H E E R L E N E E N S T A D

H E E R L E N EEN STAD

WILLEM K. COUMANS

HEERLEN EEN STAD

1961 U I T G E V E R I J W I N A N T S - H E E R L E N

Beginnen te geloven, dat er een leven op aarde mogelijk is, daags leven maar mee liefde als een hartslag en met een geluk niet alleen voor de man, de vrouw en het kind, maar in het zich verliezen in het andere, elke ander, -met mensen als kinderen, vrienden, feestgangers. Mensen.

Hans Andreus

H E E R L E N EEN STAD

waar mensen elkaar verdringen op straten die zich mijn voetstappen herinneren

mensen die mijn gezicht herkennen als neus mond en ogen en lippen die het verlossende woord moesten spreken

kerken kennen er mijn knieën muren mijn vergeefs protest

ik brandde er mijn haat ik warmde er mijn hart

ik ken zijn historie nauwkeurige cijfers in brandvrije kluizen

- maar naar Arles moest ik reizen om de thermen te zien . . .

Heerlen een stad vergrootglas van leven waar de mens het verleden om het heden vergat en niet stilstond adem bleef halen ook als de leeftocht niet ruim genoeg was

9

Heerlen een stad samenloop van mensen - omstandigheden -wachtend op het beslissende woord dat in het teken mens zal staan

Heerlen een stad adem van mensen die het spoor vervolgen tot daar waar de vraag het antwoord is:

mens is mens is leven

is Heerlen een stad

10

C H R I S T U S O P DE K O U D E S T E E N

Kleine gekroonde koning Jezus Christus De mens die U hoonde Heeft zichzelf gezien Gebonden aan de handen Getekend met de kruisigende woorden De kleine schande van het onbewoonde Dagelijks gesproken in de taal.

Uw lijdensweg is een klein verhaal Wij hebben het meermalen gehoord.

Maar ongehoord zijn de woorden Haarscherpe flitsen van het spiegelbeeld Ecce homo zie de mens Vel over been Geklonken aan de koude steen Van wat voorheen nog levend was En menselijk gesproken.

11

T H E R M E N

Restcenter Aarde over aarde Onder het water ritselt de zon Groene hagedissen schichtig verscholen in aders Vogels en vissen in het dal versteend Valken in het woud der apennijnen Ontsprongen fonteinen winterwateren primavera

Ik leg mijn hand op de warme buikhuid der aarde Hoor hoe het groeit Hoor het ritselen der zon Tegen de rokzoom der aarde De opening slaat vernietigt het verkolende Kamers openen zich verholen Ramen worden geopend op het zuiden Luchtstromen dalen in de donkerte van de afgrond Een hand wenkt ons toe hoor hoe het sterven Lichter dan de duisternis de aarde omvat houdt Hoor dan de stilte het spel der eeuwen besloten In de greep van aardes kilte

12

Hoor hoe het water schatert in het dal In de gezichten de lachende der naakte golven De lichaamsbogen druipend van het springende water Wiegend in de afgaande heuvels groen van wier En tierende roepende de lichamelijke stilte Eenvoudig als de dood Gelaten als doden gerangschikt zijn in de vitrine der aarde Zerken verstilde lijven verkruimeld tot aarde van aarde werd Sarcophagen geborgen in de omarming van dit land

Aarde over aarde Het bronzen geweer ingebed in de bedding der zee Lipstickliefde van vergane liefde Gelogen dodelijke kus gestold Of strelende het lijf in de koelte van water

Aarde over aarde Restcenter duldzaam zwijgen Deze dag verraadt het water dat in het terrarium blonk Wrijvend het porfier tot souvenir van ogen In een verte van aardes kille liefde Van stervend water in de grondlagen der aarde

13

A R L E S

Wat Vincent van Gogh bezielde toen hij hier liep heb ik niet waargenomen. Wel zag ik zijn oor liggen in een blauwe kamer en heb ik de hamer gezien een grote opgebaarde zon die snachts op zijn hoofd sloeg zodat zijn bed er rood van werd.

In het antieke theater speelden de duiven.

Later heb ik mijn handen gewassen en een stier gehoord in de arena.

