Handboek Geothermie Deel 1

5/26/2018 Handboek Geothermie Deel 1

1/27

Handboek GeothermieHandboek Geothermisch operator / Generieke

richtlijnen voor een VG-Zorgsysteem


2/27

Handboek Geothermie Kwaliteit en veiligheid lonen

Pagina 2 van 2 april 2!"#

$edactieraad% &d van &drichem' $ik van den (osch' )askia Hagedoorn' Victor van Heekeren'

Gert-*an Verkade' $adbo+d Vorage' ,ed Zwinkels en rank )choo.


3/27


Pagina # van 2 april 2!"#

Inleiding

Voor + ligt de eerste versie van het 0Handboek Geothermie1 it handboek bevat de generieke richtlijnen voor

een Veiligheids- en Ge3ondheids3orgsysteem 4VG-3orgsysteem5 voor geothermische operators 6ok beschrij.t

het handboek de geothermische sector en de organisatie daarvan in 7ederland 8it diverse gesprekken bleek

hieraan een grote behoe.te Van+it het programma Kas als 9nergiebron en geco:rdineerd door het Plat.orm

Geothermie en ;,6 7oord Glaskracht is daarom een 0redactieraad1 aan het werk gegaan

it handboek wordt in de tijd aangepast en verbeterd e samenstellers verwachten dat het daarmee

+itgroeit tot de 0ind+striestandaard1 Het sl+it daarmee werkenderwijs hopelijk steeds beter aan bij de eisen

en wensen van de 4rijks-5overheid en van banken/ver3ekeraars' andere .inanciers' brandweer en gemeenten

Voorbeeldcontracten en ij hopen dat dit handboek een waardevolle bijdrage levert aan de ontwikkeling van en kwaliteitsbewaking

in de geothermie

7amens de redactieraad'

rank )choo.

el.t' april 2!"#


4/27


Pagina B van 2 april 2!"#

eel "Deel 1 van dit handboek Geothermie beschrijft de belangrijkste kenmerken van de geothermische sector

en de manier waarop de sector is georganiseerd. Achtereenvolgens bespreken we in welke context

geothermische activiteiten plaatsvinden, wie daarbij zijn betrokken en welke rollen en

verantwoordelijkheden partijen hebben. ok beschrijven we in het kort de verschillende fases van een

project.


5/27


Pagina C van 2 april 2!"#

Inho!d" Het geothermische 0veld1 D"" Enleiding D

"2 >ettelijk kader D

"# e rol van verg+nningho+ders 4operators5 D

"B 9isen aan operators

"C asering van geothermische projecten F

"D (eoordeling door )odA' indieningstermijnen F

" )amenhang VG-3orgsysteem en VG-doc+menten

2 Voorbereidings- en ontwerp.ase "!

2" Enleiding "!

22 6rganisatie ontwerp.ase "!

2# Voor+itdenken ""2B Verg+nningen ""

2C 6mgevingsmanagement ""

# (oor.ase "#

#" Enleiding "#

#2 6rganisatie boor.ase "#

## *+ridische 3aken en verg+nningen "#

#B En te dienen doc+menten "B

B ,est.ase "C

B" Enleiding "C

B2 &andachtsp+nten test.ase "C

B# 6rganisatie test.ase "CBB &lgemene methoden voor injectiviteitsverbetering "

BC *+ridische 3aken en verg+nningen "F

C 9?ploitatie.ase "

C" Enleiding "

C2 (eheersorganisatie 2!

C# Verg+nningen 2"

CB En te dienen doc+menten 22

CC (edrij.svoeringsaspecten 22

D )l+iten/abandonneren 2B

D" Enleiding 2B

D2 Endienen werkprogramma 2BD# Veiligheid en ge3ondheid 2D

(egrippenlijst 2


6/27


Pagina D van 2 april 2!"#

1. "et geothermische #veld$1.1. Inleiding&ctiviteiten vinden plaats binnen de conte?t van de wetgeving en de a.spraken binnen de sector 3el. aaromis het van belang de3e wettelijke kaders en andere a.spraken over rollen en verantwoordelijkheden goed

helder te hebben voordat een project van start gaat it hoo.dst+k beschrij.t een aantal belangrijke

kenmerken van de conte?t waarbinnen geothermische activiteiten plaatsvinden Het hoo.dst+k eindigt met

de .asering van geothermische projecten e3e .asering wordt in de volgende hoo.dst+kken verder

+itgewerkt

1.%. &ettelijk kader&lles wat met de opsporing' winning en het opslaan van del.sto..en en aardwarmte te maken hee.t' is

geregeld in de Aijnbo+wwetgeving' de >abo en de &rbowetgeving En de3e wetten en de daaraan gelieerde

regelingen - het Aijnbo+wbesl+it en de Aijnbo+wregeling - is bepaald waaraan een verg+nningho+der moet

voldoen' welke proced+res van toepassing 3ijn en onder welke voorwaarden verg+nningen worden verleend

&.hankelijk van de locatie en de omstandigheden' 3ijn verder verg+nningen op basis van andere wetten

vereist e3e worden verleend door het $ijk' de provincie o. de gemeente e stand van 3aken met

betrekking tot het (evoegd Ge3ag voor de >abo is weergegeven in bijlage 1% 0verg+nningsvormen voor

geothermieprojecten bij t+inders1

6.tewel% de weten regelgeving is hoo.d3akelijk te vinden in%

Aijnbo+wwetgeving 4 besl+it regeling5 (esl+it algemene regels milie+ Aijnbo+w 4bekender onder de naam &Av( "2C o. (&$AA5 &rbowetgeving >et algemene bepalingen omgevingsrecht 4>abo5

e doc+menten 3ijn te vinden op internet' bijvoorbeeld via wwwwettenoverheidnl8 k+nt 3oeken op

0mijnbo+wwet1 Zie ook de websites van het 07ederlandse 6lie Gasportaal1 7;6G

4http%//wwwnlognl/nl/home/7;6GPortalhtml5 en van )odA

4http%//wwwsodmnl/onderwerpen/aardwarmte/wetgeving5

Via de volgende link vindt + de brie. van het Ainisterie van 9Z met de belangrijkste regels voor de +itvoering

van opsporing en winning van aardwarmte%

http%//wwwnlognl/reso+rces/Geothermie/VoornaamsteI2!regelsI2!voorI2!deI2!+itvoeringI2!vanI2

!opsporingI2!enI2!winningI2!vanI2!aardwarmtepd.

1.'. De rol van verg!nningho!ders (operators)9en verg+nningho+der 4in de praktijk en ook hierna soms 0operator1 genoemd5 moet 3ich realiseren dat

hij43ij5/3ijn4haar5 onderneming een grote verantwoordelijkheid hee.t ten aan3ien van de verantwoorde

opsporing en winning van aardwarmte en de meekomende del.sto..en Veelal bevinden p+tten 3ich in de

nabijheid van gebo+wen' h+i3en en andere voor3ieningen waar gewoond en gewerkt wordt (ovendien is een

geothermische installatie technisch weliswaar niet 3eer comple?' maar staat de3e wel bloot aan

voortd+rende slijtage en de invloed van 4verschillende5 elementen aalkosten k+nnen dan ook hoog 3ijn 9en

goede planning' vermindering van .aalkosten en monitoring van de res+ltaten en van de ontwikkeling van de

per.ormance en een goed beheer van de installatie 3ijn dan ook bedrij.seconomisch van grote waarde

*en goed +eiligheids en Gezondheidszorgs-steem is dan ook onontbeerlijk.e achtergrond en 4mogelijke5inho+d van een dergelijk systeem 3ijn omschreven in deel 2 van dit Handboek aarnaast is de geothermie in


7/27


Pagina van 2 april 2!"#

7ederland in ontwikkeling en is d+s het delen van kennis en ervaring en het contin+ verbeteren van de

prestaties van belang voor de gehele sector

Van een verantwoord werkende operator 4met een opsporings- en/o. winningsverg+nning5 in 7ederland is te

verwachten dat de3e%

" 3ijn VG-3orgsysteem actie. gebr+ikt en minimaal jaarlijks act+aliseert 4en een regelmatige a+dit +itvoert5J2 3ich3el. en 3ijn 4betrokken5 personeel schoolt en 3ich op de hoogte stelt van de ontwikkelingen in het

vakgebiedJ

# helpt dit handboek en met name de richtlijn voor een VG-3orgsysteem te verbeteren en anderendesgevraagd in.ormeert over 3ijn bevindingen

1.. *isen aan operators9en operator moet net als elke b+rger en elke onderneming voldoen aan de 7ederlandse weten

regelgeving e verg+nningverlener gaat na o. een operator 4ic het ontwerp van 3ijn terrein' de

verg+nningplichtige werk3aamheden en/o. installaties 5 aan de wettelijke eisen voldoen e toe3ichtho+der)odA hee.t aan andere taak H+n missie gee.t dat aan%

Het zekerstellen dat de mijnbouw en het transport van gas op een maatschappelijk verantwoorde wijze wordt

uitgevoerd.

