HANDLEIDING PARTICIPATIE IN HET M.E.R.-PROCES

Definitieve versie

Opdrachtgever: LNE, afd. AMNE, dienst Mer

COLOFON

Opdracht:

Handleiding participatie in het m.e.r.-proces

Definitieve versie

Opdrachtgever:

Vlaamse Overheid, Afdeling Milieu-, Natuur- en Energiebeleid

Dienst Mer

Koning Albert II-laan 20 bus 8

1000 BRUSSEL

Opdrachthouder:

Antea Belgium nv

Roderveldlaan 1

2600 Antwerpen

T : +32 (0)3 221 55 00

F: +32 (0)3 221 55 01

www.anteagroup.be

BTW: BE 414.321.939

RPR Antwerpen 0414.321.939

IBAN: BE81 4062 0904 6124

BIC: KREDBEBB

Antea Group is gecertificeerd volgens ISO9001

Identificatienummer:

2238503030/ivm

Datum: status / revisie:

Maart 2013

April 2013

Juni 2013

Juli 2013

Juli 2013

Versie 01

Versie 02

Versie 03

Versie 04

Versie 05

Vrijgave:

Jan Parys, Directeur

Controle:

Cedric Vervaet, Account Manager

Projectmedewerkers:

Inge Van der Mueren, MER-deskundige

Antea Belgium nv 2013 Zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van Antea

Group mag geen enkel onderdeel of uittreksel uit deze tekst

worden weergegeven of in een elektronische databank worden

gevoegd, noch gefotokopieerd of op een andere manier

vermenigvuldigd.

2238503030 - Handleiding participatie in het m.e.r.-proces pagina 3

INHOUD

DEEL 1 HANDLEIDING VOOR INITIATIEFNEMERS VAN PLANNEN EN PROJECTEN ..... 4

1 WAAROM KIEZEN VOOR PARTICIPATIE? ............................................................................ 5

2 DEFINITIES EN BEGRIPPEN .............................................................................................. 6

3 AANPAK PARTICIPATIE IN HET MILIEUEFFECTRAPPORTAGEPROCES ............................................ 8

3.1 VROEG BEGONNEN IS HALF GEWONNEN.................................................................................... 8 3.2 WAT IS VERPLICHT?............................................................................................................... 8 3.3 PARTICIPATIE IS MAATWERK.................................................................................................... 9 3.4 VORMGEVING VAN HET PARTICIPATIETRAJECT .......................................................................... 11 3.5 PARTICIPATIE TIJDENS DE VERSCHILLENDE M.E.R.-STAPPEN ........................................................ 15 3.6 KEUZE VAN DE PARTICIPATIEVORM......................................................................................... 26 3.7 EVALUATIE VAN DE PARTICIPATIE ........................................................................................... 26

DEEL 2 BIJLAGEN................................................................................................. 28

2238503030 - Handleiding participatie in het m.e.r.-proces pagina 4

DEEL 1 HANDLEIDING VOOR INITIATIEFNEMERS VAN PLANNEN EN PROJECTEN

2238503030 - Handleiding participatie in het m.e.r.-proces pagina 5

1 Waarom kiezen voor participatie?

Het voeren van een participatief beleid heeft vele voordelen, zowel voor u als initiatiefnemer van

een plan of project als voor de participanten (zoals bv. burgers). De participanten voelen zich nauwer

betrokken bij het plan of project, kunnen hun kennis, ervaringen, inzichten of ideen delen en

krijgen de kans zelf voorstellen te doen. U heeft meer kans om een echt draagvlak voor uw plan of

project te creren. De participanten begrijpen wat er gaat gebeuren en waarom het gaat gebeuren.

De voornaamste voordelen van participatie zijn:

Het verhogen van de kwaliteit van uw plan of project

De betrokkenen hebben lokale, gebiedsspecifieke kennis waarmee ze het plan of project

desgevallend kunnen bijstellen en verbeteren. De gebruikers van een gebied, zoals

bijvoorbeeld bewoners, kunnen vanuit hun ervaringen een nieuwe kijk bieden op het plan

of project. Het hoofddoel van participatie is het bundelen van kennis van de verschillende

betrokken partijen.

Draagvlak creren

Door direct in dialoog te treden, zal de afstand tussen u en burgers, organisaties en

overheden (administraties) verkleinen. Zo wordt een wij versus zij situatie voorkomen.

Participatie kan tegenwerken omzetten in meewerken waardoor weerstand vanuit de

samenleving vermindert of verdwijnt en er draagvlak ontstaat.

Betere werking van uw eigen plan- of projectorganisatie1

Door in te zetten op participatie bij zowel externe als interne belanghebbenden zal de

structuur en het functioneren van uw eigen organisatie efficinter worden.

