HEIDENHAINinfo 41

16
HEIDENHA IN FO 41 “De ACANTO biedt de wereld van de luchtmeettechniek een veel groter meetbereik” pagina 3 NOVEMBER 2011, UITGAVE 41 2 Jaap Bazuin: Ook op Precisiebeurs spelen wij in op vraag naar absolute meetsystemen 4 Gerhard van Meurs, Van Dongen Engineering: “De ACANTO biedt de wereld van de luchtmeettechniek een veel groter meetbereik” 6 Rob van der Sluis, MTSA Technopower: “De ACANTO verruimt onze mogelijkheden in fijnmechanische oplossingen” 8 Wim Venema en Jan Reinder Fransens, Irmato Group: “De ACANTO heeft onze warme belangstelling” 10 Nieuw: Impulsgevers ROC/ROQ 400 met PROFINET en PROFIBUS interface, ideaal voor de automatiseringstechniek Nieuw: Lengtemeetsysteem LIDA 403 met goede thermische eigenschappen, bijzonder geschikt voor meetmachines. 11 Nieuw: Inductieve impulsgever EBI 1135 voor servomotoren met EnDat 2.2-interface Winnaar programmeerwedstrijd: Filiep Verpoucke, Vrij Technisch Instituut Roeselare 12 Absolute hoekmeetsystemen RCN-serie: geoptimaliseerde aftasting en statorkoppeling 13 Nieuw: LIC 4000: Eerste absolute open lengtemeetsysteem (resolutie 1 nm) met seriële EnDat 2.2 interface HEIDENHAIN Nederland, Copernicuslaan 34, 6716 BM Ede, tel. 0318-581800, e-mail: [email protected]

description

Relaiemagazine November 2011 met o.a. Precisiebeurs, Gerhard van Meurs, Van Dongen Engineering: “De ACANTO biedt de wereld van de luchtmeettechniek een veel groter meetbereik”, Rob van der Sluis, MTSA Technopower: “De ACANTO verruimt onze mogelijkheden in fijnmechanische oplossingen”, Wim Venema en Jan Reinder Fransens, Irmato Group: “De ACANTO heeft onze warme belangstelling”, Impulsgevers ROC/ROQ 400 met PROFINET en PROFIBUS interface, ideaal voor de automatiseringstechniekNieuw: Lengtemeetsysteem LIDA 403 met goede thermische eigenschappen, bijzonder geschikt voor meetmachines, Inductieve impulsgever EBI 1135 voor servomotoren met EnDat 2.2-interface Winnaar programmeerwedstrijd: Filiep Verpoucke, Absolute hoekmeetsystemen RCN-serie: geoptimaliseerde aftasting en statorkoppeling, LIC 4000: Eerste absolute open lengtemeetsysteem (resolutie 1 nm) met seriële EnDat 2.2 interface

Transcript of HEIDENHAINinfo 41

Page 1: HEIDENHAINinfo 41

HEIDENHAINFO

41

“De ACANTO biedt de wereldvan de luchtmeettechniekeen veel groter meetbereik”pagina 3

NOVEMBER 2011, UITGAVE 412 Jaap Bazuin: Ook op Precisiebeurs spelen wij in op vraag naar absolute meetsystemen4 Gerhard van Meurs, Van Dongen Engineering: “De ACANTO biedt de wereld van de luchtmeettechniek een veel groter meetbereik”6 Rob van der Sluis, MTSA Technopower: “De ACANTO verruimt onze mogelijkheden in fijnmechanische oplossingen”8 Wim Venema en Jan Reinder Fransens, Irmato Group: “De ACANTO heeft onze warme belangstelling”10 Nieuw: Impulsgevers ROC/ROQ 400 met PROFINET en PROFIBUS interface, ideaal voor de automatiseringstechniek

Nieuw: Lengtemeetsysteem LIDA 403 met goede thermische eigenschappen, bijzonder geschikt voor meetmachines.11 Nieuw: Inductieve impulsgever EBI 1135 voor servomotoren met EnDat 2.2-interface

Winnaar programmeerwedstrijd: Filiep Verpoucke, Vrij Technisch Instituut Roeselare12 Absolute hoekmeetsystemen RCN-serie: geoptimaliseerde aftasting en statorkoppeling13 Nieuw: LIC 4000: Eerste absolute open lengtemeetsysteem (resolutie 1 nm) met seriële EnDat 2.2 interface

HEIDENHAIN Nederland, Copernicuslaan 34, 6716 BM Ede, tel. 0318-581800, e-mail: [email protected]

Page 2: HEIDENHAINinfo 41

Een belangrijk voordeel van dit absolute open meetsys-teem LIC 4000 is dat de positie direct bekend is, dezogenaamde homing. De seriële EnDat-interface zorgtvoor de digitale overdracht, waardoor de gebodennauwkeurigheid en resolutie, zonder beperkingen doorde overdracht zelf, optimaal gebruikt kunnen worden.

Het aantal absolute meettasters dat wij kunnen aanbie-den wordt steeds verder uitgebreid. Onze nieuwe serietasters ACANTO onderscheiden zich door hun absolu-te positievorming, die direct bij het inschakelen be -schikbaar is, en deze zijn daarmee zeer geschikt voor toepassingen in de ‘in-productie’ meettechniek, inmeer voudige meetopstellingen én in geautomatiseer-de testopstellingen.Een hoge nauwkeurigheid en hogeresolutie wordt o.a. mogelijk gemaakt door de optischeaftasting van de absolute verdeling in de meettaster,een techniek die wij al jaren toepassen in de absoluteimpulsgevers. Mede dankzij de zeer kleine afmetingen

zijn de ACANTO-meettasters ook uitermate geschiktvoor multi point inspectie-apparaten, ze zijn snel inbedrijf en bieden hoge data-overdrachtssnelheden.

Drie interviews over toepassing ACANTOIn dit magazine staan drie interviews met bedrijven die, met onze absolute meettasters, voor een specifieksegment mooie systemen kunnen leveren. Zij biedeno.a. de ACANTO aan in de door hen gebouwde oplos -singen.

Het programma 3D-tastsystemen is recent uitgebreidmet de nieuwe TS 460 en TT 460. Het bijzondere vandeze apparaten is dat het schakelsignaal naar keuze viainfra rood of radiografisch verzonden kan worden. Degebruiker heeft daarmee naar keuze de voordelen vanzowel een groot bereik (radiografisch) als een snellesignaaloverdracht (infrarood) tot zijn beschikking.

