn en hoe ziet zijn toekomst eruit?’

‘Het gaat om een zeldzame aandoening en in onze omgeving kennen we niemand die hetzelfde meemaakt. Dat voelt wel eens eenzaam. Inmiddels zijn we lid geworden van de stichting SCHILD. Zo krijgen we actuele informatie en ontmoeten we andere ouders. Omdat een kind op deze leeftijd hard groeit, is soms bijstelling van de medicatie nodig. Ik weet waar ik op moet letten en kan zelf beslissen om een kwart tabletje extra te geven. Natuurlijk denk je wel eens: waarom moest ons dit overkomen. Maar dankzij de hielprik waren we er op tijd bij en met medicatie valt goed met deze aandoening te leven.’

Vroegtijdig behandelen beperkt complicaties.

de hielprik... en daarna

Aukje Mulder

2726

hinke janna: ‘Yn it begjin fan de swangerskip wie ik fan de earste dei ôf mislik. Ik koe neat binnenhâlde en fielde my belabberd. Op it wurk hienen se fansels ek al gau troch dat der wat oan ’e hân wie. Op in bepaald stuit koe ik echt net mear fierder wurkje en bin ik thúsbleaun. Sels in slok wetter wie tefolle en kaam der like hurd wer út. Doe waard it tiid foar medisinen. Yn dy tiid bin ik seis kilo ôffallen. Gelokkich haw ik dy der no allegear al wer by. Ik bin wol bliid mei dy ekstra kilo’s! Nei in moanne as trije gie it stikken better en ik kin folút genietsje fan it swanger wêzen. No net allinne mei Chris, mar ek mei Lina derby. Dy fynt de búk hiel bysûnder, aait deroerhinne en jout der tútsjes op. Se leit har earke op myn navel en as sy boarreljende lûdsjes heart, ropt se optein “hy seit wat”! Se wit dat de baby dêryn sit, mar hoe’t dy dêr no ynienen ynkommen is?’Lina is berne yn de simmer en ek dit mantsje sil yn de simmer berne wurde. Alhoewol’t der noch in pear moanne te gean binne, makket Hinke Janna har alfêst drok oer de tarieding. ‘By dizze swangerskip hie ik my ek ynsteld op in famke. Ik wie der hielendal fan oertsjûge dat ik in echte famkesmem wêze soe. Doe’t wy seagen dat it in jonkje wie, moast ik dêr wol eefkes oan wenne, mar Chris fûn it fuortendalik geweldich! Fuort mei de rôze jurkjes en de leave t-shirtsjes! Gjin famke mei sturtsjes yn ’t hier derby. No moat it stoer. Mar yn de winkels kin ik noch gjin

leuke babyklean foar jonges fine. No moat ik sizze dat ik dizze swangerskip ek oars belibje as de earste. Mei de earste koe ik my ûnderdompelje yn de wrâld fan swangerjen en my folslein fokusse op de nije sprút. Wolst dy goed tariede, boeken lêze, kaartsjes útsykje, klean keapje en it keammerke ynrjochtsje. Alles is foar de earste kear. Mar no, mei lytse Lina oer de flier, bin ik der noch net sa mei dwaande. Guon dingen duorje wat langer, krekt as mei de namme. By de earste wienen we der samar út, sy moast Lina Meike hjitte, mar oer in jongesnamme kinne wy it mar net iens wurde. In koarte namme, ferneame, in dûbele namme… lestich hear!Hinke Janna giet seis wiken foar de útrekkene datum mei befallingsferlof. ‘Tsjin de befalling sjoch ik net op. Lina lei yn in stuit mar kaam dochs frij maklik op ’e wrâld, dat ik ha der alle betrouwen yn dat dit mantsje der ek wol komt. Mar earst noch eefkes wachtsje... ik bin der no noch net hielendal klear foar!’

Wolst witte hoe’t de befalling gien is en hoe’t

de soan fan Hinke Janna en Chris der út sjocht?

Gean nei www.heitenmem.nl foar it ferfolch!

Bisto yn ferwachting en wolst ek meidwaan oan dizze

rubryk? Mail in foto fan dysels mei in koart ferhaaltsje

derby nei ynfo@heitenmem.nl

‘ it moat no stoer!’

2626

Hinke Janna van der Horst-Smedes is 30 jier en no 26 wiken yn ferwachting fan har twadde berntsje, in soan. Se wennet mei partner Chris en dochter Lina fan 3 yn Berltsum.

2928

heit en mem BoeKenlekker ite – 4 seizoenen langReItse spannInGa, afûk “Der is neat moaier as it wikseljen fan de seizoenen. De seizoenen bringe ús op oare gedachten en seker wannear’t it om iten giet. Elk seizoen hat ek syn eigen grienten, fleis, fisk, wyld en suvelprodukten. Dát makket it seizoen allinnich noch mar moaier.” Yn dit itensiedersboek binne alle gerjochten te finen, it hiele jier troch.

