1

Voor emigranten, expats en tweedehuisbezitters

GrenzenloosMAGAZINE

ITALIE UNPLUGGED Sjef Smulders over leven in Italie

NR 7

Aug 2014

Uitgeverij Grenzenloos

Grenzenloos.nl

PARIJS In zwARt/wIt Fotograaf Ferry van der Vliet

thuis in portugal Win een het nieuwe boek

2

Vroege editie

De zomervakantie is altijd weer zo’n heerlijke

periode om eindelijk de rust en de tijd te vinden

om lekker te kunnen lezen. De telefoon op stil, geen

televisie in de buurt en werk op een veilige afstand.

De stapel met boeken die u graag wilde lezen kan

eindelijk aangepakt worden. Of misschien is die

stapel gewoon een rijtje digitale uitgaven in de

bibliotheek op de tablet.

Voor alle liefhebbers van reis en emigratieboeken

deze maand een vroege editie van Grenzenloos

Magazine. Om op tijd te zijn voor uw vertrek naar de

vakantiebestemming. Fijne vakantie gewenst.

Laat ons gerust weer weten wat u van deze editie

vindt. Uw reacties en tips worden altijd gewaardeerd.

Wij zijn te bereiken via info@grenzenloos.nl

Grenzenloos Magazine verschijnt 12 x per jaar, elke

laatste vrijdag van de maand.

Veel leesplezier!

Eric Jan van Dorp - Uitgever/hoofdredacteur

Twitter: @ericjanvandorp

Colofon

GRENZENlooS MAGAZINEGratis online magazine voor emigranten,

expats en tweedehuisbezitters.

Verschijnt 12 x per jaar, elke laatste

vrijdag van de maand.

Een uitgave van Uitgeverij Grenzenloos,

een imprint van VanDorp Uitgevers

Voor meer informatie of adverteren,

kijk op www.grenzenloos.nl

of mail naar info@grenzenloos.nl

In dit nummer staan bijdragen van:

Pieter Mans

ludique le Vert

Pieter Mans

Sjef Muldrs

Ariane van Wijk

Marieke Woudstra

Eric Jan van Dorp

Coverfoto: Kholodnitskiy Maksim

Copyright©2014 VanDorp Uitgevers

op de teksten en foto’s in deze uitgave

rust auteursrecht. Niets uit deze uitgave

mag worden opgeslagen, gekopieerd

of op andere wijze dan ook worden

verveelvoudigd en/of verspreid,

zonder uitdrukkelijke en schriftelijke

toestemming van de uitgever.

Welkom

3

Nieuws

Thuis in Portugal

Een huis kopen in Spanje

Hoezo, Frankrijk?

liefde voor Parijs

Italie unplugged

4

6

10

14

22

28

Inhoudsopgave

4

Geen tabak mee? Dan mag je iets meer

alcohol meenemen. Noorwegen heeft per

1 juli de regels voor invoer van alcohol en tabak

iets versoepeld. Als niet-EU-land gelden voor

Noorwegen niet de ruime hoeveelheden alcohol

en tabak die je vrij de grens over mee mag

nemen. De controles zijn vrij streng, de boetes

erg hoog.

Met tabak mag vanaf 1 juli twee liter bier (één

‘sixpack’) en drie liter wijn (4 flessen) worden

ingevoerd of twee liter bier, één liter sterke

drank en 1,5 liter wijn (2 flessen).

Zonder tabak mag je nu 4,5 liter wijn (zes

flessen) en twee liter bier meenemen of één liter

sterke drank, drie liter wijn (vier flessen) en

twee liter bier.

Voor transit door Noorwegen naar een ander

EU-land gelden iets afwijkende regels. Je moet

minimaal achttien jaar zijn om alcohol of tabak

bij je te mogen hebben, voor sterke drank geldt

minimaal 21 jaar.

Op de website van de Noorse douane

(www.toll.no) staat een belangrijk deel van de

informatie ook in het Engels.

Makkelijker reizen via Oslo Gardermoen

Wie vanuit het buitenland via Oslo Gardermoen

naar een bestemming binnen Noorwegen reist,

moet de bagage altijd eerst ophalen, door de

douane om vervolgens weer in te checken

en zelf door de veiligheidscontrole te gaan.

Omstandig, onhandig, zo vond zelfs de Noorse

regering. In 2015 (precieze datum nog niet

bekend) begint een driejarige proef waarin

men met de bagage pas op de eindbestemming

door de douane gaat. Op Gardermoen wordt de

bagage wel gecontroleerd, maar gaat vervolgens

direct door naar de binnenlandse vlucht.

Hetzelfde geldt voor de passagiers, die dus niet

meer extra door de veiligheidscontrole hoeven.

Overigens heeft SAS sinds kort ook een SAS-

lounge op Gardermoen bij de binnenlandse

vluchten.

Tekst: Pieter Mans

Foto: Nick West

Nieuwe regels Voor iNVoer iN NoorwegeNvanaf 1 juli wijzigingen voor tabak en drank

Nieuws

5

Tim en Kim Otte zijn op zoek naar opvolgers

voor hun camping in Ethiopië. Samen

met de lokale bevolking wordt de camping

gerund. Er worden banen gecreëerd, trainingen

gegeven, water- en stroomvoorzieningen

gerealiseerd en gebruik gemaakt van de lokale

producten. De opvolgers moeten dus zowel in

staat zijn om de camping te runnen als samen te

werken met de lokale bevolking.

Gedurende minimaal 6 afleveringen worden alle

eigenschappen die nodig zijn om de camping

succesvol over te nemen getest. Wie is de ideale

emigrant en wie kan het beste een camping

runnen in Ethiopië? De opnames zullen de

komende maanden plaatsvinden in Nederland

en Ethiopië.

Meldt u zich aan vóór 31 juli aanstaande door

een email te sturen naar redactie@vertreknl.nl

met daarin uw motivatie (max. 400 woorden),

CV en een recente foto.

