nr. 03 - 2010gratis en fergees

groot feest in elke cultuur

Jarig!

Hoe let gean dyn bern op bêd?

Sliepemei ekstra magazine

boekhandel van der veldewww.boekenvindenvandervelde.nl

Meitsje kennis mei tûzenen kante meters lêsplezierby de gesellichste boekferkeapers fan Fryslân.By boekhannel Van der Velde. Yn Ljouwert,Snits en Drachten. Wolkom!

Jouw coach rondom de kraamtijd

Isis kraamzorg was voorheen:

T 088 512 2000 • www.isiskraamzorg.nl

op wa’t wy binnegrutsk

berne-opfang • pjutteboartersplakken • bûtenskoalse-opfang • gastâlderopfang

By Sisa wurkje 210 fêste en 220 frijwillige liedsters. Wykliks meitsje 5000 bern gebrûk fan de ferskate foarmen fan ús opfang. Hjirmei is Sisa in grutte oanbieder fan berne-opfang yn Fryslân. Mar grut wêze fine wy net it wichtichste: de goede dingen dwaan en grutsk sjen kinne nei it opgroeien fan alle bern dy’t oan ús soarch tabetroud binne, dêr giet it om.

Sjoch foar it oanbod fan Sisa op: www.sisa.nu

Sisa-100x133.indd 1 7-1-10 14:53

BABY MARKT

Het BESTE voor uw kind vindt u in Blauwhuis!

Br. De Wittestraat1a BLAUWHUIS 0515-579526 – 06-20158671WWW.BABYSNUFFELMARKT.NL

Zoekt u een babykamer, kinderwagen, auto-stoel, lakens, dekens, klamboe’s, ledikantje,

commode of een kast? Of misschien een kinderwagen, buggy of een kinderstoel?

Kom maar kijken voor een GROTE KEUS en voor een LAGE PRIJS!

Uit voorraad leverbaar en bezorgen doen we met plezier!

Open: dinsdag t/m zaterdag van 10.00 tot 17:00 uur

3

‘Marije is hielendal sljocht op har Shetlandponny Rianne: se binne alle dagen byelkoar. Se kin al stappe, drave, yn galop èn springe mei Rianne, en se wit wat ‘van hand veranderen’ is. En as der net riden wurdt, dan is Marije oan it poetsen en krûpt sy de ponny nochris lekker oan. Ik fyn it leuk dat Marije de leafde foar hynders en ponnys meikrijt. Sels ha ik it net mei de brijleppel ynjûn krigen mar bin ik yn Drylts oait besmet rekke mei it ‘hynstefirus’, by in famylje dy’t dêr hynders hold. Fan myn bûsjild betelle ik de earste lessen en sa gie it fierder. No ha ik sels in KWPN’er op stâl stean. Oan riden kom ik spitigernôch net mear in soad ta. Fan de leafde foar de hynders haw ik no foar in part myn berop meitsje kinnen; al tolve jier jou ik les oan meast ‘ponnyfamkes’ op Manege De Hjouwer.’

sa mem sa dochter

Hasto ek tegearre mei soan of dochter in selde hobby? Stjoer dan in foto fan dysels mei in koart ferhaaltsje derby nei ynfo@heitenmem.nl. Miskien stiesto de oare kear yn dizze rubryk fan HEIT en MEM.

namme: Jolanda Wiersma (41)

Wenplak: Aldemardum

Berop: rydynstruktrise

hobbys: hynsteride, fytse, fuotbalje en lêze

relaasje: 9 jier troud mei Catharinus

mem fan: Jelle Sjoerd (12), Arjen (9) en Marije (4)

4

FantasyenDieuwke Posthumus

It is al wer moai wat jierren werom dat myn freondinne en ik yn it gers leinen, de foarbydriuwende wolken bestudearren en ûnderwylst fantasearren oer letter. Wy woenen trouwe mei Piter Wilkens of in oare moaie man mei in gitaar. Ik mei in keardel mei ljocht hier en sy woe ien mei donkere lokken en in burd. Fansels soenen wy letter ek tsjûge wêze op elkoars trouwerij, tagelyk mei in dikke búk omrinne en tegearre as grutske memmen efter de bernewein kuierje. En as twa âlde beppes soenen wy noch altyd by elkoar op de tee komme om by te praten oer ús beppesizzers.

No, jierren letter, ha wy noch altyd kontakt en is myn freondinne alwer in jier troud, mei in geweldich leave man mei donker hier en in burd! Mar sels stap ik ek oer in pear wike it houliksboatsje yn. Dan wol net mei Piter Wilkens mar wol mei in oare moaie man mei in gitaar èn ljocht hier. ;) Myn freondinne is yntusken alwer ûnderweis nei de folgjende faze. Lêstendeis lei se eufoarysk sa’n fiif echo-foto’s by ús op de keukentafel del - flak neist ús troukaart dy’t krekt fan de drukker kaam. Us fantasyen binne al aardich útkommen en sa stadichoan hearre hieltyd mear fan myn freonen en freondinnen ta de doelgroep fan dit tydskrift. Spesjaal foar jimme, (oansteande) heiten en memmen, yn dit nûmer ûnder oaren in ferhaal oer Louise, foar wa’t de swangerskip hielendal ûnferwachts kaam, de foar- en neidielen fan thús- en sikehúsbefallingen, in stik oer boekferslaafde famkes en in kollum oer echte memmeleafde.

Wylst jimme genietsje kinne fan dit nije nûmer sil ik my fernuverje mei it útsykjen fan blommen, it skriuwen fan sluven en it priuwen fan de taart.

Wolle jo it tydskrift Heit en Mem tenei thús stjoerd krije?

Folje dan dizze bon yn en stjoer him nei ús op.

Foar € 10,- (€ 15,- foar abonnees yn it bûtenlân) krije jo 4

nûmers fan it tydskrift Heit en Mem tastjoerd. Wurde jo

healwei it jier abonnee, dan betelje jo allinne de nûmers dy’t

dat jier noch ferskine (€ 2,50 it tydskrift).

Wy kinne it jild pas ôfskriuwe as jo dêr tastimming foar

jûn hawwe. It abonnemint wurdt troch ús as akseptearre

beskôge nei ûntfangst fan dit formulier en bliuwt jildich

oant opsizzing fan jo kant. Troch it te ûndertekenjen

ferklearje jo ek akkoart te gean mei de ôfskriuwing.

Dit formulier graach folslein ynfolje en weromstjoere nei ús antwurdnûmer.

In postsegel is net nedich. Wy winskje jo alfêst in protte lêswille ta.

Afûk / Antwurdnûmer 5003 / 8900 VB Ljouwert

Machtiging (oant it wer opsein wurdt)

Hjirby machtigje ik de Afûk om dit jier € 2,50 fan myn rekken ôf te skriuwen foar

ferstjoers- en administraasjekosten fan ien Heit en Mem tydskrift. It abonnemint

wurdt oan de ein fan it jier automatysk ferlinge en omsetten nei in machtiging foar

€ 10,- foar de fjouwer tydskriften yn 2011.

Namme rekkenhâlder:

Adres:

Postkoade en wenplak:

E-mailadres:

(Post)banknûmer:

Datum:

Hântekening:

Abonnemint op Heit en Mem

Dieuwke Posthumus (28) is redakteur fan Heit en Mem en webredakteur fan de website heitenmem.nl. Se sil septimber dit jier trouwe.

Ciska Noordmans is redakteur fan Heit en Mem. Se is troud en is mem fan twa moaie bern, Maite (9) en Netithon (5).

5

mei ekstra magazine

Ynhâld03 Sa mem, sa dochter04 Kollum Dieuwke Posthumus06 Heit en Mem Post08 De Biblioteek10 Foarlêstips11 Foarlêze?12 Pjutten yn it ferkear14 Kollum Sito Wijngaarden15 Utstapkes17 Berneboeken18 Postnatale depressie bij vaders21 Swier & Swiet22 Yn ferwachting25 Jarig, een groot feest in elke cultuur29 Bern30 Bernepraatsjes31 Heit en Mem boeken32 Sliepe35 Kollum Tjalling de Vries36 Thús of yn it sikehús befalle38 Lytse griemers!39 Pake syn pop

nr. 03

Kolofon

redaksje: Ciska Noordmans en Dieuwke Posthumus

haadredakteur: Ernst Bruinsma

meiwurkers: : Grietje Deinum, Mirjam van Houten, Aukje Mulder, Ciska Noordmans, Dieuwke Posthumus, Marieke Vinkers, Tjalling de Vries, Sito Wijngaarden en Nynke van der Zee.

korreksje: Ytsje Steen-Buwalda, Nynke Beetstra, Mirjam Vellinga

advertinsje-eksploitaasje:Breuker Telemarketing & Meer Tel.: 0515 - 41 21 11www.breuker.nlWolle jo advertearje yn Heit en Mem, nim dan kontakt op mei info@breuker.nl

distribúsje:Heit en Mem wurdt fergees ferspraat yn in oplage fan 45.000 eksimplaren. Der wurdt wurke neffens in redaksjestatút dat boarch stiet foar de ûnofhinklikheid fan de redaksje.

Dizze Heit en Mem is it tredde nûmer dat yn 2010 ferskynt fan dizze rige. Heit en Mem is in meartalich tydskrift en spesifyk rjochte op âlders mei bern yn Fryslân. Heit en Mem is fergees te krijen by boekhannels, bibleteken, gemeentehuzen en yn oare iepenbiere romten. Sjoch foar de ferspriedingslist op www.heitenmem.nl. Jo kinne ek in abonnemint op it blêd nimme. Foar € 10,- wurde jo 4 nûmers tastjoerd. Nim foar mear ynformaasje kontakt op mei ynfo@afuk.nl

ISSN: 1878-4437

Heit en Mem hat in eigen webside! Sjoch gau op www.heitenmem.nl

Utjûn mei stipe fan de provinsje Fryslân.

redaksje-adres/útjouwer:AfûkPostbus 538900 AB Ljouwertwww.afuk.nle-mail: ynfo@afuk.nl / ynfo@heitenmem.nltel.: 058 - 234 30 70

printwurk:Telenga Drukkerij BVwww.telenga.nlinfo@telenga.nltel.: 0517 - 38 09 80

Foarmjouwer:BW H ontwerperswww.bwhontwerpers.nlinfo@bwhontwerpers.nltel.: 058 - 213 35 43

Fotografy:Het Hoge Noordenwww.hogenoorden.nlinfo@hogenoorden.nltel.: 058 - 215 79 66

Fotografie Lydia (cover, side 3, 22 en 39)www.fotografielydia.nlinfo@fotografielydia.nltel.: 058 - 843 37 05

Yllustraasjes:Anjo Mutsaars (side 18)takkenbos@home.nl

Andrea Kruis (side 30)andrea.kruis@orange.fr

6

heit & mem poStYn oktober komt it folgjende nûmer fan Heit & Mem út.Wolsto wat oan ús kwyt? In bysûnder ferhaal, in moaie foto, in goeie tip of gewoan dyn miening ergens oer? Mail it ús of stjoer it op! ynfo@heitenmem.nlHeit & Mem Postbus 53 8900 AB Ljouwert.

Dit is Evert Groeneveld, berne yn Snits, mar hy wennet no mei syn heit en mem yn de Filipinen. Dizze foto is ynstjoerd nei ynfo@heitenmem.nl en se binne útlotte foar in PraatmarFrysk-kreampakket! Fan herten lokwinske Evert! Sjoch foar mear ynformaasje oer dizze aksje op www.heitenmem.nl

de Fryske soBBer

OP De COver

Op de cover steane de freondintsjes Layka Kerkhof (6) en Marije (7) en Femke (5) van der Hoek út It Hearrenfean. Se hâlde fan dûnsjen, K3 is harren favoryt. ‘Se hâlde ek fan boekjes’, sa fertelt Maria, de mem fan Marije en Femke. ‘Foarlêzen wurde fine se moai, mar se lêze ek sels foar’t se har op bêd deljouwe. De fotoshoot wie earst wol wat spannend, mar de fotografe die it hiel leuk en hie ek prachtige boekjes dêr’t de famkes út lêze mochten. Tuskentroch wat drinke en efkes oare klean oan. In hiele erfaring!’

