1

Handleiding Lotgenotengroepen Depressie Vereniging

Trudy Jansen

2

© Trudy Jansen, 2015

Inleiding 3

INLEIDING

Deze handleiding is geschreven voor diegenen die het plan hebben opgevat om

gespreksgroepen te organiseren voor mensen met een depressie. Het uitwisselen van

ervaringen en kennis, het bieden van onderlinge steun en het doorbreken van het sociale

isolement is het doel van het groepsgewijze lotgenotencontact binnen de Depressie

Vereniging.

Door lotgenotencontact kun je ervaringen uitwisselen over het omgaan met depressie en

herkenning en erkenning bij elkaar vinden. Het met elkaar ervaringen uitwisselen, horen dat je

niet de enige bent met een depressie, het onder woorden brengen van problemen en

positieve gebeurtenissen kunnen jezelf en anderen een stap verder brengen. Daarnaast is het

uitwisselen van tips en leefregels belangrijk en kun je in het onderlinge contact ook zien dat er

hoop is: dat de depressie over kan gaan, of dat je kan leren leven met je gevoeligheid voor

depressies. Die hoop en die troost is voor veel mensen met een depressie belangrijk. Voor

sommige mensen werkt het contact met lotgenoten om een sociaal isolement te doorbreken.

Gespreksbegeleiders bij de Depressie Vereniging zijn ervaringsdeskundigen, geen

hulpverleners. Zij kunnen hun eigen ervaring inzetten en de groep is daarmee echt "door en

voor" de mensen zelf. Voor het uitwisselen van ervaringen kunnen mensen met depressie ook

deelnemen aan het internetforum van de Depressie Vereniging.

Deze handleiding is bedoeld als een hulpmiddel bij het opzetten van gespreksgroepen voor

lotgenotencontact en zelfmanagement. Wij hopen dat je hierdoor geïnspireerd raakt om

ermee aan de slag te gaan. Het is zeker niet de bedoeling dat het draaiboek een keurslijf is: het

moet een inspiratiebron en een levend document zijn. Wij zijn benieuwd naar je opmerkingen

en aanvullingen en zullen deze gebruiken om de volgende versie te verbeteren.

De Depressie Vereniging is blij dat je interesse hebt om een lotgenotengroep op te zetten, of

gespreksbegeleider te worden. Wij zijn een vereniging van voornamelijk vrijwilligers en zonder

het vele werk van die vrijwilligers kan het werk niet worden gedaan.

Wij hopen op een prettige samenwerking in een goede en open sfeer.

4 Inleiding

Inhoud 5

INHOUD

Inleiding 3 Inhoud 5 2. Doelgroep 7

2.1. Lotgenotencontact in groepen 2.2. Deelnemers

3. Doel 9

3.1. Het delen van ervaringen: herkennen en erkennen 3.2. Het delen en gezamenlijk opdoen van kennis: informeren 3.3. Het leren omgaan met de depressie: steunen en leunen 3.4. Het bieden van structuur en contacten: activeren

4. Gespreksbegeleider 12

4.1. Taken van de gespreksbegeleider 4.2. De ideale gepreksbegeleider 4.3. Ondersteuning Depressie Vereniging

5. Het karakter van de groep 16

5.1. Verwachtingen als uitgangspunt 5.2. De sfeer in de groep 5.3. Verslaglegging

6. Voorbereiding nieuwe groep 19

6.1. Locatie 6.2. Frequentie en duur van de bijeenkomsten 6.3. Samenstelling van een groep 6.4. Groepsgrootte 6.5. Tijdsplanning opstarten nieuwe groep 6.6. Financiën

7. Werven van deelnemers 23

7.1. Wie te werven 1.1. De ene depressie is de andere niet 7.2. Aandacht voor negatieve beeldvorming 7.3. Begin met informatie 7.4. Mensen bereiken 7.5. Aanmelden 7.6. Voorgesprek

8. De bijeenkomsten 29

8.1. De eerste bijeenkomst 8.2. Vervolgbijeenkomsten 8.3. Instroom en uitstroom 8.4. Evaluatie

9. Het begeleiden van een gesprek 35

9.1. Wat wil iemand met zijn verhaal? 9.2. Discussiëren 9.3. Twee gespreksbegeleiders 9.4. Vaardigheden en valkuilen

6 Inhoud

10. Groepsprocessen en gedrag 40

10.1. Spanningen en conflicten in de groep 10.2. Moeilijke momenten 10.3. Enkele voorbeelden van veel voorkomende moeilijke situaties 10.4. Zorg voor jezelf

11. Bijlagen: het opzetten van een nieuwe groep 46

11.1. Informatie voor zorgverleners 11.2. Vacature Gespreksbegeleiders 11.3. Folder voor cliënten 11.4. Informatie voor samenwerkingsorganisaties 11.5. Voorbeeld persbericht thema-avond 11.6. Kennismakingsgesprek met nieuwe groepsleden 11.7. Groepsafspraken

12. Bijlagen: het begeleiden van een groep 56

12.1. Checklist herinnering bijeenkomst 12.2. Enkele veel voorkomende moeilijke situaties 12.3. Thema's 12.4. Variaties in werkvormen 12.5. Tussentijdse evaluatie gespreksgroepen

13. Bijlagen: gesprekstechnieken 73

13.1. Algemene technieken 13.2. Gesprekstechnieken 13.3. Ezelsbruggetjes 13.4. Tips voor Feedback 13.5. Model van 4 G’s 13.6. Negatieve denkpatronen doorbreken

14. Achtergrondinformatie: suïcide begrijpen 86 15. Literatuurlijst 89 16. Met dank aan 91

Doelgroep 7

1. DOELGROEP

Mensen die in een gelijksoortige situatie verkeren, waarderen het over het algemeen om

gezamenlijk te praten over hun leven en ervaringen. De beleving zich begrepen te voelen, het

hart kunnen luchten en de ervaring opdoen dat men niet de enige is die in een dergelijke

situatie verkeert, werkt ondersteunend. Dit geldt ook voor mensen met een depressie.

1.1. Lotgenotencontact in groepen

De intensiteit van contact tussen lotgenoten werkt niet alleen in onderling contact, maar ook

in groepen. Deelnemers aan de lotgenotengroepen merken dat ze er niet alleen voor staan. Ze

leren van elkaar door het uitwisselen van ervaringen en het geven van adviezen aan elkaar

over het omgaan met depressie. Lotgenotengroepen zijn een manier om jezelf – en anderen –

te leren omgaan met (de gevolgen van) een depressie. Dit is een vorm van zelfhulp. In de

groep doen deelnemers dat door ervaringen uit te wisselen, elkaar te steunen en te adviseren.

Deelnemers stimuleren elkaar tot een houding waarmee ze klachten kunnen verminderen of

voorkomen. Zij hoeven de weg van het leren leven met een depressie niet meer alleen af te

leggen.

Een lotgenotengroep bestaat uit mensen die een depressie hebben, of hebben gehad.

Deelnemers hebben vaak al aan een half woord genoeg om zich begrepen te voelen. Alles wat

te maken heeft met depressie is in deze groep bespreekbaar.

Als deelnemer kan je steun ervaren van anderen die:

je informatie verstrekken, omdat je vragen hebt.

met je meedenken, omdat je je gedachten wilt toetsen.

klankbord willen zijn, omdat je je verhaal kwijt wilt.

je aanmoedigen, als je praktische vaardigheden wilt leren.

advies geven, omdat je de beste aanpak wilt weten.

doorleefde kennis hebben, waarvan je wilt leren.

hoop en vertrouwen wekken en je bijstaan, omdat je bij hen kwetsbaar mag zijn en

aan een stevige basis kunt werken.

Het gaat vooral over het opnieuw opbouwen van je kwaliteit van leven. Over het verwerken

van verlies. Over ontdekken wat je waardevol vindt in het leven en wat de kracht geeft om

verder te gaan.

De bijeenkomsten worden begeleid door twee ervaringsdeskundigen. Dit zijn begeleiders die

zelf ook ervaring hebben met depressie. Deze ervaringsdeskundigheid zorgt dat er tussen de

begeleiders en de deelnemers snel een vertrouwensband ontstaat. Het maakt de groep

laagdrempelig.

8 Doelgroep

1.2. Deelnemers

De deelnemers zijn mensen met depressie en depressieve klachten. Het gaat om mensen die

een depressie hebben gehad, herstellende zijn van een depressie, of om mensen met

depressieve klachten.

Elke depressie is anders, dus de groep zal divers samengesteld zijn.

Verschil in soorten depressie en de mate waarin deze zich uit.

Verschil in verwerking en acceptatieproces.

Verschil in manieren van omgaan met depressie.

Verschil in openheid (praat men er met anderen over?).

Verschil in (hoeveelheid) behandeling en wat men daarin geleerd heeft.

Verschil in leeftijd.

Verschil in sociaal-culturele achtergrond.

Verschil in geslacht (man/vrouw).

De groep kan ook partners, familieleden of hechte vrienden opnemen. Dit noemen we

naastbetrokkenen. Deze mensen ervaren ook dagelijks de gevolgen van de depressie van

degene die hen na staat. De groep bepaalt zelf of naastbetrokkenen een plek krijgen.

Eventueel kan er een groep komen met alleen partners / betrokkenen.

Zie ook hoofdstuk 7.

Onderling contact

In sommige lotgenotengroepen zijn er mensen die in de tijd die tussen twee bijeenkomsten

ligt, nog eens bij elkaar komen, bijvoorbeeld bij deelnemers thuis. Mensen willen elkaar ergens

bij steunen, of samen 'wat leuks' gaan doen. Het voordeel is dat ze dan meer tijd hebben voor

elkaar, elkaar beter kunnen leren kennen en er eerder een sfeer van veiligheid ontstaat. Het

risico is dat de grote groep dit als onveilig ervaart, of dat mensen zich buitengesloten gaan

voelen. Het is aan een ieder vrij om zelf de mogelijkheden en gevolgen met elkaar te

bespreken.

Doel 9

2. DOEL

Het doel van de groepen van de Depressie Vereniging is om lotgenoten uit de regio met elkaar

in contact te brengen. De groepen hebben een positieve insteek. Het is niet de bedoeling dat

mensen er komen klagen over hoe zwaar het leven is. Daarvoor is natuurlijk wel ruimte, want

die zwaarte hoort bij de depressie, maar de groep zal steeds gericht zijn op het bespreken van

de mogelijkheden om met de depressie om te gaan. Om zélf een actieve rol te spelen in het

leven met een depressie. Gezelligheid en humor zijn belangrijke aspecten van de groepen: er

mag gelachen worden. Dit maakt het makkelijker om over serieuze onderwerpen te praten en

het zorgt ervoor dat iedereen steeds weer zin heeft om naar de groep te komen.

De groepen hebben vier belangrijke functies:

Het delen van ervaringen: herkennen en erkennen.

Het delen en gezamenlijk opdoen van kennis: informeren.

Het leren omgaan met de depressie: steunen en leunen.

Het bieden van structuur en contacten: activeren.

2.1. Het delen van ervaringen: herkennen en erkennen

Het is vaak moeilijk om aan een 'gezond' persoon uit te leggen wat je voelt en meemaakt als je

een depressie hebt. Het ontmoeten van lotgenoten kan daarom een enorme opluchting zijn.

Mensen met een depressie kunnen details bij elkaar herkennen, bijvoorbeeld gevoelens en

reacties in houding en gedrag. Voor veel mensen is het geruststellend om te ervaren dat ze

niet de enige zijn die met bepaalde problemen en gevoelens zitten en dat het door anderen

herkend wordt: "Oh, heb jij dat ook!?". In de groep lopen deelnemers minder het risico dat de

ander denkt: “Wat een gezeur!”, of “Is het nou nog niet verwerkt?”. Er is aandacht en begrip

voor zowel emotionele als praktische gevolgen van depressie, zelfs als die voor andere mensen

onbetekenend en onbeduidend zijn. Lotgenotencontact geeft een zekere vertrouwdheid: je

hoeft je niet groot te houden.

Vanuit herkenning is echt begrip mogelijk: herkenning geeft erkenning. Erkenning voor het feit

dat gevoelens, vragen en problemen normaal zijn en er gewoon mogen zijn.

Lotgenotencontact heeft op die manier een voorbeeldfunctie: vanuit bewustwording en

saamhorigheid kunnen mensen op zoek naar wegen om met hun depressie te leven.

2.2. Het delen en gezamenlijk opdoen van kennis: informeren

Veel mensen die twijfelen of ze een depressie hebben, beginnen over dit onderwerp te lezen.

Ze doen hiermee kennis op over verschillende vormen van depressie en wat deze precies

inhouden. Bij de deelnemers in de groep is waarschijnlijk al veel kennis aanwezig over de

verschillende soorten depressie, behandelmogelijkheden, het herstel, het terugvalrisico en wat

10 Doel

je zelf kan doen. Kennis geeft inzicht waardoor mensen meer grip krijgen op de situatie. Door

deze kennis met elkaar te delen kan iedereen wat leren. Eventueel kan een groep vaststellen

dat er behoefte is aan meer kennis. Dan kan een deskundige uitgenodigd worden als

gastspreker.

2.3. Het leren omgaan met de depressie: steunen en leunen

Soms is een depressie een eenmalige gebeurtenis. Iemand krijgt een zware depressie, wordt

behandeld en het leven gaat daarna gewoon weer door. Buitenstaanders hebben vaak dit

beeld van een depressie, maar veel mensen met een depressie merken dat de ziekte meer

gevolgen heeft voor hun leven. Er is een groot risico op terugval.1 Het kan ook zijn dat iemand

minder sterk is na de depressie dan daarvoor. Verder komt de dysthyme stoornis vaak voor.

Hierbij is de depressie lichter, maar duurt deze jarenlang. Eigenlijk kan depressie hierbij gezien

worden als een chronische ziekte, waarmee je moet leren leven.

Lotgenotencontact kan bij al deze gevolgen van depressie helpen. Het is een vorm van

onderlinge ondersteuning: door de ander te helpen, help je ook jezelf. Door middel van het

inbrengen van eigen ervaringen en het luisteren naar die van anderen, werk je aan je eigen

verwerkingsproces en geef je elkaar vergelijkingsmateriaal. Het contact stimuleert om eigen

keuzes te maken, mondiger te worden vanuit de vergelijking, vanuit tips en informatie: om zo

de grip op de eigen situatie – het eigen leven – terug te krijgen. Lotgenoten kunnen ook een

positief voorbeeld voor elkaar zijn. De één heeft een manier gevonden om met de

neerslachtigheid om te gaan, de ander kan zichzelf goed motiveren om steeds door te zetten.

Je kunt elkaar tot gids zijn, vertellen wat jou geholpen heeft, hoe jij bent omgegaan met

bepaalde situaties. Deelnemers kunnen steun en bemoediging bij elkaar vinden.

2.4. Het bieden van structuur en contacten: activeren

Door de depressie, maar ook door het taboe rond depressie, kunnen mensen zich terugtrekken

in zichzelf. Oude contacten verwateren en het leggen van nieuwe contacten kost vaak (te)veel

moeite. Soms speelt mee dat mensen niet om hulp durven vragen, of anderen niet lastig willen

vallen, omdat men zichzelf geen opgewekt gezelschap vindt. Er kan ook sprake zijn van een

veranderende belangstelling. Dit alles kan er toe leiden dat het sociale netwerk steeds kleiner

wordt en mensen in een isolement terechtkomen waar het moeilijk is om uit te komen.

1 Na een eerste depressie heb je 30% kans dat je er nog een keer een krijgt, na een tweede depressie 75%. Bron: Wikipedia

Doel 11

Lotgenotengroepen leveren vaak goede contacten op, waardoor mensen weer een beetje uit

het isolement kunnen komen.

Een ander aspect van depressie is dat het moeilijk is om actief te blijven, of dat dit zelfs

helemaal niet meer lukt. Wanneer iemand geen werk of vaste dagbesteding heeft, verliest een

persoon zijn dagstructuur. Als er dan niets anders voor in de plaats komt, is het moeilijk om

door depressieve gevoelens heen toch actief te blijven. Lotgenotengroepen kunnen mensen

activeren doordat ze structuur bieden: de groep komt op een vast moment samen en de

deelnemers hebben toegezegd te zullen gaan. Ook kan het zijn dat mensen binnen de groep

afspraken maken over de activiteiten die ze tussentijds willen ondernemen, zodat de groep als

een steuntje in de rug werkt.

12 Gespreksbegeleider

3. GESPREKSBEGELEIDER

Als gespreksbegeleider schep je voorwaarden zodat de groep goed kan functioneren. Je zorgt

voor een veilige sfeer, waarin iedereen zich thuis voelt. Om dit te bereiken moet je oprecht

geïnteresseerd zijn in de ervaringen van anderen én openlijk kunnen praten over je eigen

depressie en de manier waarop je hiermee omgaat. Daarnaast zijn er vaardigheden nodig om

in de groep bijvoorbeeld grenzen aan te kunnen geven, de doelen te bewaken en te zorgen dat

iedereen aan bod komt. Deze veelzijdigheid kan moeilijk lijken, maar veel beginnende

gespreksbegeleiders hebben het al in zich.

Als je de gespreksbijeenkomst leidt, doe je dat naar eigen vermogen en ervaring. Jij leidt op

jouw manier. Durf daarom ook te leiden, bijvoorbeeld door geklets over bijzaken af te kappen.

Durf fouten te maken. Je kunt niet op alles letten. Op welke manier je een bijeenkomst leidt, is

iets dat je zelf moet ontdekken: wat jou het beste ligt, wat het beste bij de groep en de situatie

past. Probeer het één en ander uit en vraag hoe de anderen het vinden, want hier leer je het

meest van. Bovendien geldt: wie werkt, maakt fouten. Wie geen fouten maakt, doet meestal

niets.

3.1. Taken van de gespreksbegeleider

Het groepsgesprek leiden

Een gespreksbegeleider zorgt dat het gesprek blijft lopen en dat iedereen zijn verhaal kan

doen. Hiervoor moeten gespreksbegeleiders een aantal gesprekstechnieken beheersen. Het

belangrijkste is dat je werkelijk luistert naar de deelnemers. Luisteren is vooral laten merken

dat je luistert, wat onder andere kan door middel van je lichaamshouding. Rechtop zitten,

jezelf iets naar de ander toekeren, iemand aankijken. Van nature neem je zo'n houding aan als

je geïnteresseerd met iemand zit te praten.

Verder helpt het om vragen te stellen, het gesprokene samen te vatten en de gevoelens weer

te geven. Daarmee laat je zien dat je je verdiept in het verhaal van de deelnemer, zodat deze

zich werkelijk begrepen voelt. Binnen de groep zal je als gespreksbegeleider op een niet-

veroordelende wijze om moeten gaan met zwijgers en veelpraters. Je moet individuele

ervaringen verbreden, zodat er een optimale herkenning plaatsvindt, de rode lijn bewaken en

ervoor zorgen dat de deelnemers zich houden aan de spelregels.

Een bijeenkomst met alleen serieuze gesprekken is erg zwaar. Zorg er dus voor dat er ook

ruimte is voor luchtiger gespreksonderwerpen en probeer hier een balans in te vinden. Na

zware en emotionele gesprekken kan een ingelaste pauze bijvoorbeeld veel goed doen, maar

ook een grap of een lach kan op een gepast moment voor een ontlading zorgen. Laat daarom

de spanning niet te hoog oplopen en blijf aandacht houden voor de sfeer in de groep en hoe

deelnemers met elkaar omgaan.

Gespreksbegeleider 13

Bewaker van het groepsproces

Als gespreksbegeleider bevorder je het groepsproces, het ‘wij-gevoel’ door

gemeenschappelijke aspecten te benadrukken en een sfeer van veiligheid en openheid te

creëren. Je zorgt dat iedereen in de groep de ruimte krijgt om zijn verhaal te doen. Daarbij kan

het nodig zijn om deelnemers, die te nadrukkelijk aanwezig zijn, af te remmen en de stille

deelnemers te vragen of ze iets willen zeggen.

Als begeleider ben je verantwoordelijk voor het bewaken van de tijd: je zorgt dat de

bijeenkomst op tijd is afgelopen. Tegelijkertijd moet er voldoende tijd en ruimte zijn voor

acute of actuele onderwerpen, verhalen en problemen van de deelnemers. Dit vraagt

tegelijkertijd structuur en flexibiliteit. Je mag afwijken van je plan en luisteren naar je gevoel.

Een groepsproces verloopt immers niet altijd volgens vaste regels.

Ervaringsdeskundige

Ook al ben je afgestudeerd psycholoog, of werk je als hulpverlener: je eigen ervaringen staan

voorop. Dat is met name belangrijk voor je positie in de groep. De kracht van een

lotgenotengroep is dat iedereen vanuit de eigen ervaring bijdraagt. Benader deelnemers niet

als cliënten en neem niet de rol aan van therapeut, of coach. Om je als ervaringsdeskundige op

te kunnen stellen, is het belangrijk dat je inzicht hebt in het proces rondom je eigen depressie.

Dit is nodig om te voorkomen dat je je eigen ervaring als norm neemt. Je moet weten dat

iedere depressie anders is en dat iedereen een eigen proces doormaakt.

Inhoudelijk deskundige

Als gespreksbegeleider ben je geïnteresseerd in het leven met depressie, anders zou je dit

werk niet willen doen. Veel gespreksbegeleiders hebben daarom van zichzelf al veel kennis

over depressie, behandelingen en wat je er zelf aan kan doen. Ze zijn inhoudelijk deskundig

geworden. Het is fijn wanneer je deze kennis hebt, maar niet noodzakelijk en kan het zelfs een

valkuil zijn. Wanneer je jezelf als 'deskundige' gaat opstellen, gaat dat ten koste van de

gelijkwaardigheid en de vertrouwdheid in de groep. Kennis inbrengen kan, maar doe dit altijd

vanuit de persoonlijke ervaring.

Een gespreksgroep voor mensen met een depressie gaat al gauw over medische zaken en

behandelingen. Er worden ervaringen gedeeld die mensen mogelijk doen besluiten om anders

om te gaan met hun ziekte. De deelnemers en de gespreksbegeleiders zijn echter geen

zorgverleners. Het is belangrijk dat een gespreksbegeleider niet ingaat op specifieke medische

vragen. Iemand die zijn dosis medicatie wil aanpassen, moet dit altijd in overleg doen met de

arts. Stuur bij twijfel mensen altijd eerst door naar hun zorgverlener. Voor sommige psychische

problemen is geen antwoord te vinden binnen de gespreksgroep.

Samenwerking

Het is gebruikelijk dat een gespreksgroep twee begeleiders heeft. Zij hebben dubbel zoveel

ervaring, zien en horen meer en kunnen elkaar aanvullen. Zowel tijdens een bijeenkomst als bij

de voor- en nabespreking bestaat de mogelijkheid om te overleggen en heb je steun aan

14 Gespreksbegeleider

elkaar. Een ander voordeel is dat de groep door kan gaan wanneer één van de begeleiders ziek

is.

De hele groep is verantwoordelijk voor het welslagen van een bijeenkomst. Dit betekent dat

als een gesprek niet goed loopt, dit niet alleen de verantwoordelijkheid van de

gespreksbegeleiders is. Zij hebben wél een belangrijke sturende en faciliterende rol.

Inzet van je eigen werkervaring

Sommige gespreksbegeleiders zijn ook coach of hulpverlener. Dit kan makkelijk zijn, maar het

werkt nadelig als je automatisch in een professionele houding vervalt. De belangrijkste inbreng

voor een gespreksbegeleider van een lotgenotengroep is de eigen ervaringsdeskundigheid met

depressie.

Het kan voorkomen dat je iemand bij de groep aan wil sluiten die je ook als professional

begeleidt of dat een deelnemer je vraagt om naast de lotgenotengroep ook persoonlijke

begeleiding te krijgen. Ben hier terughoudend in, omdat het ten koste kan gaan van het

vertrouwen in de groep. Neem in dit geval eerst contact op met de Depressie Vereniging.

3.2. De ideale gepreksbegeleider

Is ervaringsdeskundige.

Kan boven de eigen ervaringen staan.

Zorgt voor een persoonlijk contact.

Zorgt mede voor een goede, ontspannen sfeer.

Kan een gesprek op gang brengen.

Kan open, directe vragen stellen.

Kan samenvatten en afronden.

Geeft alle deelnemers, vooral degenen die wat stiller zijn in de groep, ruimte om

met opmerkingen/reacties te komen.

Kan met humor zware situaties luchtiger maken.

Koppelt het persoonlijk belang van deelnemers aan het algemeen belang van de

groep.

Heeft een positieve inslag; spreekt van kansen en mogelijkheden.

Zorgt dat positieve opmerkingen en goede voorbeelden gehoord worden door de

groep.

Benadrukt sterke kanten/opmerkingen van de deelnemers.

Komt niet met eigen oplossingen; zoekt met de groep gezamenlijk naar

oplossingen van problemen/knelpunten.

Maakt duidelijk dat er geen pasklare antwoorden zijn.

Neemt weerstand of gemopper niet persoonlijk op.

Houdt de groep rustig.

