Grondmarkt: impact op voedselproductie, bodemkwaliteit en ... KJ Poppe Grondmarkt.pdf ·...

24
Grondmarkt: impact op voedselproductie, bodemkwaliteit en biodiversiteit Krijn J. Poppe It’s the food, my friend! – Rode Hoed Amsterdam 2019 Met dank aan Huib Silvis en Martien Voskuilen (Wageningen Economic Research)

Transcript of Grondmarkt: impact op voedselproductie, bodemkwaliteit en ... KJ Poppe Grondmarkt.pdf ·...

Page 1: Grondmarkt: impact op voedselproductie, bodemkwaliteit en ... KJ Poppe Grondmarkt.pdf · §Stijgende grondprijs heeft veel boeren op papier miljonair gemaakt ... (met name vanuit

Grondmarkt: impact op voedselproductie, bodemkwaliteit en biodiversiteit

Krijn J. PoppeIt’s the food, my friend! – Rode Hoed Amsterdam 2019

Met dank aan Huib Silvis en Martien Voskuilen(Wageningen Economic Research)

Page 2: Grondmarkt: impact op voedselproductie, bodemkwaliteit en ... KJ Poppe Grondmarkt.pdf · §Stijgende grondprijs heeft veel boeren op papier miljonair gemaakt ... (met name vanuit

Bodemkwaliteit

Fysische, chemische en biologische eigenschappen

zoals: • organische stofgehalte (goed voor vochthuishouding,

bodemstructuur, CO2, bodemleven), • structuur (bv. geen verslemping),• bodemleven,• bodemvruchtbaarheid, • bodemgezondheid, • (agro-)biodiversiteit

Page 3: Grondmarkt: impact op voedselproductie, bodemkwaliteit en ... KJ Poppe Grondmarkt.pdf · §Stijgende grondprijs heeft veel boeren op papier miljonair gemaakt ... (met name vanuit

Bodemproblemen

• Ondergrondverdichting (door zware machines)

• Bodemdaling (door inklinking en bemaling, oxidatie)

• Gehalte en kwaliteit van organische stof

• Teruglopend bodemleven

• Aaltjes en andere besmettingen

waarover de nodige discussie is:

Page 4: Grondmarkt: impact op voedselproductie, bodemkwaliteit en ... KJ Poppe Grondmarkt.pdf · §Stijgende grondprijs heeft veel boeren op papier miljonair gemaakt ... (met name vanuit

Een wicked problem?

§Cijfers over het probleem zijn beperkt voorhanden

§KG-opbrengsten/ha stijgen nog immer

§ Factor-analyses naar verschillen in bedrijfsresultaat waren iets van de jaren 70 (waar blijft BIG data?)

§Wat is de rol van de grondmarkt?

Bron: RVO

Page 5: Grondmarkt: impact op voedselproductie, bodemkwaliteit en ... KJ Poppe Grondmarkt.pdf · §Stijgende grondprijs heeft veel boeren op papier miljonair gemaakt ... (met name vanuit

Grondprijsontwikkeling Nederland (€/ha)

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

65 67 69 71 73 75 77 79 81 83 85 87 89 91 93 95 97 99 01 03 05 07 09 11 13 15 17

euro/ha

Prijs onverpacht los land

Bron: CBS/DLG/Kadaster/RVO.nl/Wageningen EconomicResearch.

Page 6: Grondmarkt: impact op voedselproductie, bodemkwaliteit en ... KJ Poppe Grondmarkt.pdf · §Stijgende grondprijs heeft veel boeren op papier miljonair gemaakt ... (met name vanuit

De delta

6

Page 7: Grondmarkt: impact op voedselproductie, bodemkwaliteit en ... KJ Poppe Grondmarkt.pdf · §Stijgende grondprijs heeft veel boeren op papier miljonair gemaakt ... (met name vanuit