Ut ’e boekekast fan Pieta Zijlstra

Ferdinand de Jong debutearre yn 2010 en hat mei syn twadde roman It dak fan de wrâld yn 2012 de fyfde Rink van der Velde-priis wûn. Pieta Zijlstra-Abma út Wommels hat it boek foar HEIT en MEM lêzen. Pieta is troud en mem fan Jurre en Yward. Njonken har baan as teamlieder by twa wenlokaasjes fan Talant is sy sûnt 2008 redakteur by de doarpskrante Diggelfjoer.‘Ik bin hielendal Frysk’, seit Pieta. ‘Ik skriuw graach Frysk en ik lês graach Frysk. As ik mei fakânsje gean, giet der wis ien Fryske roman mei yn de koffer. It dak fan de wrâld fûn ik in moai boek om te lêzen. It lêst flot en maklik, sûnder slim Fryske wurden. In roman mei moderne yngrediïnten: mobyltsjes, ynternet en in protte seks. Ik woe fuort witte hoe âld at de skriuwer eins is. Meastentiids nimme de sekssênes mar in pear rigels yn beslach oan ’e ein fan in haadstik. It is de frekwinsje dy’t opfalt’, ljochtet Pieta ta.‘Sels fyn ik bergen freeslik, ik hâld fan it plattelân. Mar yn It dak fan de wrâld wurdst meinaam fan it Wâldster berchje yn Oranjewâld nei de heechste berch fan de wrâld. En dat foel ta. It is krekt oftsto sels meiklimst mei de haadfigueren Redmer, Hiske en Marcel. Yn gedachten besocht ik út te mjitten hoe grut at it berchplato eins is, dêr’t sy yn in skytlyts tintsje oernachtsje. De haadfiguer Marcel de Ruiter bliuwt lange tiid wat in mysterieus figuer. Mar alles wat hy meinimt yn syn rêchsek makket him ta de man dy’t hy is. Pas op it alderlêst folget in spannende ûntknoping. In man mei hechtingsproblemen en sosjale stoarnissen.’ It wurdt dúdlik dat de bagaazje fan elke lêzer it ferhaal wer oars kleurje sil. Elts kin op in oar aspekt oanheakje.

It dak fan de wrâldfeRdInand de jonG, fRIese peRs BoekeRIj

€ 24,90

de BelvedêreduRk van deR ploeG, afûk Age Looxma-Ypeij libbe fan 1833 oant 1892. As grutgrûnbesitter wied er ien fan de rykste minsken fan syn tiid. Finzen yn in aristokratyske tradysje, waard fan Age ferwachte dat er in wichtige rol spile yn it maatskiplik libben. Mei syn porslein- en muntesamling, it Bosk fan Ypeij en de huzen by Vijversburg hat er nei syn dea Fryslân skatten neilitten. Dizze nijste roman fan Durk van der Ploeg giet oer de neidagen fan Age Looxma-Ypeij syn libben, as er de lêste hân leit oan syn testamint en geastlik de balâns opmakket.

€ 17,50

mijn 2e vrouw is ook uitgenaaid!dIeuWke van deR meeR – postHumus, afûk Na het succesvolle boekje Mijn vrouw is uitgenaaid is er nu een vervolg: Mijn 2e vrouw is ook uitgenaaid! Alweer een hilarisch boekje vol frisismen. Want het valt voor een Fries tenslotte niet altijd mee om zich goed in het Nederlands te uiten.

€ 4,95

€ 12,50

toptips voor peuterperikelenGIna foRd, teRRa Helaas krijgt elke ouder van een peuter er wel eens mee te maken: schijnbaar onverklaarbare en oncontroleerbare uitbarstingen van je kind, ook wel de ‘peuterpuberteit’ genoemd. In Toptips voor peuterperikelen geeft Gina Ford kalme, praktische en no-nonsense adviezen.

Mem leit oan Theunis (4) út dat mandaryntsjes en sinesappels hiel sûn binne, want der sitte in protte fitamyntsjes yn. Theunis is it dêr net mei iens: ‘Dêr sitte gjin fitamyntsjes yn, allinnich mar pitsjes!’

Lina (2) hat in hiele leuke namme betocht foar har broerke of suske dat hast komt: Gamma. Sy giet miskien dochs wat te faak om mei har muoike, dy’t manager is fan in boumerk.

Dokter Fleur (4) kijkt in pakes oor en zegt: ‘Ik zie het al... oorlog.’

Mem seit tsjin Jarn: ‘Love you!’ Seit Jarn werom: ‘Ja, Yana Yu!’

Mireia (4) komt út it wetter fan it swimbad. Se is sa kâld. Seit dan: ‘Myn toskjes dûnsje.’ (klappertoskje).

Maike (4) makket allegear (fantasy)letters by har tekening. Har grutte broer Aron (6) sjocht dat en freget: ‘Wat binne dat foar letters?’ ‘Dat binne gjin letters, dêr stiet yts’, reagearret Maike yrritearre. ‘Wat stiet dêr dan?’ freget Aron dêrop. ‘Dat wit ik net, ik kin ommers noch net lêze!’