Gespreksbegeleider 15

Persoonlijke betrokkenheid

Ondanks je grote betrokkenheid is het ook belangrijk dat je als begeleider goed afstand kunt

nemen van de verhalen uit de groep. Het is niet de bedoeling dat je er 's nachts wakker van

ligt. Dit kan in het begin lastig zijn, maar ook afstand nemen kan je leren, bijvoorbeeld door

even met je medebegeleider na te praten, of door iets heel anders te gaan doen.

Het kan zwaar zijn om gespreksbegeleider te zijn, omdat je persoonlijk betrokken bent. Je zult

veel gedragingen en ervaringen van de deelnemers herkennen: gewoontes, uitspraken, zelfs

kleine details. Dat is een voordeel binnen de groep, maar het kan voor jezelf een valkuil zijn. Je

wordt geconfronteerd met je eigen depressie en wat je daarin hebt meegemaakt. Stop die

gevoelens niet weg. Erken en bespreek deze met je medebegeleider. Wanneer je het als

begeleider zelf even moeilijk hebt, kan de andere begeleider het voortouw nemen.

Je kunt je alleen met veel enthousiasme inzetten als je directe omgeving (partner, kinderen,

ouders) positief tegenover jouw plannen staan. Het is daarom goed om vooraf duidelijk aan te

geven wat je van plan bent. Je wordt als gespreksbegeleider namelijk thuis gebeld, of je hebt

thuis overleg met je medebegeleider. Het is dan fijn dat je door mensen uit je omgeving

gesteund wordt. Soms komt het voor dat de omgeving afkeurend reageert, omdat ze

bijvoorbeeld bang zijn dat je weer terugvalt, of vinden dat het tijd wordt dat je de periode van

je depressie afsluit door iets anders te gaan doen. Houd er rekening mee dat je ook vragen

kunt krijgen van collega's of bekenden die niets van je verleden weten.

3.3. Ondersteuning Depressie Vereniging

In het begeleiden van de groep sta je niet alleen. Allereerst is er je medebegeleider. Daarnaast

kun je steun krijgen via de Depressie Vereniging, wat begint met een training van twee dagen

waarin je leert hoe je een lotgenotengroep kan begeleiden. Tijdens deze training leer je ook

begeleiders uit andere gemeenten kennen, waarmee je afspraken kunt maken om elkaar te

blijven spreken. De Depressie Vereniging organiseert ook landelijke bijeenkomsten waar je

ervaringen kunt uitwisselen, moeilijke momenten kunt bespreken en zeker ook de goede

ervaringen naar voren kunt brengen. Het zijn ook intervisiebijeenkomsten, waarbij je met

andere begeleiders over je werk in de groep kunt praten. Steek hier bewust tijd en energie in:

het geeft voldoening als blijkt dat je feedback en tips in de volgende groepsbijeenkomst toe

kunt passen.

In 2015 is Trudy Jansen bereikbaar voor alle vragen en lastige situaties die je wilt bespreken. Je

kan haar bereiken via de mail: t.jansen@depressievereniging.nl, of bellen: 06-45790724. Na

2015 is het afhankelijk van de financiering hoe ondersteuning door de Depressie Vereniging

verder geregeld wordt. Dit zal in 2015 onderzocht worden.

16 Het karakter van de groep

4. HET KARAKTER VAN DE GROEP

4.1. Verwachtingen als uitgangspunt

Wanneer een groep bij elkaar komt, gebeurt dat omdat de leden een gezamenlijk doel hebben.

Binnen deze ruime doelstelling kan ieder weer zijn eigen doelstelling hebben. De één wil vooral

praten om te verwerken wat hij/zij heeft meegemaakt en gedaan, een ander wil tips en weer

een ander komt vooral voor het contact met anderen om zijn dagelijkse ervaringen mee te

delen.

Wanneer een groep begint, is het daarom belangrijk dat iedereen uitspreekt met welke

motivatie hij/zij naar de bijeenkomsten gaat. Welke verwachtingen heeft de deelnemer van de

groep, welke steun wordt er verwacht, waar wil iemand aan werken? Hierover kan iedereen

bijvoorbeeld vooraf iets opschrijven. Na enige tijd, bijvoorbeeld na enkele maanden of een

halfjaar, kunnen jullie in een evaluatie hierop terugkomen. Bekijk dan of de lotgenotengroep –

en van je werken hierin – aan de doelstellingen heeft beantwoord. Bespreek de gezamenlijke

doelstelling van de groep, de individuele doelstellingen van de leden en besteed aandacht aan

het zoeken naar minder goede of conflicterende doelstellingen.

Ook voor bestaande groepen is het raadzaam om regelmatig (bijvoorbeeld aan het begin van

het seizoen en rond de jaarwisseling) uit te spreken wat een ieders doelstelling, c.q. motivatie,

is en dit achteraf te evalueren en zo nodig bij te stellen. Uit een gesprek over verwachtingen en

persoonlijke doelstellingen kunnen bijvoorbeeld thema's voortkomen om aan te werken.

Tevens wordt duidelijk waaraan binnen de groep behoefte bestaat. Bespreek deze informatie

ook met anderen van de Depressie Vereniging: zij kunnen waardevolle tips of informatie

geven.

Het kan zijn dat de persoonlijke doelstellingen erg uiteenlopen, de één wil bijvoorbeeld eigen

problemen bespreken, terwijl de groep een gesprek over thema’s wil voeren. In zo'n situatie

kan je overwegen om een gedeelte van de bijeenkomst in groepjes te gaan werken.

4.2. De sfeer in de groep

Afspraken geven veiligheid

Het belangrijkste voor de sfeer in de groep is dat iedereen zich veilig voelt. Hierover kan je

direct bij de eerste bijeenkomst afspraken maken. Vraag iedereen wat hij/zij belangrijk vindt

voor het goed functioneren van de groep. Op deze manier zorg je dat de groep achter de

afspraken staat. Zorg wel dat je vooraf bedacht hebt welke afspraken je zelf wilt maken. In de

bijlage staan voorbeelden.

Het karakter van de groep 17

Leer elkaar kennen

Zowel voor een sfeer van veiligheid in de groep als om elkaar te ondersteunen, is het nodig dat

je iets meer weet van elkaar dan alleen de naam en de dagelijkse bezigheden. Niet alleen voor

een groep die pas begint, maar ook voor een langer draaiende groep kan het goed zijn om wat

meer aandacht te besteden aan kennismaking over onderwerpen die niet met depressie te

maken hebben. Als je een pauze inlast, gebeurt dit vaak automatisch. Je kan er ook in de groep

aandacht aan besteden, bijvoorbeeld door het inbrengen van vragen als:

Wat houd je bezig, wat voor interesses en hobby's heb je?

Hoe leef je (bijvoorbeeld: beschrijf eens uitgebreid één of enkele dagen van de

afgelopen week)?

Een andere manier om dit te doen is door het spelen van het spel "Een Steekje Los". In de

bijlage vind je hierover meer informatie.

Informeel contact versterkt de groep

De lotgenotengroep heeft ook een sociale functie, dat wil zeggen: een plaats om andere

mensen te ontmoeten. Dat betekent dat er ook ruimte gemaakt moet worden voor

gezelligheid, bijvoorbeeld door het inlassen van een koffie-/theepauze, door na afloop nog

even na te praten of om met z'n allen nog wat te drinken. De groep bepaalt zelf waar behoefte

aan is en of ze willen dat de gespreksbegeleiders meegaan. Je zou ook een keer met elkaar uit

eten kunnen gaan, of een dagtochtje kunnen maken. Dergelijke sociale activiteiten kunnen de

sfeer in de groep verbeteren. Je leert elkaar wat beter kennen en je hebt elkaar wat meer te

zeggen. Er ontstaat een vertrouwde sfeer waarin je meer van jezelf kunt laten zien en elkaar

meer kunt ondersteunen. Als je leuke of gezellige dingen met andere leden van de

lotgenotengroep wilt doen, stel het dan gewoon voor. Er zijn altijd wel anderen die ook zoiets

willen. Laat je er verder niet door weerhouden als niet de hele groep zin heeft om iets te doen.

Je hoeft niet altijd alles met de hele groep te doen.

Wanneer je als groep meer activiteiten doet dan alleen de gespreksgroep is het fijn als je dit

doorgeeft aan de Depressie Vereniging. Die kunnen er bekendheid aan geven via de website.

Het verhoogt de uitstraling van de groep, het kan misschien nieuwe leden opleveren en het

kan andere lotgenotengroepen op ideeën brengen.

Iedereen is anders

Als je goed met elkaar wilt werken, dan moet je de anderen in de groep accepteren zoals die

personen zijn, met al hun vaardigheden, eigenaardigheden, gewoontes en dergelijke. Dat wil

zeggen dat je elkaar accepteert als mens. Het wil niet zeggen, dat je je niet mag uiten als een

bepaalde gedraging van de ander (een oordeel of werkwijze) je kwetst of irriteert. Integendeel:

in een gezonde groep zijn de leden hierin eerlijk en open ten opzichte van elkaar. Acceptatie

van de ander houdt ook in: acceptatie van jezelf en je eigen fouten. Dat kan weleens net zo

moeilijk zijn.

18 Het karakter van de groep

Taken kan je verdelen

De gespreksbegeleiders hoeven niet alles te doen. Verdeel de taken over meerdere mensen.

Als veel mensen iets doen, wordt de betrokkenheid groter. Het zorgen voor iets lekkers bij de

koffie kan bijvoorbeeld rouleren. Als iemand ook gespreksbegeleider wil worden, kan dat in de

groep besproken worden. Mocht de groep daar voor kiezen dan kan deze persoon de

trainingen volgen bij de Depressie Vereniging. Als gespreksbegeleiderschap in deze groep niet

mogelijk is, maar iemand wel een nieuwe groep op wil starten, kan die persoon contact

opnemen met de Depressie Vereniging.

4.3. Verslaglegging

Voor sommige onderdelen kan het goed werken als plannen en afspraken op papier worden

vastgelegd. Dat geldt bijvoorbeeld voor het maken van organisatorische afspraken, of het

bespreken van toekomstige plannen of evaluatie. Er zal dan minder snel onenigheid over de

afspraken ontstaan. Tijdens evaluaties werkt het goed als je kunt teruggrijpen op de

voorgenomen voornemens.

In sommige lotgenotengroepen wordt gewerkt met een korte verslaglegging van de

inhoudelijke onderdelen die op een bijeenkomst aan bod zijn geweest. Daardoor kan iedereen

het thuis nog eens nalezen.

Bij de eerste paar bijeenkomsten koppelen de gespreksbegeleiders steeds terug naar de

Depressie Vereniging wie er waren en hoe de bijeenkomst is geweest. Dit kan door een korte

mail of een telefoontje. Het contact blijft bestaan tot de groep een min of meer vaste vorm

qua deelnemers heeft. Dit maakt het voor de Depressie Vereniging mogelijk om

organisatorische zaken te regelen, zoals het lidmaatschap van de deelnemer. Bovendien kan

de coördinator dan extra begeleiding geven als dit gewenst is. Als de samenstelling min of

meer definitief is, er geen nieuwe deelnemers bijkomen en alle deelnemers lid zijn van de

Depressie Vereniging, kunnen de gespreksbegeleiders zelf beslissen of ze behoefte aan hebben

aan verder contact met de Depressie Vereniging.

Voorbereiding nieuwe groep 19

5. VOORBEREIDING NIEUWE GROEP

Als je andere mensen wilt ontmoeten om samen ervaringen te delen en er is geen

lotgenotengroep bij jou in de buurt, dan kun je overwegen om zelf een lotgenotengroep op te

starten. De Depressie Vereniging voert met iedereen die geïnteresseerd is om

gespreksbegeleider te worden een kennismakingsgesprek. Tijdens dit gesprek bespreek je wat

je ideeën zijn over de lotgenotengroep, wat je wensen zijn en wat je nodig hebt om te kunnen

beginnen. Samen bespreek je wat de mogelijkheden zijn voor de groep en welke

voorbereidende stappen gezet moeten worden om een groep te beginnen. Voor je echt met

de groep gaat beginnen zal je de training tot gespreksbegeleider volgen en er zullen allerlei

beslissingen en voorbereidingen genomen worden. Deze zijn uitgewerkt in dit hoofdstuk.

5.1. Locatie

De locaties voor lotgenotenbijeenkomsten kunnen op verschillende manieren geregeld

worden.

Bij de deelnemers thuis: wisselende locatie, of vaste locatie

Het voordeel van een groep bij een deelnemer of gespreksbegeleider thuis, is dat er geen

kosten aan verbonden zijn en de sfeer vaak informeler is. Voor kleine lotgenotengroepen

verdient dit de voorkeur.

Het nadeel is echter dat er meer organisatie achter zit wanneer wisselend bij elk van de leden

wordt afgesproken. Bij wie wordt de bijeenkomst gehouden en wanneer? Hoe wordt het

vervoer geregeld? Het niet nakomen van afspraken kan de lotgenotengroep in gevaar brengen.

Bovendien vinden veel mensen het vervelend om de groep bij hen thuis te houden.

In een afgehuurde ruimte: vaste locatie

Wanneer een lotgenotengroep "de huiskamer uitgroeit" kan overwogen worden om een vaste

ruimte te huren. Hiervoor kan men samenwerken met een plaatselijke GGZ of GGZ-

cliëntenorganisatie. Je zou ook wijkcentra, verenigingsgebouwen, kerken of scholen kunnen

benaderen. Zie voor meer ideeën de bijlage. Het voordeel is dat er veel minder organisatie

over de locatie nodig is en het doorgaan van een bijeenkomst is minder afhankelijk van het al

of niet kunnen vinden van onderdak. Het nadeel is dat hier kosten aan verbonden zijn. Voor

een eventuele vergoeding van de kosten kan men contact opnemen met de Depressie

Vereniging.

Als je een ruimte hebt, moet je nog nadenken over de inrichting. Wil je bijvoorbeeld een tafel

in het midden? De opstelling van de stoelen en eventueel de tafel beïnvloedt de sfeer in de

groep.

In de bijlage vind je tips om een goedkope ruimte te vinden.

20 Voorbereiding nieuwe groep

5.2. Frequentie en duur van de bijeenkomsten

Hoe vaak de groep bij elkaar komt, is afhankelijk van de behoefte van de deelnemers en de

mogelijkheden van de gespreksbegeleiders. Bij het opzetten van een nieuwe groep maken de

gespreksbegeleiders hierin een keuze. Vaak vinden de groepsbijeenkomsten eenmaal in de vier

weken plaats. Als de groep iets anders wil, kan dat later nog veranderd worden.

Veel groepen blijven bestaan. Dit noemen we de langlopende groepen. Je zou ook kunnen

kiezen voor een kortlopende groep, waarin je vooraf vaststelt hoeveel bijeenkomsten er

komen. In die bijeenkomsten kan je dan een aantal thema's bespreken, waarna de groep door

kan gaan met andere gespreksbegeleiders. Het voordeel hiervan is dat je als

gespreksbegeleider steeds een nieuwe groep op kan zetten, waardoor meer mensen in een

groep kunnen komen.

De bijeenkomsten kunnen het beste 2 tot 2,5 uur duren. Als het langer duurt, wordt het voor

veel deelnemers te zwaar. Korter is vaak niet haalbaar, omdat er veel te bespreken is. Als

mensen ook voor de gezelligheid komen, kan je er voor kiezen om eerst een 'officieel' gedeelte

te doen. Dat kan je dan na 2 uur afsluiten, waarna er nog gezellig nagepraat kan worden.

Het tijdstip van de bijeenkomsten bepaalt voor wie het mogelijk is om deel te nemen. Als je de

bijeenkomsten 's middags houdt, dan kunnen er geen mensen bij zijn die overdag werken.

Voor de mensen die een lichtere vorm van depressie hebben, of die na een depressie weer

werken, is het nodig om de groep 's avonds te houden. Een groep overdag heeft voordelen

wanneer je de groep open wilt stellen voor mensen die uit de dagbehandeling komen, of hele

dagen thuis zitten. Het kan dan een goede dagstructuur bieden.

5.3. Samenstelling van een groep

Homogene of heterogene groep

Bij de samenstelling van een groep kan je kiezen voor een homogene, of een heterogene

groep. Een homogene groep is een groep lotgenoten onder elkaar: alle deelnemers hebben

zelf een depressie (gehad). Het voordeel van een dergelijke groepssamenstelling is dat de

problematiek duidelijk en herkenbaar is voor alle deelnemers. Dit betekent dat er nauwelijks

beperkingen zijn ten aanzien van thema's. In principe is alles bespreekbaar.

Een heterogene groepssamenstelling houdt in dat ook partners, familieleden of goede

vrienden in een groep zitting nemen. Hierbij is wel belangrijk dat de samenstelling zo

evenwichtig mogelijk is, dus dat er evenveel lotgenoten als naasten in een groep zitten. Bij

voorkeur komt iedereen samen met iemand anders. Een groep bestaande uit zowel kinderen

als partners heeft als voordeel dat andere invalshoeken aan bod kunnen komen. De partner en

kinderen ervaren ook gevolgen van de depressie en moeten daarmee om leren gaan. Ook voor

hen kan een groep zorgen voor herkenning en erkenning.

Voorbereiding nieuwe groep 21

Open of gesloten groep

De Depressie Vereniging werkt met open groepen. Dat betekent dat er altijd nieuwe mensen

aan kunnen sluiten bij de groep, tot deze vol is. Als een groep een tijdje draait, wordt het een

vaste groep. Het kan dan moeilijk zijn voor nieuwe mensen om in te stromen. Voor de groep

kan het vervelend zijn als er een nieuwe deelnemer bij komt, terwijl je als groep zo goed aan

elkaar gewend bent. In dat geval kan je, in overleg met de Depressie Vereniging, kiezen voor

het sluiten van de groep.

5.4. Groepsgrootte

Voor een groep waarin de nadruk ligt op het uitwisselen van ervaringen en het bieden van

emotionele steun, ligt het ideale aantal deelnemers tussen de zes en acht personen. De

groepsgrootte is afhankelijk van het aantal aanmeldingen, maar er moeten toch minimaal vijf

deelnemers zijn om een groep te beginnen. Als de groep kleiner wordt dan vijf personen

bestaat de kans dat de groepsleden te snel zijn uitgepraat, terwijl ook de mogelijkheid

ontbreekt om je even terug te trekken om een bijeenkomst alleen maar te luisteren. In een

kleine groep kunnen de gespreksbegeleiders zichzelf meer als deelnemer opstellen, dus deze

vijf personen mag inclusief de gespreksbegeleiders zijn. Bij een groep met meer dan acht leden

is er te weinig tijd om iedereen aan bod te laten komen. Daarnaast is het voor

gespreksbegeleiders veel zwaarder als de groep erg groot wordt. Er zullen dan veel

verschillende behoeftes zijn waar een gespreksbegeleider niet op in kan spelen.

Houd er rekening mee dat het aantal deelnemers zal wisselen per bijeenkomst. Mensen vallen

uit, worden ziek en er komen weer nieuwe deelnemers bij. Geef de moed niet op als de groep

tijdelijk krimpt, dit komt bij alle groepen voor. Elke groep kent ‘afhakers’. Ervaringen leren dat

meestal één tot twee personen na één of twee bijeenkomsten afhaken en wegblijven: zij

hadden toch andere verwachtingen. Bij het samenstellen van de groep kan je proberen

hiermee rekening te houden door bijvoorbeeld twee personen meer toe te laten dan je

oorspronkelijk van plan was.

5.5. Tijdsplanning opstarten nieuwe groep

Bij een goede planning hoort een tijdplan. Het is hier niet mogelijk om een kant en klaar

tijdplan voor te leggen, er zijn zoveel factoren die hierop van invloed zijn. Globaal kan men

stellen dat de opzet van een gespreksgroep vier tot vijf maanden in beslag neemt. Neem

genoeg tijd voor de voorbereidende activiteiten. Als die zijn afgesloten kan je overgaan tot

uitvoering. Let er vooral op dat tussen groepslidwerving en de eerste bijeenkomst niet teveel

tijd zit, want dat kan demotiverend werken voor de inschrijvers.

22 Voorbereiding nieuwe groep

5.6. Financiën

Het streven is om de gespreksgroepen zo goedkoop mogelijk te houden, het liefst kosteloos.

Bij voorkeur vindt de bijeenkomst plaats in een locatie die gratis is. Voor koffie en thee kan je

een eigen bijdrage vragen van bijvoorbeeld één euro per deelnemer. Vervoerskosten zijn voor

eigen rekening, maar het is fijn als mensen gratis kunnen parkeren in de omgeving.

Na de tweede bijeenkomst wordt verwacht dat de deelnemers aan de gespreksgroep lid

worden van de Depressie Vereniging.

Kosten verbonden aan materiaal, postzegels, uitnodigingen en dergelijke kan je na overleg

laten vergoeden door de Depressie Vereniging. Daarnaast zijn er flyers en posters beschikbaar.

Als jullie als groep eens in het jaar een uitje willen maken, of samen andere activiteiten gaan

doen, kan je hiervoor de deelnemers om een bijdrage vragen.

Werven van deelnemers 23

6. WERVEN VAN DEELNEMERS

Het bestaan van de behoefte om met anderen te praten, betekent niet automatisch dat

mensen zich spontaan aanmelden voor een lotgenotengroep. Meestal is er een actieve

werving nodig om voldoende deelnemers te krijgen om een nieuwe groep te starten.

Deelnemers werven betekent meer dan alleen mensen op de hoogte stellen. Bij de werving

moet je erop bedacht zijn dat veel mensen niet zo makkelijk deelnemen aan een vorm van

groepsgewijs lotgenotencontact. Je moet mensen als het ware over een drempel helpen.

Een actieve benadering van de werving heeft het meeste resultaat. Via pers, affiches en

voorlichtingsbijeenkomsten, maar ook via behandelaars en in persoonlijke contacten kun je

mensen aanmoedigen om vrijblijvend hun interesse voor deelname aan een gespreksgroep

kenbaar te maken. Daarna ga je geïnteresseerden telefonisch meer informatie geven. Je

verstrekt informatie over doel en werkwijze van de gespreksgroep en kan op alle vragen

ingaan. Deze benaderingswijze werkt drempelverlagend en leidt in vele gevallen tot deelname.

6.1. Wie te werven

Bij het werven richt je je vanzelfsprekend op mensen die een depressie hebben (gehad). De

verschillen tussen deze mensen zijn groot. 'Depressie' is een containerbegrip, waar allerlei

subtypen van deze ziekte onder vallen. Zie tekstvak op volgende pagina.

De manier waarop je werft bepaalt voor een gedeelte wat voor samenstelling de groep krijgt.

Je kan bijvoorbeeld aan hulpverleners van de GGZ-instelling te vragen om mensen bij hun

ontslag door te verwijzen. De groep kan dan dienen als nazorg en voorkomen dat mensen in

een gat vallen. Bij zo'n groep komen mensen graag vaak bij elkaar, soms zelfs wekelijks. De

deelnemers hebben net een intensief proces achter de rug en zitten vaak nog in een

verwerkingsproces. Bij deelnemers die zich aanmelden via de Depressie Vereniging of die je

werft via andere kanalen komt het vaker voor dat mensen al jarenlang aan het worstelen zijn

met hun depressieve klachten of dat ze te maken hebben (gehad) met een terugval. Vaak

hebben ze 'gewoon' een baan, maar worstelen ze zich door de dag heen. Als

gespreksbegeleider herken je jezelf waarschijnlijk het meeste in deze groep, omdat je zelf al

een heel proces door hebt gemaakt en hebt geleerd om met je depressieve klachten te leven.

24 Werven van deelnemers

1.1. De ene depressie is de andere niet

Depressies kunnen per persoon erg verschillen. In alle gevallen kun je zeggen dat depressie een

resultante is van omgevingsfactoren, van persoonlijkheid en van erfelijke of in de loop van het leven

verworven kwetsbaarheid. Maar toch, wanneer je bijvoorbeeld kijkt naar het ontstaan, dan zie je bij

de een vooral een opeenstapeling van verlieservaringen, bij de ander lijken opvoeding of

persoonlijkheid centraal te staan, bij een derde is er een relatie met een lichamelijke ziekte en bij een

vierde is er overduidelijk sprake van erfelijke belasting. Ook kunnen er behoorlijke verschillen zijn in

symptomen. De ene patiënt is somber en heel traag en moe, een ander is erg angstig en gespannen,

een derde voelt zich peilloos schuldig over allerlei zaken, en allerlei combinaties daarvan. Toch

voldoen als die depressies aan dezelfde criteria. Depressie als diagnose is daarom op dit moment een

beetje een 'containerbegrip'.

Bij het karakteriseren van depressie kijken we naar een aantal aanvullende kenmerken zoals de ernst

van de klachten en het beloop; dit laatste kan bijvoorbeeld recidiverend zijn, dat betekent dat de

depressies herhaaldelijk terugkomen of chronisch aanwezig zijn. Of dat iemand psychotische

kenmerken heeft, zoals wanen en hallucinaties. Een zogenaamde psychotische depressie.