)odA vormt 3ich een oordeel over de vraag o. de activiteiten van de operator ook daadwerkelijk veilig en

beheerst worden +itgevoerd Aen doet dit aan de hand van onder3oek van de doc+menten' waar nodig

aangev+ld met gesprekken en .eitelijke inspecties (ij een negatie. oordeel mogen de werk3aamheden niet

worden +itgevoerd

6m te beoordelen o. een operator in staat is om 3ijn werk3aamheden 0daadwerkelijk veilig en beheerst +it te

voeren1' moet hij aannemelijk maken dat hij beschikt over5%

" ter 3ake k+ndig managementJ2 voldoende vakbekwaam en ervaren 4sta.5personeel om de mijnbo+wk+ndige processen te beheersenJ# personeel dat voldoende bekend is met de 7ederlandse weten regelgevingJB een organisatie die in staat is om adeL+aat te handelen als er 3ich calamiteiten voordoenJC een Plan van &anpak voor het +itvoeren van de voorgenomen werk3aamhedenJD voldoende .inanciMle middelen om de voorgenomen werk3aamheden +it te voeren5 3ie ook bijlage 2: N9isen aan de geothermische verg+nningho+der1

Voorop staat dat de operator een 0goed project1 wil +itvoeren' om daarmee 3ijn doelen 4bijvoorbeeld%

d++r3aam' .inancieel renderend en maatschappelijk verantwoord5 te bereiken Veiligheid is daarvan een

aspect net als .inancieel ge3ond' 3onder vertraging et cetera &lle voorstellen en s+ggesties et cetera in dithandboek willen aan al de3e aspecten bijdragen


8/27


Pagina F van 2 april 2!"#

1./. 0asering van geothermische projectenEn dit handboek onderscheiden we de volgende .ases van een geothermisch project e3e .ases worden in de

volgende hoo.st+kken verder toegelicht

Voorbereiding en ontwerp 4we gaan er hier van +it dat de3e .ase start met het verkrijgen van de6psporingsverg+nning"5

(oren' incl+sie. bo+w en aanleg locatie ,esten ' incl+sie. bo+w bovengrondse installaties en 0laagbeproeving1 9?ploiteren 4beheren en onderho+den5 )l+iten 4abandonneren5

En bijlage A% 0,ijdschema1 is een globaal over3icht opgenomen van de doorlooptijden van de verschillende

benodigde verg+nningen it schema is indicatie. Voor de meest act+ele versie k+nt + de website van )odA

4en Plat.orm Geothermie5 raadplegen >ij adviseren het schema open te ho+den tijdens het doornemen van

de hoo.dst+kken 2 tot en met D van dit deel van het handboek

1.. 2eoordeling door 3od4, indieningstermijnen)odA beoordeelt de doc+mentatie 4VG- 3orgsysteem' VG-doc+menten5 van de operatorJ waar nodig volgen

kritische vragen en 3ijn aanpassingen en aanv+llingen vereist 9en goede beoordeling en goed overleg t+ssen

operator en )odA vraagt om een indiening op vier momenten%

" voora.gaand aan het verlenen van de opsporings- en/o. winningsverg+nningJ2 voora.gaand aan het in gebr+ik nemen van een mijnbo+wwerkJ# voora.gaand aan de bij3ondere werk3aamheden 43oals boren5JB telkens na a.ronding van de 4reg+liere5 driejaarlijkse a+ditcycl+s(ij geconstateerde tekortkomingen vraagt )odA de onderneming via een brie. een nadere inv+lling te gevenen/o. in de benodigde in.ormatie te voor3ien Het al-dan-niet in meer o. mindere mate onderbroken 3ijn van

de PO& loop is ==n van de belangrijkste elementen

,oelichting "ep+nt aanvraag opsporingsverg+nning

e aanvraag voor een opsporingsverg+nning gaat onder meer verge3eld van een beschrijving van het

3orgsysteem e beschrijving omvat een +iteen3etting op hoo.dlijnen' voor de verschillende

mijnbo+wk+ndige processen 4.ases5 Zie deel 2 van dit Handboek voor de opbo+w van het 3orgsysteem

,oelichting 2een #

ep+nt

&anv+llende doc+mentatie is vereist als een mijnbo+wwerk in gebr+ik genomen gaat worden en/o. wanneer

er sprake is van bij3ondere werk3aamheden >anneer dat is' volgt 4+iteraard5 +it de wetgeving en deverschillende brieven van )odA 4bijlages' deel #5 enk hierbij niet alleen aan boren' testen en in gebr+ik

nemen' maar ook aan speciale schoonmaakacties' 4groot5 onderho+d en sl+iten $aadpleeg in voorkomende

gevallen )odA

,en aan3ien van het inleveren van de doc+menten 3ijn twee momenten van belang' namelijk

acht weken vr de ingebr+ikname van een mijnbo+wwerk moet een beoordeling van dedoeltre..endheid en geschiktheid van het VG-3orgsysteem incl+sie. de res+ltaten en de nood3akelijk

bevonden wij3igingen o. aanv+llingen gereed te 3ijn 4dat betekent d+s tijd inbo+wen om wij3igingen te

k+nnen aanbrengenQ5 J en

"&l bij de aanvraag voor een opsporingsverg+nning wordt de operator gevraagd de beschrijving van 3ijn VG-3orgsysteem

aan te leveren


9/27


Pagina van 2 april 2!"#

vier weken vr aan het +itvoeren van de bij3ondere werk3aamheden moet een eval+atie van allebeheerssystemen die bijdragen aan de vermindering van de risico1s ingeleverd 3ijn e eval+atie bevat

4ook5 het verslag van de +itgevoerde a+dit op het 3orgsysteem door een ona.hankelijke a+ditor Verder is

een brie. nodig van de directie van de mijnonderneming waarin 3ij bevestigen dat een adeL+aat

3orgsysteem aanwe3ig en geRmplementeerd is

,oelichting Bep+nt

Endien de prod+ctie4winnings-5.ase is gestart volgt met het vg-doc+ment 4voor 3over dit niet eerder is

geleverd5 het bewijs dat de operator een 3orgsysteem hanteert dat adeL+aat is voor 3owel gewone

noodsit+aties Verder wordt het VG-3orgsysteem regelmatig doorgelicht Zie ook hiervoor weer deel 2 van dit

Handboek5 Het verdient aanbeveling de aard en de .reL+entie van de doorlichting 3odanig te kie3en dat

)odA de doeltre..endheid van het VG-3orgsysteem telkens na een periode van drie jaar kan beoordelen at

maakt het voor iedereen makkelijker

1.5. 3amenhang +Gzorgs-steem en +Gdoc!mentenZoals al aangegeven is een VG-3orgsysteem van belang voor een verantwoord project )odA verlangt dat de

operator een beschrijving van 3ijn VG-3orgsysteem ter toetsing inlevert' om te k+nnen beoordelen o. de

operator niet alleen de boor.ase' maar ook de volgende .ases naar verwachting kan beheersen

En het begin van het project 3ijn nog veel gegevens onbekend 4enk aan de e?acte boorlocatie' het

boorbedrij.' soort en omvang van de event+ele bijvangst en hoe hiermee om te gaan is' et cetera5

Gedetailleerde veiligheids- en controleproced+res 3ijn voora. dan ook niet te maken

Voor elke nie+we .ase 4vana. de boor.ase5 is dan ook een VG-doc+ment vereist' waarin de speci.ieke items

voor die .ase w=l beschreven worden 6ok het VG-doc+ment dient om .aalkosten te verminderen en de

veiligheid te verhogen' en dient aan )odA tijdig 4vier weken van te voren5 ter toetsing te worden voorgelegdParagraa. #B 0in te dienen doc+menten1 gaat dieper in op het VG-doc+ment voor de boor.ase 6ok deel 2

gaat dieper in op de VG-doc+menten


10/27


Pagina "! van 2 april 2!"#

%. +oorbereidings en ontwerpfase%.1. Inleidinge operator is eindverantwoordelijk voor een goed verloop van de voorbereidings- en ontwerp.ase Hij 4enniet bijvoorbeeld het boorbedrij.5 moet de relevante verg+nningen aanvragen en 3orgt ervoor dat bij het

begin van de boor.ase 3ijn werkplan bij )odA geen vragen meer oproept

e operator dient 3ijn VG-3orgsysteem en het bijbehorende VG-doc+ment voor de3e .ase op orde te hebben

en de3e aan )odA te overhandigen e3e bevatten onder andere%

oelstellingen van dit projecto Hoe wil de verg+nningho+der de bron creMren beherenS

