GOUVERNEUR VAN...

G O U V E R N E U R V A N

NEDERLANDS-NIEUW-GUINEA

No.

Bijlage(n) :

Onderwerp :

Zeer Geheia/Persoonlijk Kabinet 2.50.16/274/2 (2% 3 (no's 3, 4 en 5) 53/9 4 3 Politiek verslag Nederlands- Nieuw-Guinea over november en december 1961

\ t(/l (pJJ/"~ Zijne Excellentie JMJ- Aan :

de Staatssecretaris van Binnenlandse Zaken Plein I 's-Gravenhage i

Ik heb de eer Uwer Excellentie hiernevens een drietal exem- li: het Hoofd ~ van de Centrale -- _. - plaren aan te bieden van het doo

Veiligheidsdienst ingediende Politiek verslag Nederlanas- Nieuw-Guinea over de maanden november en december 1961.

De Gouver eur a Nederlands-Nieuw-Guinea P' \ n

http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/NIB50-63/Document/5278Kenmerk: GNG kab. 2.50.16/274/2 zeer geheim persoonlijk.© NA, archief Minkol., dossierarchief ministerie van Koloniën en opvolgers 1945-1, 11181

V E R S L A G

over de maanden

November - Deoember 1961

No. 3 '


CENTRALE VEILIGEEIDSDIENST -- e

IT\jHOTm:

I n l e i d i n g

Hoofdstuk

-1--

Hoof ds-hik

I

I1

Hoofdstuk I11

Hoofdstuk I V

A f d e l i n g Holland!-a -- Algene en P a r t a i Papoea RTerdeka DemokratiSche V o l k s p a r t i j Parna P r o - F 3 , I . a c t i v i t e i t e n Redevoer ing Soekarno op 19 december-

b l z , 1 1 2 3 3 5

:I

tt

1)

I t

I 1

A f d e l i n g Geelv inkbza i en C e n t r a a l Nieuw-Guinea 8 Algemeen It

P r o - R , I . a c t i v i t e i t e n 9 Schoutene i landen I t

9 Ja p e n -'Jar o p e n P s r t e i Kemerdekaan Indoi ies ia I r i a n (P .$ , I .I ) 10

A f d e li n

11---- -1-....

I1

We s t Ni euw-Gui - ~ . . " _-.- n e a

Algemeen I' 1 2 Subvers ieve a c - t i v i t e i t e n It 1.2

De Landsvlag It 16

I l l e g a a l v e r t r e k n a w Indones i ë 'I 1)

F e i t e n en ge ruch ten ror ,d de " S o r o n g - i n f i l t r a t i e 'I b l z . 1 4 .

Geruchten over nieuwe i n f i l t r a t i e s 'I 15

Demons t r a t i e s van autoc1:itone z i j d e I t i7 S k e m i n g I n d o n e s i S r s I' 18

Afde l ing Pakfck Algemeen R e a c t i c s m.b. t .

Fakf ak Kainiana

R e a c t i e s a . b . t e Fakf ak Kainiana

dc

de

" 21

I t 21 24

It 25 It 25

i n s t e l l i n g van de Laudsvlr?gtl

r e d e van Soekarno

P r o - R . 1 . a c t i v i t c i t s n It 26 Gcrakan R a k j a t I r i a n Bzrat ( G R I B ) 18 2 6 P a r t a i Pemuda Indones i a I' 27 B t r i c h t e n omtrent s m w c z i g h c i d v m i n f i l t r z n t k n 27 Indones i sche t h u i s v z z r d e r s 28


Hoofdstuk v

Ho o f d s t u k VI

A f d e l i n g Zuid Nieuw-Guinea Algemeen P r o - R . I . a c t i v i t e i t e n

-

Indones i ë Alg s m e en It

M i n i s t e r Subandrio over de I r i u n Barat kwes t i e I t

Nasut ion en I r i a n Barat 11

De "Dewan Pcr tahanan Nttsional" !I

Ui t sp raken e n maa t r ege len van Soekarno I1

"Komando t é r t i n g g i o-perasi pembebasan I r i a n Bara t li Het "komando r a k j a t " I t

Maatregelen i n h e t raam vEn de bev r i jd i r lg van ' T r i an &.rat 'I !I

Opri c h t i n g van de " P r o p i n s i I r i a n Barat I t

(Nieuwe s t i j l ) h e t "Komando rnandalait en h e t " P a n i t i a m o b i l i s a s i Urnurn" tt

Indones i sche rad iopropaganda It

31

31 33 34 34

35 36

3ij,

3 s 40


I n l e i d inq

De p l e c h t i g h e i d , waarwi j o p 1 december de Lands- v l ag voor h e t e e r s t o f f i c i ë e l werd gehesen , werd ne rgens door i n c i d e n t e n v e r s t o o r d . . H ie r en d a a r waren door p ro - Indones i sche e l e i s m t e n weï plannen genaakt tol; een teGen- d e m o n s t r a t i e , doch e n i g e ui . t :voering i s h i e r a a n n i e t gegeven. H i e r b i j z a l b e p a z l d als rem hebber, gewerkt de evc'r- t u i g i n g , d a t deze e l e n e n t e n z i c h vc"r i n de miniierheid v o e l den , zoda t zij bevreesd wzren metter i iand van hun o v e r t u i - g i n g b l i j k t e geven. Geen enke le inelding werd ontvwngen, d a t e r g e n s o p Neder lands Nieuw-Guinea o p d i e datum de rood-wi t te vlag werd u i t g e s t o k e n .

De a g r e s s i e v e houding vzn I n d o n e s i ë , z i c h n a n i f e s - t e r e n d e i n r edevoe r ingen van d e Indones i eche mzchth?bbers waarin m e t geweld t e g e n Nederlands Nieuw- k i n e a wordt ge- d r e i g d en i n b e r i c h t e n over oo r logsvoorbe re id ingen dac r t e l a n d e , h e e f t n i e t n a g e l a t e n liaar s t empe l t e drukken o p de stemming van d e d i v e r s e bevolk ingsgroepen h i e r t e lunde

Te H o l l a n d i a en omgeving en i n BLanokwnri werden aznwk ,i z ingen ve rk regen ovcr groepsvorming onder s u b v e r s i e - ve elementen

Te Tlanokwari en Sorong werden van au toch tone z i j d e d e m o n s t r a t i e s gehouden , wsarbi j de Indones i sche eisen wcr- den af gewezen o

Pro-Indoncs ische p o l i t i e k e o r g a n i s a t i e s , t .w.de P . K . I . I . o p Japan cn d c Ú . R . I . 3 . te Faki'nk, t r a d e n i n d e o penbaarhG i d .

I n v e r s l a g p e r i o d e konden de nog v o o r t v l u c h t i g e dee lnemers a m de Soron,;i i n f i i t r a t i e - met uitAonderi; ig van C l r i s LOPPIE3 - worden opgcspoord en g e a r r e s t e m d .


HOOFDSTUK 7.- I

i

Algemeen

I n v e r s l a g p e r i o d e vonden twee g e b e u r t e n i s s e n p l a a t s d i e de gemoederen i n H o l l a n d i c i n beweging k r a c h t e n n l . h e t h i j s e n v m de v l ag van Papoea-Barat op 1 december 1961 en de r e d e v o e r i n g van Soekarno op 19 december 1961.

r e e d s g e s i g n a l e e r d , d a t h e t v e e l a l de S e r o e i e r s z i j n , d i e aansporen t o t d e m o n s t r a t i e s . Op 1 december kwam h e t evenwel ne rgens t o t daadwerke l i j ke o r d e v e r s t o r i n g .

B l i jkbaar t e r o n d e r s t r e p i n g van d e o p v a t t i n g van de P a r n a , d a t h e t i nvoe ren van een l a n d s v l a g geen inhoud had a l s d i t n i e t gesaa-d g i n g met o m f h a n k e l i j k h e i d , s t ak de wnd, v o o r z i t t e i - van deze p o l i t i e k e p a r t i j , E.J.BONBY, o p 1 december wel de Nederlandse -, doch n i e t de l a n d s v l a g u i t .

IE Hollandia-Binnen t r a c h t t e een pro-R.1,gezicde au- t o c h t o o n , d i e onder d e i n v l o e d van s t e r k e drank v e r k e e r d e g de nieuwe v l a s , d i e voor een p a r t i c u l i e r e ivoning wapperde, n e e r t e h a l e n . D i t werd hem e c h t e r door z i j n e i g e n v r i e n - den b e l e t .

De r e d e v o e r i n g van S O E U R N O , hoe a p e s s i - e f en o p h i t - send deze op z i c h zelf ook wzs, b e v a t t e n i e t - n a a r v r i j algemeen werd verwacht - een d i r e k t e o o r l o g s v e r k l a r i n g . De daardoor i n g e t r e d e n ontspamning werd e c h t e r zowel b i j de Nederlandse en Chinesc als b i j de au toch tone Sevol- k ingsgroepen weer t e n i e t gedaan d o o r de d a g e l i j k s t e be- l u i s t e r e n d re igende t a a l van d e Indones i sche mûchtshebbers .

ven van e e n o o r l o g s v e r k l a r i n g i n haar verwacht ingen was t e l e u r g e s t e l d , n e r s t e l d e z i c h spoed ig en h e r v a t t e hazr c o n s p i r a t i e f .gewroet , g e s t e r k t d o o r d e toenemende r a d i o - h e t z e u i t I n d o n e s i ë .

I n h e t maanclverslag ove r ok tobe r 1 9 6 1 werd op b l z , 2

De g r o e p van pro-A.I .gezinden, d i e door h e t u i t b l i j -

FARTAï PAPOEA NERDEKA

De P a r t a i Papoea Merdeka, d i e i n de v o r g k v e r s l a g p e r i o d e werd o p g e r i c h t , gaf o p 27 november 1 9 6 1 een rond- s c h r i j v e n iiit , g e r i c h t a a n a l l e B iakke r s i n Hollandi a e n omgeving, w a a r i n deze werden u i t g e n o d i g d , om t o t de orga- n i s a t i e t o e t e t r e d e n . I n flit r o n d s c h r i j v e n werd rsclarue gemaakt voor de v o o r z i t t e r van d e €.P.Mo l\J.RUl\AAINUM, d o o ~ e r o p t e w i j z e n , d a t d e z e een g e l i j k w a x d i g e o p l e i d i n g h e e f t genoten a l s M.KASIEPO en z e k e r geen n i euwe l ing i s in h e t p o l i t i e k e v l ak . Voor t s i s h i j , i n t e g e n s t e l l i n g t o t l a a t s t - genoemdeP n i e t aan h e t Gouvernement gebonden, zoda t z i j n motieven zGiver z i j n en a l l e e n v o o r t s p r u i t e n u i t een v e r - l angen on l a n d e n v o l k t e d i e n e n . http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/NIB50-63/Document/5278

Kenmerk: GNG kab. 2.50.16/274/2 zeer geheim persoonlijk.© NA, archief Minkol., dossierarchief ministerie van Koloniën en opvolgers 1945-1, 11181

- 2 - Zeer Geheim

I n v e r s l a g p e r i o d e maakte de P,P.PJI. haar p a r t i j p ro - gramrna bekend vmarin a l s voornamis te punten voorkomen Y

1.

2 .

3 .

40

6.

i .

50

~e P.P.N. iii i n 1963 v e r w e z e n l i j k i n g van d e s o u v e r e i - n i t e i - t van Papua-Barat. Het h u i d i g e b e s t u u r s a p p a r a a t moet evenwel b l i j v e n f u n c t i o n e r e n n e t d i e n ve r s t an 'de , d a t n a a s t de Neder- l a n d s e S ~ s t u u r ~ a m b t e n a a r een Eapoea w o r d t a a n g e s t e l d om z i c h i n te werken i n de gang van zaken. T.z.t. z a l h e t l a n d s k i n d de f u n c t i e van z i j n Nederlandse c o l l e g a overnemen. A l s P a p a - B o r a t een souve re ine s taa t i s gevvorderl , moet a a n s l u i t i n g worden gezocht- met hét t h a n s onde i Auvtra- l i s c h bcheer s t a a n d e Papua-Tinzur De P.P.X. z a l s t r e v e n n a a r de to t s tandkoming van een Groot-Blelan. s i s c h e F e d e r a t i e Z i j z a l n i e t d i s c r i m i n e r e n t u s s e n r a s s e n e n odud iens t en , Ople id ingen i n h e t b u i t e n l a n d mocten voor P. I! - l eden mogel i jli worden geniaairt. De P.P.K. z a l bevorde ren , d a t op de s c h o l e n de Engelse t a a l wordt onderwezen e

I l l u s t r a t i c f v o o r d e verwarde denkbeelden , d i e vaak

f , {Ie

z i j n p o l i t i e ~ - ~ ~ a n d e l e n behee r sen i s h e t f e i t , da t N.RUMAI- XTN i n zijn k w a l i t c i t van v o o r z i t t é r vzn d c P.P.K., Iiitdic novcnber CE^ "geloofsbrief", d i e d~ v o o r z i t t e r van de PARNA, H.ViAJOI n a a r Nederland zou nieekri j g e n , mede-onder- tekencie. H i e r i n werd F e s t e l d , d2.t de P.p.lXI. , de DOV.P. en de Par:?a accoord glngen met d e volgende b e g i n s e l e n : a . wanneer de I .andsvlag weTd gEliesen, moest de Nederlandse

b . 'wanneer de l m d s v l a g n i e t gehesen zou worden , hadden de

r e g e r i n g t e v e n s de s o u v e r e i n i t e i t van Papiza-Barat e rken- nen y

p a r t i j iiii geen ver t rouwen meer i n de ??i cuw-Guinea Baad en m o e s t deze r aad worden on'übonden.

Ver4er r i c h t t e RUn:AIWUr;l 02 27 november een b r i e f aan de Res iden t vun Ho l l and ia waarin hij bekend maak@ d . a t de P.P.N., sprekende u i t naam van v e l e Papoca's c r b i j z o n - d e r v e e l p r i j s o p s t e l d e , Gat o o k de E e d e r l a n d e r s o p 1 december, z i j n d e een na . t i ona . l e f e e s t d a g voor de Papocnts, v r i j af zouden l;ri j gen e

T)ETi;I;OEC?ATI S,CHE VOLRSPARTI J - --I-

Van D.V.P.zi,jUe werd i n v e r s l a g p e r i o d e wein ig verno- meno H e t i s a l l e e n bekend, d a t de v o o r z i t t e r A.J.A.RUNTU- dOY een s c h r i j7Jtin r i c h t t e x i n Z i jne E x c e l l e n t i e d e Gouver- neu r n e t de mededel ing , d a t 2e'uVP n i e t a c c o o r d g i n g m e t de ' b e g i n s e l t ? ~ n e c r g e l e s d in d.e f t g e l o o f s b r i e f ' ' van H.WAJGI ( z i e h e t vermelde n i , b . t . de P .p ,M.) . Om d i e r eden land RUNTUI3OY d i t schri j ven dan o o k n i e t mede onder tekend, li H i j v r e e s d e Eii.it d e P a r n a - v o o r z i t t e r lia.rd b e z i g wa,s om Nieuw-Guinea a a n I n d o n e s i ë t e verkopen .