Vertragingen voorkomen in het procesverloop

Door in het begin van het plan- of projectproces tijd te investeren in een participatieve

aanpak zal het plan of project in latere fases gemakkelijker tot realisatie komen. Zo kan u

tijd winnen door tijd te investeren.

Bij participatie met betrekking tot overheidsplannen en projecten en beleid in het algemeen kan

hier nog het bevorderen van actief burgerschap aan toegevoegd worden. Burgers hebben er belang

bij dat hun opvattingen en ideen, wensen en belangen van invloed zijn op het beleid en de

projecten die de overheid ontwikkelt. De invloed wordt vergroot door de burger rechtstreeks bij het

project of de gebiedsontwikkeling te betrekken. Het welzijn van de burger wordt vergroot en zijn

(actieve) betrokkenheid bij het beleid wordt groter. Participatie draagt bij tot het dichten van de

kloof tussen overheid en burgers en tot wederzijds vertrouwen.

1 De projectorganisatie is een groep mensen, de daarmee verbonden infrastructuur met een

samenhangend geheel van gezag, relaties en verantwoordelijkheden die zijn afgestemd op de

bedrijfsprocessen of de functie.

Disclaimer: Om de handleiding te illustreren worden in de volgende hoofdstukken verschillende

voorbeelden uit de praktijk opgenomen. De voorbeelden en het resultaat ervan gelden in de

toenmalige context en omstandigheden van het desbetreffende plan of project. Participatie is

immers steeds maatwerk en voorbeelden die voor een bepaald plan of project gewerkt hebben,

werken niet voor elk plan of project.

2238503030 - Handleiding participatie in het m.e.r.-proces pagina 6

2 Definities en begrippen

Milieueffectrapportageproces (m.e.r.-proces): de procedure die al dan niet leidt tot het opstellen en

goedkeuren van een milieueffectenrapport over een voorgenomen plan of project en in voorkomend

geval tot het gebruik ervan als hulpmiddel bij de besluitvorming omtrent deze actie. Voor deze

handleiding start het m.e.r.-proces met de opmaak van de kennisgeving en eindigt zij bij het

openbaar onderzoek van het goedgekeurde milieueffectrapport.

Participatie: volgens Van Dale het hebben van aandeel in iets; deelname. Het begrip participatie is

een verzamelnaam van manieren waarop stakeholders invloed kunnen hebben op plan- en

projectprocessen en de uitvoering ervan met positieve betrokkenheid tot resultaat. Het onderscheid

tussen inspraak en participatie is zeer belangrijk. Inspraak houdt in dat burgers en belanghebbenden

naar hun mening gevraagd wordt over plannen of projecten van de overheid of een andere

initiatiefnemer. Participatie staat voor interactieve meningsvorming met alle actoren die bij plannen

of projecten betrokken zijn. Er is altijd sprake van tweerichtingsverkeer en het gaat om actief

informatie bekendmaken. De participanten mogen zelf actief meedenken over de oplossingen.

Participatie gaat dus over een heel gamma van vormen van samenwerking tussen burgers en

overheid, gaande van informeren en raadplegen over adviseren naar daadwerkelijk coproduceren en

meebeslissen.

Stakeholder of belanghebbende: volgens Van Dale iemand die betrokken is bij een organisatie, als

werknemer, aandeelhouder, leverancier, overheid e.d., persoon die belang heeft bij iets. Met

betrekking tot plannen en projecten kan dit gedefinieerd worden als een persoon of organisatie die

invloed (positief of negatief) ondervindt van of zelf invloed kan uitoefenen op een plan of een

project evenals op de beslissingen over dit plan of project.

Milieueffectenrapport over een plan of programma (plan-MER): een openbaar document waarin

van een voorgenomen plan of programma en van de redelijkerwijze in beschouwing te nemen

alternatieven de te verwachten gevolgen voor mens en milieu in hun onderlinge samenhang op een

systematische en wetenschappelijk verantwoorde wijze worden geanalyseerd en gevalueerd, en

aangegeven wordt op welke wijze de aanzienlijke milieueffecten vermeden, beperkt, verholpen of

gecompenseerd kunnen worden.

Milieueffectenrapport over een project (project-MER): een openbaar document waarin van een

voorgenomen project en van de redelijkerwijze in beschouwing te nemen alternatieven de te

verwachten gevolgen voor mens en milieu in hun onderlinge samenhang op een systematische en

wetenschappelijk verantwoorde wijze worden geanalyseerd en gevalueerd, en aangegeven wordt

op welke wijze de aanzienlijke milieueffecten vermeden, beperkt, verholpen of gecompenseerd

kunnen worden.

Plan-m.e.r.-screening: onderzoek waarin van een voorgenomen plan wordt aangegeven of er

aanzienlijke effecten voor mens en milieu te verwachten zijn teneinde te bepalen of voor