Verder is van belang om zogenaamde klinische subtypen van depressie te noemen. De

melancholische depressie is het meest klassieke beeld, waarbij de zeer sombere stemming en het

onvermogen om te genieten centraal staan, naast kenmerken als vroeg ontwaken en het hebben van

een zogenaamde 'dagschommeling' in de stemming. Dat betekent dat de depressieve stemming 's

ochtends het ergst is, en in de loop van de dag ietsje milder kan zijn. Verder kan er een duidelijke

afname van de eetlust zijn, heftige schuldgevoelens, en vertraging in het bewegen. De atypische

depressie wordt gekenmerkt door een stemming waarbij iemand nog wel reageert op positieve

prikkels, en juist een toename van slaap behoefte en eetlust. Verder is er sprake van een grote (dode-

lijke') vermoeidheid en van een lang bestaande gevoeligheid voor afwijzing in het contact met

anderen. Hoewel beide varianten dus onder de noemer depressieve stoornis vallen, is duidelijk dat het

qua kenmerken andere beelden zijn.

In de nieuwste versie van het psychiatrisch classificatiesysteem worden tevens symptomen van angst

of paniek, en manische symptomen systematisch vastgelegd. Manische symptomen zijn bijvoorbeeld

een uitgelaten stemming, druk gedrag, prikkelbaarheid, verhoogde spraakzaamheid en een

opgeblazen gevoel van eigenwaarde. De dysthyme stoornis is een vorm van depressie waarbij men

iets minder symptomen heeft dan bij de depressieve stoornis, maar die langdurig (twee jaar of

langer) aanhoudt. Omdat er in de praktijk veel overlap bestaat tussen beide beelden, is er in de

nieuwste versie van de psychiatrische classificatie voor gekozen om vooral het chronische beloop

centraal te stellen en de chronische depressie en de dysthyme stoornis samen te voegen tot

persisterende depressie.

Een andere variant van depressie is de seizoensgebonden depressie. Deze treedt steevast op in een

bepaald gedeelte van het jaar (vaak herfst of winter) en heeft kenmerken van de atypische

depressie.Een laatste subtype is de depressie die optreedt tijdens de zwangerschap of enkele weken

na de bevalling, ook wel peni partum of post-partum depressie genoemd. Dit is een beeld dat grote

impact kan hebben voor moeder en kind, en soms gepaard kan gaan met psychotische of manische

symptomen.

Uit: Diagnose depressie, Robert Schoevers, Selma Parmentier, 2015. Pg 18 en148

Werven van deelnemers 25

6.2. Aandacht voor negatieve beeldvorming

Sommige mensen zijn bang om in een 'klaag- en zeurgroep' terecht te komen, of ze

verwachten dat ervaringen van anderen hen eerder verder zullen deprimeren dan steunen.

Anderen zijn van mening dat de deelname aan een groep een teken van zwakte is. Zij vinden

dat ze hun eigen boontjes moeten kunnen doppen. Het is ook voorgekomen dat iemand die

mee wilde gaan doen met een groep van zijn psychiater een negatief advies kreeg op grond

van een verkeerde inschatting van wat er in de groep zou gebeuren. Vaak ontstaan deze

(voor)oordelen omdat men geen goed beeld heeft van de gespreksgroepen. Daarom is goede

en duidelijke informatie van belang.

6.3. Begin met informatie

Bijeenkomsten waar de nadruk ligt op het geven van informatie hebben een lagere drempel

dan gespreksgroepen. Dit kan je gebruiken door eerst een informatieavond over depressie te

organiseren. Tijdens deze avond kan je al ingaan op onderwerpen die uit de deelnemers naar

voren komen en hen het woord geven. Ze kunnen dan alvast wennen aan de openheid in een

groep. Aan het einde van de bijeenkomst kan je dan aangeven dat er een lotgenotengroep

komt en vragen wie er interesse heeft om deel te nemen. Een ander voordeel van een

informatieavond is dat je er ook extra publiciteit mee kan verkrijgen.

Mensen haken snel af als de bedoeling niet duidelijk is. Een aankondiging die alleen vermeldt

dat er op een bepaalde datum een bijeenkomst wordt georganiseerd door de Depressie

Vereniging is niet wervend genoeg: het is volstrekt onduidelijk wat de bedoeling is, wie er

komen en wat wel en niet aan de orde komt. In de bijlage vind je een voorbeeld van een

persbericht dat je kan gebruiken om een informatieavond aan te kondigen.

6.4. Mensen bereiken

Er is niet één juiste methode van deelnemers werven, een combinatie van de volgende

voorbeelden is mogelijk en geeft wellicht het beste resultaat.

Het eigen netwerk

De meest toegankelijke plek om te beginnen met werven is binnen je eigen netwerk: mensen

die je kent in je directe omgeving, bijvoorbeeld van een therapiegroep. Ook je eigen

woonomgeving kan een plek zijn om mensen te werven.

Cliëntenorganisaties

Onderzoek welke organisaties actief zijn in de gemeente waar je de groep hebt. Misschien zit

er wel een organisatie van GGZ-cliënten. Zij kunnen misschien helpen, bijvoorbeeld door

berichten uit te zetten onder hun eigen achterban.

Netwerk van zorgverleners

26 Werven van deelnemers

Zorgverleners zijn geschikt om mensen door te verwijzen naar een lotgenotengroep. Veel

patiënten hebben behoefte aan contact met lotgenoten en zorgverleners weten dit. Sommige

zorgverleners kunnen huiverig zijn om mensen naar een gespreksgroep door te sturen waar ze

niets van weten. In dat geval is het een goed idee om eerst een keer kennis met hen te maken.

In de bijlage is een voorbeeldbrief opgenomen om de eerste keer contact te leggen met

hulpverleners.

Alleen posters of flyers ophangen in een huisartsenpraktijk, apotheek of ziekenhuis is niet

altijd genoeg om mensen over de drempel te halen om mee te doen, daarom is het erg fijn als

zorgverleners actief mensen aanmoedigen om te gaan. Soms worden cliënten direct na het

einde van hun behandeling naar de lotgenotengroep doorverwezen. Je kunt afspraken maken

met de zorgverlener om dit ook aan je door te geven. Uiteraard is dan toestemming van de

patiënt nodig, zodat de privacy gewaarborgd blijft en de arts zijn beroepsgeheim niet hoeft te

schenden. Je kan de zorgverlener formulieren geven die patiënten kunnen ondertekenen

voordat de gegevens doorgegeven worden. Na zo'n verwijzing kan je de potentiële deelnemer

bellen. Een persoonlijke benadering na een aanbeveling door zorgverleners werkt het beste.

Posters en flyers

Het ophangen van posters en flyers bij hulpverlenende instanties is een goede methode om

bekendheid te geven aan de groep bij mensen die al in behandeling zijn, of begeleiding krijgen

voor hun depressie. Je kan ook mensen werven die dit niet (meer) nodig hebben. Een flyer

ophangen in een bibliotheek, sportclub of wijkcentrum kan bekendheid opleveren. Je kunt

gebruik maken van de posters en flyers van de Depressie Vereniging.

Media

De media kun je benaderen door het schrijven van een goed persbericht en/of het geven van

een interview. Je kan persoonlijk contact leggen met een journalist. Leg uit dat je een

lotgenotengroep wilt beginnen en vermeld met welk doel je de krant benadert. Maak een

afspraak met iemand van de redactie van de krant. Je kan ook een persbericht, of een

aankondiging van de lotgenotengroep, sturen. Vooral de aankondiging van activiteiten in de

lokale weekbladen worden goed gelezen. Het effect hiervan is kleiner dan wanneer je een

krantenartikel kan krijgen, maar als er geen artikel in de krant komt is het beter dan niets.

Social media

De mogelijkheden van digitale media veranderen continu. Op dit moment (2015) lijkt Twitter

op zijn retour en neemt de invloed van Facebook nog steeds toe. Als je hierop actief bent, kan

je dit gebruiken. Probeer zoveel mogelijk medestanders te krijgen die je berichten ‘liken’ en

overnemen/’retweeten’. Overschat de effecten niet. Via deze media kan je een specifieke

groep mensen bereiken, maar veel andere mensen zijn niet actief op social media.

Werven van deelnemers 27

Website Depressie Vereniging

Op de website van de Depressie Vereniging staat continu informatie over lotgenotencontact.

Je kan mensen hiernaartoe verwijzen voor meer informatie. De tekst werkt ook wervend: veel

mensen melden zich direct aan bij de Depressie Vereniging. Als er plek is in een bestaande

groep, worden de gegevens van deze aanmeldingen doorgegeven aan de gespreksbegeleiders.

Anders komen de mensen op een wachtlijst. Bij voldoende belangstelling start er een nieuwe

groep.

6.5. Aanmelden

Op alle posters en flyers staat waar mensen terecht kunnen voor meer informatie en/of om

zich aan te melden. Standaard staat het telefoonnummer en e-mailadres van de Depressie

Vereniging ingevuld. Wanneer mensen bellen/mailen, krijgen ze de informatie en 'een gastvrije

ontvangst', waarbij aandacht is voor de mens en het verhaal achter de vragen. Wanneer

mensen zich aanmelden, worden de gegevens doorgestuurd naar de gespreksbegeleiders van

de betreffende groep. Na ongeveer drie weken belt de Depressie Vereniging weer met degene

die zich heeft aangemeld om te horen of er nog andere vragen zijn.

Het is ook mogelijk om op de posters en flyers de gegevens van de gespreksbegeleiders te

vermelden. Dan ben je zelf het eerste aanspreekpunt voor belangstellenden. Zorg dat je alle

informatie en het registratieformulier bij de hand hebt als mensen bellen voor informatie. Het

eerste gesprek is belangrijk. Neem de tijd en geef aandacht, ook na de tiende beller. Je weet

immers zelf dat je – na een negatieve ervaring met hulp zoeken – geen zin hebt in een

volgende poging. Als mensen aangeven dat ze willen deelnemen, noteer je alle gegevens van

de belangstellende. Hiervoor kan je het registratieblad uit de bijlage gebruiken. Geef de

gegevens direct door aan de Depressie Vereniging.

Ook familie of vrienden van mensen met depressieve klachten kunnen bellen voor informatie.

Neem de tijd om hen te woord te staan, maar geef aan dat mensen zich alleen zelf aan kunnen

melden.

6.6. Voorgesprek

Deelnemen aan een lotgenotengroep is voor velen een hele stap. Bel daarom na de

aanmelding nieuwe deelnemers eerst op. Je kan hen dan welkom heten en alle vragen

beantwoorden. In dit telefoongesprek kan je mensen gerust stellen en de drempel om naar de

groep toe te gaan lager maken. Sommige gespreksbegeleideres hebben een voorgesprek met

deelnemers. Je kan dan op een rustige manier kennis met elkaar maken. Veel deelnemers

vinden dit prettig, omdat het persoonlijker is dan een telefoongesprek.

Het is belangrijk om na te gaan wat iemand verwacht en wil bereiken door deel te gaan nemen

aan de groep. Soms hebben mensen verwachtingen die de groep niet waar kan maken,

bijvoorbeeld omdat ze behoefte hebben aan sociale contacten en verwachten dat ze

meerdere keren per week af kunnen spreken. Ben hier direct duidelijk in en leg uit wat de

28 Werven van deelnemers

bedoeling wel is. Als de geïnteresseerde nog twijfels heeft, geef je extra informatie over het

punt waarvan je verwacht dat de twijfel zit. Vaak werkt het ook goed om de samenstelling van

de groep te benoemen. De ander kan dan beter inschatten of hij in de groep past. Als je zelf

twijfelt of iemand in de groep past, kan je je twijfel tijdens het kennismakingsgesprek al

uitspreken. Geef aan dat, aan de hand van de wensen die iemand heeft, de groep

waarschijnlijk niet aan de verwachtingen zal kunnen voldoen. Leg uit waarom jij als

gespreksbegeleider dat zo ziet. Het kan zijn dat je in het gesprek samen concludeert dat de

lotgenotengroep (nog) niet geschikt is voor de geïnteresseerde: rond het gesprek dan positief

af. Bespreek bijvoorbeeld dat iemand op een later tijdstip alsnog aan kan sluiten en vraag of

iemand dan iets anders zou willen.

De bijeenkomsten 29

7. DE BIJEENKOMSTEN

7.1. De eerste bijeenkomst

De eerste bijeenkomst is zowel voor de leden als voor de gespreksbegeleiders vaak een

spannend moment. Het is in het begin een kwestie van aftasten. Wie zit er nog meer in de

groep? Hoe zal het gaan lopen? In het begin zitten mensen er nog onwennig bij. Na het

voorstelrondje begint er al iets meer vertrouwen te komen. Aan het einde van de avond is de

sfeer meestal al omgeslagen en voelen mensen een vertrouwde sfeer.

Bij de eerste bijeenkomst is het belangrijk dat mensen elkaar leren kennen en er een eerste

groepsgevoel gaat ontstaan. Een hartelijke en persoonlijke ontvangst bij binnenkomst geeft

deelnemers direct het gevoel dat ze welkom zijn. Als gespreksbegeleider ken je iedereen al van

het voorgesprek (telefonisch of onder 6 ogen). Hier kan je gebruik van maken bij de

begroeting. Houd ook de presentielijst bij, zodat je weet wie er uiteindelijk zijn gekomen.

Als iedereen er is, kan je na een welkomstwoord in het kort vertellen wat de bedoeling is van

de groep. Vertel ook wat het programma van deze bijeenkomst is. Zet dit eventueel op een

groot vel papier of leg een aantal printjes op tafel. Leg uit dat tijdens deze eerste bijeenkomst

een aantal afspraken gemaakt moet worden, waardoor deze een wat zakelijker karakter heeft

dan vervolgbijeenkomsten.

Voorstellen

De deelnemers leren elkaar snel kennen wanneer iedereen iets over zichzelf vertelt. Hier kan

je een rondje voor houden. Je kan ook afspreken dat mensen de beurt aan elkaar doorgeven,

zodat het voorstellen niet meer op volgorde gaat. Geef vooraf aan wat je van het voorstellen

verwacht: dat voorkomt dat sommigen alleen hun naam noemen en anderen hun hele

ziektegeschiedenis op tafel leggen. Je kan richtvragen meegeven, bijvoorbeeld ‘vertel je naam,

met wie je samen leeft en kort iets over je depressie´. Let er tijdens het voorstellen op dat

niemand zich verplicht voelt om meer te vertellen dan hij/zij wil. Het kan gebeuren dat mensen

tijdens de kennismakingsronde door de spanning persoonlijke informatie vertellen en daar

achteraf spijt van hebben. Probeer hierop te letten en neem mensen zo nodig in bescherming.

Het is afwachten hoe de deelnemers op elkaar zullen reageren. Het kan zijn dat ze veel vragen

aan elkaar stellen, of dat ze zich juist afwachtend opstellen.

Verwachtingen bespreken

Als gespreksbegeleider heb je met iedereen een voorgesprek gehad en weet je wat de

verwachtingen van de deelnemers zijn. Het is belangrijk dat mensen dit ook van elkaar weten.

Het benoemen van verwachtingen zorgt dat er meer eenheid ontstaat in de groep en een

duidelijker beeld van wat wel en niet mogelijk is. Een hulpmiddel voor alle deelnemers kan zijn

als ze de zin af moeten maken: ´Door aan deze groep deel te nemen, hoop ik…´. Omdat het de

eerste bijeenkomst is, voelen misschien niet alle deelnemers zich vrij om te praten. Je kan er

30 De bijeenkomsten

voor kiezen om in duo's te laten praten en dan over elkaar aan de groep te laten rapporteren.

Dit biedt meer veiligheid.

Het kan zijn dat er bij het bespreken van de verwachtingen al gespreksonderwerpen naar

voren komen die mensen willen bespreken. Schrijf deze gespreksonderwerpen op: het zijn de

thema's waar je het later in de groep over kan hebben.

Afspraken maken

Ook zonder het maken van afspraken zullen de groepsleden er automatisch van uitgaan dat er

bepaalde regels zijn. Sommige regels zijn gewoon erg vanzelfsprekend, zoals dat iedereen zijn

telefoon uitzet. Toch is het goed om de regels te benoemen en gezamenlijk vast te stellen. Je

kan zelf regels op papier zetten en deze met de deelnemers bespreken. Als er aanvullingen zijn

of mensen iets liever niet afspreken dan kan je dat veranderen. Of je begint met een blanco

vel. Alle deelnemers kunnen dan zeggen welke regels ze binnen de groep willen hebben. Zelf

heb je vooraf al met je medegespreksbegeleider besproken welke regels jullie in ieder geval

willen hanteren. Als een regel niet vanuit de groep wordt ingebracht, kan je dat als

gespreksbegeleider doen. Zodra niemand meer een regel weet en je gecontroleerd hebt of je

alles opgeschreven hebt, kan je vragen of de groep achter deze regels staat. Zo spreken

mensen duidelijk uit dat ze zich aan de regels gaan houden: ze committeren zich er aan.

Als er een nieuw lid in de groep komt dan herhaal je de groepsregels, zodat het nieuwe lid

deze ook kent. Het is meteen een goede mogelijkheid om het geheugen van de andere

deelnemers weer op te frissen.

In de bijlage 'Groepsafspraken' vind je een overzicht van mogelijke afspraken.

Afsluiten

De bijeenkomst duurt twee uur. Voor je het weet is het meestal weer tijd om af te gaan

ronden. Neem hier ongeveer een kwartier de tijd voor en vraag aan de deelnemers hoe ze het

vonden. Als het gesprek niet automatisch verloopt, kan je vervolgvragen stellen, bijvoorbeeld

wat hen het meeste is opgevallen of bijgebleven, of met wat voor gevoel ze naar huis gaan.

Vertel daarna ook zelf hoe je het ervaren hebt. Het is belangrijk om de bijeenkomst positief af

te sluiten. Als de bijeenkomst emotioneel geweest is en de deelnemers daarmee zitten, kan je

benoemen dat het waardevol is dat men blijkbaar ook pijnlijke en nare ervaringen met elkaar

kan delen. Benoem tot slot de datum van de volgende bijeenkomst.

7.2. Vervolgbijeenkomsten

De meeste groepen komen één keer per maand bij elkaar. Ongeveer een week voor de nieuwe

bijeenkomst stuur je de deelnemers een herinneringsmail. In de bijlage vind je hiervoor een

checklist. De bijeenkomst zelf kan je op diverse manieren invullen. Of je alleen een

gespreksavond wilt, of ook andere werkvormen en activiteiten gebruikt, is afhankelijk van de

wensen van de leden, de kennis en de vaardigheden van jezelf en de andere

gespreksbegeleider, de beschikbare hoeveelheid tijd, enz. Maak het programma niet te vol en

De bijeenkomsten 31

zorg ervoor dat activiteiten kunnen uitlopen en dat er voldoende tijd is om te evalueren. Ook

voor het bespreken van organisatorische zaken kan men tijd inruimen. Zorg voor een korte

pauze halverwege de bijeenkomst. Een gemiddelde bijeenkomst heeft meestal een duur van

twee uur. Na afloop van het tweede deel van de bijeenkomst kan je kort evalueren hoe het

gegaan is.

Vaste indeling

Door de bijeenkomsten steeds op dezelfde manier te laten verlopen, weten de deelnemers

wat ze kunnen verwachten. Dat zorgt voor veiligheid en houvast. Een vaste indeling biedt ook

voor jezelf een structuur waar je je aan vast kan houden.

Een mogelijke indeling van een bijeenkomst:

Zorg dat mensen eerst kunnen bijpraten met elkaar en niet gelijk moeten

beginnen, dat zorgt voor een ontspannen sfeer.

Openen. Neem bij de opening de tijd om iedereen het gevoel te geven welkom te

zijn. Geef de mededelingen door, zoals wie er zich heeft afgemeld en eventuele

andere praktische mededelingen. Je kan hier ook aankondigingen doorgeven van

bijvoorbeeld tv-programma's en artikelen die je gezien hebt.

Een rustmoment, zodat iedereen het leven van alledag achter zich laat en de

aandacht naar binnen gaat. Je kan de bijeenkomst openen met een speciale

binnenkomer; gedicht, foto, muziek. Het werkt ook al om een momentje stilte te

vragen zodat iedereen tot zichzelf kan komen. In sommige groepen start men met

een meditatieoefening. De keuze is aan jezelf als gespreksbegeleider en de wensen

van de groep.

Rondje 'hoe zit je er bij'. Iedere deelnemer kan kort vertellen wat er de afgelopen

maand is gebeurd, of wat hem/haar op dat moment bezighoudt. Zorg dat het

rondje niet verzandt in negatieve verhalen: je kan eventueel vragen naar wat er

goed gegaan is. Mensen met een depressie kijken vaak met een zwarte bril. Je kan

proberen dit te doorbreken en positieve dingen te benadrukken. Het kan een klein

steuntje in iemands rug zijn. Wat je aandacht geeft, groeit.

Pauze. De pauze is bedoeld voor koffie, thee, toiletbezoek, kletsen en evenuteel

roken. Sommige deelnemers vinden het makkelijker om met een enkel persoon te

praten dan in de groep. Vaak worden in de pauze onderwerpen 'voor' besproken,

die dan later in de groep ingebracht worden.

Thema. Een groepsgesprek over een thema dat door de deelnemers is ingebracht.

Als er geen thema is, kan je iets kiezen uit de lijst in de bijlage. Kies de eerste

bijeenkomsten voor onderwerpen die niet al te persoonlijk of emotioneel zijn.

Terugblik op de bijeenkomst. Vraag aan alle deelnemers hoe ze het ervaren

hebben.

Afspraken voor de volgende keer en afsluiten.

32 De bijeenkomsten

Het bespreken van een thema

Bij het bespreken van een thema kan je als gespreksbegeleider een korte inleiding houden op

dit thema, of je kan één van de deelnemers vragen dit te doen. Soms is het voldoende om

gewoon het onderwerp te noemen en te vragen wat voor ervaringen de deelnemers hiermee

hebben. Bij erg inhoudelijke onderwerpen kan de groep er ook voor kiezen om een gastspreker

uit te nodigen.

Dieper ingaan op één onderwerp geeft de mogelijkheid om écht van elkaar te leren. Door van

iedereen te horen wat voor ervaringen ze met het thema hebben, of hoe ze met dat

onderwerp omgaan, wordt duidelijk dat er verschillen zijn. Probeer bij het bespreken van het

thema aandacht te hebben voor negatieve én positieve ervaringen, bijvoorbeeld bij het thema

'onbegrip bij de omgeving'. Je kan hier ruimte geven voor de negatieve ervaringen die mensen

hebben; maak echter ook de overstap naar hoe mensen omgaan met dit onbegrip. De

deelnemers zullen met elkaar mee willen denken om tips te geven. Sommige deelnemers

zullen zelf positieve ervaringen hebben met een bepaalde aanpak, welke als voorbeeld kunnen

dienen voor anderen. Anders kan men gezamenlijk nadenken over een aanpak die iedereen de

komende tijd eens uitprobeert.

7.3. Instroom en uitstroom

In de eerste periode dat een groep bij elkaar komt, zijn er vaak wisselingen. Deelnemers

kunnen om wisselende redenen stoppen. Soms praktisch, omdat ze het toch niet voor elkaar

krijgen om naar de bijeenkomsten te komen. Soms hadden ze toch andere verwachtingen.

Probeer als gespreksbegeleider altijd te achterhalen wat de reden is dat iemand gaat stoppen.

Het kan namelijk ook zijn dat er een irritatie onder zit die opgelost kan worden. Na de eerste

periode wordt de groep stabieler. Het uitwisselen en delen van ervaringen en emoties schept

een band. Mensen hechten zich aan elkaar en leven met elkaar mee en de groep voelt

vertrouwd. In dit soort hechte groepen is het belangrijk dat de gespreksbegeleiders voor ogen

houden wat het doel van de bijeenkomsten is. De gespreksonderwerpen vanuit de deelnemers

worden vaak heel breed. Als begeleider kan je zorgen dat de thema's over depressie aan bod

blijven komen. Verder is het belangrijk dat nieuwe leden zich welkom blijven voelen in de

groep. Mocht blijken dat nieuwe deelnemers regelmatig na één of twee keer afhaken, dan is er

iets aan de hand. Bespreek deze signalen met de deelnemers: misschien is de groep er aan toe

om zelfstandig verder te gaan en geen nieuwe mensen meer toe te laten? De rol van de

gespreksbegeleider is dan vaak niet meer nodig of kan door één van de deelnemers

overgenomen worden. De gespreksbegeleiders kunnen dan beslissen of ze een nieuwe groep

op willen starten.

Nieuwe mensen in de groep

Wanneer er een nieuwe deelnemer in de groep komt, is het voor diegene prettig om meer te

weten over de andere deelnemers. Voor de andere deelnemers kan het vervelend zijn om zich

steeds opnieuw voor te moeten stellen. Je kan er voor kiezen om de nieuwe deelnemer te

vertellen dat de eerste keer gebruikt wordt om gewoon te luisteren en te ervaren hoe het is,

De bijeenkomsten 33

waardoor er al een goed beeld gevormd kan worden van de groep en de verschillende

deelnemers. Een hartelijker welkom is het wanneer de andere deelnemers wel iets over

zichzelf vertellen. Je kan hierbij een richtvraag laten beantwoorden waarmee ook de vaste

kern van deelnemers iets nieuws over elkaar leert. Zorg er ook voor dat zowel de nieuwkomer

als de andere deelnemers aan het begin van de bijeenkomst weten welke ruimte er is voor de

nieuwkomer om vragen te stellen.