Via babybytes.nl heb ik een aantal moeders leren kennen. Sinds we zijn bevallen, praten we dagelijks met elkaar over van alles en nog wat. Omdat we het leuk vonden om elkaar in het echt te ontmoeten hebben we een babydate georganiseerd in Amsterdam. En dat was echt heel gezellig! Alle baby’s zijn op de foto ongeveer 7 maanden.

Groetjes van Irma uit Drachten

BABYDAte

Voor jou met mijn dikke buikloop ik door het kamertjejouw kamertje’t bedje opgemaaktnog niets erin wie ben jij?wat ben jij?hoe zal je zijn?onvoorstelbaar weer dunben ik in het kamertjejouw kamertje’t bedje opgemaaktjij ligt erin jij bent erjij hoort bij onsdat jij er niet zou zijn?onvoorstelbaar

Gea de Jong-Oud út De Jouwerwww.geaoud.web-log.nl

7

BaBydateFynsto dat dyn soan, dochter, beppesizzer, omkesizzer, buorjonkje of buorfamke ek de moaiste poppe fan de wrâld is? Mail dan in foto nei ynfo@heitenmem.nl, en wa wit stiet dy aanst as ‘poppe fan de moanne’-foto op heitenmem.nl en krijsto it nijste Fryske berneboek tastjoerd!

PoPPe Fan de moanne!

Ludou Jeltsje vd Meulen

(9 moanne) út Lippenhúzen

july

Fotowedstriid Bern & Fertriet Wy sykje dizze kear foto’s mei bern dy’t fertriet hawwe. In triljend lipke om’t in buorjonkje wat gemiens sein hat. Triennen rôlje oer de wankjes om’t bern fallen binne en de knibbels iepen lizze. Gûle om’t se sa ferskriklik wurch binne of raze om’t se harren sin net krije. Hasto sa’n foto? Gean nei heitenmem.nl en upload de foto! De foto’s mei de measte stimmen komme yn in folgjend Heit & Mem-tydskrift!

FOtOWeDStrIID BerN & FertrIet

Rondom de geboorte van onze Jesse hebben we ervoor gekozen om alles in een thema te gieten, zoals de geboorteaankondiging en de babykamer. Ik ben zelf al heel lang een kikkerfan en ben op zoek gegaan naar een vriendelijk en vrolijk exemplaar voor dit ‘project’. In het ontwerp hebben we ons laten inspireren door het grote groene blad waar we tegenaan liepen bij Ikea. We hadden het idee dat blad boven het bedje te hangen in de babykamer. Dit ontwerp hebben we terug laten komen op geboortekaartjes, een geboortedoek voor in de tuin en in de 38e zwangerschapsweek heb ik het kikkertje ook nog op mijn buik laten painten als verrassing voor papa! Het geboortedoek hangt nu als wandversiering in de kamer van Jesse. Het kamertje is verder wit met groene accenten en een houten vloer. Mooi rustig en lekker fris.

Groetjes Mariska, Haalderen (in de Betuwe)

Bisto ek sa grutsk op de bernekeamer? Mail in foto mei ferhaaltsje nei ynfo@heitenmem.nl

de Bernekeamer

rektifikaasje: yn it foarige nûmer

stie ûnder dizze foto in ferkearde

namme. Dit moaie jonkje

hjit nammentlik Hedzer Inte

Schram, en hy komt út Balk!

aPril

Nadine Meerstra

(14 wiken) út Dokkum

juny

8

Stikem lêze is it aldermoaist

Nynke van der Zee

9

Eltse tongersdeitemiddei fytse Abby en Maxime út skoalle wei nei de bibleteek yn Grou. De famkes sitte sûnt dit jier by elkoar yn groep 5 en binne gek op lêzen. Der is dan ek gjin moaier plakje as tusken de tûzenen boeken. Drok keuveljend skarrelje se fan rek nei rek. Fan hynsteboek oant Kameleon, alles komt yn it plestik kuorke. Ek ynformative boeken oer stjerren en planeten falle yn de smaak. ‘Mijn moeder is astrologe’, fertelt Abby. ‘Dat wil ik later ook.’

Wilma Quarré fan Biblioteken Midden-Fryslân laket as se de famkes entûsjast sykjen sjocht. ‘De tantes neam ik se. Se babbelje hiel wat ôf. It is prachtich om te sjen hoe’n lêshonger oft dy froulju hawwe. En se binne sa ôfgryslik spontaan.’ Un-dertusken hat Maxime in boek oer hûnen fûn. Mar foardat er yn it kuorke giet, wurdt earst Abby har miening frege. Se hâldt it boek omheech. ‘Ja, die is leuk’, ropt Abby dy’t in eintsje fierderop stiet. Mûsstil hoecht it yn in bibleteek al lang net mear te wêzen, fynt Wilma. ‘It moat in plak wêze dêr’t jong en âld him thús fielt.’

De Beleef BibliotheekDe ôfrûne jierren is der hiel wat feroare yn de Fryske bibleteken. Koe der eartiids allin-nich keazen wurde út boeken, tsjinwurdich steane der kasten fol tydskriften, dvd’s, cd’s, kompjûterspultsjes, lústerboeken en is der sels boartersguod te finen, yn de spesjale speel-o-teek. Yn in Beleef Bibliotheek is fan alles te dwaan foar eltsenien fan lyts oant grut. Noflik mei in kopke kofje en in stikje appelgebak de krante lêze yn ’t lêskafee, wylst de bern harren fermeitsje efter de kompjûter. En wat te tinken fan de

foarlêsmiddei mei Tomke foar de lytskes. Nei de bibleteek gean is hjoed-de-dei echt in útstapke wurden.

De kompjûter is net mear wei te tinken út it deistich libben. Dus ek net út de bibleteek. Ynformaasje sykje, nei muzyk harkje of spultsjes dwaan. De iepenbiere bibleteek yn Grou dielt de mediateek mei skoalmienskip OSG Sevenwolden. Moarns betiid wurdt de romte brûkt troch de skoalle, foar lessen ynformatika. As de bibleteek iepengiet, is de tagong frij en mei eltsenien fergees efter de kompjûter krûpe. ‘Bern dogge graach spultsjes of sitte op MSN. Mar op it netwurk steane ek goeie databanken mei ynformaasje foar wurkstikken of in boekbesprekking’, leit Wilma út.

Foarlêzen stimulearjeGeregeld komme groepen fan de basis-skoalle op besite. Bern meie dan in boek útsykje, dat se ûnder it frij lêzen yn ’e klasse pakke kinne. Mar ek pjutten binne in wichtige doelgroep. Dit jier die de bibleteek mei oan it Frysk fertel- en foarlêsfestival. ‘Yn juny kaam Tomke lâns om pjutten foar te lêzen. Skitterjend om te sjen hoe moai’t se dat fine’, glimket Wilma. ‘Foarlêze op jonge leeftiid is tige wichtich foar de taal- en spraakûntwikkeling. Dêr

leit foar ús as bibleteek in taak: om âlden dêrby te stimulearjen.’

Meielkoar plaatsjes besjen, dêr ferhaaltsjes by betinke en foarlêze. It leart de pjutten net allinnich hoe’t de wrâld derút sjocht, it befoarderet ek harren fantasije en kon-sintraasjefermogen. Hoe earder oft dêrmei begûn wurdt, hoe better. Dat is ek de reden wêrom’t alle bibleteken yn de gemeente Boarnsterhim alle jierren oan de Nasjonale Foarlêsdagen meidogge. Pjutteboarters-plakken en bernedeiferbliuwen wurde út-noege foar in besite. ‘Wy wolle âlden sjen litte dat it foarlêzen it ideale momint fan de dei is om tiid foar jo bern te meitsjen. Prate, lústerje en foaral meielkoar laitsje.’

Foar eltse dei in boekAbby en Maxime stoarte har ûnderwylst op de steapels boeken dy’t se útsocht hawwe. Der wurdt string selektearre. ‘Welke wil jij van mij, Abby?’ freget Maxime. ‘Deze wel. Misschien. Nee, deze niet.’ Boeken dy’t ôffalle geane werom. Wa’t tinkt dat de froulju dêrnei nei hûs kinne, hat it mis. Op ’e nij geane se de rekken lâns. Der meie úteinlik sân boeken útsocht wurde en it soe skande wêze om mar mei fjouwer thús te kommen. ‘Ik kies voor elke dag een boek.’

Beide famkes binne it oer ien ding iens. In goed boek útsykje is in hiel aventoer. Abby: ‘Soms lijkt een boek stom, maar als je dan gaat lezen is ’ie toch heel leuk.’ Maxime laket geheimsinnich. ‘Ik lees ook heel vaak stiekem als ik in bed lig. Dat is het aller-mooiste’, flústeret se. Abby hat de syktocht al wer ynset. ‘Kom, laten we bij de konijnen kijken!’

It foarlêzen is it ideale momint fan de dei om tiid foar jo bern te meitsjen.

Stikem lêze is it aldermoaist

Mei glunderjende eachjes ploffe Abby (8) en Maxime (9) yn in hoekje fan de bibleteek del. Dêr, efter de hege boekerekken by it grutte rút, is harren eigen plakje. De winkelkuorkes fol boeken wurde eigenwiis yn ’e midden set. Stadichoan feroaret de flier yn in see fan boeken. De famkes sitte dêr middenyn. It útsykjen kin begjinne. En dat giet it bêste op bleate fuotten.

Meitsje kontakt: reagearje op it brabbeljen, de lûdsjes en it gûlen fan dyn poppe.

Maak contact: reageer op gebrabbel, geluidjes (en gehuil) van je baby.

2 It sjongen fan lietsjes en opsizzen fan ferskes is goed foar de taalûntjouwing.

Liedjes zingen en versjes opzeggen draagt bij aan een positieve taalontwikkeling.

3 Tegearre boartsje, tegearre sjen = tegearre lêze yn in boekje.

Samen spelen, samen kijken = samen lezen in een boekje.

4 Sykje moaie boartersboekjes mei kleurige plaatsjes út.

Kies leuke speelboekjes uit met kleurige plaatjes.

5 Wiis dingen yn boeken en tydskriften oan en neam se by de namme.

Wijs voorwerpen in boeken en tijdschriften aan en benoem ze.

1

2

3

4

5

Voorleestips voor kinderen van 0-2 jaar

Foarlêze oan lytskes fan 0-2 jier

Meitsje dyn bern fergees lid fan de bibleteek! Sjoch op de webside fan de Fryske bibleteken www.ontdekdebieb.nl

Maak je kind gratis lid van de bibliotheek! Zie de website van de Friese bibliotheken www.ontdekdebieb.nl

6 Nei sa’n njoggen moanne kinst al foarlêze út in ienfâldich boekje.

Vanaf een maand of negen kun je al een eenvoudig boekje voorlezen.

9 Meitsje fan it foarlêzen stadichoan in fêste gewoante.

Maak van het voorlezen langzamerhand een vast ritueel.

8 Werhelling by it foarlêzen is belangryk foar de werkenning en feiligens.

Herhaling bij het voorlezen is belangrijk voor de herkenning en veiligheid.

7 Yn de boks, yn de buggy en yn bad: in (plestik) boekje heart derby!

In de box, buggy en in bad: een (plastic) boekje hoort erbij!

10 Nim de tiid om tegearre te genietsjen fan in ferhaal.

Neem de tijd om samen te genieten van een verhaal.

6

7

8

9

10

BiBliothekeN Fryslân

Voorleestips voor kinderen van 0-2 jaar

Foarlêze oan lytskes fan 0-2 jier

11

Ja nou en of! ‘Pake en beppe Pluis’ is favoriet en ook Stip. Lisanne heeft ‘De Fryske van Dale’ gekregen toen ze werd geboren, daar bladert ze ook al flink in. Omdat ze nog klein is, is de aflei-ding groot. Maar lezen is belangrijk vind ik zelf. En gelukkig vindt ze het zelf ook erg leuk.