$isicoa.wegingen 4hoe wordt met welke risico1s omgegaanS5 (eschrijving van de 4project-5organisatie en de taken/bevoegdheden van de betrokken medewerkers

en partijen

(eschrijving van de overlegstr+ct++r (eschrijving van de kwaliteitsbewaking

Veel operators vragen voor h+n project )9T-s+bsidie aan e s+bsidieverlener vereist bij de )9-aanvraag

een geldige >abo-verg+nning 40omgevingsverg+nning15 e3e verg+nning omvat dan 4ten minste5 de

inrichting van het boorterrein en de p+tkelders Ho+d 4d+s5 rekening met de doorlooptijd en de benodigde

in.ormatieverstrekking aan de gemeente

%.%. rganisatie ontwerpfaseVoor een heldere organisatie van de ontwerp.ase wordt aanbevolen om een projectplan op te stellen waarin

de te ondernemen stappen 3ijn benoemd met een peildat+m en wie hiervoor verantwoordelijk is evolgende vragen komen hierbij aan de orde%

>elke parameters 3ijn van belang en aan welke waarde moeten de3e voldoenS >elke deelprojecten 3ijn te de.iniMrenS Hoe worden de deelprojecten op elkaar a.gestemdS >elke 4bo+w-5planning is realistischS Hoe 3iet het team er+itS Het is raad3aam om een team samen te stellen dat ervaring hee.t met de

lokale sit+atie en de ins en o+ts van 4onder andere5 het VG-3orgsysteem kent 4Zie ook de

eerdergenoemde bijlage 2% N9isen aan de geothermische verg+nningho+derN5

9en L+ick scan gee.t nog e?tra in3icht in de +itgangssit+atie van het project Voorke+r is om de3e te laten

+itvoeren door een geoloog in combinatie met een >ell engineer Het is cr+ciaal dat de projectmanager vande operator ervaring hee.t in het stellen van de j+iste vragen en de antwoorden kan beoordelen

En de ontwerp.ase hee.t de operator verder de volgende taken%

0(asis o. design1 opstellen e geschatte lifespanvan het do+blet berekenen (oorrisico1s' de beheersmaatregelen en de .inanciMle gevolgen vaststellen inanciMle haalbaarheid toetsen 9vent+eel aanvraag tot wij3iging van het bestemmingsplan indienen

Voor meer details 3ie bijlage 3% N)tappenplan voorbereidings.aseN


11/27


Pagina "" van 2 april 2!"#

%.'. +oor!itdenken(ij geothermische projecten is voor+itdenken essentieel' 3eker in de voorbereidings- en ontwerp.ase 7+ al

moet men immers rekening ho+den met 3aken die straks voor k+nnen komen (ij het voor+itdenken maken

we onderscheid t+ssen 0beheersmatig voor+itdenken1 en 0technisch voor+itdenken1

(eheersmatig voor+itdenken

e boor- en test.ases 3ijn belangrijk' maar het geld wordt verdiend in de e?ploitatie.ase 6ok in die .ase

moeten de veiligheid en kwaliteit gewaarborgd 3ijn Het is daarom nood3akelijk in de voorbereidende .ase de

organisatie 4en veiligheid5 voor de e?ploitatie.ase 0in de steigers te 3etten1 en aan de overheid te presenteren

enk aan de VG-doc+menten en 3ie hoo.dst+k C voor een verdere precisering 9r spelen vragen 3oals% >ie

gaat de e?ploitatie doenS >ordt hiervoor een (V opgerichtS Hoe 3orgen we dat voor de3e organisatie ons

VG-3orgsysteem pastS Es de3e organisatie ook .inancieel in staat kwalitatie. goed en veilig prod+ctie te

draaienS 9t cetera

,echnisch voor+itdenken

(ij het technisch voor+itdenken gaat het meer om de aardwarmtewinning 3el. Het aantre..en van

onverwachte bijvangst 4olie' gas o. nog andere sto..en5 3al bijvoorbeeld leiden tot aanpassing van de

installatie' van de testproced+res en 4wellicht5 van de e?ploitatie Kijk o. hier vroegtijdig rekening mee te

ho+den is (ereken bijvoorbeeld de "!-D

-veiligheidsconto+r en ho+d rekening met de conseL+enties'

bijvoorbeeld het r+imtebeslag en de locatie van de verschillende installatiedelen

%.. +erg!nningenVoor de start van de ontwerp.ase hee.t de operator/mijnbo+wondernemer een opsporingsverg+nning

aangevraagd en verkregen 46m de opsporingsverg+nning te krijgen hee.t hij 3ijn VG-3orgsysteem ook voor

de mijnbo+wk+ndige processen op hoo.dlijnen al op orde gemaakt en aan )odA overhandigd5 Voor deontwerp.ase 3el. 3ijn geen verg+nningen vereist En de ontwerp.ase moet de operator wel de benodigde

toestemmingen voor activiteiten in de boor.ase aanvragen e benodigde verg+nningen 3ijn aangegeven in

hoo.dst+k #% (oor.ase e verantwoordelijkheid van de operator ligt ook in de3e .ase al vast

6p het gebied van verg+nningen en de rol die de operator daarin hee.t' gee.t de toelichting op de

Aijnbo+wwet' artikel 22' Ce lid' het volgende aan%

De operator is de persoon (natuurlijke of rechtspersoon! die door de houder van de vergunning wordt

aangewezen om de feitelijke werkzaamheden te verrichten of daartoe opdrachten te verlenen.

"r kunnen meerdere personen participeren in een vergunning. #lle personen bij elkaar worden als $$nvergunninghouder beschouwd. Het verrichten van de feitelijke werkzaamheden of het verlenen van opdracht

daartoe is slechts toegestaan aan de aangewezen persoon. De aanwijzing van die persoon vindt voor de

eerste maal plaats in de vergunning (%ijnbouwwet! art.&&! 'e lid. aderhand kan een andere persoon

worden aangewezen! nadat de vergunninghouder daartoe schriftelijke toestemming van de %inister van ")

verkregen heeft.

%./. mgevingsmanagement&.hankelijk van de locatie is het omgevingsmanagement belangrijk tot 3==r belangrijk e aanleg van de

boorlocatie' en 3eker de boring 3el. vereist vaak veel transport van en naar de site' gel+id' en bovendien is

boren een contin+ 42B/2B5 proces it roept vragen op bij omwonenden Vroegtijdige in.ormatieverstrekking

en a.stemming met bijvoorbeeld bewonersorganisaties is dan ook aan te bevelen En.ormeer bij de operators


12/27


Pagina "2 van 2 april 2!"#

van bestaande p+tten naar de in.ormatieverscha..ing' de rol van de website 4raadpleeg 3el. h+n websiteQ5'

event+ele &U1s en dergelijke

Gee. niet alleen in.ormatie over de boor.ase' maar ook' o. wellicht% vooral 'over de e?ploitatie.ase >aar

moeten de omwonenden misschien de volgende #! jaar tegenaan kijkenS >elke risico1s 3ijn erS K+nnen 3e

meepro.iterenS


13/27


Pagina "# van 2 april 2!"#

'. 2oorfase'.1. Inleidinge boor.ase is de meest risicovolle .ase van het project' 3eker wat veiligheid betre.t 9en groot aantal partijenkomt op de boorlocatie' er wordt contin+ gewerkt en de beslissingen moeten 4a. en toe5 snel genomen

worden

Het VG-3orgsysteem en het bijbehorende VG-doc+ment voor de3e .ase moeten daarop ingericht 3ijn ,evens

moet de inpassing gewaarborgd 3ijn van de VG-3orgsystemen van de leveranciers in het 4overkoepelende5

systeem van de operator eel 2 van dit handboek gaat verder in op het VG-3orgsysteem

'.%. rganisatie boorfase9en groot aantal activiteiten van de operator wordt +itgevoerd door aannemers/contractors e operator

selecteert de aannemers op basis van pro.essionele vaardigheden' H)9-prestaties 4Health' )a.ety

9nvironment5' planning en economische aspecten

Grotere aannemers die ona.hankelijke diensten verlenen voor de operator 4seismische diensten' boren'

plat.orm/mod+le-engineering en -constr+ctie' constr+ctie van pijpleidingen en3ovoort5' moeten

concretisering van h+n managementsystemen aantonen 4gebaseerd op internationale standaarden' 3oals

6H)&) "F!!"' E)6 "B!!" en!!"5 )odA gebr+ikt bij de beoordeling de 7,& FD2!2als leidraad 8iteraard is

dit maatwerk

&lle grotere aannemers 3ijn verantwoordelijk voor h+n werkplek en voor de co:rdinatie en +itvoering van

h+n activiteiten die worden +itgevoerd vana. de werkplek &ls 3ij werk3aamheden +itvoeren in de nabijheid

van werkplekken van de operator' moet een overbr+ggingsdoc+ment 40bridging doc+ment15 worden

ontwikkeld voor het beheer van de inter.aces t+ssen de managementsystemen van beide ondernemingen

