1

Han SwinkelS:nieuwe lector Duurzame

Veehouderijketens

Groen licht voor Centre for

BioBaSeD eConomy

HaS Den Bosch krijgt nieuwe Voortuin

wat doet een kenniSmaker

melkVee?

nummer 5januari / februari 2012

jaargang 4

2

voortuinNieuwe voortuin voor HAS Den Bosch

P10-11

wil weg markt Druk bezochte markt voor student die weg wil

P6

kennismaker melkveeBedrijfsopdrachtvan Felix Hees

P14-15

biobased economyGroen licht voor Centre for Biobased Economy

P8-9

rubriekeneditorialnieuws & agendaestafettecolumnmarc & perryheartbeat#HaSmeten is wetenkantine van de toekomst

inhoudsopgave

fsc-logo

p3P4-5P11P16P22P23p26P27

hogeschoolraadDrukke tijd voor raad

kerst 2011Gezellig met z’n allen kerstontbijten

nieuwjaar 2012Gezellig met z’n allen nieuwjaarsborrelen

has d’huzesMedewerkers HAS KennisTransfer bakken cupcakes

P7

P12

P17

P24-25

dossierslectoraten Han Swinkelslector DuurzameVeehouderijketens

internationaal Anneke Zee deed een master via HAS Global Talent

ict beats Herinrichting van het netwerk

P13

P18-19

P20-21

3

editorial

Als wij in Nederland het gesprek gaande willen houden, gaan we het maar over het weer hebben. Het Nederlandse weer is zo lekker veranderlijk dat er altijd wel iets over te zeggen valt. Of vooral over te klagen eigenlijk. Het is ook echt nooit goed. Als het warm is in de zomer is de luchtvochtigheid zo hoog dat we allemaal zuchten over hoe benauwd het is. Als het de hele zomer regent, klagen we ook om het hardst, want daar gaat onze kampeervakantie aan de kust. Ook in de winter is het niet goed. Is het zacht, dan is het ‘maar somber weer’. Is het aan het sneeuwen, is het: brrr, veel te koud. In Nederland heerst een wij-klagen-over-het-weercultuur. Maar blijkbaar is er meer. Uit onderzoek, in 2007 gedaan door het toenmalige discussieprogramma Parla van de KRO, blijkt dat driekwart van de Nederlanders vindt dat wij een klaagcultuur hebben. Klagen over het werk stond toen op nummer 1. Het weer kwam pas verderop in de rij, na tijdgebrek, hondenpoep en vandalisme. Maar goed, klagen over het werk even terzijde. Terug naar het weer. Ons gebouw doet ook mee met het Nederlandse klimaat. En het zit uiteraard in de HAS-cultuur om daar lekker over te klagen. Ik doe het ook. Bah, wat is het koud in het Atrium.

klaagcultuur

has beats hogeschoolgeluiden • jaargang 4 • nummer 5 • jan/feb 2012Colofon HAS Beats Hogeschoolgeluiden is het interne magazine van hogeschool HAS Den Bosch, HAS KennisTransfer en het Anton Jurgens Institute. Het verschijnt tien keer per jaar. Hoofdredacteur Florieke Koers aan dit nummer werkten mee: Perry van Kerkhoven, Marc Maas, Maaike de Graaf, Roos Leufkens, Margarita Millenaar, Osina Soumete, Patrick Sengers, Gemma Hermes, Nienke Stuiver, Jan Denissen, Han Swinkels en Helen Potters fotografie Margriet Hoffmans tekstcorrectie Twittekst Vormgeving Yell & Yonkers Drukwerk Drukkerij Tielen Vragen en/ of opmerkingen? hasbeats@hasdb.nl

Poeh, in mijn kantoor is het weer superwarm. Maar niet alleen over het HAS-klimaat klaag ik. Een ander favoriet onderwerp is het netwerk. Jeetje, wat is die computer weer traag. Ik heb drie programma’s openstaan en alles loopt vast. Sjongejonge. Er hangt echter verandering in de lucht. Want aan zowel het klimaat als het netwerk wordt hard gewerkt. Over het nieuwe gebouwbeheersysteem kon je in de vorige HAS Beats al uitgebreid lezen. Dat gaat ervoor zorgen dat het klimaat beter beheerst kan worden en het zorgt ook nog voor energiebesparing. En tegen de tijd dat deze HAS Beats uitkomt, zijn ze met de traagheidsverschijnselen van het netwerk ook al een heel eind. Er worden de komende weken verschillende acties uitgevoerd om dit aan te pakken. Lees er meer over in de ICT Beats op pagina 20-21. Rijst er wel een ander probleem. Waar moeten wij bij HAS Den Bosch over klagen bij de koffieautomaat als zowel het klimaat als het netwerk zijn aangepakt? Hoe komen we aan onze dagelijkse zeurminuten? Hoe moeten we dan ons wij-gevoel in vredesnaam behouden? Mmm… vrees dat het dan toch het werk wordt.

florieke

Tekst: Florieke KoersFoto: Margriet Hoffmans

Om geld in te zamelen voor de HAS d’HuZes-actie, gingen alle medewerkers van HAS KennisTransfer net voor de kerst cupcakes bakken, versieren en verkopen. Het resultaat zie je op de cover, maar ook op pagina 24-25. Ook lees je hier alles over hun nieuwe actie. Foto: Nienke Stuiver

4

nieuwe locatie Bosch theater: tegenover de HaS één van de optiesHet Theater aan de Parade in Den Bosch gaat naar een nieuwe locatie. Verschillende locaties passeerden binnen de gemeente de discussietafel en er zijn nu nog twee locaties in de race. Eén ervan is recht tegenover HAS Den Bosch: de vijverlocatie in het Paleiskwartier. De an-dere locatie is de Prins Bernhardstraat (locatie KPN en/of gebouw Rijkswaterstaat op hoek Zuidwal). Het college van B en W. maakt deze keuze om geen concessies te hoeven doen aan de ruimte die nodig is om dat theater goed te kunnen ontwikkelen. Het Brabants Dagblad meldt dat het College dit dinsdagmiddag bekend heeft gemaakt. Volgens het Brabants Dagblad is het Paleis-kwartier de beste locatie voor een nieuw theater in Den Bosch. Dat staat in een vertrouwelijk conceptraadsvoor-stel, dat in handen is van de krant. Daarmee is de discus-sie nog niet voorbij, want de Bossche coalitie is verdeeld over de uiteindelijke locatie van het nieuwe theater. Een aantal politieke partijen vindt dat er voor het besluit van het College om andere locaties te laten afvallen, niet ge-noeg onderbouwing is. Het nieuwe theater zou vóór 2016 klaar moeten zijn en een grote zaal (1100 stoelen) en een middenzaal (500 stoelen) moeten krijgen. Door de bouw van een nieuw theater hoopt Den Bosch in de voorhoede te blijven van de Nederlandse theatersteden.>>> Lees meer hierover op www.brabantsdagblad.nl/regios/denbosch/nieuwtheater

international Days bij HaS Den BoschDinsdag 17 tot en met donderdag 19 april 2012 zal HAS Den Bosch in het teken staan van de International Days, waarvoor de voorbereidingen al in volle gang zijn. Het doel van de International Days is om studenten, docen-ten én gasten van binnen- en buitenlandse (potentiële) partner instellingen en het bedrijfsleven bij elkaar te brengen. Dit om elkaar te informeren, te enthousiasme-ren en om kennis en ervaringen uit te wisselen, om zo tot nieuwe ideeën of samenwerkingsverbanden te komen. Tijdens de International Days, waarbij het centrale thema Sustainability als een rode draad door de dagen heen zal lopen, zullen alle betrokkenen de gelegenheid krijgen om deel te nemen aan diverse networking meetings, le-zingen, filmvertoningen en workshops. Op 17 april staan ontvangst, registratie en openingsborrel met een gere-nommeerde gastspreker op het programma. Woensdag 18 april zal in het teken staan van de network meetings, lezingen, films, workshops, gastlessen en discussies. De International Days worden op 19 april afgesloten met een bezoek aan de Floriade met al onze externe gasten. >>> Meer informatie bij Laura Lap en Esther Mauriks van de afdeling Communicatie & Internationalisering.

Wil je goed op de hoogte blijven van wat er allemaal speelt in en om HAS Den Bosch? Kijk regelmatig op intranet en de website en lees het nieuws als eerste! Of hou ons in de gaten op Twitter en Facebook: @HASDenBosch en facebook.nl/hasdenbosch

newsbeats

nieuws & agenda

HaS als exposant op international Green week Berlin Hogeschool HAS Den Bosch stond van 20 tot 29 ja-nuari als exposant op de International Green Week in Berlijn. De Green Week is een internationale beurs voor de agrofoodsector. De hogeschool stond al eerder op vakbeurs IPM in Essen, maar het is voor het eerst dat de HAS aanwezig is op een dergelijke grote consu-mentenbeurs in Duitsland. De Duitse Bondsminister van Landbouw Ilse Aigner opende de beurs, waar van alles te doen is, van speciale rondleidingen, shows en workshops, tot discussiebijeenkomsten en semi-nars. Roemenië krijgt als belangrijke handelspartner van Duitsland extra aandacht. Waarom aanwezig zijn op de Green Week? Uit onderzoek bleek dat het voor HAS Den Bosch zeer interessant is om verschillende opleidingen actief in de Duitse markt zetten. Het gaat om acht opleidingen: Horticulture & Business Manage-ment, Voedingsmiddelentechnologie, Landscape De-sign, Stad en streekontwikkeling, Tuin- en landschaps-management, Geo Media & Design en International Food & Agribusiness. Deelname aan de Green Week is goed voor de naamsbekendheid in Duitsland. >>> Lees in de volgende HAS Beats een uitgebreid artikel hierover

5

agenda

Serpetinelunch 16 februari

Carnavalsvakantie 20-24 februari

Carrièredag 14 maart

open dag 17 maart

oriëntatiedagen 27-28-29 maart

Goede Vrijdag 6 april

Pasen 8 en 9 april

HaS in het nieuwsHAS Den Bosch komt regelmatig in het nieuws. Op deze pagina een kort overzicht. Op intranet kun je de volledige artikelen lezen onder HAS in het nieuws.