BernePrAAtSjeSHat dyn bern ek fan dy útsûnderlike útspraken? Mail se gau nei ynfo@heitenmem.nl.

At Sven Jitze (3 jier) mei heit in filmke op ’e kompjûter besjocht wêryn’t in trekker de foarlader omheech docht, seit heit: ‘Sjoch, dat docht er hielendal automatysk.’ Wêrop’t Sven Jitze seit: ‘Nee, dat is toch trekkermatysk?!’

Tiemen (1,5) syn muoike is yn ferwachting fan har earste berntsje. Tiemen wiist nei mem har búk en seit: ‘Mem baby’. ‘Nee,’ seit mem, ‘muoike Sietske kriget in baby.’ ‘Of hiest noch graach in broerke of suske ha wollen?’ ‘Nee!’ ropt Tiemen. ‘Wat wolst dan graach ha?’ Wêrop’t Tiemen seit: ‘PATAT!’

€ 15,00

oP ûntdekkingsreis troch natUergebiet de alde feanen

In edukative rûte foar bern fan 4 jier ôfFemke Jaarsma

3130

3332

Fryslân is ryk oan prachtige natuer. Tink oan it Waad, de marren, mar ek sompe, heide en bosk. It Fryske Gea set him yn foar de Fryske natuer en makket syn natuergebieten ûnder oaaren tagonklik troch kuier-, fyts- en farrûtes út te setten. Ek foar bern is fan alles betocht. Sa wurde simmerkampen organisearre en binne der foar bern fan 4 oant en mei 14 jier ferskate rêchpûderûtes ûntwikkele: edukative rûtes wêrby’t bern op ûndersyk út geane yn de natuer. Wy sille mei in pjut fan 3 en in beuker fan 4,5 op ûntdekkingsreis troch natuergebiet De Alde Feanen by Earnewâld.

It aventoer begjint al yn it besikerssintrum fan Nationaal Park De Alde Feanen, dêr't

wy in lytse speurtocht dwaan kinne. Mar spannender liket de bern de ‘nacht experience’. Bodhi fan 4,5 en Anique fan 3 binne sichtber boeid en reagearje entûsjast op it filmke fan tsien minuten. Wy hearre de lûden fan de nacht, sjogge fûgels en in foks, wylst boppe ús in moaie stjerrehimel skittert. Ynienen begjint it te waaien, te flitsen en sels te tongerjen. ‘Mama, wat gebeurt er?’ freget Bodhi. De bern sitte op it puntsje fan harren beamstam. Echt bang wurde se net. Se fine it foaral spannend. Dan is it tiid foar de rêchpûderûte. Bodhi en Anique binne der hielendal klear foar. En ek al is it droech en skynt de sinne sa no en dan, beide hawwe se de learzens oan. Wy kieze foar it Klein Kikkerpad (4–6 jier)

mar we koene ek kieze foar Waterdiertjes (4-12 jier) of it Insectenpad (4 o/m 7 jier). Hoewol’t dy rûtes dus eins foar bern fan 4 jier en âlder binne en Anique fansels 3 is, blykt it paad ek foar har geskikt. We krije in rêchpûde, in skepnet en in boekje mei opdrachten mei. Lit it aventoer troch de natuer mar begjinne!

Bodhi rint as in echte paadfiner foarop mei it skepnet. Hy lit it ding foarearst ek net mear los. De rûte giet troch it Pettebosk ticht by it besikerssintrum.. Sy binne drok mei alles wat se sjogge. Nei in pear hûndert meter dûke wy echt de natuer yn. We rinne op in smel paad mei om ús hinne boskjes en letter ek lytse plaskes. Dêr ferwachtsje

wy wis kikkerts te finen. Anique wurdt ûnderwilens al wat ûngeduldich. ‘. By de folgjende opdracht helje wy it loeppotsje út de rêchpûde. Dat is foar lytse ‘hapkes’ foar de kikkerts. Bodhi is krekt as mem Jolanda net sa gek op spintsjes en michjes. Anique blykt stoerder. ‘Een worm!’, ropt se, wylst se mei har fingers yn ’e grûn wrot. Dapper besiket se dat hapke te pakken mar de wjirm ûntkomt. Wol fange wy in lytse spin, dy’t der yn it loeppotsje ynienen grut en eng út sjocht.