- 3 - Zeer Geheim

Aangetekend z i j , d a t d e s e c r e t a r i s van d e D.V.P. WAROMEY, deze " g e l o o f s b r i e f It w e i h e e f t ge tekend. Een v a s t l i j n i n de D.V.P.-pol i t iek i s d e r h a l v e ook v e r t e zoeken.

PARNA

Op 2 0 november 1 9 6 1 v e r t r o k k e n de P a r n a - v o o r z i t t e y H . W A J O 1 en de s e c r e t a r i s A. IND3Y v o o r s t u d i e n a a r Neder- l a n d . Oorspronkelijk l ag h e t i n d e b e d o e l i n g , d a t Ds. MORI MJZENDI h e t v o o r z i t t e r s c h a p van de p a r t i j zou waar- nemen gedurende de a fwez ighe id van W A J O I . Op e e n op i5 november gehouden b e s t u u r s v e r g a d e r i n g werd e c h t e r b e s l o t e n om h e t N.G.Raadslid E.J .BONAY deze f u n c t i e t e l a t e n ve r - v u l l e n . BONAY zou t i j d e n s c;",cze waarneming worden b i jge- s t a a n door SEFA en DEKEMIAP. De p l a a t s van INDEY werd overgenomen d o o r S. TOKORO o

P r o o R . 1 . a c t i v i t e i t e n

De ge ruch ten ove r d e m o n s t r a t i e s , t e o r g a n i s e r e n t e r ge legenheid van de v l a g h i . j s i n g op 1 dccember,namen i n de e e r s t e helft van v e r s l a g p e r i o d e t o e .

Op v e r s c h i l l e n d e p l a a t s e n e n t i j d s t i p p e n h i e l d e n R. I .gez inden b i j eenkoms ten , waar werd aangespoord om h e t h i j s e n van de l a n d s v l a g t e beantwoorden met l ie t h i j s e n van de R , I . v l a g ; het n e e r h a l e n van de rood-wi t t e k l e u r e n moest desnoods met geweld worden tegengegaan. De i n d r u k werd ve rk regen , d a t w a t deze a c t i e b e t r e f t , e r sp rake was van een g e o r g a n i s e e r d e o p z e t i n d i e r voege, d a t Ho1l.andia w a s v e r d e e l d i n wi jken n e t bepaa lde personen als wijkpropc g a n d i s t e n . Genoemd werden o.a.: Lucas WAJORI voor Kloofkarnp , Bernard NENEPI$T v o o r Pol imac , Abraham KOBOPtIAT v o o r Dok I X , Abdullah BAUW v o o r Hollandia-Binnen, E l i UJOH v o o r K o t a Baroe-Panta i , Ruben NAP0 v o o r S e n t a n i , en P i e t e r KAJ01 voor I f a r .

Behalve d o o r h e t h i j s e n va,n de rood-wi t te vlag, wil- den de R.1.-gezinden hun s o l i d a r i t e i t met I n d o n e s i ë ve rde r kenbaar maken door i n de vroege ochtend van 1 december t e Polimac b i j e e n t e komen om v e r v o l g e n s i n o p t o c h t n a a r h e t N . G.Raadsgebouw t e t r e k k e n onder neevoe r ing van rood-wi t t v laggen en spandoeken.

z i c h weer een nieuwe s u b v e r s i e v e o r g a n i s a t i e aan,, Werd i n h e t v e r s l a g ove r o k t o b e r r e e d s melding gemaakt v a n de op- r i c h t i n g van d e "PARTAI PEKUDA I H I A N " ( b l z . 3 ) t h a n s zouden i n de R , ~ ~ . D , a r b e i d e r s b a r a k t e Sen tan i g e r e g e l d verga- der ingen worden gehouden door een g r o e p e r i n g onder de naam van "BEPUBLIK INDONESIA SERIKAT". Het b e s t u u r van

Zoals g e b r u i k e l i j k i n deze oas tandigheden d i e n d e


- 4 - 3

\

t Het b e s t u u r van deze o r g a n i s a t i e , waarvan tevoreri nimmer sp rake was, zou als v o l g t z i j n samengcs tc ld : v o o r z i t t e r TOELASEKET i..

v i c e - v o o r z i t t e r P i e t e r KAJ01 vo o r l i c h t i ng S a u l OHEE,

Op een vergacler ing , d i ? c p 22 november werd gehoudfin en welke bkzocht werd door 2 3 per sonen , zou P i e t c r K A J O I hebben v e r k l a a r d , da t R . I .So -a fde l ingen zouden worden op- g e r i c h t i n E2erauke Sorong, Fakfak , Seroei en Sarrai H i j spoorde z i j n t o e h o o r d e r s 001, weer aan t o t h e t p l e g r n van v e r z e t , a l s de l a r ld sv lag werd gehesen , omdat deze v l a g ' d o o r v e l e n n i e t werd e rkend. De R . I ,S . e rkende a l . l e e n d e R.I.vlag.

Naest o p h i t s e n d e propaganda werden e r ook m e c r be- zadigde g e l u i d e n gehoord. Zo zou op 15 november 1951 t e n h u i z e van d e e x - p o l i t i e k e d e l i n q u e n t R, J.TEPY een sanen- komst hebben plaats gevonden van o , a . A B D U L L A € I RAUW, Mar- cus KODRAT, Lucas WAJOIBI en een v i j f t a l onbekende Se roe i - e r s . H e t gesp rek g i n g over de lczndsvlag. TEPY a d v i s e e r d e z i j n t o e h o o r d e r s om geen rood-wi t t e vlag -ce h i j s e n , da.ar men de kans liep op a n t - s t a t i e door de p o l i t i e . Men moest z i c h r u s t i g houden i n a fwach t ing van de k o m t v a n de ? , I , t r o e p e n ; vo lgens hem kon men deze t r o e p e n i n j a n u a r i 1962 verwachten. X i j s t e l d e voor om l i e v e r bivaks t e bouwen i n de sagobossen b i j de k a l i BOME t e Hollandia-Binnen, d i e straks, b i j h e t u i t b r e k e n van v i j n n d e l i jkhéden, a l s s c h u i l . plaat ,s voor de gezirmen konden 2ientln. La tLr b l e e k , dz-t TEPY d i t l aa t s te had- voorgesteld als u i t l a a t voor dc opge- wonden gemoederen.

Op de ouùe bes tuu rEpos t t c S e n t a n i zou v o o r t s e e n ze- k e r e A d x i aa n O NDI KEL EU W en ?& ge t o e ho o r d e r s Q c waar s c bu w d hebben t e g e n o v e r h a a s t e s tappen . Men k o n b e t e r rus t igmach- t e n t o t de I n d o n e s i ë r s t o t actie overgingen. Dan zou dt i n v a l l e r s v o l l e d i g h u l p kunnen worden gebloden I n d i t ve rban2 v e r k l a a r d e J O S U A ON31, d a t h i j z i c h voor h e t Papoea-Vri j w i l l i g e r s Korps had opgegeven, j u i s t om s t raks deze h u l p t e kunnen v e r l e n e n . S i j was e c h t e r he- l aa s a fgekeurd .

a a n t a l bekende H . I .p ropagand i s t en , met name R.J.TEPY, TOELASEKET, P i e t L r KAJ01 , Abdullah RAUW, Lucas W A J O R I , E l i UJOH , Abraham KOROL!AT en Ruben NAPO van b c s t u u r s z i j - de gewaarschuwd, z i c h van e v e n t u e l e acnspor ingen t o t v e r - s t o r i n g van de openbare orde t e onthoudcn.

Naar a a n l e i d i n g v a bovenstaande gerucl i ten werd ee i î

Begin decernber deden b i j pro-R.I .gezinden nieuwe g e - r u c h t e n de r o n d e , nl, d a t Indones iscbë spionnen d a o r een oilderzee'Eir i n Kpg. Tablasoefa aan de Tanah 3tern.h b a a i aa.n l a n d waren g e z e t . Een z e k c r e J o o p SO3l'vIISOE v e t ~ o g twee a n d e r e onbekende au tochtoncn zouden naar Dapapre z i j n gegaan, om deze spiorlnen t e 6ntmoeten en h u l p t e b i eden.


L a t e r werd weer vernomen, d a t een v i j f t a l pe r sonen , gek leed i n groene uni form en m e t helmen o p , i n Depapre warën g c c i g n a l e e r d . Z i j zouden bewapend z i j n met k o r t e au tomat i sche wapens en ooh handgrana ten b i j z i c h hcbben.

Het ge ruch t wi lde v e r d e r , d a t d a cormandant Oscar AKIEWI h e B t t e , en d a t h i j v e r g e z e l d ward d o o r twee au toch- t o n e n en twee I n d o n e s i g r s . Dcze AKIEWI zou c h a u f f e u r ge- wees t e i j n van de toenmal ige a s s i s t e n t - r e s i d e n t HOOGLATTG en i n 1947/48 met d e z e f u n c t i o n a r i s n a a r Indones i e z i j n meegegaan. H i j zou l a t e r als m i l i t a i r gediend hebben b i j he t Papoea-Sata l jon en getro.uwd z i j n met een Jongere zus- t e r van M a r t i n I R X Y .

I n ?.e avond. van 10 december o n t v i n g Ge p o l i t i c Een . K E ~ - d ing , d 2 t Oscar AKIEWI v e t d r i e au tochtonen en e e n Indone- s i ë r p e r "combi" v a n u i t Sen-kani n a a r de s t a d s w i j k "Noord- w i jk" zou z i j n ge reden , met h e t p l a n cin h e t t e r r e i n rond d.e woning van de Gouverneur t e gaan verkennen. AKIE:V?I zou bewapend z i j n met ?en r e v o l v e r en de andercn m t t h a n d p a - n a t e n .

van a l l e grond z i j n ontbloot ; ; de bron ervan kon e c h t e r n i e t worden g e t r a c e e r d .

Het i n g e s t e l d ondcrzosk wees u i t , dat dczc geruchten

REDEVOERING SOZKARNO o p i9 DECENBEI?

b i j d e D i e n s t var) WatCrs taa t en Opbouw t e Ho l l and ia rond, d a t P r e s i d e n t SOEURNO op 19 decembc,r t e Djokjakar t t l eEn b e l a n g r i j k c rEdevocr ing zou houden. Deze r edevoc r ing zou. door alle Indones ische r a d i o s t a t i o n s word.en u i tgczonden . Op g rond van de omstandigheid , d a t j u i s t D j o k j a k a r t a als p l a a t s van samenkomst werd gekozen en d e datum van 19 decembe? (de tweede p o l i t i o n e l e a c t i e ) s a c h t t e RAHARDJO liet n i e t u i t g e s l o t e n , d a t I n d o n e s i ë aan Ncderlr-Lnd d e o o r l o g zou v e r k l a r e n . H i j haaldt: d a a r n a a s t e e n gesp rek a a n , h i j e c n s met Dr.van nIOOK had gevoerd er1 waarbij deze gezegd h a d , d e t h e t behouden van Nieuw--Guinea de Nsderlandsc Re- g e r i n g l a t e r v e e l zorgen zou b a r c n . Nu was h e t da.n zo ver, doch s p r e k e r ex de z i j n e n behoefclen n i c t s t e 'vrezcn, unnge- z i e n z i j geen m i l i t a i r e s t a t u s beza t t i i . H . i j V J U S wel bé- zorgd o v c r d e v o e d s e l s i t u a t i e , d i e zou o n t s t a a n als Nedcr- l a n d mct Indones i ë i n oorlog zou komen.

Op 19 december werd zlom de r a d i o b e l u i c t e r b , t e n c i n d e de r e d e v o e r i n g van SOEKARNO op t c vangen, De cl imax van d e r e d e - hex flTRI-Kornniaildo Hakjat" , - wektc u i t e c n l o p e n d c r e a c t i e s op.

B i j dc Nvdcrlund.se cn Chinese b c v o l k i n g q y o e p was 02- l u c h t i n g merkbaar. IndoiiesiG hac7 Nqderland nie- t de o o r l o c v e r k l a a r d . D i r e c t gevaa r was n i e t rnccr 'GL duchtcn .

Marcus KASIEPO noemde de r e d e van SOi3KARTuO "lempar batu scmbunji t angan" , bcdoelcndc r e d e beoogde e e n s t o o t te evcri t o t on twikkel ingen , d i e

Op 1 2 december 1 9 6 1 v e r t e l d e RAHARDJO , hoofdcommies

d a t

d2.t SOEKARXO mct z i j n http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/NIB50-63/Document/5278Kenmerk: GNG kab. 2.50.16/274/2 zeer geheim persoonlijk.© NA, archief Minkol., dossierarchief ministerie van Koloniën en opvolgers 1945-1, 11181

Zeer Geheim I

- 6 -

lia.ar het- gewenste r e s u l t a a t l e i d e n zonder zichzclvc: b l o o t tL- &;even. De d o o r h e m gesproken woorden wnrcn i n h L t b i j z o n d e r t o t de goede v e r s t a a n d e r s i n Nieuw-Gui-neu gericht Z i j mo?tcn i n beweging komsn en onrusi; vcrwck- ken. Door i n f i l t r a t i E s e.d., z a l SOEFARNO deze onrust- aanwakkeren o

KASTE20 v r e e s d e 9 d a t d e k l e i n e rninderhaid vzn Indo- nesis-gc;zindcn in Nieuw-Guinea z i c h nu zou gaan r o e r e n . H e t vms derhalvc de taak van d e P a p o e a - p a t r i o t t e n , om wazkzaurri -Lk zijn, n'iogeli jk was, d a t door R . 1 , ;:;indr;n een rood-wi t t c vlag zou worden u i t g e s t o k c r i o f d a t i j engere- g e ï d h e d s n zoi;l.dc.n v-eroorzaken o

"O 13 z e 2 aiîhnri2 z i j n echti:r o v e r a l en zod . ra z i j nic;rken, "da t k e t r o o d - w i t worclt gc;hesen, wordt dczc; v lag nse rge - "heald én verscheurd e Tegen de ordevcrstoorUers zal worden "o pge tredsin. I iet Gouvcrncnent z a l tc6;en d i t op t r eden geen "bezwazr lrunncn m&kr19 w i l z i j niet de s c h i j n op z i c h l a -

"Wat S o c k i i m o Ti.u i n f c i t c hccf t gedaan y i s de verantwoor- "délijkhcid van z t lch a i s c h u i v c n . Als op 1 7 ixugustxu 1962 !'I3i<.uw-Giiinca noo. o n i e t b i j Indone s i c is i n g e l i jfcj., Ircn

' 'volk zclf de s c h u l d i g k i s , d z a r h e t n i e t t o t a c t i e i s 'tovGrgegamj1t9 i , ldiis d e r e a c t i s van XASIZFO e

'Ider; d ~ ; uijjvotl*!z(::r t e van h v t bevel v u 2 SOZFARNQ. '1

n zijTi v o l k z e g g e n , dnt n i , c t h i j mar d a t h e t


- 7 - Zeer Geheim

Een g r o e p "d ie-hards" i s e c h t e r b l i j v e n bes- taan, h i e r t o e mocten gerekend worden Lucas WAJORI u i t Kioofkamp- kali, Abraham KORONAT, wonende t e Dok I X , Abdul lah BAUW, wonende t e Kotabaroe-Pantu i , G a b r i ë l MAUSANGGA, wonende t e Kamp-Kei (Hol landia-Binnen) .en Nicodemus DEhlOES wonende t e Kloofkampkali . Deze g r o e p beschouwt USIEPO en JOUWE a l s v e r r a d e r s , d i e u i t de weg geruimd moeten worden.