Elisabeth Venema uit Hilversum

Jawis! Myn famke Fardau (1,5) moat altyd in boekje lêze foar’t we op bêd

gean. ‘Boekie lêze!’ ropt se dan at se de pyama oan krijt. Sa skattich!

Dineke Ringnalda út Sint Nyk

Us Jelmer (6) hat in hiel soad boeken en wy stimulearje him ek om te lêzen. Myn man of ik lêze ek alle jûnen foar. At it boekje út is, mei ús soan Jelmer (6) sels ek noch even in boekje lêze.

Afke de Vries út Ljouwert

Ik lees elke avond voor. Ons zoontje is nu 6,5 maand en vindt het prachtig om onze stem te horen! Ik lees van alles voor, van Fries tot Nederlands, Stip, Jip en Janneke, enz.

Linda Schippers út De Lemmer

FoarlÊze?

12

pjutten yn it ferkear

Marieke Vinckers

It binne dizze koarte mominten dy’t no krekt in ûngelok feroarsaakje kinne. Kinst in bern fan twa jier eins wol tariede op it ferkear? Se sjogge wat oan ’e oare kant fan ’e dyk en se rinne derop ôf. Se hawwe in ‘tunnelvisie’, pjutten sjogge no ienkear rjocht foarút. Dêr kinne sokke lytskes neat oan dwaan. Mar de minsken deromhinne fansels wol. Dy kinne omtinken jaan oan ferkearssituaasjes en de pjutten dêrop wize.

Dat moat wol boartsjendewei barre. It wie dêrom dat in gearwurking ta stân kommen is tusken de Afûk, Cedin en 3VO (Veilig Verkeer Nederland) foar pjutten yn it ferkear. Ien fan de resultaten wie it boekje Tomke en Romke yn it ferkear. Dêrmei woenen de ynstânsjes ek it Frysk lêzen begeunstigje en tagelyk ferskillende ferkearssituaasjes boartsjendewei behannelje. Der binne

in protte pjutteboartersplakken dy’t dat inisjatyf oppakt hawwe. Fan 31 maaie oant en mei 4 juny waard der in Fryske Foarlêsfestival hâlden en op in soart pjutteboartersplakken en bernedeiferbliuwen is foarlêzen oer Tomke’s aventoeren yn it ferkear.

It KikkertfiskjeBy pjutteboartersplak It Kikkertfiskje bygelyks, in Frysktalige skoalle yn Frjentsjer, hat juf Annie Bouma tegearre mei tutor Petra Poortstra in soad ferhalen ferteld oan de bern. Dêr yn Frjentsjer prate se alle dagen Frysk mei de pjutten. It moaie is dat de lytskes yn ’e klasse net sa faak Frysk werom prate, mar thús tsjin heit en mem yn ien kear wol Fryske sinnen brabbelje. Juf Annie glimket. ‘Wy fernimme dat se it Frysk dus wol oppakke. Wy wienen dan ek tige wiis mei al it materiaal fan Tomke, allegear yn it Frysk.’

Nikki en Tjitske drave troch it lokaal. De ien hat in pears prinsessejurkje oan, de oare in rôze. ‘Kenne jimme Tomke wol?’ Se bliuwe stean en knikke entûsjast. ‘Jawel!’ Se pakke in stoel en komme derby sitten. Beide in lyts popke yn ’e hân. ‘Dy moat ek mar sa’n moai jurkje oan ha’, laket juf. ‘Neehee, ze moet zo nog plassen hoor,’ seit ien fan ’e famkes. Juf laket en jout in knypeach. Fansels, se moat noch efkes pisje. Ut ’e boekekast helje se it boekje fan Tomke. Der steane allegear aardige ferskes yn, witte de famkes. Bygelyks it ferske oer Tomke dy’t in bekeuring kriget. De froulju gnize.

Lyts famke Nikki stiet op de râne fan ’e stoepe, tegearre mei har mem. Tomme yn de mûle, rôze bear ûnder de earm. Op ’e rêch in read rêchsekje mei wite stippen. Nikki draait har holle fan links nei rjochts om de strjitte te besjen. Hiel efkes lit har mem de hân fan har famke los. Oan ’e oare kant fan ’e dyk blaft in hûn. Nikki laket en set in stapke op de strjitte...

Hy seach wol dat it in man mei in steatlike funksje wie.

13

Tomke en Romke yn it ferkearYn it boekje stean ferskillende moaie ferhalen oer Tomke mei syn hûntsje en syn freonen. De ferkearsbuorden wurde behannele, stopljochten, brêgewippers, dykôfsettings en mear fan soks. Hawwe de pjutten dêr no wat oan? ‘Jawis!’, fynt juf Annie. ‘De bern hjir binne twa, trije of fjouwer jier, mar do kinst der net betiid genôch mei begjinne. Eins al as se yn ’e buggy sitte, want dan komme se ek al yn oanrekking mei it ferkear. Alden kinne bygelyks sizze wat der bart op strjitte. Ast rêstich fertelst dat der in auto oankomt, of dat der in fytser fan links komt, dan sjocht it bern gewoan mei. Se moatte net bang wurde fansels, dus heit of mem moat net de hiele tiid warskôgje, mar gewoan de situaasje beneame.’

Yn Frjentsjer hawwe se it op in orizjinele wize oanpakt. Der kaam spesjaal in

pensjonearre plysjeman op besite, dy’t foar 3VO mei de pjutten de dyk op gong. ‘En dat fûnen ús lytskes fansels machtich ynteressant!’, glimket tutor Petra. ‘Waarom heeft u uw politiepak eigenlijk niet aan?’ Dat hie ien fan ’e bern frege. Dy seach dus wol dat it in man mei in steatlike funksje wie. Mei-elkoar gongen se op paad.

Gefaarlike situaasjesWat tutor Petra foaral opfoel, wie eins net iens in ferkearssituaasje, mar de fiver fierderop. ‘De 3VO-adviseur hie ús der ek al op wiisd; it binne allegear plakken dêr’t lytse bern it gefaar net fan sjogge.’ Betsjut dat dan ek datst der altyd by bliuwe moatst? ‘No, op sa’n plak wol fansels’, knikt Petra. ‘Mar it giet der foaral om datst dy situaasjes selst werkenst en dyn pjut derop wize kinst ast yn ‘e buert bist.’

In oar foarbyld fan in gefaarlike situaasje dêr’t jo net sa gau rekken mei hâlde, binne de grutte konteners dy’t oan ’e kant fan ’e dyk stean. As in bern derefter stiet, sjogge automobilisten him net. ‘Do kinst dyn bern dus leare om net by dy konteners oer te stekke’, fertelt Petra. It binne eins fan dy lytse learmominten dy’t grutte gefolgen hawwe foar de feiligens fan in bern. Foarop stiet dat heit en mem altyd in eachje yn ’t seil hâlde moatte. Mar ek pjutten kinne al in soad leare as se yn it ferkear rinne.

Nikki stekt har hantsje út en seit: ‘Mem! In hûntsje!’ Mem pakt gau har hân wer fêst. Lokkich draaft net elk lyts famke samar de dyk oer!

Lekker skeure oer de wei.Ie-au, ie-au, ‘k ryd wol tachtich!Ie-au, ie-au, it giet machtich!FLITS!Ho, stop!In bekeuring, wat in strop!út Tomke en Romke yn it ferkear

1414

NET GRINE Myn freondinne hat in tantesizzer fan in jier as twa, trije. Rixt hjit se. Rixt hat yntusken foar in lyts kaptaal oan berneboeken fan my yn ’e boekekast stean. Spitigernôch hat dat oant no ta noch in benaud bytsje opsmiten. De inkelde kear dat Rixt en ik elkoar treffe, begjint se fuortendaliks te grinen sa gau’t ik myn kop troch de doariepening stek. Ek as se op bêd moat, kriget elkenien in tút behalve ik. Om mysels foar dy sneue en ûngemaklike situaasjes te behoedzjen, mij ik leafst alle poppeslokeveneminten en oarsoartige babyfeesten.

It is drok yn ’e keamer. Op it rút hinget in mei sûchnappen befêstige nep-earrebarre dy’t ús heit foar in prikje by in babyfeestleveransier yn it doarp op ’e kop tikke hat. Ik sit tusken it poppeslokpublyk mei in lytse poppe op ’e earm. Hy sliept. Aldergelokst, tink ik. Ik ferhâld my en kom ta it besef dat ik my yn lange tiid net sa ûngemaklik field haw. ‘It weaget ek neat’, merk ik op, yn in besykjen om de stilte fan ’e blikken wat te deadzjen. Us heit triuwt my in kessen ûnder de

Sito Wijngaarden

earm: ‘Kinst dyn êrm wat ruste late.’ Mem stapt om my hinne en makket omraak foto’s. Ik doch myn bêst om sa ûntspand mooglik te laitsjen. Op ’e tafel stiet in glês kola en in beskút mei blauwite mûskes. ‘Hee, wolsto ek even?’ freegje ik oan myn freondinne. ‘Dan eh, kin ik myn kola opdrinke. Ik haw toarst as in hynder jong.’

Us suske leit op in heech bêd en praat oer babyklean en berneweinen, en wikselet noch wat ynformaasje út mei in lotgenoat dy’t tusken it publyk sit. It suske dat ik yn ús bernejierren in blokfluit op ’e kop stikken sloech boppe-oan it trepsgat. It suske dêr’t ik de neilen noch fan yn ’e earms stean haw. Itselde suske dêr’t ik mei yn ’e fotoboeken stean. Op ’e bank, mei datselde suske op ’e skurte. Op ’e tafel leit tusken de kreamkado’s in steapel berneboeken. Fan omke Sito foar Jesper. Sadree’t er my in bytsje lije mei, pak ik in boek en lês him foar. Sa echt en sa leaf mooglik. Allinnich as er net begjint te grinen.

15

Tijdens een wandelroute van ongeveer 4 kilometer in de omgeving van Olterterp ga je via ‘waypoints’ (coördinaten) op zoek naar de schat. Maak daarbij gebruik van satellieten rond de aarde en een GPS-toestel. Als een GPS-ontvanger weet waar je naartoe wilt, kun je de weg volgen via de track op de display. Een leuke puzzeltocht voor het hele gezin. Voor meer informatie kijk op www.wandelschooldewissel.nl

klein duimPje en de gPs oP klomPen

Yn it Klompemuseum fan Scherjon yn Burgum kinst in reis meitsje troch de tiid en troch ferskate kultueren. Hast oeral op ’e wrâld ha se in eigen klomp. Sels yn Japan rûnen prysters op moaie swarte lakklompkes en yn de Pyreneeën hie de breid klompen oan. Bist útsjoen yn it museum dan kinst - op klompen, learzen of skuon - it Belvedêrepaad rinne en genietsje fan de Fryske Wâlden. Rûtes en mear ynfo fynst op www.klompen-scherjon.nl

útStapKeS

Leuk voor een kinderfeestje! Samen met vrienden kan je zoon of dochter een dag een échte kunstenaar zijn. Schilderen met acrylverf op schildersdoek aan een schildersezel. Auto’s, brandweerwagens en vliegtuigen of worden het prinsessen? Na afloop is er kinderchampagne en een minitentoonstelling voor de ouders. Meer informatie vind je op de website van Kwast in Lemmer: www.kwast.nu

ranja, sjamPanje en in minytentoanstelling

Boartsje mei BrânstoF

Boarterstún de Draaikolk stiet yn de wyk De Swetten fan Drachten, op ’e hoeke fan De Geeuw en de Meer. In leuke boarterstún dêr’tst lekker bûten boartsje kinst, mei glydsbanen, klimtastellen, sweefattributen, springkessens en in swimbad. Neat automatysk, bist de brânstof fan dyn eigen motor! Dus eefkes bytanke foardatst út dyn dak giest! Entree € 1,50. Sjoch foar iepeningstiden en mear ynfo: www.speeltuindedraaikolk.webs.com

doWn south 8+

Der is dit jier fan alles te rêden op de prairie fan de Zuidlanden by Ljouwert!De hiele moanne septimber kinst op sneon of snein om 13.30 of 16.30 oere mei dyn 8+’ers nei de foarstelling Op syk nei thús fan Tryater. In spannende foarstelling oer ferhúzjen, kij, cowboys en yndianen. Mear ynfo fynst op www.tryaterdownsouth.nl.Kaartsjes binne te keap op www.tryater.nl of 058-2539550.

