Handelingsgerichtwerken voor het schoolteam

Handelingsgericht werken: een handreiking voor het schoolteamAuteurs: Noëlle Pameijer, Tanja van Beukeringen en Sonja de LangeSamenvatting: Gerard Dümmer

InhoudsopgaveWoord vooraf

1. Uitgangspunten Handelingsgericht werken2. Effectief adaptief onderwijs: de rol van de leerkracht3. De HGW-cyclus op groepsniveau4. Gesprekken met leerlingen5. Constructief communiceren met ouders6. Leerlingbespreking, ZAT en Verwijzing7. Succesvolle handelingsplannen8. Implementatie van HGW op school

Woord vooraf

“Handelingsgericht werken beoogt de kwaliteit van het onderwijs en de begeleiding voor alle leerlingen te verbeteren. HGW maakt adaptief onderwijs en doeltreffende leerlingbegeleiding concreet, zodat een schoolteam effectief kan omgaan met verschillen tussen leerlingen. HGW is een planmatige en cyclische werkwijze”

Woord vooraf

Zeven uitgangspunten:1. Onderwijsbehoeften van leerlingen staat centraal2. Het gaat om afstemming en wisselwerking van

kind met omgeving3. Leerkrachten realiseren passend onderwijs4. Focus op positieve aspecten is van groot belang5. Samenwerking tussen betrokkenen is noodzakelijk6. Het team werkt doelgericht7. De werkwijze is systematisch, in stappen en

transparant

Woord vooraf

Zorg als school dat de manier waarop je HGW past bij de visie.

Woord vooraf

Omslag in denken: Van wat een kind heeft (het probleem) naar wat

het nodig heeft van de leerkracht Van probleemgericht naar oplossingsgericht

denken en handelen Van een school die ouders informeert naar een

school die tevens de ervaringsdeskundigheid van ouders benut in haar onderwijs

1. Uitgangspunten HGW

Gebaseerd op Handelingsgerichte diagnostiek voor orthopedagogen/ schoolpedagogen en HGW voor interne begeleiders.

HGW streeft naar evidence based kennis te vertalen naar de praktijk


1. Onderwijsbehoeften staan centraal: Wat heeft een leerling nodig om een bepaald

doel te bereiken? (sociale ontwikkeling, extra leer- en oefentijd, meer intellectuele uitdaging)

Welke vaardigheden moet het aanleren? Welke benadering en instructie heeft het nodig? Welke aanpak heeft een positief effect?


Wat heeft dit kind, van deze ouders, in deze groep, bij deze leerkracht, op deze school de komende periode nodig?

Gebruik hiervoor: observaties, gesprekken, toetsen en analyses schriftelijk werk


5 redenen om onderwijsbehoeften centraal te stellen: Voorkomen dat je blijft hangen in problemen.

Wees oplossingsgericht. Het concretiseert het streven naar afstemming Je kunt gebruik maken van kennis en ervaring

van alle betrokkenen Het biedt een helder en zinvol kader voor

communicatie over Passend Onderwijs Het vormt de basis voor de HGW-cyclus op

groepsniveau


2. Afstemming en Wisselwerking: Een kind ontwikkelt zich in interactie met zijn

omgeving (het transactionele model) Welke wisselwerking is gunstig en hoe kunnen

we deze verder uitbouwen? Welke wisselwerking werkt contraproductief en

hoe we deze doorbreken of ombuigen.


Kinderen ontwikkelen zich in verschillende systemen

Kind en omgeving beïnvloeden elkaar voortdurend

Reflectie voor leerkracht: welk effect heeft mijn aanpak op deze leerling en hoe ik mijn aanpak beter afstemmen op wat deze leerling nodig heeft?


3. De leerkracht doet er toe Verander je de leerkracht, dan verander je het

kind…en omgekeerd. Scholen dragen voor 20% bij aan de

leerresultaten van leerlingen. Binnen die 20% heeft de school voor één derde en een leerkracht voor twee derde effect op de leerling


Doelgericht omgaan met verschillen tussen leerlingen is een belangrijk kenmerk van een effectieve leerkracht.

Het is belangrijk dat een leerkracht reflecteert op zijn handelen.


Ondersteuningsbehoeften van een leerkracht: Als leerkracht wil ik bereiken dat …(doel). Zelf

kan ik al… Verder heb ik nodig ….Formuleer je je ondersteuningsbehoefte dan

heb je regie op je eigen onderwijs.Ook ouders kunnen ondersteuningsbehoefte

formuleren.


4. Positieve effecten zijn van groot belang: Aandacht voor positieve aspecten beschermt

om tegen een te negatief beeld van een kind, groep, ouders of van onszelf als leerkracht of team.