Delta kenmerken

§Vruchtbare gronden (klei, veen)§Goedkoop watertransport: handel§Steden: Afzet luxe producten, hoge arbeidskosten,

goedkoop kapitaal – innovatie§Genoeg delfstoffen (veen – turf) voor de stad, te weinig

voor de industriële revolutie.§ Leidt tot een landbouw die is ingebed in een systeem van

internationale handel

Page 8: Grondmarkt: impact op voedselproductie, bodemkwaliteit en ... KJ Poppe Grondmarkt.pdf · §Stijgende grondprijs heeft veel boeren op papier miljonair gemaakt ... (met name vanuit

Von Thünen: de redenering van de cirkels

§ Laagwaardig in de buitencirkel§ Transport is verbeterd, maar ook is het

agglomeratie-effect groter: landbouw is afhankelijk van rest van het complex.

Stad = markt, tuinbouw, melkvee

Akkerbouw

Extensief rundvee

Page 9: Grondmarkt: impact op voedselproductie, bodemkwaliteit en ... KJ Poppe Grondmarkt.pdf · §Stijgende grondprijs heeft veel boeren op papier miljonair gemaakt ... (met name vanuit

Ricardo: de redenering van de rent

§ Marktprijs wordt bepaald door laatste extra productie op de marginaalstegrond

§ De betere gronden hebben dus een overwinst, een ‘rent’.

§ Daardoor is grondprijs hier hoog.§ En door vraag voor andere doelen§ Graan is niet duur omdat grond duur is,

maar grond is duur omdat graan duur is (macro !)

Page 10: Grondmarkt: impact op voedselproductie, bodemkwaliteit en ... KJ Poppe Grondmarkt.pdf · §Stijgende grondprijs heeft veel boeren op papier miljonair gemaakt ... (met name vanuit

Invloedsfactoren vraag en aanbod

Vraag§Winst in productie§ Rente (ECB)§ Quota§ Inkomenstoeslagen per ha§ Noodzaak bedrijfsvergroting § Vraag voor andere doelen (+

optiewaarde). RO-beleid

Aanbod§ Geen opvolger (en dus de

arbeidsmarkt)§ Alternatieve beleggingen§ Fiscaliteit

[beleggers boeren niet zelf maar bieden (erf)pacht aan]

Page 11: Grondmarkt: impact op voedselproductie, bodemkwaliteit en ... KJ Poppe Grondmarkt.pdf · §Stijgende grondprijs heeft veel boeren op papier miljonair gemaakt ... (met name vanuit

Recente stijging: grond als financial asset

§ € 2.000 = 40.000 à 5%= 80.000 à 2.5%

§ Stijgende grondprijs heeft veel boeren op papier miljonair gemaakt

§ Boer kan grond zowel in eigendom hebben als (langlopend) pachten als voor 1 jaar huren: grondprijs werkt door in pachtprijs

Mln. €

Page 12: Grondmarkt: impact op voedselproductie, bodemkwaliteit en ... KJ Poppe Grondmarkt.pdf · §Stijgende grondprijs heeft veel boeren op papier miljonair gemaakt ... (met name vanuit

Kortlopende pacht en intensief gebruik zijn niet hetzelfde: 75% van kortlopende pacht zit op percelen waar gewasrotatie geen probleem

lijkt te zijn (en veel intensief gebruik is elders)

Bron: RVO

Aantal jaren met rooivruchten gedurende 10 jaar

Page 13: Grondmarkt: impact op voedselproductie, bodemkwaliteit en ... KJ Poppe Grondmarkt.pdf · §Stijgende grondprijs heeft veel boeren op papier miljonair gemaakt ... (met name vanuit

Grondmobiliteit is laag, ingrijpen in die markt heeft dus weinig direct effect

Areaal (1000 ha)

§ Verkopen per jaar:Minder dan 35.000 ha. (3%)

Page 14: Grondmarkt: impact op voedselproductie, bodemkwaliteit en ... KJ Poppe Grondmarkt.pdf · §Stijgende grondprijs heeft veel boeren op papier miljonair gemaakt ... (met name vanuit