- a - ZeLr Geheim -1-

HOOFDSTUK 11

AFDELIMG GEELVINKBAAI EN CEDTTRAAL NIEUW-GUINEA --

Algemeen .-

DE c c r s t e b e r i c h t e n ove r de o p r i c h t i n g van e e n N a t i o - n a a l Comit6 t e H o l l a n d i a en de door d i t ComitcS genomen i n i - t i a t i e v e n met b e t r o k k i n g to t - de i n v o e r i n g van een lcindsvlag cn een v o l k s l i c d werden i n de Afde l ing Gcelv inkbaa i o v c r h c t algcinccn mct instemming ontvangen.

Zoals ook c l d w s , g ingcn h i e r we1 s t e r n e n OP, d i c ve r - kondigden, da t a a n h e t h i j s e n van de Papoca-vlag de conse- y u c n t i e van d i r e c t e s o u v e r e i n i t e i t verbonden was, da t de bevo lk ing onvoldoende w a s v o o r g e l i c h t , dat mct haar wczcn- l i j k c wcnsen, geen r e k e n i n g w i t s gchouden enz. rilaar de leven- d i g e gedach tenwisse l ing op z i c h z e l f bewees r c e d s , dal; h e t i n i t i a t i e f aan sloeg.

U i t Japen w E r d u i - t e r a a r d noga l wat c r i t i e k vcrnocien, v e r r a s t ~ 1 s men daar was d o o r h e t "eigei-machtige" handelen van h e t N a t i o n a a l Comitb i n H o l l a n d i a , d a t a f b r e u k deed aan de i n Se roe i z o s t e r k gevoelde band met de r e p u b l i e k Indoncs i c .

K I R I H I O , marcn v m x c n i n g , dicit p o l i t i e k V G L ~ t c hard van s tape l . wcrd ge lopen ; nog i n geen t i e n t z l j a r c n zou men i n s.tatat z i j n op t=igcn bcnen te s t a a n .

de af de l ingen Gcelv inkbaa i en C c n t r a a l Nicuw-Guinea een r u s t i g v e r l o o p ,

Minder g u n s t i g werd clc. toestand, t o c n i n d e e e r s t e h e l f t van december bekend werd, ikt Soekarno i n een rci le o p 19 december 1961 t e D j o k j a k a r t o z i j n l a a t s t e commanda m c t b e t r e k k i n g t o t d e ' b e v r i j d i n g van I r i a n - B a r a t " zou geven. Zotyvel t e Brj.a.k, i n S e r o e i als i n '/!aren deden z i c h g e v a l l e n voor van "spontane evc7,curztie l t .

De bouwniantschappijen t e B i a k rnt?ïddcn een g r o t e nb- s e n t i e onder de au toch tone arbcji .ders, welke s l e c h t s v o o r een d e e l kon worden toege::chreven aan h e t j a n r l i j k s t e rug - kercndc v c r l o o p i n verband met di! komende i e a s t d a g e n .

Ook onder he% n ie t - au toch tone maar voora l onder h e t Europese d c c l vzn de gcmcmschap veroorzuakte de r e d e van Soekarno o n r u s t r

het b u i t e n l a n d , ofschoon v o o r p r a c t i o c h a l l e ve r t r ekkenden een r e - e n t r y pe rmi t werd aangevraagd,

Dorpsouderen i n Voo i , h c t gcboor tcdorp van F r i t s

H e t h i j s e n van de Landsvlag op 1 dccember 1961 had i n

Enige Chinese i n g c z c t e n e n zonden hun gez innen n a a r


Ze e r Geheim - 9 - - P ~ ~ T R . I . a c t i v i t e i t c.n

Schout e n e i l a n d e n --4-

Volgcns een laag gegva luce rd b e r i c h t zou een g r o c p au toch tonen t e Biak o.l.v. Lucas ROEMKORl3:lili - z i c h n o m e n - de "Angkatan Perang Republ ik I n d o n e s i a S e r i k a t '' - plannen hsbbcn g e k o e s t e r d om b i j h e t h i j s e n van de Landsv- ongcre- ge ldheden t c ve roorzaken , Mcn zou deze v lag hebben w i l l c n n e e r h a l e n , omdat mcn de i n s t c l l i n g daarvan zag a l s een p o l i t i e k e z c t van h e t Nederlandse GGUVcrneIDellt om zotvcl de P a p o e a ' s als de I n d o n e s i ë r s t c m i s l e i d e n .

Ja p e n --War o p e n

de algemenc spannixg en o n r u s t aan a l s de l a n g v e r b e i d e k a n s , Reeds k o r t na h e t b E r i c h t van een komend " l a a t s t e commando" van Soekarno kwamen i n l i c h t i n g e n binnen ove r een verhoogde a c t i v i t e i t , g e r i c h t op h e t veroorzaken van ongercgc ldhedan .

J e r e t 'V"JAIRARA, F i e t e r WAJOI en N i c o l a a s BOMAI zouden voor d i t doel zelfs b e s l o t e n hebben een "Ten ta ra Tjendra- wasih I r i a n Barat" op t e r i c h t e n .

Een gesp rek t u s s e n P r i t s RXREY, Maurits NUPAPATI en - P i e t e r 'JVAJOI had eveneens a l s onderwerp ":het veroorzaken van ongtxegeldheden". F r i t s REREY zou hieyrbi j g e a d v i s e e r d hebben de bevo lk ing van de dorpen K a i w a r i , Sesawa, Kanawa Mar ia ro toe en Karrianap - "d ie z i c h aan de l e i d i n g van Se- r o e i ondernkrp' ' - i n t e s c h a k e l e n .

K o r t daarop kwamen b e r i c h t e n b innen o v e r een g r o o t s opgeze t a a n v a l s p l a n van c i r c a 600 d d n e m e r s , v e r d e e l d i n 5 groepen . Aangeval len zouden worden v i t a l e ob j n c t ~ n , als de p o l i t i e k a z e r n e , de b e n z i n e - o p s l a g p l a a t s , h e t P . T . T . complex en h e t H.P.B,kantoor.

D J U l U i T I , Benjamin K A J A I , S i l a s KAMAREA, Robert l!4ANXERI, F ' r i t s REIBY, S s t e f a n u s XOX?XBZWAS, Xicanor SZX3OART J e r e t WAIRAXA, Andzies WAJOI ei1 P i e t e r WAJOI.

Gedurende een z i t t i n g van de S t r e s k r a a d Japen/Wwopen - waarvoor een u i t z o n d e r l i j k g r o t e b e l a n g s t e l l i n g bevtond - werd door één d e r t o e h o o r d e r s b u i t e n h e t ge'bouw gezegd, d e t h e t t i j d werd om de rood-wi t t e vlag t e h i j s e n daar de R . I . t r o e p e n t o c h b i n n e n k o r t d i t l a n d zouden binncnkomen, D i t gezegde vond b i j v e l e n b i j v a l .

E . e . a . was voor h e t H o o f d van P l a a t s e l i j k & s t u u r a a n l e i d i n g zich t o t dc R e s i d e n t t e r i c h t e n met h s t ve rzoek OM militairc: v e r s t e r k i n g v o o r b i j s t a n d van de 1 0 c a . l ~ p o l i t i c .

U i t t u s s c n E l i a s WAROMY (werkzaam b i j d e X e n s t van F i n a n c i ë n t e H o l l a n d i ~ ) en de ODO-leérling A l b ë r t L I 1 s I K W A - TIEL t e Seroe i gcvoerde c o r r e s p o n d e n t i e b l e e k , dat WAROMY d o o r een n i e t m t t name genoeinde r@onderwi. j z e r " t e H o l l a n d i a

Zoals t e verwachten was, g r e e p h e t s u b v e r s i e v e kamp

A l s l c i d a r s werden genoemd: Buang DJALALI, Mohamnad


- 10 - Zeer Geheim

onkwetsbaar i;s gemaakt en t h a n s i n h e t b e z i t i s van een r o d e band, Bovendien deed h i j de s u g g e s t i e om op de l e december , b i j de v l a g h i j s i n g ongcregeldheden t e verwekkcr. ,! plaats, welke o.m. werd bijgewoond d o o r W i l l e m WAJANGXAU, Kader SER1 en E s t e f a n u s ROEX'IBEWAS. I z n a k NOD~'IBLII1 gaf als z i j n mening t e kennen? d a t de Landsvlag d o o r de Nederland- s e r e g e r i n g en h a a r ' Ihandlangerslt - KASIE&30, JOCIVE en Ii'3uIi aan d e Papoea-bevolking w a s opgedrongen. ROEMBXWAS antwoor de d a t d i e vlag toch s p o e d i g door de rood-wi t te zou worder_ vervangen , aangez ien de R . 1 . - s t r i j d k r a c h t e n nog s l e c h t s op h e t commando van P r e s i d e n t Soekarno wacht ten voor dc, aanval op Nieuw-Guinea. Aan de I n d o n e s i ë r s moest a l l e moge l i jke s t e u n worden v e r l e e n d t o t l i q u i d a t i e van h e t NcderlandsL gezag e n de Neder l ande r s .

Te h la r iade i vond t .h .v . I z a a k NOEXBERI een bi jeenkomst

I n s o o r t g e l i j k e termen u i t t e n z i c h J s r e t TVAIRARA en P a u l u s WARINUSSY i n e6n a a n t a l b r i e v e n , g e r i c h t aan de " jongeren" van Rendawaja I en T I 9 waar in c r o o m . op werd gewezen, d a t - wilde men d e b e v r i j d e r s e f f e c t i c - f behulp- zaam z i j n - men z i c h "onkwetsbaar" d i ende t e l a t e n maken a r a i s o n van 10 gulden p e r persoon. Deze bedragen moksten aan de o p a t e l l c r s van bovengenoemde b r i cven worden ovsrge- maakt, waarna een van e e n ta l isruan v o o r z i e n e band aan de belanghebbende zou worden toegezonden.

U i t brieven, van J.PARIR1 t e Biak aan R.MANDEH1 t e S e r o e i en van Josi MANOBI t e l\llanokwari aan W.MANOBI t e S e r o e i b l e e k , d a t de b r i e f s c h r i j v e r s de Indones i sche aan- va l o p Nieuw-Guinea i n j a n u a r i 1962 ve rwach t t en ; '# !z i j7 d i e de z i j d e van de R . I . heSSen &cozen, z u l l e n dan d c r e s t e - r e n d e N e d m l a n d e r s om h e t l e v e n brengen".

P a r t e i Kernerdekaan I n d a n e s i a I r i a n (P .K.1 , I . )

De P.K.I.1, t r r d i n de openbmrhe id door een aan üe Gouverneur van Neder lands Nieuw-Guinea aangeboden manif e s t waarvan d e inhoud ( v e r t a a l d ) , a l s volgt l u i d t :

Suara P .K. I . I . : - 1, Op bas i s van de r e d e van H.n'i.de Koningin van 7 december 19/12 handhaa f t de P . K . I . I . de p roc lama t i e van 17 a u g u s t u s 1945, b e t r e k k i n g hebbende o p h e t voormalige Nederlands- I n d i ë , z i jnde h e t g e b i e d van Snbang t o t bkrnuke. 2 . De P . K , I . I . b l i j f t haar s t r i j d v o o r I r i a n - B a r a t v o o r t - z e t t e n t e n bewi j ze wa,,rvan z i j annvoar t d a t o a , de P . K . I . 1 . - v o o r z i t t e r S i l a s PAPARE o p kos ten van h e t

gewone v o l k n a m I n d o n e s i ë werd a f g e v a a r d i g d , t e n e i n d e z i t t i n g t e nemen i n h e t Indones ische p a r l € m t n t om zo- doende t e b l i j v e n s L r i j d e n v o o r onzc idealen, zowel i n als b u i t e n I n d o n e s i ë ;

b . v e e l s t r i j d e r s van I r i a n B a r n t z i c h i n dc gevangen i s sen i n Nieuw-Guinea bevinden ; http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/NIB50-63/Document/5278


- 11 - Ze e r Geheim ...- .<

c . v e e l zonen van I r i a n Barat n a a r I n d o n e s i e z i j n ge- vlucl-lt ;

d. t i e n t a l l e n , honderden, z e l f s duizenden landszonen z i c h hebben a a n g e s l o t e n b i j de " a c t i e r o d e band" en ande re g roepe r ingen .