Endien van toepassing moet ook een Veiligheids- en Ge3ondheidsdoc+ment worden ontwikkeld voor

gelijktijdige werk3aamheden e operator blij.t eindverantwoordelijk

&ndere aannemers moeten beschikken over basiskennis van de H)9-aspecten binnen de reikwijdte van h+n

activiteiten en moeten voor3ien in een eenvo+dig en e..ectie. systeem 4bijv VO&5 e3e aannemers voeren

werk3aamheden +it onder het managementsysteem van de operator

'.'. 6!ridische zaken en verg!nningenVoor de boring is in ieder geval een opsporingsverg+nning verplicht' naast andere

verg+nningen/goedke+ringen &.hankelijk van het project is bijvoorbeeld een verg+nning nodig voorboorkelders &l de3e verg+nningen stellen eisen aan het ontwerp en de +itvoering van het project

#

7ormaliter bestaat de lijst van de benodigde verg+nningen 0slechts1 +it%

" 6psporingsverg+nning2 >abo-verg+nning voor onder andere de p+tkelders' event+ele 4h+lp-5ketels et cetera

Voor het tijdelijk opstellen van een boortoren vereisen sommige gemeenten w=l en andere g==n

aanvraag voor een bo+wverg+nning 4als onderdeel van de omgevingsverg+nning5

2e3e 7,& bevat eisen voor een VG-3orgsysteem voor het voorkomen van 3ware ongevallen waarbij een o.

meer gevaarlijke sto..en 3ijn betrokken en voor het beheersen van de gevolgen daarvan#Per verg+nning k+nnen a.wijkende eisen gesteld worden


14/27


Pagina "B van 2 april 2!"#

'.. In te dienen doc!menten6m verantwoord de boor.ase in te gaan' dient de operator een aantal doc+menten op te stellen en in te

dienen bij )odA e meest relevante doc+menten betre..en%

Geologisch onder3oek incl+sie. de inschatting van de aanwe3igheid van olie/gas' het pro.iel van hetbeoogde boortraject en de diepteconto+rkaart van de waterlaag waarop de boring is gericht )odA 3al op

basis hiervan door de &dviesgroep 9Z van ,76 laten nagaan o. er een kans is 4en 3o ja' hoe groot5 op het

aantre..en van olie en gas Per verg+nning k+nnen er a.wijkende eisen gesteld worden Het verdient

aanbeveling het geologisch onder3oek circa 3es maanden voor de boring te bespreken' 3odat

aanpassingen mogelijk 3ijn 3onder grote conseL+enties voor het ontwerp en 4d+s5 de kosten ;et er ook

op dat 4meestal5 de opsprongsverg+nning aangee.t dat de operator dit rapport vr het einde van het

tweede jaar na verg+nningverlening moet inleveren

Zel.eval+atie circa 3es maanden vrdat de eerste boring van start gaat 43ie bijlage 4% N3el.eval+atie vanhet boorprocesN5' met daarin onder andere de visie en eisen van de operator betre..ende%

o 6ntwerp van boorgaten 4well design5o &anleg van boorgaten 4well constr+ction5o (eheersing en beveiligingen bij de aanleg van boorgaten 4well control5o $eactie op noodsit+aties 4emergency response5o &lgemene aspecten

(oorprogramma 4vier weken vr de start van de boor.ase indienen bij )odA5' met%o P+tontwerpo $apport toets p+tontwerp door ona.hankelijke well e?aminero Plan hoe tijdens de boor- en test.ase aan de milie+regels 4dw3 aan de (&$AA-eisen5 3al

worden voldaan ten aan3ien van bodem' l+cht' licht' gel+id en e?terne veiligheid

(ijvoorbeeld voor de behandeling van de boorvloeisto. gelden de 3gn $9&OH-eisenB

o Aeet- en monitoringsplano ,estplano Oalamiteitenbeheersplano Oompetentiematri?' veri.icatie- en a+torisatieschema voor de boor.ase

Verder is een second opinion vereist op het p+tontwerp door een independent well e?aminer Zie bijlage

5% Nrichtlijn independent well e?aminationN

VG-doc+ment voor bij3ondere werk3aamheden 4voor het boren event+eel al direct voor het testen5' alsbedoeld in artikel 2B2 van het &rbeidsomstandighedenbesl+it' en artikel # van de &rboregeling Hierin

gee.t de operator aan hoe de risicos tijdens de boor- en test.ase worden beheerst it doc+ment moet

men vier weken vr de start van de boor.ase indienen bij )odA en bevat op hoo.dlijnen de

geRdenti.iceerde gevaren' een eval+atie daarvan' de genomen maatregelen om 3e te beheersen' de wij3e

waarop hij 3orgt voor een e..ectieve samenwerking t+ssen de verschillende partijen die bij de boring

actie. 3ijn' de manier waarop de operator dit gaat 4o. laat5 co:rdineren' de manier van toe3icht ho+denop onder andere de veiligheid van de gebr+ikte apparat++r' en de beheersing van mogelijke calamiteiten

4brandbestrijding- en noodplan5 Zie bijlage 6% Nvoorbeeld VG-doc+ment voor de boor.aseN (&$AA-melding it doc+ment moet men vier weken vr de start van de boor.ase indienen bij )odA

Voor het indienen van de (&$AA-melding is tevens een kwantitatieve risicoanalyse 4U$& berekening5

nodig 7adere +itleg over de (&$AA is opgenomen in bijlage 7% Ninho+d van een (&$AA 4melding5N

&ls achtergrondin.ormatie is bijlage 8opgenomen% NEnho+d van een VG-doc+mentN' 3oals dat volgt +it de

&rbeidsomstandighedenregeling

BVoor meer in.o over $9&OH% http%//wwwrijksoverheidnl/onderwerpen/gevaarlijke-sto..en/vraag-en-antwoord/wat-is-

reachhtml


15/27


Pagina "C van 2 april 2!"#

. 7estfase.1. Inleiding,ijdens de test.ase wordt de prod+ctiviteit van de p+tten getest aarnaast is de3e .ase bedoeld om de4overige5 eigenschappen van het reservoir' de p+tten en de andere installaties te verbeteren &pparat++r'

opstelling en werkwij3e voor de test.ase 3ijn niet per se toegestaan voor de hierop volgende e?ploitatie.ase

Ho+d hier vroegtijdig rekening mee

(ij de testen wordt een hoog veiligheidsnivea+ gehanteerd 6ok gelden de veiligheidsprincipes die in de olie-

en gasind+strie ontwikkeld 3ijn enk hierbij onder andere aan%

Oontin+e meting/registratie van gassen 4en andere koolwatersto..en5 6ntwerp en aanleg van de bovengrondse installatie' rekening ho+dend met de ma?imaal mogelijk

optredende dr+kken

&.stemming van de 4start van5 de werk3aamheden met de benodigde instanties' 3oals brandweer en)odA

.%. Aandachtsp!nten testfase&.hankelijk van de locatie is omgevingsmanagement belangrijk e test.ase gaat typisch gepaard met veel

transport van en naar de site' gel+id' a..akkelen et cetera it kan veel vragen oproepen bij omwonenden

Vroegtijdige in.ormatieverstrekking en a.stemming met bijvoorbeeld bewonersorganisaties is dan ook aan te

bevelen

.'. rganisatie testfaseEn de test.ase is de rol van de booronderneming en de drilling-s+pervisors een st+k kleiner geworden 9rwordt n+ 4min o. meer voor het eerst in het project5 operationele mijnbo+wervaring van de operator

gevraagd e operator moet 4net als in de boor.ase5 onder andere voldoen aan de eisen +it de &Av( "2C at

betekent onder andere dat 3ijn organisatie in staat is adeL+aat toe3icht te ver3orgen en met de bevoegde

instanties 4)odA' brandweer5 de plannen' veiligheid en beheersmaatregelen hee.t a.gestemd Voorts is

tijdige melding 4vier weken van te voren5 van het testplan vereist' 3odat p+blicatie et cetera k+nnen

plaatsvinden

e test.ase valt min o. meer +iteen in enkele delen%

" Prod+ctietest 4en/o. injectietest5 van de beide p+tten2 Enstalleren van de benodigde tijdelijke bovengrondse apparat++r# 6ntwikkelen van de p+tten 4nadat de boring beMindigd is5 en installeren van e?tra en/o. de.initieve

apparat++r

;et op dat voor het de.initie. in gebr+ik nemen van apparat++r een >abo-verg+nning 4omgevingsverg+nning5

en een winningsverg+nning nodig 3ijn

e verschillende onderdelen van de test.ase worden hieronder kort toegelicht

(*ortdurende productietesten

7a elke boring vindt een p+ttest plaats e p+ttesten dienen er voornamelijk voor om de boorvloeisto. te

verwijderen en een betere indr+k te krijgen van de temperat++r en samenstelling van het te winnen water en

de overige del.sto..en Edealiter wordt ook de injectiviteit bepaald it vereist 3eer goede 4tijdelijke5 .ilters e

p+ttesten d+ren F tot 2B ++r per p+t' a.hankelijk van onder andere de omstandigheden en de wensen/eisenvan de operator enk ook weer aan de $9&OH-eisen