DE STEIGERAAR, VOOR AL UW STEIGERHOUT & SLOOPHOUT MEUBELEN!Wil je langskomen? Dat kan dagelijk tussen 8.15 - 17.00 uur en op zaterdag tot 12.30 uur.Tel: 058-2518515 of 06-42764252Wielsterdijk 33, Weidum (tussen Jellum en Weidum in de oude kaasfabriek)

w w w. d e s t e i g e r a a r. n l

DE STEIGERAAR

17

BerneBoeKen

it boek fan anne lotte Anne Lotte Wenning is 9 en hat sels in boek skreaun De avonturen van Pim en Roos - de afonteuren van pim en roos. Op himsels is dat al bysûnder, mar hielendal asto dysleksy hast. Mem Tineke ten Brug en heit Harold Wenning seagen it artikel oer dysleksy yn it simmernûmer fan HEIT en MEM en bellen de redaksje op.

‘Toen we het artikel lazen, was dat heel herkenbaar. Je moet niet focussen op de dingen die het kind níet kan, maar juist op de talenten. Anne Lotte heeft moeite met lezen en schrijven maar ook met het plaatsen van dingen in tijd en in ruimte, allemaal kenmerken die bij dyslexie kunnen horen. Ook het automatiseren van een reeks handelingen is lastig voor kinderen met dyslexie. Lange tijd hebben we niet geweten dat ze dyslectisch was, ze maskeerde dat heel handig. Anne Lotte is een slimme meid en blinkt uit in andere dingen. Achteraf vallen de dingen wel op z’n plek en hebben we signalen gekregen die we toen niet goed konden plaatsen. In groep 5 kreeg Anne Lotte in één keer de smaak van het lezen en schrijven te pakken. Bijna dagelijks schreef Anne Lotte een stukje in haar schrift. Totdat pagina 100 was bereikt. In een echte redactievergadering werd besloten dat er een mooi omslag bijgemaakt moest worden door zus Roos Sanne. De illustraties zijn getekend door broer Jasper. De eerste druk was binnen één week uitverkocht en inmiddels ligt er een tweede druk.’

It boek De avonturen van Pim en Roos - de afonteuren van pim en roos is yn twa parten opdield. Achteryn de ferhalen van Anne Lotte op har eigen manier makke en foaryn hawwe Tineke ten Brug en Harold Wenning de ferhalen oertikt mei ynterpunksje. It boek is te krijen by de boekhannels Selexyz/De Tille, Van der Velde en De Toverlantaarn yn Ljouwert. Mar ek te bestellen by annelottewenning@gmail.com foar 1 12,50 it stik.

Giraf gaat slapenM. LouISe SeKReve & M. SeKReve, FonTeInOp een nacht hoort Giraf enge geluiden. Zou het een monster zijn? Wat moet hij doen? ‘Nooit meer slapen natuurlijk!’ zegt Krook. ‘En heel hard zingen,’ roept Zebra, ‘want daar houden monsters niet van.’ Gelukkig heeft Olifant een beter plan...

€ 6,95

2+

It TomkeferkearsboekAucK PeAnSTRA en RIeMKje PITSTRA, AFûKMei ferkear hawwe bern alle dagen te krijen. Yn dit Tomke ferkearsboek kinne jim sjen wat Tomke en syn freonen allegearre belibje yn it ferkear. En it moaie is: de ferhalen en ferskes steane ek noch op cd! Nei 31.12.2010 € 12,95

€ 3,95

aksje- Priis

3+

Fan it lytse knyn dat boe seitjonAThAn ALLen, AFûK‘Wêrom sizze jim allegear kwak?’, freget Einepyk. ‘Jim binne gjin einen.’ ‘Omdat wy kwak moai fine’, sizze de bisten. Doch mei mei Lytse Knyn en syn freonen as se boe, bêê, gnoar, ii-aa en kwak sizze yn dit bûnte bistelûdeboek!

€ 12,95

1+

Radio AfkehAnneKe De jonG, FRIeSe PeRS BoeKeRIjAfke krijt op har jierdei in MP3-spiler. Dat komt moai út, want no kin se radio meitsje foar har heit. Har heit toert mei syn band troch Amearika. Afke mist him o sa. As in echte ferslachjouster fertelt Afke yn har programma’s oer alles dat se op fakânsje belibbet. Mar de fakânsje rint lang net sa’t de bedoeling wie. Wa wol wenje yn in smoarch hûs dêr’t it lekt en dêr’t it dak ôfwaait?

€ 12,95

10+

Toen mijn vader een struik werdjoKe vAn Leeuwen, QueRIDo KInDeRBoeKVoordat Toda’s vader een struik wordt, is hij banketbakker. Tot op een dag alles verandert. In het zuiden breken gevechten uit en Toda’s vader moet erheen om het land te verdedigen. Gelukkig heeft hij het handboek Wat Elke Soldaat Moet Weten. Hierin staat precies hoe hij zich met takjes en bladeren kan verkleden als struik. Toda blijft met haar oma achter in de stad, maar ook daar is het niet langer veilig. Ze wordt naar haar moe-der gestuurd, die in het buurland woont. De reis ernaartoe is vol avonturen en gevaar. Maar Toda geeft niet op. Ze moet haar moeder vinden!

€ 12,95

10+

18

Aukje Mulder

Postnatale depressie bij vaders meestal niet onderkend

19

‘Alles goed met moeder en kind?’ De vraag, zo vaak gesteld in de kraamtijd, is goed bedoeld. Maar hoeveel aandacht is er voor de vader? Dat een moeder kans loopt op het krijgen van een Post Natale Depressie (PND) is een gegeven waar bibliotheken over volgeschreven zijn. Maar ook één op de tien mannen die pas vader zijn geworden, lijdt aan een PND. Helaas wordt de kwaal bij jonge vaders meestal niet onderkend.

De blijdschap over de geboorte van Dennis de Haan (nu 4) sloeg bij zijn ouders al snel om in bezorgdheid. Dennis werd tien weken te vroeg geboren. Vanwege ernstige longproblemen verhuisde hij enkele malen van het Medisch Centrum Leeuwarden naar het Universitair Medisch Centrum Groningen – en weer terug. Wat een fijne kraamtijd had moeten zijn, werd voor Karolien Bottinga en Pieter de Haan een periode vol spanning en slapeloze nachten. Pas na zeven maanden kwam Dennis thuis in Tytsjerk. Maar veel nachtrust kregen zijn ouders ook toen nog niet.

Pieter: ‘Het ergste van alles vond ik om het verdriet te zien bij Karolien en bij onze andere zoon Remco (nu 14). Die was stapelgek op zijn kleine broertje maar lange tijd wisten we niet of Dennis het zou redden. Ik voelde me zó machteloos. Ik wilde er voor Karolien en Remco zijn maar ik had ook mijn eigen zorgen en verdriet. Maar ja, stoere mannen huilen niet, hè.’

GespannenOnderhoudstimmerman Pieter kreeg alle medewerking van zijn baas en kon dertien weken van zijn werk thuisblijven. ‘Toen ik daarna weer aan de slag ging, voelde ik me, door de aanhoudende problemen met Dennis, nog lang niet goed. Ik was gespannen, kreeg woede-aanvallen en moest soms huilen. Ook op het werk, maar dat probeerde ik voor mijn collega’s te verbergen. Toen we een jaar verder waren, ging het echt niet meer. De kinderarts van Dennis, Nathalie de Vries in het MCL, oordeelde, in samenspraak met mijn huisarts, dat er met spoed iets

moest gebeuren. Want ik bleek een stevige depressie te hebben.’

Pieter kreeg antidepressiva, die hij na anderhalf jaar kon afbouwen. Nu voelt hij zich weer prima, blij dat deze donkere periode achter hem ligt. ‘Omdat je na een depressie meer kans hebt op herhaling moet ik goed om mezelf denken. Ik mag niet te veel hooi op mijn vork nemen. En Dennis? Zijn longen worden naarmate hij ouder wordt steeds sterker. Het gaat nu redelijk goed met hem.’

nauwelijks serieusPieter is niet de enige vader met een depressie na de geboorte van zijn kind. Het probleem doet zich voor bij 1 op de 10 jonge vaders, melden onderzoekers van de universiteit van Oxford. Ook Amerikaanse wetenschappers komen met deze uitkomsten. Toch worden depressieve klachten bij jonge vaders nauwelijks serieus genomen. De man heeft de baby toch niet negen maanden gedragen? Zijn lijf is toch niet blootgesteld aan veranderingen en ingrepen, zo is de algemene opvatting.

‘Bij mannen zijn er veel verschillende oorzaken voor het ontstaan van een PND’, zegt kinderarts Nathalie de Vries. ‘Soms is er een gevoeligheid aanwezig in de genen. Bezorgdheid over de nieuwe verantwoordelijkheid en de nieuwe rol in

het leven, angst over verlies van vrijheid, zorg over werk en financiën... er kan van alles meespelen. En ook – zoals bij Pieter de Haan – kan zorg over de gezondheid van het kindje zwaar wegen. Vaak is het een combinatie van verschillende factoren.’

Meer aandachtZij pleit voor meer aandacht voor vaders na de geboorte. Huisartsen en consultatiebureau-artsen zouden hier alerter op moeten zijn, door niet alleen aan de moeder maar ook aan de vader regelmatig te vragen hoe hij zich voelt. ‘PND bij jonge vaders is een serieus probleem dat nog onvoldoende wordt onderkend.’

Een PND wordt in de meeste gevallen zichtbaar in de periode tussen drie en zes maanden na de bevalling. De vader wordt somber, prikkelbaar, lusteloos, moe en hij slaapt slecht. En wie slecht slaapt, komt al snel in een vicieuze cirkel terecht. ‘Het is van belang tijdig een diagnose te stellen als de jonge vader dergelijke klachten heeft. Oók voor de effecten op lange termijn voor het kind. Een kind van een vader met PND kan namelijk gedragsproblemen krijgen. Onderzoek bij drie- en zevenjarige kinderen heeft dit al uitgewezen.’

Kortom, net als de kersverse moeder heeft ook de vader behoefte aan steun, aanmoediging, geruststelling en een plek om zich te uiten. De mannen zelf zouden eerder hulp moeten vragen bij emotionele klachten na de bevalling. Nathalie de Vries: ‘Wees alert, het is hoog tijd voor erkenning van dit probleem.’

Stoere mannen huilen niet.

Fryske boek- en taalwinkel, Bûterhoeke 3, Ljouwert, tel. 058-234 30 70no ek op sneon iepen fan 10.30 oant 17.00 oere of bestel online op www.afuk.nl

De Traveliers: Fûgelfrij yn de CanyonIn searje spannende boeken fan 10 jier ôf. De famylje Travelier reizget - troch it wurk fan heit- de wrâld oer en belibbet yn dit boek aven-toeren yn de Grand Canyon. Skriuwer: Jan Schotanus

Jonge bisten & BuorkerijbistenKleurrike kartonboekjes mei bisten dy’t werkenber ôfbylde binne yn tekeningen én foto’s. Foar pjutten fan 18 moanne ôf mei as tema: De wrâld om dy hinne.Skriuwer: Mack

€ 9,95

Fan it lytse knyn dat boe seitDoch mei mei Lytse Knyn en syn freonen as se boe, bêê, gnoar, ii-aa en kwak sizze yn dit bûnte bistelûdeboek.Skriuwer: Jonathan Allen

De oerwinnings fan Tido HoutsmaBern wêze, dat liket sa leuk en maklik, mar it falt faak net ta. Der is altyd wol wat, Tido hat it der bytiden mar dreech mei. Ferhalen fan 12 jier ôf.Skriuwer: Thys Wadman

€12,95

€14,50

€ 14,95

De FueryDizze roman draait om utersten, it haad fan de biblioteek yn Delfsyl krijt in ferhâlding mei de ûnderoannimmer by de ferbouwing, de soan fan in Turkske gastarbeider, opgroeid by mem yn Stiens.Skriuwer: Bouke van der Hem

Lytse histoarje fan langstBennie Huisman reizge yn ’e eigen fuotprinten en skriuwt yn dizze roman oer leafde en dea, driuw en mislearring, oer skuld en fersoening. Skriuwer: Bennie Huisman

€ 12,50

€17,50

De moaiste Fryske boeken fine jo by de Afûk!

