Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de...

35
Meer weten? www.morelestress.be Hard in de zorg? Céline Baele, Dorine Coolen & Herlinde Dely Een initiatief van Howest – onderzoekscluster Verpleegkunde in samenwerking met Woonzorggroep GVO Met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse Overheid Situationele vragenlijst Morele stress

Transcript of Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de...

Page 1: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

Meer weten? www.morelestress.be

Hard in de zorg?

Céline Baele, Dorine Coolen & Herlinde Dely

Een initiatief van Howest – onderzoekscluster

Verpleegkunde

in samenwerking met Woonzorggroep GVO

Met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de

Vlaamse Overheid

Situationele vragenlijst Morele stress

Page 2: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

2 Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen

Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse overheid

Productfiche

Situationele vragenlijst morele stress

KORTE OMSCHRIJVING: De situationele vragenlijst brengt in kaart rond welke thema’s of situaties zorgverleners in de ouderenzorg het meest en/of hevigst morele stress ervaren, op welke moment van de dag zorgverleners het meest te kampen krijgen met morele stress en wat de belemmeringen zijn die zorgverleners in de weg staan in het verlenen van goede zorg.

1) Thema 2) Moment 3) Belemmerende factoren

Nadat elk teamlid deze vragenlijst individueel en anoniem heeft ingevuld worden de verschillende vragenlijsten door de leidinggevende samengebracht en geanalyseerd. Op die manier krijgt de leidinggevende een zicht op waar de pijnpunten van het team liggen op het vlak van morele stress.

DOELSTELLINGEN: Medewerkers kunnen thema’s en momenten herkennen die morele stress opwekken en de

belemmeringen die daarbij een rol spelen. Leidinggevenden kunnen met dit instrument in kaart brengen welke thema’s /momenten morele

stress in het team opwekken en welke belemmeringen daarbij een rol spelen. Leidinggevenden kunnen met dit instrument de thema’s/momenten van morele stress in het

team en de belemmeringen die daarbij een rol spelen, bespreekbaar maken.

DOELGROEP(en): Medewerkers

Leidinggevenden

Aandachtspunt: kader eerst het doel en het belang van deze situationele vragenlijst vooraleer het uit te delen. Je vindt een begeleidende tekst in bijlage (bijlage 1).

ORGANISATIE: Aantal deelnemers: het volledige team

Duur: 5 minuten uitleg, 20 minuten invullen

Materiaal: Situationele vragenlijst: in te vullen door alle teamleden Begeleidende tekst voor leidinggevenden (bijlage 1) Scoreblad (bijlage 2, via de website www.morelestress.be kan een Excel bestand

gedownload worden waarin de scores automatisch berekend kunnen worden)

Waar en wanneer inzetten: Deze vragenlijst kan door elk teamlid worden ingevuld tijdens een overlegmoment zoals een teamvergadering. Als leidinggevende leg je de verschillende vragenlijsten samen en bespreek je het resultaat met je team. Wanneer je dieper wilt ingaan op de pijnpunten inzake morele stress die uit deze situationele vragenlijst naar voor zijn gekomen, kan je een groepsreflectie organiseren (deze methodiek is te downloaden via de website www.morelestress.be ).

Page 3: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

3 Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen

Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse overheid

ERVARINGEN:

Noot: dit is geen gevalideerd diagnostisch instrument, maar een verkennend instrument. Het voornaamste doel

van de vragenlijst is dan ook vooral een vertrekpunt bieden om ervaringen van morele stress te delen,

bespreekbaar te maken en eventueel aan te pakken.

“Deze vragenlijst gaf een goed beeld van de pijnpunten rond morele stress in ons team.

Morele stress kon benoemd worden en daarna bespreekbaar gemaakt worden. Zo konden we onderzoeken wat er achter het ‘rode’ thema lag en kwamen er al vrij vlug

hulpbronnen naar voor.” (zorgcoördinator, vrouw)

“De thema’s zijn heel herkenbaar. Zo besef je ook dat je niet de enige bent

die die dingen meemaakt.” (zorgkundige, vrouw)

“Dit instrument was heel interessant voor mij als leidinggevende om een zicht te krijgen op die thema’s die morele stress opwekken bij mijn

mensen.” (zorgcoördinator, vrouw)

morele stress opwekken bij mijn mensen.” (zorgcoördinator, vrouw)

Page 4: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

4 Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen

Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse overheid

Situationele vragenlijst morele stress

1. Inleiding: Wat is morele stress?

1.1. Morele stress

Je ervaart morele stress wanneer je niet de goede zorg kan verlenen die je zou willen verlenen, vaak

omdat je het gevoel hebt dat iets jou dat verhindert. Bij morele stress gaat het steeds om je eigen

beleving en je eigen idee over goede zorg.

1.2. Wat is het verschil tussen morele stress en ‘gewone’ stress?

Morele stress is een speciale vorm van stress en verschilt van ‘gewone’ werkstress of emotionele stress.

In vergelijking met ‘gewone werkstress’ (zoals een drukke dag op het werk) is morele stress een diepere

vorm van stress: omdat er waarden en normen in het spel zijn, raakt morele stress je vaak veel harder dan

‘gewone werkstress’.

Hieronder vind je een getuigenis van een zorgkundige:

In de bovenstaande getuigenis vindt de zorgkundige het belangrijk om naar het verhaal van de bewoner

te kunnen luisteren, maar voelt zij zich belemmerd om dit te doen, omdat het zo druk is. In deze

getuigenis gaat het niet om het feit dat de zorgkundige veel werkdruk ervaart (= ‘gewone’ werkstress),

maar omdat zij het gevoel heeft dat ze haar waarden en visie op goede zorg niet in de praktijk kan

omzetten, namelijk de tijd nemen om naar het verhaal van de bewoner te luisteren. Dit veroorzaakt

morele stress.