KaNdidateN gezocht Voor Nieuw tV-programma een camping runnen in ethiopië

Nieuws

6

Een vrouw, een nieuwe liefde, een droom die uitkomt... thuis in Portugalmarieke woudstra

7

Marjolein en Bart hebben al het nodige meegemaakt wanneer ze elkaar

ontmoeten. Op hun eerste vakantie samen gaan ze naar Marjoleins geliefde Portugal. Als ook Bart valt voor het land, het klimaat, de mensen en de natuur, groeit Marjoleins hoop op de verwezenlijking van een oude droom. Haar puberdochters zijn bijna zelfstandig; dit is het moment om een nieuw leven te beginnen… Als de nieuwe geliefden door een speling van het lot wat extra geld ter beschikking krijgen, wagen ze de stap: ze kopen ‘Alta Vista’, een oude boerderij in de Alentejo in Zuid-Portugal, en zeggen Nederland definitief vaarwel. Ze willen hun eigen olijfolie maken en verkopen, en verder zelfvoorzienend en duurzaam leven. Een droom die uitkomt, maar er wacht hun ook een periode met uitdagingen, hard werken en tegenvallers. Zal het Marjolein en Bart lukken hun ideaal te verwezenlijken?

Mijn nieuwe liefde vindt Portugal meteen

prachtig.

‘Ik heb het gevoel dat ik hier eerder ben

geweest,’ zegt hij terwijl we samen door de

heuvels van de Algarve zwerven in ons kleine

huurautootje.

‘Maar dat kan natuurlijk helemaal niet.’

Samen met Bart zie ik Portugal weer met

nieuwe ogen. Ik kom er zelf al jaren - tijdens

mijn studie Portugees ging ik zo vaak als ik kon.

Ik was toen nog een jonge, frisse meid uit de

provincie die in de grote stad was gaan

studeren. Inmiddels ben ik twee puberdochters

en een scheiding verder.

‘Dat licht, Marjolein,’ zegt Bart. ‘Zo helder en

toch ook met iets magisch. Het verleden is er

nog in aanwezig, en ook iets van verwachting.’

Ik kijk opzij naar Barts stoere hoofd en glimlach

om zijn romantische woorden.

We zijn de dag ervoor geland in Faro, aan

de zuidkust. Het vliegtuig zat vol vermoeide

mensen met bleke gezichten die net als wij even

weg wilden uit de kou en de duisternis. Februari

is voor mijn gevoel de langste maand in

Nederland, waarin ik de hoop op de lente bijna

opgeef.

Bart en ik kennen elkaar pas vier maanden. Vier

maanden en zeven dagen, ik weet de datum

waarop we voor het eerst zoenden nog precies.

Dat vertel ik Bart niet, hij zou me misschien

uitlachen. Of misschien ook niet. Ik ken hem

nog niet goed genoeg om dat te weten. Dit is

onze eerste reis samen.

We stoppen bij een klein cafeetje langs

de smalle weg door de heuvels. Binnen is

niemand te zien. Ik tik op de zinken toog. In de

verweerde oude spiegel die erboven hangt zie ik

een lange vrouw met roodblonde krullen (met

hier en daar een grijze haar, ik geef het toe)

en een nog iets langere, tanige man met kort

donker haar.

‘Boa tarde!’ ‘Goedemiddag!’ roep ik halfluid.

Bart kijkt naar de oude zwart-witfoto’s aan de

muur. Mannen met paard en wagen en houten

vissersboten op het strand.

‘Tonijnvangst’ staat eronder. Herinneringen

aan een tijd die voorgoed voorbij is. De Algarve

is de afgelopen twintig jaar veranderd in een

toeristenoord waar de visserij nauwelijks

nog van belang is.

‘Boa tarde!’ roep ik nog een keer. Nu hoor ik in

de keuken achter de bar geschuifel en even later

verschijnt er een oude vrouw. Ze veegt haar

Portugal

8

Thuis in Portugal

handen af aan haar schort en kijkt ons

onderzoekend aan. Ik groet haar vriendelijk en

bestel een sapje en een flesje Sagres-bier. Haar

gezicht ontspant meteen als ze merkt dat ik

Portugees spreek.

‘Uw Portugees is goed!’ zegt ze en ik zie dat ze het

meent.

Ik kijk trots naar Bart, maar die verstond het

natuurlijk niet.

‘Ze zegt dat ik goed Portugees spreek,’ zeg ik tegen

hem. Ik heb er meteen spijt van; straks vindt hij me

nog een opschepster.

Maar hij legt zijn hand op de mijne.

Maak kans op een gratis exemplaar van Thuis in Portugal

Grenzenloos Magazine geeft vijf exemplaren van Thuis in Portugal weg.

Wilt u ook in aanmerking komen? Doe dan het volgende :

- like de Fcebook pagina van Grenzenloos Magazine (http://www.facebook.com/grenzenloosmagazine)

- stuur daarna een email met uw adresgegevens naar info@grenzenloos.nl

In de volgende editie worden de vijf gelukkigen bekend gemaakt.

9

10

Huis kopenin Spanje

AriAne vAn wijk

11

Een huis kopen is een ingrijpende gebeurtenis, in eigen land maar zeker

over de grens waar de regels en wetgeving u minder bekend zijn dan thuis. Ariane van Wijk emigreerde 8 jaar geleden naar Nerja, aan de Spaanse zuidkust. Na enkele jaren een restaurant te hebben gerund werkt zij tegenwoordig voor een advocatenkantoor en is ze dagelijks bezig met de gang van zaken rond de aankoop en verkoop van onroerend goed.

Huis kopen in Spanje? Een advocaat nodig!

Het kopen van een huis of appartement

verloopt in Spanje heel anders dan in Nederland

of België. Dat is een feit dat ik in mijn nieuwe

baan al snel geleerd heb, aangezien de projecten

van ons advocatenkantoor voornamelijk

onroerend goed transacties betreffen. Het

belangrijkste verschil is de rol van de advocaat,

die het grootste deel van het werk verricht dat

in Nederland of België door de notaris wordt

verzorgd. De notaris in Spanje is echter een

ambtenaar van de staat en is praktisch enkel

verantwoordelijk voor de juiste ondertekening

van de eigendomsakte, waarmee het object

ingeschreven kan worden in het Registro de la

Propiedad. Voor de meeste buitenlanders hier

klinkt dit raar, omdat zij alleen gewend zijn om

een advocaat in te huren als je problemen hebt.

Niet om ze juist te voorkomen.

De rol van de advocaat

Een ander belangrijk verschil in Spanje is

dat er hier twee verschillende onroerend

goed registers bestaan: het Registro de la

Propiedad en het Catastro. Het Registro de

la Propiedad is een soort eigendomsregister

waarin bijvoorbeeld schulden zoals hypotheken

geregistreerd worden. Het uittreksel van dit

register heet de Nota Simple. Het Catastro is

onderdeel van de Spaanse belastingdienst en

deze verplichte registratie vormt de basis voor

bijvoorbeeld de IBI (jaarlijkse gemeentelijke

onroerend goed belasting). Verder worden hier

de exacte landsgrenzen bijgehouden op basis

van kaarten en foto’s wat natuurlijk vooral

belangrijk is voor huizen op het platteland.