Cochrane’sTredmolen/ Treadmill

Toeleveran-ciers en (publiek) onderzoek

levert nieuwetechnologie

Boeren die innoveren

hebben eenvoordeel

Lagerekostprijsleidt tot lagere

markprijs

Boeren met laag inkomenvertrekken

niet; innovatie als

remedie

Page 15: Grondmarkt: impact op voedselproductie, bodemkwaliteit en ... KJ Poppe Grondmarkt.pdf · §Stijgende grondprijs heeft veel boeren op papier miljonair gemaakt ... (met name vanuit

.. en dat is goed voor de welvaart

Toeleveran-ciers en (publiek) onderzoek

levert nieuwetechnologie

Boeren die innoveren

hebben eenvoordeel

Lagerekostprijsleidt tot lagere

markprijs

Boeren met laag inkomenvertrekken

niet; innovatie als

remedieDe volgende generatie vertrekt getraind voor werk in de stad. Rem op arbeidskostenstijging

Leidt tot lagere voedselprijzen

Innovatie is goed voor de

concurrrentie-positie

Bedrijven moeten vergroten, houden grondprijzen op

niveau (goed voor financiers)

Page 16: Grondmarkt: impact op voedselproductie, bodemkwaliteit en ... KJ Poppe Grondmarkt.pdf · §Stijgende grondprijs heeft veel boeren op papier miljonair gemaakt ... (met name vanuit

.. maar niet altijd voor het milieu

nieuwetechnologie

is arbeids-besparenden schaal-vergrotend

Leidt tot hoge

grondprijs

Meestebedrijven

kunnen dat nietbetalen;

alternatief is intensiverings-

strategieSoms nuttig(cons.aard > poot aard. >

groente > glas) soms teintensief

grondgebruik Is dus ook structuur-probleem

Page 17: Grondmarkt: impact op voedselproductie, bodemkwaliteit en ... KJ Poppe Grondmarkt.pdf · §Stijgende grondprijs heeft veel boeren op papier miljonair gemaakt ... (met name vanuit

Werkt de markt?

§ De boer is de eerste probleemhebber bij over-gebruik van grond:● ziet de gevolgen in het inkomen● heeft de meeste kennis van de eigen grond

§ Maar:● Korte termijn is nader dan de lange termijn (ondanks lage rente)● ... als er geen opvolger is en de koper de kwaliteit niet kan

vaststellen● ... als er kort wordt gehuurd en de verhuurder minder zicht heeft

op de kwaliteit (agency-probleem)

§ En geen prikkel om belangen van anderen (verpachters, verwerkers produkt, waterwinbedrijven) mee te wegen

Page 18: Grondmarkt: impact op voedselproductie, bodemkwaliteit en ... KJ Poppe Grondmarkt.pdf · §Stijgende grondprijs heeft veel boeren op papier miljonair gemaakt ... (met name vanuit

Diagnose

§ De kosten en baten van bodembeheer verschillen van elkaar in tijd en ruimte:● De kosten gaan ver voor de

baten uit● De baten vallen deels bij

anderen

§ Bodembeheer alleen vanuit economische belangen van de boer is per definitie suboptimaal

Page 19: Grondmarkt: impact op voedselproductie, bodemkwaliteit en ... KJ Poppe Grondmarkt.pdf · §Stijgende grondprijs heeft veel boeren op papier miljonair gemaakt ... (met name vanuit

Er lijkt een zekere transitie gaande:

§ Van chemisch tijdperk naar tijdperk van biologische processen: ● genetica, synthetische biologie● ict: meetbaarheid neemt toe, bodem als laatste terra incognita

>> precisielandbouw met minder chemie

§ Vraagtekens bij verdere intensivering, aandacht voor “kringloop-landbouw”, incl. natuur-inclusieve landbouw.

§ ICT (lagere transactiekosten) = verdere specialisatie, maar ook: makkelijker combineren van functies

§ Arbeidsproductiviteit vraagt om steeds grotere en zwaardere machines (bodemverdichting) en loonwerk (versleping). Stroken-landbouw met robots en zelfrijdende voertuigen?