Morele stress verschilt ook van emotionele stress. Een ruzie met een collega op het werk kan je flink wat

emotionele stress bezorgen, maar dat is daarom nog geen morele stress.

Let op: morele stress heeft niet altijd te maken met tijdsdruk. Soms ligt de belemmering om goede zorg te

verlenen binnen jezelf (gebrek aan kennis, zelfvertrouwen, het klikt niet met een bepaalde bewoner,

angst om collega’s aan te spreken, etc.), bij je collega of bij de organisatie (de organisatie van de zorg,

gebrek aan personeel, strikte regels).

‘Morele stress is het wrange gevoel dat zorgverleners ervaren wanneer ze hun waarden en visie op goede zorg niet in de praktijk kunnen brengen.’

Af en toe kom ik op een kamer van een bewoner en merk ik dat die persoon een verhaal

wil beginnen vertellen. Dan denk ik onmiddellijk: “Oh neen, ik heb hier geen tijd voor!”.

Eigenlijk wil ik wel luisteren, maar dan denk ik aan al die andere mensen die ik nog moet

wassen. Ik begin zenuwachtig te worden en terwijl ik al naar de deur aan het gaan bent

hoor ik mezelf zeggen: “Ik ga dan maar weer hé. Het is erg druk”, en ik vlucht naar buiten.

Dan sta ik op de gang en denk ik: “Ik had moeten kunnen luisteren”. Dat is vreselijk!

(zorgkundige, vrouw)

Page 5: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

5 Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen

Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse overheid

2. Uitleg Situationele vragenlijst Morele stress

2.1. Waarom deze vragenlijst?

De ‘situationele vragenlijst morele stress’ heeft als doel in kaart te brengen bij welke situaties je het

meest en/of hevigst morele stress ervaart, op welke moment van de dag je het meest te maken hebt met

morele stress en wat de belemmeringen zijn die jou in de weg staan om goede zorg te verlenen.

2.2. Wat gebeurt er met deze vragenlijst?

Deze vragenlijst wordt door ieder lid van je team (anoniem) ingevuld. Daarna worden alle vragenlijsten

samengeteld zodat er een antwoord komt op de volgende vragen:

- Welke situaties wekken er in ons team het meest en/of hevigst morele stress op?

- Op welk(e) moment(en) van de dag ervaren wij als team het meest morele stress?

- Welke belemmeringen, die het verlenen van goede zorg in de weg staan, ervaren wij in ons

team?

2.3. Hoe vul ik deze vragenlijst in?

Het invullen van deze vragenlijst duurt ongeveer 20 minuten. De vragenlijst bestaat uit drie delen.

Deel 1. Mijn morele stress-situatie

Deel 2. Moment van de dag

Deel 3. Belemmeringen

Deel 1. Mijn morele stress-situatie

In dit deel zal je een lijst zien van situaties. Deze situaties komen voor in de dagelijkse zorg voor ouderen.

In de kolommen naast de situaties kan je aanduiden of je in die situaties morele stress ervaart.

Ervaar jij bij die situatie morele stress?

Ja?

- Duid aan hoe vaak (frequent) je dit ervaart en hoe sterk/hevig dat gevoel is (intensiteit).

- Zet een kruisje in het vak dat het beste bij jouw ervaring past. Hoe hoger het cijfer, hoe vaker

of hoe heviger je morele stress ervaart.

Neen?

- Duid dan ‘nooit’ (0) aan bij frequentie. Je mag de vakjes van intensiteit open laten. Als je een

bepaalde situatie nog nooit hebt meegemaakt, kies dan ook “0” (nooit) bij frequentie en laat

de vakjes van intensiteit open.

Onderaan de vragenlijst kan je zelf andere situaties opschrijven waarbij je morele stress ervaart. Zet ook

hier kruisjes bij hoe vaak je hierbij morele stress ervaart en hoeveel morele stress dit jou bezorgt.

Legende frequentie:

Page 6: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

6 Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen

Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse overheid

0 1 2 3 4 5 6

Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Een paar keer

per jaar of

minder

Eens per

maand of

minder

Een paar keer

per maand

Eens per week Een paar keer

per week

dagelijks

Deel 2. Moment van de dag

In dit deel van de vragenlijst worden verschillende tijdstippen of momenten opgelijst. Duid per tijdstip aan

hoe vaak en hoe hevig je morele stress ervaart.

Deel 3. Belemmeringen

In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

belemmering aan hoe vaak dit voor jou meespeelt bij jouw morele stress.

2.4. Aandachtspunten

Het is de bedoeling dat je de vragenlijst invult op basis van je eigen ervaringen, niet op basis van de

ervaringen van jouw team!

Het gaat in deze vragenlijst niet om gewone werkdruk of emotionele stress, maar om morele stress.

Niet elke situatie wekt bij iedere zorgverlener morele stress op, dit is heel persoonlijk en hangt af van

de context. Als je aangeeft dat een bepaalde thema jou geen morele stress bezorgt, wil dat dus

absoluut niet zeggen dat je geen betrokken zorgverlener bent! Zo kan je het als zorgverlener heel

moeilijk hebben met het overlijden van een bewoner (=emotionele stress), maar dit wil dit niet

noodzakelijkerwijs zeggen dat je hierbij morele stress hebt ervaren. In deze vragenlijst peilen we

enkel naar gevoelens van ‘morele stress’ (= het wrange gevoel dat je jouw visie en waarden over

goede zorg niet in de praktijk hebt kunnen brengen).

Uiteraard hangt het resultaat af van het moment waarop je de situationele vragenlijst invult.