Dan meie wy wat spultsjes dwaan, lykas fersideboartsje, mar dêrfoar binne de boskjes eins net ticht genôch. Ek tikkeboartsje is leuker mei mear as twa

bern. En wy hawwe noch hieltyd gjin kikkert sjoen of heard... Mar it springen as in kikkert is in súkses! Entûsjast sakket Bodhi yn ’e hoksen en springt op en del. Anique folget al gau. By opdracht 6 kinne wy eefkes bekomme. Wy moatte op ’e rêch lizze om nei de wolken te sjen. ‘Ik zie een kikker!’ grapjaget Bodhi. Oan fantasy gjin tekoart want letter sjocht hy in skylpod en sels in dinosaurus. By de lêste opdracht meie wy de papieren roltonge út de rêchpûde pakke. Lykas in kikkert besykje Bodhi en Anique dêrmei miggen te fangen. Anique freget op ’e nij oan mem oft se noch kikkerts sjen sille. Gelokkich mei de roltonge mei nei hûs, want dy docht it goed. In advys oan âlders: doch gjin beloften oer

it sjen fan kikkerts. De rûte troch de natuer is op himsels aardich en learsum genôch.

By ús kuier op it Klein Kikkerpad hasawol Bodhi as Anique fan alles ûntdutsen. Sa fine sy op de weromreis moaie fearren en sjogge se poddestuollen. Op ’e rûte hawwe wy ek allerhanne fûgels sjoen en heard. Wy bringe de rêchpûde werom by it besikerssintrum, dêr’t de bern beleanne wurde mei in Kikkertoarkonde. Konklúzje: it Klein Kikkerpad is in aardige, ynformative rûte dêr’t simmerdeis genôch te ûntdekken falt.

www.np-aldefeanen.nl

tomke giet ek de natuer yn!

Lês tegearre mei dyn pjut it Tomke temaboekje ‘Natuer’ of sjoch op www.tomke.nl foar spultsjes, ferskes en ferhalen!

MoeTegenover me zit Max. Hij is zes jaar oud en volgens moeder is hij altijd moe. Het liefst zit Max op de bank voor de televisie. Hij valt dan soms in slaap, ook als het mooi weer is en iedereen buiten speelt. Hij heeft gewoon geen energie. Regelmatig moet moeder hem thuishouden van school, zodat hij ’s middags naar bed kan. Trouwens, op school is hij ook al een paar keer in slaap gevallen. Max legt zijn hoofd op tafel. ‘Kijk, nu is hij ook al moe.’Veel volwassenen zijn moe, maar kinderen zijn dat zelden. Als die moe zijn is er vaak een onderliggend probleem.Max kijkt me lodderig aan en veegt met zijn hand langs zijn neus.‘Doet hij dat vaker?’, vraag ik.‘Wat bedoelt u?’ Moeder kijkt me vragend aan.Ik doe Max na door met mijn handrug langs mijn neus te vegen.‘Ja, dat doet hij wel vaker. Hoezo?’Ik herken het beeld van kinderen met een allergie die zich vooral in de neus afspeelt. Doordat er telkens waterig snot komt, vegen kinderen voortdurend een druppel weg met de handrug. Het is een typisch gebaar van een allergisch kind en heet bij kinderartsen ‘de allergische groet’. Niet alleen is er veel snot, maar de neus is ook vaak verstopt, omdat het slijmvlies door de allergie zwelt. Daardoor kan de lucht er niet door en dat maakt kinderen ’s nachts benauwd. Ze slapen onrustig en rusten niet goed uit. Ik onderzoek Max en bekijk de neus. Vlak boven de neuspunt zit een plooitje in de huid. Dat komt door het regelmatig neusvegen en is een teken van allergie. Ook zie ik dat het slijmvlies in Max’ neus bleek en gezwollen is.Volgens mij is Max allergisch en het lijkt me zinvol te achterhalen waarvoor. We kunnen dan maatregelen nemen. Als hij allergisch is voor de huisstofmijt kunnen we zorgen dat hij daar minder mee in aanraking komt, door een gladde vloer en katoenen gordijnen te adviseren. Ook kunnen speciale hoezen om het matras zinvol zijn. Voorlopig kunnen we Max goed helpen met een neusspray. Door de spray slinkt het slijmvlies en kan de lucht er weer door. Ik doe Max voor hoe hij de spray kan gebruiken en hij laat zien dat hij het snapt.Na een paar weken komt Max weer.‘Ik heb een ander kind’, zegt moeder. ‘Hij heeft energie voor tien. Dat heeft wel één nadeel.’Ik kijk verbaasd: ‘Een nadeel? Hoezo?’Moeder lacht: ‘Ik zie hem haast niet meer, want hij speelt nu altijd buiten.’

Tjalling de Vries (1959) is sinds 1991 algemeen kinderarts in het Medisch Centrum Leeuwarden. Hij is getrouwd en vader van drie kinderen: Fedde (1991), Marga (1995) en Anne (1998).

35

Ook adverteren? Neem dan contact op met de Afûk: 058-234 30 84 - ynfo@heitenmem.nl

BABY MARKT

De voordeligste babyzaak van Friesland!

Br. De Wittestraat1a BLAUWHUIS 0515-579526 – 06-20158671

WWW.BABYSNUFFELMARKT.NL

Van knuffels tot babykamers...

jos-en-ko.nl

kids | farm | fashion

Harichsterdyk 14 • 8571 RL Harich

Tel. 06 292 00 443

- gezinsplanners (week en maand)- eetspel voor moeilijke eters

- kinderwekker voor (te) vroege vogels- opvoedboeken en nog veel meer!