TE KEAP YN ALLE BOEKHANNELS!

21

hIP hoeSje

Een Wipe Bag is een vrolijke en hippe hoes voor de billendoekjes en snoetenpoetsers. De Wipe Bag is ook nog eens erg handig en praktisch in gebruik, je kunt er naast de doekjes ook nog één of twee luiers in kwijt. Het hoesje kost € 14,95 en is verkrijgbaar in verschillende motiefjes. De eerste vijf bestellingen met de actiecode Heit en Mem krijgen een tweede Wipe Bag helemaal gratis! Surf snel naar www.vanstoffe.nl

sWier & sWietBeRTeKuBuS

De Keepingtouch kubus bestiet út sêft materiaal en is bedoeld om fersierd te wurden op in bysûndere wize. Sa kinst bygelyks ek in bertekubus meitsje mei in moai gedicht, in foto, in hierlokje, knoopkes, lintsjes en moaie stikjes stof. Leuk om kado te jaan! De kubus is te krijen foar € 7,50 yn de webwinkel yn de kleuren ekru, rôze, pears en turkoaize. Elke kubus wurdt ferstjoerd yn in moaie ferpakking mei ideeën en foarbylden. Kinst ek workshops folgje. Sjoch foar mear ynfo op www.keepingtouch.nl

SLIePe yn In MeARKe

In mearkekeammerke of leaver in hiele stoere? By It Mearke út Sint Nyk meitsje se massyf hurdhouten widzen, ledikanten en bêden yn in antike, brokante styl. Fersierd mei ornaminten en/of houtsnijwurk. Besjoch de prachtige meubeltsjes op www.itmearke.nl

oP je BoRDje

Wil je een origineel geboortecadeau geven? Annelies uit Makkum beschildert spaarvarkens en borden aan de hand van bijvoorbeeld een geboortekaartje. Kijk voor voorbeelden en meer informatie op www.opjebordje.nl

MûTSKe

Nij binne dizze Fryske mûtskes foar de lytse poppen mei de teksten ‘Jonkje, Famke of Lytse pop.’ Leuk om te krijen of te jaan as kreamkado!Foar € 5,95 te bestellen fia http://boekwinkel.afuk.nl

weeTje:

Uit onderzoek is gebleken dat er vijf babygeluiden zijn. Deze zijn zelfs universeel en worden dus door babys over de hele wereld geproduceerd. Door in te spelen op deze geluidjes, leer je jouw kind beter kennen en begrijpen. Het gaat dan specifiek om de geluidjes die een baby van 0 tot 3 maanden maakt voordat hij hard gaat huilen.“Neh” = honger“Eh” = boertje“Owh” = moe“Heh” = onbehaaglijk (dus te warm, te koud, vieze luier)“Eairth” = darmkrampjesKijk voor meer informatie over deze babytaal op www.dunstanbaby.com.

22

nammeLouise Jaspers Faijer (34)

WenPlakDe Lemmer

BeroP Office manager

relaasjeal 12 ½ jier troud mei Arjan

mem FanJelte (2)

Louise is no 32 wiken yn ferwachting fan in jonkje.

23

‘Voor Jelte lukte het mij een lange tijd niet om zwanger te raken. Dat komt omdat ik endometriose heb. Dat is een chronische ziekte waarbij het weefsel dat normaal de binnenkant van de baarmoeder bekleedt, groeit op plaatsen buiten de baarmoeder. Zeven jaar en vele onderzoeken en operaties verder werd ik dan toch zwanger dankzij een vierde I.U.I.behandeling. In januari 2008 ben ik bevallen van het liefste jongetje ter wereld, Jelte. We hadden tijdens de behandelingen al besloten dat, als het allemaal goed zou gaan, het bij één kindje zou blijven. We wilden niet nog eens de medische molen door. Dus na de geboorte van Jelte verkochten we de meeste babyspullen en genoten we volop van ons kind. Tot december vorig jaar, toen we met vrienden naar Oostenrijk op vakantie gingen. Ik vond de koffie vreselijk vies, terwijl de anderen daar toch echt geen last van hadden. Ook begon ik te kokhalzen van de tandenborstel. Mijn vriendin had zo haar vermoedens en drong aan op een zwangerschapstest. Op oudejaarsdag heb ik ’s morgens de test gedaan en toen bleek dat het nieuwe jaar een verrassing in petto zou hebben. Ik was natuurlijk helemaal overrompeld, echt totaal overdonderd. Ik kon er met mijn verstand niet bij. Ik kon alleen maar denken ‘arm kind, die krijgt nooit zoveel liefde als de eerste.’ Ik kon me niet voorstellen dat ik van een tweede kind net zo kon houden als van Jelte. Nu ik 32 weken zwanger ben, voelt dat wel anders!

een broertjeBij thuiskomst heb ik eerst de verloskundige gebeld. Ik bleek al tien weken zwanger te zijn. We weten nu dat Jelte een broertje krijgt.

Geweldig vind ik het, ik ben ook een echte jongensmoeder want ik hou niet zo van dat getut. Natuurlijk moesten we nu wel weer alle babyspulletjes bij elkaar scharrelen. Maar dat is aardig gelukt. We zijn er helemaal klaar voor! Ik ben bij de eerste wel naar een zwangerschapscursus geweest, maar ik had niet de behoefte om daar nog eens heen te gaan. Het komt er zo ook wel uit.

Ik kom uit Drenthe en mijn man uit Twente, toch vind ik het wel belangrijk dat onze kinderen wat van de Friese taal meekrijgen. Ik heb zelf ook net een cursus Fries gevolgd, op het geboortekaartje komt een Fries gedichtje en onze kinderen gaan naar een tweetalig kinderdagverblijf.

Ik heb geen verwachtingen van de bevalling. Mijn vorige bevalling was niet echt prettig. Jelte is geboren met een keizersnee. Hij had namelijk in het vruchtwater gepoept, zijn hartje zakte weg en ik had koorts. Ik bleek de streptokokkenbacterie bij me te dragen. Daardoor werd Jelte ook ziek, hij heeft nog een poosje op de kinderafdeling gelegen met een heftige longontsteking. De volgende bevalling zal daarom in het ziekenhuis zijn. Maar ik hoop nu wel op een natuurlijke bevalling.’

Wolst witte hoe’t de befalling gie en hoe’t de poppe derút

sjocht? Gean nei www.heitenmem.nl foar it ferfolchferhaal!

Bisto yn ferwachting en wolst ek meidwaan oan dizze

rubryk? Mail in foto fan dysels, mei in koart ferhaaltsje nei

ynfo@heitenmem.nl.

‘ ik Was totaal overdonderd!’

www.frieslandpost.nl/heitenmemAanmelden via internet? Ga naar de speciale pagina:

Friesland Post is hét magazine vol boeiende

reportages, foto’s, verhalen over het heerlijke

(buiten)leven in het heitelân en interessante

artikelen over bijzondere Friezen.

Het abonnement stopt automatisch na 6 maanden.

Speciale aanbieding voor heit en mem!Ontvang 6 edities voor 17,-

JA

(Bij automatische incasso slechts 15,-)

Ik wil graag profiteren van de ‘heit en mem aanbieding’ en neem een proefabonnement van 6 maanden.

Ik betaal via incasso/ 15,00 accept-giro/ 17,00

Stuur deze bon (of een kopie hiervan) zonder postzegel naar Friesland Post, Antwoordnummer 100, 8600 VB Sneek

Uw gegevens

Naam

Postcode

E-mail

Adres

Plaats

Telefoon

Ik machtig Friesland Post om éénmalig het verschuldigde bedrag af te schrijven van (Post)bankrekeningnummer:

Ik wil graag profiteren van de ‘heit en mem aanbieding’ en neem

Friesland Post is hét magazine vol boeiende

reportages, foto’s, verhalen over het heerlijke

(buiten)leven in het heitelân en interessante

17,-

Ik wil graag profiteren van de ‘heit en mem aanbieding’ en neem

reportages, foto’s, verhalen over het heerlijke

(buiten)leven in het heitelân en interessante

17,-

reportages, foto’s, verhalen over het heerlijke

(buiten)leven in het heitelân en interessante

6 edities

voor slechts

17,-(15,- op basis van

autom. incasso)

25

Zoete tractaties en traditionele kleding

in alle culturen is een verjaardag groot feestAukje Mulder

26

Op de Prins Mauritsschool in Leeuwarden zijn vele nationaliteiten vertegenwoordigd. Adjunct-directeur Gretha van Dijk kijkt allang niet meer op van een ander kleurtje of een buitenlands accent. ‘Toen ik eens ging tellen, kwam ik op 29 landen die hier vertegenwoordigd zijn. Van Somalië tot Rusland, van Libanon tot Polen. Kinderen met heel verschillende achtergronden. Maar verjaardagvieren op school doen we met z’n allen op dezelfde feestelijke manier.’

‘Een verjaardag moet een echt feestje zijn’, zegt juf Gretha. ‘Kleuters bijvoorbeeld mogen die dag naast de juf zitten en hulpje zijn. Ze staan op een stoel en worden toegezongen. In sommige klassen klinkt er

Er is er één jarig, hoera, hoera! Voor de meeste kinderen is de eigen verjaardag het hoogtepunt van het jaar. Ook op school worden verjaardagen uitbundig gevierd. Trakteren, hulpje zijn van de juf en de hele dag in de belangstelling staan, wat is er mooier? Voor kinderen uit andere culturen is dat precies hetzelfde.

27

‘eTen ToT je onTPLoFT’

Hoe gaat het eraan toe bij een (kinder)feestje thuis? We vroegen het moeders uit Suriname, Turkije, de Nederlandse Antil-len, Somalië en India. En al snel wordt duidelijk: het gaat om veel gezelligheid en dus om veel mensen. Soms met muziek en dans erbij. En vooral: veel eten, genoeg voor iedereen. Er zijn vooral traditionele gerechten met Nederlandse invloeden: de Hema-taart naast de zelfgebakken pruimentaart, de knakworsten naast het geitenvlees en de roti’s.

Alle moeders zijn het erover eens: het gaat er bij hen royaler aan toe dan in Nederlandse gezinnen. ‘Wij zetten de hele tafel vol met hapjes’, zegt Turkse Askin Nalbant. ‘En we presenteren niet, iedereen moet zélf pakken. Zoveel hij wil.’ Surinaamse Geeta Radjkoemar vult aan: ‘In Nederland krijg je een trommel met koekjes voor je neus. Je pakt er één uit en het deksel gaat dicht. Bij ons moet altijd die trommel leeg. Eet maar tot je ontploft.’

FeeSTKLeDInG

‘Je mag bij ons altijd blijven eten’, zegt Minky Sengh uit India. ‘Niet alleen op feestjes, maar ook op gewone dagen. In Nederland wachten mensen met aan tafel gaan tot de visite weg is. Wij hebben altijd genoeg en vinden het dus leuk als het bezoek blijft eten.’ ‘Voor een feestje sta je uren, soms dagen in de keuken. Vroeg opstaan dus. Maar je helpt elkaar’, meldt Omayra Lourencia uit Curaçao. ‘Want twintig, dertig gasten is heel normaal.’ Ieder-een trekt iets feestelijks aan en kinderen gaan in een nieuwe outfit of in traditionele kleding naar school. En de cadeautjes? ‘We geven nuttige dingen’, zegt Idil Mohammed Ali uit Somalië. ‘Vaak zijn dat kleren.’