Bijvoorbeeld: je werd onlangs geconfronteerd met een agressieve bewoner en je wist op dat moment

je waarden en visie op goede zorg niet in de praktijk te brengen. Dit thema zal dan waarschijnlijk voor

jou sterk naar boven komen. Dit is niet erg, maar het wil zeggen dat dit thema op dit moment bij jou

leeft en dat er aandacht aan geschonken kan worden. Het resultaat van de vragenlijst zal aantonen of

dit thema ook voor morele stress zorgt bij de rest van je teamgenoten.

De lijst is niet volledig. De vragenlijst werd opgesteld op basis van literatuur en interviews met

zorgverleners in de ouderenzorg. Je kan er ook voor kiezen om zelf een thema aan te vullen (zie

‘andere’ in de vragenlijst).

Page 7: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen

Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse overheid 7

Deel 1. Mijn morele stress-situatie

In dit gedeelte kan je aangeven rond welke thema’s of situaties je vooral morele stress ervaart.

Ik ervaar morele stress wanneer….

Frequentie en Intensiteit

Groen 0

Groen 1

Groen 2

Oranje 3

Oranje 4

Rood 5

Rood 6

1. … ik de zorg niet kan uitvoeren zoals ik het geleerd heb (tijdens mijn studies, in opleidingen, bijscholingen,…).

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

2. … ik niet tegemoet kan komen aan een concrete nood van een bewoner.

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

3. … ik niet kan ingaan op een wens van een bewoner.

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

Page 8: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen

Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse overheid 8

Ik ervaar morele stress wanneer…

Frequentie en Intensiteit

Groen 0

Groen 1

Groen 2

Oranje 3

Oranje 4

Rood 5

Rood 6

4. … ik het leed van de bewoner(s) niet kan verhelpen.

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

5. … ik te maken heb met het levenseinde (palliatieve situaties, euthanasie, overlijden,…).

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

6. … ik geconfronteerd word met situaties waar ik niet of onvoldoende voor opgeleid ben.

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

Page 9: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen

Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse overheid 9

Ik ervaar morele stress wanneer…

Frequentie en Intensiteit Groen

0 Groen

1 Groen

2 Oranje

3 Oranje

4 Rood

5 Rood

6

7. … andere zorgverleners (in mijn ogen) geen goede of gepaste zorg verlenen (collega’s doen zaken waar ik niet achter sta, zijn nalatig, betuttelen de bewoner, maken fouten, …).

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

8. … ik niet weet wat ik kan of mag doen (ik weet niet wat de juiste beslissing is, ik zit in een dilemma, ik weet niet of iets wel mag, …).

Frequentie (hoe vaak?) Nooit sporadisch Af en toe regelmatig dikwijls Zeer dikwijls altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

9. … een bewoner (mijn) zorg weigert.

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

Page 10: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen

Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse overheid 10

Ik ervaar morele stress wanneer…

Frequentie en Intensiteit Groen

0 Groen

1 Groen

2 Oranje

3 Oranje

4 Rood

5 Rood

6

10. … een bewoner wordt opgenomen waarvan ik weet dat we die niet de gepaste zorg kunnen bieden.

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

11. … mijn visie op goede zorg verschilt met die van mijn organisatie.

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

12. …ik bewoners moet ontgoochelen (vb. ik kan een belofte niet nakomen, een activiteit wordt afgelast,…).

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

Page 11: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen

Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse overheid 11

Ik ervaar morele stress wanneer…

Frequentie en Intensiteit Groen

0 Groen

1 Groen

2 Oranje

3 Oranje

4 Rood

5 Rood

6

13. …bewoners geen gelijkwaardige behandeling krijgen (vb. mondige bewoners, bewoners met mondige familie,…).

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

14. ...er (be)handelingen opgestart of uitgevoerd worden waar ik niet achter sta (vb. zinloos, overbodig, te vergaand,…).

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

15. … familie/mantelzorgers andere ideeën of verwachtingen hebben over de zorg.

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (Hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

Page 12: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen

Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse overheid 12

Ik ervaar morele stress wanneer…

Frequentie en Intensiteit Groen

0 Groen

1 Groen

2 Oranje

3 Oranje

4 Rood

5 Rood

6

16. … het goede doen voor de ene bewoner, ervoor zorgt dat ik het goede niet kan doen voor een ander (vb. langer bij ene bewoner blijven betekent minder tijd voor de anderen,…).

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

17. … er beslissingen worden genomen die niet in het belang zijn van de bewoner(s).

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

18. … ik niet kan opkomen voor de bewoner(s).

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

Page 13: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen

Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse overheid 13

Ik ervaar morele stress wanneer…

Frequentie en Intensiteit Groen

0 Groen

1 Groen

2 Oranje

3 Oranje

4 Rood

5 Rood

6

19. …. ik moet liegen, iets verzwijgen of onrealistische hoop moet geven aan familie/bewoners.

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

20. … ik niet weet wat eerst te doen om goede zorg te verlenen (bv. waaraan geef ik prioriteit?,…)

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

21. … een bewoner niet gehoord wordt

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

Page 14: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen

Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse overheid 14

Ik ervaar morele stress wanneer…

Frequentie en Intensiteit Groen

0 Groen

1 Groen

2 Oranje

3 Oranje

4 Rood

5 Rood

6

22. Andere (vul hier een situatie in die bij jou morele stress opwekt): …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

23. Andere (vul hier een situatie in die bij jou morele stress opwekt): …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

Page 15: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen

Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse overheid 15

Deel 2. Moment van de dag

In dit gedeelte kan je aangeven op welk moment of bij welke taken je vooral morele stress ervaart.