WWW.GEMAKKELUK.NLHandige producten

voor drukke gezinnen!

Kortingscode heitenmem01 voor 10% korting!

www.jokenautakindercoaching.nl

Het hele jaar SALE bij www.kik-kidoutlet.com

Linda Peelen 0561-438668 / 06-48185263www.praktijk-sterrekind.com

Praktijk Sterrekind

Rouw- en verliesverwerking, begeleiding aan hooggevoelige

kinderen en ondersteuning op sociaal-emotioneel gebied.

Ik heb vele plekken op

de wereld gezien. Maar

hier in Fryslân ben ik

thuis.

Wie carrière en kwaliteit

van leven belangrijk

vindt heeft in Fryslân

volop kansen.

www.fanfryslan.nl

Moniek Miedema is

37

tael en teken

De Solar Challenge is de sinnige fariant op de romrofte Alvestêdetocht. Dielnimmers út binnen- en bûtelân farre 220 kilometer mei in selsmakke sinneboat de Fryske alve stêden del. En as de sinne net skynt? Dan moat der klúnd wurde mei de boat op ’e rêch. In útdaging fan technysk fernuft en ynnovatyf fermogen. 8-14 july. Sjoch op www.dongenergysolarchallenge.nl.

technysk fernUft en ynnovaasje

Spektakel op het water! Vaar met een supersnelle RIB over het Wad en de Noordzee. Met 80 kilometer per uur en 12 man, in planee de golven over. Laat je krijtstreep in de kast; het overlevingspak en reddingsvest zijn inbegrepen! Meer info op www.beleefwadenwater.nl.

sPeedy

Oftst no betûft of bist of hielendal net, by de skilderkursus fan Jaap Ket learst sketsen en skilderjen. In yntinsive wike op Skylge. Sjoch op www.folkshegeskoalle.nl.

Eupen Stal (Open Stal) is een keunstroute in et mooie dörpien Berkoop, dat tussen de revierties De Lende en De Kuunder (Tsjonger) in de Stellingwarven ligt. In woonruumten, winkels, de karke, een gerage, in de bos of op een striepe laand, overal laoten keunsteners heur wark zien. Alle daegen los tussen 13-18 ure. Kiek ok op www.openstal.nl.

skilderje

friese molendag

Op 8 septimber binne alle mûnen yn Fryslân iepen, fan 10.00 – 16.00 oere. Sykje de houtseachmûne yn Drylts of de nôtmûne yn Eanjum ris op! ‘t Wynjack oan en wààie! Sjoch op www.friesemolendagen.nl.

heitheit heitheit

Dyslexie of Fixatie Disparatie? Laat dit testen…!

Alleen dan weet u zeker dat uw kind de juiste behandeling krijgt!

Burum 06-11401660www.someone-els.nl / info@someone-els.nl

Voor informatieavonden bij u in de buurt kijk op www.someone-els.nl/agenda of bel 06 11401660

Dyslexie of Fixatie Disparatie? Laat dit testen…!

Alleen dan weet u zeker dat uw kind de juiste behandeling krijgt!

Burum 06-11401660www.someone-els.nl / info@someone-els.nl

Voor informatieavonden bij u in de buurt kijk op www.someone-els.nl/agenda of bel 06 11401660

3938 3938

earst sels besykje, en dan pas juf freegje

Mirjam van Houten“Wat hawwe jim hjoed dien op skoalle?” “Wy hiene fan ’e middei ‘zelfstandig werken’!” Fansels. Zelfstandig werken. Op hieltyd mear skoallen wurkje de bern in grut part fan de dei selsstannich. Mar wat hâldt dat krekt yn? Master of juf hinget efteroer en de bern moatte harren mar sjen te rêden? Nee, it leit oars. It hâldt mear yn as ‘sels bepale watst dochst’. De bern wurkje neffens fêstleine struktueren oan foarôf bepaalde taken.

Selsstannich wurkje op ’e basisskoalle:

4140

WeektaakOp basisskoalle De Lege Geaën yn Sibrandabuorren wurkje de bern al lang selsstannich. Dat is ûnderdiel fan de Daltonfisy. Direkteur John Verweij: ‘Zelfstandigheid is een belangrijke pijler binnen het Daltononderwijs. Evenals samenwerking, verantwoordelijkheid en de vrijheid om je eigen ontwikkeling vorm te geven.’ Ek op It Trijegeaster Honk yn Ousterhaule wurkje de bern it grutste part fan ’e wike selsstannich. Dat begjint al yn groep 1 mei de saneamde ‘uitgestelde aandacht’; earst sels besykje, en dan pas de juf of master freegje. Karlijn Meesters, learkrêft op It Trijegeaster Honk: ‘De kinderen in groep 1 en 2 krijgen elke week een papiertje waar een paar opdrachtjes op staan die ze aan het eind van de week gedaan moeten hebben. Dat gaat heel goed, is onze ervaring. Kleuters kunnen al heel snel zelfstandig aan een opdracht werken,