Het verschil tussen deze twee autoriteiten

zorgt begrijpelijkerwijs vaak voor verwarring

bij buitenlandse kopers. Des te meer omdat de

registraties vaak niet overeenkomen en dit kan

soms verregaande juridische gevolgen hebben.

Negatieve verhalen

In de media kun je allerlei negatieve verhalen

vinden van mensen die op de een of andere

manier het schip zijn ingegaan met hun Spaanse

aankoop. Het is jammer dat deze excessen de

branche onterecht in een kwaad daglicht zetten,

zeker nu de huizenprijzen in Spanje juist zo

fors gedaald zijn door de economische crisis.

Als je namelijk niet op de allerlaatste 1% van

totale aankoopsom beknibbelt en je gewoon

een goede advocaat inschakelt, dan blijft je dit

soort leed vrijwel altijd bespaard. Natuurlijk;

alle informatie is openbaar en iedere makelaar,

gestor (accountant) of privé persoon kan deze

opvragen om hieraan zijn eigen conclusies te

verbinden. Een advocaat is echter de enige

professional die speciaal voor dit werk is

opgeleid en hij is door al zijn ervaring een echte

specialist. Daarnaast is hij verplicht lid van de

brancheorganisatie voor advocaten en moet hij

onroerend goed

12

volgens de wet beschikken over een professionele

beroepsaansprakelijkheidsverzekering.

Kopen op het platteland

Wonen op het Spaanse platteland is voor velen

idyllisch en de huizenprijzen liggen hier natuurlijk

een stuk lager dan aan de drukke ´costas´.

Juist hier is het echter belangrijk om vooral

niet te besparen op juridische begeleiding. Op

ons kantoor maken we zelden mee dat ‘campo’

projecten honderd procent via het boekje

verlopen. Dit heeft bijvoorbeeld te maken met een

sterk gedecentraliseerde organisatiestructuur,

verschillende wetgevingniveaus (van locaal tot

Europees) en natuurbescherming.

Enkele projecten waar ik bij betrokken ben

geweest het afgelopen jaar waren juridisch gezien

echt complex. Ik wil echter benadrukken dat

het zeker niet onmogelijk is om een goede finca

of cortijo te kunnen kopen, want in de meeste

gevallen kan een advocaat zijn klanten voorzien

van een gepaste oplossing of desnoods een gepaste

compensatie voorstellen voor administratieve

tekortkomingen. En in het geval dat de problemen

in een enkel geval toch onoverkomelijk zijn, is

het de verantwoordelijkheid van de advocaat om

u te voorzien van een negatief koopadvies. Dat

is natuurlijk niet leuk voor de klant (en evenmin

voor de makelaar), die in dit geval een deel

van de advocaatkosten kwijt is. Via een correct

reserveringcontract en privé koopcontract krijgt

de klant echter wel zijn reserveringssom en

aanbetaling terug en wordt hem een hoop ellende

bespaart.

Wilt u meer informatie over het Spaanse

koopproces? Leest dan de Nederlandstalige pdf

‘Het kopen van een huis of appartement in Spanje’

dat de basis vormde van het seminar dat ons

kantoor (C&D Solicitors) afgelopen maart heeft

gegeven op de Second Home beurs in Utrecht (zie

www.cdsolicitors.com/nederlands/).

Spanje

13

onroerend goed

Sinds acht jaar woont Ariane van Wijk in de mooie

Andalusische badplaats Nerja, vijftig kilometer ten

oosten van Malaga (gebied ‘la Axarquia’).

Afgelopen winter is haar boek Toekomst & Tapas

uitgekomen over haar emigratie naar Spanje en het

bagel restaurant dat zij vijf jaar lang gerund heeft.

Sinds een jaar werkt Ariane op een Spaans

advocatenkantoor (C&D Solicitors / Advocaten)

in het naastgelegen Torrox-Costa als commercieel

medewerkster cq. vertaalster voor Nederlandstalige

cliënten en deze baan bevalt haar uitstekend.

EEN EIGEN RESTAURANT AAN DE ZONNIGE COSTA

Robert en Ariane zijn net dertig als zij hun internetbedrijf in Nederland verkopen. Tegen alle verwachtingen in investeren ze hun geld in een Bagles & Salads restaurant in Nerja, Andalusia.

In het boek Toekomst & Tapas beschrijft Ariane op meeslepende wijze het avontuur dat volgt.

Een absolute must-read voor iedereen met interesse in wonen en/of ondernemen in Spanje.

Toekomst & TapasAriane van Wijk isbn 978 94 61851 000 Uitgeverij Grenzenloos

Te bestellen o.a. via Bol.com Amazon.es Emigratieboek.nl

w w w.emig rat ieb o ek .n l

Toekomst & Tapas

w w w.g renzen lo os .n l

14

Wonen in Frankrijk

Ludique is het pseudoniem van een oud-docent die na zijn pesionering samen

met zijn vrouw Maria (Lief) emigreerde naar Zuidwest-Frankrijk. Het tweetal woont en ‘werkt’ in en rond hun oude boerderij op het Franse platteland. Ludique is een begenadigd verteller/schrijver die anderen laat meegenieten van zijn dagelijkse belevenissen.

Ik zat bij café De Sigaar op het smalle reepje

terras aan de oude gracht. Op de valreep, zeg

maar, want als je niet uitkijkt flikker je zo met

stoel en al de troebele gracht in. Het zou ook

niet de eerste keer zijn. Qua klandizie is dit

café de onbenoemde stiefzoon van sociëteit De

Sleutel waarvan Koos, de uitbater, moe van

het tappen en wars van onbekende gasten die

hem niet aanstonden, de zooi uiteindelijk van

de hand had gedaan. Sedertdien klonteren

diens dakloze stamgasten hier, honderd meter

verderop aan de gracht, als vanzelfsprekend

weer samen. Zo ook ik. Ik smoorde een vredig

pijpje, dronk een glas goede Franse wijn

en staarde weemoedig naar de historische,

tot koopgoot en woonkazernes verbouwde,

pakhuizen aan de overkant. De oude stad is aan

de botox.