16/27


Pagina "D van 2 april 2!"#

e prod+ctietesten worden +itgevoerd op basis van een 0worst case1-analyse van de boorgegevens e

boorvloeisto. moet als chemisch a.val worden a.gevoerd naar een erkende verwerker Het bronwater kan

worden opgeslagen en ter+ggepompt' mits goed ge.ilterd en gereinigd &nders bestaat het risico van

verstopping van de .ilterb+is en van aantasting van de verb+i3ing door corrosie o. erosie Aetingen en tests

dienen +it te wij3en o. en 3o ja welke inhibitor vereist is En overleg met de ontwerper van de p+tten 3ijn de

ma?imaal toegestane korrelgrootte van de vaste sto..en' de 3++rgraad en de corrosiviteit van het

injectiewater te bepalen &an de hand daarvan 3ijn dan maatregelen te nemen

&andachtsp+nten%

e a.voer van de eerste twee tot drie p+tvol+mes via tankwagens als chemisch a.val e a.voer van de volgende m#wellicht naar 3eeS 4,oestemming $>) vereist' tijdig aan te

vragen5 9en goede registratie van de hoeveelheden' dr+kken et cetera is gewenst' om hiermee

later de analyses te k+nnen doen

9en 4event+eel5 opvangbassin moet voldoende groot en voldoende veilig 3ijn 9en goede monstername is vereist om de precie3e watersamenstelling te weten te komen e

monstername moet rekening ho+den met de 4mogelijke5 aanwe3igheid van gas Het beste kan de

monstername 0downhole1 4onderin de p+t5 gebe+ren e kosten k+nnen dan meerdere

tiend+i3enden e+ro1s bedragen 9en monstername op maaiveld is minder na+wke+rig' maar

3eker niet 3inloos ;aat je goed voorlichten Zorg ook voor de analyse van de vaste sto..en e3e

k+nnen immers chemisch reageren met andere sto..en en al dan niet daardoor voor verstopping

van de injector 3orgen

e.inieer van te voren wat het res+ltaat van de p+ttest dient ten 3ijn 4>anneer stoppen weS>at is het testprogrammaS5

(epaal voora. d+idelijke kwaliteitscriteria voor het reinigen >anneer is de p+t 0schoon1S ,eweinig reinigen kan 4later5 leiden tot verstoppingen in de injector en/o. een moeilijke prod+ctie

4een grote 0draw-down1 van de prod+cer5

+nstalleren bovengrondse apparatuur

Het begrip 0bovengrondse apparat++r1 omvat hier alle benodigde apparaten' pijpleidingen et cetera die voor

een adeL+ate onttrekking van de warmte en behandeling van het water 4.iltering' scheiding' toevoeging van

additieven et cetera5 en de meekomende del.sto..en vereist 3ijn enk aan gas/waterscheiders'

olie/waterscheiders' gasdrogers' .akkels' et cetera

Gelet op de leveringstijden van de bovengrondse apparat++r wordt in de praktijk gewacht met het bestellen

en installeren hiervan tot de ontwikkeling van de p+tten goed op gang is gekomen &lternatie. is dat de

apparat++r en verbindingen 0worst- case1 +itgelegd worden an is een inschatting vereist van de andere

benodigde voor3ieningen e aan te vragen verg+nningen 43oals >abo5 moeten +iteraard met de3e 0worst

case1 rekening ho+den En de praktijk komt namelijk +it de prod+ctietesten maar een beperkt beeld van welke

apparat++r van welke grootte benodigd is (ijvoorbeeld de grootte van injectiepompen is op dat moment nog

niet te bepalen 6ok is vaak nog niet 3eker o. bijvoorbeeld de olie.ractie 3al toe- o. a.nemen

9en deel van de in de eerste weken/maanden benodigde apparat++r is vrijwel 3eker tijdelijk enk hierbij

aan%

e?tra .ijne/grote .ilters' met bijbehorende appendages .akkel containers voor opvang van resid+ containers voor opvang van bronwater' als dat om wat voor reden dan ook niet geRnjecteerd kan

worden Dit kan gaan om honderden kubieke meters water ,

e3e apparat++r is te h++r maar kan +iteraard ook worden aangescha.t Hierbij k+nnen lange levertijden aande orde 3ijn


17/27


Pagina " van 2 april 2!"#

-ntwikkeling van de putten

7a de installatie van de hiervoor beschreven apparat++r en na toestemming van het Ainisterie van 9Z'

k+nnen onder het regime van de 6psporingsverg+nning ook enkele langer d+rende tests van de p+tten

plaatsvinden e opsporingsverg+nning is +iteraard niet bedoeld voor het prod+ceren van aardwarmte' 3odat

hiermee ter+gho+dend moet worden omgesprongen ,ijdens het opstellen van dit handboek 4begin 2!"#5 is

nog geen vast beleid op dit p+nt bekend 9r moet in elk geval voldoende worden geprod+ceerd om in

redelijkheid een winningsplan te k+nnen opstellen e eigenschappen van het reservoir worden pas volledig

d+idelijk na een langere periode' die meestal enkele maanden in beslag neemt e3e test.ase verdient dan

ook organisatorisch en veiligheidstechnisch de aandacht 3oals in dit hoo.dst+k is beschreven

e ontwikkel.ase wordt beMindigd als de bron 0stabiel1 is Edealiter is dan de >inningsverg+nning van kracht

en kan 4vrijwel5 3onder onderbreking de e?ploitatie.ase starten Ho+d rekening met de doorlooptijd van de

aanvraag van de >inningsverg+nning 4en de overige benodigde verg+nningen5 Zie hiervoor het hoo.dst+k

e?ploitatie

e stappen in het ontwikkelen van p+tten 3ijn als volgt%

" )choonmaken van de prod+cer2 )choonmaken van de injector# )choonmaken van de .ormatie rondom prod+cer en injectorB Vaststellen van de injectiviteit en prod+ctiviteit en manieren om de3e te verbeteren

&d " Aeestal is de prod+ctiep+t eenvo+dig schoon te maken met de 9)P enk aan de a.voer van het

4eerste5 prod+ctiewater 9en schoonmaakoperatie 3oals 0coil t+bing1 is te overwegen als de prod+ctie

tegenvalt

&d 2 Het schoonmaken van de injector kan met een eigen o. geh++rde 9)P' met 0coil t+bing1 o. event+eel

met gasli.ten &l de3e manieren vereisen een gedegen werkplan dat moet worden ingediend bij )odA 6ok is

een tijdige inschakeling nood3akelijk van diverse leveranciers in verband met bijvoorbeeld leveringstijden en

beschikbaarheid van apparat++r Het schoonmaken van de injector d++rt circa twee tot vier weken

&d # Het schoonmaken van de .ormatie gebe+rt deels bij het schoonmaken van de p+tten' maar deels is dit

een lang3amer proces Ho+d er rekening mee dat bijvoorbeeld 3++rinjectie o. andere 4vet-/olie oplossende5

middelen geRnjecteerd en weer opgepompt moeten worden Hiervoor 3ijn eveneens werkplannen'

inschakeling van leveranciers 4leveringstijdenQ5 en veiligheidsplannen aan de orde

&d B 8it de stappen twee en drie komt veel in.ormatie beschikbaar over het gedrag van de p+t en de

.ormatie en de wij3e waarop de3e reageert op veranderingen in debiet' reto+rtemperat++r et cetera Hier+it

is a. te leiden welke wij3igingen nar verwachting de meeste verbetering 3+llen leveren

.. Algemene methoden voor injectiviteitsverbetering8it de olie- en gasind+strie is een veelheid aan methoden beschikbaar voor injectiviteitsverbetering 6ok de

geothermische sector doet daar onder3oek naar (ijvoorbeeld het ,76-onder3oek van oktober 2!"2'

http%//geothermienl/act+eel/nie+ws/nie+ws-single-display/article/tno-bia-rapport-injectiviteit/ 9nkele

voorbeelden 3ijn hieronder aangegeven &lleen op basis van specialistische advie3en en rapporten is een

ke+3e +it onderstaande methoden 4o. andere5 te maken

Propping Enbrengen van grover 3and om de 0poriMn1 van de .ormatie open te ho+den it vereistinjectie onder hoge dr+k ' en een gedegen voorbereiding en overleg

r+kveranderingen in injector en prod+cer 40j+tteren1 3oals dat ook bij >K6 gebe+rt5 Ged+rendeenkele dagen/weken regelmatig de dr+k in de p+t variMren' waardoor deeltjes in de .ormatielosgedr+kt worden aarna de p+t 0schoon prod+ceren1 it vereist apparat++r om de p+tten op dr+k

te 3etten en gecontroleerd 4en snel5 dr+k a. te laten


18/27


Pagina "F van 2 april 2!"#

6mdraaien van injector en prod+cer oor met twee pompen te werken 3ijn prod+cer en injectorregelmatig te wisselen Hierdoor worden de .ijne deeltjes in de p+t min o. meer losgetrokken it

vereist de aanwe3igheid van een tweede 9)P' idealiter +iteraard van te voren gepland en besteld