zoals een knutselwerkje of een puzzel. Het Nederlandse onderwijssysteem is erop gericht om die zelfstandigheid in groep 3 weer een halt toe te roepen door dan weer meer klassikaal les te geven. Wij willen juist die lijn van zelfstandigheid voortzetten. Bij ons op school hebben de kinderen een weektaak. ’s Morgens geven we kort klassikaal les in verschillende vakken, en ’s middags werken de kinderen zelfstandig. Ze plannen dus zelf in wanneer ze wat doen en ze kleuren zelf op hun weektaak in wat ze af hebben. Daardoor zie je als leerkracht snel, op een ronde door de klas, of iedereen op schema ligt. We bekijken het werk en we roepen de kinderen ook regelmatig bij ons om te vragen hoe het gaat.’

learen leareEk op De Lege Geaën wurkje de bern op dy wize. Verweij: ‘Wij leren de kinderen leren. Wat ga je doen als je er zelf niet uitkomt?

Dan kun je je buurman om hulp vragen. Als die het niet weet, kun je een boek of een digitaal hulpmiddel raadplegen. Als het dan nog niet lukt kan de juf of meester helpen. Op onze school kijken de kinderen meestal ook zelf hun eigen werk na met correctiemodellen. Daarna laten we de leerlingen zelf de keuze maken: leg ik mijn werk in de bak met afgeronde opdrachten of in de bak met werk waarbij hulp van juf of meester nodig is. Op die manier leren we de kinderen hun werk evalueren. En we leren ze een reflectieve houding aan te nemen door te praten over hun werkwijze, en vragen te stellen als: Hoe heb je het aangepakt? Waardoor lukte het wel of niet? Wat kun je de volgende keer beter doen?’ Karlijn Meesters: ‘Ook bij ons is het heel belangrijk om vooral het proces te bespreken. Het gaat niet alleen om: “snappen ze de rekensom”, maar ook om: “hoe hebben ze gewerkt”. Wij willen

dat de kinderen een ontwikkeling doormaken van zelfstandig werken naar zelfverantwoordelijk werken; de leerlingen leren op die manier de verantwoordelijkheid te dragen voor hun eigen leerproces. Ze werken immers voor zichzelf, niet voor juf of meester.’

maatwurkIt heart allegearre posityf, mar wat te dwaan mei bern dy’t allinnich al mei de learstof in soad muoite hawwe. Is it foar dy bern net dreech om de stof ek nochris selsstannich te ferwurkjen? Karlijn Meesters: ‘Ik denk dat we juist door deze lesmethode meer tijd vrij kunnen maken om extra aandacht te geven aan kinderen die dat nodig hebben. Juist doordat veel kinderen zich zelfstandig kunnen redden, kunnen we onze aandacht richten op kinderen die dat nodig hebben. We kunnen juist meer maatwerk leveren op deze manier.’ John Verweij: ‘Ik denk

dat ieder kind, op zijn of haar manier, zelfstandig kan werken. Alleen is het voor de leerkracht zaak om de begeleiding te differentiëren; de ene leerling heeft moeite met de inhoud, de leerstof, de andere leerling heeft hulp nodig bij de procesmatige kant, zoals plannen of hulp vragen. Terwijl andere kinderen zelfstandig bezig zijn kun je als leerkracht specifieke hulp bieden aan individuele leerlingen of kleine groepjes kinderen. Dat geldt niet alleen voor leerlingen die moeite hebben met bepaalde zaken, maar ook voor leerlingen voor wie de stof juist te makkelijk is; die kunnen we extra uitdagingen bieden.’

GehoarbeskermersAl wurde der allerhanne systemen, ôfspraken en struktueren hantearre, it kin der foar in bûtensteander wat rommelich út sjen op in skoalle dêr’t de bern selsstannich wurkje; bern rinne

troch de klasse, master jout útlis yn in groepke, der sitte guon efter de kompjûter, wer oare bern binne meielkoar oan it oerlizzen. Kinne de learlingen harren noch wol konsintrearje? John Verweij: ‘Tijdens het zelfstandig werken hoeven de leerlingen niet in het lokaal te blijven; ze mogen uitwaaieren over de school, zo kunnen ze zelf een rustige plek zoeken. Ook hierin doen we een beroep op de zelfverantwoordelijkheid van de kinderen.’ Karlijn Meesters: ‘Het is juist erg stil en rustig in de klas, want iedereen heeft werk op zijn eigen niveau. Niemand hoeft zich te vervelen, iedereen is effectief en hard aan het werk. Voor de kinderen die toch last hebben van geluid hebben we een oplossing gevonden: van die grote gehoorbeschermers die in de bouw ook worden gebruikt!’