De kinderfeestjes met klasgenootjes worden vaak buiten de deur gegeven. Zwembad en MacDonalds zijn in trek. Een spelletjescultuur zoals in Nederland kennen de meeste landen niet. In warme streken vermaken kinderen zich buiten. Maar ook hier is al sprake van integratie. ‘Bij ons staan stoelendans en cake-jes-happen op het programma’, zegt Omayra.

Feest thuis

hun handtekening, een gedichtje of wens, of ze plakken een sticker. Op die manier heeft een kind een leuk aandenken aan z’n verjaardag.’

Het trakteren in de eigen klas is soms een gepuzzel. Waar trakteer je op? Wat is nog origineel? Wat is verantwoord? In de 44 jaar dat ze op school werkt (als dit tijd-schrift verschijnt, is ze nét afgezwaaid) heeft Gretha al van alles voorbij zien komen. ‘We vragen ouders altijd om een beetje rekening te houden met de kinder-gebitten. Dat is moeilijk in de praktijk. Kaasblokjes vindt niet iedereen lekker. Nóg lastiger wordt het bij de plakjes worst. Want onze moslimkinderen mogen geen

varkensvlees. En de Hindoestaanse leerlingen eten geen rundvlees.’

Pasteitjes‘Lekkere pasteitjes, door de moeders thuis klaargemaakt, zien we bijna niet meer. Kinderen moesten te veel uitleggen wat er precies in zat en autochtone kinderen lustten dat ‘vreemde’ eten vaak niet. Onze allochtone kinderen willen zich zoveel mogelijk aanpassen aan de Nederlandse gebruiken. En nemen dus liever zakjes chips mee dan pasteitjes. Meestal komt het erop neer dat er op iets zoets wordt getrakteerd. In veel buitenlandse culturen hoort zoetigheid bij een feest. Snoep uit de winkel is dus verreweg favoriet.’

een heel regiment aan liedjes, in een vaste volgorde. Iets oudere kinderen krijgen een welkomstlied te horen. Op het digitale schoolbord verschijnt een taart met kaarsjes die net als in het echt ‘uitgeblazen’ kunnen worden.’

Afgeknabbeld‘Natuurlijk mogen jarigen de klassen langs om de juffen en meesters een traktatie te brengen. Vooral voor de kleintjes is het soms moeilijk om van dat lekkers af te blij-ven tijdens hun wandeling door de gangen. Je moet niet vreemd opkijken als er een hoekje is afgeknabbeld van het plakje cake dat je krijgt... Op een verjaardagskaart met A4-formaat zetten alle juffen en meesters

Ook adverteren? Neem dan contact op met Breuker TeleMarketing & Meer: 0515-412111 - gerda@breuker.nl

HOLTROP’s Boek- en KantoorboekhandelMidstraat 76 - 8501 AS Joure

Tel (0513) 412595 Blz.

Op je bordje.nl

Uniek handbeschilderd servieswerk

Friezenbegrijpen valt niet mee...Fries leren is veelgemakkelijker:Lear Frysk ferstean, lêzen, praten

of skriuwen op in noflike wize: thús online, skriftlik of yn groepsferbân. Kies de kursus dy’t by jo past op afuk.nl of belje 058-2343070.

29

Bern

Ha jim ynkoarten in bernejierdeifeest? Sjoch ris op www.101kinderfeestjes.nl. Dêr kinst in ferklaaikiste hiere mei ferklaaiersklean foar 8 bern, fersiering foar de feestromte, tafeloanklaaiïng, spultsjes, nifelopdrachten en kleurplaten, in oarkonde of diploma en in ideeëboek. Der binne kisten mei ferskate tema’s, lykas prinses, ridder, piraat, heks, fuotbal of grizel. Sjoch foar mear ynformaasje op harren website!

Deze stoere piraten houden zeker je boeken overeind. Deze boekensteunen zijn er ook met auto’s, draken, bootjes, elfjes en nog veel meer! Kijk snel op www.engeltjesendraken.nl. € 12,50

in PirateFeest!

Leuk voor op de kinderkamer! Een set van 3 cirkels om op te schrijven met krijtjes of magneetjes op te plakken! Verkrijgbaar in blauw en in roze tinten bij www.dekleinegeneratie.nl. Speciaal voor Heit en Mem-lezers een korting van 5% wanneer je de kortingscode - mgb07 - invult!. Originele prijs: € 92,50

magnetische krijtBorden in cirkels

Dit kabouterlampke kin brûkt wurde as nachtlampke. Mar pakst de kabouter fêst by syn mûtse dan hast in bûslampke! Handich ast efkes troch it tsjuster nei it húske moatst! Kinst mei in spesjaal knopke de ljochtsterkte bepale. It lampke is by www.bysunder.nl te krijen yn de kleuren blau, grien/pears en rôs/oranje. € 36,95

nachtlamPke én BûslamPe

Ha jim keazen foar in bysûndere foarnamme foar jim bern? Sinnestriel? Dapper of Lente? Fertel it ús! Mail nei ynfo@heitenmem.nl of sjoch op http://heitenmem-hyves.hyves.nl.

Bysûndere Foarnammen

Boekensteunen

30

Oan it krúspuntJona Pyt van der Meer (5) út Sumar komt thús út skoalle en seit: ‘Hee Mem, Peaske giet hielendal net oer de ‘paashaas’ mar oer Jezus dy’t oan it krúspunt hinget!’

Je stem stinkt!Heit hie jûns nei it keatsen noflik neisitten. Doe’t Nynke (4) de oare moarns heit in dikke tút jaan woe, luts se in raar gesicht en sei se: ‘Heitie, je stem stinkt!’

Grutte wangenJorrit Faas (4) is ferliefd mei Ilse, sa fertelt er. As mem freget wêrom at er fereale is op Ilse seit er: ‘Se hat sokke moaie grutte wangen.’

njam njam!Mem en Thomas van der Wagen út Stiens (1) sille de eintsjes bôle bringe. ‘Wat sizze de eintsjes dan?’ freget mem oan Thomas. Thomas antwurdet: ‘Njam, njam!’

water uit mijn hoofdRinze Koenen (4) heeft het warm en zegt: ‘Papa, kijk eens hoe warm ik het heb? Er komt water uit mijn hoofd!’

nijBeppe seit tsjin Carmen (4): ‘Sjoch Carmen, dêr sit buorfrou Roely efter it rút. Moatst mar efkes swaaie. Buorfrou Roely is al hiel âld.’ ‘Ja,’ seit Carmen, wylst se nei buorfrou swaait, ‘en ik bin nij!’

BernepraatSJeSHat dyn bern ek fan dy útsûnderlike útspraken? Mail se gau nei ynfo@heitenmem.nl.

JarretankHester (4) heeft het liedje van Strawelte niet helemaal goed begrepen, maar ze zingt vrolijk mee: ‘Jarretank, jarretank, jarretank, de tank fan Doutzen.’ Een echte boerendochter!

Hjoed en moarnJildou (4) freget mem: ‘Mem, is hjoed moarn?’ ‘Nee,’ seit mem, ‘hjoed is hjoed en moarn is moarn.’ Jildou begrypt it net en seit: ‘Mar juster sei mem dat wy moarn yn bad sille mar wy moatte hjoed!’ Hiel betiizjend!

31

heit en mem BoeKenLekker bûten ite ReITSe SPAnnInGA, AFûK Fryslân heeft veel te bieden op culinair vlak. Reitse Spanninga neemt u mee om alle facetten van ons mooie Fryslân te beleven: lekker ontbijten, fietsen en picknicken, varen over de Friese meren en een gezellige barbecueavond met vrienden. Het buitenleven in Fryslân is een bijzondere ervaring. Een zomers boekje met meer dan 15 recepten!

Ut de boekekast fan aly Claus

Aly Claus út Ketlik is troud mei Jan en mem fan twa bern Welmoed (13) en Jurjen (8). Foar har wurk is Aly in soad mei taal oan ’e gong. ‘Ik bin sekuer op taal, it seit krektlyk as klean wat oer dysels’, seit se. ‘In rike taalomjouwing fyn ik belangryk. Ik lês graach te-gearre mei Jurjen in boek en besykje der sels ek tiid foar te meitsjen. De lêste roman dy’t ik lêzen haw, is De Ofrekken út de bondel De oarloch fan Rink van der Velde. It meast bysûndere oan it boek fûn ik de beskriuwing fan de karakters troch Van der Velde en hoe’t er de sfear yn it ferhaal delsette kin. By it lêzen fan sokke boeken wurde in soad moaie wurden brûkt dy’tst wol kenst, mar dy’t ik sels net mear sa faak yn ’e mûle nim, lykas ‘argewaasje’, ‘kielskrabj-end’ en foar sliepe, ‘it fel oer de eagen’. Al hoewol’t ik graach histoaryske romans lês, heart dit boek net by myn top trije fan moaiste boeken. Dochs fyn ik it wol aardich om fan in protte skriuwers wat te lêzen. Sûnder boeken soe ik net kinne.’

Hasto ek in boek wat ast hiel moai fynst? Mail dan in foto fan dy en dyn boek mei in ferhaaltsje nei ynfo@heitenmem.nl.

€ 5,95

It wrede paradys, It ferfolchhyLKe SPeeRSTRA, BoRnMeeRIt boek wie skreaun, it fleach yn trije talen en 25 printingen de wrâld oer, der waard heech fan opjûn. Geert Mak skreau: ‘Je mond valt open, pagina na pagina. Wat een moed en wanhoop! Wat een levens!’ Speerstra kaam der nei Simmer 2000 al gau achter dat de libbensferhalen fan ‘syn’ emigranten noch net ôf wiene. En ek noch net op. Sa skreau er by alle ferhalen in epilooch, dêr’t gauris út bliken docht dat libbensferhalen in hiel aparte draai nimme kinne.

€ 29,95

De levensopdracht van nieuwetijdskinderen hAnS SToLP, uITGeveRIj AnKh-heRMeS Nieuwetijdskinderen staan bekend als druk en chaotisch. Ook zijn ze gevoeliger dan kinderen uit vroegere genera-ties. De gevoeligheid van nieuwetijdskinderen moeten we liever niet bestrijden met ritalin, we moeten integendeel de samenleving zo omvormen dat nieuwetijdskinderen zich hier welkom voelen en hier kunnen leven, zonder als ziekelijk, afwijkend of wat dan ook bestempeld te worden.

€ 14,90

€ 14,95

houvast bij leesproblemen & dyslexie op de basisschoolARGA PATeRnoTTe, uITGeveRIj BALAnSDyslexie is een ernstig probleem met lezen en spellen dat grote negatieve gevolgen kan hebben voor de ontwikkeling van een kind. Vroege signalering kan veel ellende voor-komen. Ouders kunnen daarbij een belangrijke rol spelen. Dat vereist wel een goede samenwerking met de school. Dit boek is ontwikkeld om ouders houvast te bieden.

32

Grietje Deinum

Suze Nane Poppe foarby

wat binne de feiten? Sliep is in perioade fan ynaktiviteit, wêryn’t it lichem en de geast ta rêst komme. It sliepen wurdt regele troch it hormoan melatonine. De sliep is te ferdie-len yn ferskate fazen, wêrfan’t de REM-sliep (REM stiet foar Rapid Eye Movement) en de Non REM-sliep it wichtichst binne. De REM-sliep is de meast bekende faze. Yn dy perioade fynt grutte harsenaktiviteit plak. De harsenaktiviteit is sels sa grut dat er fergelike wurde kin mei dy fan ien dy’t wekker is. Fan de REM-sliep, dy’t by folwoe-ksenen per nacht sa’n 4 à 5 kear yn peri-oaden fan tweintich minuten foarkomt, wurdt sein dat er nedich is om bybleaune yndrukken of bylden fêster op te slaan yn it ûnthâld. By krekt berne bern bestiet 70%

fan de slieptiid út REM-sliep. Dat hat ek te krijen mei de ûntwikkeling fan de harsens. Wat âlder oft in minske wurdt, wat minder oft de REM-sliep by him as har foarkomt.