Jaap Bazuin

Ook op Precisiebeurs spelen wij in opvraag naar absolute meetsystemen

De markt vraagt om producten met een absoluut meetsysteemen HEIDENHAIN kan deze in verschillende types aanbieden. De

lengtemeetsystemen van HEIDENHAIN worden al veelvuldigtoegepast en staan bekend om de nauwkeurigheid. Met de intro-

ductie van de LIC 4000 hebben wij dan nu ook als eerste een abso-luut meetsysteem met resolutie van 1 nanometer, ideaal voor snelle

en nauwkeurige machines.

LIP 201

ERO

Acanto

Op de komende Precisiebeurs kunt u de meeste van degenoemde meetsystemen in werking zien en ons teamgeeft graag een toelichting bij de noviteiten.

Het zéér nauwkeurige open lengtemeetsysteem LIP 200met de hoge interpolatienauwkeurigheid én de moge-lijkheid van een referentiemerk, de 1Dplus, ons lengte-meetsysteem waarmee in twee richtingen positie kanworden gemeten, wordt gedemonstreerd. Ook ons in-crementeel hoekmeetsysteem ERO 6000, die niet alleen constante kwaliteit maar ook de hoge en betrouwbare resolutie in combinatie met hoge nauw-

keurigheid biedt, staan samen met an-dere systemen in een

demo-opstellingop de stand.

Onze specialisten kunnen applicaties toelichten, met ukijken naar toepassingen in uw werkgebied én u adviseren over de technische invulling van uw positie-meetsystemen en motion control producten, zoals besturingselektronica en de direct-drive motoren vanonze dochter ETEL, die ook op onze stand aanwezig is.

Actie Precisiebeurs: Eén micrometer maakt een groot verschilDit jaar hebben wij, naast de vele noviteiten, nog ietsbijzonders op onze stand. De bezoekers kunnen dedikte van een winkelwagenmuntje automatisch latenmeten in een meetopstelling met de ACANTO. Of dedikte van het exemplaar afwijkt van de nominale waar-de, laat de absolute meettaster ACANTO direct aflezen.In dat geval wint de bezoeker een leuk presentje.

Wij begroeten ook ú graag op onze stand om u te infor-meren over de laatste en te verwachte ontwikkelingenop het gebied van onze precisie-systemen.

Jaap Bazuin �

2

PRECISIEBEURS 2011 op 30 november & 1 december

Page 3: HEIDENHAINinfo 41

3

Van Dongen Engineering uit Someren past de gloed-nieuwe meettaster ACANTO van HEIDENHAIN toe. Dit innovatieve bedrijf focust op het vervaardigen vanmeettechniek voor producten die inline of post processgemeten gaan worden. Vooral gericht op posities waarbij zowel hoge nauwkeurig heden als hoge aantal-len bij elkaar komen. De toepassing van de ACANTOdaarbinnen biedt nu een veel groter meetbereik, aldusGerhard van Meurs, Managing Director van Van DongenEngineering.

Van Dongen Engineering focust vooral op productiebedrijven met grotere seriepro-ductie waarbij productieverhoging, kostenverlaging en proceszekerheid de belang-rijkste uitgangspunten zijn. “Wij zijn preferred supplier voor meettechniek voor eenaantal grote spelers in de automobielindustrie, zoals Audi, GM, Opel, en toeleveran-ciers zoals ZF en vele anderen. Voor ZF zijn we onlangs systems supplier gewordenin Amerika. Voor een bedrijf met 12 werknemers, zoals wij dat nu zijn, is dat uniek.Wij opereren binnen de automotive in een speciale niche en spelen daarin met onzeluchtmeettechniek op het hoogste niveau, voornamelijk buiten Nederland”, aldusGerhard van Meurs.

Vooral een bekende naam in de automobielindustrieGerhard van Meurs: “Wij maken vooral dedicated meetopstellingen die in beeldkomen als er een omvangrijke productie moet worden gemeten en men zich niet meer met universele meetmiddelen kan redden. Met name in de automobiel -industrie hebben we de afgelopen 20 jaar naam gemaakt en zijn we uitgegroeid tot

>

Gerhard van Meurs, Managing Director Van Dongen Engineering:

“De ACANTO biedt de wereld van deluchtmeettechniek een veel groter meetbereik”

Meetopstelling voor dynamische meting aan assen (diameters, rondheid, slag)

Page 4: HEIDENHAINinfo 41

4

machineproducent met een werkgebied van geometrische meettechniek, verspa-nings-/ bewerkingsmachines en productieautomatisering en productiemechanisatietot en met assemblage. We leveren meettechniek in die sector voor bijvoorbeeldmotoronderdelen, drijfstangen, versnellingsbakken, remschijven, remtrommels enairbagonderdelen. Met onze dedicated meettechniek kan de producent deze crucialeonderdelen controleren en zijn productieproces bewaken.”

Focus op maatwerkVan Dongen Engineering levert maatwerk: “Wij onderscheiden ons doordat wij onzeklanten een meetopstelling volledig op maat leveren. Daardoor sluit onze meetoplos-sing veel beter aan op de processen die bij de klant voor en na de meetopstellingplaatsvinden. Daarin slagen wij doordat we geen producten van de plank leveren,maar rekening houden met allerlei randzaken bij de opdrachtgever zoals coderen,datamatrix lezen, sorteren en automatiseren. Aanvullende mogelijkheden die alle-maal binnen ons pakket vallen.”

Toepassing ACANTO meettaster van HEIDENHAINDe meettechniek die Van Dongen Engineering veel toepast, is het contactloos metenmet lucht. Daarbij wordt de drukverhoging die ontstaat bij het naderen van de uit-stroomopening omgezet in een maatverschil. Hiermee zijn nauwkeurigheden haal-baar tot 0,1 µm. Deze techniek combineert Van Dongen Engineering sinds kort metde nieuwe meettaster ACANTO van HEIDENHAIN: “Met de nieuwe ACANTObeweegt HEIDENHAIN zich iets meer naar de eindklant toe. Dit betekent dat ze meer

Absolute meettasterACANTO

De absolute meettasters uit deserie ACANTO onderscheidenzich met hun absolute positie-weergave en zijn daarmee zeergeschikt voor toepassingen inde ‘in-productie’ meettechniek,in meervoudige meetopstellin-gen én in geautomatiseerdetestopstellingen.