Afscheid nemen

Er is een tijd van komen en er is een tijd van afscheid nemen. In langer lopende groepen

krijgen de deelnemers onderling een hechte band. Het is daarom belangrijk om tijd te nemen

voor het afscheid wanneer één van de deelnemers met de groep stopt. Bespreek de

bijeenkomst vooraf op welke manier deze deelnemer afscheid wil nemen. De groep kan er

bijvoorbeeld voor kiezen dat iedereen een persoonlijk afscheidskaartje of cadeautje

meeneemt, waarna er persoonlijke afscheidswoorden zijn. Andere mensen willen het liefst dat

de groep gewoon doorgaat en het afscheid niet veel aandacht krijgt.

Soms besluit een groep om helemaal te stoppen, of om in een andere variant door te gaan.

Zorg dat er in de bijeenkomsten voorafgaande aan deze beslissing voldoende tijd is om dit te

bespreken. Besteed aandacht aan de gevolgen: hoe gaan de deelnemers om met het

wegvallen van de groep? Regelen ze voor zichzelf een soort van vervanging? Blijft er contact

bestaan tussen de groepsleden? Bespreek de laatste bijeenkomst geen onderwerp meer, maar

besteed de tijd aan een terugblik en maak er een gezellige bijeenkomst van.

7.4. Evaluatie

Aan het einde van elke bijeenkomst blik je kort met de deelnemers terug. Na de bijeenkomst

kan je dit doen met je medegespreksbegeleider. Bespreek samen hoe de bijeenkomst is

verlopen en hoe de samenwerking ging. Soms wil je zelf stoom afblazen, of maak je je zorgen

om een deelnemer. Het is dan prettig om dit met je medegespreksbegeleider te kunnen

bespreken. Ook het functioneren van de groep verdient aandacht: komt iedereen aan bod?

Zijn er bepaalde zaken die zijn blijven liggen en die een volgende keer terug moeten komen?

Na de derde of vierde bijeenkomst kan je met de hele groep uitgebreider stilstaan bij het

functioneren: de deelnemers hebben dan een beter beeld van de mogelijkheden. Je kan

bespreken of de verwachtingen die ze vooraf hadden ook werkelijk uitkomen en of er nieuwe

wensen zijn bijgekomen. Hierbij gaat het dus vooral om te kijken naar "Zijn we op de goede

weg?" en wat er bijgestuurd kan worden. Zo'n evaluatie zou je ieder half jaar kunnen herhalen.

Voor je begint te evalueren, is het handig om vast te stellen op welke punten je evalueert,

bijvoorbeeld met betrekking tot:

het functioneren en de organisatie van de groep.

de gemeenschappelijke doelstellingen.

de discussies.

34 De bijeenkomsten

de leiding van de bijeenkomsten.

het contact met elkaar (de sociale functie van de lotgenotengroep).

ieders persoonlijk functioneren. Dit kan verder worden gespecificeerd naar

bijvoorbeeld: motivatie en/of persoonlijke doelstellingen.

In welke vorm?

Verschillende mogelijke vormen om te evalueren zijn:

discussie in de hele groep.

een ronde waarin iedereen zijn zegje kan doen.

een lijstje met punten opstellen en dit tijdens de volgende bijeenkomst

behandelen, zodoende kan een ieder zich hierop thuis voorbereiden.

een enquête opstellen, waarop iedereen schriftelijk kan reageren.

In de bijlage zit een voorbeeld.

Het begeleiden van een gesprek 35

8. HET BEGELEIDEN VAN EEN GESPREK

8.1. Wat wil iemand met zijn verhaal?

Wanneer iemand zijn verhaal inbrengt, bestaat het gevaar dat hij bedolven wordt onder goed

bedoelde adviezen. Veel goedbedoelde adviezen kunnen echter ook frustrerend werken.

Realiseer je dat de ander zelf veelal ook al van alles geprobeerd heeft om zijn probleem op te

lossen. Soms wil een deelnemer alleen haar verhaal kwijt of vraagt om herkenning van

anderen, in plaats van een advies. Als begeleider kun je aan de deelnemer vragen wat ze wil

met haar verhaal.

Een advies:

'Kan iemand mij vertellen of sporten echt werkt?'

Willen spuien:

'Ik heb toch zo'n vreselijk weekend gehad.'

Herkenning:

'Mijn vrouw loopt altijd te zeuren dat ik niets doe. Heel irritant. Wie heeft dat ook?'

Een voornemen bespreken met en eventueel een afspraak willen maken met de groep:

'Ik wil graag afspreken voor de volgende keer dat ik weer elke dag op tijd op ga staan.

Gespreksonderwerpen duidelijk houden

Sommige deelnemers vertellen erg uitgebreid. Ze verliezen zich in allerlei details die eigenlijk

maar bijzaak zijn. Probeer de ander hierin te sturen door bijvoorbeeld te vragen: 'ik ga je even

onderbreken want ik kan je niet meer volgen, wat wil je nu precies zeggen of vragen, waar gaat

het over?' Zo voorkom je verveling bij de anderen en leert de persoon duidelijker zijn verhaal

te vertellen.

Let er ook op dat andere deelnemers niet ineens het verhaal op zichzelf betrekken en het

gesprek overnemen. 'Oh, dat heb ik ook. Ik heb toen....'. Als begeleider heb je hierin een

bewakende en sturende rol. Dan zeg je bijvoorbeeld: 'ik merk dat we afdwalen van het

onderwerp' of 'ik merk dat we het nu vooral over Erica hebben terwijl Miranda met een

probleem kwam'.

Anderen er bij betrekken

Voel je niet verantwoordelijk om op alle verhalen van anderen te 'moeten' reageren en de

problemen te moeten oplossen. Deelnemers kunnen elkaar helpen. Probeer de onderlinge

communicatie dan ook zoveel mogelijk te stimuleren. Zo maak je ook de deelnemers

verantwoordelijk voor de gang van zaken binnen de groep. Stel bijvoorbeeld vragen als 'Wie

herkent dit?' of 'Wie wil hier op reageren?'. Betrek ook stille deelnemers er bij: wat zou jij

doen in zo'n situatie, wat vind jij ervan?

36 Het begeleiden van een gesprek

Omgaan met emoties

In de groep krijg je te maken met emoties. Daar kun je onzeker van worden omdat je even niet

weet wat je er mee moet. Probeer emoties als positief te beschouwen. Immers, iemand kan nu

gewoon huilen in plaats van zich te moeten schamen. Benadruk dit ook in de groep en geef

deelnemers de ruimte hun emoties te uiten. Ga niet meteen sussen want daarmee druk je

emoties juist weg. Benoem de emotie, vraag eventueel of het klopt, en vraag die persoon of

hij/zij er iets over wil zeggen of even met rust gelaten wil worden.

Wanneer je wilt uitstralen dat emoties er mogen zijn, is het belangrijk dat je ook je eigen

emoties uitspreekt en laat zien. Wanneer je zegt dat het goed is dat iemand huilt terwijl je zelf

wanhopig probeert je tranen weg te slikken, kom je niet geloofwaardig over.

8.2. Discussiëren

Sommige onderwerpen roepen gemengde gevoelens op. Het kan zijn dat er een discussie

ontstaat die de vertrouwelijke sfeer van de bijeenkomst beïnvloedt. De gespreksbegeleider

kan dit benoemen en aankondigen dat er ruimte gemaakt wordt voor de discussie. Spreek in

dat geval af wat het doel is van de discussie. Meestal zal dit zijn om meningen te vormen en

het denken over het onderwerp te stimuleren en niet om andere mensen te overtuigen.

Ieder kan bijdragen aan een goed verloop van de discussie, bijvoorbeeld door aandacht te

hebben voor één of meer van de volgende punten:

Het in de gaten houden van het doel van de discussie

Het in de gaten houden van de lijn van de discussie, hoofd- en bijzaken te scheiden

Goed te luisteren naar wat een ander zegt

Je eigen mening te scheiden van wat je hoort

Informatie te geven aan de groep

De discussie gaande te houden

Een samenvatting te geven

Als gespreksbegeleider kun je nog een speciale taak hebben. Zonder voor te schrijven wat je

allemaal moet doen, noemen wij hieronder een aantal suggesties.

De discussie inleiden.

(prikkelende) Vragen formuleren en de discussie stimuleren.

Kijken of mensen op elkaar ingaan, of dat we langs elkaar heen praten en eigen

standpunten zitten door te drammen.

Voorkomen dat zijpaden betreden worden.

Mensen die te lang aan het woord zijn, afkappen.

Meningen reflecteren ("teruggeven" door deze in andere woorden te herhalen) of

samen te vatten.

Iedereen aan bod laten komen; tegen iedereen praten.

Zorgen voor een duidelijke afsluiting

Het begeleiden van een gesprek 37

8.3. Twee gespreksbegeleiders

Een groep begeleiden doe je met zijn tweeën. Het is belangrijk dat het klikt en dat jullie goed

met elkaar kunnen samenwerken. Wanneer je samen begeleidt, is het belangrijk om vooraf af

te spreken wie tijdens de bijeenkomst wat doet. Vooral als één van de begeleiders niet lekker

in haar vel zit kan je afspreken dat de ander die avond het voortouw neemt.

De samenwerking kan ook onzekerheid met zich meebrengen. Twee voorbeelden:

Je vergelijkt jezelf voortdurend met je medebegeleider. Je vindt bijvoorbeeld dat ze het veel

beter doet, meer kwaliteiten heeft en misschien krijg je het gevoel dat deelnemers haar veel

aardiger en leuker vinden. Je wordt daardoor steeds onzekerder, geïrriteerder en stelt je meer

afwachtend op in de groep. Dergelijke gedachten kunnen erg demotiverend werken en halen

een stuk plezier weg in het begeleiden van de groep. Realiseer je dat deze gedachten iedere

begeleider af en toe parten spelen en dat het belangrijk is uit te spreken wat je voelt en denkt.

Wanneer je dit niet doet, zal het op een gegeven moment ook tijdens de groepsbijeenkomsten

een rol gaan spelen en loop je het risico dat jouw spanning invloed heeft op de sfeer in de

groep en de samenwerking met je medebegeleider. Praat er dus samen met je

medebegeleider over. Verassend genoeg blijkt dikwijls dat zij met dezelfde onzekerheden

worstelt maar het ook moeilijk vindt die aan jou te vertellen!!

Jullie hebben een verschil van mening. Een deelnemer heeft een probleem besproken in de

groep en je bent het niet eens met het advies dat je medebegeleider gaf. In deze situaties is

het wel belangrijk om dit met je medebegeleider te bespreken en te zeggen wat jij vindt.

De positie van jou (en je medebegeleider) in de groep

Stel je als begeleiders niet boven de groep door een houding aan te nemen van `wij als

begeleiders weten het beter'. Ga als begeleiders ook niet naast elkaar zitten in de groep; dit

kan voor de deelnemers voelen als een 'blok'. Voor jullie is naast elkaar zitten ook vervelend

omdat je elkaar niet kunt zien.

8.4. Vaardigheden en valkuilen

Hieronder een aantal belangrijke vaardigheden en valkuilen, die je als begeleider tegen kan

komen.

Helpen

Wanneer je besloten hebt om een lotgenotengroep te gaan begeleiden zal één van je

belangrijkste drijfveren zijn dat je de ander wilt helpen. Maar wat is helpen? Helpen betekent

niet dat je de problemen voor de ander oplost. Helpen bestaat vooral uit ondersteunen door

naar de ander te luisteren, te bemoedigen en te troosten.

38 Het begeleiden van een gesprek

Luisteren

Luisteren gaat samen met aandacht hebben voor wat de ander vertelt. Je kan aan de ander

laten merken dat je luistert door oogcontact te maken of door het geven van non-verbale

aanwijzingen, bijvoorbeeld knikken. Wanneer je niet meer volgt wat er in de groep wordt

gezegd of er zijn dingen die je storen bij het luisteren, is het belangrijk dit te zeggen

(bijvoorbeeld: je wordt afgeleid door twee deelnemers die met elkaar zitten te smoezen).

Nog een tip: Deelnemers hebben soms de neiging het woord alleen tot jou te richten. Het is

belangrijk dat je hier op in gaat door te benoemen dat de deelnemer het tegen de hele groep

kan zeggen. Dan wordt het meer een groepsgesprek.

Stimuleren en motiveren

Zoals je misschien uit eigen ervaringen weet, is het vaak erg moeilijk om je eigen depressie

onder ogen te zien en je leven hier op af te stemmen. Dit geldt ook voor deelnemers in de

lotgenotengroep. Je zult te maken krijgen met angst, die zich op verschillende manieren kan

uiten. De één zal zich stil houden, een ander regelmatig afbellen en weer een ander zal

overwegen om te stoppen. Wanneer je vermoedt dat het op zo'n moment vooral gaat over

angst voor de confrontatie of voor verandering probeer het dan bespreekbaar te maken

Belangstelling hebben

Deelnemers stellen het op prijs wanneer je belangstelling voor ze hebt. Dat geldt zowel voor

hun depressie als bijvoorbeeld hobby's, studie of werk. Wanneer een deelnemer iets verteld

heeft wat erg belangrijk voor haar is, is het attent hier zo snel mogelijk weer op terug te

komen: 'En, hoe is je presentatie nu gegaan?'.

Vragen stellen

Vragen stellen schept vaak duidelijkheid in allerlei situaties, en ook bij problemen. Door

gerichte en open vragen te stellen, kun je de ander beter begrijpen en leert de ander zichzelf

beter begrijpen. Maar vragen stellen kan ook eng zijn als je bang bent de ander daarmee te

kwetsen. Probeer de vragen te stellen die bij je boven komen wanneer je iemands verhaal

hoort. Dat zijn vaak de beste vragen! Meer informatie vind je in de bijlage over

gesprekstechnieken.

Grenzen stellen

Grenzen stellen is een belangrijke, maar moeilijke vaardigheid. Wanneer je een groep gaat

begeleiden zul je ongetwijfeld met je eigen grenzen te maken krijgen. Grenzen stellen kom je

tegen in de groep (bijvoorbeeld iemand die lang van stof is, iemand die vaak te laat komt of

niet komt zonder zich af te melden) maar ook buiten de groep (iemand die jou vaak thuis belt

of lange mails stuurt waarin ze telkens laat weten hoe moeilijk ze het heeft). Blijf je bewust van

je eigen grenzen. Realiseer je dat hoe meer je deze verlegt des te moeilijker het is je grens

alsnog op een goede manier aan de ander aan te geven.

Het begeleiden van een gesprek 39

Ondersteuning

De essentie van een lotgenotengroep is het vragen naar en geven van herkenning en

erkenning.

Wanneer de ander in een moeilijke situatie zit die je herkent, vertel dan over je eigen ervaring.

Voor anderen heeft jouw ervaring een belangrijke steunende meerwaarde (ik ben niet de

enige!!). Wanneer jij het niet herkent, vraag dan aan de andere deelnemers in de groep: 'wie

herkent dit?' Er is bijna altijd wel iemand die het herkent en daarmee de ander kan steunen. Een

andere vorm van ondersteuning geven is laten merken dat je meeleeft: 'ik vind het rot voor je'.

Of het geven van waardering: 'ik vind het echt knap hoe je dat gedaan hebt'. Ondersteuning

heeft een motiverende en stimulerende werking.

Humor en luchtigheid

Tijdens de bijeenkomsten is het de kunst om ondanks alle serieuze gespreksonderwerpen het

groepsgesprek ook een luchtig tintje te geven. Dit kan bijvoorbeeld door een grapje te maken

(wanneer dat op zijn plaats is natuurlijk) of zelf een grappig voorval te vertellen wat je ooit

eens hebt meegemaakt of hebt gehoord en raakvlakken heeft met wat een andere deelnemer

vertelt. Probeer een zware avond positief af te sluiten door op tijd te stoppen, en tijdig een

afsluitrondje te houden: 'wat vond je positief vanavond'.

40 Groepsprocessen en gedrag

9. GROEPSPROCESSEN EN GEDRAG

Als begeleider ben jij degene die in de lotgenotengroep grenzen, structuur en veiligheid

brengt. Dat is een belangrijke voorwaarde voor deelnemers om met zichzelf aan het werk te

gaan. Na verloop van tijd zal er een zodanige sfeer zijn ontstaan dat deelnemers zelf het woord

kunnen nemen, elkaar op gedrag aanspreken en elkaar ondersteunen. Maar je zult ook

geconfronteerd worden met deelnemers die voor het eerst over hun depressie praten. Zij

moeten drempels over. Hierbij heb jij als begeleider een belangrijke motiverende en

stimulerende taak.

Een nieuwe groep

Elke (beginnende) groep kent zijn eigen groepsprocessen. Deze groepsprocessen hebben te

maken met het feit dat je met deelnemers te maken hebt die zowel overeenkomsten als

verschillen hebben. In een lotgenotengroep zijn deelnemers vaak nog niet gewend te praten

over hun depressie. Doordat je enerzijds start met een beginnende groep en anderzijds te

maken hebt met deelnemers die nog maar moeilijk praten is er nog veel onveiligheid wat zich

kan uiten in 'spannende 'stiltes'. Deelnemers hebben er dan baat bij dat iemand het voortouw

neemt en structuur biedt. Dat doe je door duidelijk de tijd te bewaken, aan te geven wat de

bedoeling is, en telkens aandacht te besteden aan een goede kennismaking. Daarnaast zijn de

groepsregels, die de groep bij de start opstelt, een goede manier om structuur en veiligheid te

waarborgen. Een ander hulpmiddel is bijvoorbeeld het maken van `rondjes'; iedereen krijgt

een beurt waardoor je mensen actief maakt in plaats van een afwachtende houding laat

aannemen. Zorg ook in het begin voor voldoende (h)erkenning; je zult zien dat dit mensen uit

hun tent lokt om meer over hun eigen leven te vertellen. Bij groepen vanaf ongeveer 8

deelnemers kan ook het werken in subgroepjes (vooral in het begin) deelnemers over de

drempel helpen; immers in een kleine groep praten is veel makkelijker dan in een grote groep

je verhaal vertellen.

Deelnemers kun je op de volgende manieren bij een gesprek betrekken:

Vraag: 'Wie herkent dit? Vertel eens, hoe was dit bij jou?'

Vraag een willekeurige deelnemer wat zij zou doen wanneer ze dit probleem had.

Vraag een willekeurige deelnemer wat zij ervan vindt.

Let op non-verbale signalen; wanneer je deze opmerkt, ga er dan op in.

Bijvoorbeeld: 'Ik zie dat je knikt als Janneke dit vertelt, wat herken je in het verhaal

van Janneke?'

Elkaar leren kennen

Wanneer een nieuwe groep een aantal keer bij elkaar is geweest, zul je merken dat

deelnemers minder afwachtend worden en zelf meer initiatieven nemen. Natuurlijk krijg je te

maken met verschillen: de ene deelnemer zal zich sneller veilig voelen dan de ander. De één

begint alleen maar meer te praten terwijl de ander zich meer terugtrekt. Respecteer deze

verschillen en ga niets forceren. Probeer waar nodig te begrenzen (bijvoorbeeld iemand die

veel praat) en de stillere deelnemers bij het groepsgesprek te betrekken.

Groepsprocessen en gedrag 41

In het begin zal je vooral zelf gereageerd hebben op wat deelnemers te vertellen hadden. Als

begeleider kan je echter al snel de touwtjes wat losser laten als deelnemers meer zelf gaan

vertellen en op elkaar gaan reageren. Zowel voor jou als voor de groep is dit een goede

ontwikkeling.

9.1. Spanningen en conflicten in de groep

Als de groep langer bij elkaar is, is het vanzelfsprekend dat er Irritaties komen. Zo is er

bijvoorbeeld altijd wel iemand die heel uitgebreid haar verhaal doet, iemand die niet

verandert en blijft steken in 'ja maar...' of iemand die op indirecte wijze laat zien dat het niet

goed met haar gaat maar er niets over wil zeggen. Dat zijn lastige situaties voor jou als

begeleider maar ook voor de deelnemers. Het zijn echter juist óók goede leersituaties voor

deelnemers én begeleiders. Spanningen en irritaties horen in een groepsproces thuis. Als

iedereen te aardig en te zorgzaam voor elkaar zou zijn, lijkt de groep meer op een theekransje

dan op een lotgenotengroep. Juist door elkaar ook ´de waarheid´ te kunnen zeggen, kunnen

deelnemers meer over zichzelf leren.

Meestal voel je zelf wel aan, zonder er verder over te praten, 'dit is een goede bijeenkomst' of

'aan deze bijeenkomst houd ik geen goed gevoel over'. Je kunt er altijd wel van op aan, dat als

je zoiets voelt, er ook iemand anders zal zijn die zo'n gevoel heeft. Als er een paar keer een

vervelende bijeenkomst achter elkaar is geweest, heb je grote kans, dat er iets sluimert. Het

kan voorkomen dat er onderhuidse problemen zijn: mensen doen ongeïnteresseerd mee,

verdwijnen na afloop snel, er zijn veel mensen afwezig, er vindt "kliekvorming" plaats, er wordt

lang doorgezaagd over kleine onbelangrijke puntjes, mensen zijn zwijgzaam. Als je het

probleem uiteen rafelt, kom je vaak op meerdere punten waaraan je zou kunnen werken om

tot een oplossing te komen.

Wanneer je irritaties en spanningen laat bestaan, ontstaat er veel onveiligheid in de groep. De

kans bestaat dat deelnemers gaan roddelen over elkaar, elkaar onderling non-verbale signalen

gaan geven, wegblijven of hun verhaal niet meer durven te vertellen. Wanneer je dit merkt,

probeer er dan achter te komen wat de reden hiervan is zodat je het bespreekbaar kan maken.

Bespreekbaar maken van spanningen

Hoe maak je spanningen en irritaties bespreekbaar? Als eerste is het belangrijk dat je ze

opmerkt en serieus neemt. Praat er vervolgens met je medebegeleider over. Twee zien en

horen altijd meer dan één. Ervaart zij hetzelfde als jij of heeft het meer met jou te maken?

Bijvoorbeeld als je merkt dat het met een deelnemer helemaal niet goed gaat terwijl ze

volhoudt dat het wel goed gaat. Misschien deed je dit zelf ook zo toen je in je depressie zat

waardoor je het zo goed herkent. Dan kan juist dit gedrag irriteren omdat je weet dat ze zo

niet verder komt. Je medebegeleider kan je helpen om te ontdekken waar je je zo aan irriteert.

Daarnaast kan deze met je meedenken over hoe je dit aan de ander onder woorden kunt

brengen. Je kan samen afspreken hoe je het in de groep aankaart.

42 Groepsprocessen en gedrag

Realiseer je dat je anderen niet confronteert omdat je hen onderuit wilt halen of wilt kwetsen.

Integendeel, je doet het omdat je de ander vooruit wilt helpen en serieus neemt. Je laat zien

hoe je confrontaties aangaat en wanneer je het goed doet, zullen andere deelnemers merken

dat de ander (en jezelf) hier mee geholpen is. Confrontaties aangaan is ook goed voor het

groepsproces: de groep wordt hechter en kan beter tegen een stootje. Wanneer je een goed

voorbeeld geeft zul je zien dat deelnemers elkaar steeds meer zullen gaan 'corrigeren'.

Enkele ideeën voor het oplossen van problemen

Het belangrijkste is steeds iedereen in zijn waarde laten. Het is nooit de bedoeling

om de ander onderuit te halen of om "te winnen".

Praat voor jezelf en in de "ik-vorm". Bijvoorbeeld:"ik voel me beledigd als jij…" in

plaats van "jij hebt geen aandacht voor mij". Of: "ik heb de indruk, dat je er weinig

bij bent" in plaats van:"waarom zeg jij zo weinig?"

Luister goed naar elkaar. Een manier om te voorkomen dat je langs elkaar heen

praat is ook: eerst de antwoorden van de ander herhalen. Zoals:"ik begrijp dat jij

bedoelt dat…." En dan pas zelf reageren.

Laat iedereen aan bod komen. Vraag ook de mening van mensen die steeds

luisteren, maar dring daarbij niet teveel aan. Je kunt misschien beter tijdens de

pauze of na afloop even met de "zwijgers" onder vier ogen gaan praten, dan ze in

aanwezigheid van de hele groep proberen ze zo nodig bij het gesprek te trekken.

Neem de ander serieus en accepteer wat hij zegt.

Als iemand snel in zijn schulp terug kruipt en zich alleen maar gaat verdedigen, is

het ook hier misschien beter om een gesprek onder vier ogen te beginnen, dan om

er in de hele groep over te praten.

Trek ruim de tijd uit om tot een oplossing te komen. Haastige spoedig is zelden

goed!

Als je er niet uit komt, kun je ook kijken of je de hulp van een buitenstaander kunt

inroepen. Je kunt de zaak ook voorleggen aan de Depressie Vereniging. Die zou als

bemiddelaar kunnen optreden.

In de bijlage zit een overzicht met moeilijke situaties, met daarbij specifiekere tips.

Feedback geven

Of je storend gedrag in de groep bespreekt of iemand even apart neemt, is soms een lastige

keuze, en is afhankelijk van de persoon en waar het over gaat. 'Ja maar-gedrag' is prima

bespreekbaar in een groep. Wanneer je echter het idee hebt dat een deelnemer te

overheersend is, kan je hem daar misschien beter persoonlijk mee confronteren. Deze

inschatting maak je samen met je medebegeleider.