MOMENT

Frequentie en Intensiteit Groen

0 Groen

1 Groen

2 Oranje

3 Oranje

4 Rood

5 Rood

6

1. Bij de overdracht ‘s morgens

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

2. Bij het wekken van bewoners

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

3. Tijdens de maaltijdzorg (ontbijt)

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

Page 16: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen

Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse overheid 16

MOMENT

Frequentie en Intensiteit Groen

0 Groen

1 Groen

2 Oranje

3 Oranje

4 Rood

5 Rood

6

4. Tijdens de hygiënische zorg (wassen, aankleden, mondzorg)

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

5. Tijdens de verpleegtechnische zorg (medicatie, wondzorg)

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

6. Tijdens het badmoment

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

Page 17: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen

Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse overheid 17

MOMENT

Frequentie en Intensiteit Groen

0 Groen

1 Groen

2 Oranje

3 Oranje

4 Rood

5 Rood

6

7. Tijdens de soepbedeling

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

8. Tijdens de opkuis, praktische taken tussendoor (opmaken van de bedden, …)

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

9. Tijdens de maaltijdzorg (middagmaal)

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

Page 18: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen

Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse overheid 18

MOMENT

Frequentie en Intensiteit Groen

0 Groen

1 Groen

2 Oranje

3 Oranje

4 Rood

5 Rood

6

10. Na het middagmaal (opruim, bewoners op bed…)

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

11. Bij de koffie

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

12. Na de middag, vb. animatie

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

Page 19: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen

Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse overheid 19

MOMENT

Frequentie en Intensiteit Groen

0 Groen

1 Groen

2 Oranje

3 Oranje

4 Rood

5 Rood

6

13. Bij het avondmaal

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

14. Na het avondmaal

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

15. Bij het slapen gaan van bewoners

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

Page 20: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen

Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse overheid 20

MOMENT

Frequentie en Intensiteit Groen

0 Groen

1 Groen

2 Oranje

3 Oranje

4 Rood

5 Rood

6

16. Bij de overdracht (’s avonds)

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

17. Tijdens de nachttoer

Frequentie (hoe vaak?)

Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

18. Tussen de nachttoeren door

Frequentie (hoe vaak?)

Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

Page 21: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen

Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse overheid 21

MOMENT

Frequentie en Intensiteit Groen

0 Groen

1 Groen

2 Oranje

3 Oranje

4 Rood

5 Rood

6

19. Bij de bespreking van bewoners (vb. in een multidisciplinair overleg)

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

Andere (verduidelijk op welk moment of bij welke taken je te maken hebt met morele stress):…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………......................

Frequentie (hoe vaak?) Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

Andere (verduidelijk op welk moment of bij welke taken je te maken hebt met morele stress):…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………......................

Frequentie (hoe vaak?)

Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Intensiteit (hoe hevig?) Erg laag Laag Eerder laag Matig Eerder hoog Hoog Erg hoog

Page 22: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen

Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse overheid 22

Deel 3. Belemmeringen

Hieronder vind je een lijst van belemmeringen die je in de weg kunnen staan, waardoor je het gevoel hebt dat je geen goede zorg kunt verlenen.

Duid aan in welke mate deze belemmeringen meespelen bij jouw morele stressmomenten. Zet een kruisje in de kolom die aangeeft hoe vaak deze belemmering

voor jou een rol speelt: 0 t.e.m. 6 (0 = nooit; 1 = sporadisch; 2 = af en toe; 3 = regelmatig; 4= dikwijls; 5 = zeer dikwijls; 6 = altijd). Hoe hoger, hoe vaker deze

belemmering een rol speelt in jouw morele stressmomenten.

BELEMMERING

Hoe vaak speelt dit mee bij jouw morele stress? Groen

0 Groen

1 Groen

2 Oranje

3 Oranje

4 Rood

5 Rood

6

1. De visie van mijn organisatie

Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

2. (onduidelijke/strikte/…) regels of procedures

Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

3. De praktische organisatie van de zorg

Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

4. Gebrek aan mandaat (ik kan/mag iets niet)

Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

5. Onverwachte situaties (overlijden, ziekte collega’s)

Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Page 23: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen

Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse overheid 23

BELEMMERING

Hoe vaak speelt dit mee bij jouw morele stress?

Groen 0

Groen 1

Groen 2

Oranje 3

Oranje 4

Rood 5

Rood 6

6. Collega’s van mijn team

Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

7. Andere collega’s buiten mijn team

Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

8. Zaken bij mijzelf (angst, zelfvertrouwen, twijfel…)

Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

9. Artsen (hiërarchie, moeilijk bereikbaar…)

Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

10. Normen, routines, gewoontes in het team

Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

11. Familie en bezoekers van bewoners

Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

12. Werkdruk (tijd tekort-taken teveel)

Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

13. Gebrek aan middelen of materialen

Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Page 24: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen

Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse overheid 24

BELEMMERING

Hoe vaak speelt dit mee bij jouw morele stress? Groen

0 Groen

1 Groen

2 Oranje

3 Oranje

4 Rood

5 Rood

6

14. Besparingen in de zorg

Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

15. Problematiek van de bewoner

(dementie, psychische problematieken, agressie, depressie…)

Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

16. Zorggraad van de bewoner(s)

Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

17. Gebrek aan steun, begrip, erkenning, gehoor

Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

18. Communicatie(problemen en

fouten) en (gebrek aan)

informatie

Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

19. Gebrek aan kennis/ervaring

Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

20. Andere: beschrijf welke zaken bijdragen tot jouw morele stress? ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Nooit Sporadisch Af en toe Regelmatig Dikwijls Zeer dikwijls Altijd

Page 25: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse

overheid 25

Bijlage 1. Gebruiksaanwijzing voor leidinggevenden

1. Aandacht voor ‘morele stress’

Morele stress is het wrange gevoel (frustratie, machteloosheid, ‘ambetant’,…) dat zorgverleners ervaren

wanneer zij hun waarden en visie op goede zorg niet in de praktijk kunnen brengen. Kortom, wanneer je

als zorgverlener niet de goede zorg kan verlenen die je zou willen verlenen. Het gaat bij morele stress

steeds om de eigen beleving van de zorgverlener en zijn of haar persoonlijke visie op goede zorg.