HBo-opleiding Geo-iCt gaat van startGeo-ICT Opleidingen in Apeldoorn start in maart 2012 met de opleiding HBO Geo-Ict. Daarbij werkt de opleider sa-men met Hogeschool Novi. Het opleidingsinstituut wil hier-mee inspelen op de te verwachten vraag naar geo-ict’ers de komende vijf jaar. De opleiding duurt drie jaar. Katinka Roebert, manager GEO-ICT opleidingen, beweert dat de opleiding HBO Geo-Ict de eerste opleiding is volledig op geo-ict gericht. ‘Er bestaan al langer opleidingen op het gebied van geo-ict, maar daarbij gaat het om meng-

nieuwe expositie bij HaS kennistransferEr is weer een nieuwe expositie te bewonderen op de vier-de verdieping bij HAS KennisTransfer. Petra Thoen is opge-leid als textieldesigner op de kunstacademie te Maastricht en als interieurdesigner op de Syntra te Gent. Momenteel volg ze schilder- en keramiekcursussen. Naast haar vaste baan is kunst haar uitlaatklep. Ze vindt het heerlijk om puur vanuit emoties te creëren en deze in haar werken naar vo-ren te laten komen. Haar beelden zijn vooral figuren, veelal volumineus geschapen, die zich in vredige houdingen be-vinden. Ze staan uit te waaien, zitten op een bankje of liggen te zonnen. Als je de beel-den bekijkt, vraag je je af: waar zouden ze het over hebben? Of: waar liggen ze over te fantaseren? Pe-tra versiert de beelden ook graag, meestal met patro-nen uit de natuur. De emo-ties met een verrassende ondertoon zijn ook terug te vinden in haar schilderijen. Het zijn onder andere ge-abstraheerde vergezichten die ook weer de vraag op-wekken: wat gebeurt hier? Voor de een stormt het, voor de ander klaart het net op. >>>www.petrathoen.nl

tweet

GeoMediaDesign #GeoMediaDesign #HASDenBosch verwelkomt #aard-rijkskunde #olympiade:http://wereldvak.blogspot.com/. Meld leerlingen voor 1 febr. a.s. aan voor de competitie! 21 jan

ddebresser Slapen, morgen wéér een lang dagje op #hasdenbosch #marktonderzoek 17 jan

Jorisvandeloo Nieuwe sociale verbindingen leiden tot #innovatie. @hasdenbosch wil daarom de binding tussen #studen-ten en #ondernemers nog meer versterken. 17 jan

NonaMyrthe Voor iedereen @HASDenBosch met een tussenuur. Kom ons helpen in de kas!!! #Linturenvergoeding #HASdb #RT @angelalala1990 9 jan

stijnderks @AntoonSanders @hasdenbosch ik heb tot 15:00 has en daarna laat ik wel wat horen en kom ik als het jou uit komt even langs. 13 dec

vormen of deelstudies.’ Zij noemt de opleiding Geodesie/geo-informatica aan de Hogeschool Utrecht en de modu-les Geodesie aan de TU Delft. Roebert vertelt dat er op geo-gebied meer initiatieven zijn. Bij de Hogeschool HAS in Den Bosch staat bijvoorbeeld dit jaar de opleiding Geo Media & Design in de startblokken. Die is gericht op aard-rijkskunde en cartografie. Van: Computable.nl, 5 januari 2012

“als ik ergens veel tijd en energie in steek, wil ik daar ook zélf profijt van hebben” Via zijn opleiding aan de Hogeschool HAS Den Bosch kreeg Dirk van Duijnhoven uit Mierlo de kans om als afstudeer-opdracht zijn eigen onderneming op te zetten. Per 1 maart 2011 is hij gestart met Van Duijnhoven Groenprojecten. Dirk: “Op basis van een ondernemingsplan en ondersteu-nende lessen, moest ik doelen stellen en deze binnen een half jaar behalen om in juli mijn diploma te ontvangen.” Dat is hem gelukt. En hoe! Dirk vertelt: “Vanaf maart is mijn bedrijf meteen goed gaan lopen. Waar ik zelf dacht aan een opstartperiode van twee á drie dagen per week werken, was ik meteen vijf á zes dagen zoet met het ontwerpen, aanleggen en onderhouden van groenprojecten.”Van: Rabobank.nl, januari 2012

Bio-economie is grote kans voor Brabant-se agrosectorGras, aardappelen en bieten zijn de nieuwe grondstof-fen voor onze huizen, stoelen, verpakkingen en nog veel meer materialen. Dit is dé conclusie uit het rapport “Kan-sen voor de agrosector in de bio-economie” dat vandaag gepubliceerd wordt door Agro & Co. Agrogrondstoffen voor materialen en chemische bouwstenen: dat is de kern van de bio-economie die op dit moment vorm krijgt. De omvang van de bio-economie wordt geschat op 350 tot 450 miljard euro in Europa. Ter vergelijking: dit is even groot als de huidige voedingsmiddelensector in Europa. De bio-economie geeft kansen voor Nederland en zeker voor Noord-Brabant als belangrijkste agrofoodregio van Nederland.Van: klikbedrijvig.nl, 21 december 2011

nieuws & agenda

Schilderij: Petra Thoen

6

Druk bezochte markt voor student die weg wil

Tekst: Gemma HermesFoto’s: Osina Soumete

op 1 december vond de jaarlijkse wil weg markt plaats bij HaS Den Bosch. in De Deel en het Paviljoen waren zestien externe organisaties aanwezig met informatie over studie of stage in het buitenland. Daarnaast stonden er 37 HaS-studenten met een standje op de markt die hun stage- of studie-ervaringen in het buitenland graag met andere studenten wilden delen. ook waren er drie internationale studenten die hun thuisland vertegenwoordigden. in totaal hebben ruim driehonderd studenten de markt bezocht. we kijken met tevredenheid terug op een goed bezochte markt.

wil weg markt

Tips of suggesties voor de volgende Wil Weg Markt? Laat het ons weten op international@hasdb.nl!

7

StudentenpoolDe Hogeschoolraad werkt ook aan andere dingen. “We zijn bezig met een nieuw HR-reglement, want het oude is verlopen. Verder zijn we bezig met de inbreng van stu-denten. Er is een vaste groep van medewerkers die in de raad zitten en we hebben een pool van tien tot twaalf studenten. Er zijn echter meestal maar een stuk of vijf studenten die daadwerkelijk aanschuiven bij de verga-deringen. We vinden het ook niet erg als dit niet altijd dezelfde studenten zijn, dit kan ook niet, bijvoorbeeld in verband met stage. Maar we willen wel dat er een gro-tere groep komt die een bijdrage kan leven. Kortom, we willen een grotere pool creëren. We zijn momenteel be-zig te bekijken hoe we studenten kunnen interesseren voor de Hogeschoolraad en hoe we ze het beste kunnen werven.

VerkiezingenEr komen nieuwe verkiezingen aan in april-mei. We ho-pen op veel kandidaten, want hoe meer kandidaten, hoe groter de betrokkenheid. En dat geldt ook voor de me-dewerkers.” En er is nog meer, volgens Ge-anneke. “We gaan een beleidsplan opstellen voor de komende jaren. Dat moet zo geschreven zijn dat als je nieuw bent in de raad, je door dit plan goed op de hoogte raakt van wat er speelt. Een goede inwerkprocedure is belangrijk voor het optimaal functioneren van de raad.” Er wordt dus flink gewerkt door de Hogeschoolraad, want het is belangrijk om de stem van het personeel en de studenten naar het management toe goed te verwoorden en te zorgen voor voldoende onderbouwing van zaken. “Dat kost best wel wat tijd, maar dat hoort erbij. We zijn tevreden over de gang van zaken en hopen door te blijven groeien.”

hogeschoolraadTekst: Florieke KoersFoto: Popko van Meekeren

inmiddels zijn ze alweer twee jaar bezig, de opnieuw opgerichte Hogeschoolraad. Ze hebben het gevoel dat ze al flink gegroeid zijn in hun rol als spreekbuis voor personeel en studenten naar het management. en ze hebben het flink druk door alle veranderingen die binnen HaS Den Bosch gaande zijn. een kort gesprek met Ge-anneke Hof over het reilen en zeilen binnen de Hogeschoolraad.