3. D i t a l l e s t o o n t de were ld , d a t de p a t r i o t t e n en zonen van I r i a n Barat b l i j v e n s t r i j d e n v o o r a a n s l u i t i n g van I r i a Barat b i j de Republ iek I n d o n e s i a . 4 . De P .K . I . I , ve rwerp t d e r h a l v e de mot ie van de Nieuw- Guinea Raad, h e t Comité N a t i o n a l Papoea t e I-Iollandia, alsmede h e t v o o r s t e l van de Nederlandse M i n i s t e r van Bui ten- l a n d s e Zaken, bk.Luns, d a t beoogt Nisuw-Guinea ovc,r t e dra gen a a n d e Verenigde N a t i e s , b u i t e n I n d o n e s i e o m . 5 . Z i j s t e u n t v o l l c d i g h e t v o o r s t e l vzn de Indones i sche M i n i s t e r van Buiteñlandse Zaken, D r . Subarìdrio , i n de Vere- n igde N a t i e s , om I r i a n Barat i n h e t grondgebied van de Republ ik I n d o n e s i a 6p t e nemen, 6. Ge le t op h e t f e i t , d a t ove r I r i a n B a r a t t h a n s h e f t i g wordt g e d e b a t t e e r d i n de Verenigde N a t i e s , ve rwerp t z i j de N a t i o n a l e Papoea s p b o l e n g e e s t e s p r o d u c t e n van Nicola Jouwe p e r s o o n l i j k . De P .K . I . I . d o e t een beroep: opdqt h e t b e l e i d van de Indones i sche en Nederlandse r ege - r i n g e r t o e moge l e i d e n , d a t h e t g e s c h i l ove r I r i a n Barat z o spoed ig m o g e l i j k w o r d t bedecht opdat de be t r ekk ingen t u s s e n Nederland en I n d o n e s i ë worden h e r s t e l d en d e wereld. v rede wordt gewaarborgd.

D i t m a n i f e s t werd ondertekond door Benjamin K A J A I , Willem WAJANGKAUW en Nicanor SEMBOARI o

U i t dc: o f f i c i ë l e aanb ied ing van h e t stulfiaan dc Gou- v e r n e u r van Nederlands Nieuw-Guinea b l i j l í t , d a t de P,K. I. I g r o e p e r i n g onder d e d rang van h e t p o l i t i e k gebeuren h c t z i c h n i e t l a n g e r kon p e r m i t t e r e n i n de we in ig p r o d u c t i e f gebleken bodem d e r subvens ie t e b l i j v e n v o o r t s l u i m e r e n ,

Kenne l i jk i s de b e h o e f t e o n t s t a a n v o o r hei; voetlicht t e t r e d e n cn , d u i d e l i j k e r g e o r g a n i s e e r d , een nicuwe k o m s t e gaan v a r e n , d i e aangepas t i s a m d e e i s e n van h e t ogen- b l i k , maar met beh.oud van h e t o o r s p r o n k e l i j k ges t e ldc . doe l : ' ' I r i a n B a r a t , d e e l van de Republ ik Indones i a" .


- 12 - Zeer Geheira

HOOFDSTUK I11

Algemeen

De s u b v e r s i e t e Sorong poogde t e komen t o t e e n herop- s t e l l i n g , h i e r i n e c h t e r gehand icap t d o o r he t n a t i o n a l i s m e d e r P a p o e a l s en he-t v e r l o o p i n e igen g e l e d e r e n d o o r de NNGPM-repatriEring. Men beoogt v e r z e t s k e r n e n van S e r o e i e r s t e vormen.

s l a g p e r i o d e nog ham n a s l e e p , w a t de opspor ing van de nog v o o r t v l u c h t i g e i n f i l t r a n t e n b e t r e f t ; m e t u i t z o n d e r i n g van C h r i s LOPPIES werden a l l e i n f i l t r a n t e n g e a r r e s t e e r d .

De ' t S o r o n g t - i n f i l t r a t i e van september had ook i n v e r -

Het h i j s e n van de Landsvlag op 1 december geschiedde zonder i n c i d e n t e n en v e r s t e r k t e h e t n a t i o n a a l bewus tz i jn d e r Papoea ' s .

h e t ge-Joel kregen i n h e t ged rang t e r a k e n , h e e r s t e o n r u s t en men poogde op v e r s c h i l l e n d e manieren een uitweg u i t de m o e i l i j k h e d e n t e v inden ,

De gespannen i n t e r n a t i o n a l e s i t u a t i e en i n h e t b i j z o n - der de a g i t a t i e rond d e r e d e v o e r i n g van Soekarno 00 i9 december, verwekten - v o o r a l b i j de Europese bevo lk ing t e So- rong-gro te o n r u s t e

Op r e s p e c t i e v e l i j k 5 en 24 december gaf de Papoea- b e v o l k i n g t e Nanokwari en Sorong midde l s een pamfle t ten- a c t i e en een d e m o n s t r a t i e b l i j k van haar vo1s t rek t ;e a f w i j - z i n g van de Indones i sche e i s e n m.b . t . Nieuw-Guinea.

Daarnaast werd evenwel wcer an t i -Neder landse a g i t a t i e waargenomen. Een onderzoek i n de Kebar, l e v e r d e h e t s p o o r van een ni tuwe s u b v e r s i e v e o r g a n i s a t i e i n Manokwari de ' 'Tentara I r i a n Barat'!

Onder de I n d o n e s i ë r s , d i e door h e t p o l i t i e k e gebeuren

I n Teminaboean en i n h e t b i j z o n d e r t e Ajamaroe i s de Indones i ë -p ropagand i s t Lucas SOLOSSA druk a a n h e t conspi - r e r e n .

Subvers ieve a c t i v i t e i t e n

De s u b v e r s i e v e bewcging i n h e t Sorongse was i n v e r - s l a g p e r i o d e van we in ig b e t e k e n i s . Wcl na rd waargcnonlcn d a t pogingen worden aangewend t o t een h e r o p s t e l l i n g van de besch ikba re k r a c h t e n - v e e l a l S e r o e i e r s n e t inedawcr- k i n g van enke le I n d o n e s i ë r s - o;n wctr t e kouiLn t o t h e t


- 13 - - Zeer --.--.A- Geheim

bckende smeden vnn c o n s p i r a t i e v e plannen.

drs igem6nten met gcweld deden e m gespannen sfeer ont-: s t a a n , zodat- h c t k l i m a a t v o o r subve r s i eve a g i t a t i e wel g u n s t i g was, m a a r daar tegenover . s tond e t n - tweeta l f a c t o r e n welke cen ondergrondse ant i - îaederlandse f ron tvorming be- lemmerden o

3 c r s t c n s heef t d o o r r epa t r iCr inG van ex-NNGPPII-werkers ccn erns t i g c u i t d u n n i n g p l a a t s gevondc3 van dc pro-Indonc- s i s c h c geledercr ì , twcedcns i s een weerstand o n t s t a a n van CIC n i e t - S e r o e i s e Papoea-bevolking d o o r tocneriisnd n a t i o n a a l

Dc i n t e n s i e v e radio-propaganda u i t Inàonesi ' t- en

be at2f.

Tc Klc'Lmonc> vergaderde ecn a a n t a l S c r o c i e r s t a n h u i z e v m Mathcus DOOM 0 . 1 , ~ . dc g c s i g n u l e c r d c Burciìt AGAKI 3 e z c drong e r b i j z i j n tozhoorde r s op aan z i c h n i e t t t l a - ten ontmoi?dipn d o o r he-t mislukkbn van de jongatc, i n f i l - t r i t i e mcn moest ver t rouwen b l i jveri s t e l l e n i n Soekarno en Sil .as Papare. D e S e r o e i e r s t e Klamono n o e s t e n z i c h ge- r e c d houdcn tockomatige i n f i l t r a n t e n t e s t e u n e n , i n na- v o l g i n g van dc S c r o c i c r s t c Sorong en Sorong-Doom onder l c i d i n g van Sachsus ABAA en Abraham FONATABA.

I n Manokvuari werd dc aanwezigheid vari ccn nieuwe subvcraieve groep g c c o n s t a t e c r d .

Door de S c r o c i e r s a b e t SBWAKI ( h m h a a l d e l i j k ges ig - n a l e c r d ) cn Lcoilard PATAY werd v e r l e d e n jaar gt4durendz en ige maanden i n h e t Kcbarsc ondcr p c r s o n c c l vsn h G - 1 - Bos- wczcn propagmda voor de R . I . gmérakt . O, SAWAKI en L.FATAY k-ccrdcn m i g c t i j d Xatm t e Elanokwzri t er.u,D; c


Ze e r Geheim - II_

- 14 -

t e l e f o o n v e r b i n d i n g e n t u s s e n de v e r s c h i l l c n d c stellingen van dc Nederlandse s t r i j d k r a c h t e n t e s a b o t e r e n . Om v o o r t i j d i g c ontdekking van de sabotage t e voorkomen, zou de breuk van do t e l e f o o n l i jncn met i s o l a t i e b a n d worden gecamoufleerd. D e s a b o t e u r s zouden voorz i en worden van ecn amule t om on- kvvetsbaarheid t e v e r z e k e r e n , e n v e r d c r h e t wachtwoord "Ka- katoe ' ' gebru iken .

Een ande re s a b o t a g e - a c t i e zou door Obet SAYAKI z i j n v o o r b e r e i d tegen de b e n z i n e - o p s l a g p l a a t s Bcris i /Sanggcng. I 1 1 de n a c h t v m 18 op 1 9 december 1 9 6 1 on tdek ten e n i g e re- c h e r c h e u r s een d r i e t a l P a p o e a l s v o o r de ingang van deze b e n z i n e - o p s l a g p l a a t s ; z i j w i s t e n e c h t e r t e ontkomen,

Op 24 december v e r t r o k de l e i d e r van de T . I . B . , O b a n RANATJDEY, d i e l a s s e r w a s op de scheepsr/ver.f, met h e t mh;. ":Kasimbar 11 n a a r Sorong.

n a a r Se roe i worden teruggezonden. Obet SAWAKI en Leonard PATAI z u l l e n d o o r h e t Bes tuur

Ook i n Ajarnaroe werden an t i -Neder landse tendenzen

De g e s i g n a l e e r d e Lucas SOLCSSA verzamelde o p 1 decem-

waargenomen,

b e r jl. een 1 0 - t a l j o n g e l i e d e n - O . W . een I n d o n e s i ë r - op een v e l d a c h t e r h e t d o r p T2efkadjim en besprak met hen een p l a n om op 3i december een rood-wi t t e vlag zo d i c h t moge- l i j k b i j de wacht v a n de p o l i t i e t e p l a n t e n .

w i J z e r BONA1 en de Ajamaroese landbouw-mantri I W C U U T U i n ok tobe r t i j d e n s een g e s p r e k e r hun s p i j t over u i t s p r a k e n , d a t de i n f i l t r a n t e n t e Sorong geen h u l p hadden ontvangen. %en volgende k e e r zou e c h t e r v o o r h u l p worden zorggedragen, aangez ien h e t b e t C r was, d a t de P a p o e a ' s z i c h b i j de I i ldo- n e s i ë r s - d i e van d e z e l f d e hu i f i sk l eu r waren - zouden aan- s l u i t e n ; bovendien w a s Neüerlund t o c h r e e d s doende Nieuw- Guinea t e verkopen.

Een nagekomen b e r i c h t melolde, d a t de S e r o e i s e onder-

F e i t e n en g e r u c h t e n .-._.._-,I. r o n d de " S o r o n ~ - - i n f i l t r a ~ i e "

Ook i n ve r s l a ,g se r iodc werd nog de nasleep ondervon- deli v::n de " S o r o n g L i n f i l t r a t i e van september j l . i n de zi.n vah o ; ; spor ingsac t ies en de c o n t r ô ì e op v e l e geruckjtc2n - o o k O V ~ Y weer .te verwachten i n f i l t r a t i e s - d i e te Sorong de ronde dcc?en.

Van de z i j d e d e r bevo lk ing werden meldingen o v e r v c r d a c h t e personen ontvangen , welke i n enkele gevall .en inde rdaad t o t de a r r e s t a t i s van i n f i l t r a n t e n hebben g e l e i d ; e i n d e verslci-periode was nog s l e c h t s de Anibonnees C h r i s LOPPIES v o o r t v l u c h t i g ,

Begin November werd b e r i c h t ontvangen, d a t i n de om- http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/NIB50-63/Document/5278Kenmerk: GNG kab. 2.50.16/274/2 zeer geheim persoonlijk.© NA, archief Minkol., dossierarchief ministerie van Koloniën en opvolgers 1945-1, 11181

Ze e r tieheim -u_

- i5 -

geving van Klemono i n f i l t r a n t e n waren g e z i e n . P o l i t i e - p a t r o u i l l e s kamden h e t g e b i e d u i t en op 9 november ont - s t o n d w u r c o n t a c t , waarna de i n f i l t r a n t e n , met a c h t e r l a - t i n g van wapens en m u n i t i e , i n h e t o n o v e r z i c h t e l i j k e t e r r e i n wi.sten t e ontkorilen,

t e n voorgoed t e hebben gsbroKen. Zo s n e l m o g e l i j k l a n g s de B e r a u r a r i v i e r n a a r de kust a fzakkend , b e r e i k t e n z i j S t r a a t S e l e h , waar z i j z i c h op 18 november aan h e t dorps- hoofd van Sege t overgave;?. Hum namen luidden; Mujali PUAEAIIA, Johannes BEBARI, Hubert LASOL, Arsad LET- SOIN en Rober t VrlABII!XJNA. Xes te rende wapens en u i t r u s t i n g werden inbeslaggenomen.

Orilstreeks d e z e l f d e t i j d d a t h e t v u u r c o n t a c t b i j Kla- mono p l a a t s had , gaf z i c h n a b i j h e t d o r p Makbon, de kor- p o r a a l van het- Indones i sche l e g e r Sacheus AURI aan de be- v o l k i n g over en werd n a a r Sorong ove rgebrach t . Z i j n wapen, een Lee Enf i e ldgeweer , werd i n b e s l a g genomen,

Van de b e i d e nu nog v o o r t v l u c h t i g e i E f i l t r a n t e n werd Jacobus KELANIT op i3 december Coor e n i g e P a p o e a ' s aangehouden en &an de po l i -b i e u i t g e l e v e r d .

KELANIT w a s s t e e d s i n de omgeving van Sorong b l i j v e n rondzwerven en had z i c h m e t u i t de t u i n e n g e s t o l e n gewas- sen gevoed. Tcen h i j z i c h , op zoek n a a r een prauw, i n de b u u r t van Saoka waagde, werd h i j door au tochtonen g e z i e n eri aangehouden.

LOPPIES, o n t v i n g de p o l i t i e t a l van b e r i c h t e n , d i e a l l a onderzocht werden. Het w o r d t e c h t e r n i e t o n w a a r s c h i j n l i j k g e a c h t , d a t LOPPIES - d i e i n de Radja h p a t gocd Sekend i s - k a n s h e e f t g e z i e n n a a r I n d o n e s i ë t e ontsnappen.