Voorkomen van een tunnelvisie Positieve aspecten bieden een perspectief: wat

goed gaat breiden we uit. Je kunt positieve aspecten benutten: kracht

gebruiken om probleem aan te pakken.


Waarom nadruk op het positieve: Dwingt om genuanceerd waar te nemen. Zorgt voor formulering ambitieuzere doelen Verhoogt gevoel van competentie Komt sfeer tussen betrokkenen ten goede Je kunt positieve kenmerken benutten in de

aanpak


5. Constructieve samenwerking: Een van de bepalende kenmerken van

effectieve ouderbetrokkenheid blijkt een goede communicatie te zijn.

Samen analyseren van situatie, formuleren doelen en onderwijsbehoeften, zoeken naar concrete oplossingen.


6. Doelgericht werken: Zonder doelen geen richting, geen effectieve

feedback en geen mogelijkheid om je werk te evalueren.

Ambitieuze doelen en effectieve feedback zijn belangrijke kenmerken van effectief adaptief onderwijs


Leerlingen die eindniveau niet halen: formuleren van ontwikkelingsperspectief: Ontwikkeling stimuleren, leerwinst verhogen en

eruit halen wat erin zit. Doelen SMARTI formuleren


7. Systematisch en transparant: Op school zeggen we wat we doen en doen wat

we zeggen. Drie keer per jaar HGW-cyclus doorlopen:

Verzamelen en analyseren van leerlinggegevens Signaleren van leerlingen extra begeleiding Clusteren leerlingen zelfde onderwijsbehoeften Opstellen van een groepsplan Plan uitvoeren Plan evalueren

2. Effectief adaptief onderwijs: de rol van de leerkracht

Adaptief onderwijs: Het pedagogisch klimaat centraal? Sociaal-

emotionele problemen mogen geen aanleiding zijn om het leren op te schorten of uit te stellen. Integendeel, effectief adaptief onderwijs heeft een preventieve werking.


Adaptief onderwijs: Voor ieder kind een eigen programma? Nee.

Kinderen leren juist veel van elkaar. Bijna onmogelijk om voor ieder kind eigen programma te creëren. Klassikale activiteiten zijn niet strijdig met adaptief onderwijs.


Adaptief onderwijs: Kindvolgend onderwijs? Leerkracht is

medebepalend voor het leerniveau en het gedrag van de leerling. Afwachtend kan contraproductief werken.


Adaptief onderwijs: Een middel om het onderwijs doelgericht en

effectief af te stemmen op de verschillende onderwijsbehoeften van alle leerlingen door het creëren van een uitdagende en kwalitatief goede leeromgeving.

Integratief onderwijs


Basishouding van de leerkracht: Wees een rolmodel (loud teachers have loud classes) Wees duidelijk over je rol (bespreek verwachtingen) Wees positief en heb hoge verwachtingen Wees geduldig, beslist en consequent (bespreek wat

een leerling kan doen om een doel te bereiken; help leerlingen hierbij stap voor stap)

Werk constructief samen met ouders (doe niet aan parentblaming)

(H)erken je aandeel in relaties met leerlingen (wees je bewust van de beelden die je hebt)

Vraag om feedback en experimenteer


Omgaan met verschillen tussen leerlingen: wat weten we? Van remediëring naar preventie en van

afwachten naar snel aanpakken Het centraal stellen van de instructie en

begeleiding door de groepsleerkracht Het belang van heterogeen groeperen De afstemming tussen groeps- en schoolniveau


Van remediëring naar preventie en van afwachten naar snel aanpakken: Leg meer nadruk op preventie en vroegtijdig

ingrijpen en minder op remediëring. Motiveren van leerlingen en activeren en

intensiveren van het leerproces Valkuil dat leerstof verschraalt Aandacht besteden aan leren leren. Flexibele groepering is meest effectief


Het centraal stellen van de instructie en begeleiding door de groepsleerkracht: Leerkracht moet proberen zoveel mogelijk regie

te houden.


Het belang van heterogeen groeperen: Onderwijs aan homogene groepen leidt niet tot

betere resultaten behalve bij begaafde leerlingen. Het is op den duur ongunstig om leerlingen die

moeite hebben met leren langdurig, individueel bijvoorbeeld achter de computer te laten werken. Ze krijgen dan onvoldoende stimulering en feedback van hun leerkracht en medeleerlingen.

In heterogene groep zijn verwachtingen en doelen van leerkracht hoger.

In heterogene groep zijn meer positieve rolmodellen


De afstemming tussen groeps- en schoolniveau: Voorkomen en aanpakken van leer- en

gedragsproblemen lukt alleen als er een heldere door het team gedragen onderwijsvisie is.