“We hebben het de afgelopen tijd vooral druk gehad met de nieuwe organisatiestructuur binnen HAS Den Bosch”, vertelt Ge-anneke. “De Hogeschoolraad moest daar een advies voor opstellen en uiteindelijk haar instemming ge-ven om de procedure te kunnen laten starten. We wilden zoveel mogelijk mensen bij dit proces betrekken. Daarom hebben we een aantal informatiebijeenkomsten georga-niseerd en collega’s de mogelijkheid gegeven om te rea-geren via de mail. Daar is dankbaar gebruik van gemaakt. Uit die bijeenkomsten en mailwisselingen kwamen aller-lei vragen naar boven en die vragen hebben we terug-gekoppeld naar het College van Bestuur en de Raad van Toezicht. Voorbeelden van vragen waren waarom er vijf sectoren moeten komen, maar ook waarom er voor de nieuwe Collegeleden alleen intern geworven wordt. Het College was hier heel open over en discussieerde graag met ons mee. Een van de adviezen die we aan het Col-lege gaven, is dat als je ruimte creëert bovenin de orga-nisatie, je dit ook moet doorvertalen naar de werkvloer. Een advies dat ze aannamen en waar ze ons van op de hoogte houden.”

Drukke tijd voor raad door veranderingen binnen HaS Den Bosch

“We zijn tevreden over de gang van zaken en hopen

door te blijven groeien”

De Hogeschoolraad gaat een beleidsplan opstellen voor de komende jaren.

8

biobased economyTekst: Florieke Koers

Foto: Gert-Jan van Delft

Hogeschool HaS Den Bosch gaat deelnemen aan een Centre for Biobased economy. maandag 16 januari werd bekend dat het plan voor de start van een dergelijk centrum is goedgekeurd door het ministerie van economische Zaken, landbouw & innovatie. Groene onderwijsinstellingen werken in dit centrum samen aan kennistransitie tussen onderwijsinstellingen en bedrijfsleven op het gebied van biobased economy.

In een biobased economy worden non-food producten duurzaam vervaardigd uit groene grondstoffen. Niet al-leen bekende toepassingen als energiedragers (biofu-els) zijn onderdeel van de biobased economy, maar ook hoogwaardige producten en de, ingrediënten daarvan, bulkchemicaliën en bulkmaterialen. Het Nederlandse bedrijfsleven kan een grote rol spelen in deze biobased economy vanwege de sterke agro-foodsector, de sterke positie van Nederland als aanvoerland van grondstoffen via de haven van Rotterdam en een sterke chemische industrie. Het Centre for Biobased Economy zal met on-derzoek en onderwijs hieraan haar bijdrage leveren.

knooppuntHet Centre for Biobased Economy zal een knooppunt van innovatie, onderwijs en onderzoek worden, staat in het businessplan ‘HAS Den Bosch: Based in Bio and Economy’, geschreven door Dick Pouwels en een aantal betrokkenen onder wie Toine Hattink. Wageningen Uni-versity treedt binnen het centrum op als Centre of Excel-lence, hogeschool HAS Den Bosch, Van Hall Larenstein, InHolland Delft en CAH Dronten als Centres of Expertise. Het centrum onderscheidt zich van overige initiatieven op het gebied van de biobased economy doordat het zich richt op kennisoverdracht en kennisverspreiding, in plaats van alleen op kennisontwikkeling. Het Centre for Biobased Economy heeft drie pijlers: kennisoverdracht aan bedrijven en onderwijsontwikkeling, versterking toe-passingsgericht onderzoek in samenwerking met bedrij-ven, en stimulering van innovatieprojecten geïnitieerd door bedrijven. Het centrum zet in op de volle breedte van de biobased economy met een focus op het toevoe-gen van waarde aan de top, maar zo nodig ook aandacht voor meer laagwaardige toepassingen als biovergisting.

onderzoeksprojectenDe HAS werkt binnen het centrum samen met bedrijven aan toepassingsgerichte onderzoeksprojecten op het

Groen licht voor Centre for Biobased economy

“HAS Den Bosch zal zich over de hele breedte

inzetten voor het Centre for Biobased Economy”

gebied van de biobased economy. Eén van de speer-punten wordt de betere benutting van grondstoffen- en reststromen in de agrofoodsector door hergebruik en energie uit biomassa. Ook zal onderzoek worden ge-daan naar het herdefiniëren van ketens, groene chemie en biobased productontwikkeling. Met dit laatste wordt voortgebouwd op de BPOC (Biobased Productontwik-kelingscoöperatie) in Limburg. De BPOC is een samen-werkingsverband tussen hogeschool HAS Den Bosch en verschillende ondernemers: er wordt binnen de BPOC onderzoek verricht naar natuurlijke vervangers voor sul-fiet in wijn en biobased alternatieven voor synthetische gewasbeschermingsmiddelen.

Place to beDe resultaten uit de onderzoeksprojecten zullen van meerwaarde moeten zijn voor bedrijven en tegelijkertijd het onderwijs van HAS Den Bosch voeden. Hiertoe zal HAS Den Bosch, aansluitend op het vorig jaar ingestelde lectoraat Biobased Productontwikkeling, een aantal on-derzoekers aantrekken, die samen met docenten (en stu-denten!) zullen werken aan onderzoek en aan product-ontwikkeling, onderwijsontwikkeling en kennisoverdracht aan bedrijven. Kennis van de dierlijke en plantaardige sector, kennis van food en milieu, van productie- en afval-stromen, en een stevig netwerk in het MKB-bedrijfsleven maken van HAS Den Bosch de place to be als het gaat om biobased economy.

activiteitenMet bovenstaande focus wil HAS Den Bosch de verschil-lende activiteiten uitzetten: het ontwikkelen van onder-wijsprogramma’s voor bachelorstudenten, het ontwikke-len van cursussen en trainingen voor reeds in de sector werkzame professionals, samen met het bedrijfsleven ontwikkelen van toepassingsgerichte onderzoeksprojec-ten, en op initiatief van (individuele) bedrijven ontwikke-len en uitvoeren van innovatieprojecten. HAS Den Bosch zal zich over de hele breedte inzetten voor het Centre for Biobased Economy.

lectoraatDeelname aan het Centre for Biobased Economy ligt ook in de lijn van het lectoraat Biobased Productontwikke-ling. Gert-Jan van Delft: “De rol van Hogeschool HAS Den Bosch als verbindende schakel tussen wetenschap en beroepspraktijk zal in het Centre of Expertise tot uitdruk-

9

technologie, Milieukunde en Toegepaste Biologie. Naast de gebruikelijke activiteiten van het bedrijfsleven in de agrofoodsector waarmee de HAS in verbinding staat, zal in toenemende mate gewerkt worden aan lucratieve non-food toepassingen vanuit natuurlijke grondstoffen of uit reststromen van de agrofoodsector. Onze hogeschool wil qua kennis- en opleidingsaanbod voortdurend blijven aansluiten op de behoeften in het bedrijfsleven, dus ook bij de huidige ontwikkelingen op het gebied van bioba-sed economy. Het lectoraat Biobased Productontwikke-ling en het Centre of Expertise zullen hierin samen een belangrijke faciliterende rol spelen.“

king komen. We leven in een tijdperk waarin duurzaam-heid steeds duidelijker erkend wordt als een noodzake-lijke, wereldwijde kwestie. Biobased economy heeft daar alles mee te maken. De overstap van oil-based naar bio-based is een van de grootste uitdagingen in de komende decennia. Kennis en innovatie zullen hierbij onmisbaar zijn. Als lector Biobased Productontwikkeling zet ik me in om kennis die we nodig hebben voor het realiseren van een biobased economie op onze hogeschool bijeen te brengen, te verdiepen en toe te passen in de praktijk. Biobased productontwikkeling vereist kennis uit diverse disciplines die ten dele al aanwezig is binnen HAS-oplei-dingen als Tuinbouw en akkerbouw, Voedingsmiddelen-

Docenten, onderzoekers, studenten en bedrijven werken samen aan onderzoek en productontwikkeling.

10

voortuinTekst: Florieke Koers

Foto: Margriet HoffmansIllustratie: Rens Fritsen

“Als studenten liepen wij natuurlijk regelmatig langs de voortuin van HAS Den Bosch”, vertelt Rens Fritsen. “Dat was toen nog een grindstrook met weinig uitstraling voor een ‘groene school’. Toen al hadden we ideeën om de tuin te verbeteren. Na ons afstuderen zijn we er eens goed voor gaan zitten en hebben we onze ideeën op papier gezet. Gewapend met dit plan hebben we contact opgenomen met de HAS en hebben eerst met Leo Timmermans en later met Joost Veltman aan tafel gezeten. Beiden waren enthousiast over onze plannen en uiteindelijk werd ons de opdracht gegund. We konden de nieuwe voortuin daadwerkelijk gaan realiseren! Uiteraard zijn wij trots dat wij als oud-studenten van HAS Den Bosch hier iets in mochten betekenen. Het is een mooi project, waarvoor we onze opleiding als inspiratiebron hebben gebruikt. Een flink aantal zaken die we tijdens onze studie geleerd hebben, zijn dan ook toegepast

na de aanleg van de schooltuin, heeft ook de tuin aan de voorkant van het HaS-gebouw een oppepper gekregen. een echte metamorfose zelfs, want de tuin is helemaal opnieuw ontworpen, aangelegd en beplant. ontwerpers zijn rens fritsen en Peter van Doren, oud-studenten tuin- en landschapsmanagement.

in het ontwerp voor de nieuwe tuin. Tevens hebben we rekening gehouden met de wensen die samen met HAS Den Bosch zijn opgesteld. Ook hebben we Martijn Bekkers erbij betrokken, aangezien hij verantwoordelijk is voor het onderhoud.”

Strak en modern ontwerp“Uitgangspunten voor de nieuwe voortuin zijn dat deze

“Het is een mooi project, waarvoor we onze

opleiding als inspiratiebron hebben gebruikt”

nieuwe voortuin voor HaS Den Bosch

Rens Fritsen en Peter van Doren in de nieuwe voortuin van HAS Den Bosch.