Een hoge nauwkeurigheid en hoge resolutiewordt mogelijk gemaakt door de optische aftas-ting van de absolute verdeling in de meettaster,in combinatie met een goede lineariteit over degehele meetweg. Deze techniek komt in grotemate overeen met de al jaren van ons bekendeoptische aftasting, toegepast in de absoluteimpulsgevers. Innovatieve glijlagertechnologievan de meetstift verzekert een slijtage- en wrij-vingsarm bedrijf van de meettaster. Mededankzij de zeer kleine afmetingen zijn de ACANTO-meettasters uitermate geschikt voormultipoint–inspectie apparaten. De van andere HEIDENHAIN meetsystemenbekende EnDat 2.2- interface biedt ook bij deACANTO-meettasters de mogelijkheid van eeneenvoudige statusweergave en diagnose. Ookin een snelle inbedrijfname is voorzien en er zijnhoge data-overdrachtssnelheden mogelijk.Door het gebruik van de absolute positie is degemeten waarde direct bij het inschakelenbeschikbaar. Tijdens de inbedrijfname kunnende gegevens uitgelezen worden, terwijl inbedrijf de diagnosegegevens over de kwaliteitvan de signalen opgevraagd kunnen worden.Tevens is het mogelijk OEM-gegevens op teslaan in het geheugen van de tasters.Meettasters uit de ACANTO-serie zijn beschik-baar met een meetlengte van 12 mm en hebben een dichtheidsklasse IP64 voor toepas-sing in een productieomgeving.

Luchtmeetdoorn voor boringsmeting

Meetautomaat voor het volledig geautomatiseerd meten, wegen, coderen en sorteren vandrijfstangen

Page 5: HEIDENHAINinfo 41

5

moeten bieden dan een losse taster, want daarmee kun je nog weinig. Daar hoortdus eigenlijk altijd een stukje mechanica bij om een totaal werkende oplossing voormeettechniek te kunnen leveren. Wij kunnen dat realiseren, als aanvulling op deACANTO. Wij zijn een van de zeer weinige bedrijven in Nederland die zich vanuit huncore business geconcentreerd bezighouden met dedicated meettechniek.”

Verschillende voordelen ACANTO“De ACANTO biedt ook ons een aantal voordelen. Om te beginnen is het meetbereikveel groter dan het meetbereik dat we kennen binnen de luchtmeettechniek. Dezetechniek werkt met een meetbereik tot 0,3 millimeter. De ACANTO gaat tot zelfs 12 millimeter. Daardoor zijn we in staat een lange meetweg te combineren met lucht-meettechniek, door eigenlijk deze twee meetsystemen ‘op elkaar te stapelen’. Viadeze combinatie kunnen we met luchtmeettechniek contactloos werken, dus zonderbeschadigingen, en hebben we tóch een groot meetbereik, de ideale combinatie vantwee werelden. Die combinatie kent zijn specifieke toepassingen, zoals in de semi-conductor wereld. Daar is het cruciaal dat je contactloos werkt, onder andere door deopgedampte lagen. In die sector zijn dikteverschillen en vormafwijkingen vaak groterdan die 0,3 millimeter. We bouwen de ACANTO in ons meetsysteem in en plaatsendaar een luchtmeetuitstroomopening voor. Die twee werken samen in dezelfdenauwkeurigheidsklasse en deze combinatie stelt ons in staat een contactloze metingte doen.”

Proefopstelling voor meten nokkenassen“De ACANTO is nieuw en we zijn nu met een proefopstelling bezig voor het metenvan een nokkenas voor de automobielindustrie. Deze meting vereist een beduidendlangere meetweg en daarvoor heb je een lengtemeetsysteem nodig dat toch com-pact in te bouwen is. Onze meettechniek in combinatie met de ACANTO maakt ditmogelijk. Die testopstelling gaat in nauwe samenspraak met HEIDENHAIN omsamen tot een werkend geheel te komen. Als dit slaagt, dan zal de ACANTO binnendeze opzet een vast item worden. Wij maken ook meetsoftware, aangepast op deautomobielindustrie. Binnen de branche is een afspraak gemaakt hoe data behandeldmoet worden en daarvoor hebben wij software gemaakt. Inmiddels hebben we deaansturing en uitlezing van de ACANTO in onze software opgenomen en kan de ACANTO laagdrempeliger ingezet worden voor specifieke toepassingen.”

Samen sterk; praktische kennis en nauwkeurig meetsysteemHEIDENHAIN verwacht een vruchtbare samenwerking met Van Dongen Engineering.Naast de promotie en het integreren van de ACANTO meettasters in de door hen tebouwen en aan te bieden producten zal HEIDENHAIN ook leads leveren. Op dezemanier kunnen geïnteresseerde potentiële kopers adviezen verwachten van eenkundige dealer die nog dichter bij hun activiteiten staat. �

Luchtmeetdoorn voor boringsmetingMeetautomaat voor drijfstangen (weegstation)

Het meetbereik van de ACANTO veel groter dan het

meetbereik dat we kennen binnen de luchtmeettechniek.

Page 6: HEIDENHAINinfo 41

6

Rob van der Sluis, Manager Sales & Marketing MTSA Technopower:

“De ACANTO verruimt onze mogelijkheden in fijnmechanische oplossingen”

MTSA Technopower uit Arnhem ontwerpt, bouwt enonderhoudt klant specifieke apparaten, installaties enspeciaalmachines. Binnen hun leveringen spelen meet-tasters een rol, zo ook die van HEIDENHAIN. De nieuweACANTO meettaster zal naar verwachting ook toegepastgaan worden. Rob van der Sluis, Manager Sales & Marketing: “HEIDENHAIN is benieuwd naar onzegebruikstoepassingen van de ACANTO.”

Veelal betreft de levering van MTSA Technopower een eenmalige oplossing, vanpilot tot kleine serie of tot full scale fabriek. Rob van der Sluis: “Wij bieden integraleen innovatieve multidisciplinaire totaaloplossingen. Van haalbaarheidsstudie en bouwtot en met inbedrijfstelling, service en onderhoud. Dit is mogelijk door de combinatieonder één dak van procestechnologie, werktuigbouw, elektrotechniek, automatise-ring en instrumentatie. Ook leveren we tools voor research & development op hetgebied van prototyping, pilotplants en speciale meetapparatuur. Tot slot heeft MTSA Technopower een aantal producten medeontwikkeld waarbij wij beschikkenover de Intellectual Property en dit wereldwijd vermarkten”, aldus Rob van der Sluis.

‘We hebben regelmatig overleg met

de engineers van HEIDENHAIN over

de toepassing van hun meettasters.’