14

F A M I L I E

Dit is steeds mijn leven en mijn adem hetzelfde geruis en mijn stem altijd de ontroering van mijzelf over het verborgen wonder dat soms achter glas te zien is

En al reik je mij je hand steeds ben jij het andere leven aan mij verwant een eendere ontroering om wat wij samen zijn:

Een liefde achter glas bewaard gebleven en voortdurend het leven dat van mij en jou is

Steeds óns leven een kleine familie van woorden van jou en mij

15

D A G E L I J K S

Er gaat geen dag voorbij of de kleine koningen van de stad moeizame voeten rappe benen verheugde stemmen slaan een hoek om

Oudere dichters menen een enkele bladzijde van het levensboek

Maar ik weet wel beter er gaat geen dag voorbij of de angst ontwaakt het is een sterfdag ons huis een sterfhuis mijn woorden spijkerhard en doodzeker de feiten

Er gaat geen dag voorbij of de kleine koningen van de stad moeizame voeten rappe benen verheugde stemmen slaan een hoek om

en overleven de dood

G E S C H R E V E N O N G E S C H R E V E N

Over het afgelopen jaar had ik willen spreken als over lichtgetande wolken die met andere wolken samenkomen en weer wijken uitdruppelen de gedaante aannemen van spinnen en het langzame begin van haren in een meisjesschoot uitschieten en verwelken het hoofd laten hangen in de schoot gelijk de bezette stad ach ach denkend terugkeert tot zichzelf en berustend het grote boek van het leven dicht­slaat en de pen niet meer opneemt maar achteruitlopend in de mist verdwijnt

Ja zo had ik willen schrijven . . .

17

DE STAD VAN MIJN O G E N

ik ken mijn ogen ze bekijken de stad ze zien het verband maar zij horen niet en verstaan niet om het antwoord dat dan zou volgen

zij zijn niet bereid te denken

ja ik ken mijn ogen en zie ze dagelijks bezig als daar het gezicht naar staat

en de ogen van mijn lichaam zien uit naar de liefde waarom het hart vraagt en als het verstaan wordt ziet men een glimlach op het gezicht der ogen dan spreken zij en hebben het licht lief van de ogen der anderen

18

zo zie Ik de stad in een zomer van doodskou alaska gespreid over de wegen die daar toegangswegen zijn naar een gebied van sneeuwzwijgen en hagelgepraat knetterend onder de voeten

het licht is stijf bevroren televisievlokjes hameren ik sneeuw onder maar wie hoort mij wie verneemt mij in deze verte

ik adem achter glas mijn adem tot kristal dat springt aan stukken tinkelend tegen de kachel van mijn lijfskou smeltend straks onder de zon die dan aanbreekt midwinterwende

ik ken mijn ogen maar zij verstaan niet het antwoord dat nu moet volgen omdat het bloed toch altijd gaan moet waar het niet kan gaan of kruipen omdat ik mens ben en dat ervaar in de open vriesstad van mijn ogen

19

M I J N W E R K E R

Het schoksgewijze vallen in de afgrond.

Aan de navelstreng verbonden Met de buik der aarde.

Eenmaal weergekeerd in de ontfermende schoot Schuwt hij de dood niet.

Bloedwarm loopt hij in de crypte Op zoek naar de verborgen zon.

Zijn handen tasten naar de wanden.

Rusteloos zwervend in de zwarte baarmoeder Bevrijdt hij zich Keer op keer Van de banden des bloeds.

20

M IJ N P IJ P

Niet de stilte van de lippen Niet de vinger tegen de wolken Dit is de mond het teken Waardoor de adem van de aarde blaast En schrijft hoe het ontstond en voortduurt De gang der tijd de loop der volken Van al wat in het teken stond De mond der aarde tegen de hemel.

Dagen en nachten Koude en warmte Een man een vrouw Zoals in het begin Zoals het menselijk bestaan Altijd voortduurt En stolt en sterft Tot steen en teken In de kraters van het ongeduld.

21

G E B O O R T E S T A D

Wat heeft de blauwe vogel bewogen te vliegen boven je smal gebied dat met de dood in de ogen zelfs niet meer zeggen kan ik ben je kleine duifje niet.