11

er representatief uit moet komen te zien, er jaarrond iets aan te beleven valt en bovenal een groene uitstraling aan het schoolgebouw geeft. In samenspraak met de gemeente heeft HAS Den Bosch de tuin kunnen verlengen: er is nu twee keer zoveel ruimte ontstaan. Ook de bestaande bomen, vlaggenmasten en de ingang van de nieuwe boekwinkel (waar in de toekomst plannen voor zijn), hebben we in het ontwerp meegenomen. Gekozen is voor een strak en modern ontwerp waarin gespeeld is met hoogtes. Dit hebben we bereikt door strakke blokhagen in twee verschillende hoogtes aan te planten. Ook staan er verschillende bloeiende vaste planten en bodembedekkers in de tuin en zorgen bollen in het voorjaar voor extra kleur. Wij hebben tijdens onze studie ervaren dat studenten en docenten ook langs de voortuin lopen als het donker is (in de vroege ochtend en begin van de avond). Daarom hebben we ervoor gekozen verlichting in het plan te verwerken. We hebben profielen van cortenstaal met led-verlichting toegepast. Dit zijn lichtstrips die in het verlengde van de raampartijen zijn geplaatst. Het licht is indirect, wat ervoor zorgt dat je niet rechtstreeks in de lichtbron kijkt. Dit zorgt ervoor dat ook in de donkere uren de dieptelijnen in de tuin zichtbaar zijn. De led-strips geven tevens een sfeervolle uitstraling aan het geheel. Begin januari 2012 is de aanleg van de voortuin van de HAS gestart en inmiddels is de tuin klaar. Een leuk detail: in de tuin ontstaan door de hagen en de profielen van cortenstaal nisjes die uitermate geschikt zijn om (kunst-)objecten neer te zetten. Het biedt een mogelijkheid voor de verschillende opleidingen om zich hier te presenteren.”

estafettecolumnJoris, mijn Engels is prima. Ik weet (inmiddels) heel goed dat als mijn collega me aanspreekt met ‘Hello my dear’, dat ze niet bedoelt dat ik een hert ben, maar meer zoiets van: ‘leuk je weer te zien’. Dat is het mooie van taal, hetgeen gezegd wordt en hetgeen begrepen wordt, ligt niet altijd op één lijn. Een grappig voorbeeld daarvan is terug te vinden op Youtube onder de naam ‘The Italian man who went to Malta’. Doet me denken aan mijn vakanties in Frankrijk, vooral van toen ik zelf jong was (of moet ik zeggen jonger?). Tegenwoordig spreekt men op iedere Franse camping zo’n beetje Nederlands en de jeugd spreekt ook redelijk Engels. Vroeger sprak men enkel Frans in Frankrijk en al kon men een andere taal spreken dan vertikte de chau-vinistische Fransman dat. Ik had een woordenschat van pak ‘m beet zo’n dertig woorden, maar wist daar-mee complete boekwerken te vullen. Na een van de vele lange gesprekken die ik ooit had met een Frans meisje, belandde ik uiteindelijk met haar op een be-graafplaats! Bleek dat mijn Frans toch niet zo goed was. Ook memorabel was die keer dat mijn toenma-lige vriendin op zoek was naar de wc. Aangezien com-plete zinnen in een vreemde taal lastig te maken zijn, roep je het woord waar het voornamelijk om gaat in de hoop dat die andere de rest van de zin afmaakt. Mijn vriendin vroeg uiterst vriendelijk naar ‘toilet?’, waarna de serveerster haar gebaart even te wachten. Binnen afzienbare tijd komt zij terug met…jawel: drie cupjes melk of zoals de Fransen zeggen: ‘trois lait’. We heb-ben ons kapot gelachen. Wat kan het toch heerlijk zijn om een taal niet perfect te spreken! Genoeg over de taal en genoeg over Frans, het lijkt mij een mooi mo-ment om de pen door te geven aan hoe kan het ook anders, Frans (van Beuningen)!

Lachen met taal

Tekst en foto: Patrick Sengers

11

Het ontwerp

Rens en Peter hebben een 3D-visualisatie gemaakt ter aanvulling op het ontwerp. Scan de QR-code om deze te bekijken of kijk op www.groenwens.nl, de website van het eigen vormgevingsbureau van Rens Fritsen.

Scan de QR-code om het filmpje The Italian man who went to Malta te bekijken, of zoek ‘m onder die naam zelf op YouTube.com

12

kerst 2011Gezellig met z’n allen kerstontbijten Foto’s: Margriet Hoffmans

12

13

lectoratenTekst en foto: Jan Denissen en Han Swinkels

Hogeschool HaS Den Bosch heeft met ingang van 1 januari 2012 Han Swinkels (49) benoemd tot lector Duurzame Veehouderijketens. Han Swinkels woont in Boxtel en heeft Dierwetenschappen in wageningen en Blacksburg (VS) gestudeerd. na zijn studie heeft hij uitgebreide werkervaring opgedaan in de agrofoodsector met specialisatie in de dierlijke sectoren.

Ruim 13 jaar werkte Han in diverse functies voor de business units Livestock Research en Food&Biobased Research van Wageningen University & Research Centre. Daarna was hij ruim vier jaar werkzaam als manager dierlijke sectoren bij de Zuidelijke Land- en Tuinbouworganisatie (ZLTO) en de daaraan gelieerde federatie LTO Nederland. Sinds 2010 werkt hij als zelfstandig adviseur voor bedrijfs-leven, overheden en kennisinstellingen, waar hij in onder- linge samenwerking en met betrokkenheid van maatschap-pelijke organisaties duurzame vernieuwingen realiseert in de agrofoodsector met focus op de veehouderijketens.

Duurzame productieHAS Den Bosch wil met dit lectoraat bijdragen aan een gezonde, veilige en gewaardeerde veehouderij die tege-moetkomt aan de wensen van de consument, door de maatschappij wordt geaccepteerd en die economisch rendabel kan functioneren. Het lectoraat Duurzame Vee-houderijketens heeft als doelstelling om de samenwer-king binnen de veehouderijketens op dusdanige manier te bevorderen dat betrokken partijen gezamenlijk invul-ling geven aan een duurzame productie van voedings-middelen van dierlijke oorsprong. HAS Den Bosch sluit hiermee aan bij de ambitie van het in opdracht van de provincie Noord-Brabant opgestelde rapport ‘Alle vlees duurzaam in 2020’, van de Commissie Van Doorn (2011). In het rapport is opgenomen dat alle belanghebbenden - dus van grond tot mond - moeten samenwerken om tot die verantwoorde, zorgvuldige veehouderij te komen. Deze ambitie is uitgewerkt in het Verbond van Den Bosch dat is ondertekend door de supermarkten (o.a. Albert Heijn, Jumbo), ketenpartijen, ZLTO, LTO Nederland, Ne-derlandse Vakbond Varkenshouders en Brabants Land-schap. Met dit lectoraat sluit HAS Den Bosch ook aan bij de innovatieagenda voor een duurzame veehouderij die de Provincie Limburg en de Limburgse Land- en Tuinbouwbond hebben vastgelegd in de Verklaring van Roermond (2010).

Han Swinkels benoemd tot lector Duurzame Veehouderijketens

“HAS Den Bosch wil met dit lectoraat bijdragen aan

een gezonde, veilige en gewaardeerde veehouderij” Han Swinkels

Concrete invullingHet lectoraat Duurzame veehouderijketens gaat concreet invulling geven aan bovenstaande ambities door middel van de zes speerpunten opgenomen in de Uitvoeringsa-genda Duurzame Veehouderij (2009):• Systeeminnovaties: integraal duurzame stallen• Welzijn en gezondheid van dieren: natuurlijk gedrag stimuleren en voorkomen van ingrepen, gezonde die- ren, minder antibiotica gebruik• Maatschappelijke inpassing: interactie tussen veehou- der en burger, en landschappelijke inpassing• Energie, milieu en klimaat: werken aan gesloten voer- mestkringloop, duurzaam geproduceerde veevoer- grondstoffen, energiebesparing en verminderen van uitstoot van broeikasgassen en milieuemissies• Markt en ondernemerschap: kansen benutten om waarde te creëren• Verantwoord consumeren: stimuleren van meer keu- zemogelijkheden in het aanbod van dierlijke produc- ten voor de consument

Wil je meer lezen over de lectoraten van HAS Den Bosch? Op intranet vind je alle in de HAS Beats verschenen artikelen van de afgelopen tijd in het dossier ‘Lectoraten’. Scan de QR-code of kijk op: http://intranet.hasdb.nl/index.php/has-beats

14

kennismaker melkveeTekst: Florieke Koers

Foto’s: Florieke Koers en Margriet Hoffmans

Drie studenten gaan ieder half jaar voor hun bedrijfsopdracht aan de slag als kennismaker Paard, Varken of melkvee. Het is een doorlopend project: de kennismaker Varken bestaat al meer dan twee jaar, de kennismaker Paard ongeveer een jaar en sinds september is de kennismaker melkvee erbij gekomen. maar wat doet een kennismaker eigenlijk? tijd om er eens een uit te lichten: de kennismaker melkvee.

De Kennismaker Melkvee is een samenwerkingsverband tussen hogeschool HAS Den Bosch en de ZLTO. Beide organisaties vinden het belangrijk het onderwijs te kop-pelen aan de melkveesector. Goed voor de HAS en ZLTO als organisaties en een leuke uitdaging voor de afstu-derende studenten die er binnen hun bedrijfsopdracht mee aan de slag gaan. Felix Hees is vierdejaars student Dier- en veehouderij en studeert op dit moment af als Kennismaker Melkvee.