“Ha! De weledelgeleerde heer Ludique! Hoe

maakt u het? Het land nog niet uitgebonjourd?”

LudiqueHoezo, Frankrijk?

15

ludique

klonk een bekende stem achter me. Het

was ontegenzeggelijk mijn oude, joviale

schoolmakker Cars.

“Gepermitteerd?” vervolgde Cars wijzend

op een stoeltje waarop hij ook zonder mijn

permissie meteen plaatsnam en aandachtig

een sigaar uit een blikken granaathulsje

tevoorschijn schoof.

“Ik dacht dat je allang rentenierde in La Douche

France?” begon hij met twee vingers een doosje

lucifers uit zijn vestzak peuterend. Cars toont

zich immer sober en ietwat oubollig. Maar,

Cars is Oud Geld en daar houd ik wel van. Die

aristocratische soberheid, goede smaak, stijl en

klasse. Mijn vader had dat ook. De goede man

speelt inmiddels al weer decennia lang harp aan

gindse zijde. God hebbe zijn ziel, vrees ik.

“Ik moet eerst nog een poosje doorwerken,

jongeman. Rentenieren kost geld. Er moet ook

nog een eikenhouten plank onder het stokbrood

komen”, verklaarde ik.

“Vanzelfsprekend, pecunia non olet! Maar,

waarom uitgerekend Frankrijk?” vroeg Cars.

“Welnu, in de zesde klas bij meneer Sanders,

het Hoofd der Katholieke Lagere School

in de Polderstraat alhier, beweerde ik ooit,

vermoedelijk in een ongepaste oprisping van

prepuberaal, quasi interessant gedrag, in het

Franse La Rochelle te zijn geboren. Ik had het

daartoe speciaal van tevoren opgezocht in de

aloude Grote Bosatlas. Vraag me niet waarom”,

memoreerde ik. “Waarom?” vroeg Cars

prompt, genoeglijk grijnzend en een zuinig

trekje van zijn sigaar nemend.

“Geen idee. Maar, het is me altijd

bijgebleven. Ooit zou ik naar Frankrijk

vertrekken.”

“Voila, een ongekend solide basis voor

een weloverwogen emigratie”, stelde Cars

tevreden vast.

“En nu?” vervolgde hij. “Een kapitaal,

monumentaal Maison de Maitre aan de

boulevard van het mondaine La Rochelle

gekocht?” “Ja, zo ongeveer,” zei ik, “maar

dan anders en elders. Lief en ik hebben een

boerderijtje in de Corrèze gekocht. Zuidwest

Frankrijk.”

Cars zakte traag onderuit in zijn stoel en keek

me met een mengeling van spot en medelijden

aan.

“Waarachtig! De metropoliet met de pijp en

witte Panama gaat weldra op klompen per

tractor naar restaurants, terrassen, theaters,

concerten en musea? De raadszaal? Geeft

visionaire lezingen en vlammende colleges

vanaf een aardappelkist op het pittoreske

dorpsplein? Speakers Corner? Ten overstaan

van de volledige lokale bevolking? Alle vijf?”

“Ik ga schrijven, schilderen, musiceren, koken

en wijn.......,” begon ik.

“Natuurlijk, wie niet?” sprak Cars op de

begripvolle toon van een verpleegkundige.

“Die romantische ambitie lijkt me

welhaast epidemisch onder aspirant

16

Wonen in Frankrijk

gepensioneerden met emigratieneigingen. Met

name richting Frankrijk. Maar vertel eens, een

boerderijtje, oud en authentiek zeker?”

“Nou, het zijn eigenlijk twee aan elkaar gebakken

stulpjes. Het ene is van rond 1730 en het ander

van pakweg 1890. Afgeblust met een kolossale

schuur en gelardeerd met nog enkele andere

ongeregelde natuurstenen optrekjes”, schetste ik.

“Ik zie het helemaal voor me. Een authentieke

bouwval dus. Een charmante ruïne. Daar zijn

uitermate populaire televisieprogramma’s over

gemaakt, weet je dat? Kostelijk amusement, puur

leedvermaak! Hoge kijkcijfers. Wanneer word je

opgenomen?” schaterde Cars.

“Toegegeven, met enkel wassen en watergolven

redden we het niet. Er is wat werk aan, maar

ook nu al behoorlijk bewoonbaar. Habitable,

zogezegd!”

“Ik begrijp het, dat wordt klussen tot je er dood

bij neervalt”, stelde Cars vast. “Zeker ook nog een

halve provincie aan eigen grazige weiden, bos,

heide en duinen er omheen?”

“Welnee, we zijn bescheiden. Nog geen halve

hectare, beste jongen. Veel te bewerkelijk

allemaal, al die hectares. En vergeet de grond-

belasting niet. Heb jij veel tuin bij jouw huis,

jongen?” “Vierenzestig grindtegels en dat acht

ik ruimschoots voldoende. We kunnen er op

schaken. Ik zit niet op extra werk te wachten. Een

tuin is om te vertoeven, niet om te boeten”, sprak

Cars.

“Ik bedoel maar”, beaamde ik. “Asfalteren is ook

een optie. Maar afijn, over veertien dagen rol ik

weer richting Corrèze.”

“En jouw Lief, jongeheer Ludique, zij volgt je

blindelings in dit avontuur? In deze platte-

landsdwaling, deze agrarische valkuil met

ongekend panoramisch vergezicht?”

“Nee, is mij zelfs voorgegaan. Lief woont er al!”

“Wat vertel je me nu?” vroeg Cars verbijsterd.

“Zij werkt toch op nationaal niveau voor een

bekende Zweedse rommelmarkt?” “Onvoltooid

verleden tijd! Je weet, in mijn metier worden

de ongewoon talrijke vakanties hinderlijk

onderbroken door het werk. En Lief wilde

rond Kerst en Nieuwjaar ook graag weer twee

of drie weekjes mee kunnen naar Frankrijk.

Maar volgens haar knäckebrödheer was dat

uitgesloten, volstrekt onmogelijk!” lichtte ik toe.

“En die man zei dat hardop? Tegen Lief? Dat lijkt

me zelfs voor een multinational een dwaling.”