Kwalitatief goede instructie en begeleiding: Kwalitatief goede instructie Kennis van de leerlijnen (cruciale leermomenten, investeren in

drijfvermogen, inzicht in de leerprincipes, inzicht in didactische opbouw methoden)

Gerichte feedback (op taak, proces, zelfregulatie en persoon van de leerling)

Kwalitatief goede methoden en materialen (niet in verwarring brengen)

Uitbreiding leertijd (moeizaam lerende kinderen hebben meer leertijd nodig)

Zelfstandig werken Vroegtijdig signaleren en doelgericht werken (methodegebonden

toetsen, methodeonafhankelijke toetsen van LVS, observaties gesprekken met leerlingen en ouders)


Goed klassenmanagement: Alertheid, orkestratie en flexibiliteit Timen en faseren Optimale en effectieve leertijd voor alle

leerlingen (60% actief leren, 20% afgeleid, 20% organisatie)

Gebruik van ruimte en materiaal


Samenhang tussen school- en groepsniveau: Een goed pedagogisch klimaat Prioriteiten stellen (geen projectitis maar duurzaam) Nastreven duidelijke doelen Een goed samengesteld curriculum (geen breuken in

gebruikte methoden of didactische aanpak) Uitbreiden van de instructie- en leertijd:

organisatorische consequenties Integrale kwaliteitszorg (kijken of gestelde doelen

ook daadwerkelijk worden gehaald) Eigen grenzen onderkennen, bewaken en verleggen

3. De HGW-cyclus op groepsniveau


HGW-cyclus: 4 fasen en zes stappen: Fase 1: waarnemen/ signaleren

Stap 1: verzamelen van leerlinggegevens in een groepsoverzicht Stap 2: Signaleren van leerlingen die extra begeleiding nodig

hebben Fase 2: Begrijpen/ analyseren

Stap 3: Benoemen van de onderwijsbehoefte van de leerlingen Fase 3: Plannen

Stap 4: Clusteren van leerlingen met vergelijkbare onderwijsbehoeften

Stap 5: Opstellen van een groepsplan Fase 4: Realiseren

Stap 6: Uitvoeren van het groepsplan


Vroeg signaleren: van afwachten naar zo snel mogelijk adequaat handelen

Preventieve aanpak: wat zijn de doelen voor de komende periode en wat hebben mijn leerlingen nodig om deze doelen te bereiken?

Investeren in het drijfvermogen van de leerlingen


Fase 1: waarnemen Stap 1: Verzamelen van leerlinggegevens in

een groepsoverzicht (beginsituatie, doelen voor komende cyclus, evalueren van vorige cyclus)

OEN: Open, Eerlijk en Nieuwsgierig OMA: Oordeel, Mening en Aanname


Gegevens verzamelen: Analyseren van toetsen (methodegebonden, toetsen

leerlingvolgsysteem) Observeren van leerlingen (in spel en werk, aanpak taak

of opdracht, samenwerking, effecten van jouw aanpak) Praten met leerlingen (tijdens onderzoekskring of

onderzoekstafel, in persoonlijk gesprek) Praten met ouders (input vanuit ervaringsdeskundigheid) Informatie uit overdracht (We dragen vooral over wat

deze groep of deze leerling nodig heeft en wat het afgelopen schooljaar goed en minder goed heeft gewerkt; onbevooroordeeld is niet hetzelfde als ontwetend)


Stap 2: Signaleren van leerlingen de extra begeleiding nodig hebben: ook leerlingen waar meer inzit dan eruit komt, leerlingen met opvallende werkhouding, specifieke leerstijl of die specifieke sociale-emotionele vaardigheid missen


Fase 2: Begrijpen Stap 3: Benoemen van de onderwijsbehoeften van

leerlingen: formuleren doelen voor de hele groep en onderwijsbehoeften van elke leerling

Stap 3a: Hoe leert deze leerling het beste? Stap 3b: Voor de leerlingen die extra begeleiding

nodig hebben: wat zijn hun onderwijsbehoeften? Wat willen we bereiken Wat heeft dit kind (extra) nodig om dit doel te

bereiken?


Welke doelen willen we bereiken? Kleine snelle doelen Mogelijk om hier effectief feedback op te geven Duidelijk voor de ouders waaraan leerling werkt Grotere kans op slagen >> succeservaring Beter te evalueren


Voor leerlingen met een ontwikkelingsperspectief bepalen we de minimumdoelen die we in ieder geval willen bereiken.


Wat heeft deze leerling nodig om dit doel te bereiken? Deze leerling heeft:

Instructie nodig… Opdrachten, taken, leeractiviteiten of materialen nodig… Een leeromgeving of werkvormen nodig… Feedback nodig… Groepsgenoten nodig… Een leerkracht nodig… Ouders nodig …

Om het doel te kunnen behalen.