De natuer hat ferskate redenen om minsken, en dus ek bern, sliepe te litten. Neist de ferwurking, dy’t plakfynt yn de REM-sliep, komt yn de Non REM-sliep de rêst - it opkwikken en de tarieding - oan bar. De taak fan de Non REM-sliep is nam-mentlik om it lichem en de geast wer op te laden nei ynspanning en ta te rieden op nije geastlike en fysike groei. Sa wurdt der soarge dat der genôch bloed stjoerd wurdt nei de spieren dy’t har ûntwikkelje, wurdt der groeiweefsel oanmakke trochdat sellen harren nachts yn in hegere snelheid diele,

komme der hormoanen frij foar groei en ûntwikkeling en wurde der wite bloedsel-len produsearre, dy’t it ymmúnsysteem stypje.

wat fynt de berne-arts?Riekje Keijzer is as berne-arts ferbûn oan it Antonius Sikehûs yn Snits. Se sjocht in protte bern. Sliepen is meastentiids net it earste fraachstik wêrfoar’t bern by har komme, mar bêdtiden of slieprituelen komme bytiden wolris te praat. ‘Het voor-schrijven van slaapmedicatie bij kinderen gebeurt bijna nooit. Het komt een heel enkele keer voor, alleen als kinderen door andere medicatie, bijvoorbeeld Ritalin, niet kunnen slapen.’ Foar it bepalen fan bêdtiden bestiet neffens Keijzer gjin fêste

‘Wat is se leaf net….’ ‘Ja, as se sliept…!’ Mar wat is sliepe no krekt? En wat is de bedoeling fan sliepe, dreame, fan rituelen foar it op bêd gean? In reis troch de wûnderlike wrâld fan rêst en dreamen, mei feiten, tips, in berne-arts en in heit.

33

Onze kinderen van bijna 2 en 4 jaar gaan om half zeven en zeven uur naar bed. Soms een half uurtje later maar doordeweeks vaste tijden. ‘s Morgens rond half zeven zijn ze weer fris en vrolijk wakker.

Foekje Greydanus fan De Gordyk

Us jonkje fan 3 jier giet om 19.00/ 19.30 oere op bêd. Us famke fan 1 jier giet soms wat earder, of se gean tegearre op bêd. Dan is ús mantsje wekker om ûngefear acht oere en ús famke om likernôch sân oere. nanda Talsma út Tongeren (België) Us twaling fan 5 jier giet tusken 19.00 en 19.30 op bêd. Yn ‘t wykein wol ris wat letter. Annamarie van der wal – wiersma út Dronryp Wy ha in jonkje fan tsien moanne.Hy giet om sân oere hinne op bêd en wurdt moarns sawat acht oere wer wekker.

Karin de haan-Polet út hallum

formule. ‘Voor een goede bedtijd is geen regel. Het is ook persoonsgebonden. De één heeft meer slaap nodig dan de ander. Als een kind zit te gapen op school gaat hij of zij te laat naar bed, slaapt hij of zij te laat in of slaapt hij of zij niet goed door. Het minimum aantal uren slaap is ook per-soonsgebonden.’ De berne-arts wiist op it belang fan ritu-elen by it op bêd gean en it goed sliepen. ‘Als je jonge kind veel indrukken opdoet op een dag, neem dan als het even kan de dag door, vertel een verhaaltje of zing wat met je kind. Dat geeft al wat voor-ontspanning. Met een ouder kind kun je afspreken om bijvoorbeeld voor het slapen iets in een dagboek te schrijven of nog even naar muziek te luisteren. Ook helpt

het om slapen aangenaam te maken: zorg voor een lekker bed, een donkere kamer of juist een klein lichtje, vertel wanneer er opgestaan wordt, enzovoort. Laat het kind of een tv-programma niet bepalen hoe laat het bedtijd is. Maak duidelijk dat slapen bij het leven hoort en dat je als je moe bent op kunt knappen door te slapen. Of, zoals mijn moeder zei: ‘Wel in bed, want al slaap je niet, je rust toch!’

wat fynt de heit?Bouke is heit fan Anne (6) en Margriet (3). Hy merkt dat sûnt de komst fan de bern ek syn eigen ritme feroare is. ‘Moarns steane se om sân oere dochs wer oan dyn bêd, of do oan dat fan harren! Anne leart no wol om wat langer te lizzen, mar doe’t se noch

Is jim soan of dochter bang foar eange meunsters, dy’t nachts samar opdûke kinne? As hy of sy echt net leauwe wol dat dy net besteane, kin in briefke op ’e doar mei ‘ferbean foar meunsters (of heksen, of neam mar op) helpe! In hantsje ‘antymeunsterpoeier’ (talkpoeier) ûnder it bêd struie dêr’t it bern by is, kin ek fertuten dwaan. (Wol de oare deis wer stofsûgje…)

Sliept jim bern net goed yn? Draai in cd mei in ferhaaltsje derop ôf. As de cd faker foarbykomt soarget de werhelling foar in feilich gefoel. Bern sliepe meas-tentiids al foar’t it ferhaal ôfrûn is…

Hâld in fêste folchoarder oan by it op bêd bringen. Dus bygelyks: elkenien ‘wol te rêsten’ winskje (de kat, de hûn, broerkes, suskes), nei boppen ta (wa is der it earst?), pyama oan, toskpoetse, it bêd yn, in ferhaaltsje of ferske en dan ien fêste sin wêrnei’t it ljocht útgiet. Ek dêrby soarget de werhelling foar in feilich gefoel en wit it bern wat komme sil. Ek dat der wer in nije dei komt en dat heit of mem der dan wer is!

wat jonger wie, wie se der benammen yn ’e simmer betiid by. Margriet hat no krekt in “grut” bêd, dat it is machtich om sels út bêd te kommen en heit en mem sneinte-moarns om sân oere oer it mad te kommen mei in fikse sprong yn de echtlike sponde…’

Ha se thús ek rituelen foar it op bêd gean of by it wekker wurden? ‘Myn freondinne Sytske en ik bringe de bern foarsafier’t dat útkomt om beurten op bêd. De bern witte dat en binne dêr ek op ynsteld. Margriet giet om sân oere, Anne om healwei achten. We prate noch even oer de dei, en dan meie se kieze: in ferhaaltsje of in ferske. By Sytske kieze se faak foar in ferske, fan my wolle se meastentiids in ferhaaltsje hearre. En dan it leafst in selsbetochtenien!’

Us âldste mantsje is 2,5 jier en giet tusken 19.00 en 19.30 oere op bêd. Foar dy tiid hawwe wy dan de toskjes poetst, pûdele én foarlêzen.

jelske Galema-harkema út warkum Onze dochters van 2 en 4 jaar gaan doordeweeks om 19.00 uur naar bed en in het weekend tussen 19.00-19.30 uur.

jolanda Postma út Burgum Us beide bern, Gerrianne (5) en Deborah (1,5) geane beide om 19.00/19.15 oere op bêd. Wykeins mei Gerrianne wat letter. Dêr hâld ik my dúdlik oan, dan binne se moarns ek net sa betiid. Troch de wike binne se 7.30 oere wekker en wykeins útsliepe graach!

Anneke Posthumus út Menaam

hoe let gean dyn Bern oP BÊd?sliePtiPs

34

De Slegte Leeuwarden Nieuwestad 53 (058 21 30 789) www.deslegte.com

Boekhandel De Slegte is altijd op zoek naar mooie en interessante boeken. Onze deskundige inkopers vertellen u of zij uw boeken kunnen gebruiken. En hoeveel ze waard zijn natuurlijk. Bent u het eens met hun aanbod, dan ontvangt u bij inlevering van uw boeken het bijbehorende bedrag meteen contant.

Vérkopen doen we vanzelfsprekend ook. Kom eens binnenlopen en laat u verrassen door ons brede en scherp geprijsde assortiment ramsj en tweedehands boeken.

Ook boeken komen graag terug

bij De Slegte

Inkoopvan

boeken

Adv Sutelaksje 100x133mm.indd 1 18-06-2009 10:29:50

Uniek kunstproject met 12 uitdagende

kunstobjecten die kinderen kunnen aanraken,

ontdekken, uitvinden en waar ze mee kunnen

spelen en op kunnen klimmen! Homo Ludens

is nog tot en met oktober 2010 in Aqua Zoo

Friesland te bewonderen!

Uniek kunstproject met 12 uitdagende

kunstobjecten die kinderen kunnen aanraken,

ontdekken, uitvinden en waar ze mee kunnen

spelen en op kunnen klimmen! Homo Ludens spelen en op kunnen klimmen! Homo Ludens

is nog tot en met oktober 2010 in Aqua Zoo

Friesland te bewonderen!

Beleef een spetterend avontuur in

Aqua Zoo FrieslandBeleef een spetterend avontuur in Beleef een spetterend avontuur in Beleef een spetterend avontuur in Beleef een spetterend avontuur in Beleef een spetterend avontuur in Beleef een spetterend avontuur in Beleef een spetterend avontuur in Beleef een spetterend avontuur in Beleef een spetterend avontuur in Beleef een spetterend avontuur in Beleef een spetterend avontuur in

Aqua Zoo Friesland Aqua Zoo Friesland Aqua Zoo Friesland Aqua Zoo Friesland25% korting

Loop samen met pinguïns over het strand, begeef je tussen ringstaartmaki’s, wallabies en kangoeroes en pas op dat je niet nat wordt als de zeeberen of zeehonden een duik in het water nemen! Tegen inlevering van deze bon ontvang je bovendien 25% korting op de entreeprijs van Aqua Zoo Friesland (maximaal 4 personen). Deze bon is geldig van 1 september tot en met 31 oktober 2010 en niet geldig i.c.m. andere acties en/of arrangementen.

Aqua Zoo Friesland | De Groene Ster 2 | 8926 XE Leeuwarden

T 0511-431214 | W www.frieslandzoo.nl | E frieslandzoo@zodiaczoos.nl

Untitled-1 1 1-7-2010 12:19:46

(voor)lezen is leuk!

en bij de bibliotheek voor kinderen nog gratis ook

ontdekdebieb.nl

tjalling de vries (1959) is sinds 1991 algemeen kinderarts in het Medisch Centrum Leeuwarden. Hij is getrouwd en vader van drie kinderen: Fedde (1991), Marga (1995) en Anne (1998).

SanneDe gynaecoloog belt: of ik even wil kijken bij een pasgeboren kind, ze weten het niet zeker maar… Ik kom de verloskamer binnen. Moeder ligt op het verlosbed bij te komen en vader hangt zorgzaam over haar heen. Samen kijken ze naar Sanne. Ik feliciteer hen met de geboorte, stel me voor en leg uit: ‘Ik ben gevraagd om naar Sanne te kijken.’ ‘Ga uw gang’, zegt moeder. Ze wil haar dochter aan me geven, maar ik onderzoek Sanne liever terwijl ze bij haar moeder ligt. In één oogopslag zie ik dat Sanne alle kenmerken heeft van het syndroom van Down. Toch begin ik eerst met het luisteren naar hart en longen, die goed klinken. Dan bekijk ik haar gezicht en zie de grote tong, de schuin oplopende ogen, de plooien in de ooghoeken en de korte nek. Beide handen hebben een viervingerlijn en de duim is kort. Ik wijs het aan en benoem wat ik zie. Tot slot pak ik Sanne even op: ze is slap.‘Uw dochter heeft het syndroom van Down’, zeg ik. Het is even stil. Vader schuifelt wat heen en weer en moeder kijkt Sanne in de ogen. ‘Ik dacht het al’, zegt moeder, ‘ik zag het meteen toen ik haar op mijn buik kreeg.’ Vader kijkt haar en mij zwijgend aan. Ik leg uit hoe ik tot de diagnose kom.