“Precies! Lief heeft het kereltje op diplomatieke

toon toegevoegd dat NIETS onmogelijk is en

de man, ter illustratie van haar standpunt, op

diens eigen positie gewezen. Zoiets van ‘Niets

is onmogelijk! Jij werkt hier toch ook, halve

gladiool?’ Vervolgens heeft ze ter plekke haar

ontslag genomen en is per direct naar Frankrijk

vertrokken”, verhaalde ik.

“Hoe kan dat nou? Hanteren ze in

Zweedseland geen opzegtermijn?” vroeg Cars

beroepshalve. Hij grossiert namelijk in creatief

boekhouden en het boetseren van onwerkbare

arbeidsvoorwaarden. Cars is accountant of iets

dergelijks. “Jawel, die Elanders wel, maar Lief

niet. Die schudde nonchalant een tegoed van

748 vrije dagen uit haar mouw en kon aldus per

onmiddellijk, direct en meteen vertrekken”, legde

ik uit.

“En jullie kinderen dan?” vroeg Cars.

“Die werken daar niet, goede vrind”, merkte ik

guitig op.

“Nee, ik bedoel, blijven die hier straks alleen

achter?” hervatte Cars een weinig bekommerd.

“Ja, uiteraard! Wij zijn toch geen hangplek voor

jong volwassenen? Die hebben elk hun eigen

leven, net als wij. Die laten toch waarachtig

ook geen carrière in Timboektoe schieten om

17

bij ons in de buurt te blijven? Frankrijk, amper

een dagje rijden. Waar hebben we het over?”

sprak ik lichtelijk geïrriteerd. Die vraag wordt

ons veelvuldig gesteld. Een discussie op dikwijls

verwijtende toon.

“Tja, allemaal leuk en aardig, maar wat als

er straks kleinkinderen komen, Grandpère

Ludique?” sprak Cars met een uitdagende blik in

zijn ogen.

“Van hetzelfde laken een pak, beste kerel. Wij zijn

dan weliswaar de trotse grootouders, maar niet de

ouders. Zelfs niet plaatsvervangend en evenmin

het geagendeerd bankstel of de overboekte,

voorgeprogrammeerde oppascentrale. Geen

kinderdagverblijf. Wij piekeren daar niet over.

Wij hebben ons eigen leven!”

“Zo!” riep Cars, zoals iemand iets kordaat

beëindigt of afrondt en dat met kracht benadrukt.

Hij bleef vervolgens een poosje stil en lichtelijk

vertwijfeld over de gracht staren.

“Geschokt?” vroeg ik, hem voorzichtig boven zijn

waterige overpeinzingen uit tillend.

“Nee, wij hebben immers geen broedsels, maar

ik zie de groot- ouders om me heen toch meestal

wel degelijk full time en van harte vrijwillig in

die rol stappen”, betoogde Cars. “Jullie vol- doen

weer eens niet aan de heersende norm. Maar, we

spreken elkaar nog wel als jullie eenmaal opa en

oma zijn.”

“We zullen zien. Kom maar eens langs in

Frankrijk, jullie zijn van harte welkom!” sprak ik

inviterend.

“Kom maar eens langs?!” echode Cars

schaterlachend. “Ha, laat me niet lachen!

Iedereen om je heen maar lukraak meteen

uitnodigen om ‘langs te komen’ is de ultieme

beginnersfout van de emigrant!”

“Mijn uitnodiging was louter retorisch

goede vriend, jij komt immers sowieso niet”,

protesteerde ik.

“Nee, dat klopt! Maar al die andere genodigden

komen wel degelijk! Voordat je het in de gaten

hebt ben je bij jezelf op visite.

Staat het erf alle vakanties en feestdagen vol

tenten, caravans en kampeerauto’s en zijn al

jullie bedden, toiletten en badkamers permanent

bezet! Is je wijnkelder leeg, je zwembad vol

en de diepvries geplunderd en sta je dag en

nacht te barbecueën. Let op mijn woorden! Een

onstuitbare polonaise!”

“Wij weten dat, beste jongen”, zuchtte ik quasi

vermoeid. “Natuurlijk, wie niet?” lachte Cars

terwijl hij opstond en me de hand reikte. “Ik moet

er vandoor. We zien elkander vast nog wel weer

eens.”

Cars vertrok en hield even verderop de

serveerster staande. “Geef de weledelgeleerde

heer Ludique nog een glas van je allerbeste

Franse wijn. Droog en wit.”

Ik keek Cars na terwijl hij over de brug langszij de

pakuizen naar huis slenterde.

Een paar weken later zaten Lief en ik op

het terras van het café op Place d’Horloge

in het naburige Lubersac. Ik smoorde een

allervriendelijkst pijpje en dronk mijn geliefde

amberkleurige, schuimende Cors. Lief nipte

aan een rondborstige, romige cap- puccino

en bladerde nieuwsgierig door ons lijfblad

‘Antiquités & Brocante’.

“We hebben een e-mailtje van Trabantje

binnengehengeld. Jerom en zij hebben

een tweedehands opvouwklapcaravange-

valwagending of zoiets gekocht.”

“Ah, een opvouwbare sleurhut voor achter de

automobiel! Nou, dat is leuk!” zei ik.

ludique

18

“Ze komen van de zomer bij ons kamperen met dat

geval”, vervolgde Lief dromerig.

“Leuk!” bevestigde ik verheugd. Trabantje, onze

jongste dochter, is mijn allerliefste oogappeltje.

We bestelden nog een Cors en een speciaal, lekker

koel roseetje uit Bourgondië. De allerbeste. Op een

terras in de Franse voor- jaarszon speelt geld geen

rol.

“Hun vrienden Tjekko en Bas komen ook”,

vervolgde Lief. “Met hun vriendinnen en een

jonger zusje. Ze nemen tenten mee. Robin komt

een weekje later ook. Samen met Jut en Jul en

chef kok Jonathan. Dat ene zusje, ik ben d’r naam

even kwijt, wordt later weer opgehaald door

haar ouders. Die komen met de camper terug uit

Portugal en blijven hier dan nog een paar dagen.

Oh ja, Bets en Geert gaan in de zomer met de

zijspan naar Bordeaux. Die wippen heen en terug

even bij ons aan”, somde Lief doodgemoedereerd

op.”

“Dus erf en huis raken overbevolkt”, zuchtte ik met

een hoogst verontruste blik in de ogen. “Dat was

‘t?” voegde ik er wanhopig aan toe.

“Eh, ja!” antwoordde Lief na enig diep en

moeizaam nadenken geruststellend.

“Godzijdank!” verzuchtte ik mompelend.