Page 7: HEIDENHAINinfo 41

Diversificatie van activiteitenRob van der Sluis: “Door autonome groei en overnames heeft MTSA Technopower de afgelopen jaren haar activitei-ten gespreid. Dat heeft geleid tot verbrede kennis en een hogere toegevoegde waarde voor onze opdrachtgevers. Zijkunnen hun opdrachten nu op één plaats neerleggen en communiceren bovendien met één contactpersoon. MTSA Technopower wordt regelmatig gevraagd complexe opdrachten uit te voeren binnen de processector, de energiesector en in de food en pharma.”

Samenwerking met HEIDENHAIN“We leveren ook service. Daar vallen eigenlijk de meeste activiteiten onder die wij al langere tijd uitvoeren voorHEIDENHAIN in verband met de meettasters. Het gaat daarbij om het modificeren van bestaande systemen of hetintegreren van technische producten daarin. Het kan bijvoorbeeld zijn dat HEIDENHAIN bij een klant van hen een taster in een bestaande machine wil inbouwen. Daar komt een stukje engineering, inbouwen en integreren bij kijkenen dat kunnen wij verzorgen. We hebben regelmatig overleg met de engineers van HEIDENHAIN over de toepassingvan hun meettasters. Maar ook voor door ons te bouwen machines die zéér nauwkeurig moeten meten, hebben wetasters nodig. Deze betrekken we onder andere bij HEIDENHAIN en zij attendeerden ons onlangs op de nieuwe meet-taster ACANTO. Deze kunnen we inbouwen in onze eigen oplossingen, maar we zullen we gaandeweg ook tegenko-men binnen meetopstellingen die we servicen voor de klanten van HEIDENHAIN.”

Interessante features ACANTO“De ACANTO heeft een aantal nieuwe interessante features. De optische aftasting van de absolute verdeling in demeettaster maakt een hoge nauwkeurigheid en resolutie mogelijk, gecombineerd met een goede lineariteit over de hele meetweg. Ook is in een snelle inbedrijfstelling voorzien en zijn er hoge data overdrachtsnelheden mogelijk”, aldus Rob van der Sluis. ACANTO meettasters zijn beschikbaar met een meetlengte van 12 mm en heb-ben een dichtheidsklasse IP64 voor toepassing in een productieomgeving. Voor MTSA Technopower zijn dit produc-teigenschappen die het toepassen van de ACANTO bijzonder aantrekkelijk maken. Zo heeft HEIDENHAIN er een vak-kundige ‘supporter’ bij gekregen. �

Mobiele energiecentrale, aangedreven door waterstof

Page 8: HEIDENHAINinfo 41

8

Irmato, onderdeel van de Irmato Group in Weert, is eenmultidisciplinair ingenieurs- en adviesbureau voor demachine- en apparatenbouw. De locatie in Drachten,bekend vanwege haar hoogwaardige meettechniek, iseen verzelfstandiging van de machinebouwafdeling vande Philips vestiging voor scheerapparaten. WimVenema: “ Vorig jaar is Braincenter Noord uit Drachtenovergenomen en onder de naam Irmato IndustrialSolutions Drachten BV is de nieuwe vestiging inmid-dels een aantal maanden operationeel en zijn de activi-teiten die in Drachten werden uitgevoerd succesvolgeïntegreerd binnen Irmato.”

One-stop-shopping conceptWim Venema: “Door de integratie van de activiteiten inDrachten zet Irmato een grote stap in haar one-stop-shopping concept. In dit totaalconcept neemt Irmatozowel het design, de engineering alsmede het volledigeprojectmanagement en de realisatie voor haar reke-ning. Ook biedt Irmato hoogwaardige meetoplossin-gen en de (P)ECM technologie en ondersteunt bij hetinzetten van ICT-oplossingen op het gebied van CAD,CAM en PDM.”

Voorheen PhilipsJan Reinder Fransens: “Onze meetspecialisten zatenvoorheen bij de productontwikkelaars van Philips aantafel. Bij de ontwikkeling van een nieuw product kon zo

“De ACANTO heeft onze warme

Eén van de specialisaties van inge-nieurs- en adviesbureau Irmato ismeettechniek. Met HEIDENHAINbestaat al een langere relatie van-wege de toepassing van de lengte-meetsystemen van HEIDENHAIN.De introductie van de ACANTOmeettaster heeft de belangstellinggewekt. Irmato Drachten, een vande vestigingen van Irmato, test mo-menteel alle door HEIDENHAIN opgegeven specificaties van de ACANTO meettaster op hun toepasbaarheid. Wij gaan het ge-sprek aan met Wim Venema, werk-zaam als Sales Manager en Jan Reinder Fransens, Systeem -architect bij dit innovatieve bedrijf.

Wim Venema, Sales Manager en Jan Reinder Fransens, Systeemarchitect Irmato Group:

Page 9: HEIDENHAINinfo 41

9

belangstelling”

direct worden meegedacht over een cruciale vraag: hoegaan we het nieuwe product straks in de productiedaadwerkelijk meten? Bij die productie, bijvoorbeeldvan scheerapparaten, gaat het om miljoenen stuks perjaar. Je komt dan al snel uit op steekproefsgewijsmeten, nog even los van de initiële meting bij de pro-ductontwikkeling zelf.” Wim Venema: “Nu we alsIrmato op eigen benen staan, leveren wij onze specifie-ke meetkennis niet alleen aan Philips, maar ook aanandere opdrachtgevers. Onze meetspecialisten hebbende beschikking over veel meetmiddelen. Variërend vaneenvoudige meetklokjes tot en met complexe meetma-chines die compleet autonoom hun werk doen.”

Goede relatie met HEIDENHAIN Jan Reinder Fransens: “Van oudsher hadden we algoede en intensieve contacten met HEIDENHAIN ophet terrein van de glaslinialen. Onze meetmachines ende productiemachines die we vervaardigen bevindenzich eigenlijk allemaal in het micrometergebied. Al in2000 hadden we meetopstellingen met HEIDENHAINglaslinialen met een 0,1 micrometer resolutie. Wat wijmomenteel zien, is de situatie waarin traditioneel meet-klokjes werden gebruikt in een serie tasters die zo lang-zamerhand niet meer geserviced wordt. De nieuweACANTO zou daarvoor als vervanging een alternatiefkunnen zijn.”