Morele stress op zich is niet negatief. Wanneer een zorgverlener morele stress ervaart toont dit aan dat

hij moreel betrokken is en zich door de zorg laat raken. Positief is ook dat de aanwezigheid van morele

stress kan leiden tot reflectie op het eigen handelen en het in vraag stellen van de kwaliteit van de zorg:

‘Zorgverleners die morele stress ervaren zijn betrokken zorgverleners’.

Toch kan morele stress ernstige gevolgen hebben. Morele stress is een specifieke en ‘diepere’ vorm (het

raakt aan de kern van uw persoon) van stress die, zeker wanneer er sprake is van chronische morele

stress (morele stress die vaak en intens voorkomt en die niet ‘opgelost’ wordt), tal van negatieve

gevolgen kan hebben:

fysieke klachten (hoofdpijn, buikpijn,…)

psychische klachten (piekeren, twijfelen, negatieve gevoelens,…)

burn-out symptomen (emotionele uitputting, cynisme, verminderde betrokkenheid, …)

verminderde kwaliteit van de zorg (onpersoonlijke zorg verlenen, op automatische piloot

werken,…)

verminderde jobtevredenheid

de organisatie of de zorgsector verlaten

Zowel de frequentie als de intensiteit van morele stress is belangrijk. Beiden hangen namelijk samen met

negatieve effecten. Een hoge frequentie van morele stress wijst op een chronische vorm van stress,

hetgeen verschillende negatieve effecten heeft en onder andere in verband wordt gebracht met burn-out.

Een hoge intensiteit van morele stress heeft begrijpelijkerwijs een enorme impact op een zorgverlener als

persoon.

Omwille van deze negatieve gevolgen is het belangrijk dat er aandacht is voor morele stress en dat morele

stress gedetecteerd wordt bij de zorgverleners zodat:

- zorgverleners morele stress bij zichzelf gaan herkennen,

- leidinggevenden het kunnen detecteren bij hun medewerkers

- er actie ondernomen kan worden (erover spreken, verbetervoorstellen…)

2. Doel van de ‘Situationele vragenlijst Morele stress’.

De situationele vragenlijst heeft als doel in kaart te brengen welke thema’s binnen het team de meeste

en/of hevigste morele stress opwekken. Op basis van literatuur en interviews met zorgverleners in de

ouderenzorg werd een lijst opgesteld van situaties (deel 1) die morele stress kunnen opwekken. Deze lijst

is niet limitatief. Stimuleer daarom de deelnemers om aan te vullen met thema’s die voor hen persoonlijk

Page 26: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse

overheid 26

morele stress opwekken. Daarnaast wordt in de vragenlijst ook gepeild naar de morele stress- momenten

tijdens het verloop van de dag (deel 2) en worden belemmerende factoren bevraagd (deel 3).

3. Invullen van de vragenlijst

Elke medewerker vult de vragenlijst individueel en anoniem in. Zorg dat je als leidinggevende op

voorhand de invulinstructies en aandachtspunten voor de medewerkers hebt doorgenomen, zodat je kan

antwoorden op vragen. Het geniet de voorkeur om de invulinstructies door te nemen met het team.

Aandachtspunten en valkuilen

Stress en moeilijke gevoelens zijn niet noodzakelijk morele stress Zorg dat het duidelijk is voor de zorgverleners dat het gaat om ‘morele stress’ en niet om gewone stress of emotionele belasting. Sommige zorgverleners kunnen de vragenlijst anders interpreteren. Bijvoorbeeld bij de situatie ‘overlijden van een bewoner’ vullen zij een hoog cijfer in, omdat ‘een overlijden altijd moeilijk is en hen raakt’. Dat klopt ook wel, maar dit heeft niets te maken met het gevoel dat je niet de goede zorg kunt verlenen die je zou willen verlenen (=morele stress). Geef hen dit ook mee.

4. Verwerken van de vragenlijst

In bijlage 2 vind je een handleiding scoring en scoreformulieren om op een makkelijke en overzichtelijke

manier de scores voor je team te berekenen. Op de website www.morelestress.be kan je een

Excelbestand downloaden waarin de scores automatisch worden berekend.

De kleurencode geeft je een beeld van hoeveel aandacht deze situatie verdient.

Aandachtspunten en valkuilen

“We hebben geen morele stress” Het kan verleidelijk zijn om ‘uit te pakken’ met een overwegend ‘groen’ scoreformulier. Geef dan ook niet toe aan de neiging om te besluiten: ‘We hebben geen morele stress, want we hebben veel groen’. Op die manier misken je de eventuele situaties van morele stress die zorgverleners wél ervaren. Zorg dat deze ten minste aan bod kunnen komen.

Groen Gemiddelde 0 tot en met 2

Oranje Gemiddelde van 2 tot en met 4

Rood Gemiddelde van 4 tot 6

Page 27: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse

overheid 27

5. Wat na deze vragenlijst?

Na het afnemen van de situationele vragenlijst heb je zicht op die thema’s/momenten/belemmeringen

die het meest of hevigst morele stress opwekken bij de teamleden. Deze vragenlijst wordt bij voorkeur

ingezet voorafgaand aan een andere actie. Het is niet de bedoeling dat medewerkers de situationele

vragenlijst invullen en dat er verder niets meer mee gedaan wordt. De teamleden zullen zich afvragen wat

er verder met de resultaten gebeurt. Koppel deze dus zeker terug.