Bedrijfsopdracht omtrent communicatie, organisatie en netwerken

wat was je opdracht als kennismaker melkvee?“Als studenten Dier- en veehouderij volgen wij veel col-leges en in die colleges misten we eigenlijk een stukje praktijk. Het liefste zouden we als we theorie kregen, ver-volgens de praktijk ingaan om deze toe te passen. Helaas hadden wij tot nu niet de mogelijkheid om zomaar naar een bedrijf toe te gaan om daar te kijken hoe zaken nu in het echt aangepakt worden. Vorig studiejaar hebben een aantal studenten een bedrijfsopdracht gedaan waar-

14

Melkvee

15

Deed je nog andere dingen naast deze opdracht?“Ik vond het mooi om de HAS en ZLTO te zien samen-werken. Voor de ZLTO heb ik themabijeenkomsten geor-ganiseerd voor verschillende studieclubs en afdelingen. Dit is een manier van de ZLTO om dichter bij haar leden te komen. Thema’s waren onder meer antibioticareductie, fosfaatreductie via het voerspoor, en mestbewerking en –verwerking. Dat gaat goed en de leden zijn enthousiast.”

Best een aparte bedrijfsopdracht. Je bent nu bijna klaar. wat vond je ervan? “Ik vond het erg interessant. Ik ben vooral bezig geweest met netwerken en daardoor kon ik een brede blik hou-den. Ik was ook overal van op de hoogte en sprak men-sen uit verschillende doelgroepen. Communicatie over en organisatie van bijeenkomsten stond daarnaast cen-traal. Ik heb veel geleerd en een flink netwerk kunnen opbouwen. De Kennismaker Melkvee is een bedrijfsop-dracht die blijft doorlopen. Ik geef het stokje dus weer door aan iemand anders. Ik heb ook regelmatig kunnen sparren met de Kennismaker Varken en Kennismaker Paard. Je doet zo’n bedrijfsopdracht in principe alleen dus die overleggen waren zeer welkom. Via de Kennis-maker proberen we HAS Den Bosch wat meer op de kaart te zetten bij melkveehouders. De HAS heeft toch een beetje het imago dat je ernaartoe moet als je iets wilt gaan doen in de intensieve veehouderij. Voor melkvee zou je naar Dronten moeten. En dat is natuurlijk niet zo. Ik vond het dan ook leuk melkveehouders enthousiast te maken voor de HAS.”

“Beide organisaties vinden het belangrijk het onderwijs

te koppelen aan de melkveesector”

binnen ze zo’n vijftien melkveebedrijven rondom ’s-Her- togenbosch gezocht hebben, die geschikt zouden kun-nen zijn voor zulke praktijkbezoeken. In september ben ik als Kennismaker gestart en heb ik hieraan een vervolg gegeven. Ik heb eerst onderzocht welke modulen in het curriculum interessant zijn om zulke praktijkbezoeken aan toe te voegen, bijvoorbeeld de modulen Voeding Meermagigen, Mineralenmanagement en Milieu, Fokkerij, en Vruchtbaarheid en Voortplanting.”

Hoe ziet zo’n bezoek eruit?“Het is niet de bedoeling dat deze bedrijfsbezoeken de praktijkleerweken die wij hebben, gaan vervangen. Het is echt een aanvulling op bepaalde colleges: een bezoek van ongeveer drie uur aan een bedrijf in de omgeving. Het doel: theorie koppelen aan praktijk. De studenten krijgen een rondleiding, en ook wordt er een expert uit-genodigd die inhoudelijk iets komt vertellen. Studenten gaan verbanden leggen tussen verschillende disciplines en in een praktijksituatie voelen, ruiken, zien, horen en proeven. Ze bekijken welke zaken een rol kunnen spe-len bij verschillende bedrijfs- en managementkeuzes en leren de gevolgen daarvan inzien, de complexheid van een bedrijf (of bedrijfsbeslissing) doorgronden, en zaken analyseren en vervolgens bijvoorbeeld adviezen geven. Eind november heb ik het eerste bedrijfsbezoek daad-werkelijk georganiseerd en dat was een succes. Half januari heeft een tweede bezoek plaatsgevonden. HAS Den Bosch heeft er wat aan: meer aansluiting met het werkveld. En de ondernemer heeft er wat aan: ook die leert nieuwe dingen, er waait even een frisse wind door zo’n bedrijf. Het opbouwen van een duurzame relatie met de vijftien melkveebedrijven is heel belangrijk. Dit is nu nog in de opstartfase, maar moet op den duur gewoon worden.”

Felix Hees

Felix stond ook met een artikel in Nieuwe Oogst. Wil je het artikel lezen? Scan de QR-code of kijk op intranet/has in het nieuws.

16

marc & perry

Beste Perry, family man,

Ik sta met mijn handen in mijn zakken te kijken naar onze tuin. De toverhazelaar staat volop in bloei. Lentefrisse gele bloemetjes kondigen de lente aan. Gelukkig is er niets aan de hand. De Hamamelis bloeit altijd in januari. De voortplanting vindt dan denk ik plaats. Mijn zoon is nu 15 en mijn dochter 17. Ik heb gefaald. Een enkele keer heb ik geprobeerd om het onderwerp seksuele voorlichting aan te kaarten. “Ze willen er niets van weten”, dacht ik meteen als mijn woorden in gemompel wegstierven. Nu is ze zwanger. Grapje haha. Omdat ik meer wist dan goed voor me was op die leeftijd, denk ik (dat is natuurlijk míjn werkelijkheid) dat ik ze niets meer te vertellen heb. Ik laat het maar voor wat het is. Ze moeten het maar doen met vader die stotterend en struikelend argeloos iets probeert te vertellen over de liefde. Eigenlijk is het gek. Je bediscussieert allerlei onderwerpen, maar als het over seksuele voorlichting gaat, begin je te bibberen als een eerstejaarsstudent bij een presentatie. Waar komt die onzekerheid vandaan? Word je op dat moment weer puber? Het is een rare confrontatie met jezelf. Ik ga het onderwerp nog maar een keer in de groep gooien en kijken hoe ze er tegen aan kijken. Wat zullen we lachen.

Groeten Marc

Het S-woordBeste Marc-op-een-wolk,

Pak de ladder, doe je tas op je rug en kom van die wolk. We moeten eens praten over het S-woord. Als

ervaringsdeskundige (dochters 23, 20 en 17) weet ik dat je stotterend en struikelend niet verder komt.

Let Op! Tip 1 van 3: in werkelijk alle vrouwenbladen (Viva, Margriet, Penny, Tina, Fancy, Grazia) staan meer

standjes en S-tips dan jij en ik ooit bij elkaar kunnen verzinnen. Jij hebt ze weinig te vertellen wat ze nog niet

wisten. Tip 2 van 3: alles wat papa’s en mama’s ooit hebben gedaan, doen, en gaan doen op S-gebied is smerig. Doe dus geen moeite. Tip 3 van 3: we zijn nu in de leeftijd

dat je 100 jaar geleden bejaard werd genoemd. Je zat op het bankje en dacht aan vroeger, wat was geweest. Zo zien je

zoon en dochter jou ook. Doe geen moeite. Ga gerust trainen voor Alpe d’Huzes en denk dat je er nog mag wezen, maar

helaas. Neem een voorbeeld aan Amerikaanse (en sommige Nederlandse) politici, die minimaal een blonde, een rode en

een bruine maîtresse hebben. Misschien dat je kinderen dan wel over S met je willen praten. Ik zit er ook mee. Ik moet over een tijdje een andere auto hebben. De huidige is 11 jaar oud en

er begint wat metaalmoeheid op te treden. Zoek ik bij Masarati? Nee, bij Hyundai. Zoek ik een klassieker? Nee, eentje zonder

wegenbelasting. Jongen, daar scoor je niet mee bij je kinderen. Laten we toegeven en gewoon genieten van onze oude dag.

Die onzekerheid over het S-woord is niets anders dan de schokkende confrontatie met het feit dat je over de helft bent.

Het ergste hebben we gehad.

Bye bye, Perry

Tekst: Marc Maas en Perry van Kerkhoven

17

nieuwjaar 2012Gezellig met z’n allen

nieuwjaarsborrelen Foto’s: Florieke Koers

17

18

waar je typisch Engels kon eten, niks extravagants, maar gewoon heerlijk.Ik heb ervoor gekozen om in het buitenland te studeren om andere manieren en aspecten van studeren te er-varen. Ik heb drie maanden in Engeland doorgebracht op het college en er lessen gevolgd en opdrachten ge-maakt. Mijn studie-ervaring in Nederland was een stuk meer praktijkgericht. Dat is natuurlijk een prima manier, maar ik wilde toch ook wel graag mijn kennis uitbreiden. Een studie in Engeland was hiervoor een goede keus, want de opdrachten waren gebaseerd op individueel

internationaalTekst en foto’s: Anneke Zee

Vertaling: Helen Potters

Studenten van HaS Den Bosch doen op allerlei manieren ervaring in het buitenland op. Ze doen soms een project of een semester in het buitenland, en gaan allemaal op buitenlandse stage. ook hebben we ieder jaar weer een flinke groep internationale studenten in huis. en het kan nog anders: anneke Zee is een internationale student die aan HaS Den Bosch studeerde en een master deed met een HaS Global talent Scholarship. De master volgde ze deels in nederland en deels in engeland, daarnaast ging ze op stage naar de Verenigde Staten. Ze vertelt graag wat over haar ervaringen.