Colofon:HEIDENHAINinfo is een uitgave van HEIDENHAIN NEDERLAND B.V. Het blad verschijnt periodiek en wordt gratis toegezonden aan haar relaties.Redactiesecretariaat en administratie: Anna Weerd. Adreswijzigingen s.v.p. doorgeven via e-mail: [email protected] Copernicuslaan 34, 6716 BM EDE, Postbus 92, 6710 BB EDE, Tel. (0318) 58 18 00, Fax (0318) 58 18 70. Internet: www.heidenhain.nlHoofdredactie: Ing. J.E. Bazuin. Redactie: Directie: ing. J.E. Bazuin / Productmanagement: ing. N.Th. Schuitemaker Eindredactie en realisatie: Enterprise Communications, Huissen. Overname van artikelen is toegestaan mits met bronvermelding.

Automatische gegevensopslagWim Venema: “Het feit dat je de taster aan een bus-systeem kunt aansluiten, maakt het mogelijk de gege-vensopslag automatisch te verzorgen. Bij een traditio-neel meetklokje moet de operator, als hij met die gege-vens iets wil bereiken, toch het klokje uitlezen en degegevens ergens invoeren. Met de ACANTO kun je datdirect automatiseren. Aangezien wij vanwege de hogeaantallen in productie, zoals eerder gemeld, steek-proefsgewijs meten, moet je netjes statistisch omgaanmet al je meetresultaten. Je meet offline en geconsta-teerde trends en uitschieters worden weer teruggekop-peld naar het productieproces. Met de ACANTO kun jedat automatiseren en vereenvoudigen.”

Testen van mogelijkhedenWim Venema: “Momenteel zijn we bezig met eengrote klant en HEIDENHAIN, in een driehoek dus, omde opgegeven papieren specificaties van HEIDENHAINin kaart te brengen. Die waren tot voor kort nog onbe-kend. We zijn al langere tijd partner van HEIDENHAINen hebben vertrouwen in hun producten. Op meet -gebied hebben wij een goede naam en als wij met nieuwe meetoplossingen komen, is de markt daar altijdin geïnteresseerd. In dat kader testen we nu de nieuwe ACANTO”. �

Page 10: HEIDENHAINinfo 41

Het programma van de impulsgevers van HEIDENHAIN, geschikt voor integratie in een veld-bus-omgeving (PROFIBUS-standaard) is met een aantal varianten uitgebreid. De standaardimpulsgevers uit de serie ROC / ROQ 400 met de 58 mm behuizing zijn nu ook beschikbaarmet de PROFINET-interface.

PROFINETNieuw in het impulsgeverprogramma van HEIDENHAINzijn de varianten met de PROFINET-interface. Deze syste-men ondersteunen de functies uit klasse 4 (volledigeschaal- en preset functies) en ze bieden op Ethernet geba-seerde real-time communicatie. Deze impulsgevers zijnuitermate geschikt voor toepassingen in de apparaten-bouw, maar ook in installaties voor de productie- en pro-cesautomatisering en bijvoorbeeld aandrijfsystemen.

PROFIBUSDe impulsgevers met de PROFIBUS-interface ondersteu-nen nu het DP-V2 profiel en zijn daarmee geschikt voortoepassingen voor de besturing van robots en in de pro-ductietechniek. Ingewikkeld werk met bekabeling is ver-leden tijd, want deze HEIDENHAIN impulsgevers wordenin een PROFIBUS-systeem met connectoren verbonden.Deze verbindingstechnologie levert nog een ander voor-deel tijdens de inbedrijfname: het risico op ESD-schadeaan meetapparatuur wordt verminderd. Absolute impuls-gevers met PROFIBUS zijn beschikbaar als multi-turn enals single-turn variant, die beide overeenkomstig de toe-passing geconfigureerd kunnen worden. �

10

Nauwkeurigheid, verplaatsingssnelheden eninbouwhoogteDe LIDA 403 biedt een nauwkeurigheid van ± 3 μm.Open lengtemeetsystemen uit de serie LIDA 400onderscheiden zich al door hun hoge nauwkeurigheid incombinatie met gebruikersvriendelijke aanbouwtoler-anties. Daarnaast hebben zij hoge maximale verplaat-singssnelheden (tot 480 m/min) en is de inbouwhoogtevan de aftastkop gering. De montage is door de aan deachterkant aangebrachte kleeflaag PRECIMET® ergeenvoudig.

Lengtemeetsysteem met goede thermische eigenschappen (temperatuurstabiliteit), bijzondergeschikt voor het gebruik bij meetmachines

Nieuw: LIDA 403, toepasbaar tot 3 meter

Met de invoering van het nieuwe lengtemeetsysteem LIDA 403 met delingsdragers van glas en glaskeramiek (ZERODUR®, ROBAX®),wordt het toepassingsgebied van deze linialen enorm uitgebreid. De over een groot temperatuurbereik gedefiniëeerde uitzettings -coëfficiënt maakt het mogelijk ze ook toe te passen in meetmachines die ingezet worden in een productieomgeving.

Nieuw: Nu met PROFINET en PROFIBUS interface

Impulsgevers ROC / ROQ 400, ideaal voor de automatiseringstechniek

Standaard aftastkop ‘leest’ ook verdeling opglas en glaskeramiekVoor het aftasten van de verdelingen op het glas en hetglaskeramiek zijn geen speciale aftastkoppen nodig,zodat de standaard aftastkoppen van de LIDA 400 zon-der problemen gebruikt kunnen worden.

Delingsperiode van 20 micron, liniaal tot 3 m.De meetsystemen van het type LIDA 403, leverbaar inmeetlengtes tot 3 meter, hebben een delingsperiodevan 20 micron en zijn voorzien van de gangbare inter-faces 1VSS en TTL. Deze meetsystemen zijn beschik-baar met referentiemerken maar hebben aanvullenddaarop ook nog geïntegreerde magnetische eindscha-kelaars.

Deze linialen zijn vooral geschikt voor gebruik in coördi-naten-meetmachines, productie-eenheden, de automa-tisering in de elektronicafabricage en in combinatie metlineaire motoren. �

Page 11: HEIDENHAINinfo 41

Zo moet een snelle digitale seriële interface voor de vei-lige overdracht van een hoge-resolutie absolute positie-waarde, ook in een omgeving met veel elektromagneti-sche verstoringen zoals bij lasrobots, veilig zijn.

Absolute inductieve multiturn-impulsgeverEBI 1135De EBI 1135 vergroot het productenspectrum vanHEIDENHAIN als absolute inductieve impulsgeversmet de puur seriële interface EnDat 2.2. De absolutemultiturn-impulsgever heeft een totale resolutie van 34 bit. (singleturn: 18 bit, multiturn: 16 bit).