4342

Ciska Noordmansdoarpsjûnbern & bisten

Foto 1 Jinse Durk (1,5 wike) mei puppy (3 dagen) út Kûbaard

Foto 2 Marije en Thieme mei knyn Tommie út Bakkefean

Foto 3 Dian mei puppy Casper út Nes (D) Foto 4 Johan mei hûn Sjoerd út BladelFoto 5 Ilse mei har heit en hynder Toet

út Warkum

Foto 6 Gerwin mei hûn Sanne út Berltsum Foto 7 Tess mei hûn Bullie út DrachtenFoto 8 Maud mei hûn Timmy út Dokkum Foto 9 Janny út Koatstertille by de kij Foto 10 Rita út Lutjegast aait in knyn

yn Brabân Foto 11 Tieme út Ljouwert by in pinguin

yn AquaZoo

Foto 12 Sven mei hûn Quinsey út WolvegeaFoto 13 Johannes mei poeske Nikki út

Koatstertille Foto 14 Iris mei har hûntsje Tommy út

Berltsum

1 2 3

7

654

8 9 10

14131211

Der binne wer in protte moaie en leave foto’s ynstjoerd, dy’t te sjen binne op www.heitenmem.nl. De foto’s mei de measte stimmen ha in plakje fertsjinne yn dizze ‘Heit & Mem’.

De jierlikse doarpsjûn op skoalle. In jûn fol tradysjes en altyd wer in fleurige happening. De ûnder- en boppebou hawwe beide in eigen foarstelling en yn de pauze is der in gaoatyske ferlotting. De measten sitte, nei in fluch bakje kofje mei keek, klear mei de knibbels fol nûmerkes. De nûmers wurde de Doarpsromte yn skandearre en nei de earste kadootsjes wurdt it al ûnrêstich. Sjipsitende bern dy’t tefolle tagelyk moatte en âldere pakes en beppes dy’t flústerje: ‘Wat seit er no jong, ik ferstean der neat fan.’ In jûn dy’t begjint mei lytse leave mantsjes en rôze–tutufamkes dy’t oandwaanlik de seal ynsjogge, sommigen mei bretale eachjes en de hannen yn ’e bûse,.oaren in bytsje skruten om’t se de tekst kwyt binne, no’t in seal fol eagen har oansjocht. By de grutten giet it serieuzer om en ta. Elk jier in echte musical mei dûns, muzyk en repetysjes dêr’t alles foar wike moat. En o, monster... as ien wat ferkeard docht, hy of sy wurdt ûngenedich delsabele. Yn stilte. Mei draaiende eagen sa’t allinne achtstegroepers dat kinne. Foardat it safier is, ha ûnderwizers ingelegeduld opbrocht, oer aaien rûn en ferskeidene brantsjes blust. Dit jier mei Netithon mei syn freondintsje foarlêze, wylst de oaren it ferhaal ferbyldzje.‘We mogen voorlezen, mem! Uit Rupsje Nooitgenoeg. Hebben wij dat boek?’ freget er yn ien adem. ‘Ja!’ sis ik, bliid dat ik him helpe kin. ‘Rûpke Noaitgenôch, yn it Frysk.’ ‘In het Fries?’ antwurdet hy kjel, ‘maar dát kan niet. Je moet ’m in het Nederlands kopen.’ Wy eamelje der beide wat op om en wurde it net iens. De middeis komt it freondintsje te boartsjen. Underwilens rommelje ik wat yn ’e hûs om. Netithon: ‘Leuk hè, dat we mogen voorlezen.’ Freondintsje knikt befêstigjend en freget: ‘Hebben jullie het boekje ook?’ ‘Alleen in het Fries. Mijn moeder zegt dat het ook in het Fries kan, maar dat is stom.’ ‘Ja, dat is vet stom’, fynt ek it famke. Ik bin der hielendal klear mei en as de bern de keamer wer binnen komme, freegje ik har, mar no yn ’t Frysk fansels: ‘Wolle jim ek wat drinken en in koekje?’ Freondintsje knikt. Netithon: ‘Wat praat jij raar tegen ons, jij praat Fries en dat doe je anders nooit.’ ‘No wol’, byt ik him ta. ‘Jim fersteane it best.’ Ik dûk de keuken yn as de bern wachtsje. ‘Ze doet wel een beetje gek hè’, gibelet de iene. ‘Fries is vet stom’, gniffelet de oare. Nei in middei boartsjen sitte se tegearre op de bank te lêzen. Se hawwe beide in side fan it ôfkeurde boek beet; dizze letterfretters kinne net sêd!

Babs Wijnstra

Babs Wijnstra muurschilderingen en illustraties

t: 06 2350 9758 - www.babswijnstra.nl

IJsjes eten zonder knoeien!www.techni-shop.nl Alles voor de zwangerschap,

baby's en kinderen

voor

iederbudget.nl • vooriederbudget.n

l •

4544

Net trochfertelle! Us favorite picknickplakjes stean op www.heitenmem.nl yn Google Maps! Prik dyn moaiste plakje ek!

Tsjek it waarberjocht !(en betink in wolkeprogramma)

Noegje freonen út!