Om het te begrijpen is het belangrijk dat je je afvraagt wat de reden is dat iemand heel

overheersend aanwezig is. Dit kan bijvoorbeeld zijn omdat hij eigenlijk heel onzeker is. Geef

herkenning waar je dat kan. Bijvoorbeeld: 'als ik me onzeker voel, ga ik óók heel druk doen',

zodat de deelnemer zich vrijer voelt te praten en misverstanden

Groepsprocessen en gedrag 43

Naast het geven van herkenning is het ook belangrijk om op een duidelijke manier jouw

gevoelens te benoemen. Dit wordt ook wel feedback genoemd. Feedback geven betreft zowel

het benoemen van positief als negatief gedrag. Het geven van een compliment is niet zo

moeilijk. Iemand zeggen dat het knap van haar is dat ze ondanks tegenzin toch gekomen is, is

makkelijker dan iemand te confronteren met storend gedrag. Je bent bang de ander te

kwetsen of je denkt dat de ander je dan niet meer aardig vindt. In de bijlage vind je tips voor

het geven van feedback.

9.2. Moeilijke momenten

Elke groep is anders, elke bijeenkomst is anders en elke gespreksbegeleider is anders. Je kunt

in een groep tal van moeilijke situaties tegenkomen waar je niet altijd meteen een antwoord

op weet. Soms weet je niet hoe je moet reageren. Bespreek moeilijke situaties waar jij tegen

aan loopt, met je medebegeleider en wanneer jij dit nodig vindt met de contactpersoon van de

Depressie Vereniging. Verwacht niet van jezelf dat jij het allemaal moet weten. Je kan soms

beter zeggen dat jij het ook niet weet dan dat je wanhopig van alles probeert waardoor dingen

soms alleen nog maar erger warden. Geef jezelf de ruimte om te leren en je zal merken dat je

steeds sterker en zelfverzekerder wordt in het hanteren van moeilijke situaties.

Wat iemand moeilijk vindt, is vaak heel persoonlijk. De een vindt het moeilijk om mensen die

veel praten te onderbreken, een ander heeft juist moeite met deelnemers die weinig zeggen.

Verschillen van mening over werkwijze of de instelling waarmee gewerkt wordt, zijn een

normaal onderdeel van elk groepsfunctioneren. Problemen zijn daarom op zich nog niet

negatief. Integendeel: problemen zijn er om op te lossen! Als er ruimte is om problemen te

uiten en met elkaar op te lossen, kunnen ze vaak aanleiding zijn om het functioneren van de

groep te verbeteren. Het wordt pas problematisch als problemen niet geuit kunnen worden,

als ze "onderhuids" tot een conflict uitgroeien dat op een bepaald moment tot een uitbarsting

komt.

Mensen waarmee moeilijk te werken is

Gesloten en zwijgzame mensen

Gesloten of zwijgzame mensen laten niet blijken wat ze werkelijk denken. Het is moeilijk

een gesprek gaande te houden in een groep met veel gesloten mensen.

Negatievelingen, pessimisten en klagers

Het kan een symptoom van depressie zijn, maar een voortdurend zwaarmoedige houding

en geklaag kan andere mensen tot wanhoop drijven. Ze zuigen alle energie uit je weg.

Mensen die slecht luisteren

Mensen die slecht luisteren praten dwars door anderen heen. Als je ze niet afbreekt

gebruiken ze veel tijd in de groep.

44 Groepsprocessen en gedrag

9.3. Enkele voorbeelden van veel voorkomende moeilijke situaties

Geringe opkomst of geringe inbreng

Sfeer is te onpersoonlijk

Iemand is steeds aan het woord

Iemand heeft te weinig oog voor de inbreng van anderen

Iemand heeft weerstand tegen programmaonderdelen

Iemand laat non-verbaal laten zien dat het niet goed gaat

Iemand is onregelmatig aanwezig

Deelnemers die vroegtijdig stoppen

Onderlinge conflicten

Verschillen in groepssamenstelling

Andere problemen staan op de voorgrond

Al deze situaties kan je terugvinden in de bijlage, met uitleg voor mogelijke achtergronden en

tips voor het omgaan met de situatie.

9.4. Zorg voor jezelf

Met een rotgevoel naar huis gaan

Soms komt het voor dat je met een vervelend gevoel de groep afsluit. Je hebt voor jouw gevoel

bijvoorbeeld geen concreet antwoord kunnen geven op de vraag van een deelnemer, of er

vielen deze keer veel stiltes en jij voelt je verantwoordelijk, of een deelnemer zat duidelijk niet

lekker in haar vel en je hebt er niets over gezegd. Allemaal dingen die horen bij de praktijk.

Zorg dat je niet alleen blijft met je gevoel. Bespreek het bij voorkeur direct na de groep met je

medebegeleider of anders zo snel mogelijk erna. Vertel waarom je je zo vervelend voelt. Vaak

heeft je medebegeleider een hele andere kijk op het geheel en dat kan jou helpen te

relativeren. En vaak levert het ook weer nieuwe impulsen op. Zo kan je de volgende

bijeenkomst weer fris tegemoet treden.

Wanneer je zelf een terugval hebt

Het kan zijn dat je tijdens het begeleiden van de groep een terugval hebt. Wees hier open over

want deelnemers zien en merken dit. Bespreek de terugval altijd met je medebegeleider. Zij

kan jou hierbij steunen maar ook helpen grenzen te bewaken. Als je weer heel erg diep in je

depressie terug zakt en iedereen zich zorgen over je gaat maken, is het belangrijk jezelf af te

vragen of het begeleiden nog lukt. Dit betekent dus niet dat je bij een terugval maar meteen

moet stoppen; maar blijf hier wel kritisch naar kijken.

Afnemende motivatie

Nadat je een tijdje vol enthousiasme een groep hebt begeleid, kan het gebeuren dat je tegen

de groepsbijeenkomsten op gaat zien. Je ziet er bijvoorbeeld tegenop wéér de hele avond naar

problemen te moeten luisteren of je kunt je minder inleven in de ervaringen van deelnemers

omdat je eigen depressie meer naar de achtergrond is verdwenen. Al met al houdt je depressie

je misschien niet meer zo bezig en heb je meer aandacht voor andere dingen in je leven.

Groepsprocessen en gedrag 45

Kijk eens naar onderstaande en vraag je af of je er dingen in herkent.

Je ziet op tegen het begeleiden van de groep, terwijl je het eerder heel leuk vond.

Je hebt geen zin meer om (opnieuw) jouw ervaringen te vertellen.

Je merkt dat het begeleiden van de groep en het houden van

kennismakingsgesprekken te veel tijd in beslag nemen, terwijl je dat eerder geen

probleem vond.

Je merkt dat je met minder aandacht luistert naar de verhalen van deelnemers.

Je merkt dat je niet altijd meer evenveel geduld en begrip kunt opbrengen voor de

ervaringen van deelnemers.

Je denkt steeds vaker: 'ik heb zin om af te bellen'.

Je bent niet meer gemotiveerd nieuwe dingen te bedenken voor de groep, terwijl

je dat eerder vol enthousiasme deed.

Als je niet meer gemotiveerd bent, kan dat verschillende oorzaken hebben.

Het gaat zo goed, dat je de depressie steeds meer achter je laat. Je steekt je

energie liever in andere bezigheden.

Je leven verandert: een gezin, baan, of studie eisen je aandacht op.

Je hebt moeite met het aangeven van grenzen en `nee' zeggen en hebt het

daardoor erg druk gekregen. Het is goed om opnieuw keuzes te maken, welke

activiteiten wil je blijven doen?

Je merkt dat je toch weer een terugval hebt. Je moet eerst iets aan je depressie

gaan doen voor je weer een groep kunt begeleiden.

Vraag jezelf af welke gedachten en gevoelens er ten grondslag liggen aan je verminderde

motivatie. Bespreek het in elk geval met je medebegeleider en neem contact op met de

contactpersoon van de Depressie Vereniging.

46 Bijlagen: het opzetten van een nieuwe groep

10. BIJLAGEN: HET OPZETTEN VAN EEN NIEUWE GROEP

De eerste vier bijlagen bestaat uit de tekst van de folders van de Depressie Vereniging. De

laatste drie bijlgen kanje gebruiken bij het voorbereiden van de groep.

1. Informatie voor zorgverleners

2. Vacature gespreksbegeleiders

3. Folder voor cliënten

4. Informatie voor samenwerkingspartners

5. Voorbeeld persbericht thema-avond

6. Kennismakingsgesprek met nieuwe groepsleden

7. Groepsafspraken

Bijlagen: het opzetten van een nieuwe groep 47

Uit de NHG-standaard

Depressie:

"Denk ook aan de

Depressie Vereniging

voor informatie en

lotgenotencontact"

10.1. Informatie voor zorgverleners

De Depressie Vereniging organiseert lotgenotengroepen voor

mensen met depressieve klachten of een (voorbije)

depressie. De groep is gericht op het vergroten van de kwaliteit van leven.

De doelen van de groep:

1. Het delen van ervaringen| Herkennen en erkennen.

2. Het gezamenlijk opdoen van kennis | Informeren.

3. Het leren omgaan met de depressie | Steunen en leunen.

4. Het bieden van structuur en contacten | Activeren.

Praten met lotgenoten en het delen van ervaringen levert veel op:

herkenning, erkenning en zelfinzicht. Deelnemers aan lotgenotengroepen

leren omgaan met depressie en nemen de regie over hun ziekte en

gezondheid beter in eigen hand.

Zelfhulp als aanvulling op de zorg

De lotgenotengroep functioneert als een zelfhulpgroep. Recent onderzoek toont aan dat deze

vorm goed werkt als aanvulling op een professionele behandeling. Kenniscentrum Movisie

voerde het project ‘eerstelijnszorg en zelfhulp’ uit. De boodschap: "Zelfhulp vormt een goede

aanvulling op andere vormen van zorg en ondersteuning. Stimuleer uw cliënten/patiënten om

er gebruik van te maken". Uit de resultaten blijkt dat het aanbod van zelfhulpgroepen vooral

goed aansluit bij het werk van de POH en de maatschappelijk werkers. In het project

verdrievoudigden de informatievragen en aanmeldingen van deelnemers via deze

verwijzersgroepen. (Bron: "Laat moderne zelfhulpgroep meewerken aan positieve gezondheid",

Movisie, 2014)

Lotgenotencontact en behandeling

Lotgenotencontact is geen therapie en kan geheel op zichzelf staan, of vervult een aanvullende

rol bij therapie. De Depressie Vereniging gaat niet op de stoel van de behandelaar zitten, maar

kan met de gespreksgroepen bijvoorbeeld voorzien in de vaak gevoelde behoefte van “nazorg”

na een behandeling.

Lotgenotencontact werkt ook bij Depressie

Voor diverse somatische en psychische aandoeningen zijn al lange tijd lotgenotencontacten in

werking. Onze ervaring leert dat een dergelijk contact ook voor onze doelgroep goed te

organiseren is en dezelfde positieve werking heeft. Dat in het lotgenotencontact mensen

“elkaar naar beneden praten”, dat er motivatieproblemen van de deelnemers zijn en dat de

groepen weinig stabiel zijn komen wij in de praktijk niet tegen.

Begeleiding van de groep

Twee ervaringsdeskundigen begeleiden de bijeenkomsten. Zij zorgen voor veiligheid en

wederkerigheid. De Depressie Vereniging traint en coacht de gespreksbegeleiders.

Meer informatie en aanmeldingen

info@depressievereniging.nl, telefoon: 06 26 242 783

Meerwaarde van lotgenotencontact. i

Welbevinden -‘life satisfaction’

Het psychisch welbevinden en de

mentale gezondheid verbetert.

Cliënten melden dat de frustratie over

de ziekte vermindert.

Cliënten functioneren beter binnen het

gezin en in de partnerrelatie.

Wederzijdse ondersteuning

Cliënten ervaren herkenning en (daaruit

voortkomend) erkenning.

Cliënten zijn tevreden over de

mogelijkheid om hun gevoelens te uiten

en hun verhaal te vertellen.

Kennis

Cliënten raken beter geïnformeerd over

het mogelijke verloop van depressies en

behandelmethoden.

Cliënten krijgen een goed begrip van de

eigen mogelijkheden.

Vaardigheden

Cliënten krijgen meer grip op de eigen

situatie: self-efficacy neemt toe.

Cliënten leren effectiever om te gaan

met terugval en stress.

Cliënten uiten gevoelens beter.

Empowerment

Cliënten voelen zich minder

afhankelijk van hulpverleners.

Cliënt komt beter op voor eigen

belangen

Preventieve werking

Het functioneren van cliënten

verbetert.

De leefstijl (zelfzorg) van cliënten

verbetert.

Het zorggebruik gaat omlaag.

1Bron: Efecten lotgenotencontact

Patiëntenverenigingen, Sanne

Rouwenhorst, Zorgbelang Gelderland,

Literatuuronderzoek 2013; Bijlage 1

Bijlagen: het opzetten van een nieuwe groep 49

10.2. Vacature Gespreksbegeleiders

De Depressie Vereniging is dé patiëntenvereniging van en voor mensen met een depressie en hun

naasten. De vereniging verschaft informatie over depressie en bevordert een evenwichtige

beeldvorming in de samenleving over mensen met depressieve klachten en depressies. Een

belangrijke taak van de Depressie Vereniging is het bij elkaar brengen van lotgenoten door onder

andere het stimuleren van lotgenotengroepen.

GESPREKSBEGELEIDERS GEZOCHT De Depressie Vereniging is op zoek naar gespreksbegeleiders voor op te richten

lotgenotengroepen Depressie.

Wat is een lotgenotengroep?

Een lotgenotengroep bestaat uit mensen die een depressie hebben of hebben gehad. Zij komen

bij elkaar om ervaringen uit te wisselen en te bespreken hoe zij met hun depressie omgaan. Alles

wat te maken heeft met depressie is in deze groepen bespreekbaar. De groepen hebben een

positieve insteek. Ze komen ongeveer eens per maand bij elkaar.

Per groep worden twee gespreksbegeleiders gezocht. Een gespreksbegeleider is een lotgenoot

die ervaring heeft met depressie en deze ervaring wil inzetten voor anderen die een depressie

doormaken of hebben doorgemaakt.

Wat voor kennis of vaardigheden zijn nodig?

Om een groep goed te kunnen begeleiden is het belangrijk dat je in staat bent je eigen ervaring

te gebruiken, maar deze niet als leidraad te zien voor anderen. Kortom: dat je in staat bent

boven je eigen ervaring met een depressie uit te stijgen.

Daarnaast zijn de volgende elementen van belang:

Communicatief vaardig: in staat zijn te luisteren, vragen te stellen

Veilige sfeer creëren

Een open houding hebben

Richting kunnen en durven geven

Eigen verantwoordelijkheid van mensen respecteren

Afstand kunnen nemen van de problemen van anderen.

Je gelijkwaardig aan de anderen op te kunnen stellen.

Wat bieden wij?

De begeleiding van lotgenotengroepen is vrijwilligerswerk. Reiskosten worden vergoedt.

Voor je een groep start krijg je een tweedaagse training, waarin achtergrond over

lotgenotengroepen aan de orde komt en waarin casussen worden geoefend. De eerstvolgende

training is op 27 februari en 13 maart en wordt gehouden in Utrecht. Na de training ontvang je

een certificaat. Je kan daarna samen met je mede-gespreksleider een groep starten, waarbij de

Depressie Vereniging op verzoek professionele begeleiding biedt. Daarnaast kan je deelnemen

aan terugkomdagen, waar gespreksleiders uit heel Nederland aanwezig zijn. Hierbij heb je de

mogelijkheid tot intervisie met andere gespreksbegeleiders en kan je deelnemen aan workshops.

50 Bijlagen: het opzetten van een nieuwe groep

10.3. Folder voor cliënten

Leven met depressieve klachten: hoe doe jij dat?

Lotgenotengroepen van de Depressie Vereniging

Het kan fijn zijn om andere mensen met een depressie te ontmoeten en je ervaringen met hen te

delen. Lotgenoot zijn schept een bijzondere band tussen mensen. Weten dat je niet alleen staat

is een hele opluchting!

De Depressie Vereniging organiseert gespreksbijeenkomsten waarin mensen vertellen hoe zij

leven met hun depressie of depressieve klachten. Je kunt op deze bijeenkomsten jouw eigen

verhaal kwijt aan mensen die begrijpen wat je doormaakt. Je kunt ook leren van de ervaringen

van lotgenoten. De één heeft een manier gevonden om met de situatie om te gaan, een ander

nog niet. Als je deelneemt aan de groep kan je tips uitwisselen en elkaar ondersteunen. In het

contact met anderen zal je merken dat leven met depressieve klachten niet alleen beperkingen

inhoudt, maar dat er ook mogelijkheden zijn.

[Citaat:] “Iedereen in onze groep weet wat het betekent om in een zwart gat te zitten dat, vaak

letterlijk, alle energie opeist.”

Het uitwisselen van ervaringen staat centraal in de groep. De groepsleden dragen zelf thema's

aan die ze willen bespreken , bijvoorbeeld: ‘Wat vertel ik over mijn depressie aan anderen?’,

‘Wil ik wel of geen medicijnen gebruiken?’, ‘Hoe ga ik om met schuldgevoelens?’. De groep is er

alle deelnemers en zij geven er zelf inhoud aan. Twee ervaringsdeskundigen begeleiden de

bijeenkomsten. De deelnemers kunnen ook andere initiatieven ontplooien, zoals bijvoorbeeld

samen wandelen, bioscoopbezoek, eten of een andere activiteit die kan helpen om het leven

weer wat prettiger te maken.

Wat verwachten wij van jou?

Iedereen kan en mag op zijn eigen wijze meedoen. Hoewel je natuurlijk op bepaalde momenten

alleen kunt luisteren, is er gelegenheid tot een actieve inbreng van iedereen. We werken wel

met een aantal basisregels zoals groepsgeheim en 'aandacht hebben voor elkaar', dit om het

gevoel van vertrouwen en veiligheid in de groep te waarborgen. De groepsbegeleiders zullen bij

aanvang de basisregels verder toelichten.

Mensen schrikken er soms wat van terug om zich bij een lotgenotengroep aan te sluiten. De

ervaring is dat dit alleen de eerste keer is. Eenmaal in de groep ontmoet je mensen die aan een

half woord genoeg hebben. Bovendien zal je merken dat het erg gezellig kan zijn. Heb je klachten

van depressieve aard en wil je daar zo goed mogelijk mee omgaan dan is aansluiting bij zo’n

groep misschien wel iets voor jou.

“Soms vertellen mensen zware dingen, maar de sfeer in de groep is altijd positief en met humor”

Praktische informatie

De bijeenkomsten vinden ongeveer 1x per maand plaats, meestal op een doordeweekse avond.

Er doen gemiddeld zes mensen aan mee en de bijeenkomsten vinden plaats bij iemand thuis, of

in een eenvoudige accommodatie. Leden van de Depressie Vereniging kunnen gratis deelnemen

Bijlagen: het opzetten van een nieuwe groep 51

aan de bijeenkomsten, hoogstens vragen wij een kleine vergoeding voor koffie/thee. Als je geen

lid bent, kan je twee keer op proef meedoen.

Wil je je aansluiten bij zo’n groep in jouw omgeving, of er misschien één opstarten, dan kun je

contact opnemen met de Depressie Vereniging. Een medewerker zal je dan in contact brengen

met een groepsbegeleider in de regio waar je woont. In een kennismakingsgesprek (telefonisch,

of in een ontmoeting) kunnen de gespreksbegeleider en jij afstemmen of zo’n lotgenotengroep

iets voor je is. Mocht dat positief uitvallen, dan wordt je uitgenodigd voor de volgende

bijeenkomst van de groep.

Ik span mij in om mijn werk goed te doen. Collega's denken daarom dat er met mij niets aan de

hand is. In de groep durf ik te laten blijken hoeveel moeite het me moeite kost om het vol te

houden”

Meer informatie en aanmelden

www.depressievereniging.nl

info@depressievereniging.nl

Tel. 06-26242783

52 Bijlagen: het opzetten van een nieuwe groep

10.4. Informatie voor samenwerkingsorganisaties

De Depressie Vereniging is dé patiëntenvereniging van en voor mensen met een depressie en hun

naasten. De vereniging verschaft informatie over depressie en bevordert een evenwichtige

beeldvorming in de samenleving over mensen met depressieve klachten en depressies. Een

belangrijke taak van de Depressie Vereniging is het bij elkaar brengen van lotgenoten door onder

andere het stimuleren van lotgenotengroepen.

Lotgenotengroepen depressie

De Depressie Vereniging organiseert voor haar leden lotgenotengroepen. Dit zijn

groepen van zet tot tien deelnemers onder begeleiding van twee ervaringsdeskundige

gespreksbegeleiders. Het kan gezien worden als zelfhulpgroepen. Ze komen gemiddeld

één keer per maand bij elkaar om ervaringen uit te wisselen en te bespreken hoe zij met hun

depressie omgaan.

Samenwerking

Door samen te werken met andere organisaties wil de Depressie Vereniging krachten

bundelen en voorkomen dat er een versnipperd aanbod van zelfhulpgroepen voor

depressie ontstaat. Bij de samenwerking denken wij aan:

Gezamenlijke organisatie van themabijeenkomsten.

Vermelding van groepen op elkaars website.

Verspreiden van elkaars wervingsmateriaal zoals folders, flyers en posters.

Geringe vergoeding voor het gebruik van gespreksruimten door de Depressie Vereniging.

Organisaties die al een zelfhulp- of lotgenotengroep depressie hebben, kunnen gebruik maken

van onze ondersteuning:

training voor gespreksbegeleiders.

intervisie voor gespreksbegeleiders.

handleiding voor het organiseren van lotgenotengroepen.

Meer informatie

De precieze mogelijkheden voor samenwerking verschillen per organisatie. Neem contact met

ons op om de mogelijkheden te bespreken:

info@depressievereniging.nl

Bijlagen: het opzetten van een nieuwe groep 53

10.5. Voorbeeld persbericht thema-avond

Leven met een depressie, hoe doe jij dat? Depressie Vereniging start nieuwe lotgenotengroep met een thema-avond Voor mensen met depressieve klachten is het vaak moeilijk om het dagelijks leven vol te houden. Bij het worstelen met een depressie kan het veel opleveren om ervaringen te delen. De Depressie Vereniging begint daarom een lotgenotengroep. Deze groep start met een thema-avond voor iedereen die wil praten over depressie. De thema-avond is <datum> in < plaats/locatie>. Een depressie kan eenmalig zijn, maar veel mensen houden lang klachten en de kans op een terugval is groot. Vaak blijft de depressie als een soort chronische ziekte aanwezig. De dagelijkse strijd om de dag door te komen voelt vaak aan als overleven. Mensen die dit hebben moeten leren leven met hun kwetsbaarheid. Leven of overleven Elke depressie is anders, maar voor iedereen geld dat de invloed op het dagelijks leven groot is. Deze gevolgen staan centraal tijdens de thema-avond. Twee ervaringsdeskundigen, <naam> en <naam> leggen uit hoe zij hebben leren omgaan met hun depressie en gaan hierover in gesprek met het publiek. Aan bod komen onderwerpen als ‘Wat vertel ik over mijn depressie aan anderen?’, ‘wil ik wel of geen medicijnen gebruiken?’ en ‘hoe ga ik om met schuldgevoelens?’. Er is ook informatie aanwezig over de lotgenotengroep. Lotgenotengroep Na de thema-avond start een lotgenotengroep. Iedereen die bekend is met depressie of depressieve klachten kan hier aan mee doen. Deelnemers vertellen op deze bijeenkomsten hun ervaringen aan mensen die aan een half woord genoeg hebben. Zoals een deelnemer zei: “Iedereen in onze groep weet wat het betekent om in een zwart gat te zitten dat, vaak letterlijk, alle energie opeist". Deelnemers leren van elkaar. De één heeft een manier gevonden om met de situatie om te gaan, een ander nog niet. De ervaring leert dat deelnemers in het contact met de anderen merken ze dat leven met depressieve klachten niet alleen beperkingen inhoudt, maar dat er ook mogelijkheden zijn. Lotgenoot zijn schept een bijzondere band tussen mensen. Weten dat je niet alleen staat is een hele opluchting. Aan de lotgenotengroep van de Depressie Vereniging kunnen maximaal tien mensen deelnemen. De bijeenkomsten worden begeleid door twee ervaringsdeskundigen. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met <contactpersoon> via <gegevens bereikbaarheid>. Ook wanneer u niet naar de thema-avond kan komen maar wel in de lotgenotengroep wilt, kunt u dat laten weten.

----

Noot voor de redactie, niet voor publicatie.

Meer informatie bij: …

54 Bijlagen: het opzetten van een nieuwe groep

10.6. Kennismakingsgesprek met nieuwe groepsleden

Als je kiest voor een kennismakingsgesprek is het belangrijkste dat je een goed contact opbouwt

met de toekomstige deelnemer en zorgt dat alle drempels om naar de groep toe te gaan weg

zijn. Onderstaande onderwerpen kunnen aan bod komen. Streef niet naar volledigheid!