We dronken een poosje stil zwijgend voor ons uit

starend.

“Oh nee, toch niet! Dat vergat ik je bijna te

vertellen. Cars belde vanmorgen”, hervatte Lief

ineens.

“Cars?! Mijn oude schoolmakker?” riep ik

stomverbaasd want die heb ik van mijn leven nog

nooit aan de telefoon gehad.

“Ja, hij komt morgenmiddag en blijft een paar

dagen logeren”, verduidelijkte Lief.

“Cars komt hier naartoe?”

“Ja, je had hem uitgenodigd zei ie. Leuk hè?!

“Godsakkemejuutje”, mompelde ik.

“Of jij hem morgen in Limoges van het station wil

oppikken. Ik heb gezegd dat dat goed was.”

“Die vuile, valse smeerlap!” siste ik.

Wie van Frankrijk en het Franse leven

houdt of wie overweegt om zelf een huis

in Frankrijk aan te schaffen, is ‘Hilarisch

Frankrijk’ absolute verplichte leeskost.

Hilarisch FrankrijkHoe wij vertrokken

ludique le Vert

UItgeverij GrenzenloosISBN 9789461851024

Prijs € 16,95

o.a. te koop bij: Bol.com en Emigratieboek.nl

Wonen in Frankrijk

19

Elke laatste vrijdag van de maand verschijnt er

een nieuwe editie van Grenzenloos Magazine.

Maar wist u al dat Grenzenloos Magazine dagelijks

actueel interessant nieuws publiceert via Facebook

en Twitter? Speciaal uitgezocht voor (potentiele)

emigranten, expats en bezitters van een tweede

huis over de grens. Nieuws waarmee u op de

hoogte blijft van de laatste ontwikkelingen die ook

voor u belangrijk kunnen zijn.

Wanneer u de Grenzenloos Magazine Facebook

pagina liked blijft u dagelijks op de hoogte van al

het belangrijke ‘grenzenloos’ nieuws. U vindt de

pagina op dit adres:

www.facebook.com/grenzenloosmagazine

Daarnaast rapporteert Grenzenloos Magazine al

het actuele nieuws ook op Twitter. Volg ons dus

ook daar.

https://twitter.com/GrenzenloosMag

greNzeNloos magazine op facebook en twitter

Facebook

20

Grenzenloos uitzicht

21Foto: A. Ruiz

22

Parijs

Ferry van der Vliet geniet een steeds grotere

bekendheid dankzij de unieke wijze waarop

hij in staat is om de sfeer van Parijs uit te

beelden in zwart/wit foto’s. Zijn bijdragen in het

boek ‘Parisiennes herken je aan hun benen’ van

auteur Andy Arnts, waren daar het voorbeeld

van. Grenzenloos Magazine vroeg Ferry naar

het ontstaan van zijn band.

Hoe is jouw liefde voor Parijs ontstaan?

Vanaf 1968 heb ik tien jaar gewerkt bij KLM

Aerocarto als fotograaf-cameraman. In die tijd

was vliegen naar Parijs heen en terug voor 45

gulden erg goedkoop. Daar heb ik dan ook vaak

gebruik van gemaakt, even op en neer naar

Parijs. Ik heb iets met grote steden en bij Parijs

was het liefde op het eerste gezicht.

Wat heeft Parijs voor jou meer dan

bijvoorbeeld Londen, Rome of Berlijn?

Zowel London, Rome en Berlijn hebben hun

eigen sfeer. Maar Parijs heeft meer. ‘Grandeur’

is het woord wat mij als eerste te binnenschiet.

Parijs is een stad die alles in overvloed heeft:

grootsheid en glorie, rijkdom en macht, traditie

en temperament, esprit en nonchalance, ‘Savoir

Vivre’.

Is je fotografie een voortvloeisel uit je

beroep of is het een uit de hand gelopen

hobby?

In 1968 heb ik van mijn hobby mijn vak

gemaakt, totdat je bemerkt dat het dan je hobby

niet meer is. Na tien jaar besloot ik een andere

richting te kiezen en ben ik het verkoopvak in

liefde Voor parijs fotograaf ferry van der vliet

23

Ferry van der Vliet

gegaan. Na veertig jaar te hebben gewerkt kreeg

ik de kans om te stoppen met werken. toen heb

ik de fotografie als hobby weer omarmt en toen

ben ik mijn passie voor Parijs gaan vormgeven

met mijn weblog ‘Paris FvdV’, waarvoor ik het

overgrote deel van de fotografie zelf verzorg.

Hoe vaak ben je per jaar in Parijs/

Frankrijk?

Gemiddeld zo’n zes keer per jaar. Door het vele

leeswerk over Parijs, ik bezit zo’n 200 boeken

over deze stad, het browsen over het internet

kom ik altijd wel wat tegen dat ik niet wist of

nog niet ontdekt had. Gewapend met een ‘To

Do list’ van vaak 6 á 7 A4-tjes ga ik dan Parijs

in. Ongelofelijk wat je bij dit soort bijzondere

ontdekkingstochten nog méér tegenkomt.

Heb je ooit overwogen om te emigreren

naar Frankrijk?

Mijn drukke baan van 60 tot 70 uur in de week

liet dat niet toe. Wel heb ik ooit overwogen om

een pied à terre te nemen in Parijs, maar was

ook weer bang voor het gegeven; het bezit van

de zaak is het einde van het vermaak.

Je bent verantwoordelijk voor een deel

van de schitterende foto’s in het laatste

boek van Andy Arnts. Kenden jullie

elkaar al voor de totstandkoming van dit

boek?

Andy en ik hebben elkaar leren kennen via het

internet door onze voorliefde voor Parijs. Voor

het blad En Route, waar hij hoofdredacteur

van is, heeft hij mij eens gevraagd om

fotoreportages te verzorgen. Onze eerste

24

Parijs

persoonlijke ontmoeting was bij een van

de eerste brainstorm sessies voor zijn boek

Parisiennes herken je aan hun benen.

Al je fotowerk bestaat uit zwart/wit

opnamen. Waarom heb je hier zo bewust

en radicaal voor gekozen?

Simpel; kleur leidt af. Foto’s worden krachtiger

in zwart-wit. Bovendien geeft het ook de

nostalgie weer die zo mooi past bij de Franse

hoofdstad.

Als je drie foto’s uit je collectie zou

moeten kiezen die voor jou het meest

betekenen, welke zouden dat dan zijn, en

wat is het verhaal achter die foto’s?