“Ik vond het heerlijk om naar Engeland te gaan. En aan-gezien ik daar op de campus woonde, hoefde ik ook niet te koken of schoon te maken; een beetje als op de mid-delbare school, wanneer je al je tijd kunt besteden aan je studie en lol maken. De medewerkers van Writtle College waren erg vriendelijk en behulpzaam en ik heb een leu-ke tijd gehad met al mijn klasgenoten. Het was een ge-weldige ervaring om in een omgeving te zijn met zoveel internationale studenten die allemaal een verschillende achtergrond hebben. Hoogtepunten van mijn verblijf in Engeland waren toch wel de knusse, kleine Engelse pubs

anneke Zee deed een master via HaS Global talent

Anneke Zee op stage in Amerika: veel natuur te ontdekken.

19

“De omgeving was interessant om te ontdekken, zeker omdat ik ben opgegroeid in een voormalige Britse kolonie”

werk en onderzoek van wetenschappelijke artikelen. Op deze manier kon ik mijn praktische kennis combineren met de opgedane theoretische kennis.

Ik vind dat een verblijf in het buitenland altijd een goede ervaring is, omdat je van iedere cultuur weer een hoop kunt opsteken. Ik was in de gelegenheid om een aan-tal dorpen rondom Chelmsford in Essex te bezoeken en ook het geweldige Londen. De omgeving is mooi en het was interessant om te ontdekken, zeker omdat ik ben opgegroeid in een voormalige Britse kolonie (Zimbabwe) waar ik naar een typisch Engelse school ging. Toen ik opgroeide, leerden we over de Engelse geschiedenis en ons wereldbeeld was vooral gebaseerd op een Engelse manier van denken. Daarom vond ik een verblijf in Enge-land ook zo interessant, zo kon ik mijn achtergrond beter gaan begrijpen.”

amerika, een heel ander avontuur“Naar Amerika gaan was een heel ander avontuur, in een voor mij helemaal nieuw land. Ik had het geluk een project te vinden in Californië, de belangrijkste landbouwstaat met ook nog eens fantastische natuur. Mijn opdracht be-stond eruit om proeven te doen voor houdbaarheidsperi-odes in zes grote verwerkingsbedrijven die verse groen-ten en fruit distribueren aan alle supermarkten in de VS. Zelfstandig werken voor zulke grote bedrijven heeft mij nog verder voorbereid op het werken in de ‘echte wereld’ als ik een baan heb met een hoop verantwoordelijkheid. Hoogtepunten van mijn verblijf in Californië waren de vele natuurparken en de buitenactiviteiten die je daar kunt doen. De mensen zijn ook vriendelijk en gastvrij en lijken er een behoorlijk relaxte levensstijl op na te houden.Mijn laatste thesis voltooien in Californië was een kans

die ik kreeg via een Nederlands bedrijf dat is geïnteres-seerd in het introduceren van zijn nieuwe naoogsttechno-logie in Amerika. Voorbereidingen voor de VS kunnen wel drie maanden duren vanwege allerlei visavereisten en de strenge regels. Maar ondanks de lange voorbereidings-periode was het uiteindelijk absoluut de moeite waard. Ik moest voor mijn eigen onderkomen en auto zorgen en dat heeft me nog zelfstandiger gemaakt met het oog op een eventuele toekomstige vestiging in het buitenland. Er zijn natuurlijk ontelbare verhalen en films over Amerika, dus het was geen volledig onbekende wereld waar ik in-stapte. Maar ik moet wel zeggen dat de meeste dingen die ik vooraf hoorde vooral over de negatieve aspecten gingen in plaats van over de positieve. Ik werd echter aangenaam verrast! Mijn ervaringen daar en de mensen die ik heb ontmoet, bewijzen juist dat Amerikanen erg vriendelijk zijn. Ik ben meerdere malen bij mensen thuis uitgenodigd en ik heb makkelijk vrienden gemaakt. Over het geheel pasten mijn buitenlandse ervaringen prima bij mijn master International Horticulture. Ik heb de mo-gelijkheid gekregen de colleges in Nederland en Enge-land te volgen en mijn uiteindelijke thesis in Amerika af te ronden. Dit gaf mijn toekomst een enorme duw in de rug, juist omdat ik mijn zinnen heb gezet op het verken-nen van de internationale kant van landbouw/tuinbouw. Ik hoop dat ik in Afrika werk kan gaan doen in de consul-tancy en in verschillende landen daar een bijdrage kan leveren aan de ontwikkeling van landbouw.”

Studeren in Engeland in de sneeuw.

Wil je meer lezen over de internationale activiteiten van HAS Den Bosch? Op intranet vind je alle in de HAS Beats verschenen artikelen van de afgelopen tijd in het dossier ‘Internationaal’. Scan de QR-code of kijk op: http://intranet.hasdb.nl/index.php/has-beats

20

ict beatsnetwerkinfrastructuur wordt heringericht

Tekst: Florieke Koers

“De herinrichting van de netwerkstructuur is een groot en complex project”, vertelt projectleider Leo Jaarsma. “Of je nu je pc aanzet en bestanden in bijvoorbeeld Word opent en print, op internet informatie zoekt of met je te-lefoon een collega belt, je hebt daarvoor een netwerkin-frastructuur nodig. Alle pc’s, laptops, printers en telefoons zijn door middel van netwerkbekabeling en apparatuur verbonden met de centrale computers, dataopslagsyste-men, telefooncentrales en het internet. Daarnaast heb je het draadloze netwerk. Dit wordt vooral door studenten gebruikt en biedt hen internettoegang. Dit geheel samen noemen we de netwerkinfrastructuur. In 2009 werd al een flinke kwaliteitsslag geleverd met betrekking tot de verbetering van die infrastructuur. Door de gestage groei van de HAS en snelle ontwikkelingen ‘buiten’, ontstond er toch een andere netwerkbehoefte. Binnen de HAS is bij-voorbeeld behoefte aan een gebouwdekkend draadloos netwerk. Een voorbeeld van ontwikkelingen die buiten onze hogeschool plaatsvinden is het belangrijker worden van de informatie-uitwisseling met andere hogescholen, maar ook de social media, die booming zijn. Allemaal re-denen om een project te starten waarbij de toekomstige eisen voor onze netwerkinfrastructuur centraal staan.”

Gebruiker betrekkenLeo vindt het een bijzonder project. “We verzinnen niet meer zoals voorheen binnen de afdeling ICT wat er moet gebeuren, maar gaan uit van wat de gebruikers willen

door hen er sterk bij te betrekken. We hebben de afgelo-pen maanden allerlei mensen van verschillende niveaus geïnterviewd en zijn op het moment bezig op basis van de uitkomsten daarvan een pakket van functionele eisen samen te stellen. Die eisen vormen de basis voor een eigentijdse netwerkinfrastructuur. Die uitkomsten gebrui-ken we ook voor het opstellen van een aantal basisprin-cipes. Die dragen we als voeding aan voor het HAS-in-formatiebeleidsplan. De ontwikkeling daarvan starten we binnenkort in nauwe interactie met de organisatie. Het projectmatig werken is voor de afdeling ICT nieuw. Het is wennen, maar bevalt goed. We zien meteen resultaat en hebben allemaal het gevoel flinke stappen te zetten om een hoger kwaliteitsniveau te bereiken. In mei moet het project grotendeels zijn afgerond.”

na het kwaliteitsonderzoek op iCt-gebied bij HaS Den Bosch, is een paar maanden geleden het realisatieplan fit-it gestart. De basis op orde brengen en daarnaast de belangrijkste knelpunten aanpakken, dat is de kern van dit fit-it-plan. Het is een soort werkhandboek voor de korte termijn. De komende maanden passeren in de iCt Beats een aantal fit-it-projecten de revue. Het eerste project: de herinrichting netwerkinfrastructuur.

20

“In de toekomst zal je office steeds meer

gevirtualiseerd raken”

2121

knelpunten aanpakkenDe traagheidsverschijnselen van het netwerk krijgen volgens Leo extra aandacht, evenals het bereik van ons draadloos netwerk. Beide knelpunten werden door ge-bruikers in het kwaliteitsonderzoek naar voren gebracht. “We pakken nu eerst de basis aan, en deze knelpunten zijn zo belangrijk dat we ze meteen meenemen. We kun-nen hier een hele grote groep mensen in één keer mee helpen, zowel studenten als medewerkers. Naar de oor-zaken van het trage netwerk is veel onderzoek gedaan, door allerlei externe specialisten. Hier zijn concrete ac-ties uit voorgekomen om de snelheid te bevorderen. De voorbereiding doen we overdag, ’s avonds worden er daadwerkelijk aanpassingen gedaan in het netwerk en wordt er getest. Eind januari moet het netwerk al heel wat sneller werken.” Daarna gaan we de internetomgeving vernieuwen en een nieuw draadloos netwerk aanleggen. Al deze activiteiten moeten in mei afgerond zijn.”

klaar voor de toekomstDe nieuwe netwerkinfrastructuur zal voor heel veel nieu-we mogelijkheden zorgen, daar is Leo van overtuigd. “In de toekomst zal je office steeds meer gevirtualiseerd raken. Een draadloos netwerk en internet zijn hierbij on-misbaar. Straks kun je overal werken, wanneer je maar wilt, met wat voor apparaat je maar wilt (pc, laptop, ta-blet, smartphone). Op deze ontwikkeling zijn we straks goed voorbereid. Ook met een duurzame manier van werken wordt rekening gehouden. Er zijn bijvoorbeeld al gedachten over om als straks de nieuwe kas er staat, een ‘groene’ serveromgeving te creëren. Met de nieuwe infrastructuur kunnen we makkelijk verder bouwen en meebewegen met al dit soort ontwikkelingen.”