Kennismaken

Neem de tijd om rustig binnen te komen en over koetjes en kalfjes te praten.

Stel jezelf voor. Vertel ook over je depressie en over je motivatie om

gespreksbegeleider te zijn.

Belangstelling voor de persoon

Wat is je ervaring met depressie?

Hoe gaat het nu, van dag tot dag?

Ben je eerder in een groep geweest in een bepaalde vorm (bv. groepstherapie)?

Wat verwacht je van een gespreksgroep? Heb je er meer concrete doelen mee of zijn

het meer algemene, open levensvragen rond de depressie?

Informatie geven

Benoem de doelen en werkwijze van de groep.

Bespreek de sfeer in de groep: veiligheid, vertrouwelijkheid, gezelligheid.

Bespreek de werkwijze in de groep.

Benoem dat het accent ligt op wat je zelf kan doen om met je depressie om te gaan.

Vertel hoe je je rol als gespreksbegeleider ziet.

Deelname aan de groep

Past de ander in de groep?

Komen de verwachtingen overeen met wat de groep te bieden heeft?

Zijn er knelpunten waardoor de deelname aan de groep moeilijker wordt?

Bijvoorbeeld de reis, combinatie met werk en drukte, combinatie met gezin (oppas).

Is de depressie van invloed op het maandelijks deelnemen aan de groep?

Randvoorwaarde

Vertel dat de deelnemers twee keer kunnen ervaren of het bij hen past. Daarna moeten ze lid

worden van de Depressie Vereniging

Afsluiten

Zijn er nog vragen?

Wat vond je van het gesprek?

Bied aan dat de ander kan bellen als hij/zij tot de start van de groep vragen heeft.

Uitnodiging voor de volgende bijeenkomst van de groep. Bevestig deze afspraak na

afloop per mail.

Bijlagen: het opzetten van een nieuwe groep 55

10.7. Groepsafspraken

Kies uit onderstaande lijst de afspraken die je belangrijk vindt.

Afspraken over de frequentie en het tijdstip van de bijeenkomsten.

Wordt er een pauze gehouden, hoe lang en wanneer?

Afspraken over de procedure bij verhindering. Aan wie geeft men door als men een

keer niet kan komen?

Afspraken over (niet)-roken.

Afspraken over het al dan niet tutoyeren van elkaar.

Op tijd beginnen en op tijd eindigen.

Afspraken over mobiele telefoons.

Wie verzorgt de koffie/thee en hoe zit het met de kosten?

Wordt er een verslag gemaakt van de bijeenkomsten, zo ja, wie doet dit, hoe

uitgebreid, wat komt er wel/niet in, wordt het verslag toegestuurd of uitgedeeld

tijdens de volgende bijeenkomst, hoe zit het met kopieer- en verzendkosten?

Wordt er prijs gesteld op een adressenlijst? Zo ja, lijst laten rondgaan en kopiëren

voor de volgende keer.

Zijn er mensen voor wie het vervoer een probleem is? Bekijk of er mogelijke

oplossingen zijn. Misschien kunnen mensen gezamenlijk reizen.

Afspraken die de privacy en veiligheid bevorderen

Alles wat in de groep besproken wordt is vertrouwelijk en wordt niet naar buiten

gebracht.

Namen en adressen van deelnemers worden niet doorgegeven aan derden, tenzij de

persoon in kwestie daartoe zijn toestemming heeft gegeven.

Laat iedereen in zijn waarde. Respecteer dat iemand andere ideeën en gevoelens

heeft en andere keuzes maakt. Niemand kan voor een ander bepalen wat hij moet

denken of doen.

Probeer zoveel mogelijk in de `ik'-vorm te praten. Dus als u het met iemand oneens

bent, zeg dan: "Ik denk daar anders over", en niet: "Dat is niet waar wat u zegt".

Door in de 'ik'- vorm te praten laat u de ander de ruimte om zijn eigen ideeën en

gevoelens te hebben.

Gevoelens en emoties zijn niet raar. Niemand hoeft zich daarvoor te schamen.

Iedere deelnemer bepaalt zelf wat hij wel en niet kwijt wil in de groep.

Laat mensen uitpraten als ze aan het woord zijn en probeer met aandacht te

luisteren.

De deelname aan een groep betekent dat de tijd en aandacht verdeeld moet worden

over verschillende mensen. Dat betekent niet dat alles op een weegschaal gelegd

wordt, wel dat er aandacht voor iedereen moet zijn.

De gespreksbegeleiders zullen er op toezien dat de bovengenoemde afspraken

gerespecteerd worden. Dit betekent dat hij soms zal ingrijpen in een gesprek.

56 Bijlagen: het begeleiden van een groep

11. BIJLAGEN: HET BEGELEIDEN VAN EEN GROEP

1. Checklist herinhnering bijeenkomst

2. Enkele veel voorkomende moeilijke situaties

3. Evaluatie gespreksgroepen

4. Thema's

5. Variaties in werkvormen

Bijlagen: het begeleiden van een groep 57

11.1. Checklist herinnering bijeenkomst

Dit lijstje kan je raadplegen bij het schrijven van de herinnering voor een bijeenkomst.

Schrijf idealiter een week vóór de bijeenkomst.

Schrijf elke keer opnieuw vanuit het hart/eenvoudig; refereer desgewenst aan

relevante specifieke persoonlijke situaties.

Opnemen in de mail:

Begintijd groep (in principe standaard) en dus de dag/datum

Adresgegevens

Gsm-nummers van gespreksbegeleiders

"Graag melden als je niet kunt".

Andere punten...?

Bij wisselende locaties voor de bijeenkomsten verzeker je natuurlijk eerst van de bereidheid van

de gastheer/-vrouw. Misschien komt het niet meer uit. Daarna ook opnemen in de mail:

Adresgegevens, routebeschrijving, OV- en parkeertips

Wie neemt iets mee om de gastheer/-vrouw te ontlasten (nootjes e.d.)

58 Bijlagen: het begeleiden van een groep

11.2. Enkele veel voorkomende moeilijke situaties

Geringe opkomst of geringe inbreng Er komen weinig mensen op de bijeenkomsten. Er wordt met weinig enthousiasme meegedaan. Er komt weinig uit. Vaak is dit een verzameling van allerlei problemen en probleempjes die niet lekker liggen. Mogelijke oorzaken

De verwachtingen waarmee de mensen komen, zijn niet duidelijk. Wat wil iedereen?

Onpersoonlijke sfeer.

Te weinig nieuwe leden.

Enkele mensen zijn te actief, ontnemen anderen de kans ook met iets te komen.

Ideeën voor oplossingen Maak het bespreekbaar. Elke reden heeft waarschijnlijk weer zijn dieper liggende redenen. Steeds zou je je kunnen afvragen: "hoe komt het dat…" Door uit te zoeken wat de redenen en achtergronden zijn, kun je verschillende maatregelen, voornemens of veranderingen treffen.

Sfeer is te onpersoonlijk Mensen reageren niet op elkaar en praten liever niet over te persoonlijke onderwerpen. De groep is niet gezellig. Bij binnenkomst en weggaan blijkt dat er geen band is tussen mensen. Mogelijke oorzaken

Een nooit plaatsgevonden echte kennismaking

Gebrek aan mogelijkheden tot informeel contact

Sfeerloze ruimten, ongunstig tijdstip etc.

Ideeën voor oplossingen

Oorzaak achterhalen en tijd maken om het te veranderen.

Werkvormen gebruiken waardoor deelnemers direct op elkaar gaan reageren. Kies

voor ontspannen of zelfs speelse werkvormen.

Iemand is steeds aan het woord Mogelijke oorzaken Veel praten kan bijvoorbeeld voortkomen uit:

gespannen, druk, gehaast zijn. Dit kan voortkomen uit onzekerheid.

aandacht willen hebben

alles willen beargumenteren en beredeneren. Dit kan een manier zijn om gevoelens

te Verbergen

Ideeën voor oplossingen

Herhaal de groepsafspraken, benadruk dat de hele groep er voor verantwoordelijk is

dat iedereen evenveel aan bod komt.

Neem de persoon in een pauze apart. Probeer te achterhalen of hij het zelf

doorheeft, wat de reden is en hoe hij er op aanspreekbaar is. Vraag of hij achter de

groepsafspraken staat. Probeer af te spreken dat je hem gaat 'helpen' om het kort te

houden en vraag om manieren waarop dat het beste kan. Ben daar zelf ook creatief

Bijlagen: het begeleiden van een groep 59

in, bijvoorbeeld door een codewoord of gebaar af te spreken of naast iemand te

gaan zitten zodat je kan corrigeren zonder dat de groep er last van heeft.

Benoem het in de groep op een luchtige manier.

Als je je irriteert kan de andere gespreksleider het overnemen. En/of je kan het

benoemen en bespreekbaar maken. Probeer de veelprater niet aan te vallen.

Voel je niet schuldig als je deze persoon afbreekt. Ook de anderen hebben aandacht

nodig.

Moeizame praters Soms praten mensen moeilijk. Groepsgenoten kunnen vallen over het stille gedrag van een

deelnemer terwijl degene wél zijn oren wijd open heeft staan en alles meekrijgt.

Mogelijke oorzaken

Een introverte persoon (iemand is stil van zichzelf) of verlegenheid (iemand durft

weinig in te brengen)

met iets omhoog zitten, iemand voelt zich bijvoorbeeld beledigd door een eerder

gemaakte opmerkingen

het er niet mee eens zijn dat er op kleine punten lang doorgezeurd wordt

ongeïnteresseerdheid (de thema's spreken niet aan)

andere redenen die buiten de groep liggen. Bijvoorbeeld: vermoeidheid,

problematiek op het werk etc.

Ideeën voor oplossingen

Maak het altijd bespreekbaar met de stille deelnemer, probeer er in de veiligheid van

een driegesprek achter te komen waarom hij zo stil is. Bespreek de mogelijkheden

om het vervolgens in de groep ter sprake te brengen.

Geef de tijd om te wennen! Geef aan dat zoiets mag en vaak voorkomt tijdens de

eerste bijeenkomsten.

Kies een werkvorm waarbij iedereen automatisch aan het woord komt.

Biedt aan om te helpen wanneer iemand bang is om zijn verhaal te vertellen. Spreek

vooraf af waar de hulp uit kan bestaan.

Niet doen:

In het bijzijn van de hele groep dwingen iets te moeten vertellen. Zo kruipt iemand

nog verder in zijn schulp en is de veiligheid ver te zoeken.

Iemand heeft te weinig oog voor de inbreng van anderen Iemand heeft alleen interesse in zijn eigen verhaal of geeft steeds adviezen zonder te luisteren

naar de ander. Het kan ook voorkomen dat twee mensen een discussie gaan voeren over de

hoofden van de anderen heen, bijvoorbeeld omdat zij elkaar af willen troeven.

Mogelijke oorzaken

Teveel bezig met de eigen depressie en niet open kunnen staan voor anderen.

Zo bezig zijn met het eigen herstelproces dat deze weg voor iedereen de beste

oplossing lijkt.

Veel informatie hebben over een onderwerp en niet kunnen selecteren wat de

waarde daarvan voor anderen is.

60 Bijlagen: het begeleiden van een groep

Persoonlijkheid.

Ideeën voor oplossingen

Neem de persoon in een pauze apart. Probeer te achterhalen of hij het zelf

doorheeft, wat de reden is en hoe hij er op aanspreekbaar is. Vraag of hij achter de

groepsafspraken staat. Probeer af te spreken dat je hem gaat 'helpen' om te

luisteren en vraag om manieren waarop dat het beste kan. Ben daar zelf ook creatief

in, bijvoorbeeld door een codewoord of gebaar af te spreken of naast iemand te

gaan zitten zodat je kan corrigeren zonder dat de groep er last van heeft.

Benoem het in de groep op een luchtige manier.

Als je je irriteert kan de andere gespreksleider het overnemen. En/of je kan het

benoemen en bespreekbaar maken. Probeer de deelnemer niet aan te vallen.

Voel je niet schuldig als je deze persoon afbreekt. Ook de anderen hebben aandacht

nodig.

Kies een werkvorm waarbij iedereen automatisch aan bod komt.

Iemand heeft weerstand tegen programmaonderdelen Dit speelt alleen in groepen waar je met diverse werkvormen werkt.

Mogelijke oorzaken

Iemand vindt het veiliger om vertrouwde werkvormen te hebben.

Iemand wil alleen praten en houdt niet van andere werkvormen.

Sleur, de werkvorm is al veel te vaak aan bod geweest

Ongeïnteresseerdheid

Altijd tegendraads zijn.

Ideeën voor oplossingen

Kies werkvormen die passen bij de groep.

Ga in de groep geen discussie aan maar bespreek in een persoonlijk gesprek wat de

werkelijke reden van de weerstand is. Geef aan in hoeverre je daar rekening mee kan

houden.

Wees duidelijk dat iedereen werkvormen krijgt die hen minder aanspreken, maar dat

je dat zoveel mogelijk wil voorkomen door variatie aan te brengen.

Iemand laat non-verbaal laten zien dat het niet goed gaat Soms spreken deelnemers zich niet uit over hoe het met ze gaat, maar laten ze non/verbale

signalen zien waaruit je zou kunnen opmaken dat het niet goed gaat. Dan kan heel lastig zijn,

want iemand die zwijgt, zucht, in elkaar gaat zitten of de stoel naar achteren schuift valt vaak

extra op.

Mogelijke oorzaken

Iemand wil zijn verhaal kwijt en voelt zich (nog) niet goed gehoord.

Iemand heeft zo'n last van zijn depressie dat er niets anders mogelijk lijkt.

Iemand durft niet te vertellen wat er aan de hand is, maar wil wel dat het duidelijk is

voor de groep.

Bijlagen: het begeleiden van een groep 61

Ideeën voor oplossingen

Vraag aan de deelnemer hoe het gaat en geef aan dat je ziet dat er iets aan de hand

is. Vraag of hij er iets over wil vertellen. Leg uit dat hij het beter nu in de groep kan

vertellen, omdat hij hier begrepen wordt en steun krijgt.

Als iemand het probleem niet direct wil vertellen, zeg hem dan dat hij zelf mag

aangeven wanneer hij daar wel klaar voor is. Respecteer grenzen. Probeer niet te

veel aan iemand te 'trekken'. Ook hij moet leren om op een positieve manier om

hulp en ondersteuning te vragen.

Het is wél belangrijk dat je dit in de groep bespreekt, want iemand die non-verbale

signalen uitzendt, heeft natuurlijk invloed op de groep. Door het in de groep te

bespreken zorg je ervoor dat de rest van de deelnemers het ook los kan gaan laten.

Niet doen:

Als begeleider ben je snel geneigd extra aandacht te geven en ´te redden'. Je hoeft

deze negatieve manier van aandacht vragen niet te negeren, maar besef goed dat ze

voor zichzelf verantwoordelijk is. Jij hoeft die verantwoordelijkheid niet over te

nemen

Buiten de groep om de deelnemer bellen of mailen om te vragen hoe het gaat. Dit

kan namelijk leiden tot privé gesprekken met jou, waarin hij alles vertelt wat hij voor

jou heeft opgespaard. En nog steeds praat hij dan niet in de groep.

Iemand is onregelmatig aanwezig

Het komt voor dat deelnemers afbellen of gewoon niet komen zonder afmelding. Als dit vaker dan één keer gebeurt, kan dat irritatie opwekken in de groep. Mogelijke oorzaken

Iemand heeft redenen hebben om afwezig te zijn, maar durft het niet te zeggen. Ze

kunnen bijvoorbeeld geen oppas vinden, lopen vast met hun stage en durven het

daar niet te vertellen, of hun partner staat er bij nader inzien niet helemaal achter en

ga zo maar door.

Iemand wil stoppen, maar durft het niet te zeggen of twijfelt daar nog over.

Ideeën voor oplossingen

Het kan zijn dat ze zich niet prettig voelen in de groep. Er is dan een gesprekje en wat

bemoediging nodig om écht over de drempel te gaan.

Soms moet je concluderen dat iemand niet meer deel kan nemen, als de

onregelmatige aanwezigheid blijft, omdat dit voor de groep ook heel vervelend is.

Stel grenzen: de deelnemer moet een keuze maken: of komen, of stoppen!

Niet doen:

Schuif het niet op een andere deelnemer uit de groep om te bellen. Dat is jouw taak.

Deelnemers die vroegtijdig stoppen

Soms zijn er deelnemers die vroegtijdig stoppen. De redenen kunnen heel verschillend zijn: ze vinden dat het nu goed met ze gaat en willen niet negatief beïnvloed worden door de verhalen van anderen, ze gaan in dagbehandeling of ze verhuizen of ze kunnen het niet meer combineren met werk en gezin.

62 Bijlagen: het begeleiden van een groep

Tips

Praat er in ieder geval persoonlijk met iemand over. Soms geeft dit duidelijkheid en kiest ze er alsnog voor om verder te gaan. Soms blijft iemand bij haar mening om te stoppen.

Biedt in ieder geval aan dat je samen met haar wilt zoeken naar andere vormen van hulpverlening (ook als ze verhuist naar een andere regio).

Besteed er ook tijdens de groepsbijeenkomst aandacht aan. Spreek af wanneer ze voor het laatst komt en neem de tijd om met alle deelnemers stil te staan bij het afscheid. Als groep kun je een mooie kaart kopen waar iedereen iets persoonlijks op schrijft.

Niet doen

De deelnemer dwingen te blijven. Je kunt iemand immers ook niet dwingen geen depressie meer te hebben?

Onderlinge conflicten

Confrontaties uit de weg blijven gaan lost weinig op. Wanneer irritaties lang in een groep blijven 'hangen' zorgt het voor veel onveiligheid. Het is dus van belang confrontaties aan te gaan om zo conflicten op te kunnen lossen. Tips

Maak een conflict bespreekbaar in de groep. Lees bijvoorbeeld de feedbackregels nog eens door.

Wanneer het conflict té moeilijk is om direct in de groep te bespreken, neem dan eerst de deelnemer apart, maar zorg er zo veel mogelijk voor, dat het weer besproken wordt in de groep. Zo betrek je iedereen erbij en heeft elke deelnemer een kans zich te uiten. Confrontaties en conflicten horen er bovendien gewoon bij!

Niet doen

De deelnemer confronteren in de groep: 'jij verandert niet, je irriteert de anderen en je maakt het ons knap moeilijk zo!' (veroordelen)

De deelnemer zeggen: 'als je over twee maanden nog zo bezig bent, mag je niet meer deelnemen!' (dreigen)

Verschillen in groepssamenstelling

In de lotgenotengroep krijg je te maken met een grote diversiteit aan deelnemers. Ze verschillen van manier waarop de depressie zich uit, van leeftijd en leefsituatie en hebben verschillende vormen van hulp gehad. Soms vinden deelnemers,het moeilijk daardoor herkenning bij elkaar te vinden. In de praktijk blijkt dat deelnemers die nog twijfelen over het starten in een zelfhulpgroep, vaak vergelijken en zeggen dat `de groep' niet bij hen past. Tips

Erken de verschillen!

Geef als begeleider duidelijk aan dat het gaat om de overeenkomsten en niet om de verschillen. De overeenkomsten zijn met name te vinden in de ervaringen met depressie.

Geef de deelnemer een kans om in de groep te 'groeien'. Gaandeweg zal iedereen ontdekken dat er veel is om over te praten.

Niet doen

De verschillen niet serieus nemen, en het iemand zelf laten uitzoeken, als het gaat om een probleem dat typisch met zijn depressie te maken heeft.

Bijlagen: het begeleiden van een groep 63

Andere problemen staan op de voorgrond

Soms krijg je mensen met naast een depressie ook andere (psychiatrische) problematiek in de

groep. Voorbeelden hiervan kunnen zijn: deelnemers met manische perioden, angst en

dwangstoornissen, borderline problematiek, deelnemers die zichzelf snijden of bekrassen

(automutilatie) of deelnemers die seksueel misbruik hebben meegemaakt. Hou voor ogen dat

het een zelfhulpgroep is voor mensen met depressie en dat dit het uitgangspunt moet blijven.

Wanneer blijkt dat deelnemers de andere problemen regelmatig aankaarten en hier hulp voor

vragen, kun je je gaan afvragen of ze wel voldoende uit de groep halen en of het goed is voor de

groep. Hou dit, maar ook je eigen grenzen hierbij in de gaten.

Tips

Als begeleider is het belangrijk duidelijke regels te stellen en deze nauwlettend te

bewaken. Wanneer de andere problematiek niet overheerst, en de deelnemer wil

juist graag aan haar depressie werken is er niets aan de hand.

In het kennismakingsgesprek kun je mogelijk al een inschatting maken of iemand

voldoende steun heeft aan de groep, als er andere problemen spelen. Geef in dat

geval in het kennismakingsgesprek al aan dat de groep alleen gericht is op de

depressieve klachten.

Wanneer andere problemen toch blijken te overheersen dan is het beter te stoppen

met de groep of hulp er bij te zoeken.

Niet doen

Ga gedrag niet goed praten omdat je weet dat ze een andere psychiatrische ziekte

heeft (bijvoorbeeld: 'ze kan er niets aan doen want ze heeft hele erge dingen

meegemaakt en is vaak opgenomen geweest'). Wat niet gaat, gaat gewoon niet!

Veroordeel niet op haar andere problemen door bijvoorbeeld te zeggen: 'jij maakt

het alleen maar onveilig in de groep'

64 Bijlagen: het begeleiden van een groep

11.3. Thema's

Voor het bespreken van thema's kan je aan de deelnemers vragen over welke onderwerpen ze

het willen hebben. Als dit niet genoeg oplevert of je zelf iets anders in wilt brengen kan je

inspiratie halen uit onderstaande lijst.

Invloed depressie op je dagelijks leven.

Relatie en gezin.

Familie, vrienden en andere sociale contacten.

Werk, studie en dagbesteding

Vrije tijd

Zingeving; hoe geef je het leven zin?

Medicatie

Behandel vormen

Contact met behandelaars.

Zelfhulp; hoe hou je rekening met je depressie?

Hulp vragen en krijgen

Openheid; wat vertel je over je depressie

Omgaan met depressie

Onderstaande lijst geeft een indruk van de inhoud van de gesprekken die deelnemers met elkaar

kunnen voeren. Het zijn opsommingen van een onderzoek waarbij mensen opschreven wat ze

onder de genoemde onderwerpen verstaan. Deze onderwerpen hebben te maken met het

proces dat mensen doorlopen als ze moeten leren leven met depressieve klachten.

(alfabetische volgorde)

BESCHERMEN VAN MEZELF

Eigen grenzen stellen

Haalbare afspraken maken

Eigenwaarde

Loslaten

Negatieve gedachten uitdagen

Slapen

Stapje voor stapje zetten

Voor mezelf opkomen

BEWUST WORDEN VAN . . . . .

Acceptatie

Begrip van en voor

Belemmeringen

Betekenis van je ervaringen

Bronnen van steun

Draaglast en draagkracht

Eigen invloed of regie

Eigen levensverhaal

Eigen oplossingen, tempo

Ervaringskennis

Gevoeligheden

Gewoontes, overtuigingen, reflexen

Waardeloos, hopeloos, hulpeloos of zorgeloos

Irritaties

Kansen

Kwetsbaarheid

Levensgebeurtenissen

Moeten of mogen, plichten of rechten

Mogelijkheden

Omgaan met verlies

Perfectionisme

Rouw

Schommelende energie of stemming

Bijlagen: het begeleiden van een groep 65

Signaleringsplan voor terugval

Valkuilen

Vechten voor, in plaats van strijden tegen

Verantwoordelijkheid nemen

Waardevolle rollen

Weerstand, remming en afwijzing

Willen, kunnen en mogen

CONTACT MAKEN MET . . . . .

Energie

Hobby

Huisdieren

Hulp geven en vragen

Inlevingsvermogen

Je thuis voelen

Luisteren naar jezelf

Omgaan met je eigen irritatie

Omgeving

Ont-moeting

Ont-spanning

Emoties en gevoel

Trouw aan jezelf blijven

Vervreemding

Vrienden, familieleden, kennissen

Wederkerigheid

LIJDEN ONDER . . . . .

Angst

Beperkingen

Boosheid

Eenzaamheid

Klachten

Onbegrip

Onmacht

Pijn

Schaamte

Schuld

Slaapproblemen

Somberheid

Teleurstellingen

Verdriet

Verlies

Vermoeidheid

Waardeloosheid

Wanhoop

STREVEN NAAR . . . . .

Balans

Passender kwaliteit van leven

Persoonlijke groei

Vertalen van problemen in wensen en doelen

Vertalen van verleden in toekomst en heden

VERSTERKEN VAN . . . . .

Eigen invloed of regie

Eigen kracht

Eigen kwaliteiten of talenten

Eigenheid

Expressie

Hoop

Inspiratie

Kansen

Perspectief

Taakgerichte aandacht

Vaardigheden

Waardevolle toekomst

Zelfvertrouwen

Zelfstandigheid

WAARDEREN VAN . . . . .

Complimenten geven en ontvangen

Eigen keuzes

Eigen waarden

Ik ben veel meer dan mijn klachten

Mezelf naar waarde schatten

Mildheid

Wat is voor mij een waardevol leven

Wat vind ik leuk, geeft me energie of

voldoening

Zelfbeeld

11.4. Variaties in werkvormen

Variaties op het beginrondje

Rondje 'Nu!'