Page 20: Grondmarkt: impact op voedselproductie, bodemkwaliteit en ... KJ Poppe Grondmarkt.pdf · §Stijgende grondprijs heeft veel boeren op papier miljonair gemaakt ... (met name vanuit

Hoge grondprijzen lastig in transitie

§ Duurzamere bedrijfsconcepten zijn vaak minder intensief§ ..zodat er minder beloning voor de grond (lagere grondwaarde)

is§ En soms is er een overschakelingsperiode (bv. naar biologisch)§ Hoge grondprijzen werken transitie naar duurzame landbouw

dus tegen§ Tenzij grondeigenaren belang hebben bij transitie (bv. vanwege

een ander doel dan alleen rendement op korte termijn)

Page 21: Grondmarkt: impact op voedselproductie, bodemkwaliteit en ... KJ Poppe Grondmarkt.pdf · §Stijgende grondprijs heeft veel boeren op papier miljonair gemaakt ... (met name vanuit

Hoe regelen we coördinatie ?

§ Invisible hand van de markt: wie verbetert de marktwerking met meer data over grond zodat boer betere prikkels krijgt?● Boetes bij teruglopen grondkwaliteit● Strengere eisen van verwerkers?

§ Visible hand van de markt: de verpachter gaat waken over de lange termijn via langere contracten:● Meer eisen in pachtcontract over bedrijfsvoering● Samen zoeken naar nieuwe bedrijfsvormen met minder druk

op intensivering (landgoederen als manager van bedrijvencomplex – nested market)

§ Visible hand van de overheid: pachtwet, GLB, Bodemwetgeving e.d.

Page 22: Grondmarkt: impact op voedselproductie, bodemkwaliteit en ... KJ Poppe Grondmarkt.pdf · §Stijgende grondprijs heeft veel boeren op papier miljonair gemaakt ... (met name vanuit

Conclusies

§ Er is aandacht voor bodembeheer, een transitie in denken is gaande

§ Maar de druk op de grondmarkt zal nog vele decennia hoog blijven:● Structuur bedrijven verbetert maar langzaam● Nederland wordt nog voller (inwoners, toerisme)● Extra vraag door energietransitie (zonneweiden, biomassa)

§ Niet alleen een technisch issue, maar vooral ook een economisch en organisatorisch probleem.

§ Maak problemen expliciter, ga meer meten, organiseer big data analyse

§ Ingrijpen in grond- en pachtmarkt levert door lage mobiliteit weinig op

Page 23: Grondmarkt: impact op voedselproductie, bodemkwaliteit en ... KJ Poppe Grondmarkt.pdf · §Stijgende grondprijs heeft veel boeren op papier miljonair gemaakt ... (met name vanuit

Conclusies: 3 oplossingsrichtingen

§ Betere marktwerking: versterk marktprikkels in kwaliteit produkten / productieprocessen (Voedselindustrie: duurzaamheidsschema’s) en in grondmarkt (zowel huur, pacht als koop, hoewel mobiliteit laag is).

§ Beter organiseren: ga op zoek naar betere institutionele arrangementen (met name vanuit grondeigenaren zoals ASR, FPG-leden, RVB, SBB): zie de oude pachtcontracten (mest!) en voer ook structuurbeleid (schaalgrootte van bedrijven)● Rijk/RVB heeft een stapje gemaakt in liberale pacht● Wat doen provincies met hun gronden ?? Strategische reserve voor

hoog rendement of duurzaamheidsbeleid?

§ Meer reguleren: GLB. Verbied onduurzaam gedrag in bodembeleid of RO-beleid van overheid (vergelijk regels voor rotatie van aardappelen)

Page 24: Grondmarkt: impact op voedselproductie, bodemkwaliteit en ... KJ Poppe Grondmarkt.pdf · §Stijgende grondprijs heeft veel boeren op papier miljonair gemaakt ... (met name vanuit

[email protected]

www.wur.nl

Dank voor uw aandacht