Regen verwaait en wind steekt pluimen hoog in de lucht. Verlaten ligt het groene water van de vijver. Sterven de laatste vissen nu?

Wolken beven maar hamerhanden blijven geheven in woedende armen staan in de momentopname van mijn adem.

22

Kroop de sperwer vloog het kind al bij de geboorte ik ben de tovenaar kijk mijn toverstok verandert alle dingen in sprookjes van moeder de gans je hoeft ze niet eens te geloven.

Zozeer heb ik je lief zozeer is mijn haat meer dan oude woorden en minder dan tijd de zekere ooievaar die eens vloog boven de blauwe huizen van mijn geboortestad.

23

D E M E N S E E N M E N S

Over deze doden niets dan goeds Zij rusten in de zachte aarde Bewaren hun stemmen in mijn lied En zijn van vrijheid en verzet Een teken Want zonder hen bestaat de mens Eenvoudig niet.

Daarom o mensen van dit land Laat die woorden nooit verbleken En laat toekome zijn rijk En wees getuige van mijn zingen En wees de mens een mens gelijk.

24

GEBOORTE

Zachte adem heeft het kindje en een lichaampje van vlees een teer boompje dat nog geen groen heeft

waar zijn verstand zit weet niemand

het huilt het heeft een mondje de moeder voelt het zij huilt van geluk

maar waar is de vader gebleven?

25

I N DE M O R G E N

Het amandelgrijs van de morgen. In de kamer verschaalt de nacht en liggen wij niet meer samen. Toch vangen kinderen te zingen aan, en luister ik naar mijn hart dat langzamer slaat dan het in de eeuwigheid van je omarming heeft gedaan. Je stem is nog aan mijn oor, maar je benen waden reeds door de klamme regen van de opensplijtende dag. Ik bevind mij in de leegte van de uren. Mijn honger is met voedsel niet te smoren. Mijn stem is tot over de oren verliefd. Is zonder jouw stem de verlaten echo van de liefde die voorbijging: een dode moeder.

26

o N T B IJ T

De morgen ligt zo beschermend. De moeder weet met haar handen geen raad. Haar hoofd is nog moe van het nachtelijk Leven van haar meisjesbestaan -En melk en brood voeden het verlangen niet. Het kind heeft er nog geen weet van. Schelp Die zich langzaam opent voor de op tafel Liggende zon, Klein als het huis waarin zij woont.

Op de broodschaal ligt nog één snee brood. Voor de vogels waarschijnlijk.

Alles kan nog gebeuren als het niet al gebeurd Is. Ook vandaag is het weer veranderlijk "Weten de moeder en het kind.

27

W A R E N H U I S

Een blinde kooi van glas, Zoekend loopt hij rond, Daar hij van het oude nooit genas. Naar een nieuw gewaad ter dekking van de wond.

Wanneer ik met hem opstijg naar de balustrade, Denkend aan de dichter van de dood, Vertwijfelt hij, als het afscheid aan de kade, Maar of hij wil of niet, hij moet omhoog.

Wij stappen uit, een dame dient mij van advies; Ik trek iets uit iets aan, Ben mij bewust van een verlies. En krijg haar zegen na het betalen van de prijs

28

Ik moet hier weer vandaan, De koker zoemt, een kleine reis Zonder mijn lotgenoot.

Ik ben ontkomen aan de dood, Hoe zeer me dat ook spijt Voor wat geen twijfel lijdt.

De mensen zijn zo menigvuldig als de dieren Gods, Gedoemd om hier het leven rond te lopen. En van tijd tot tijd een jas te kopen. Ter verzachting van de pijn; Een verschil van mijn en dijn. Nu de klippen straks de rots.