Het afdraaien van steeds hetzelfde verhaal kun je ook voorkomen door deelnemers te

vragen iets te vertellen over hoe het NU met ze gaat. Het is misschien wel het

belangrijkste om van iemand te weten. Uit ervaring blijkt dat dit rondje veel indruk

maakt.

Rondje complimenten maken

Welke positieve complimenten kun je maken over de deelnemer die rechts van je zit?

Rondje oud en slecht

Met de klok mee geven deelnemers aan wat ze al overwonnen hebben van hun

depressie. Het is een hele goede manier om te kijken naar wat je al hebt bereikt.

Rondje positieve gedachten en/of negatieve gedachten

Welke positieve en/of negatieve gedachten had je deze week? Dit kan ook een inleiding

zijn voor een thema hierover.

Rondje 'Goede tijden Slechte tijden'

Benoem wat goed ging en wat niet goed ging. In de groep is het van belang het 'goede'

te blijven zien en te benadrukken. Deelnemers die al langer in de groep zitten en daar

bekend mee zijn, kunnen het juist weer moeilijk vinden datgene wat niet goed gaat te

benoemen. Bijvoorbeeld uit schaamte. omdat het nu nog niet goed gaat of omdat je

jezelf iets voorgenomen had.... Het benoemen van het 'slechte', betekent hier ook dat je

eerlijk moet zijn.

Klaagrondje

Daag in dit rondje deelnemers uit om te zeggen waar ze een grondige hekel aan hebben.

Je kunt dit specificeren, bijvoorbeeld welk (huishoudelijk) werk, welke lessen, welke

sociale activiteit, welke sport, welk gedrag etc.

Rondje geven en nemen

Dit rondje is geschikt als er al een grote mate van vertrouwen en kennis van elkaar in de

groep aanwezig is. Als begeleider vraag je een ieder een klein moment met zijn

gedachten bij haar rechterbuurvrouw te zijn. Na een paar minuten laat je iedereen

datgene aan de rechterbuurvrouw zeggen/geven wat diegene denkt dat ze nodig heeft:

bijvoorbeeld: 'geduld' of 'mildheid'. De buurvrouw luistert naar wat haar

linkerbuurvrouw zegt en ontvangt datgene wat ze krijgt. Het is niet de bedoeling dat de

deelnemer vraagt: 'Wat moet ik daarmee?' of "Waarom geef je me dat? De oefening is

Bijlagen: het begeleiden van een groep 67

ontvangen en ermee doen wat zij kan of wil. Het is zeker ook een oefening in geven,

inschatten wat de ander nodig heeft.

Het is belangrijk dat de deelnemers de tijd nemen om te geven en te ontvangen; de

begeleider van de groep kan hier op letten.

Afsluiten met een gevoelswoord

De vraag is: 'Hoe voel je je nu? en elke deelnemer geeft daar antwoord op. Als een

deelnemer bijvoorbeeld aangeeft dat ze moe is, vraag je vervolgens aan de deelnemer:

'Wat heeft je moe gemaakt?' . Deze vraag stel je vervolgens bij elke deelnemer. Het is

belangrijk om het kort te houden, maar help de ander wel met het zoeken naar waarom

ze zich nu zo voelt. De deelnemer zal ervaren dat ze, nu dat duidelijk is, heel anders naar

huis gaat. Misschien is ze dan nog moe, maar ze heeft meer inzicht waarom ze zich zo

voelt.

Verhalen vertellen

De groepsleden vertellen elk een sprookje over (een gebeurtenis uit) hun leven. Dit kan

eenvoudig en kort door de volgende zinnen af te maken:

Er was eens …

Iedere dag …

Tot op een dag …

Daardoor …

Gelukkig …

Sindsdien … Bijvoorbeeld: Er was eens een vrolijke vrouw die van lekker eten hield. Iedere dag kocht

ze verse groenten en kookte ze voor zichzelf. Tot op een dag een grauwe deken over

haar heen kwam. Daardoor ging ze niet meer naar de winkel en at ze alleen nog

diepvriesmaaltijden. Gelukkig kon ze de deken steeds vaker van zich afgooien. Sindsdien

waardeert ze haar lekkere eten nog véél meer.

Sleutelbos

Iedereen haalt zijn sleutelbos te voorschijn en krijgt een paar minuten de tijd om te

bedenken wat voor betekenis de verschillende sleutels voor hem hebben. Vervolgens

bespreek je dit in de groep of in kleine groepjes. Bijvoorbeeld 'Dit is mijn huissleutel, hij

staat voor veiligheid en rust. Dit is de sleutel van mijn kantoor, daar krijg ik nu

onprettige gevoelens bij doordat ik mijn werk vandaag niet af heb gekregen'.

Associëren

De begeleiders nemen een aantal voorwerpen mee die in het midden van de groep

neergezet worden. Het maakt niet uit wat je mee neemt. Eventueel kan je hiervoor ook

fotokaarten gebruiken. Iedereen pakt één voorwerp en vertelt daarna iets over zichzelf

aan de hand van dit voorwerp. Bijvoorbeeld 'het doet me denken aan' of 'dit is mijn

lievelingskleur'. Een begeleider begint om te laten zien hoe het werkt.

68 Bijlagen: het begeleiden van een groep

Variaties in werkvormen bij thema's

Eerste herinneringsbriefjes

Iedereen, inclusief de begeleiders, krijgt zoveel gekleurde papiertjes als de groep groot

is. De begeleider noemt de naam van één van de deelnemers uit de groep. Iedereen

schrijft op dat briefje iets wat zij zich als eerste herinnert of waar ze aan denkt met

betrekking tot die deelnemer. Dat kan één woord zijn, een zin of een heel verhaal,

belangrijk is dat ze direct schrijven en je de deelnemers niet te lang laat nadenken. Ook

kunnen deelnemers er voor kiezen een metafoor op te schrijven, bijvoorbeeld een kleur,

een dier of een voorwerp. Wanneer elke deelnemer aan bod is geweest, vertel je in de

groep aan elkaar wat er is geschreven of laat je iedereen door elkaar lopen en elkaar de

briefjes één op één overhandigen.

Opstarten van een thema in drietallen

De deelnemers vormen groepjes van drie. Eerste ronde: A vertelt in drie minuten een

aantal dingen over zichzelf met betrekking tot het thema. B en C doen vervolgens

hetzelfde. Tweede ronde: gezamenlijk vertellen B en C aan A wat zij gehoord hebben dat

A verteld heeft, wat zij darin gemist hebben en wat zij daarvan vonden. A en C doen

daarna hetzelfde ten aanzien van B; A en B doen hetzelfde ten aanzien van C.

Symbolen tekenen

Iedereen tekent voor zichzelf een symbool op een A4 of groter formaat papier. Het kan

een simpel weergegeven vorm zijn, het is niet de bedoeling uitgebreid te gaan tekenen.

Hieromheen tekent ieder vervolgens andere symbolen. Deze kunnen staan voor

belangrijke anderen in hun leven, voor hobby's, beroep, woonsituatie enz. Kortom: alle

facetten die voor de tekenaar in zijn leven belangrijk zijn. De symbolen kunnen variëren

wat hun vorm, grootte en kleur betreft en in de afstand die het symbool heeft tot het

'eigen' symbool. Na ongeveer twintig minuten worden de tekeningen in tweetallen

besproken.

Voor een ander denken: een hernieuwde kennismaking

Om de beurt verzinnen groepsleden vragen over onderwerpen waarover zij graag iets

van elkaar willen weten. Dit kan serieus, maar het kunnen ook gekke en leuke vragen

zijn. Iedereen schrijft de vragen op een vel papier. Dit wordt doorgegeven aan de

buurman links. Die geeft antwoord op de vragen, maar niet voor zichzelf. Hij

beantwoordt de vragen voor degene die het papier heeft gegeven. Hij schrijft dus op

wat hij denkt dat de ander zou antwoorden. Je kan er ook voor kiezen om dit vraag voor

vraag te doen. Iedereen schrijft één vraag op, de buurman links beantwoord deze vraag

en vouwt daarna het papier zodat de vraag en het antwoord niet meer te lezen zijn.

Daarna schrijft hij de volgende vraag op en geeft het vel verder door naar links. Als alle

vragen beantwoord zijn of iedereen zijn eigen vel weer terug heeft wordt kort het een

en ander uitgewisseld.

Bijlagen: het begeleiden van een groep 69

De beginzin

De begeleider introduceert het onderwerp en noemt een beginzin. Om de beurt vullen

de groepsleden de beginzin aan. Daarna volgt aan de hand van deze eerste reacties het

gesprek. Een aantal suggesties voor beginzinnen:

- 'Vrije tijd betekent voor mij ….' - 'Zonder medicatie zou ik … ' - 'Als ik last heb van mijn depressie dan merk ik dit als eerste aan …' - 'Mijn partner vindt mij …' - 'Als ik hulp nodig heb …'

Sprekers en zwijgers

Bij de introductie van het thema krijgt iedereen vijf lucifers (of nootjes, balletjes,

pennen, stukjes papier, … ). Daarna start het groepsgesprek. Telkens wanneer iemand

iets zegt, moet hij een lucifer naar het midden van de tafel / groep schuiven. Als een

deelnemer geen lucifers meer heeft, mag hij niets meer zeggen. Van tevoren moet je

afspreken hoeveel een lucifer waard is. Bijvoorbeeld: alleen als men meer dan twee

woorden of een hele zin zegt, kost dit een lucifer. Alleen 'ja' of 'goed zo' is gratis. Of:

men kan net zolang praten voor een lucifer als men wil, totdat je wordt onderbroken

door iemand anders. Als meer dan de helft van de groepsleden geen lucifers meer heeft

of als het gesprek niet meer loopt geeft de begeleider het eindsignaal. Bespreek daarna

de ervaringen na. Hadden mensen een andere inbreng dan in een gewoon

groepsgesprek? Bespreek ook de inhoud de inhoud verder. Heeft iedereen gezegd wat

hij wilde? Zijn er nog aspecten van het thema niet aan de orde geweest?

Communicatiebal

De begeleider vertelt dat in het komende groepsgesprek alleen het groepslid mag

praten dat op dat moment de bal (of een ander voorwerp) in handen heeft. Andere

groepsleden kunnen met non-verbale signalen duidelijk maken dat zij de bal willen

hebben, zodat zij iets kunnen zeggen. Het groepslid met de bal hoeft deze niet af te

staan.

Uitbeelden van gezegden

De groepsleden lopen door de ruimte. Een begeleider noemt telkens een gezegde dat

iedereen meteen letterlijk uitvoert. Bijvoorbeeld:

- Er je buik vol van hebben. - Ergens ondersteboven van zijn. - Iemand een hak zetten. - Iemand een oor aannaaien. - Ergens voor door de knieën gaan. - De woorden uit de mond halen. - Een keel opzetten. - Je hoofd boven water houden. - Je voeten niet meer van de vloer kunnen krijgen.

70 Bijlagen: het begeleiden van een groep

- Iets bij de kop pakken. - Iemand een hart onder de riem steken. - Ergens je schouders onder zetten. - Op je tenen getrapt zijn. - Een gat in de lucht springen. - Elkaar diep in de ogen kijken. - De handen in elkaar slaan.

Transformeren

De groepsleden lopen door de ruimte. De begeleider geeft vervolgens

persoonsbeschrijvingen van fictieve mensen. Dit doet hij snel achter elkaar, zodat de

vaart er in blijft. Nodig de deelnemers uit om het karakter van de op te noemen

personen heel overdreven neer te zetten.

- De begeleider noemt eerst een paar beroepen: kelner, operazanger, bokser, mannequin, zeeman, politieagent.

- De begeleider noemt personen met een bepaalde eigenschap: de geremde, de onzekere, de achterdochtige, de brutale, de lompe, de verfijdne, de hooghartige, de zorgelijke, de precieze, de optimistische, enz.

- De begeleider noemt emoties: bang, verdrietig, blij, boos. Vraag de deelnemers vervolgens om dit steeds groter te maken.

Hou er rekening mee dat, zeker bij de laatste opdrachten, emoties los kunnen komen.

Let hier op en bespreek het na.

Hier en nu

Zet een stoel zo neer dat iedereen degene die er op zit in het gezicht kan kijken. Om de

beurt gaat een groepslid op de stoel zitten en neemt eerst de tijd om daar gewoon een

ogenblik te zitten. Daarna vult hij een aantal zinnen aan die de begeleider hem aanreikt

(op een blaadje geschreven of door het steeds voor te zeggen). Bijvoorbeeld:

- Ik ben … - Ik droom … - Ik denk… - Ik vrees … - Ik weet … - Ik geloof … - Ik hoop …

Overgangsritueel

Bij een evaluatie, bij een afscheid van een groepslid of bij de jaarwisseling kan je een

ritueel gebruiken. De begeleider vraagt de groepsleden na te denken over twee vragen:

- Wat is goed voor mij om achter te laten? - Wat is goed voor mij om mee te nemen?

Laat iedereen dit opschrijven op twee kaartjes. Vervolgens besluiten ze wat ze met de

kaartjes willen doen (opbergen, weggooien, verbranden…). Je kan er voor kiezen om de

kaartjes te bespreken, maar dit hoeft niet.

Bijlagen: het begeleiden van een groep 71

11.5. Tussentijdse evaluatie gespreksgroepen

Instructie: Plaats een kruisje (X) in dat vak dat het meest overeen komt met uw mening.

Wat vond u van de bijeenkomsten tot nu toe?

Zinvol I____I____I____I____I____I Niet zinvol

Goed begeleid I____I____I____I____I____I Niet goed begeleid

Niet ondersteunend I____I____I____I____I____I Ondersteunend

Sloot aan bij ervaring I____I____I____I____I____I Sloot niet aan bij eigen

ervaring

Niet informatief I____I____I____I____I____I gaf nieuwe informatie

Hebt u iets gemist in de voorafgaande bijeenkomsten?

ja/nee

Zo ja,: wat? __________________________________________________________

Opmerkingen: __________________________________________________________

Tussen het tijdstip dat ik me aanmeldde en de eerste bijeenkomst zaten _____ weken.

Ik vind dit:

te lang I____I____I____I____I____I te kort

Ik vind de lengte van de bijeenkomsten:

te lang I____I____I____I____I____I te kort

Ik vind de tijd tussen de bijeenkomsten:

te lang I____I____I____I____I____I te kort

De groep vind ik:

Te klein I____I____I____I____I____I te groot

De mogelijkheid die ik heb gehad om in de groep aan de orde te stellen wat me bezig

hield was:

onvoldoende I____I____I____I____I____I ruimschoots voldoende

Ik voel me serieus genomen in de groep

Wel I____I____I____I____I____I niet

De verhalen van andere groepsleden waren:

Herkenbaar I____I____I____I____I____I niet herkenbaar

72 Bijlagen: het begeleiden van een groep

Ik vond de informatie over depressie:

voldoende I____I____I____I____I____I onvoldoende

duidelijk I____I____I____I____I____I onduidelijk

De adviezen die ik van de andere deelnemers en begeleiders kreeg zijn:

zinvol I____I____I____I____I____I niet zinvol

toepasbaar I____I____I____I____I____I niet toepasbaar

Ik vond de sfeer in de groep over het algemeen:

slecht I____I____I____I____I____I goed

gespannen I____I____I____I____I____I ontspannen

niet veilig I____I____I____I____I____I veilig

In grote lijnen ben ik over de gespreksgroep:

tevreden I____I____I____I____I____I ontevreden

Ik vond de begeleiding over het algemeen:

ondersteunend I____I____I____I____I____I niet ondersteunend

afstandelijk I____I____I____I____I____I betrokken

stimulerend I____I____I____I____I____I remmend

doortastend I____I____I____I____I____I aarzelend

Zou je iemand anders de gespreksgroep aanraden?

zeker wel I____I____I____I____I____I zeker niet

Hoe vond je het om deze lijst in te vullen?

Bijlagen: gesprekstechnieken 73

12. BIJLAGEN: GESPREKSTECHNIEKEN

Als gespreksbegeleider kan het prettig zijn om gesprekstechnieken toe te passen. In de

volgende bijlagen staan een aantal aandachtspunten en technieken. Misschien komen

deze je bekend voor, omdat ze in behandelingen ook gebruikt worden. Je kan ze niet

inzetten als behandelaar, maar als je de mogelijkheden kent kan dat wel helpen.

1. Algemente technieken

2. Gesprekstechnieken

3. Ezelsbruggetjes

4. Tips voor Feedback

5. Model van 4 G's

6. Negatieve denkpatronen doorbreken

74 Bijlagen: gesprekstechnieken

12.1. Algemene technieken

1. Empathie uitdrukken

Reageren met begrip. Dit geeft iemand de vrijheid om open te zijn.

2. Discussie vermijden

Deelnemers zijn zelf verantwoordelijk voor beslissingen die hun eigen leven betreffen.

Een discussie tussen een gespreksbegeleider en deelnemer is onproductief.

Samenwerken om tot een positieve beslissing te komen is effectief. De nadruk ligt op

eigen verantwoordelijkheid en keuzevrijheid.

3. Versterken van zelf-effectiviteit

Geloof en hoop zijn van invloed op het slagen van gedragsverandering. Door

succeservaringen te versterken wordt iemand gemotiveerd om door te gaan. Het is dus

belangrijk om iemand te wijzen op wat hij wél kan en wél heeft bereikt.

4. Gebruik maken van weerstand

Wanneer iemands gedrag en wensen tegenstrijdig zijn kan het helpen om daarin mee te

gaan. Door je in het standpunt van de deelnemer te verplaatsen en zijn argumenten te

versterken. Je kunt bijvoorbeeld zeggen tegen iemand die twijfelt om te gaan bewegen:

’Neem rustig de tijd om te beslissen of je gezonder wilt gaan eten. Ik liet me ook niet

zomaar iets aanpraten’.

5. Verschillen tussen wensen en gedrag oproepen

Selectief reageren op wat de een deelnemer vertelt. Het doel is de verschillen tussen de

huidige leefstijl en gewenste doelen uit te vergroten. Je kunt bijvoorbeeld een

deelnemer een lijst van nadelen van de huidige leefstijl laten opnoemen of dit aan de

groep vragen.

Bijlagen: gesprekstechnieken 75

12.2. Gesprekstechnieken

Zonder dat je erbij stilstaat, voer je elke dag talloze gesprekken. Een praatje met de

buren, kletsen met collega's, discussies met vrienden. Als gespreksbegeleider ben je je

vaker bewust van wat je wil bereiken wanneer je iets zegt. Je kan daarbij gebruik maken

van gesprekstechnieken. De belangrijkste gesprekstechniek voor begeleiders is LSD.

LSD: Luisteren, Samenvatten, Doorvragen

Alvorens een conclusie te verbinden aan een verhaal van de ander, sta echt in de

luisterstand,

Een goede luisteraar let aandachtig op wat de ander te zeggen heeft.

Aandachtspunten zijn:

de woorden (wat zegt iemand letterlijk?)

de manier waarop de ander de woorden uitspreekt (toon, volume, kracht)

de lichaamstaal (houding, gebarentaal, gezichtsexpressie)

Luisteren

De kunst van het communiceren, begint met luisteren. Luisteren doe je niet alleen met

je oren, maar met je hele lichaam. Door je lichaamshouding laat je de ander zien dat je

geïnteresseerd bent in wat hij te zeggen heeft. Aandachtspunten daar bij zijn een open

houding, oogcontact,

knikken en 'hummen'. Ook non-verbaal 'meeveren' toont een actieve luisterhouding

(afstand verkleinen, afstand nemen, gebaren spiegelen).

Samenvatten

Als gespreksbegeleider reageer je door te herhalen of samen te vatten wat een

deelnemer zegt. Zonder te oordelen of bevestigen verduidelijk je wat iemand heeft

gezegd en wellicht niet heeft gezegd. Je kan ook vragen of iemand dit inderdaad

bedoelt.

Voorbeeld samenvatting:

"Als ik je goed heb begrepen, vind jij dat ..."

"Je zegt dus dat ..."

Doorvragen

Blijf nieuwsgierig naar wat er nog meer te weten valt te komen. Speur naar

aanknopingspunten om door te vragen. Wees alert op vaagheden, subjectieve

uitlatingen, aannames, algemene waarheden en formuleringen met 'moeten' of

'kunnen'. Deze taalpatronen verhullen vaak waardevolle informatie. Let op wat de ander

zegt en op wat hij níet zegt. Zo krijg je meer informatie los.

76 Bijlagen: gesprekstechnieken

Voorbeelden:

"Mijn depressie is weer erger aan het worden."

→ Doorvragen: Hoe weet je dat?

"Ik moet doorzetten. Ik moet sterk zijn."

→ Doorvragen: Wat gebeurt er als je dat niet doet?

"Ik kan dit niet."

→ Doorvragen: Wat weerhoudt je?

"Niets gaat goed." "Overal vallen mensen mij lastig".

→ Doorvragen: Kun je geen enkele uitzondering noemen?

Soorten vragen

Er zijn verschillende typen vragen. Welk type het meest geschikt is, hangt af van je doel

en van de situatie. Een geoefende vragensteller switcht naar gelang de situatie tussen de

verschillende vraagsoorten.

Open vragen

Met open vragen laat je de ander zonder terughoudendheid praten. Vragen beginnen

met hoe, wat, zonder al iets voor de deelnemer in te vullen.

Voorbeeld open vraag:

Hoe is het op je werk?

Wat houdt je bezig?

Ben voorzichtig met het vragen 'waarom', omdat dit als een verwijt kan klinken.

Bijvoorbeeld: “Waarom heb je mij niet gebeld?” (Onderliggende boodschap: dan had ik

er potdomme nog iets aan kunnen doen!) “Waarom heb je het zo gedaan?”

(Onderliggende boodschap: je had toch meteen kunnen zien dat het mis ging!) Als je een

vraag met waarom begint leg je er vaak vanzelf al een verwijtend toontje in, al probeer

je het neutraal te zeggen.

Gesloten vragen

Wanneer je behoefte hebt aan specifieke informatie, stel je gesloten vragen. Gesloten

vragen beperken de antwoordmogelijkheden. Ze zijn geschikt als je in een kort

tijdsbestek specifieke informatie wilt verzamelen.

Voorbeeld gesloten vraag:

Wat vind je het moeilijkste aan je depressie, de neerslachtigheid of het niet

je bed uitkomen?

Slik je wel of geen medicijnen?

Suggestieve vragen

Een bijzondere categorie is de suggestieve vraag: in je vraagstelling klinkt het gewenste

antwoord al door. Suggestieve vragen zijn over het algemeen af te raden. Maar soms

kunnen ze nuttig zijn, bijvoorbeeld als je de ander wilt overhalen of als je een

bevestiging wilt van een gezamenlijk streven. Problematisch is het als je je niet bewust

Bijlagen: gesprekstechnieken 77

bent van je suggestieve vraagstelling. In dat geval weet je niet of je een sociaal wenselijk

antwoord hebt gekregen.

Voorbeeld suggestieve vraag:

We zitten hier toch om je te helpen?

Denk je niet dat deze manier dé oplossing is om je bed uit te komen?

Valkuilen

Wie kijkt of luistert naar interviews op tv en radio, weet wat er mis kan gaan. We

ergeren ons blauw aan interviewers die de ander te weinig of juist teveel ruimte geven.

Doen we het zelf beter?

Waak voor deze valkuilen:

Subjectief te werk gaan

Richting geven aan antwoorden, interpreteren van wat de ander gezegd heeft, het

suggereren van een bepaald antwoord, de ander (verbaal of non-verbaal) bekritiseren.

Niet afbakenen van het onderwerp

Doorvragen op zijpaden waardoor het eigenlijke onderwerp ondergeschoven raakt en

het gesprek alle kanten opgaat.

Onduidelijke vragen

Op wollige of moeilijke vragen komt doorgaans geen duidelijk antwoord. Dat is ook het

geval als het tempo te hoog ligt, of als er meerdere vragen tegelijkertijd worden gesteld.

Vaak zijn dit soort onduidelijkheden het gevolg van gebrekkige voorbereiding.

Onvoldoende afstemmen op de ander

Doorvragen tot het pijnlijk wordt, doorvragen op zaken die al gezegd zijn, negatief

kritisch reageren op antwoorden of de vragensteller die vervalt in een monoloog. Stuk

voor stuk valkuilen in het voeren van gesprekken. Wie niet goed luistert en onvoldoende

afstemt op de gesprekspartner, mist informatie en slaat in het ergste geval de plank

volledig mis.

78 Bijlagen: gesprekstechnieken

12.3. Ezelsbruggetjes

In de communicatiewereld stikt het van de ezelsbruggetjes. Als gespreksbegeleider kan

je daar je voordeel mee doen, want het helpt je om kort te onthouden wat belangrijk is

voor een gespreksbegeleider.

Wees een OEN: staat voor Open, Eerlijk, Nieuwsgierig

Sta open voor de ander, geef deze een kans iets uit te leggen en wees oprecht

nieuwsgierig.