B i j de v e r h o r e n van d e i n f i l t r a n t e n kwamen e n i g e ge- v a l l e n van h u l p v e r l e n i n g a a n h e t l i c h t . Jacob KELANIT zou van de i n m i d d e l s g e r e p a t r i ë e r d e Keiese oriderwi j z e r A.RAHAWARIN i n kampong Baroe een p a k l u c i f e r s hebben gekregen . D e i n f i l t r a n t e n Mujali PUARADA en Hadi lah b i n SALEH zouden op d e l & e september j i . v o e d s e l hebben ontvangen van h e t 0 . P . I . l i d Abut NAURI. L i e r z i j aangetekend, 6.at l a a t s t g e - noemCe i n m i l d e l s t e r z a k e z i j n a a n d e e l i n de O .P . I . o r g a n i - s a t i e t o t 1 j a a r en 6 maanden g e v a n g e n i s s t r a f werd ve roor - de e l d .

D i t gevecht b l eek e c h t e r h e t ' m o r a e l van de i n f i l t r a n -

Over de e n i g e nog n i e t g e a r r e s t e e r d e i n f i l t r a n t C h r i s

Goruchten ove r nieuwe i n f i l t r a t i e s , -

t a t i e i n kampong Baroe t e g e n omstanders u i t : "Laat m i j maar gepakt worden. Binnénkor t komen e r nog mec'r. L 5 t maar op Lobang Ba toe . !' p Noot : Met Lobang Batoe wordt k e n n e l i j k bedoeld Fa toe Lo-

b.

De i n f i l t r a c t S o c r a t e s WARINCISSI l i e t b i j z i j n a r r e r -

bang, een p l a a t s t u s s a n Saoka en Makbon g e l e g e n , vanwaaru i t paden n a a r ka, 1 2 , Malanu, Makbon en Saoka lopen .


- iG - 2 e e r Geri e i m

Volgens een ander b e r i c h t zouden d e t e n zuiden van Sorong b imengedrongen i n f i l t r a n t e n t egen hun "handlanger ( ? ) i n Malanu gezegd hebben, d a t z i j aan de bewoners van de dorpen l a n g s de g e h e l e k u s t van Sorong t o t Mcrauke moesten v e r ; t e l l e n , d a t i n j a n u a r i a .s . een t roepenmacht van ca . 300 man zou b i n n e n v a l l e n .

Een bediende van h e t V a r d d i s e t i - h o t e l , P a u l u s DOKNLA genaamd, v e r t e l d e op 1 2 november, d a t i n j a m a r i a .s . h e t Indones i schz l e g e r i n Sorong zou l anden en wapens mee- brengen voor bev r i ende l a p o e á ' s , Z i j zouden hun gesneuvel - de kamerader, (Dj'.Nasution en O.Esui-u) wreken.

I n Fubvers ieve k r i n g e n was h e t f a l e n d e r i n f i l t r a t i e oncierwerp van gesp rek . I n een ontmoet ing u c t Jahja b i n Abdulwahab BUGIS en La B a t J o GELASI z c i d e een z e k e r e W A J O I de oorzaak van de mis lukk ing t e zocken i n h e t f e i t , da t geen b e h o o r l i j k e o r g a n i s a t i e k l a a r s t o n d om d e i n f i l t r a n - t e n op t e vangen. S i j v e r w a c h t t e dan ook wel , d a t daarvoor de v e r s c h i l l e n d e g e r e p a t r i e e r d e l e i - d e r s va:i s u b v e r s i e v e o r g a n i s a t i e s a l s de T . T . T . , O.P.I . , R.T.M. i n I n d o n e s i ë kun straf zouden ontvarlgen.

De Landsvlag

Het h i j s e n van de Landsvlag van West Papoea o p 1 decem-

De g e r u c h t e n , da t h e t gebeuren h e t s e i n zou z i j n t o t

Met u i t z o n d e r i n g van d e S e r o e i e r s , nam men een p o s i t i e -

b e r 1 9 6 1 gaf gecrì a a n l e i d i n g t o t i n c i d e n t e n .

ongeregeldheden van Vri jhe idsd ronken" Papoea i s weräen n i e t bewaarheid.

ve houding aan m . b . t . de i n s t e l l i n g d e r n a t i o n a l e symbolen en e rkende i n h e t h i j s e n van de Landsvlag een nieuwe s t a p op de weg n a a r z e l f b e s c h i k k i n g . De p l e c h t i g h e i d deed geen a f b r e u k aan h e t s t a n d p u n t d e r p o l i ti ek-bewuste Papoea s , d a t Nedkrlandse t e c h n i s c h e b i j s t a n d nog geruime t i j d nood- z a k e l i j k was.

De s u b v e r s i e v e elementen i n Sorong r eagee rden op de v l a g h i j s i n g met d ivErse p l annen , welke e c h t e r n i e t t o t u i t v o e r i n g kwamen.

L a B a t j o GELASI, Bteven a l i a s B o e t j e IiUNUHü'I'U en Jahja b i n Abdulwahab BUGIS kwamen op 2 1 november b i j e e n en bes lo - t e n , d a t S teven KAMUHUTU van h e t h i j s e n d e r v l a g een f o ( t 0 zou maken, t c r w i j l B.GESAS1 zou moeten u i t z o c k e n , v'elkc I n d o n e s i ë r s aan de p l e c h t i g h e i d zouden meewerken of daar - voor van hun b e l a n g s t e l l i n g l i e t e n b l i j k e n .

maakten p lannen om op 1 jaruar i , zowel i r i Doom a l s t e Sorong de rood-wi t t e vlag t e h i j s e n en daa rdoor r e l l e t j e s u i t t e l okken , B i j deze plannen-makeri j waren be t rokken Pua HEHAKAJa, Zacheus ABAA, Zeth LEWERISSA, B o e t j e PARINUS- S I en Duìa GEBE t e room, en i n Sorong HANASBEY, Usman BAU,

Xnaige P a p o c a i s - voornamel i jk Seroe iers -en I n d o n e s i ë r s

11 I http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/NIB50-63/Document/5278Kenmerk: GNG kab. 2.50.16/274/2 zeer geheim persoonlijk.© NA, archief Minkol., dossierarchief ministerie van Koloniën en opvolgers 1945-1, 11181

SAWIN, en Feud SALEX.


Zeer Geheim . - - 18 - <

t o e s p r a a k , da t de d e m o n s t r a t i e g e h e e l h e t wei-k van Papoe- a ' s was, en d a t hun wensen u i t de meegevoerde l euzen wel d u i d e l i j k b l e k e n ; . h i j hoopte da t de were ld van h e t v r i j - h e i d s s t r e v e n d e r P a p o e a ' s t e r d e g e k e n n i s zou w i l l e n nemen.

genwoordigers van i e d e r e bevolk ingsgroep i n Nieuw-Guinea a a n t r e f f e n , met u i t z o n d e r i n g van S e r o e i e r s , Ui t roepen werden gehoord a l s : " K a a i t i d a k ;3erlu Sukarno", "Kami h a r a p pemer in t ah Belanda" en I 'Indoncsia p o l i t i k busuk".

P r o t e s t t egen de demons t r a t i e k w a m van de z i j d e ùer S e r o e i e r s , d i e een z i j w e g i n karnpong Baroe hadden geblok- k e e r d met l e g e f l e a s z n t e n t e k e n , d a t de demonstranten daar n i z t gewenst waren.

I n de demonstrerende s t o e t kon men p r a c t i s c h v e r t e -

Stemming I n d o n e s i ë r s

D e on twikke l ing van h e t g e s c h i l t u s s e n Nederland en I n d o n e s i ë werd 3 o o r de I n d o n e s i ë r s - d a a r t o e ru imschoo t s i n s t aa t g e s t e l d d l o r de Indones i sdhe radio-propaganda - u i t e r a a r d m e t l de g r o o t s t e aandacnt- gevolgd . De o p t i m i s t i s c h e verwacht ingen van v e l e n hunner worden cvenwel getemperd door de gedachte aan moge l i jke r e a c t i e s van Papoea-zi jde b i j e e n Indones i sche a g r e s s i e .

De v r i j g r o t e g roep v a n i n a m b t e l i j k e f u n c t i e s & i e - nende I n d o n e s i ë r s v o e l t z i c h i n een benarde p o s i t i e ge- drongen. Noch van ecn I n d o n e s i s c h , noch van een Papoea- bewind verwachten z i j een overmaat aan sympathie , t c r w i j i een gewapend c o n f l i c t hun hst s c h r i k b e e l d van r c p c r c u s s i e s van d e z i j d e d e r bevo lk ing v o o r ogen b r e n g t .

- m e d c s t r i j d s n met de Ncdcrlandse t r o é p e n tegen de Indone- s i s c h e a a n v a l l e r s op voorwaarde van mede t e r u g t e mogen t r e k k e n b i j tegenslag en de Papoea i iulp b ieden i n z i j n s t r i j d om o n a f h a n k e l i j k h e i d i n de verwacht ing van een vo lwaard ig Papoca-burgerschap t o t b e l o n i n g , welke gedach ten i n RMS-kringen l e v e n ; - t i j d i g u i t w i j k e n n a a r I n d o n e s i ë en z i c h a ldaar op e n i g e r - l e i w i j z e a c c e p t a b e l maken3 - h u l p b ieden aan landende Indones i sche t r o e p e n i n dc hoop o p r c h a b i l i t a 5 i e r

De RMS-groepering t e Manokwari w i l een bewapend " Jonge l ingen F r o n t " t o t s t c u n van de Nederlandse s+;ri jd.- k r a c h t e n . I n h e t g e v a l van ovtxmacht z a l men met de Neder- l a n d e r s t e r u g t r e k k e n , Wdcn van dagen, z i c k e n , vrouwen en k i n d e r e n van de RMS waren dan n a a r ccn bevr i end l a n d t e evacue ren ,

A l s v i t w i jkmogel i jkheden w o r d t g r d a c h t aan:

De RMS t e Sorong b l 6 e k z i c h meer op Nieuw-Guinea dan ' op Nederland t e w i l l b n r i c h t e n , Haar voorman tc Sorogg-

Doom, Abdul Rakib TANGKE, w i l uit'naam van a1I-L Rl\!S-urs i n West Niw-Guinea de T a p Q e a ' s h x l p aanbicden i n hun s t r i j d om de o n a f h a n k e l i j k h e i d de RMS-crs t e w i l l c n a c c e p t e r e n als b u r g e r s van West- Papoea.

en de NG-yaad ve rzoeken http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/NIB50-63/Document/5278Kenmerk: GNG kab. 2.50.16/274/2 zeer geheim persoonlijk.© NA, archief Minkol., dossierarchief ministerie van Koloniën en opvolgers 1945-1, 11181

- 19 - Zeer Gehsim - --

Dat men de dreiging van P8poea-zi jde e r n s t i g n e w t , bleek u i t de r e a c t i e s van een t i e n t a l I n d o n e s i g r s op de pamflet tsnact ie t e Manokwari van 1 december j l .

Op i5 december vergaderden z i j t .h .v . Saniucl GAD1 o . l . v . de ex-Bestuursnssistent NAHOEWAY, waarbij mcn over- eenkwam z i c h r u s t i g t e kouden en getn incidenten t c vcr- oorzaken, t o tda t men er zeker van was, d a t de 1ndonesisc.hc troepen geland waren, waarna Een de aanval le rs ondergronds zou steunen.

Indonesigrs e lde r s i n Nieuw-Guinea van d i t p lan op, de hoogte zou brengea m c l t de bedoeling om een g e l i j k stand- punt i n t e nemen, SUKARDI zou zicli belasten Inet l i z t t o t - standbrengen van de contacten.

Ook beslo(2-t men om, indien de Indonesische aa3val u i t b l e e f , e m tifvaardiging naar de Iirdonesische consul- generaal i n Singapore t e zenden om hun t e r u g r e i s naar In - donesië t e regelen.

b i jeenkomst van Paat , een ex-lui ienant van de Permesta, van wie bekend i s , dat h i j een tegenstander was van h e t Indonesische regiein. De anti-Indonesische stenming van de Papoea's en de mogelijkheid van een bestuursoverdracht dreven deze vocrinalige Permes-ka-aanhanger i n l iet a n t i - Nederlandse ka.mp o

NAI-IOEWAY, SUICARDI ei1 PAAT kwamen overeen, dak men

Tekenend voor de s i tua- t ic i s de aanwezigheid op deze

- I l l e g a a l vc r -bek -- naar Indone_s_iiy

ontvangen ovcr u i twi jkplamen, I n vers lagperiode werd wcer een a a n t a l ber ichten

De Amboniiees Abner ~ . ~ U , T X R I A deed t e Soroiig aangi f te van vermissing van z i j n prauw ttInawakalt, d i e eind novernber ' s nach-ts van h e t s t rand b i j Boswezen was verdwenen. To t dusver werd echter nog n i e t geconstateerd, dat u i t Sorong p,-rsoiien met onbekmde bestmiming z i j n verdwenen.

van h e t i ï-s .Veinrich Jesse" u i t Sorong op 28 oktober i961 d o o r ?.e p o l i t i e twee vcrs tekcl ingen werden ontdekt, t . w . : Nicolaas Ventje IVfANGGIbT, geboren te Kaipuri , 19 j aa r , s c h r i j v e r b i j de NMGPM en woonachtig t e Rlademak 111, en Chr i s to f f e l WAHOI, geboren t e Sorgci (hienawi), 18 jaar, pompbediendk cii woonachtig t c Rernoc-Zuid Z i j verklaarden i n h e t Indonosisclic l e g c r d iens t t e w i l - l c n ncmcn.

Een nagckomen be r i ch t mcldde, d a t b i j h e t ver-l-re:;

B i j N. V o I WANGC.IN wcr d e cn li dma a t schap sbc w i j s a ang e trof f er i van de i n riavcnber 1960 t e Sorong opgerolde subversicve organisa t ie IlT.N.1 e-13ataljoii Tjcndrawasih". Betrokkene i s ze l f noo i t l i d geweest van dezc: organisat ie , maar had ùe l idmaatschapskaart van h e t -tocnïnalicc l i d J a i r u s I W A N G G I N http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/NIB50-63/Document/5278


- 20 - Z ecr Gcheirr;

nagemaakt, met dc bedoeling zich liicmncc i n Indoncsië s l z v e r a e t s t r i j d e r t e i n t roducz rm a

De vaak gcsignalcGrdc douznc-bcanhtc Lc'cli LS'rnISSA werd rn,i.v. 1 januar i 19U2 oil-tslagen i . v 0 m . z i j n x c i g e r i s aan ecn ovorplaatsing naay IIollandia gevolg tc: g ~ v e n . Zi jn tegenzin om Sororig tb vcxlat5.n houdt vcrmocdeli jk verband ~m-t plannm on naar Indonoxit! uit- t e wijken.