Kleinste absolute impulsgevers in zijn soortDoor de modulaire opbouw zonder kogellagers en metde batterij gebufferde teller voor de omwentelingen,zijn zeer compacte afmetingen mogelijk. Met een lengte van minder dan 13 mm en een behui-zingsdiameter van slechts 37 mm, behoort dezeimpulsgever tot de kleinste absolute impulsgevers inzijn soort. Daardoor is deze encoder bijzonder geschiktvoor het toepassen in de kleine, hoog dynamische ser-vomotoren in de robot- en automatiseringstechniek.

Inductieve aftastingDe nieuwe impulsgevers zijn voorzien van de geoptima-liseerde en zeer robuuste inductieve aftasting. Dit ismogelijk, omdat er geen optische componenten (glazenverdeling, LED) nodig zijn die door schokken, trillingen,hoge temperaturen en vervuiling beïnvloed kunnenworden.

De grotere toelaatbare axiale aftasttoleranties van ± 0,3mm, het grote bereik van de voedingsspanning van 3,6tot 14 V en het, in vergelijking met een multi-turn deelvan een mechanische transmissie, sterk vergroot multi-turn bereik van 65.536 te onderscheiden omwentelin-gen, vergroot daarbij het toepassingsgebied. �

Nieuw: Impulsgever voor servomotoren met PROFINET-interface

Inductieve impulsgever EBI 1135 met kleine behuizing In de robottechniek en in de automatisering worden servo-aandrijvingen met impulsgevers of resolversgebruikt als feedback systeem voor de positie- en toerentalregeling. Hiervoor zijn multi-turn systemenfavoriet, maar deze dienen dan wel voordelig en net zo robuust als resolvers te zijn en ook nog eensaanvullende wensen in te vullen.

Winnaar Programmeerwedstrijd DEMOWEEK 2011

Overzichtelijk bewerkingsprogramma vanFiliep Verpoucke, Vrij Technisch Instituut Roeselare, scoort bestNu ook andere criteria dan alleen het kortste be -werkingsprogramma meetelden in de beoordeling,heeft Filiep Verpoucke van het Vrij TechnischInstituut Roeselare (België) met zijn uitzonderlijkeinzending de prijs gewonnen. Zijn TNC-bewerkingsprogramma was niet alleenefficiënt, maar ook bijzonder overzichtelijk en deuitwerking zeer verzorgd.

De presentatie van zijn TNC-programma tijdens deDEMOWEEK was bijzonder uitgebreid en compleet.Naast de mooi gemaakte CD met het databestandleverde Filiep Verpoucke ook een prachtig afgewerkt

werkstuk, gefreesd met het door hem geschreven pro-gramma dat ook gebruik maakte van de FK-functies ende SL-cycli.

Het certificaat en de prijs, een set scharnierende ratel-ringsteeksleutels van Facom, zijn op 20 mei teRoeselare, België, aan de heer Verpoucke overhandigddoor Paul Venema van HEIDENHAIN NEDERLAND.

Het aantal ingeleverde oplossingen geeft wel aan datde uitdaging voor het leveren van de beste program-ma’s leeft bij de gebruikers van onze besturingen en wijzullen deze wedstrijd zeker een vervolg geven. �

Inductieve aftastingeenzijdig open holle as

Behuizingsdiameter 37 mm,lengte van minder dan 13 mm

Filiep Verpoucke & Paul Venema (l.) 11

Page 12: HEIDENHAINinfo 41

beweging, gecombineerd met torsiestijfheid. Samenmet het nieuwe concept voor de as-afdichtingen zijn erweer grotere montagetoleranties toelaatbaar, zonderdat de functie en de nauwkeurigheid beperkt worden.

Eenvoudige stekerverbindingMen een snelle stekerverbinding, te gebruiken zondergereedschap, wordt het nieuwe hoekmeetsysteemgekoppeld. De voordelen van deze stekerbare kabel zijnvooral plezierig als er weinig montageruimte beschik-baar is.

EnDat-interface voor bewaking en diagnose Via de EnDat-interface is een verregaande bewaking endiagnose van het meetsysteem mogelijk zonder extrakabels. Er worden continu gegevens over de toestandvan het meetsysteem, de functiereserve, ter beschik-king gesteld, zodat er een hoge beschikbaarheidsgraadmogelijk is.

Inbouwhoogte en andere mechanischeeigen schappenDe nieuwe serie RCN 5000 is voor wat betreft de zijde vande stator mechanisch compatibel met de serie RCN 2000.

Nieuw: Hoekmeetsystemen serie RCN met EnDat 2.2 interface

Absolute hoekmeetsystemen met geoptimaliseerde scanning en statorkoppelingDe absolute hoekmeetsystemen met een eigen lagering en een holle as van HEIDENHAIN zijnal heel lang de standaard in die werkgebieden waar hoeken in boogsecondes worden geme-ten. Helemaal als het gaat om roterende assen, zoals rondtafels en zwenkassen van gereed-schapsmachines, zijn de absolute hoekmeetsystemen van HEIDENHEIN dé betrouwbare op-lossing voor de positie- en toerentalmeting.

12

Recent zijn de HEIDENHAIN-series RCN 200 en RCN700/800 onder handen genomen. Met nieuwe aftast-en verwerkingselektronica en door een gewijzigdemechanische opbouw zijn deze hoekmeetsystemenopnieuw verbeterd. Ze worden vanaf nu als serie RCN2000 en RCN 8000 aangeboden. Aanvullend is er nu een nieuwe serie, de RCN 5000,met een holle as van 35 mm.

Hogere signaalkwaliteit, nog vuilbestendigeren hoog toerental geen invloedDoor de nieuwe aftastmethode wordt er een hogeresignaalkwaliteit bereikt, waarbij gelijktijdig de systemenook nog minder gevoelig zijn geworden voor vervuiling.Met de nieuwe aftastmethode is ook de invloed van hettoerental op de vorming van de positiewaarde verderverminderd. Daarmee zijn de aftastsignalen ook bijhoge toerentallen van onveranderd hoge kwaliteit,zodat ze goed te interpoleren zijn.