Hoe komen we aan de invulling van de hulpzinnen: Analyseer de methodegebonden en –

onafhankelijke toetsen Verricht observaties: situaties die moeilijk zijn

maar ook in situaties waarin het juist goed gaat Wissel met elkaar van gedachten (lk, IB, AB,

ouders, lln) Zoek ook informatie in de vakliteratuur of via

internet


Fase 3: PlannenStap 4: Clusteren van leerlingen met

vergelijkbare onderwijsbehoeften: Specifieke competenties of vaardigheden van

een ontwikkelings- of vakgebied Leerstijl Behoefte aan relatie Behoefte aan autonomie Interesse en talenten


Stap 5: Opstellen van een groepsplan: Een groepsplan bevat schriftelijke richtlijnen

voor het onderwijs aan alle leerlingen van de groep. Het beschrijft de didactische en pedagogische doelen voor de komende periode (8-12 weken)

Het bevat informatie over het aanbod (wat) en de aanpak (hoe)

Twee delen: ontwikkelings- of vakgebieden en werkhouding en sociaal-emotioneel functioneren.


Deel 1: de ontwikkelings- of vakgebieden Technisch en begrijpend lezen, taal en rekenen,

beginnende geletterdheid en gecijferdheid Basisaanbod voor de hele groep: wat heeft

deze groep nodig? (ontwikkelingslijn, leerdoel en materialen en activiteiten)

Aanbod voor een aantal subgroepjes: welk subgroepje heeft wat nodig?

Doelen: reguliere groepsdoelen, groepsdoelen en drijfvermogen, groepsdoelen en verdieping en aangepaste doelen


Deel 2: werkhouding en sociaal-emotioneel functioneren: Leerstijl, behoefte aan relatie, competentie en

autonomie, interesses en talenten Logboek: belangrijkste informatie uit toetsen,

observaties en gesprekken


Fase 4: RealiserenStap 6: Uitvoeren van het groepsplanWeekplanning: basisaanbod voor de komende

week


Groepsbespreking: Met het bijwerken van het groepsoverzicht en

het evalueren van het groepsplan, ronden we een cyclus af. Tegelijkertijd starten we een nieuwe cyclus, waarin we een nieuw groepsplan opstellen.

Gesprek tussen groepsleerkracht en IB’er


Voorbereiding groepsbespreking: Evaluatie vorig groepsplan Evaluatie opbrengsten Vooruitkijken Doelen stellen en onderwijsbehoeften

vastleggen Clusteren leerlingen met gelijke

onderwijsbehoeften Bespreekpunten


Groepsbezoek: Ondersteuning van de leerkracht bij uitvoeren

van groepsplan door groepsbezoek (IB’er, bouwcoördinator, leidinggevende)

4. Gesprekken met leerlingen

Veel kinderen blijken hun eigen onderwijsbehoeften goed aan te kunnen geven.

Leerlingen kunnen hun eigen visie weergeven en eigen oplossingen voordragen.

Leerlingen zijn gemotiveerder om eigen idee uit te voeren. Voelen zich meer betrokken en verantwoordelijker.


Verschillende soorten gesprekken: Een overhorings- of toetsingsgesprek Een gesprek over de beleving en mening van

het kind


Gesprek over de beleving en mening van een leerling: De voorbereiding:

Formuleer vragen die je gaat stellen Informeer kind dat het gesprek gaat komen

De introductie: Geef aan dat je graag de mening wilt horen van het kind Stel het kind op zijn gemak Begin met een startvraag die het onderwerp inleidt

De romp van het gesprek: Samenvatten en doorvragen

De afronding: Sluit positief af


Samen onderwijsbehoeften formuleren en een kindplan maken: Doel formuleren/ Wens formuleren Onderwijsbehoefte om doel te bereiken (instructie;

opdracht/ materialen en leeractiviteiten; feedback; medeleerling(en); leerkracht; ouders; verder nog)

Kindplan: wat weet/kan ik al, wat wil straks weten/kunnen, wat ga ik doen, hoe helpt de leerkracht me, hoe helpen mijn ouders me, welke materialen heb ik nodig, wie heb ik nog meer nodig?


Motivatie is sterk te beïnvloeden door de leerkracht Waar leerlingen hun succes of falen aan toeschrijven

bepaalt hun volharding: Bekwaamheid Inspanning Geluk Moeilijkheid van de opdracht

Vooral inspanning is van belang Leerlingen moet zich niet met ander vergelijken

maar met zichzelf

Handelingsgerichtwerken voor het schoolteam

Education

Transcript of Handelingsgerichtwerken voor het schoolteam