./. 6!ridische zaken en verg!nningene test.ase valt onder de 6psporingsverg+nning En de basis 3ijn geen e?tra verg+nningen vereist (ij

bijvoorbeeld a.voer van het bronwater naar 3ee moet de operator toestemming o. wellicht 3el.s een

verg+nning hebben 6ok voor het transport van gassen' vloeisto..en et cetera van/naar de bronlocatie

k+nnen speciale verg+nningen nodig 3ijn e d++r van de test.ase is begrensd en wordt bepaald in overleg

met )odA Aomenteel wordt in principe een ma?imale periode van drie maanden gehanteerd


19/27


Pagina " van 2 april 2!"#

/. *xploitatiefase/.1. Inleidinge e?ploitatie- o. beheer.ase richt 3ich op het langjarig veilig en e..iciMnt gebr+iken van het do+blet' incl+sie.de vereiste rapportage daarover aan de verg+nningverlener &llereerst vereist dit een goede

beheersorganisatie met bijbehorend gekwali.iceerd personeel it is in onderstaande paragraa. C" verder

+itgewerkt

6m gevaar en stilstand te voorkomen' moet het systeem 0veilig1 ontworpen 3ijn volgens bepaalde

proced+res aarnaast moet er voldoende borging 3ijn om ervoor te 3orgen dat het systeem ook ged+rende

3ijn levenscycl+s aan de3e voorwaarden blij.t voldoen

(ij het ontwerp is aantoonbaar rekening geho+den met mogelijke storingen' de.ecte apparat++r etcetera aan de installatie en de gevolgen hiervan voor de installatie evenals voor de omgeving

4bijvoorbeeld lekkende kleppen' oplopende dr+kken5 it blijkt +it een H&Z6P-st+die

9en veilige bedrij.svoering betekent in de3e conte?t% de installatie bevat adeL+atedetectieapparat++r 4dr+k- en .lowmeters met signalering op a.stand5 Aet de3e detectieapparat++r is

het proces voldoende te monitoren 9r is signalering die trends en trenda.wijkingen vroegtijdig

opmerkt

,evens 3ijn er signaleringen die bij voora. gede.inieerde a.wijkingen leiden tot het +itschakelen vanhet systeem 4ic brengt het systeem in een veilige toestand5

9r 3ijn werkproced+res en onderho+dsplannen voor de installaties 4bijvoorbeeld dr+kloos maken vanhet systeem vr openen van a.sl+iters5

En deel 2' VG-3orgsysteem wordt nader hierop ingegaan

Aet beh+lp van de gegevens die tijdens de testperiode verkregen 3ijn over de dr+kken' .low' event+ele

gasbijvangst en3ovoorts ontwerpt een desk+ndige een de.initie. bovengronds systeem 6m een veilig enbeheersbaar systeem te ontwerpen 4en dit te k+nnen toetsenQ5 wordt veelal gebr+ik gemaakt van%

PE Piping and Enstr+mentation iagram' een over3ichtstekening van leidingwerk en instr+menten in een

procesinstallatie &l de3e onderdelen dienen apart gen+mmerd te worden 3odat daarnaast een lijst

aangemaakt kan worden met daarin alle speci.ieke eigenschappen van het desbetre..ende onderdeel

P9e P9 4Press+re 9L+ipment irective5 is een 9+ropese $ichtlijn 4/2#/9G5 die betrekking hee.t op alle

dr+kapparat++r met een overdr+k groter dan !'C bar

&lle leidingen dienen ontworpen te worden volgens de3e wettelijke dr+kvoorschri.ten

HaZoPHa3ard and 6perability st+dy 4beheersbaar maken van risico1s5 Aet beh+lp van de3e st+die worden allemogelijke procesverstoringen tegen het licht geho+den en wordt bekeken wat de gevolgen van de3e

storingen 3o+den k+nnen 3ijn Vervolgens wordt bekeken welke maatregelen genomen 3ijn om de3e gevolgen

te voorkomen en o. de3e a.doende 3ijn

U$& U+antitative $isk &ssessmentEn een U$& 3et men de eigenschappen van de risicovolle activiteit 4bijv aardwarmte-installatie5 a. tegen de

eigenschappen van de omgeving' waarbij in het bij3onder de aanwe3igheid van personen in beeld wordt

gebracht

9?plosieveiligheidsdoc+ment 4in geval van gas-bijvangst5En een e?plosieveiligheidsdoc+ment worden gevaren3ones met betrekking tot gasontplo..ingsgevaar

beschreven e 3oneringstekening' samen met de inventarisatie van het binnen de 3one aanwe3ige elektrisch

materieel en andere potentiMle ontstekingsbronnen vormen de basis voor dit doc+ment


20/27


Pagina 2! van 2 april 2!"#

Veiligheidsinstr+cties(ij de locatie en voor betreding van de locatie moeten d+idelijk aanwe3ige veiligheidsinstr+cties 3ichtbaar

3ijn

/.%. 2eheersorganisatiee operator kiest een organisatievorm waarbij de inbreng van speci.ieke desk+ndigheid voor

kwaliteitsbewaking en calamiteiten organisatorisch verankerd is%

- Het bedienend personeel moet theoretisch en praktisch onderlegd 3ijn om de bron veilig end++r3aam te k+nnen beheren en bedienen

- e operator gaat bij voorke+r een langd+rige relatie aan 4overeenkomst5 met desk+ndigen 4+it degas- en olie-ind+strie5 die jaarlijks het beheer van de bron beoordelen volgens de

0ind+striestandaard1 9vent+eel is dit te combineren met de jaarlijkse controle it k+nnen

desk+ndigen van+it het eigen bedrij. 3ijn o. van elders 7a overleg met )odA is vast te stellen o. de

a.spraken en +itvoering adeL+aat 3ijne operator hee.t contracten met specialistische partijen die h+n desk+ndigheid beschikbaar stellen

3odra er 3ich bij3ondere sit+aties met de bron voordoen' dan wel als er een veiligheidsrisico ontstaat it

k+nnen eveneens desk+ndigen van+it het eigen bedrij. 3ijn o. van elders (ij gebr+ikmaking van e?ternen

hanteert men ook wel het begrip 0oproepcontract1 o. consignatiecontract (ovendien moet een $E9

worden +itgevoerd incl+sie. het opstellen van beheersmaatregelen it gebe+rt in samenwerking met

een erkende organisatie voor arbeidsomstandigheden 4&rbodienst5

Aogelijke beheersvorm' met 0e?tern toe3icht1

e a+ditor is een e?terne partij' die 4vergelijkbaar met een acco+ntant5 periodiek controleert o. de installatie

con.orm de a.spraken bedreven wordt' dat wil 3eggen con.orm het Aeerjarenplan' Veiligheidsplan et cetera

6ok controleert de a+ditor o. de benodigde veiligheidsvoor3ieningen in orde 3ijn Hij adviseert de 6perator

en moet bij .ra+de en misstanden de verg+nningverlener en )odA rechtstreeks in.ormeren 9en dergelijke

.+nctie is in 7ederland nog niet geRmplementeerd

e controles k+nnen wellicht bij de3el.de a+ditor worden ondergebracht o. om praktisch redenen bij een

andere partij

6perationeel

,aktisch

)trategisch 6perator

(edrij.svoering

(ediening (ewaking

&+diting

Oontroles


21/27


Pagina 2" van 2 april 2!"#

Aogelijke beheersvorm' met 0intern toe3icht1

e well s+pervisor hoort bij de eigen organisatie en is verantwoordelijk voor de monitoring van de p+tten =n

de bovengrondse installaties Hij stelt de benodigde plannen op' woont het 4management-5overleg bij'

controleert de +itvoering et cetera 6ok treedt hij op als co:rdinator in geval van calamiteiten e

corrosiemetingen en dergelijke k+nnen wellicht bij de3el.de s+pervisor worden ondergebracht

/.'. +erg!nningenVoor de 9?ploitatie.ase moet de operator in het be3it 3ijn van de volgende verg+nningen%