Neem ANNA mee: staat voor Altijd Navragen, Nooit Aannemen

Neem niet zomaar aan dat je begrijpt wat iemand bedoelt. Vraag bij twijfel altijd even na

of het klopt, de samenvatting uit de LSD helpt daarbij.

Laat OMA (wat vaker) thuis: staat voor Oordelen, Meningen, Adviezen

Als iemand iets vertelt, roept dit direct beelden op in ons referentiekader. Zodra we het

in hokjes plaatsen, labellen we het gedrag en is de kans groot dat we er ook een

oordeeltje of mening aan plakken. Omdat we er wat van vinden, hebben we vaak ook

onze adviezen direct klaar. Maar OMA zorgt ervoor dat je geen open luisterhouding

meer hebt.

Smeer NIVEA: staat voor Niet Invullen Voor Een Ander

Als iets niet duidelijk is, of als je iemand al lang kent, vul je al snel andermans

bedoelingen zelf in. Dit voorkom je door na te vragen en meer LSD toe te passen.

Maak je niet DIK: staat voor Denk in Kwaliteiten

Zeker bij wat moeilijke gesprekken kijk je al er snel naar wat fout ging, of wat je

vervelend of zelfs irritant vind aan de ander. Door in plaats van irritatie verwondering te

hebben waarom de ander anders is, sta je open om de kwaliteiten er van te ontdekken.

12.4. Tips voor Feedback

Zorg voor een gezamenlijk belang

Voor beide gesprekspartners (gespreksbegeleider en deelnemer) moet de feedback

belang hebben. Als gespreksbegeleider wil je de ander bijvoorbeeld bewust maken van

zijn uitstraling en geef je aanknopingspunten om bij te sturen of aan te scherpen.

De deelnemer gebruikt de feedback om te leren over zichzelf, om te veranderen of

relaties op te bouwen.

Bijlagen: gesprekstechnieken 79

Creëer een sfeer van veiligheid

Voor effectieve feedback is het nodig dat de informatie wordt uitgewisseld in een sfeer

van veiligheid, respect en vertrouwen. Ontbreekt dat gevoel, dan zal de terugkoppeling

alleen maar leiden tot verkeerde interpretaties, misverstanden en weerstand. Alleen als

de ander zich veilig voelt, zal hij durven doorvragen en repliek durven geven.

Beschrijf waargenomen gedrag

Feedback gaat over gedrag dat je hebt waargenomen: gedrag dus dat objectief kan

worden vastgelegd door een camera. Geen interpretaties maar gedragingen die je met

de zintuigen hebt waargenomen.

Niet: "Jij was woedend."

Maar: "Je zat op de punt van je stoel. Je verhief je stem, je gezicht was rood aangelopen

en je had zweetdruppeltjes op het voorhoofd."

Zorg dat de feedback actueel is

Feedback werkt het beste als de tijd tussen het waargenomen gedrag en de feedback zo

kort mogelijk is. Op deze manier kun je concrete voorbeelden noemen. De ander kan

zich dan het gedrag herinneren.

Geef ik-boodschappen

Wie effectieve feedback geeft, moet weten dat ik-boodschappen beter werken dan jij-

boodschappen. Een jij-boodschap wijst naar de ander ("jij doet iets fout") en heeft als

risico dat de ander ontkent of in de verdediging schiet. In beide gevallen leidt het de

aandacht af van wat je wilt zeggen. Met een ik-boodschap houd je het bij jezelf. Als je

jouw observatie beschrijft, kan de ander daar niets aan af doen.

Wees specifiek en concreet

Door specifiek te zijn, voorkom je misverstanden en weerstand. Verzamel zoveel

mogelijk informatie. Een handig hulpmiddel is vooraf antwoord te geven op deze

vragen:

Wie (Wie doet iets? Wie waren erbij betrokken?)

Wat (Wat gebeurde er?)

Waar (Waar gebeurde het?)

Wanneer (Wanneer vond de gebeurtenis plaats? Hoe lang duurde het?)

Hoe (Hoe gebeurde het?)

Soms kan je advies geven

Als gespreksbegeleider wil je meestal dat een deelnemer zélf met suggesties en ideeën

komt om gedrag of houding te verbeteren. Soms is het gewenst dat je als

gespreksbegeleider toch advies geeft.

Voorbeeld

"Ik zag dat je tijdens de verhalen van de anderen dat je steeds op je horloge keek. Dat

80 Bijlagen: gesprekstechnieken

geeft mij als toehoorder het gevoel dat je ons niet belangrijk vindt. Als je zo en na dan

opkijkt en rondkijkt, maak je contact."

Geef alleen feedback als gedrag te veranderen is

Feedback heeft alleen zin als gedrag te veranderen is. Een stotteraar feedback geven op

zijn verbale gedrag, heeft weinig zin als je weet dat hij vanaf zijn kindertijd stottert. Het

wordt anders als je ziet dat het stotteren alleen optreedt in bepaalde situaties, dan zou

de feedback zich kunnen richten op het managen van lastige situaties of

omstandigheden.

Volgorde van een feedbackgesprek

1. Beschrijf gedrag dat je hebt waargenomen

Voorbeeld:

Niet: "Jij luisterde niet naar de reactie van Peter"

Maar: "Toen Peter reageerde op jouw verhaal, zag ik dat jij een

sms'je verstuurde."

2. Geef aan welk effect dat gedrag op je heeft

Laat je gevoel spreken.

Voorbeeld:

Niet : "Dat vind ik belachelijk."

Maar : "Dat geeft mij het gevoel dat je Peter niet serieus neemt.

Dat ontmoedigt mij om ook te reageren. "

3. Maak de stap naar de ander

Geef de ander de gelegenheid te reageren. Check of je boodschap is overgekomen en of

de ander zich in jouw waarneming herkent.

Voorbeeld:

" Herken je dat?"

" Wat vind je daarvan?"

" Klopt dit volgens jou?"

"Begrijp je wat ik bedoel?"

4. Eventueel: Geef advies voor alternatief gedrag

Als gespreksbegeleider hoop je het gedrag van de ander te verbeteren. In veel gevallen

is het zinvol de feedback af te sluiten met suggestie of advies voor effectiever gedrag.

Geef eerst de ander de ruimte om zelf op alternatieven te komen.

Voorbeeld:

" Toen Peter reageerde op jouw voorstel, zag ik dat jij een sms'je verstuurde.

Dat gaf mij het gevoel dat je Peter niet serieus nam en het ontmoedigde mij

om ook te reageren. Begrijp je dat? Ik had het prettiger gevonden als je

Bijlagen: gesprekstechnieken 81

Peter had aangekeken en zijn reactie had samengevat. Dan had ik me

uitgenodigd gevoeld om ook te reageren."

Regels voor het ontvangen van feedback

Het is lastig om goed om te gaan met commentaar, zo blijkt in de praktijk. We hebben

de neiging ons af te sluiten voor negatieve kritiek. Positief commentaar wuiven we weg

of bagatelliseren we.

In begeleidingsgesprekken is het ontvangen van feedback net zo belangrijk als het geven

van feedback. Doorgaans zal de gecoachte persoon in de positie verkeren dat hij

feedback ontvangt, maar ook de coach doet er goed aan open te staan voor feedback.

1. Luister en vraag zo nodig om toelichting

Wie feedback ontvangt, is gebaat bij een actieve opstelling: luisteren, samenvatten,

doorvragen (LSD).

Voorbeeld:

" Ik begrijp dat het je stoorde dat ik met mijn mobieltje bezig was. Wanneer

deed ik dat precies en hoe lang? "

2. Toon waardering

Een gouden regel in feedback is de ander te bedanken voor zijn informatie. Dat voelt

misschien wat vreemd, maar als je feedback ziet als een leerinstrument is het zo gek nog

niet: de ander geeft je immers informatie waarmee jij je voordeel kunt doen.

Voorbeeld:

" Fijn dat je dit tegen me zegt. Ik was me niet bewust dat mijn gedrag dit

effect had."

3. Beoordeel de feedback

Degene die de feedback ontvangt, beoordeelt zelf wat hij met de feedback gaat doen.

Vind je de feedback terecht of onterecht? Herken je wat de ander zegt? Kun je er iets

mee? Vind je de feedback een afgewogen oordeel of een losse flodder?

Schiet in geen geval in de verdediging. Beter is het om op zoek te gaan naar

alternatieven of achterliggende redenen.

Voorbeeld:

Niet : "Ja maar, wat Peter zei, was oude koek"

Maar : "Je zegt dat je het gevoel had dat ik Peter niet serieus nam. Wat had

ik volgens jou moeten doen?"

4. Doe iets met de feedback

Laat de feedbackgever weten wat je met zijn commentaar doet. Als je besluit er niets

mee te doen, zeg je het ook.

Voorbeelden:

"Ik heb gehoord wat je zei maar ik ben het niet met je eens."

82 Bijlagen: gesprekstechnieken

"Ik heb gehoord wat je zei en ik ben het met je eens. Volgende keer ga ik

proberen actief te luisteren."

Bijlagen: gesprekstechnieken 83

12.5. Model van 4 G’s

De 4 G’s is een methode die wordt toegepast in verschillende cursussen waarbij het

leven met een ziekte of aandoening centraal staat. De methode is bedoeld om mensen

inzicht te geven in de relatie tussen hun denken, voelen en doen. Voor

gespreksbegeleiders kan dit model helpen om meer structuur te geven aan het verhaal

van deelnemers.

De 4 G’s staan voor:

Gebeurtenis

Gedachten

Gevoelens

Gedrag

Het idee achter deze methode is dat de oorzaak van negatieve gevoelens níet ligt in de

gebeurtenis, maar in de gedachten hierover. Dus gedachten over een gebeurtenis

bepalen de gevoelens:

Gebeurtenis Gedachten Gevoelens

De gevoelens samen met de gedachten leiden tot gedrag. Gevoelens, gedrag en

gedachten beïnvloeden elkaar onderling.

Gevoelens

Gebeurtenis Gedachten

Gedrag

Voorbeeld:

Tine (45) voelt zich ellendig. De afgelopen dagen is ze door niemand gebeld. Ze is ervan

overtuigd dat dit komt doordat haar vrienden haar, met haar depressie en het gedoe dat

dit met zich meebrengt, ‘niet meer moeten’. Ze belt zelf niemand op, ze wéét immers

dat haar vrienden het met haar gehad hebben. Het lijkt alsof Tine zich ellendig voelt

doordat ze een paar dagen niet gebeld is. Maar in feite komt het door de gedachte, dat

haar vrienden haar niet meer moeten. Ze had ook kunnen denken:Ik ben al een paar

dagen niet gebeld. Dat was eigenlijk best rustig, maar nu wil ik graag even bijpraten,

liefst buiten de deur. Laat ik Paul bellen, die heeft vast wel tijd en zin.

Binnen het model van de 4 G’s, wordt gedrag gezien als de beste plek om een negatieve

spiraal te doorbreken.

84 Bijlagen: gesprekstechnieken

12.6. Negatieve denkpatronen doorbreken

Veel mensen met depressie hebben een negatief denkpatroon. Negatieve gedachten

voeden negatieve gevoelens. Door positief te denken, gaan mensen zich ook beter

voelen. Mensen helpen de negatieve denkpatronen te doorbreken zal hen dus helpen.

Denk er daarbij wel aan dat je als gespreksbegeleider geen therapeut bent.

Onderstaande informatie kan je helpen om denkpatronen te herkennen, waardoor je er

meer begrip voor kan hebben. Het veranderen van denkpatronen is het werk van

hulpverleners. Zelf kan je je laten inspireren door onderstaande lijst en eventueel

gebruiken wat bij je past.

De meest voorkomende negatieve denkpatronen

Zwart-wit denken: alles wat negatief is overheerst.

Voorbeeld:

Peter probeert wat te klussen in huis, wat door de klachten niet helemaal

goed is gelukt. Hij denkt: ‘Zie je wel, ik kan ook echt helemaal niks’.

Onjuiste conclusies trekken: Iets wordt negatief opgevat zonder dat daar aanleiding toe

is. Doordat men denkt te weten hoe iets zal aflopen of wat een ander denkt.

Voorbeeld:

José loopt over straat en komt een bekende tegen. De bekende groet haar

niet en loopt zomaar voorbij. Zij denkt: ‘Zie je wel, die persoon negeert mij,

hij vindt mij vast een zeur omdat ik teveel over mijn ziekte praat’.

Denken in termen van ‘moeten’ en ‘niet mogen’ (normatief denken). Het wekt

schuldgevoelens op veroorzaakt boosheid op anderen.

Voorbeeld:

Simon wilt zijn verjaardag vieren, maar eigenlijk in kleine kring omdat het

anders te vermoeiend is. Toch kan hij geen ‘nee’ zeggen tegen de mensen

die willen langskomen. Hij denkt: ‘Ik kan toch niet tegen mensen zeggen dat

ze niet langs mogen komen, de deur moet voor iedereen open staan’.

Iets persoonlijk opvatten (personaliseren): alle schuld en verantwoordelijkheid van

vervelende bezigheden buiten jezelf zoeken.

Voorbeeld:

Janine haar dochter doet het slechts op school. Ze denkt: ‘Door mijn ziekte

faal ik in de opvoeding, het komt door mij dat ze nu geen goede cijfers

haalt.’

Bijlagen: gesprekstechnieken 85

Het veranderen van denkpatronen

Om een negatief denkpatroon te doorbreken zijn kritische vragen over de gedachtegang

van belang. Vragen zoals:

Is wat ik denk echt waar?

Wat is het effect van mijn gedachten op mijn gevoel en gedrag?

Hoe zou ik willen reageren (gewenst gevoel en gedrag)?

Welke gedachten kunnen mij hierbij helpen?

Het bevorderen van positieve gedachten kan op een aantal manieren:

Vraag: wat is het ergste dat je kan overkomen?

Een lijst maken van positieve gedachten

Opschrijven van dingen die je bereikt

Helpende gedachten formuleren en herhalen voor jezelf

De gedachtestop: Negatieve gedachten onderbreken en een andere richting

opsturen. Wanneer iemand merkt dat hij teveel piekert roep deze STOP!

tegen zichzelf, mentaal of verbaal.

Piekerkwartier: Het doel is bewust ruimte te maken voor piekeren en

negatieve gedachten, zodat op andere moment ze niet hoeven worden

toegelaten.

Overdrijven: De negatieve gedachte zover overdrijven dat het lachwekkend

wordt en minder storend. Deze techniek werkt niet bij iedereen, het is een

manier van zelfspot om te kunnen relativeren wat men denkt.

86 Achtergrondinformatie: suïcide begrijpen

13. ACHTERGRONDINFORMATIE: SUÏCIDE BEGRIJPEN

Gesprekken over suïcide kunnen grote impact hebbenin de groep. Wanneer je als

gespreksbegeleider hierop voorbereid bent, kan je dit in goede banen leiden. Deze

achtergrondinformatie helpt je om de gedachten te begrijpen en daardoor de groep te

begeleiden in het gesprek. Bovendien helpt het om te signaleren en door te verwijzen

wanneer iemand zelfmoordgedachten heeft.

Belangrijk: Neem geen risico. Verwijs in geval van twijfel direct door naar de

hulpverlening of naar 113 online. Iedereen kan daar chatten of bellen met

deskundige vrijwilligers.

www.113online.nl

tel. 0900-0113.

Denken aan zelfmoord doet iemand niet zomaar. Dat doe je omdat je het idee hebt dat

het leven je niets meer te bieden heeft. Het leven kan je zoveel pijn doen dat je zo niet

verder wilt. Pijn die veroorzaakt wordt door problemen of situaties waarvoor je geen

oplossing hebt. Gevoelens die helemaal bezit van je kunnen nemen en je gedachten

gaan beheersen. Gevoelens zoals angst, paniek, somberheid, leegte, zelfverwijt,

boosheid, schaamte, vernedering of schuld.

Als je zo in de knel zit dat je geen uitweg meer weet, kan de dood een oplossing lijken.

Immers: als je dood bent heb je geen pijn en problemen meer. Zo redeneer je dan.

Denken aan zelfmoord kan een manier zijn om jezelf te beschermen. Het idee dat je er

altijd nog uit kunt stappen kan de pijn en uitzichtloosheid iets verzachten. Het geeft je

het gevoel dat je grip hebt op de situatie.

Gemengde gevoelens

Mensen die aan zelfmoord denken hebben hier meestal gemengde gevoelens over.

Eigenlijk wil vrijwel niemand alleen maar dood. De meeste mensen willen vooral rust, er

even niet zijn, ontsnappen aan de moeilijkheden. En vooral: zo niet verder leven.

Wat zijn zelfmoordgedachten?

Als je zelfmoordgedachten hebt, heb je het gevoel dat je leven zoals het nu is, niet meer

draaglijk is. Gedachten kunnen zijn:

‘ik wil niet meer'

‘ik wil de pijn niet meer'

‘niemand zal me missen als ik er niet meer ben'

‘ik zal me nooit meer beter gaan voelen'

‘mensen zijn beter af zonder mij'

‘ik verdien het niet om te leven'.

Achtergrondinformatie: suïcide begrijpen 87

Een ander soort gedachte kan door boosheid ontstaan:

‘ik zal ze laten voelen dat ze me pijn hebben gedaan'

‘ik hoop dat ze de rest van hun leven spijt zullen hebben van wat ze gedaan

hebben'.

Misschien denk je constant over hoe je zelfmoord zou willen plegen. Sommige mensen

piekeren de hele dag over de dood. Die gedachten kunnen je dan zo beheersen, dat je

dood wilt om maar van die voortdurende gedachten af te zijn.

Kwetsbaar voor suïcidaliteit

Hoe sterk iemand aan zelfmoord denkt, wisselt met de omstandigheden. En met hoe

goed iemand op dat moment met zijn moeilijkheden om kan gaan. In sommige

omstandigheden kan iemand kwetsbaarder maken om in een zelfmoord bui komen.

Gemengde gevoelens kunnen dan omslaan in plannen en pogingen er een eind aan te

maken. Soms groeit dat geleidelijk. Maar het kan ook heel plotseling gaan. Dan is er

opeens kortsluiting. Belangrijk om te weten: zo'n bui duurt meestal niet langer dan een

paar uur. Als het lukt om zo lang rustig te blijven, kunnen ondoordachte daden worden

voorkomen.

Kwetsbare momenten kunnen ontstaan als:

Iemand heel emotioneel geraakt is. Bijvoorbeeld door een afwijzing, een verlating, een

ruzie, een krenking, een vernedering;

Iemand in paniek is. Je kunt bang zijn om gek te worden, de controle over jezelf te

verliezen of dood te gaan. Om dat gevoel te stoppen kan je opeens in de richting van

zelfmoord gaan;

Iemand dronken is. Dan zie je de dingen veel heftiger en zwaarder dan ze zijn.

Bovendien ben je roekelozer, impulsiever, bozer en verdrietiger dan wanneer je nuchter

bent;

Iemand alleen en geïsoleerd bent. Je draait vast in je gedachten, je hebt geen klankbord.

Je moet het doen zonder de bevestiging, steun en troost die ieder mens nodig heeft;

Iemand depressief is. Je kunt dan nergens van genieten. Je bent moe, somber,

pessimistisch en je maakt je zorgen over de kleinste dingen. Dat kan zover gaan dat je

worstelt met buitensporige schuldgevoelens. In zo'n toestand is het leven enorm zwaar.

Bovendien lijkt jouw leven niets waard. Je kunt denken dat mensen beter af zijn zonder

jou.

Herkennen van gevoelens en gedrag

Als iemand suïcidaal is, is er meestal al langere tijd sprake van een sombere stemming

en wanhoop. Soms is er sprake van stemmingswisselingen. Iemand kan dan vrij

plotseling somber worden, maar het kan ook zijn dat iemand opeens opgewekt lijkt na

een periode van somberheid. Hoewel dit in eerste instantie een goed teken lijkt, kan het

ook betekenen dat iemand de beslissing heeft genomen om zelfmoord te plegen. Dan is

het alsof er een last van iemands schouders af valt.

88 Achtergrondinformatie: suïcide begrijpen

Er zijn verschillende gedragingen die erop kunnen wijzen dat iemand zelfmoord

overweegt.

Mondelinge of schriftelijke uitingen. Iemand kan praten of schrijven over de dood,

dood gaan of zelfmoord.

Dreigen met zelfmoord: Iemand kan dreigen zichzelf pijn te doen of te doden. Ook

uitingen als 'Jullie zullen geen last meer van mij hebben' kunnen erop wijzen dat iemand

zelfmoord overweegt.

Afscheid nemen. Iemand kan mondeling afscheid nemen, een afscheidsbrief schrijven,

persoonlijke bezittingen weggegeven of een testament maken.

Gedragsveranderingen. Plotselinge opgewektheid of hyperactiviteit kunnen tekens zijn.

Maar ook een toename in alcohol- en/of drugsgebruik kunnen een aanwijzing zijn dat

iemand zelfmoord overweegt. Daarnaast kan het gebeuren dat iemand zichzelf

afzondert, zich terugtrekt uit sociale situaties.

Roekeloos gedrag. Iemand kan onnodig risico's nemen, of zichzelf in gevaar brengen.

Enkele voorbeelden zijn roekeloos rijden, riskant seksueel gedrag, vechtpartijen, gokken.

Verwaarlozing. Iemand verwaarloost zichzelf en zorgt niet meer voor zichzelf, let

bijvoorbeeld niet meer op persoonlijke hygiëne, eet ongezond, weinig of juist veel.

Als je één of meer van deze waarschuwingstekens herkent bij een familielid of vriend(in)

is het belangrijk dat hij of zij zo snel mogelijk professionele hulp zoekt. Maar de tekens

hoeven niet per definitie te betekenen dat iemand aan zelfmoord denkt. Het kan ook

wijzen op iets anders. Om erachter te komen of iemand aan zelfmoord denkt en hoe

sterk, kun je er het beste over praten.

Verantwoordelijkheid bij suïcidaliteit

Het gebeurt nogal vaak dat zelfmoordgedrag juist toeneemt als iemand zelf totaal geen

verantwoordelijkheid meer voelt. De kans is dan groter dat iemand overlijdt. Daarom

kiezen hulpverleners er soms voor om iemand niet op te nemen. Dat lijkt tegenstrijdig

en kan soms zorgen voor onbegrip. Het is ook moeilijk te begrijpen. Maar soms hebben

mensen het ook nodig dat ze zelf (een stukje van) de verantwoordelijkheid om door te

leven blijven dragen. Anders kan de innerlijke strijd tussen wel of niet blijven leven,

veranderen in een strijd met de hulpverleners.

Literatuurlijst 89

14. LITERATUURLIJST

Boeken over depressie

Er zijn veel boeken over depressie. Wie bij bol.com zoekt op ´depressie´kan kiezen uit

210 boeken (resultaat van begin 2015). Enkele aanbevelingen.

Diagnose depressie

psychiater en patiënt over de dagelijkse werkelijkheid, de behandeling en de toekomst

Auteur: Robert Schoevers en Selma Palmentier, 2015

Help, mijn partner heeft een depressie!

praktische tips en tools voor de partners van mensen die lijden aan een depressie

Auteur: Stef Linsen, 2014

De depressie op zijn kop

Kantel de depressie in je brein

Auteur: Cathelijne Wildervanck, 2012

De depressie-epidemie

over de plicht het lot in eigen hand te nemen

Auteur: Trudy Dehue, 2010

Circus depressie

Alles over depressie. Oorzaken , behandeling, vragen en antwoorden

Auteur: P. Wisman, 2006

Boeken over lotgenotencontact

Groepsgewijs lotgenotencontact, een handleiding voor begeleiders van

gespreksgroepen.

Marian Potters, Lies Valster, Joke Zephat, Odyssee, 2010

Werkboek Nazorg, handleiding voor het begeleiden van nazorgzelfhulpgroepen voor

mensen met een eetstoornis.

Ellen Spanjers, Nynke Weidema, Kirsten Nooteboom, 2003

Handleiding voor het opzetten van contactgespreksgroepen

Alzheimer Nederlan, 2009

Samen wijzer worden, draaiboek voor gespreksgroepen lotgenotencontact en

zelfmanagement

Astma Fonds, mei 2010.

90 Literatuurlijst

De acht basisregels voor het leiden van een groepsgesprek

Helder advies (reader bij training van PGO-Support 2014)

Werkvormen

Oefeningenboek voor groepen

Lex Mulder, Herma Hagen, Wicky Voors, 2010

Communiceren, contact maken, houden en verdiepen

Frans Oomkes, Alan Garner, 2011

Met dank aan 91

15. MET DANK AAN

Bij het schrijven van dit handboek heb ik veel gehad aan alle gesprekken die ik gevoerd

heb met mensen met depressieve klachten en met begeleiders van andere

lotgenotengroepen. Een speciale dank gaat uit naar Geert Horringa voor al het voorwerk

dat hij al gedaan heeft. En naar de mensen die goede toevoegingen en opmerkingen

hebben gemaakt bij de tekst van dit handboek:

Kristin Swennes

Nathalie Kelderman

Maria Mul

Peter Oostelhof

Jannie Bontje

Jans Folkersma

Arnhem, maart 2015

Trudy Jansen

1Effecten lotgenotencontact Patiëntenverenigingen, Sanne Rouwenhorst, Zorgbelang Gelderland, Literatuuronderzoek 2013; Bijlage 1 Samenvatting