Na de bespreking van de resultaten van deze situationele vragenlijst kan je verder aan de slag met diverse

methodieken die als doel hebben morele stress bij de individuele zorgverlener te detecteren (detectie-

instrument morele stress), bespreekbaar te maken en te hanteren (workshops). Neem hiervoor zeker

verder een kijkje op de website www.morelestress.be.

De situationele vragenlijst kan bijvoorbeeld als voorbereiding dienen op een groepsgesprek rond morele

stress. Je kan een teamvergadering beleggen om inzicht te krijgen in één van de thema’s (vb. dilemma’s),

momenten (vb. maaltijdzorg) of belemmeringen.

Hoe? Organiseer na de situationele vragenlijst een reflectiemoment (Laat je eventueel inspireren

door of gebruik de leidraad ‘Groepsreflectie morele stress’ (www.morelestress.be ). Men kan dan

dieper ingaan op die situaties/thema’s die in het team veel of hevige morele stress opwekken en

eventueel acties uitdenken (zie ‘Suggestie’ hieronder).

Tip Werkgroepen

Het kan het een goed idee zijn om het uitdiepen van morele stress rond een bepaald thema of tijdens een bepaald moment op de dag, binnen een werkgroep te laten gebeuren. Een (eventueel reeds bestaande) werkgroep ‘Maaltijdzorg’ kan bij het zorgpersoneel bijvoorbeeld nagaan wat de aanleiding is voor morele stress tijdens de maaltijden.

Tip Structurele bevraging

Het loont de moeite om deze vragenlijst herhaaldelijk af te nemen binnen het team (vb. eens per jaar). Dit dient een dubbel doel: enerzijds blijf je de vinger aan de pols houden rond de morele stress binnen het team, anderzijds kan dit leiden tot het permanent bevragen van de gang van zaken m.b.t. de organisatie van de zorg (waarbij de beleving van de zorgverlener als vertrekpunt dient). Dit draagt bij tot een ethische kwaliteitscultuur.

Page 28: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse

overheid 28

Suggestie Teamvergadering

Geef aan dat het doel van de teamvergadering is om meer inzicht te krijgen in morele stress: Welke

thema’s wekken in ons team het meest en/of hevigst morele stress op? Hoe manifesteert zich dat? Wat

kunnen we hier als team aan doen / mee omgaan? Waar of op welke moment van de dag liggen de

specifieke pijnpunten? Welke belemmeringen spelen ons parten? Je kan de ‘top 3’ van meest moreel

stresserende thema’s en/of momenten overlopen binnen het team. Laat eventueel wat ruimte voor

een reactie van de teamleden. We raden aan zowel het ‘meest rode’ thema voor frequentie als het

‘meest rode’ thema voor intensiteit te bespreken. Is er voor intensiteit en/of frequentie sprake van een

ex aequo, dan kan je de deelnemers laten stemmen voor een thema (of een moment van de dag) dat

ze willen bespreken. Als intro van de groepsreflectie kan je ook aan de deelnemers vragen of ze kunnen

voorspellen welk thema’s naar voor zijn gekomen als rode thema’s of anders gezegd: of ze kunnen

voorspellen welke situaties in hun team het meeste morele stress opwekken.

Een voorbeeld: Stel dat de maaltijden steevast naar voor komen als een erg moreel stresserend

moment. Kies er dan voor om dit met je team uit te diepen:

- Laat de teamleden een voorbeeld geven van momenten waarop ze tijdens de

maaltijdmomenten het gevoel hebben dat ze goede zorg kunnen verlenen.

- Laat de teamleden een voorbeeld geven van een moment waarop ze tijdens de

maaltijdmomenten morele stress ervaren.

- Laat hen de voorbeelden op kaartjes noteren van zaken die hen morele stress geven.

- Laat de groep de kaartjes in twee stapels leggen, namelijk ‘veranderbaar’ en ‘niet

veranderbaar’. Met de veranderbare kaartjes kan je iets doen. Zoek samen met je team

naar mogelijke oplossingen of verbetervoorstellen (hulp van collega’s inroepen,

werkorganisatie aanpassen…). Zo maak je gebruik van de ervaringen van morele stress om

tot verandering te komen en vooruitgang te boeken.

- Geef aan dat morele stress steeds bespreekbaar is.

- Zorg voor opvolging van het besproken actiepunt op overlegmomenten.

Page 29: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse

overheid 29

Bijlage 2. Scorebladen

1. Handleiding scoring

2. SCOREBLAD THEMA: FREQUENTIE

3. SCOREBLAD MOMENT: FREQUENTIE

4. SCOREBLAD BELEMMERINGEN GOEDE ZORG: FREQUENTIE

5. SCOREBLAD THEMA: INTENSITEIT

6. SCOREBLAD MOMENT: INTENSITEIT

Page 30: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse

overheid 30

HANDLEIDING SCORING Situationele vragenlijst Morele stress

Ga te werk volgens de volgende stappen:

1. Verzamel de vragenlijsten van alle teamleden. 2. Er zijn vijf scorebladen. Er zijn aparte scorebladen voor situatie/moment/ belemmering,

opgesplitst volgens intensiteit en frequentie. Bij het deel ‘belemmeringen’ wordt er enkel naar

frequentie gepeild. Begin bij het scoreblad situatie: frequentie.

3. Bekijk de eerste situatie ‘Ik ervaar morele stress wanneer ik de zorg niet kan uitvoeren zoals ik het

geleerd heb (tijdens mijn studies, in opleidingen, bijscholingen…)’. Tel de scores van alle

zorgverleners voor frequentie voor die vraag samen en vul deze score in in de eerste kolom (‘Som

cijfers’).