Wat een moeilijke vraag en een moeilijke

keuze. Sta mij toe dat ik smokkel en hierbij

drie pagina’s neem uit mijn fotoboek Parijs

Verticaal. Dat boek vol met foto’s, in het

formaat 1:3, is niet slechts een verzameling

foto’s van de mooiste plekken in de stad; het

is bedoeld als een uitnodiging om te dromen,

te genieten van een tijdloze reis, en een

mogelijkheid om jezelf te verliezen in een

prachtig avontuur, vol schoonheid en emoties.

Je te laten verleiden door de charmes van

Parijs.

Je website paris-fvdv.blogspot.nl trekt

enorme aantallen bezoekers. Hoe

verklaar je dit?

Dit is niet van de ene op de andere dag

gekomen. Sinds april 2011 ben ik nu bezig

met mijn weblog Paris FvdV. Ik dwing mijzelf

25

Ferry van der Vliet

om minimaal eenmaal per week een blog te

schrijven. In mijn blog beschrijf ik wat je niet

kunt vinden in de honderden toeristenboeken

die vaak schrijven over dezelfde hoogtepunten

van deze magnifieke stad. In mijn blogs vindt

je meer actualiteit. Ik neem mijn lezers mee

buiten de gebaande paden, langs ‘verborgen

schatten’. Zo maken zij kennis met het Parijse

leven. Mijn blog staat vol met insider tips en de

mooiste complete wandelingen. Mijn lezers wil

ik het gevoel geven dat zij worden rondgeleid

door een bevriende gids.

Heb je nog een tip voor onze lezers die

deze zomer Parijs aandoen? Welke plek

zouden ze moeten bezoeken om het

‘echte’ Parijs te ervaren?

Poeh, hoeveel tijd heb je? Het is jammer dat

de vluchtige bezoeker, die een bezoek brengt

aan Montmartre, nog steeds niet verder komt

dan de Place du Tertre en het plein voor de

Basiliek, gewijd aan het Heilig Hart; de Sacré

Cœur. Maar ze zouden eens de moeite moeten

nemen om langs een van de tientallen hobbelige

straatjes of via de vele trappen naar beneden te

wandelen. Naar bijvoorbeeld de rue Lepic, de

rue Caulaincourt, rue du Chevalier de la Barre,

rue Foyatier of de rue Marcadet. Daar vormt elk

huizenblok een onafhankelijke eenheid. Vaak

met een eigen bakker, slager of een épicerie,

kruidenierswinkel en natuurlijk veel eigen cafés.

Het eigenzinnige karakter van Montmartre is

goed te zien als we de moeite nemen om buiten

de gebaande toeristische paden te treden.

26

Bekijk Parijs eens vanuit een ander hoogtepunt

als de Eiffeltoren en de Tour Montparnasse

en het is nog gratis ook. Vanuit het Parc de

Belleville bovenaan de rue de Piat of vanuit

de Butte Bergeyre. De beide terrassen van

de warenhuizen Printemps en Galeries La

Fayette bieden ook weer een prachtig uitzicht

op Montmartre en de zuidkant van Parijs. Een

absolute must is opstijgen in de luchtballon van

Air de Paris in het Parc André Citroën. Zweven

op 150 meter hoogte en dat voor slechts € 12 per

persoon.

Breng een bezoek op zondag aan de mooiste

biologische markt van Parijs de Marché

Biologique du boulevard Raspail of heerlijk

lunchen tussen alle marktkramen, verser kan

het niet, de Marché des Enfants-Rouges, aan de

rue de Bretagne 39.

Zo kan ik nog een hele tijd doorgaan maar de

beste tip is gewoon mijn weblog Paris FvdV

bezoeken en te zoeken op arrondissement of

op onderwerp. Bijvoorbeeld op het trefwoord

‘wandelingen’, daar vindt je 43 omschreven

wandelingen die je brengen naar de mooiste

plekken van Parijs.

Zie: paris-fvdv.blogspot.nl

Parijs

27

Parisisennes herken je aan hun benenmet 5,- euro korting!

Met Parisiennes herken je aan hun benen lanceert En Route hoofdredacteur Andy Arnts opnieuw een prachtige verzameling verhalen, die niet alleen zijn liefde voor Frankrijk en Parijs kenmerken, maar vooral getuigen van zijn rijke fantasie, aanstekelijke humor en buitengewone verteltalent. De bundel is bovendien verfraaid met schitterende zwartwit foto’s van de bekende fotograaf Ferry van der Vliet.

Als speciale aanbieding voor Grenzenloos lezers geeft Emigratieboek.nl nu maar liefst 5

euro korting op deze prachtige bundel!

Ga naar Emigratieboek.nl en geef bij het afrekenen de code 6792011 in.

U betaalt dan slechts €11,95 ipv €16,95.

Uiteraard verstuurd Emigratieboek.nl ook naar het buitenland.

“Heb net het nieuwe boek van Andy Arnts (Parisiennes herken je aan hun benen) in een keer uitgelezen. Een aanrader voor elke Parijs en Frankrijkliefhebber!”

- Femke Wolthuis (NOS Journaal) -

www.emigratieboek.nl

grenzenloos Actie emigratieboek.nl

28

Italie

Als nieuwe columnist over het leven als expat

in Italië zal ik hier regelmatig verslag doen

van onze vroegere en huidige belevenissen in dit

mooie land. Ik ben Stef Smulders, geboren in

1960, getrouwd met man Nico (jaargang 1951) en

medebaasje van ons een jaar oude Italiaanse teefje

Joia.

Sinds 2008 wonen we in de mooie Oltrepò Pavese,

een groot maar onbekend wijnbouwgebied in

Lombardije, 60 km ten zuiden van Milaan. We

zijn hier in 2009 met ons B&B begonnen, onder

de naam Villa I Due Padroni. Over het hoe en

waarom van deze naam (niet moeilijk te raden)

en de ontstaansgeschiedenis van ons bed-and-

breakfast (het emigreren, de zoektocht naar een

huis, het koopproces, de verbouwingsperiode) heb

ik heel recent een boek geschreven, onder de titel

Italiaanse Toestanden - Leven en overleven in

Italië.