Bc bij de P.T.T. t e Sorong wwkzainc ?utochtoon D.SI RY ste1.d.c cr z i j n vr iend F i c o l a a s V A F G G A I , 1 z . x l i n g on 6 , PTT-cursus t c Hollandia, van op d c iioo;ite, d a t h i j c.ii r.c; anderen oiiîstroeks 25 j anuar i a.s. i î a a Indor_esi:! willen uitwijkcn. T o t dit d o e l z o u rccds e m p a u w t o ? wax3c van f .375 , - t o Fakfak zij:' ~ck.~ccli-t, alsinSdc czn buiten- b o o r h o t - o r o

T'JVCQ IndonesiGrs - vcrdcio g3zevciis onhckLnd- s f k n s t i g van 1\,!Iisool, weken i n n , x ~ ~ : ~ b ~ r naar I r , d o m s i G uit.


- 21 -

HOOFDSTUK- JJ

4

. Z e e r Gsheim

-I--"

0

Algemeen -- .

IYoewel n , b . t , h e t bekende d o o r h e t Nationaal Comi - té t e Hollandia opgostelde manifest en de invoering van de na t iona le sy&bol.en, reac-kies p r o en contra werden vernomen, v e r l i e p de o f f i c i ë l e v laghi j s ing op 1 dec2mber o r - gestoord. De be langs te l l ing van de z i j d e d e r irdieenso bevolking was - gezien de k o r t e voorbereidingst i jd - r e d e l i j k , t e r w i j l p rak t i s ch d s gehele LIropese gemeenschap aanwezig was.

ontwikkeling i r i d i t gebiedsdeel, eon z c z r -7oorzi'cl:tige houding aan; geen der Chinsse ingezetenen was b i j de o f - f i ciëlc? vlaghi j s ing aanwezig o

De Chinese gemecnschup neemt rn.b,-t, de p o l i t i e k e

Was i n d e voorafgaande maanden reeds een zekere spanning onts taan, i .v.m. dc bchaiidcling van h e t "plan- Lunstt i n de Verenigde Naties, mcdio decsmber bere ik te deze spanning wel haar hoogtepunt- a l s gevolg van de agressieve u i t l a t i n g e n van Indonesische s t aa t s l i eden , d e 3oc r de In- donesj schc rad io gevomde anti-Ncderlandsc propaganda, en de aankondiging d a t de Indnncsicche pres ident z ich op 19 decembe:. t e Djokjakarta v o o r een l a a t s t e opdracl?t i n z a - ke l t I r ian Baratl' t o t he t Indonesische volk zou r i ch ten .

Elede gezien h e t Indiase m i l i t a i r e i i igr i jpen i n Goa op de l a c deesmber, ontstond - vooral i n ,iuropese kringen - gro te ongerustheid o

Na h e t bckznd sJorden van d c inhoud van Soekarno's redcvoe- r i n g t r a d cchter weer e n i p ontspanning i n .

t o t t e ( Onderaf d. Kaimaiie ) d o warga-ncgara ac in Aniie mans, afkomstig van het op dct Kei-eilanden (Irldoncsi!3) gc- legen Wal , waar h i j inspecteur van p o l i t i e was, Vergezeld d o o r z i j n ochtgenote, v i e r zoons, 6611 dochter, een Indone- s ische bediende, en de Ambonncsc vrouw J.C,Tclussa, maarc-tc h i j d e oversteek m c t een ze:Ilprauw, voorzien van een bui- tenboordmotor e Dikl;:aiis k o c s - k r d c rc-ds lang 2lanncn om In- doncsiE te vvr la ton cnnaar Ncderland t~ gaan, De ciiigc mogel i jkl ioid om d i t Ou r ca l i s c rcn was o r ~ vanui t Tual clandcl;-- t i e n de w i j k naar N2euw-Guinoa t c nmcn.

0s 20 december i961 ar r iveerde op hc-c e i land Nama- D i k -

React ies mobo t . de i n s t e l l i n o - -...-L-.-&--- van de Landsvla,g, -* ... Iwo-

Eakf ak

Na terugkeer i n Fakfak van de Radja Roernbati http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/NIB50-63/Document/5278Kenmerk: GNG kab. 2.50.16/274/2 zeer geheim persoonlijk.© NA, archief Minkol., dossierarchief ministerie van Koloniën en opvolgers 1945-1, 11181

- 22 - Zcm Golicim -... I- .U..-

Hadji ibrahiin BAUVir, decldo d o Rad j a 3 'a-kgar9 kclimad USlf?AIIAS, i n ccn rzs - taurant t 3 Pakfak aan c':vii aan'cal aanwezigcn mcde, d a t Hadji Ibrahim BAUW u i t I'lollandici. d e Papoca-vlag had ilieogmozan, on da t dczs vla& i n ~U'G C h r i s t c l i jk X i l i t a i r Teliuis t c bciicli-Hgen zou z:i j n , E i 3 vocgdc h i e raan t o e , d u t inen d e Ncdcrlandsz rcsglvring voar d 3 o f f i c iö l c ! crkon- niiig v . x d i t na-bi onolc syïabool, dunlibaar m03 st zijn o On- midde l l i Jk na d c . 2 ~ rìic?dcdeling bcgzf clc pro-R,I . geo r i%ntac rdc I m a m v a Poerwav.r:., B a t j o BONI a l i a s Bat jo b in MALAR:.;SAIT9 z i cli n m r dc! woriing van do bchrixido Xo'L.tanad Dacng Pf TTAI.1, vvaarscIiiJi1li jk oiii vers lag ui.% L.; b-.cii::-,cn.

,


-' 23 - Radja ZAUIIJ aanvaardde deze suoscst ic ; hijnam 013 z ich de voorzi-b'Gcr van l ict i k t i o n n a l Coin i t6 t e vdrzockm eCn l i d daarvan naar Fakfak af -kc vairCZit.cn v o o r l iet geven van voor l ich t ing

I iz d,? KIbíG-g; : ledw. .n i s miL.., b a o e r i n g ontstadii, doorclcl-l- oor, a an ta l - I n d : ~ r ì ~ , ~ i s s J i c -- 1c;dcii ori-t,stc:rnd z i j i i ovcr iic-l- f c i t , d a t de voorzi-t'ícr, i - h d j i IbLahim BriUW, van z i j n i n s t c m i n g mc-b dc i i is tGll ing van d\r Landuvl;;; l icef t b l i j k gegzvcn op c3n I E - G--vergadering, (v idc maand- vcrslaL, oktobcr 1 9 6 1 3 1 ~ ~ IG). Z i j z i j n vaì incníiig, d a t h i j a l 5 v o o r z i t t e r van dc? zu iver g o d s d i m s t i g i ' vcroni-ing ICING, b u i t a z i j n boekje i s pg;.ran d o o r z ich i n vurcniging vcrbmd op p o l i t i e k t c r r 4 n te bogeven,

i


Zcer Gcheim ---- --. - 24 -

Jamban SAWOKA: !'Indien d c Landsvlag w o r d t ingos tc ld , waarom w o r d t h3t l a n d dan n i e t tcvcns onafliankc-

l i j k ? " V a ~ t r o r ~ e l u i t rncn d i t land n i ce aan b i j In- donesiE?lI

A a n de leden van Strcdkraad cn Nieuw-Gsinea Raad r i c h t t e men h e t vcrwi j t , d a t z l j dc bevolking n i e t v o o r a f haddcn gcraadpleegd. De v ragcns t c l l c r s wcrdm van r ep l i ek gediend, waarbi j ook cnkclddcr a'ailwczigcn o .m. de Hadja Hoombati , N0WARPOP';K en

H,PORAT- a l l e n i n d i t rappor t oerdcr gonocmd - i n h C t gc- weer kwariicn, De indruk is , da t deze bijccnkomst a l s u i t - l a a t k l c p , vooral v o o r d e pro-R,I .gezinde amwczigcn, van groot nu t i s gcweost.

D:, vanui t Hollandia naa r Kaiama ovzrgcplaats tc Hoc- s s i n BAUW (zoon van dc Imam van R3vmbati cn tlians onderwij- z c r b i j de Ccntrale Dorpsschool t e Kainiana) decd z i c h kunnen als a n uitgesprokcn R . 1 ,-aanhanger, f\Ta cten mislukte poging z i c h i n h e t bezii; -be s t e l l e n van ccn rood-wittc v lag wcrd h i j vurhoord, b i j wclkc gcldgcriheid l i i j z i j n pro-P .i gczindlicid n i c t onder s toe l en of bankan s tak en z ich op zec r denigrerende wijzc: u i t l i G t over de i n s t e l l i n g van de LandsvlaL. H i j nortiadc da t ccn paskwil, aangczicn d e Plapoc!cr n i e t z31f standig was en \!ii?st- Nicw-Guincs b i j Indoi,csiö bdioordc,

D c officik3lc v l agh i j s ing op 1 decoabor waonae h i j b i j , G:,klczd i n ccn r o a d ov;rhcmd en wi t t e pantalon. Na a f l o o p v m d e p lccht ighc id zou h i j ten huizc van do bvkcndc Oosman DATTY, do daar aanvvczigc IndonzsiErs en pro-R, I o

gcziiidc Papoea's hcbbcn aan%cspoord om dc Nederlandse- en Papoca-vlaggen nccr t o halen en daarvoor i n de p l a a t s dc! r o o d - w i t t o vlag t c l i i jsun. IIocwol cnige IndonesiErs daar wel v o o r voeldon, ging rncn n i c t t o t a c t i c over u i t v m c s d a t dc mtochtonc bcvolkj ng hi er tezen i n iict gQIwccr Z O U komcn e

i n a p r i l 1961 d o o r de p o l i t i d tc Fakfak aanL;clioudcn Z.v.m. dicf s t a l van ccn prauw, vvaarin$dc 2 1 pcrsoncn haddcn gc-Cïiaclit naar Indonesiti u i t t e wijken - vide vcrslzig van a p r i l 1 9 6 1 pagina l 6 ) , d ie i n vers lagpcriode uit- Fs?kfak i n Kainiana arr ivccrdcn, poogden goes-horwantcn t e vinden om t e bc- le-l-tcn, dat dc Papocavlng zou vvordcn gclicscn. Z i j vcrkon- digdcn, da t " I r i a n Bnrat$l cen rzdbnatig de21 van IndonGsiE i s on da t nvt vcr lencn van ccn Gigcn v lag aan dc Pa:-ocata maar e m i n i s l c i ù i i i g was.

DL autochtonen ClirisLiaan SUNOM cn Obct USURU (beidcil

Ook andere pro-R.1 .gczindon, ondcr wie Oesman D A T T Y Ta l ib 1: MIMGGOL, La PAPULI cn de rcg-lrnatig gcsignalccrdu J c MO-~hllliAD, werdcn i .v.m. de crkcnning van dc: na t iona le http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/NIB50-63/Document/5278


- 25 -


- 26 - ---I*.* Zccr Gclicim --a-.-

I'iLdio novLnibdr dcc ldc G n l i s m RiJASA m n d c PrJli t i c mcd2, vooriic\Bcns tc! z i j n c ( ~ n l\.gcilc p o l i t i e k c p a r t i j op t c r ic : i tcn. Dc on twcrps t z tu ton , d i c h i j t o i i i t u inf<ag.: gaf, bl?kcn v r i j v a l woorde l i j k ovci-ccn -bd komdn ri lut d~ r e e d o i n scp-t;ciiib(.r d o o r i s m a i l B,,'CJì? gc-tooiid\> s t a t u - t a (vid; v w - - s l a g s e p t m b e r , pag. 1 4 ) . Op 18 d z c r m b a kwam h i j Lvxiwcl met Lcn iiicuw ontvarp op dc p rop 011, v\ia,rvan z ~ - n d ~ c : ~ t v ,r- d i e n t a r t i k c l 3 sub a , l u i d i n d ? r v o r t a n l d ) :


- 27 -

Ithet verbctcrcn en vcrs terkcn van dc vorbondonhoià van

Hoewel gccamouflecrd, duidt deze doGlstcl l ing zocr bc- paald i n de r i c h t i n g van c m aans lu i t ing van Nicuw-Guinea b i j Indoncsië.

van de pol i t is 'xc p a r t i j zou ,iloc-l-cn voorbcreidcn, had Galiem R;;ASA r o , d s cnige perconen benadwd. I n d i t ver- banu noemdc l i i j de namen van Jambail SAWOKA Wimpie SIA T J I N L I O N G , Daniël R-LNJAAN on Dulali UdWANAb,

Nadcr werd vernomen, d a t de d o o r Galicm RXASA op t e r i c h t c n p o l i t i e k e p a r t i j GGRAKAN RAKJAT LRIAlT BARAT, afgukort GRIB, zou heten. K c t bestuur zou a l s v o l g t worden samengesMd: v o o r z i t t e r : Galiem RZASA v ice-voorz i t te r : Hasan USWADAL adviseur , : Wimpie S I A 'i7JI.i')G LIObTG v o o r 1 i cht ing : Jamban SAWOKA s e c r e t a r i s penningmecster : Dulah USWANAS c o m i ssari s

l o o r d i .v.in, hun p r 0 , R . I . i n s t e l l i n g .

h e t Nedcrlands-Indi% vsLn 1 S 4 5 v t .

Voor ccn t e vormen coinrLissie, d i e dc opricht ing

: Daniël R3TJAAh ( IndoncsiEr)

: A,RUMAKAT ( Indonesiër) Doze bestuursleden van de GEiIF z i j n a l l e n gcsigna-

PARTE1 PXI\UDA 7 INDOIJESIA

Naar aanleiding van een biimongekomen beri ch t , da t de eerder i n d i t ve r s l ag gcnocmde Chris t iaan SUnTOPíi en Obet LSURU zouden pogen om - met ncdcweinking van de haiid- langer Goro WERFETE als vcrs tckc l ing met h e t G m s . Willcm Janszt l de r c i s naar Fakfak t u maken - werd b i j h e t vc r t r ek van h e t G r n ~ , ~ W l l e m Jansz" i n Kaimana contrale u i tgGocfend op de z i s h aan b o o r d bevindcride passagicrs , Inderdaad b leck Obet ESURU z i c h aan b o o r d tc bcvinden met h2-t d o c l dc r e i s als vc ï s t ckc l ing me3 t e maken,

B i j onderzoek van z i j n bagag:, werd e m P .P . I . l i d - maatschapsbewi j s aangctroffen, ident ick aan dc lidrnaat-

schapsbewi jzen als bedoeld i n he t vorslag o v o r augustus pagina 1 6 .