Kinderen met het syndroom van Down hebben veel extra zorg nodig. Al in de eerste dagen kan een darmafsluiting aan het licht komen. Sommige kinderen hebben een hartafwijking. Kinderen met het Downsyndroom zijn slap en hebben mede daardoor moeite met drinken. Als ze wat ouder zijn, hebben ze vaak oorontstekingen en huidproblemen. Als ze een jaar of 10 zijn is er een verhoogde kans op schildklierziekten en gewrichtsproblemen. Ze ontwikkelen zich trager en minder goed dan andere kinderen. Er zijn dus veel medische zorgen. Meer nog zijn er zorgen voor de ouders. Gezonde kinderen worden uiteindelijk zelfstandig, kinderen met het Downsyndroom hebben bijna altijd levenslang zorg van hun ouders nodig. Kinderen met het Downsyndroom kunnen ontzettend verrassend en ontwapenend zijn. Ik ken kinderen die me eerst omhelzen als ze voor controle komen. Er zijn er ook die zeggen dat ze me heel stom vinden, me niet aankijken en niet weten hoe snel ze weg moeten komen.

Natuurlijk zijn de ouders van Sanne verdrietig. Ze komen met allerlei vragen en ik wil natuurlijk van alles uitleggen. Maar eerst moet er ruimte zijn voor emoties: blijdschap over de geboorte, verdriet over de extra zorgen. ‘Schrijf de vragen maar op, ik kom later vandaag langs’, zeg ik. Dat vinden ze een goed plan. In de hoek van de verloskamer schrijf ik mijn bevindingen op en bespreek ze met de gynaecoloog en verpleegkundigen.

Als ik uit de deur loop, hoor ik moeder zeggen: ‘Ach, kleine meid. Je bent wel onze dochter hoor. Mama houdt van je.’ Inwendig knik ik, dit komt wel goed.

35

36

Mirjam van Houten

Janneke Bos fan ferloskundigepraktyk De Swanneblom: ‘Wy sizze altyd tsjin ús kliïnten: wêr’tst dy sels it noflikst fielst, dêr befalst ek it bêste, as der fierder gjin medysk risiko is. Guon froulju fiele harren feiliger yn it sikehûs, mar by ús yn ’e praktyk kieze de measten derfoar om thús te befallen. At de befalling noch net yn folle gong is, kinst thús yn dyn eigen fertroude omjouwing moai wat ompiele, dan kinst ûnder dyn eigen dûs en boppedat fielt de oansteande heit him faak ek wat nuttiger thús.’ De heit yn spee set kofje en makket de kreamferpleechkundige paadwiis. In sêft muzykje op ’e eftergrûn, sels waksineljochtsjes kinne soargje foar in ûntspannende sfear. Bearegesellich sil it fansels net wurde by in thúsbefalling, mar it is wol bekend dat in omjouwing dêr’tst

dy net noflik fielst, in remjend effekt hawwe kin op de weeën. It is dus net sa dat in sikehûsbefalling per definysje altyd feiliger is as thús befalle. ‘Ast thús oan it befallen bist, en der dogge har geandewei komplikaasjes foar, dan kinst altyd noch nei it sikehûs gean. Dy tiid dy’tst dan kwyt bist mei it reizgjen, kinst ek kwyt wêze ast al yn it sikehûs bist. Want dêr kinne ek problemen ûntstean en moatte de gynekolooch en oar kwalifisearre personiel miskien noch fan hûs komme. Boppedat moat der ek noch in operaasjekeamer beskikber wêze. It is dus net sa dat der yn it sikehûs 24 oeren deis kwalifisearre personiel oanwêzich is. Wy wolle mei syn allen wol graach nei sa’n situaasje ta, mar dat is no noch net sa. Dat kostet nammentlik

thús of yn it sikehûs befalle

Wêr strykt de earrebarre del?

Nederlân is ien fan de pear lannen dêr’t froulju kieze kinne foar in thúsbefalling. Undersikers binne der noch net oer út oft in befalling yn it sikehûs altyd feiliger is as in befalling thús. Dêrom bliuwt it in lêstige kar.

37

in soad jild. Dêrom hâlde wy der mei in thúsbefalling altyd rekken mei dat wy eventueel nei it sikehûs moatte, dat risiko kalkulearje wy fan tefoaren al yn.’By de earste poppe is de kâns dat de kreamfrou ûnder de befalling nei it sikehûs moat grutter as by in twadde poppe. ‘Fan de froulju dy’t by de earste swangerskip kieze foar in thúsbefalling, belânet in bytsje mear as de helte úteinlik dochs yn it sikehûs. Dat hoecht dan net sasear in akút probleem te wêzen, soms is it goed dat de gynekolooch efkes mei-beoardielet, dan nimme wy it sekere foar it ûnsekere. Boppedat moat by in earste

befalling it lichem fan de frou him noch bewize. It lichem hat nea earder mei in befalling te meitsjen hân, dus dan witst ek net oft de búk wol wit hoe’t er weeën meitsje moat. It kin sa wêze dat der weeë-

opwekkers nedich binne, dat kin allinnich yn it sikehûs. Of der rinne oare saken net hielendal goed. De befalling duorret bygelyks sa lang dat de frou skjin oanein is en it persen net mear wol. Dan moat der in keunstbefalling komme en ek dat kin allinnich yn it sikehûs. Boppedat is it sa dat pinebestriding allinnich yn it sikehûs mooglik is.’ In oar neidiel fan thús begjinne oan de befalling: in eventueel autoritsje nei it sikehûs wylst de weeën yn folle faasje binne is ek net altyd sa’n pretsje. By in polyklinyske befalling giet de kreamfrou op wei nei it sikehûs by sa’n trije, fjouwer sintimeter ûntsluting. As der gjin medyske yndikaasje is moat de sikehûskeamer sels betelle wurde. Dat kostet inkelde hûnderten euro’s. Yn alle gefallen is it ferstannich om mei beide senario’s rekken te hâlden. Watst yn it foar ek beslútst, it kin altyd oars komme. ‘Dêrom prate wy ek altyd oer de “voorgenomen plaats van bevalling.”’ Oer it algemien jildt: hokker kar oft der ek makke is, de kreamfrou hâldt sa lang mooglik de rezjy. ‘Ek al hat se keazen foar in polyklinyske befalling, at it ienkear safier is, kin it sa wêze dat se tinkt: at ik no net yn ’e auto hoech, dan doch ik it ek net! En dan hoecht dat fansels ek net.’ Eins makkest

de úteinlike kar dus pas at it weeëgeweld al losbarsten is. Janneke Bos: ‘Wy nimme allinnich it beslút at de mem of it bern yn gefaar is. Earder net, dan hat de mem de rezjy.’ En de measte ferloskundigen en kreamferpleechsters binne wol wat wend at it om thúsbefallingen giet; al soe

de hiele famylje derby oanwêzich wêze. Janneke Bos: ‘Wy easkje allinnich in bêd dat ûnder stiet, en wat romte om it bêd hinne is winsklik. At ien trije heech achter op in flatsje wennet of op in wenboat dêr’tst troch in lûkje nei binnen moatst, ja dan advisearje wy wol in sikehûsbefalling. Mar oer it algemien kin it hiel gau thús, as der gjin komplikaasjes binne. In bedsje foar de poppe, kruken en skjinne lekkentsjes, dat is it wichtichste. En yn needgefallen hawwe wy ek altyd wol skjinne teedoeken yn ’e auto hear!

It is net sa dat der yn it sikehûs 24 oeren deis kwalifisearre personiel oanwêzich is.

Eins makkest de úteinlike kar pas at it weeëgeweld al losbarsten is.

38

lytse griemers!Der binne in hiel soad moaie ‘lytse griemerfoto’s’ ynstjoerd; se binne te sjen op www.heitenmem.nl. De foto’s mei de measte stimmen ha in plakje fertsjinne yn it Heit & Mem-tydskrift.

‘Ik wie 38 doe’t ik pake waard fan Jarn. Dat wie hiel bysûnder. Op de dei fan de berte fan Jarn wie ik oan it wurk, doe’t de tillefoan gie en ús dochter ‘gefeliciteerd pake’ rôp. Op dat momint giet it je dochs troch de lea dat der in nij mantsje bykommen is. it is fansels ek hiel spesjaal, de earste pakesizzer! Jarn is in hiel beweechlik leaf jonkje. Alle wiken sjoch ik him wol in kear. Meastentiids sitte wy dan tegearre achter de kompjûter en sjogge wy op Youtube nei de trekkers. Jarn wennet op de pleats yn Grou en hy is sljocht op alles wat mei de buorkerij te krijen hat. Hy kin alle bisten noch net by namme, mar de lûden kin er prima neidwaan. Syn eigen trekker mei bisten en allerhanne knopkes dêr’t bistelûden ûnder sitte, is dan ek favoryt. Tegearre sjogge we ek regelmjittich eefkes by de eintsjes en fansels ha we dan hiele ferhalen. Ik sjoch it as in foarrjocht sa jong pake te wêzen. As hy tweintich jier is dan bin ik noch yn it wurk en hoopje dan ek noch sa fit en sûn te wêzen as no. Ik bin njonken pake fan Jarn ek heit fan trije moaie dochters. De âldste twa binne al folwoeksen mar ús jongste dochter Jitsina is no 10 jier en in hiele leuke tante foar Jarn!’

Wolsto reagearje op dit artikel? Dat kin op www.heitenmem.nl

Pake syn PoP

namme: Richard van den

Bogert (40) en Jarn (2) Boersma

Wenplak: Reduzum

hobby: keatsen

relaasje: al 15 jier troud mei

Hilly van den Bogert

Bisto pake of beppe en

wolsto ek meidwaan oan dizze

rubryk? Stjoer dan in foto op

fan dysels mei dyn pake- of

beppesizzer (oant 12 jier) nei

ynfo@heitenmem.nl.

39

In ferpletterjende saga ynde Ierske ferteltradysje

It boek fan 2010!Fan de skriuwer fan

‘De Hearen fan Fryslân’

Flechtsjend fan it slachfjild yn 1315 wit Niall

Eagleton by de Shannon River yn Ierlân oan

de dea te ûntkommen. Hast sânhûndert

jier letter wurdt kandidaat-gouverneur John

Hamilton op in kiezersfeest yn Montana del-

sjitten. Swier ferwûne oerlibbet er de kûgel

út de loop fan in Winchester 70. Mar de

moeting mei de dieder, in froulike Eagleton,

sil syn libben folslein op ’e kop sette.

It Eagleton Segel is de yndrukwekkende saga

fan de famylje Eagleton. Fiere neikommelingen

fan High King Brian Bóroimhe dy’t yn Amearika,

Ierlân en Fryslân wenje, komme werom ta de

oarsprong. In brutsen segel fan kostber metaal

wiist de Eagletons it paad en is beskiedend

foar har lot.

It Eagleton Segel is in ferpletterjende fertelling

yn de Ierske ferteltradysje. Yn in daverjend

tempo sleept de skriuwer de lêzer mei oer

slachfjilden en oseanen, troch maffia-

bolwurken en nei de desolate stiltes fan in

ferstoarn lân. De hertstocht en de leafde

bloeie, en altyd baarnt it fjoer fan de Ierske

ûnfersetlikheid. In wichtich tema yn it boek

is de magyske ferbûnens fan de Eagletons

mei de kening fan de loften, de earn.

I N Ú T J E F T E F A N D E F R I E S E P E R S B O E K E R I J > W W W . F R I E S E P E R S B O E K E R I J . N L

Arjen Terpstra (1948) is ûndernimmer en skriuwer, wrâldboarger en Fries.

Yn 2008 debutearre er as romanskriuwer mei de ûnderskate kearen

werprinte emigraasjeroman De hearen fan Fryslân, dêr’t er yn 2010

de Rink van der Velde-priis foar krige.

It Eagleton Segel is te keap yn ’e boekhannel en te bestellen fia ynternet of tillefoanysk

(tusken 9 en 12): 088-8005642. Formaat: 14 x 21 cm. 480 siden. Priis 22,50

FPB-ADV HEIT & MEM 2010 20-07-2010 16:34 Pagina 1