" >inningsverg+nning e3e is aan te vragen bij het Ainisterie van 9Z it kan het beste in combinatiemet het winningsplan gebe+ren Het winningsplan kan later worden ingediend' maar in ieder gevalvr de start van de winning

6m een winningsverg+nning te krijgen levert de operator de volgende in.ormatie en doc+menten

aan%

4Aijnbo+wregeling "#" "##5 ,ijdvak van de verg+nningsaanvraag' gebied' soort del.sto. &lgemene en .inanciMle gegevens aanvrager' technische gegevens mijnbo+wwerk $aming winning 4hoeveelheden' kwaliteit5 )tr+ct++rkaart reservoir' beschrijving onder3oeksmethoden Aeerjarenprogramma 4onderho+d et cetera5 )ysteemontwerp

2 >abo-verg+nning 4omgevingsverg+nning5 Voor de start van de boring is een >abo-verg+nningverkregen En veel gevallen dient de3e verg+nning te worden +itgebreid (ijvoorbeeld als er sprake is

van enige bijvangst en/o. koppeling van de bron met andere installaties 4wat eerder niet is

aangevraagd5 e >abo-verg+nning is ook via het 6mgevingsloket aan te vragen Het kan 3invol 3ijn

om met het ministerie van 9Z/ )odA contact te hebben over de wij3e van indienen en de benodigde

bijlagen Voor de vraag welke overheid (evoegd Ge3ag is voor projecten bij t+inders' verwij3en we

naar de bijlage 1% 0verg+nningsvormen voor geothermieprojecten bij t+inders1

aarnaast k+nnen +iteraard speci.ieke verg+nningen benodigd 3ijn Het verdient aanbeveling om hierover

vroegtijdig overleg te hebben met de betre..ende gemeente en het Ainisterie van 9Z

6perationeel

,aktisch

)trategisch 6perator

(edrij.svoering

(ediening proces-

bewaking

>ell s+pervisor

p+t-

monitoring


22/27



/.. In te dienen doc!mentenVoor het starten van de winning levert de operator bij )odA tijdig 4B weken van tevoren5 het VG-doc+ment

0addend+m gebr+ik1 in' naast een 3o nodig geWpdatet en gea+dit VG-3orgsysteem

Hiervoor 3ijn vereist%

6ntwerp.iloso.ie van het systeem )ysteemontwerp Gestr+ct+reerde bedieningshandleiding Aonitoringsprogramma van de p+tdata &deL+aat onderho+dsprogramma Oalamiteitenplan

&ls check op volledigheid vereist )odA de inv+lling van de 3ogenoemde 03el.eval+atie van het

winningsproces1 Zie bijlage 9

/./. 2edrijfsvoeringsaspectenEn de e?ploitatie.ase 3ijn met name de volgende aspecten van de bedrij.svoering van belang

Operating Manual

e operator moet beschikken over een 06perating Aan+al1 die bestaat +it%

a opstartproced+res voor opstarten installatieb instelparameters en bandbreedtes hiervanc bedieningsinstr+cties voor normaal bedrij.d bedieningsinstr+cties voor noodbedrij.e het in een veilige toestand brengen van het systeem. het signaleren van a.wijkingen

(ovenal beschikt de operator over voldoende medewerkers die voldoende getraind 3ijn om het

aardwarmtesysteem te bedienen en 4e?terne5 assistentie in te roepen in geval van twij.el o. problemen

Monitoring van de putdata

e operator moet een monitoringsplan opstellen met daarin de data die hij wil gaan monitoren en met welke

interval aarnaast is een corrosieplan belangrijk Voor de corrosiebeheersing is monitoring hiervan van

cr+ciaal belang 9en veelgebr+ikte methode is het installeren van 3gn 0co+pons1 4teststroken5 die met de

waterstroom in contact staan oor de3e te analyseren is corrosie en/o. scaling te meten

9en gebr+ikelijk monitoringsprogramma omvat minimaal 4real-time5%

- ontwikkeling van het thermische vermogen van de bron' debiet- temperat++rontwikkeling van de bron- gehanteerde pompdr+kken

En de periodieke controle wordt gemeten%

- hoeveelheden en samenstelling van het geprod+ceerde water 4ij3ergehalte' pH en chloriden5- hoeveelheden en samenstelling mee geprod+ceerde del.sto..en 4 gas en event+eel olie5J- hoeveelheid deeltjes die slijtage k+nnen veroor3aken- ontwikkeling van corrosie- a.genomen elektrische energie 4k>h5

e operator 3orgt voor maanden jaarrapportages aan 9Z en ,76 over toestand' gebr+ik en beheer van de

bron 9en over3icht van de aan te leveren gegevens is opgenomen in bijlage 10% 0En.ormatieverstrekkinge?ploitatie.ase1


23/27


Pagina 2# van 2 april 2!"#

e meetgegevens worden systematisch vastgelegd en geanalyseerd Hierdoor is de operator te allen tijde op

de hoogte van de ontwikkeling van de geothermische bron en de technische installatie en kan hij waar nodig

maatregelen tre..en om te voorkomen dat de beheersbaarheid van de p+t vermindert Het 4meerjarig5

onderho+dsprogramma wordt aangepast naar aanleiding van de bevindingen +it de controles

Adequaat onderoude operator moet beschikken over een meerjarig onderho+dsprogramma en de bijbehorende kennis'

organisatie en contracten met derden

Aomenteel 3ijn corrosie en scaling geRdenti.iceerd als de belangrijkste bedreigingen voor veiligheid' milie+ en

prestatie &.hankelijk van de omstandigheden k+nnen dat andere o. meer verschijnselen 3ijn ;et hierop bij

het ontwerp en de analyse van de water- en bodemmonsters ,egen beide genoemde verschijnselen moet de

operator adeL+aat optreden%

oor het handhaven van een 3++rsto.lo3e omgeving kan corrosie worden voorkomen en/o. sterkbeperkt it is een ontwerpcriteri+m

Aeting van de waterkwaliteit en directe meting van de scaling 4proe.strips5 moeten leiden tot een0bestrijdingsprogramma1 4injectie van inhibitors5

e p+tkelders' leidingtrac=s en overige apparat++r moeten 3odanig 3ijn ontworpen en opgesteld datde3e de vorming van roest 4doorroesten5 redelijkerwijs voorkomen(ij de diverse installaties van leveranciers worden onderho+dsplannen meegeleverd e3e moeten

samenkomen in een totaal onderho+dsplan waarbij het onderho+d van de gehele installatie geborgd wordt

&an de hand van gegevens van periodieke controles/metingen kan het onderho+dsplan geoptimaliseerd

worden

Voor diverse 4onderho+ds-5werk3aamheden moeten proced+res worden opgesteld Zo dienen er

bijvoorbeeld werkverg+nningen a.gegeven te worden aan monte+rs van derden die aan de installatie gaan

werken

Optreden bij !ala"iteiten

6m adeL+aat te k+nnen optreden bij calamiteiten beschikt de operator over een noodplan en een

brandbestrijdingsplan%

En een noodplan komen de volgende aspecten aan bod% (HV/ bedrij.sh+lpverlening 49H(6'brandbestrijding' redding' middelen' organisatie5' ontr+imingsplan' vl+chtwegen' veiligstellen van de

installatie' comm+nicatie met interne disciplines en met overheidsdiensten' instr+cties voor het

personeel' oproepbaarheid/ consignatie van geologen/p+tspecialisten' incl+sie. de bovengrondse

installaties Zie bijlage #% 0Voorbeeld noodplan1

En een brandbestrijdingsplan staan alle proced+res voor het voorkomen 4preventie.5 o. j+istbestrijden van een brand Het brandbestrijdingsplan kan onderdeel 3ijn van het noodplan *en

voorbeeld van een afzonderlijk brandbestrijdingsplan wordt later aan dit handboek toegevoegd.