URU verklaarde d i t lidinaatschapsbewijs - na z ich i n november 1960 b i j R a m l i SUPARMAN v o o r h e t lidmaatscnap van d:! P .p , I . t e hcbben opgegoven - i n mci 196ì van kbdu- ralman RUdIADAY t c hebben on'm,:ngm, Hi$ liad zich na h e t oprol len vc.n de P , ~ o I . n i e t b i j dc p o l i t i e gemeld, omdat h i j h c t no;>. s t eeds e m s was met de doe ls te l l ingen van de P.P.I . , o.a. he% verlenen van hulp aan i n f i l t r a n t e n c.q. Indonesische legcrconheden, b i j dc vcrovering van " I r i a n Bara t . Berichten Y- omtrent aanwezi_gncid . *-.__-*_UI-- van i n f i l t r a n t e n

van dc v c i m o o d e l i jkc aanwczighcid van in f i l t ran 'ccn i n de ,nigc h a g geGvaluecrdc ber ichten maakten melding http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/NIB50-63/Document/5278


Onderaf d o l i n g Fakf ak a

Do bokcndo Abutalib bin P x i a LI'LKATAY a l i a s IUVLRTUAR zou z ich m c t t 40 man i n Kokas 1iLbben o;,g2houdcn0 Acn l a t m be r i ch t meldde, da t Abutalib C.S . z ich op h c t c i land Rwna- wain (van dr Ocgar-groep, n a b i j Kokas) schui l h i c l d .

Zcn ander ber i clit maaktv melding van dc azrLwczighcid op P.Sciliai ( z.oevan Fakfak) vûn lioesein M A K B T I T A .

son doorzcrking van dc nab i j 1Cokc.s z c l q e n oude Ja- panse vcrdcdigingswerkcn (dczo bL?sta:m u i t ccn g r o o t a a n t a l holen on p o t t e n en bieden ui%s-bZkmdc schui lplaatsen, ruim gcnocg 'jToor i n f i l t r a t i o g r o c p c n ) en van dc s i landen Rumawain en Semai levzrda gccn r e s u l t a a t op.

gonoumd i.v.m. plannon vcor vcr t rck naar Indoncsit!, v ide oktober-vcrslag pag. is), c m onboe t ing licbbon gcliad m e t v i e r gxmiformcerde mct handvuurvapens bewapende Indoncsizrs O . W . volgens h e t gcruciit, dc bGkcndc i n f i l t r a n t c n Boctjc LOER en A-bjo i L i R ï . Deze 4 IndoncsiErs zouden LAKBUO oen b r i c f hcbbcn me<?gcgevcng bca-bomd v o w Nohamad Daeng Pa'ITAH cn de r e d s cerdcr i n d i t v x s l a g 5;noz;ilde Bat jo B O N I a l i a s Bat jo bin n'lALXRLSAN, de Imam van Pocrwasa,van wie bclrcni: is, d z t h i j aanhanger/lid van de P.P.1. was ( i s ? ) . I n de b r i e f zou oeno g ~ s t a a n hdbbcn, dat tusscn 25 deccmbsr lg€i en i5 januari 1362 de Indonesische aanval op Inakfak t e verwachten was.

Ook i n deze kwcstio blccf hct naar hun aanwezighcid inges te lde ondorzoek zondor r e s u l t a a t .

IT. h c t bos n a b i j \Jagoin zou een znkerc LAXB"J0 (eer2er

I n d on e si s ch e tliu i sva ar d e r 2 --I--- Y.... -

I n vcrband mct l i c t r o o d s lang b i j d c h i c r t c lanüc woonachtige Kciezzn bcstaandc vcrlangcn om n a m hurt gcboor- tc land terug t o kcrcn, wcrd opinit iati ,?-f van DaniEl REN- JAAN een vergadering bclcgd, rvclkc word b i jgcwooiid d o o r een aan ta l Koiczcn, Boctonnezcn, Ccremczcn cn do l ialfblocd Ara- b i e r J c MOi.LAMAD. Tcr vergadcring bzsprak men d z mogcli jkhc- den van r c p a t r i z r i n g van dc L . - t . l . vcrtocvcndcn Kziczen,

BGslo-ten wcrd om dc: u i l s l a g van dc! dcbattctn i n dc Verenigde b?Tuties inzakc d c kwca-tie Nicuw-Gui3ca cif t c wachten. Indicil u i t dc u i t s l a g ms-i- onigc zclrcrhcid dc conclusis. zou kuiincn wordcn gctrokkcii, d a t binncn afzicnb<l.r< t i j d h c t norriialc, schcepsvcrkccr met Indonesie h z r s t c l d z o u z i j n , kon men dc kwzst-ic vcrdcr l a t a rustcn. I n h c t tcLcnovcrgc- s t c ldc goval zou mcn z i ch co1lc:ctisf t o t l i c t Gouvcrnlment wcndcn mc-t hei; vcrzook om - - ctvcntucc.1 mct inschakel inz van h e t In t c rna t iona lc Fode Kruis - de r s p a t r i e r i n g tc r o a l i s c - r e n .

B i j ozn i n Kaimana ir,,ostcld onderzoek bleek, d a t b i j de op 29 maart i961 o. l .v . SGfnat RXGkIT\TdGA v-.nuit dc Radja Ampat c landcst icn m a r IndonG sit! uitgewckcn groep personen, z ich ook bcvondcn h o 2 f t de u i t Tiwara afkomstige Pauoea Adol-f MOfiRNAMA (v idc vcrsla(S over maar t 1961 gagoll) o


- 29 -


- 30 - ---w.- Zeer Geheim


- 31 - - 26 e r Geheim -

Algemeen

Het waargenomen p o l i t i e k e b s e l d van I n d o n e s i ë xerd ge dur ende v e r s h g p e r i o do b e h e e r s t do or e en aan t a l be lm& r i j k e gebeur t en i s s e n , waarvan h e t ferugneî:cn van h e t MeS.er - l a n d s e i n t e r n a t i o n a l i s a t i e v o o r s t e l i n de VN -- i n I n d o n e s i ë a l s een d i p l c m a t i e k e overwinning aangemerkt - het; door p r e s i d e n t Soekarno op i9 december u i t g e v a a r d i g d e "kornando r a k j a t " , en de u i t v o e r i n g van een aanta l op de b e v r i j d i n g van I r i n n Barat g e r i c h t e maa t r ege len , de hoogtepunten vorm- den.

Daarop afgestemd werd een b i j z o n d e r a g r e s s i e v e an- t i -Wederlandse r a d i o - en perscampagne gevoerd , waarbj j on- omwonden met o o r l o g en geweld werd g e d r e i g d , i n d i e n Nedela- l a n d n i e t b e r e i d zou z i j n t o t o v e r d r a c h t van " I r i a n Barat". Het Indones i sche volk werd bezworen de n a t i o n a l e eenhe id t e v e r s t e r k e n en b e r e i d t e z i j n om e l k o f f e r v o o r de be- v r i j d i n g v a n ' l i r i a n Barat" t e brengen. Hoewel te lkenmale met v e e l ophef meld ing werd gemaakt van spontane r e a c t i e s u i t h e t v o l k , kan n i e t worden beoordee ld i n welke mate deze propaganda de Indonvs i sche bevo lk ing wezenlijk aan- g r e e p ; minder g u n s t j g e economische f e c t o r e n en zelfs p l a a t s e l i jlr m o e i l i j k e v o e d s e l s i t u a t i e s schenen rnede ge- wich t i n de s c h a a l t e l e g g e n , gez i en d e illin o f meer na- d r u k k e l i j k s b e k e n d s t e l l i v g , d a t met ware o p o f f c r i n g s g e - z i n d h e i d de d o o r de o v e r h e i d i n t e voeren v e r d e r e verso- be r ingsmaa t rege len d ienden t e worden gedrrigen.

M i n i s t e r SUBANDIIIO ove r de Irian-Barat k w e s t i e . - I. -1

Op 4 novernber v e r t r o k de Indones i sche m i n i s t e r van b u i t e n l a n d s e zaken XJBANLJRIO u i t D jakhr t a wederom n û a r New York i n verband met de s l o t b e h a n d e l i n g van de Nieuw- Guinea kwes t i e i n de Algemene Vergadering d e r Verenigde N a t i e s .

Vóór z i j n v e r t r e k v e r k l a a r d e h i j , d a t h e t t h a n s v o o r Nederland de l a a t s t e kans w a s on h e t I r i z n a a r a t - g e - s c h i l op t e l o s s e n en de b e t r e k k i n g e n met Indones i ë t e n o r m a l i s e r e n . H i j voegde duaraan t o e , d a t de Indmeische r e g e r i c g en h e t vo lk z i c h g e r e e d maakten om aan a l l e cven- t u a l i t e i t e n h e t hoofd t e b i eden . Een e e r s t e v e r c i s t e m o r

+ > De gegevens van d i t h o o f d s t u k z i j n b o o r he-: merendeel o n t l e e n d aan Indone si sclie persbronnen.


Zeer geheim - I_

- 32 - .

I n d o n e s i ë was, a l d u s de m i n i s t e r , een s p o e d i g hers"c1 van z i j n gezag over " I r i a n Brzra t1I , ongeacht; d e w i j z e waarop. Het was de taak' van d e r e g e r i n g om a l l e moge l i jk - heden v o o r een vreedzane o p l o s s i n g t e o rde rzoeken , v o o r d a t a n d e r e a c t i e s zouden worden ondernomen e

Voor h i j i n h e t v l i e g t u i g s t a p t e i n s p e c t e e r d e h i j een e rewacht van d e " P e r i n t i s Ir; a n Barat".

Als l e d e n van t i e Indoneìische d e l e g a t i e bevonden z i c h i n Subandri o ' s geze l schap onder meer ;T.A.DIKARA, 'iTNDERï, WEROR en Mary PAPARE, een d o c h t e r van S i l a s PAPARE.

Op 9 november d r e i g d e STJBANDRIO t i j d e n s tie VN-debatten - zoals bekend - , i n een f e l l e an t i -Neder l andse redevoe- r i n g , r e t o o r l o g , i n d i e n de Nederlandue v o o r s t e l l e n zouden worden aangenomen.

l e - r e s o l u t i e b i j s temning n i e t de v e r e i s t e meerderheid hadden kunnen b e h a l e n , en Nederland z i j n v o o r s t e l had i n - g e t r o k k e n , vel- t rok SUBANDRIO met een a a n t a l d e l s g n t i e l e d e n op 29 november van New York v i a Tokio, Hongkong en Mani!.la n a a r I n d o n e s i ë .

Het d e l e g a t i e l i d Moh.YAXIN v e r k l a a r d e t i j d e n s een p e r s - i n t e r v i e w t e New York, d a t d e politiek-LUNS w a s m i s l i l k t , omdat deze beoogde I n d o n e s i ë b u i t e n t e s l u i t e n , Die p o l i - t i e k w a s n i e t a l l e e n o n j u i s t , doch b r a c h t de were ldvrede i n gevaar, a l d u s YAMIN. De I n d o n e s i s c h e druk t e r b e v r i j d i n g van " I r i a n Barat" van h e t Neder landse k o l o n i a l i srr-e nam dage- l i j k s t o e en AmeriKa was g e a d v i s e e r d de Neder l ande r s geen s t e u n t e v e r l e n e n , opdat d e haat van h e t ï n d a n e s i s c h e v o l k z i c h n i e t zou k e r e n t e g e n h e t S t a t e Department.

Nadat o p 28 november zowel de I n d i a s e a l s de B r a z z a v i l -

B i j aankomst i n Tokio , v e r k l a a r d e de r e i z e n d ambassa- d r i c e mevrouw SUoENI, eveneens d e e l uitmakend van h e t ge- z e l s c h a p - SJBANDRIO, d a t de Japanse houding i n .le V.N. " n i e t v r i e n ù e l i j k t* was t e d e n o v e r Indones i ë Japan had z i j n ambassadcur i n Rederland t o t v o o r z i t t e r van de tJapanse VN-delegatie benoemd; z i j v r o e g z i c h af , waarom n i e t Takeo OHDA - de Japanse ambzssadc-ur i n -Indonesië -- d i e de Indo- n e s i s c h e a s p i r a t i e s beg reep en onde r sch ree f j n deze func - t i e w a s bcnoeììd.

Te & m i l l a v e r k l a a r d e SUBANDRIO ve rbaasd t e z i j n ove r h e t P h i l i p p i j n s e s t a n d p n t met b e t r e k k i n g -bot de behmdo- l i n g van de ' ' I r i a n B7rat ' l -kwest ie i n de VI?. De P h i l i p p i j n - s e de l egz i t i e ha,d de I n d i a s e r e s o l u - t i e verworpen el1 v 6 6 r de B r a z z a v i l l e - r e s o l u t i e gestemd. " Ik v e r w a c h t t e een andc- r e houding van de P h i l i p p i j nen t l , a l d u s SmANDRIO, d o c h e . e . a , zou de goede o n c e r l i n g e betrekkinGen n i e t s c h a d m .

B i j aanL,omst t e Djakarta op 6 december, waar h i j d o o r een e n t h o u s i a s t e rnenigte a i s een n a t i o n a l e h e l d ivcrd o n t - vangen, v e r k l a a r d e SOEBANDRIO, d z t i e d e r e p r o v o c a t i e vaT! Nederlandse z i j d e y de "phys ieke c o n f r o n t a t i e " i n " I r i a n Barat" zou 'bespoedigen. http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/NIB50-63/Document/5278


Ze er Gchcim I-..- ._-*YU.

-- 33 -


.. n i e t zo g r o o t waren a l s de m e i l i j k h e d s n , d i e I n d o n e s i ë gedurende de a fge lopen i3 jaar had ondervonden en t e boven w a s gekomen, z o a l s de Nederlandse a g r e s s i e , de o p r i c h t i n g van Nederlandse mar ione t ten-Daerah ' 3, moei l i j kheden b i j de v o e d s e l - en k l ed ingvoorz i en ing ; de r e c e n t e b innsn landse oFstanden e . d . , d i e t e n d o e l hadden de Indones i sche repil? b l i e k en de T N I t e v e r n i e t i g e n ,

U i t s p r a k e n en maa t r ege len van Soekarrio I -- t

Op 7 noveribsr kee rdc p r e s i d e n t SOEKARNO t e D j a k a r t a t e r u g ncl een medische behande l ing i n Wenen.