4. In de tweede kolom ‘ # ingevuld ’ vul je in hoeveel zorgverleners op die vraag hebben geantwoord

5. Doe hetzelfde voor alle andere vragen

6. In de derde kolom ‘gemiddelde’ vul je de gemiddelde score voor die vraag in. Doe dit door de

som van de scores op die situatie te delen door het aantal zorgverleners dat de vraag invulde (

kolom ‘som cijfers’ delen door de kolom ‘# ingevuld’)

Een voorbeeld: een team van 3 zorgverleners vult de situationele vragenlijst in. Je wilt de eerste vraag uit

deel 1: Mijn morele stress-situatie verwerken.

Zorgverlener 1 scoort voor ‘situatie 1’ een 3 voor frequentie en een 2 voor intensiteit.

Zorgverlener 2 scoort voor ‘situatie 1’ een 4 voor frequentie en een 3 voor intensiteit.

Zorgverlener 3 scoort voor ‘situatie 1’ een 5 voor frequentie en een 4 voor intensiteit.

Voor ‘situatie 1’ is de gemiddelde score voor frequentie: 12/3 = 4 (3+4+5= 12, gedeeld door drie

zorgverleners) en de gemiddelde score voor intensiteit: 9/3 = 3 (2+3+4 = 9, gedeeld door drie zorgverleners).

Stel nu dat zorgverlener 3 voor ‘situatie 1’ niets had ingevuld, dan deel je slechts door 2 zorgverleners.

7. Hoe hoger de gemiddelde score, hoe frequenter de teamleden morele stress ervaren. Zet een

kruisje in de vierde kolom (‘Rood?’) wanneer het thema/moment/belemmering zich gemiddeld in

de ‘rode zone’ bevindt. (Groen: Gemiddelde 0 tot en met 2, Oranje: Gemiddelde van 2 tot en met

4, Rood: Gemiddelde van 4 tot 6).

8. Omcirkel de ‘meest rode’ situatie, d.w.z. de situatie met het hoogste gemiddelde. Deze situatie

kan je verder bespreken in het team.

9. Herhaal de stappen voor de andere scorebladen.

Door het berekenen van de gemiddeldes per situatie/moment/belemmering krijg je een duidelijk beeld

van de situaties en momenten die het vaakst en hevigst morele stress opwekken bij de zorgverleners en

de belemmeringen die het vaakst meespelen bij morele stress.

Page 31: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse

overheid 31

SCOREBLAD SITUATIE: FREQUENTIE

Situatie (ik ervaar morele stress wanneer…) Som cijfers # ingevuld Gemiddelde Rood? 1. … ik de zorg niet kan uitvoeren zoals ik het geleerd heb

(tijdens mijn studies, in opleidingen, bijscholingen,…).

2. …ik niet tegemoet kan komen aan een concrete nood van een bewoner

3. … ik niet kan ingaan op een wens van een bewoner 4. …ik het leed van de bewoner(s) niet kan verhelpen

5. …ik te maken heb met het levenseinde (palliatieve situaties, euthanasie, overlijden)

6. …ik geconfronteerd wordt met situaties waar ik niet of onvoldoende voor opgeleid ben

7. …andere zorgverleners (in mijn ogen) geen goede of gepaste zorg verlenen

8. … ik niet weet wat ik kan of mag doen (ik weet niet wat de juiste beslissing is, ik zit in een dilemma, ik weet niet of iets wel mag)

9. … een bewoner (mijn) zorg weigert

10. … een bewoner wordt opgenomen waarvan ik weet dat we niet de gepaste zorg zullen kunnen bieden

11. … mijn visie op goede zorg verschilt met die van mijn organisatie

12. … ik bewoners moet ontgoochelen (vb. ik kan een belofte niet nakomen, een activiteit wordt afgelast)

13. … bewoners geen gelijkwaardige behandeling krijgen (vb. mondige bewoners of bewoners met mondige familie)

14. ... er (be)handelingen opgestart of uitgevoerd worden waar ik niet achter sta (vb. pijnlijk/zinloos/overbodig/te vergaand)

15. … familie/mantelzorgers andere ideeën of verwachtingen hebben over de zorg

16. … het goede doen voor de ene bewoner, ervoor zorgt dat ik het goede niet kan doen voor een ander

17. … er beslissingen worden genomen die niet in het belang zijn van de bewoner(s)

18. … ik niet kan opkomen voor de bewoner

19. … ik moet liegen, iets verzwijgen of onrealistische hoop geven aan familie/bewoners

20. … ik niet weet wat eerst te doen om goede zorg te kunnen verlenen (bv. waaraan geef ik prioriteit?)

21. … een bewoner niet gehoord wordt

Andere:

Groen Gemiddelde 0 tot en met 2, Oranje Gemiddelde van 2 tot en met 4, Rood Gemiddelde van 4 tot 6

Page 32: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse

overheid 32

SCOREBLAD MOMENT: FREQUENTIE

Moment Som cijfers # ingevuld Gemiddelde Rood? 1. Bij de overdracht ‘s morgens

2. Bij het wekken van bewoners

3. Bij het ontbijt

4. Tijdens de hygiënische zorg (wassen, aankleden, mondzorg)

5. Tijdens de verpleegtechnische zorg (medicatie, wondzorg)

6. Tijdens het badmoment

7. Tijdens de soepbedeling

8. Tijdens de opkuis, praktische taken tussendoor (maken van de bedden…)

9. Tijdens het middagmaal

10. Na het middagmaal (opruim, bewoners op bed…)

11. Bij de koffie

12. In de namiddag vb. animatie

13. Bij het avondmaal

14. Na het avondmaal

15. Bij het slapen gaan van bewoners

16. Bij de overdracht (’s avonds)

17. Tijdens de nachttoer

18. Tussen de nachttoeren door

19. Bij een bewonersbespreking (vb. multidisciplinair overleg)

Andere: vul hier andere momenten in

Groen Gemiddelde 0 tot en met 2, Oranje Gemiddelde van 2 tot en met 4, Rood Gemiddelde van 4 tot 6