24/27


Pagina 2B van 2 april 2!"#

. 3l!iten8abandonneren.1. InleidingHet sl+iten 4abandonneren5 van een p+t ho+dt in dat de3e b+iten bedrij. gesteld wordt en op eenverantwoorde wij3e a.gesloten en achtergelaten wordt door de operator/verg+nningho+der e kans hierop

is klein' maar het kan 3ijn dat een p+t relatie. snel na realisatie a.gesloten moet worden als blijkt dat de3e

geen o. onvoldoende aardwarmte gee.t en niet in e?ploitatie te nemen is Aaar in elk geval moet een p+t 4o.

een geheel do+blet5 a.gesloten worden als de3e aan het einde van 3ijn levenscycl+s is en moet de operator de

locatie in 3ijn oorspronkelijke staat ter+gbrengen

.%. Indienen werkprogramma6m een p+t b+iten werking te mogen stellen is het indienen van een werkprogramma 40sl+itingsplan15 vereist

it werkprogramma voor het b+iten gebr+ik stellen van de p+t moet minimaal vier weken vr de aanvang

van de betre..ende werk3aamheden bij )odA 3ijn En het werkprogramma is opgenomen in welke gemeente

de p+t ligt' wat de naam van de p+t is en wat de co:rdinaten 3ijn Verder bevat het werkprogramma%

a5 de reden voor het b+iten gebr+ik stellen van de p+tb5 de dat+m van de oorspronkelijke a.werking o.' indien de p+t eerder is gerepareerd' de laatste

reparatie

c5 een schets van de deviatie' indien van toepassingd5 een opgave van het re.erentievlak van waar+it de dieptematen worden opgegevene5 een beschrijving met tekeningen van% "X verb+i3ingenJ 2X de cementatiedieptes' en #X de dieptes

van de top van de ann+laire cementkolommen

.5 de diepte waarop de p+t is a.gewerkt en de diepte van het geper.oreerde deel van deprod+ctieverb+i3ing

g5 een beschrijving van de a.werking van de p+t' incl+sie. speci.icaties van het sp+itkr+ish5 een beschrijving van de ondergrondse a.werking van de p+ti5 de verwachte ma?imale ingesloten bovengrondse dr+k en de ann+laire dr+kken

j5 de .ormatiedr+k en de re.erentiedieptek5 de ondergrondse en bovengrondse temperat++r van de p+tl5 de inho+d van de opvoerserie en van de ann+laire r+imtenm5 de naam o. typeaand+iding van de installatie waarmee de p+t b+iten gebr+ik wordt gesteld evenals

de naam van de drilling contractor

n5 een beschrijving van de te gebr+iken beveiligingsinstallatie voor de a.sl+iting van de p+to5 een chronologisch over3icht van de opeenvolgende werk3aamheden' waarbij 3oveel mogelijk

rekening wordt geho+den met van tevoren aangenomen alternatieve mogelijkheden e3e

alternatieven 3ijn voor3ien van een toelichting op de veiligheidsoverwegingen' met name voor

kritische activiteiten

p5 de methode waarop p+tten in de nabijheid worden veiliggesteld 4ge3ien de ligging van de b+itengebr+ik te stellen p+t en voor 3over van toepassing5

L5 een beschrijving met tekeningen van de a.werking van de p+t na het b+iten gebr+ik stellenr5 de geschatte tijdsd++r van het b+iten gebr+ik stellen

Voordat een p+t b+iten gebr+ik wordt gesteld' is de3e gev+ld met een vloeisto. die een 3odanig soortelijk

gewicht hee.t dat iedere in de p+t te verwachten dr+k kan worden weerstaan e vloeisto. hee.t bovendien

een 3odanige samenstelling dat corrosie wordt voorkomen en dat geen schade wordt toegebracht aan

event+ele del.sto.voorkomens 9lke in de p+t gebr+ikte a.sl+iting is d++r3aam en volledig En de regel wordt

gebr+ik gemaakt van cementpl+ggen &ndere middelen 3ijn toegestaan' mits dat res+lteert in ten minste een

gelijkwaardige a.sl+iting


25/27


Pagina 2C van 2 april 2!"#

9lke a.sl+iting van een p+t moet worden getest met beh+lp van%

a5 een gewichtstest van ten minste "!! k7 4"! 2C! kg5Jb5 een beproevingsdr+k van ten minste vij.tigmaal "!!!!! Pa 4vij.tig bar5 ged+rende een tijd van

vij.tien min+tenJ o.

c5 een onderdr+k in de p+t waarbij geconstateerd wordt dat geen vloeisto. o. gas van+it het reservoirde p+t instroomt

&ls een geothermische p+t b+iten gebr+ik wordt gesteld waarin 3ich een gecementeerde a.gehangen

verb+i3ing bevindt' dan wordt ter hoogte van de boven3ijde van de3e verb+i3ing een a.sl+iting aangebracht

bestaande +it%

a5 een cementpl+g die 3ich +itstrekt over minimaal vij.tig meter onder de boven3ijde van de a.gehangenverb+i3ing tot ten minste vij.tig meter daarbovenJ

b5 een mechanische pl+g geplaatst circa tien meter onder de boven3ijde van de a.gehangen verb+i3ingmet daarop een cementpl+g van ten minste 3estig meterJ o.

c5 twee mechanische pl+ggen' waarvan ==n geplaatst dicht onder de boven3ijde van de a.gehangenverb+i3ing en de andere dicht boven dit p+nt

Voor p+tten 3onder verb+i3ing o. p+tten met een ann+laire r+imte gelden speciale condities waaraan moet

worden voldaan om de3e te k+nnen abandonneren Hieronder is een voorbeeld gegeven van een plaatsing

van pl+ggen in een p+t

7a het abandonneren moet ook de mijnbo+wlocatie 0in de originele staat1 worden ter+ggebracht 9ensloopmelding en een sl+itingsplan 3ijn hierbij vereist


26/27


Pagina 2D van 2 april 2!"#

)odA hee.t aangegeven dat 3ij verwacht dat een operator te allen tijde beschikt over de .inanciMle

draagkracht om de p+tten en mijnbo+wk+ndige installaties veilig b+iten gebr+ik te stellen Voor de kosten

voor het b+iten gebr+ik stellen van een geothermisch do+blet worden bedragen genoemd in de orde van

grootte van 2C!!!! e+ro it bedrag kan sterk variMren' a.hankelijk van speci.ieke omstandigheden

.'. +eiligheid en gezondheidHet door de verg+nningho+der op te stellen VG-3orgsysteem dient 4tijdig5 een proced+re te bevatten waarbij

het gehele proces van b+iten bedrij. stellen 4tijdelijk' voor langere tijd en permanent5 wordt beschreven en in

stappen wordt verdeeld Het VG-3orgsysteem blij.t minimaal van kracht 3olang het geothermiesysteem

medi+mvoerend is en/o. er activiteiten plaatsvinden die gerelateerd 3ijn aan de gevaarlijke sit+atie &ls het

systeem vrij is van gevaarlijke sto..en blij.t het VG-3orgsysteem beperkt tot de bewaking en de

gegevensbewaking van de ligging van leidingen die in de grond achterblijven

Voor het b+iten bedrij. stellen gelden de volgende +itgangsp+nten%

Endien het onderho+d niet langer volgens het VG-3orgsysteem wordt +itgevoerd' beMindigt deverg+nningho+dende bedrij.svoering met sl+iting 4abandonnement5 en de daarbij behorendemaatregelen aan het geothermiesysteem

e verg+nningho+der volgt de geldende weten regelgeving ten aan3ien van het verlaten enverwijderen van het geothermiesysteem met toebehoren

e verg+nningho+der laat de geothermielocatie veilig voor mens en milie+ achter Van de locaties diepermanent worden verlaten moeten de gevaarlijke sto..en' sl+rry' schraapsel' a.valsto..en en

achtergebleven prod+cten worden verwijderd en op een passende wij3e a.gevoerd

e verg+nningho+der identi.iceert en beoordeelt de relevante veiligheids-' milie+- enintegriteitsrisico1s die verbonden 3ijn aan de +itbedrij.name van het systeem en de bijbehorende

apparat++r it gebe+rt door een systematische risico-inventarisatie en -eval+atie overeenkomstig

dit handboek

e verg+nningho+der stelt de relevante overheidsinstanties en bevoegde ge3agsorganen in kennis van het

permanent verlaten van het geothermiesysteem met een verklaring dat de risicor+imte 4het gebied

waarbinnen gevaarlijke sit+aties 3ich k+nnen voordoen gerelateerd aan het geothermiesysteem en de daarbij

horende activiteiten5 niet langer nood3akelijk is


27/27



5. 2egrippenlijst

"!-D

veiligheidsconto+r

e conto+r 4het 0gebied15 om de installatie waarbinnen het risico op ongel+kken

groter is dan "!-D

/jaar ,e berekenen 3oals 4momenteel5 omschreven in de

0Enterim Handleiding $isicoberekeningen 9?terne Veiligheid1' en te vinden op de

)odA-site'

http%//wwwsodmnl/sites/de.a+lt/.iles/redactie/interimYhandleidingYrisicoYbe

rekeningenI2!versieI2!"I2!!pd.

VO& VO& staat voor Veiligheid' Ge3ondheid en Ailie+ 4VGA5 Ohecklist &annemers en

is bedoeld om + veiliger te laten werken en het aantal ongevallen te

verminderen

Enhibitor ,oevoeging aan het te injecteren water om corrosie en/o. neerslag te

voorkomen o. te verminderen

Ooil t+bing 4)choonmaak-5 acties in de p+t die van een 0opgerolde pijp1 4coiled t+be5

gebr+ik maken om sto..en onderin de p+t te brengen o. j+ist van onderin weg

te halen

Handboek Geothermie Deel 1

Documents

Transcript of Handboek Geothermie Deel 1