Wil je meer lezen over de ICT-afdeling van HAS Den Bosch en haar activiteiten? Op intranet vind je alle in de HAS Beats verschenen artikelen van de afgelopen tijd in het dossier ‘ICT Beats’.Scan de QR-code of kijk op: http://intranet.hasdb.nl/index.php/has-beats

22

waar klopt het hart van kamer 2D 34 van?

heartbeatTekst en foto: Osina Soumete

Gerjon de Vries, secretaresse: “Mijn hart gaat sneller kloppen als ik bijvoorbeeld samen met een team van studenten de propedeuse-uitreiking organiseer: daar krijg ik energie van. De trotse gezichten van de studenten op de uitreiking zelf, dat is mijn ‘heartbeat of your future’.”

Pauline Spitters, studieadviseur en stagecoördinator:“Mijn hart gaat sneller kloppen als de studenten weer met prachtige verhalen over hun stage terugkomen. Er zijn zoveel mooie, verschillende opdrachten mogelijk binnen de opleidingen Milieukunde en Toegepaste Biologie. De gebieden waar ze zitten, zijn zo mogelijk nog mooier: onderzoeken op gebied van ecologie, dier en milieu worden vaak in de binnenlanden van afgelegen streken gedaan. Als je de prachtige foto’s van koraalriffen, olifanten en de plaatselijke bevolking ziet, bedenk ik me steeds weer dat deze studenten toch maar boffen met zo’n leuke studie.”

anky Huijmans, secretaresse:“Ik voel me verbonden met Hogeschool HAS Den Bosch. Iedere dag ontmoet ik mensen die gepassioneerd bezig zijn met hun vak en de hogeschool, dat inspireert mij en maakt me trots. Werken op een hogeschool is uniek! Vooral de samenwerking met een goed geolied team geeft je energie om samen tot een mooi eindproduct te komen. Team spirit is the heartbeat of the future, with a little help of your friends.”

annemarie kerkhof, studieadviseur en office manager:“Ik vind het geweldig als het stafbureau Dier, Biologie & Milieu lekker draait en onze ‘klanten’ tevreden zijn. Als onze klanten zie ik zowel studenten als collega’s van de sector. Wij willen graag uitstralen dat het stafbureau dé plek is waar je binnen kunt lopen als je een vraag hebt,

in onze rubriek Heartbeat vragen wij aan medewerkers van de HaS naar dat gedeelte van hun werk waar ze voor leven, wat hun passie is. Deze keer vroegen wij aan kamer 2D 34 (stafbureau Dier, Biologie & milieu): “waar gaat jouw hart sneller van kloppen?”

waar je altijd vriendelijk te woord gestaan wordt en als het enigszins kan iets mee kunt pikken uit de schaal snoep die op de balie staat.” Garry Vos, secretaresse:“Mijn hart gaat sneller kloppen als de afgestudeerde studenten voor diplomering bij HAS Den Bosch binnenlopen met hun familie en ik zie hoe ze in de afgelopen jaren gegroeid zijn. Ze zijn er dan helemaal klaar voor om het te gaan maken in de maatschappij, en het geeft me een goed gevoel dat ik daar een klein beetje aan heb kunnen bijdragen. Er is altijd bedrijvigheid binnen de HAS, wat je nieuwsgierig maakt en uitdagingen schept. Mijn slogan is dan ook: ‘the heartbeat of our future’.”

23

Linkedin. Twitter. Facebook. Hyves. Youtube. Flickr. Picasa. Marktplaats.

NuJIJ. Tripadvisor. U-Tune.nl. Vimeo. Partyflock. Google Buzz. Ning.

Meetup. Foursquare. Fora. Wikipedia. Wordpress. Blogger. FOk!Forum.

Autoforum. kieskeurig. Lonely Planet. Zoover. Myspace. Wayne. Zideo.

GeenRedactie. MobyPicture. Netlog. Relatieplanet. Linkedin. Twitter.

Facebook. Hyves. Youtube. Flickr. Picasa. Marktplaats. NuJIJ. Tripadvi-

sor. U-Tune.nl. Vimeo. Partyflock. Google Buzz. Ning.Meetup. Foursquare.

Fora. Wikipedia. Wordpress. Blogger. FOk!Forum.Autoforum. kieskeurig.

Lonely Planet. Zoover. Myspace. Wayne. Zideo.GeenRedactie. MobyPic-

ture. Netlog. Relatieplanet. Linkedin. Twitter. Facebook. Hyves. Youtube.

Flickr. Picasa. Marktplaats. NuJIJ. Tripadvisor. U-Tune.nl. Vimeo. Party-

flock. Google Buzz. Ning.Meetup. Foursquare. Fora. Wikipedia. Word-

press. Blogger. FOk!Forum.Autoforum. kieskeurig. Lonely Planet. Zoover.

Myspace. Wayne. Zideo.GeenRedactie. MobyPicture. Netlog. Relatiepla-

net. Linkedin. Twitter. Facebook. Hyves. Youtube. Flickr. Picasa. Markt-

plaats. NuJIJ. Tripadvisor. U-Tune.nl. Vimeo. Partyflock. Google Buzz. Ning.

Meetup. Foursquare. Fora. Wikipedia. Wordpress. Blogger. FOk!Forum.

Autoforum. kieskeurig. Lonely Planet. Zoover. Myspace. Wayne. Zideo.

GeenRedactie. MobyPicture. Netlog. Relatieplanet. Linkedin. Twitter.

Facebook. Hyves. Youtube. Flickr. Picasa. Marktplaats. NuJIJ. Tripadvi-

sor. U-Tune.nl. Vimeo. Partyflock. Google Buzz. Ning.Meetup. Foursquare.

Fora. Wikipedia. Wordpress. Blogger. FOk!Forum.Autoforum. kieskeurig.

Lonely Planet. Zoover. Myspace. Wayne. Zideo.GeenRedactie. Moby

#hasTekst: Margarita Millenaar

#HaS was vorig studiejaar een vierdelige serie in HaS Beats waarin een aantal social media onder de loep werd genomen. twitter kwam voorbij, maar ook linkedin, youtube en wikipedia. maar er gebeurt veel meer op digitaal gebied. Daarom ook dit jaar een serie met weer nieu-we onderwerpen. Deze keer wordfeud.

Het wordt de leukste hype van 2011 genoemd volgens het programma: ‘Wat vindt Nederland?’. Leuker dan ‘Planking’. (De hype waar men als een plank op de grond gaat liggen, kaarsrecht, met het gezicht naar beneden. Men laat zichzelf fotograferen en plaatst het op Facebook of een ander social network). Je doet het met je iPhone of Android Phone. En je doet het met minimaal twee personen. Al enig idee waar we het over hebben? Inderdaad, Wordfeud! (Voor de duidelijk-heid: je spreekt het uit als wurd fjoed.) Wordfeud, de Nederlandse vertaling is woordenstrijd, is een app voor op je smartphone die in 2010 ontwikkeld is door de Noorse ontwikkelaar Haakon Bertheussen. Het is een spel waarbij je tegen een tegenstander speelt door woorden te maken van de zeven letters die je tot je beschikking krijgt. Je kunt tegen vrienden of tegen een wildvreemde spelen, als ze maar de app op hun telefoon hebben staan.

De regelsHet bord telt 225 vakken. Bij de eerste beurt moet één van de letters centraal worden gelegd. Elke speler probeert tijdens zijn beurt door het aanleggen van ten minste één van de zeven ontvangen letters aan de al op het bord gelegde woorden een woord van ten minste twee letters te vormen. De letters mogen alleen verticaal of horizontaal gelegd worden. De woorden die mogen worden gelegd, zijn opgenomen in het online woordenboek opentaal.org. Bij een ongeldig woord, oftewel een woord dat niet in het online woordenboek staat, verschijnt de melding ‘invalid word’. Net als bij Scrabble heeft het bord tegels en bonustegels. Dit zijn gekleurde tegels met de letters DL, Tl, DW of TW. Hiermee kun je de score verdubbelen of verdriedubbelen, afhankelijk van de bonustegel. Het gebruik van alle zeven letters in je beurt levert je nog een extra 400 punten op. Wanneer de speler aan zet komt, dient hij/zij binnen 72 uur te reageren, anders

Je taal opvijzelen via wordfeud

is het spel over en wint de tegenstander. Het spel is verder beëindigd wanneer alle letters gespeeld zijn, of wanneer een van de spelers drie keer heeft gepast. De speler met de hoogste score wint. Wellicht komt je dit allemaal zeer bekend voor? Dat kan kloppen, want het lijkt op het bordspel Scrabble, dat we al sinds 1948 kennen.

waarom wordfeud in de HaS Beats? Studenten zijn vaak bezig met hun telefoontjes. Ze gebruiken ze om te sms’en, soms nog om te bellen, maar hebben vooral een telefoon om elkaar up-to-date te houden via Facebook en Whatsapp en zelfs om met elkaar te spelletjes te spelen zoals bijvoorbeeld Wordfeud. Dit kan positief zijn voor de studie, want het spel stimuleert studenten om hun woordenschat uit te breiden en zich bezig te houden met de Nederlandse taal. Alleen blijkt het wel nogal verslavend te zijn…

ook aan de wordfeud? Download de app via iStore of via wordfeud.com en begin direct met spelen. Om je op weg te helpen, hier alvast een paar leuke woorden om je tegenstander mee te verslaan:

QWERTYKLAVIER (toetsenbord van computer of typemachine) ZINTUIGSYSTEEM XANTHOFYL (een van de gele kleurstoffen in bladeren) XYLEEN (oplosmiddel voor organische stoffen) DIERPSYCHOLOOG MONOCYCLISCHE (centrale verwerkingseenheid gedurende één geheugencyclus) ULEVELLEN (platte suikersnoepjes) QUAESTRIX (vrouwelijke penningmeester) YIELDCURVE (een grafiek die het verband weergeeft tussen rendement en obligaties) YALESLOT (veiligheidsslot met platte sleutel)

24

leuk om met z’n allen iets te doenAgnes Vries, die van huis uit bakker is, wierp zich op om het bakproces te begeleiden. “Er waren een aantal col-lega’s die helemaal niet konden bakken en dus werd het een volledige bakworkshop. Een leuk detail: er waren men-sen bij die nog nooit in de bakkerij van de technologiehal waren geweest, en dus was het voor hen extra leuk om te ontdekken hoe het er daar aan toe gaat. Overdag werd er met een wat kleinere groep gebakken, en ’s avonds kwam iedereen, inclusief de volledige directie, helpen de cup-cakes te versieren. Uiteindelijk hebben we ruim 800 cakes gemaakt. En het was echt leuk om zo met z’n allen iets te doen. We hadden van tevoren al een mail naar het vol-ledige personeel gestuurd met de mogelijkheid vast be-stellingen te doen, en het liep storm. Er zijn zelfs grotere bestellingen van meer dan twintig naar klanten en andere scholen gegaan. In de vrije verkoop hebben we de rest verkocht, door in de pauze in het Paviljoen te gaan staan. Bijna alles hebben we verkocht en in totaal hebben we 700 euro opgehaald.” HAS KennisTransfer gaat in het voorjaar nóg een actie doen. “Dat wordt een kunstveiling met kunst van eigen bodem, dus van eigen HAS-medewerkers. Cre-atieve medewerkers die hier iets voor willen maken, maakt niet uit wat, kunnen contact opnemen met Nienke Stuiver. We zoeken ook nog een veilingmeester.”

HAS d’HuZesTekst: Florieke Koers

Foto’s: Nienke Stuiver

De HaS d’HuZes-zuil in de centrale hal van HaS Den Bosch stond kort na de kerstvakantie al op bijna 8000 euro. allerlei acties wervelen ondertussen door de hogeschool om maar zoveel mogelijk geld op te halen. net voor de kerst hield HaS kennistransfer een grote actie: alle medewerkers stelden zich beschikbaar voor het bakken, versieren en verkopen van ruim 800 cupcakes.

Op 24 november was de officiële aftrap van de fietsac-tie HAS d’HuZes. In de centrale hal van hogeschool HAS Den Bosch waren een flink aantal toeschouwers getuige van de onthulling van een enorme zuil waarop kan wor-den bijgehouden hoeveel geld er al op is gehaald. Daar-naast werd de hele fietsploeg gepresenteerd. Ook HAS KennisTransfer was goed vertegenwoordigd onder de toeschouwers. “We stonden met een aantal mensen te kijken”, vertelt Linda Bonte. “En toen we terug naar boven liepen, bedachten we dat we vanuit HAS KennisTransfer eigenlijk een grote actie moesten opzetten, vooral omdat er niemand van ons in de fietsploeg zit. In het afdelings-overleg hebben we het besproken en daarna zijn Daniëlle Graat, Anouk van Rossum en ik om de tafel gaan zitten om een leuke actie te bedenken. Een actie waarmee we niet alleen HAS d’HuZes wilden steunen, maar ook ons groepsgevoel wilden vergroten door samen iets te doen. Dat werd cupcakes bakken.” Linda en collega’s probeer-den zo veel mogelijk spullen gesponsord te krijgen en dit lukte. De firma Van der Bruggen, die producten levert aan het Food Design Centre, sponsorde decoratiemateriaal om de cupcakes te versieren. Daarnaast konden we meel en dergelijke uit het Food Design Centre gebruiken om de cupcakes te bakken. De spullen die we daarna nog moes-ten kopen, zijn door HAS KennisTransfer betaald.”

medewerkers HaS kennistransfer bakken cupcakes

Leuk om met z’n allen bezig te zijn!

25

“We hebben ruim 800 cakes gebakken en versierd en

daarmee ruim 700 euro opgehaald”

25

26

Meten is weten

Tekst en foto: Maaike de Graaf

maaike de Graaf werkt sinds twee jaar als docentonderzoeker ecologie bij HaS Den Bosch. Het valt haar altijd op dat HaS Den Bosch over een ongelooflijk uitgebreid assortiment meetapparatuur voor allerlei typen onderzoek beschikt. maar ook stelde ze vast dat deze instrumenten soms erg goed verstopt zijn en dat slechts weinigen weten van hun bestaan. Samen met Herman Jilesen bedacht ze de rubriek ‘meten is weten’. Deze keer: de trotec itc 150HD infraroodcamera. Jouw meetapparaat in een volgend nummer? mail je idee naar maaike of Herman. Wat hebben moderne kassen, kwelstromen, oude huizen, verdampende planten, gelukkige koeien, Alpe d’Huez-beklimmers en net gebakken cakejes gemeen? Temperatuurverschillen. Over het oppervlak van deze objecten ligt een temperatuurgradiënt die je kunt meten. Vaak zijn de verschillen zo gering dat ze met een normale thermometer moeilijk te bepalen zijn, maar voor de Trotec ITc 150HD Infraroodcamera is dit een eitje. Het is een fotocamera die bovendien op afstand temperatuurverschillen kan meten tot op 0.1˚C nauwkeurig, in een temperatuurbereik van -20 tot 600˚C. Bruikbaar voor zowel absolute als relatieve temperatuurmetingen, maar testers op de HAS vinden

hem met name betrouwbaar in het relatieve bereik. Als output krijg je een mooie foto (digitaal), waarop de temperatuurverschillen in kleur worden aangeduid. De range van de temperatuurgradiënt is instelbaar. De toepassingen van deze infraroodcamera zijn legio, waardoor hij bruikbaar is voor iedere onderzoekende HAS-geest. Verdere aanprijzing van deze gadget is niet nodig. Aangeschaft door lector Jasper den Besten, vond hij zijn weg al naar zowel plantfysiologen als milieukundigen. Studenten van Lenny van Erp gebruikten hem in verschillende koeienstallen, waar ze de relatie tussen omgevingsfactoren en dierenwelzijn onderzoeken. Bijgevoegde foto is daarvan het bewijs.

De perfecte camera voor de onderzoekende HaS-geest

27

kantine van de ToekomstCateraar en studenten werken samen aan gezondheid en duurzaamheid

Tekst: Roos Leufkens

De kantine van de toekomst is een snelkookpan met praktische ideeën van studenten, docenten en de cateraar van hogeschool HaS Den Bosch. onze doelstelling is om samen te werken aan een hogeschoolrestaurant dat duurzamer, gezonder en innovatief is. in deze rubriek staat iedere uitgave één van deze ideeën centraal.

Een doel van de Kantine van de Toekomst is het integreren van het onderwijs in de kantine. Er hebben al verschillen-de projecten op dit vlak plaatsgevonden. Zo waren er in het studiejaar 2010-2011 twee zogenaamde TO-projecten. Tijdens deze TO-projecten is samengewerkt door studen-ten Voedingsmiddelentechnologie en studenten Food Design & Innovation. Eén TO-groep heeft de duurzaam-heid van de kantine onderzocht: ze bekeken hoe de stu-denten en docenten tegenover duurzaamheid algemeen en duurzaamheid specifiek in onze kantine staan, en ook zijn er aanbevelingen gedaan om de kantine duurzamer te maken. Een aantal van die aanbevelingen is inmiddels doorgevoerd, zoals het scheiden van de koffiebekers van de rest van het afval. De andere groep is aan de slag gegaan met een onderzoek naar hoe gezond de kantine al is. Daarnaast hebben ze aan studenten en docenten gevraagd hoe ze tegenover gezondheid in het algemeen, maar ook tegenover gezondheid specifiek in de kantine staan. Ook hier zijn aanbevelingen gedaan en doorge-voerd. Wanneer we nu een broodje kaas eten, eten we geen gewone kaas meer, maar een broodje 30+ kaas.

Deze bevat een stuk minder vet dan de kaas die eerder werd gebruikt. Een gezonde verbetering dus. Ook dit stu-diejaar wordt er weer samengewerkt tussen de kantine en studenten. Zo is er bij de opleiding Food Design & In-novation een studentencommissie opgezet die helpt en adviseert bij de communicatie in de kantine. Er is al flink gebrainstormd, het komende studiejaar kunnen we hier dus veel van verwachten. Ans Berens en de studenten van deze commissie hebben samen een innovatieve, ge-zonde en duurzame lunch bedacht die binnenkort wordt geserveerd aan het Innovatienetwerk. Dit als dank omdat zij de projectgroep hebben geholpen met het opzetten van de Kantine van de Toekomst, een project waar zij toekomst in zien en dat ze misschien zelfs willen gaan uitrollen op meerdere scholen. Een mooi compliment!

Volgende keer in HaS Beats HaS als exposant op Green week Berlin • wat is nou een typische

ifa-student? • De vierde food Design experience • een gesprek

met het nieuwe hoofd afdeling P&o

28

nummer 5, jan/feb 2012