Page 33: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse

overheid 33

SCOREBLAD BELEMMERINGEN GOEDE ZORG: FREQUENTIE

Belemmerende factor Som cijfers # ingevuld Gemiddelde Rood? 1. De visie van mijn organisatie

2. (onduidelijke/strikte/…) regels en procedures

3. De praktische organisatie van de zorg

4. Gebrek aan mandaat (ik kan/mag iets niet)

5. Onverwachte situaties (overlijden, ziekte collega’s)

6. Collega’s van mijn team

7. Andere collega’s buiten mijn team

8. Zaken bij mijzelf (angst, zelfvertrouwen, twijfel…)

9. Artsen (hiërarchie, moeilijk bereikbaar, ..°

10. Normen, routines, gewoontes in het team

11. Familie en bezoekers van bewoners

12. Werkdruk (tijd tekort-taken teveel)

13. Gebrek aan middelen en materialen

14. Besparingen in de zorg

15. Problematiek van de bewoner (dementie, psychische

problematieken, agressie, depressie…)

16. Zorggraad van de bewoner(s)

17. Gebrek aan steun, begrip, erkenning, gehoor

18. Communicatie(problemen en –fouten) en (te weinig) informatie

19. Gebrek aan kennis/ervaring

20. Andere: lijst hier de ‘andere’ belemmeringen op:

Groen Gemiddelde 0 tot en met 2, Oranje Gemiddelde van 2 tot en met 4, Rood Gemiddelde van 4 tot 6

Page 34: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse

overheid 34

SCOREBLAD SITUATIE: INTENSITEIT

Situatie (ik ervaar morele stress wanneer…) Som cijfers # ingevuld Gemiddelde Rood? 1. … ik de zorg niet kan uitvoeren zoals ik het geleerd heb

(tijdens mijn studies, in opleidingen, bijscholingen,…).

2. …ik niet tegemoet kan komen aan een concrete nood van een bewoner

3. … ik niet kan ingaan op een wens van een bewoner 4. …ik het leed van de bewoner(s) niet kan verhelpen

5. …ik te maken heb met het levenseinde (palliatieve situaties, euthanasie, overlijden)

6. …ik geconfronteerd wordt met situaties waar ik niet of onvoldoende voor opgeleid ben

7. …andere zorgverleners (in mijn ogen) geen goede of gepaste zorg verlenen

8. … ik niet weet wat ik kan of mag doen (ik weet niet wat de juiste beslissing is, ik zit in een dilemma, ik weet niet of iets wel mag)

9. … een bewoner (mijn) zorg weigert

10. … een bewoner wordt opgenomen waarvan ik weet dat we niet de gepaste zorg zullen kunnen bieden

11. … mijn visie op goede zorg verschilt met die van mijn organisatie

12. … ik bewoners moet ontgoochelen (vb. ik kan een belofte niet nakomen, een activiteit wordt afgelast)

13. … bewoners geen gelijkwaardige behandeling krijgen (vb. mondige bewoners of bewoners met mondige familie)

14. ... er (be)handelingen opgestart of uitgevoerd worden waar ik niet achter sta (vb. pijnlijk/zinloos/overbodig/te vergaand)

15. … familie/mantelzorgers andere ideeën of verwachtingen hebben over de zorg

16. … het goede doen voor de ene bewoner, ervoor zorgt dat ik het goede niet kan doen voor een ander

17. … er beslissingen worden genomen die niet in het belang zijn van de bewoner(s)

18. … ik niet kan opkomen voor de bewoner

19. … ik moet liegen, iets verzwijgen of onrealistische hoop geven aan familie/bewoners

20. … ik niet weet wat eerst te doen om goede zorg te kunnen verlenen (bv. waaraan geef ik prioriteit?)

21. … een bewoner niet gehoord wordt

Andere:

Groen Gemiddelde 0 tot en met 2, Oranje Gemiddelde van 2 tot en met 4, Rood Gemiddelde van 4 tot 6

Page 35: Hard in de zorg? - ESF-Vlaanderen · 2017-07-25 · Deel 3. Belemmeringen In dit deel van de vragenlijst worden verschillende mogelijke belemmeringen opgelijst. Duid per mogelijke

Situationele vragenlijst Morele stress – www.morelestress.be – Hogeschool West-Vlaanderen Dit product werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse

overheid 35

SCOREBLAD MOMENT: INTENSITEIT

Moment Som cijfers # ingevuld Gemiddelde Rood? 1. Bij de overdracht ‘s morgens

2. Bij het wekken van bewoners

3. Bij het ontbijt

4. Tijdens de hygiënische zorg (wassen, aankleden, mondzorg)

5. Tijdens de verpleegtechnische zorg (medicatie, wondzorg)

6. Tijdens het badmoment

7. Tijdens de soepbedeling

8. Tijdens de opkuis, praktische taken tussendoor (maken van de bedden…)

9. Tijdens het middagmaal

10. Na het middagmaal (opruim, bewoners op bed…)

11. Bij de koffie

12. In de namiddag vb. animatie

13. Bij het avondmaal

14. Na het avondmaal

15. Bij het slapen gaan van bewoners

16. Bij de overdracht (’s avonds)

17. Tijdens de nachttoer

18. Tussen de nachttoeren door

19. Bij de bewonersbespreking (vb. multidisciplinair overleg)

Andere: vul hier andere momenten in

Groen Gemiddelde 0 tot en met 2, Oranje Gemiddelde van 2 tot en met 4, Rood Gemiddelde van 4 tot 6