Nieuwe statorkoppeling biedt grotere montagetoleranties De nieuw ontwikkelde statorkoppeling is nog weerbeter als het gaat om toelaatbare axiale en radiale

Page 13: HEIDENHAINinfo 41

De RCN 5000 heeft een geringere inbouwhoogte. Meteen holle as van 35 mm heeft deze serie echter een 3 maal grotere holle as als de RCN 2000, waarmee ermeer plaats is voor stijvere assen of voor hydrauliek-doorvoeren. �

Specificaties Holle asRCN 2000 series ∅ 20 mmRCN 5000 series ∅ 35 mmRCN 8000 series ∅ 60 mm

∅100 mmElektrische verbindingAbsolute positiewaarden EnDat

Nieuw: Absoluut lengtemeet meetsysteem (resolutie 1 nm), ideaal voor snelle en nauwkeurige machines.

De nieuwste generatie open lengtemeetsystemen van HEIDENHAIN, de LIC 4000, maakt machines nog sneller en nauwkeuriger. De basis daarvoor is, behalve 60 jaar ervaring, eenfijne streeprooster-verdeling, het PRC spoor en zeer nauwkeurige opto-asics. De LIC 4000 is heteerste absolute open lengtemeetsysteem met de seriële EnDat 2.2 interface. Het resultaat iseen meetsysteem voor machines van de toekomst.

Lineaire motoren zijn in zeer dynamische toepassingen,bijvoorbeeld in productie- en meetinstallaties tenbehoeve van de halfgeleiderindustrie, in bestukkings-machines en in textielmachines, niet meer weg te den-ken. Voor een correcte aansturing hebben deze directdrive motoren tijdens de gehele beweging steeds actu-ele en accurate positie-informatie nodig. Het toegepas-te lengtemeetsysteem bepaalt de nauwkeurigheid, deprestaties en de betrouwbaarheid van de verschillendeassen. In combinatie met lineaire assen worden op ditmoment vooral compacte en contactloze open lengte-meetsystemen toegepast.

Een doorslaggevend voordeel van directe aandrijvingenis de zeer stijve koppeling tussen de aandrijving en hette bewegen machineonderdeel zonder andere koppe-lingen. Hierdoor zijn er hogere versterkingsfactoren inde regelkring mogelijk dan bij conventionele aandrijvin-

gen. De prestaties van de lineaire aandrijving worden inhoge mate bepaald door het toegepaste meetsysteem.Hoge versterkingsfactoren in de regelkring zijn namelijkalleen mogelijk als het meetsysteem kwalitatief hoog-waardige signalen met de positie-informatie afgeeft. Kleine verstoringen in deze signalen kunnen, in combi-natie met de hoge versterkingsfactoren van de regel-kring, leiden tot een verstoring in het gedrag van deaandrijving. Een betere kwaliteit van de positie-informa-tie maakt een duidelijk betere snelheidsregeling enpositionering mogelijk. Daarnaast loopt de motor sta-bieler en ontwikkelt minder warmte.

LIC 4000, eerste absolute open lengtemeet -systeem met seriële Endat 2.2 Interface

EnDat 2.2. is op dit moment de snelste puur

seriële interface voor positiemeetsystemen

die gebaseerd is op de RS485 hardware.

>

Veel streepjes tellen: Een ander belangrijk onderdeel in hetprecisiesysteem van HEIDENHAIN is de zelf ontwikkelde opto-asic die een nauwkeurige en betrouwbare vorming van de positiewaarde garandeert.

13

Page 14: HEIDENHAINinfo 41

voordelen als het gaat om de positionering, een rustigeloop en het opwarmgedrag van directe aandrijvingen.Bij een absolute positievorming is na het opstarten depositie beschikbaar, zonder de assen te hoeven tebewegen. Dit was bij open lengtemeetsystemen tot nutoe niet mogelijk. Gesloten absolute lengtemeetsyste-men zijn bij direct drives maar tot op zekere hoogte in tezetten, omdat er in deze gevallen meestal hele kleinesystemen nodig zijn. De kleine en lichte open syste-men, zonder omkapseling, waren tot nu toe alleen nogmaar in incrementele varianten beschikbaar. Met hetnieuwe open lengtemeetsysteem LIC 4000 biedtHEIDENHAIN nu ook een absolute variant aan met deseriële interface EnDat 2.2.

De drager met de verdeling, een Metallur-maatbandMeetsystemen van HEIDENHAIN met een optischeaftasting, maken gebruik van verdelingen die bestaanuit regelmatige structuren. Deze vertonen een bijzon-der hoge kantscherpte en homogeniteit, eigenschap-pen die zorgen voor kleine interpolatiefouten en daar-mee een rustig gedrag van de aandrijving en hoge toe-laatbare versterkingsfactoren in de regelkring. De quasivlak uitgevoerde verdeling op de maatband, die in hetMetallur-procedé wordt opgebracht, is zeer tolerantvoor vervuiling en draagt daarmee bij aan de betrouw-baarheid. Dankzij de absolute verdeling van de LIC 4000

14

Toepassingen met directe aandrijvingen stellen vaak bijzondereeisen aan de besturings- en meettechniek. De meetsystemen diegebruikt worden voor het meten van de positie en de snelheidmoeten kwalitatief hoogwaardige signalen ter beschikking stel-len. In het bijzonder zijn voor direct drives de korte golffouten inhet signaal voor de positie kritisch. Deze fouten leiden tot positio-neerfouten, afwijkingen in de gelijkloop, extra geluidsproductieen extra opwarming van de aandrijving.

In relatie met die signaalkwaliteit blijken meetsystemen met een opti-sche aftasting en korte signaalperiodes bijzonder in het voordeel tezijn, omdat ze een hoge nauwkeurigheid koppelen aan zeer kleineresoluties.

Met het compacte open lengtemeetsysteem LIC 4000 is er een absoluut meetsysteem beschikbaar dat een resolutie heeft van 1 nanometer (1nm). De snelle absolute EnDat 2.2. interface zorgt vooreen snelle dataoverdracht van de positiewaarde en ook van systeem-en diagnosegegevens.

Machine- en systeembouwers hebben met LIC 4000 een absoluutmeetsysteem ter beschikking dat hen in staat stelt ook bij zeer veel-eisende aandrijvingen een hoogwaardige regeling te bouwen.Voorbeelden van toepassingen zijn te vinden in de halfgeleiderindus-trie, de meettechniek, in medische apparaten, de textielindustrie en inde automatisering.