Het gebied waar wij wonen, ligt aan de overkant

van de rivier de Po, vanuit het historische

universiteitsstadje Pavia gezien tenminste. Aan

de zuidkant van de rivier dus en men zegt wel

dat het gebied, heel toepasselijk, de vorm van

een druiventros heeft. Als een wig ligt het gebied

ingeklemd tussen de provincie Alessandria van

italië uNpluggedsjef smulders

29

Piemonte en de provincie Piacenza van Emilia-

Romagna. In de loop van de geschiedenis is

de Oltrepò nogal eens gewisseld van ‘eigenaar’

en het heet in de oude volksmond ook nog wel

‘ Vecchio Piemonte’, Oud Piemonte. Voor het

overgrote deel is het gebied heuvelachtig, naar

het zuiden toe, aan de grens met Ligurië, is het

zelfs bergachtig te noemen, waar hoogtes van

1500 m en meer bereikt worden. Van noord

naar zuid doorsnijden bergbeekjes door de

verschillende dalen die zich gevormd hebben:

Valle Staffora, Valle Coppa, Valle Scuropasso,

Valle Versa.

Wijnbouw is de cultuur van de streek.

De Oltrepò is zelfs een van de grootste

wijngebieden van heel Italië, hoewel het vrij

onbekend is, niet alleen in het buitenland,

maar ook in Italië zelf. De meeste wijn was

en is traditiegetrouw voor eigen gebruik en

voor de grote Milanese markt. Bovendien

werden de druiven van de hier het meest

verbouwde Pinot Nero aan producenten

van ‘spumante’ wijnen uit andere regio’s

verkocht. Men heeft altijd weinig gedaan

aan zelfpromotie of aan publiciteit van het

gebied. Het laatste decennium is er gelukkig

verandering gaande door de opkomst van

kleine kwaliteitsproducenten, die zich ook

op de export richten. Het bijzonder van het

gebied zijn de lokale mousserende wijnen, de

“vivace”, “frizzante” en dus ook “spumante”

champagnoise wijnen. De meest beroemde

lokale wijn, de Bonarda is jong en fruitig, maar

niet zoet, in tegenstelling tot de Lambrusco

bijvoorbeeld. Een lokale, meer klassieke wijn

is de Buttafuoco, waarvan de productie is

beperkt tot een klein gebied in het noorden van

de Oltrepò. Maar ook van de Pinot Nero druif

wordt “gewone” wijn gemaakt, zowel rood (vaak

gerijpt op eiken) als rosé en wit. Een deel van

de streek staat bekend om zijn Riesling wijn.

Een typische zoete rode wijn van het gebied is

de Sangue di Giuda. Er zijn meer dan honderd

locale wijnproducenten bij wie de liefhebber

zelfs onaangekondigd kan langsgaan om te

proeven en een rondleiding te krijgen.

Doordat het toerisme zich hier nog nauwelijks

heeft ontwikkeld, zul je als een van de weinige

bezoekers uit het buitenland overal met

verbazing en gastvrijheid worden ontvangen

bij de vele restaurantjes en agriturismo’s die

de Oltrepò rijk is. De mensen zijn enthousiast

om je van dienst te zijn en serveren je graag

hun lokale traditionele gerechten die het

gebied kent. Het eten dat wordt geserveerd

is het voedsel dat Italianen willen eten, het

moet “mama” kwaliteit hebben! De prijzen

zijn belachelijk laag. Regionale gerechten zijn

eenvoudig maar zeer effectief. Met behulp

van de seizoensgebonden ingrediënten, zoals

paddenstoelen en truffels en het vlees van

konijnen, wilde zwijnen en dergelijke, worden

heerlijke gerechten bereid. Een evenement om

niet te missen is de typische zondagslunch,

de pranzo di domenica waarin alle

gangen van het Italiaanse

menu (antipasti, primi,

secondi, contorni,

dolci) langskomen,

soms zelfs twee

keer. Een dergelijke

lunch duurt de hele

middag en is een echt

familiegebeuren waarbij

Column

30

Italie

alle generaties van jong tot oud in hun paasbest

gekleed.

De Oltrepò Pavese biedt rust en stilte (tijdens een

wandeling in de wijngaarden bijvoorbeeld) en deze

is vaak overweldigend. Het leven heeft nog steeds

een langzaam tempo, en de lokale bevolking leeft

min of meer op dezelfde manier hun voorouders :

druiven verbouwen is een werk dat de seizoenen

volgt, jaar na jaar, generatie na generatie. De

meeste van de wijnboeren wonen hier al sinds de

Middeleeuwen. We noemen het Italië dat je hier

nog vindt dan ook zelf “Italië Unplugged”.

De Oltrepò biedt naast de wijn, het eten en de rust

ook prachtige vergezichten, middeleeuwse dorpjes

en kastelen. Wat dat betreft doet dit gebied niet

voor andere, toeristisch meer bekende gebieden

van Italië onder. Als bezoeker kun je hier naar

hartenlust wandelen (dwars door de wijngaarden),

fietsen (mountainbiken) en mooie autoroutes

maken. Tenslotte zijn ook een aantal interessante

steden zoals Milaan, Parma en Genua niet ver weg

en kan er met gemak van een dagje Middellandse

Zee genoten worden (Portofino, Camogli).

Tekst en foto’s: Stef Smulders

www.duepadroni.it

info@duepadroni.it

Italiaanse toestanden

Humoristische korte verhalen over het

emigreren naar Italië en de kennismaking met

tal van karakteristieke Italianen.

Vijf jaar na de emigratie, doet de Sjef Smulders

verslag van zijn belevenissen in tientallen

verhalen waarin evenzovele problemen op geheel

Italiaanse wijze worden opgelost, wat vaak tot

humoristische taferelen leidt.

Het kopen en verbouwen van een huis, het

importeren en laten keuren van een auto, het

afsluiten van een verzekering: het levert allerlei

moeilijkheden op, die vaak op verrassende

manier tot een oplossing komen.

Te koop o.a. via Bol.com

31

32

Het volgende nummer van Grenzenloos Magazine verschijnt op 29 augustus

Schrijf u in op Grenzenloos.nl om op de dag van uitkomen een e-mail als herinnering te krijgen.

GIDSEN TAALCURSUSSEN ERVARINGSVERHALEN

Kijk regelmatig op Emigratieboek.nl en ontvang ook onze wekelijkse nieuwsbrief Volg ons op Twitter (@emigratieboek) en Facebook (fb.com/emigratieboek)

Emigratieboek.nlBOEKHANDEL VOOR LANDVERHUIZERS