Fryslân, ien grut picknickplak

Wat moat mei?

Iten en drinken fansels, boarden, glêzen en bestek.

In kleed, sadatst sûnder mieren tusken de bôle fierder ite kinst.

Fototastel.

In trui foar de frisse simmerjûn.

Ek handich:antymiggespray

ôffalpûden (ien ekstra foar de smoarge boarden en bestek)sinnebrânoalje

desynfektearjende doekjes bal

Wat fine hast alle bern lekker?

(en Heit & Mem fêst ek)

• quiche • genôch fris wetter!

• cake • sjips

• salade • tsiis

• sandwiches • fruitspytskes

• stokbôle • seane aaikes

46

bePPe har bink

dronryP sint radbodUsskoalle

namme: Aaltsje Bergstra (68) en Ruben (9)

wenplak: Snits

hobbys: lêze, túnkje, genietsje fan bern

en bernsbern

Bisto pake of beppe en

wolsto ek meidwaan oan

dizze rubryk? Stjoer dan in

foto fan dysels mei dyn

pake- of beppesizzer nei:

ynfo@heitenmem.nl.

‘Ruben is in oanfallich (leaf) jonkje. Fan it begjin ôf, doe’t Ruben mei syn heit, mem en broer út Tailân kaam, kinne wy it goed tegearre fine. Dat is no al goed seis en in heal jier lyn, doe’t Ruben as in lyts mantsje fan 2 ½ yn Snits te wenjen kaam. Ik ha doe tige mei myn soan en syn gesin meilibbe, want dat wie krekt yn de tiid dat dy ferskuorrende tsûnamy yn 2006 ek Tailân teistere. Yn novimber 2011 wie Ruben mei syn âlders wer yn Tailân, no om Ruben syn suske Ilse op te heljen, en wér wie it spannend fanwegen it wetter; grutte parten fan Tailân en Bangkok wienen ûnderstrûpt troch fûle rein. Gelokkich ha wy goed kontakt holden en wy wienen hiel bliid doe’t se mei syn allen wer op Skiphol lâne wienen. No’t Ilse der krekt is, pas ik wat minder faak op, omdat sa’n famke earst har plakje fine moat yn de húshâlding. Mar Ruben en Ilse kinne it goed fine tegearre. As ik delkom is dat meastentiids op ’e ein fan ’e middei en dan ite wy leafst Ruben syn favoryt: miny-pankoekjes mei sûker! Ruben fynt it hearlik om se sels te bakken. Njonken dat er graach kokkerelle mei is Ruben ek hiel sportyf, sljocht op fuotbal. Hy fuotballet by de E-8 fa n SWZ Boso Sneek en ynkoarten sil hy meidwaan mei it WK foar adopsjebern yn Houten (www.wkadoptiekids.nl). Mear as 250 bern út santjin ferskillende lannen dogge mei. Fansels sil Ruben útkomme foar it Tailân-team. Hy sjocht der nei út!’

47

ynstekke-omslaan-trochhelje

kinst hjir in nulle fallen hearre

mar at it heal kin

leaver net

Ate Grijpstra

Op de St. Radbodusschool yn Dronryp meie de bern ien fan de aktiviteiten kieze by it ‘Draaiend Rad’. Allerhande kreative fakken komme oan bod, lykas t-shirts fervje, figuerseagje, origamy en ek breidzjen. Dizze kear wie der in groepke mei allinne jongens dat soks wolris besykje woe. Mei help fan juf Alina Eekema oefenje Sytse, Harmen, Francisco, Djurre, Richard en Sian 'insteken, draad omslaan, doorhalen en weer af laten gaan…'

Friesland Post is hét magazine vol

boeiende reportages, foto’s, verhalen

over het heerlijke (buiten)leven in het

heitelân en interessante artikelen

over bijzondere Friezen.

Het abonnement stopt automatisch na 3 edities.

Voordelig kennismaken met de Friesland Post?Neem dan nu een proefabonnement op de Friesland Post en ontvang 3 edities voor slechts € 10,-!

JA Ik wil graag voordelig kennismaken met de Friesland Post en ontvang 3 edities voor slechts € 10,-

Ik betaal via incasso / € 10,- accept-giro / € 12,-JAJAJAJAJA

Stuur deze bon op naar (postzegel niet nodig) Friesland Post, Antwoordnummer 1646, 8440 WB Heerenveen

Insturen via internet kan ook: www.frieslandpost.nl/heitenmem

Uw gegevens

Naam

Postcode

E-mail

Adres

Plaats

Telefoon

Ik machtig Friesland Post om éénmalig het verschuldigde bedrag af te schrijven van (Post)bankrekeningnummer:

Ik wil graag voordelig kennismaken met de Friesland Post en

op de Friesland Post en ontvang Neem dan nu een proefabonnement Neem dan nu een proefabonnement Neem dan nu een proefabonnement

Friesland Post

over bijzondere Friezen.

3 edities

voor slechts

€10,-