29

R E Q U I E M VAN R A M E A U

Zeg ik Rameau dan denk ik aan die avond dat wij samen vertrokken naar het andere leven

luister -

dat leven is niet te leven

het is muziek

een requiem

30

N A C H T M U Z I E K

De gevoelige bekkens van vrouwen Slaan tegen staal Roeren geweldig de trom

Maar niemand sterft Niemand komt om

Hoor in de verte weerklinken Echoos van liefde

31

IK ZEG H E T W O O R D V R I J H E I D

Ik zeg het woord vrijheid en er verzet zich iets in mij wat wist ik voordien niet misschien is een woord niet duidelijk genoeg maar wat moet ik doen nu ik slechts weet wat vrijheid niet is: de klap van de zweep het roepen in koor en denken in woorden allang vervuild zoals het woord vrijheid zelf een tochtig huis is waarin ik niet meer wonen kan om doodsbang van te worden

32

Vrijheid is misschien wel liefhebben maar dan liefhebben zonder woorden zoals een dichter zei -stilte al is het voor één ogenblik het peinzend moment waarop wij ons mens weten en eenzaam al is het niet alleen

Kijk, ik weet wel wat jij bedoelt maar wat ons samenbindt moet ongesproken blijven omdat woorden niet in staat zijn te zeggen wat ik voel als de zon zo helder schijnt en ik op straat lopend jou tegenkom en je een hand geef en zeg: de vrijheid is mij lief...

33

DE 4 JAARGETIJDEN

HERFST

ik heb lang gedacht aan de voorbije dagen

ik bracht je naar de trein daarna en hoorde hoe je zei: daar gaan de eerste vogels al naar de warme landen

wat gaat de tijd

34

WINTER

het is winter en het sneeuwt dan (of niet) maar hoe ook je voet­stappen zijn zodra je nadert loop ik al naar de voor­deur zingend natuurlijk en vol verwachting klopt mijn hart

het wordt vast een witte kerst . . .

35

LENTE

als je het zingen van de regen hoort weet je ook hij luistert naar het zingen van de regen . . .

36

ZOMER

ik ben niet van steen uren lig ik in de zon en smelt smelt alleen al bij het zien van je gezicht dat mij tegenlacht verlegen kijkend zoals een kind dat op bezoek komt bij mij

wil je ook een taartje en koude limonade?

37

V O G E L

Soms ben je een doodzieke vogel met een stemmetje van bladgroen dat door de telefoon kan roepen red mij liefste ik ben tegen het raam van je huis gevlogen.

En als ik mij dan haast je op te zoeken en je verwarmend in mijn handen houd tegen het licht sla je al gauw weer je vleugels uit en zing je het hoogste lied

samen met mij -

38

'S NACHTS

Ik heb je ademloos genoemd: groot oog van de nacht stiller dan de tijd stromend onder onze aarde eenzaam v/ater en zacht zacht als gestilde honger

De vruchtbare tak aan mijn boom lag te slapen na de storm rimpelloos was je glimlach toen voordat de stenen van de morgen kringen sloegen in de stilstaande rivier die ik ademloos noemde: land van belofte zuiver water zachte bedding

's nachts als ik moe ben en bij jou aandrijf -

39

D E S T A D W A A R I N WIJ W O N E N

Een oude vergeten tragedie. Is het leven dan niet anders? Jazeker. Er steken woorden in Die zó levend zijn Dat wij het verleden voor Het heden vergeten, En de dag belijden Voor het te laat is, En de stad waarin wij wonen Een plantsoen heten Waar onze woorden kunnen weiden.

40

I N H O U D

Heerlen een stad Christus op de koude steen Thermen Arles Familie Dagelijks Geschreven ongeschreven De stad van mijn ogen Mijnwerker Mijnpijp Geboortestad De mens een mens

Inschrift voor het carillon van het herdenkingsmonument te Valkenbu

Geboorte In de morgen Ontbijt Warenhuis Requiem van Rameau Nachtmuziek Ik zeg het woord vrijheid De 4 jaargetijden Vogel 's Nachts De stad waarin wij wonen

C O L O P H O N

Heerlen een stad

een bundel gedichten van Willem K. Coumans

werd in de maand december van het jaar 1961

uit de Garamont-letter gezet en gedrukt

in opdracht van de Heerlense kunstenaars

bij gelegenheid van het afscheid

van Burgemeester M. F. G. M. van Grunsven

als bestuurder van Heerlen.

De omslag werd verzorgd door Gêne Laudy.

Met de uitgave belastte zich uitgeverij Winants te Heerlen.

De bundel verscheen in een oplage

van 400 genummerde exemplaren.

Dit is nummer

2 6 7

U r j I V E R S I T E I T S B I B L I O - T H E E K U I

360000 04537815