Snelheidsmeting bij direct drivesBij direct drive aandrijvingen is er geen extra encoderbeschikbaar voor het meten van de snelheid. Zowel depositie als de snelheid worden gemeten via lengte-meetsystemen bij lineaire motoren en via hoekmeet-systemen bij roterende motoren. Omdat de mechani-sche overbrenging tussen toerentalmeetsysteem ende asslede ontbreekt, moet het positiemeetsysteemover een hoge resolutie beschikken om ook bij langza-me bewegingen een exacte snelheidsregeling mogelijkte maken. De snelheid wordt daarbij bepaald aan dehand van de afgelegde weg in relatie met de tijd. Dezemanier van rekenen, zoals deze ook wordt gebruikt bijconventionele aandrijvingen, leidt tot kleine variatieshetgeen periodieke storingen of ruisen van het signaaltot gevolg heeft. Door de hoge versterkingsfactoren inde regelkring neemt de invloed van de signaalkwaliteitop het gedrag van de aandrijving toe.

Voordelen bij het positioneren, een rustigeloop en beter opwarmgedragVoor een hoogwaardige lineaire aandrijving zijn duslengtemeetsystemen nodig die kwalitatief hoogwaardi-ge positiesignalen uitgeven en een kleine interpolatie-fout genereren. Hier zijn optische positiemeetsyste-men met een foto-elektrische aftastmethode favoriet,omdat hele fijne verdelingen als maatverdeling gebruiktkunnen worden. Deze meetsystemen hebben dus

Het maatband van de LIC: De fijne verdeling is een voorwaarde om überhaupt precieze bewegingen te kunnen registreren

De techniek, LIC 4000: absolute lengtemeet systemen met 1 nm resolutie

Page 15: HEIDENHAINinfo 41

is de positiewaarde direct na het inschakelen van deinstallatie beschikbaar. Het bewegen van de assen overreferentiemerken is niet meer nodig. De absolute posi-tiewaarde wordt verkregen vanuit de maatverdeling dieuit een PRC-spoor (pseudo random code) en een incre-menteel spoor opgebouwd is. Het nieuwe aftastprinci-pe verwerkt de gegevens van beide sporen tot de posi-tiewaarde. Met de nieuwe geavanceerde opto-asicworden daarbij nieuwe maatstaven gezet als het gaatom betrouwbaarheid en nauwkeurigheid.

Precisie en betrouwbaarheid voor machine-veiligheidDe nauwkeurigheid van het nieuwe aftastprincipe ismede gebaseerd op de hoge kwaliteit van de maatver-deling en levert positiewaardes op met een gespecifi-ceerde interpolatiefout van minder dan ± 40 nm. Hetopen absolute lengtemeetsysteem uit de serie LIC4000 is daarmee helemaal geschikt voor de inzet in pre-cieze en snelle machines. Ondanks de open bouwvormis de LIC 4000 uiterst tolerant voor vervuiling. Deinvloed op normale dagelijkse vervuilingen, zoals kleineolievlekken, stof, vingerafdrukken, haren of kleinemetaaldeeltjes is uitgebreid getest en heeft nauwelijkseffect op de nauwkeurigheid en bedrijfszekerheid. Hetsysteem draagt daardoor bij aan een hoge beschikbaar-heidsgraad van installaties.

Seriële dataoverdracht met EnDat 2.2De aftastsignalen van de serie LIC 4000 worden directin de aftastkop gedigitaliseerd en tot een hoge resolutie

15

positiewaarde omgevormd. Hierdoor vervalt de tot nugebruikelijke overdracht van de analoge signalen naarde volgelektronica. Met de digitale overdracht van depositiewaarde via EnDat 2.2. zijn de voordelen van hetnieuwe aftastprincipe op het gebied van nauwkeurig-heid en resolutie zonder beperkingen door de over-dracht zelf, optimaal te gebruiken. Zowel de gelijkloopals ook het positioneergedrag van de lineaire directdrive kunnen met behulp van de LIC 4000 significantverbeteren. Zeer dynamische aandrijvingen, aange-stuurd door de positiesignalen van de LIC 4000 gecom-bineerd met zeer hoge proportionele versterkingsfacto-ren in de snelheidsregelaar, vertonen een opmerkelijkrustig geluidsbeeld. De hoge versterkingsfactoren in deregelkring zijn überhaupt slechts mogelijk door de hogetakt-snelheid en bijbehorende ultrakorte cyclustijdenvan de EnDat interface. EnDat 2.2 is op dit moment desnelste, puur seriële, interface voor meetsystemen opbasis van de RS 485 hardware. (zie ook www.endat.de)

Eenvoudige aanbouw en incl. diagnosefunctieDe absolute meetsystemen van de serie LIC 4000 zijneenvoudig te monteren. De via de EnDat 2.2. interface uitgegeven controlesig-nalen met betrekking tot de kwaliteit van de incremen-tele en absolute signalen én de informatie over de vor-ming van de positiewaarde zelf, geven elk momentinzicht in de toestand van het meetsysteem. In de prak-tijk bruikbare montagetoleranties, in combinatie met decontrolesignalen, maken de aanbouw eenvoudig. Dezecontrolesignalen zijn ook tijdens het normale bedrijf vanhet meetsysteem uit te lezen. De diagnosefunctie vande LIC genereert op basis van deze signalen foutmel-dingen en waarschuwingen en draagt daarmee vooreen belangrijk deel bij aan een stabiel bedrijf van degehele installatie. �

Absolute positie-informatie wordt verkregen

door de verwerking van de signalen van zowel

het PRC-spoor als het incrementele spoor

Functionele opbouw van het optische aftastprincipe van de LIC 4000

Vervuilingen op de verdeling: Meetnauwkeurigheid van de LIC zonder het toepassen van elektronische correcties in de aftastelektronica.

Page 16: HEIDENHAINinfo 41

Hoe meet men vooruitgang?

Hoekmeetsystemen Lengtemeetsystemen Contourbesturingen Digitale uitlezingen Meettasters Impulsgevers

Vooruitgang is een voorwaarde voor het succes van morgen. Dat geldt voor HEIDENHAIN net zo goed als voor onze klanten. Een voortdurend streven naar steeds betere meetprincipes heeft ertoe geleid dat wij steeds een stap vooruit lopen. Dat is vandaag het geval met onze absolute meetsystemen voor gereedschapsmachines. Daarmee neemt de beschikbaarheid van de machine toe en verhoogt u de productkwaliteit. En u produceert nauwkeuriger, sneller en efficiënter – en u ligt verder voor op de concurrentie. HEIDENHAIN NEDERLAND B.V., Postbus 92, 6710 BB Ede, Telefoon: (0318) 581800, http://www.heidenhain.nl, E-Mail: [email protected]