T i j d e n s een massa-bijeenkomst t e Semarang op d e 10e novernber, "Heldendag", v e r k l a a r d e h i j i n een t o e s p r a a k da t I n d c n e s i e zou b l i j v e n v e c h t e n v o o r de t e r u g k e e r vaTz " I r i a n Barat", met o f zonder de VN. "Wanneer de T J N een be- s l i s s i n g hebbeq genonen , z a l i k mi jn d e f i n i t i e v e bevt- l ("komando") u i t v a a r d i g e n . Thans l u i d t mi jn o r d e r , "op a l L e s v o o r b e r e i d t e z i jnl ' , a ldus de p r e s i d e n t . H i j waarschuwde de w e r e l d , d a t de I n d o n e s i s c h e aansp raak op ' ' I r i a n Bara t ' geen bluf w a s en da t de t e r u g k e e r van d i t geb ied een h e i - l i g e p l i ch ; was voor e l k e I n d o n e s i ë r . Het v o l k r i e p h i j op om voor tdu rend en eensgez ind ge reed t e s t a a n OM de l a a t s t e f a s e van de s t r i j d om " I r i a n Zarat' ' i n t e gaan. "Aarzel nimmer, w i j z u l l e n t e n s t r i j d e t r ekken en niemand kan ons tegenhouden! Ir IIVerovderstel d u t de VN het; Nederlandse d e k o l o n i s a t i e v o o r s 2 e l zou aanvaarden , w a t z a l e r dan g e b m - r e n " , v r o e g h i j . "Serbu! Genipur! 'I, ( a s n v a l l e n ) , schreeuwde , de men ig te , D a t w a s , a1di.s d-e p r e s i d e n t , h e t j u i s t e a n t - woord. I n d o n e s i e zou b l i j v e n vech ten om de Neder l ande r s u i t " I r i a n Barat tv t e v e r d r i j v e n ; s l e c h t s h e t Indones i sche en geen ander v o l k kon r e c h t e n op " I r i a n Iiarat'' l a t e n g e l - den.

Op 14 november, de "Dag de r Mobiele B r i g a d e f t , v e r - k l a a r d e SOEKARBTO t e D@arta, dab Indoriesi5 a l l e s i n h e t werk s t e l d e , t e n e i n d e de RederlandSe pogingen 0x1 van ' I r i a n Barat" een van I n d o n e s i ë a f g e s c h e i d e n o n a f h a n k e l i j k e s tea t t e maken, t e doen mis lukken , aangez ien het- g e b i e d een d e e l van de Indones i sche r e p u b l i e k was. H i j h e r h a a l d e he tgeen h i j i n Semarang had ve rkond igd , n l . da t dc? s t r i j d . voor de t e r u g k e e r van I r i a n Bara-t onder Indoues i sch gezag met o f zonder de V.N. , zou worden v o o r t g e z e t , " S t a ge reed m i j n s t r i j d - b c v e l t e ontvangen" , r i e p h i j u i t . "Zodra de V.N. een b e s l i s s i n g hebben pnonien , volg-; m i j n l a a t s t e komando'' !

De "Dewan Pe r t ahanan Nas iona l ' '

Op 11 december werd n a een v e r g a d e r i n g I n h e t pa- l e i s t e B o g o r , welke werd voorgeze ten d o o r de p r e s i d e n t / opperbevelhabber en bijgewoond d o o r de d r i e c h e f s van s ta- http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/NIB50-63/Document/5278


- 35 -

v e n , h e t hoofd van de s t a a t s p o l i . t i e , e n i g e m i n i s t e r s , de v o o r z i t t e r van he t Par le inent , l e i d e r s van h e t Voorlopige Volkscongres , de Hoge Adv ies raad , en Ce N a t i o c a l e P l a n r a a d , de o p r i c h t i n g bekendgemaa1:t v a n d e "Dewan Pe r t ahanan N a s i o - na l ' ' ( N a t i o n a l e D e f e n s i e r a a d ) ,

Tevens werd aangekondigd, d a t h e t s t a a t s h o o f d o p 19 december t e 2-ogjakar tu , t i j d e n s een massa-bi jeenkomst z i j n l aa t s t e "komandon v o o r d e b e v r i j d i n p van " I r i a n BarL t" zou bekendrxken. Deze datum en p l a a t s waren gekozen, omdat h e t op 19 december j u i s t 1.3 j aar g e l e d e n was, d u t de fleder- l a n d e r s J o g j 2 k a r t a - h e t brarldpunt van het I n d o n e s i s c h e r e - v o l u t i o n a i r e verzit - waren b i n n e n g e v z l l e n .

De N a t i o n a l e D e f e n s i e r a a d h e e f t t o t t a sk de s t r i j d t e r b e v r i j d i n g van " I r i a n B a r a t " i n a l z i j n f z c e t t e n t e c o ö r d i n e r e n en t e l e i d e n . Z i j i s als v o l g t sumen-esteldo De l e i d i n g b e r u s t b i j de p r e x i d e n t f o p p e r b e v e l h e b ~ e r , b i j- gestaan door de l e m i n i s t e r DJUANDA en de m i n i s t e r van n a t i o n a l e v e i l i g h e i d , g e n e r a a l NASUTION. De l e d m z i j n : g e n e r a a l FTASUTION - c h e f s t a f ADRI v i ce -admi raa l MARTADITJATA- chef s taf ALBI l u c h t m a a r s c h a l k SUTiYADkRîtIA-chefstaf AURI Sukarno DJOJONEGOBO - hoofd s t a a t s p o l i t i e D r SUBANllRIO I p i k GANljAMANA J A . DINARA Chairul SALE13

Z a i n u l ARIFIT? D r . Ruslan A B D U X A N I

NO TOHAL'IIPROD J O gen .majoor SUPRAJOGI p r o f .Mohammad YAPYIITJ

- m i n i s t e r v a n b u i t e n l a n d s e zak9n - m i n i s t e r van b innen landse zaken

- v i c e - v o o r z i t t e r van he t Voor lopig

- v o o r z i t t e r van h e t Far lement - v i c e - v o o r z i t t e r van de Hoge A a -

- m i n i s t e r van f i r a n c i ë n - m i n i s t e r van p r o d u c t i e - v o o r z i t t e r vLn d.e k t i o n a l e P lan -

Volks c ongre s

v i e s r u a d

raad. /

Op 1 3 december maakte s t a a t s s e c r e t T 6 r i s rtTr.TCHSAN, de Na- de samer l s t e l l i ng bekend van h e t s e c r e t a r i a a t van t i o n a l e D e f e n s i e r a a d , t . w . : Algemeen S e c r e t a r i s

Leden - SUDIBJO, m i ~ t e r / s c c r e t s r i s - g e n e r ~ a l

: ACHKADI , m i n i s t e r van transmigra- t i e , c o ö p e r a t i e En aesuontwiklcel lng

van h e t N z t i o n a l e P r o n t , - SALATUN, k o l o n e l A G R I ,

- Di-oii.LEGO'#O, a d j .hoofdcomin.van p o l ,

- SUSATYO MARDI, I t .kol .ALR1, - DJUHARTONO, 1t .kol.ADRI

"Komando t e i - t i n s o x r a s i pembcbasar, I r i a n --- Barat" I_-- - --

I

Op 14 december werd t i j d e n s de e e r s t e z i t t i n g van de N a t i o n a l e D e f e n s i e r a a d b e s l o t e n t o t de i n s t e l l i n g van een oppe rbeve l voor de o p e r a t i e t e r b e v r i j d i n g van " I r i a n Barat" genaamd h e t "Komando t e r t i n g g i o p e r a s i pembebasan Iri a n Bara t U .


Zee:r Geheim -LI

- 36 -

D i t "komando t e r t i n g g i " werd onder d i r e c t e 1eidi .ng c c - p l a a t s t van p r e s i d e n t SOEKARRO , d i e werd u i tgeroepen t o t Itpanglima b e s a r " , b i j g e s t a m d o o r de d r i e c h e f s van s ta- ven . Op 26 december werd h i c r a m v m b o n d k eon "staf o p e r a s i " ( o p e r a t i o n e l e s t a f ) , oadc r I c i d i i i g van generaal-majoor Achmad JAPI.

Op 14 december v e r k l a a r d e p r e s i d e n t SOEKARNO ir: ecn toespra2 .k t i j d e n s h e t & r d e n a t i o n c l e corigres van di3 l i n k s g e o r i ë n t e e r d e 'IGerwani (Gerakan Wani t a I n d o n e s i a ) t e Dj::L k a r t a , d a t de e n i g e t a a l , d i e door de Nederlandse imper ia - l i s t e n werd begrepen , k r a c h t was. W i j vo lgen i n onze strijd v o o r d e b e v r i j d i n g va.n ItIriaii Bar:Jbttl een k:rc..clitige p o l i ti e h P o l i t i e k i s voor de v o m i n g van k r a c h t en :hot gebruikvún k r a c h t , 8 l d u s de p r e s i d e n t . H i j iickel.de ae Noci.erlandae po-- l i t i e k van z e l f b e s c h i k k i n g v o o r I r i a n Barzt. Ze l fbesch ik - k i n g w a s een goed p r i n c i p e , doch voor Indones i e was LilGcl'itE i n t e r n e z e l f b c s c h i k k i n g v o o r I r ic ln Barat z c c e p t a b e l en n i e t de door N e d e r l m d n a g e s t r e e f d e ex ter i îc ze l fbesch ikk in ty ,

M i n i s t e r SUBANDRIO z e t t e u i t e e n , d a t a l s gevo lg van de Mederlandse plannen om onaf l iankel i j k h e i d .te v e r l e n e n aan w a t z i j noemden de "Negara PapuaO, d i t gc b i e d van In - donesiE zou worden a f g e s c h e i d e n , en v o o r de Indones i sche r e g c r i n g d e r h a l v e geen m d c r e weg openstond dan h e t t r e f - f e n van ï n i l i tE: i re maa t r ege len . "Deze n a c t r e g s l e n neL;en w i j , omdat w i j da,iNrtoc; door de Ne- d e r l a n d e r s wordérì gedwongen. Wij wensen geen oor l -oe en vi;,..icien h e t n i e t p r e t t i g om wal)cns i n h e t b u i t c n l n n d aan %E kopen, 2 . i r ; s l e c h t s dienen oci o o r l o c ; t e voercn . Doch dc maa t r ege len , waar toe IndoncoiE w o r d t geilwongcn , z i j n p- r i c h t op h z t w e l z i j n van la.nG en vo lk , vmarv?;n de oerìlieid door de Neder l ande r s word t bed re igd" , aldus S'üBANDRIO.

1

Het "komando r c k j-at *I.

Op 19 decerïbcr sprak p r c s i d c n t SOEKARNO i n e m mnasa- meet ing t e Jogjakartct z i j n met apmni i ig vc-rvmchte retie u i t . N i e t minder dan 30 m i n i s t e r s , 28 m b : i s m d e u r L en zen a a n t a l consxlv woonden o p r cec r inesu i t i i od i .~5 ine de bi. jecri- komst b i j .

oproepen t o t h e t v o l k ger i -c l i t om z i c h v o o r t e bcreiclen en klaar t e s t a a n , h e t l a a t s t e ftkornu-ndo" voor ds b e v r i j d i n g van " I r i a n B a r a t vc2n de p r e s i d e n t t e ontvang:c!n e

SOEELARRO z i j n gehoor h t r i . nnc rende aan d c Nc.derI.zLridse a a n v a l o p J o g j a , k a r t a i n 19412 , h i e l d CGYL f e l hc!toog .tegen Nederlnnd. H i j gc,f een h i s t o r i s c h overzic1i.t ~ , o w e l v:m de InGonesische or iafhwikel i J k h c i d s a t r i j d ~ ~ ~ 1 s van hot- con- f l i c t rond ' T r i a n B a r a t " , 01-1 vcrvo lgcns t e komen t o % Ccn uiteenzetting van h e t Neder1:indse p l m t o t ii~tCri1z:tioncill- s a t i e vzn d a t g e b i t d . H e t Nederlandse p l z n s c h i i d e r d e h i j af a l s h e t oude spcl vzbn "ve rdcc1 ei1 hcc ' rs" , i1:i.t d e s t i j d s

---:-.--., .. I_

Dagen t c v o r e n wcren v i a p c r a en r ; -?d io onalgebroken


- 37 -


Zeer &heim -- _yI

- 38 -

Na deze t o e s p r a a k b e s l o o t h e t pzrlcinent b i j acc l ? - rn~ t i i : - h e t "kornando r a k j a t " v o l l e d i g t c s t cuncn En g e r e c d t e

s t m n v o o r de u i t v o e r i n g d a s r v a n ; - h e t gehe le Indones i sche v o l k op . t o rocpen om m o t deuc l fd p a t r i o t t i s c h e g e e s t d r i f t van 1 7 augustus i945 :, gereed t c s t am a l l e e v e n t u a l i t e i t e n tezemoct te t r e d e n , en met v o l l c d i g beocf en eensgez ind het- "tri komando ro.kjGt:I u i t e voeren .

V i a p e r s en r a d i o werdsn onmidde l l i Jk i n t e n c i c v c car pagncs begonnen om de s t r i j d g e e s t van h e t v o l k aan t e wuk- keren e n z i c h g e r e e d t e maken v o o r de u i t v o e r i n g van h e t t'koinando r a k j u t " ; ook de diverse r e g c r i n g s l e i d c r s en -in- s t a n t i e s : , p o l i t i e k e - , jeugd-, a r b t i d e r o - cn andere organis : t i e s l i e t e n z i c h n i e t onbe tu igd . V r i j w i l l i g e r s voor d e be- v r i j d i n g vcun I r i a n Barat moesten z i c h molden.

Op 27 december v e r k l a a r d e p r c s i u c n t SOEIdRNO t i j - d e n s de o p e n i n g s r e c e p t i e van h e t Par t indo-congres tt: D j a - karta, d a t h e t Itkoraando r ak ja t " i n f e i t e de v e r o v e r i n g van " I r i a n Barn t " inhield. H i j z e t t e u i t e e n , d a t de Neder- l a n d e r s t o t nu t o e s t e e d s wapengeweld hadden g e b r u i k t b i j hun pogingen om de Wegara Pepua" op $e r i c h t e n en daaroir had nu Indones i ë het r e c h t om geweld t e gcbru iken b i j de b e v r i j d i n g van d z t geb ied . Indones i ë :, a l d u s de p r e s i d e n t was s l e c h t s b e r e i d n e t N e d e r l m d t e onde rhmdc len o p bas i s van ove rd rach t van h e t bestuur ove r tT r i anBnra tc ' , De door Nederland gebezigde term "So l lde t e rmina t ion t t merkte h i j aai a l s neo-koloniElisme en nco-impcrial ismc o T o t slot ma&te h i j bckend, d a t m n &e 'tDewan Pertahunzm I'T:.ision::l" opdmch- bvas gcgeven om i n g e h e e l Indonesië r e g i s t r u t i e p o n t c n 02 to r i c h t e n v o o r v r i j w i l . l i g e r s .

Maatregelen i n h e t raam van d e a ; G a vm- "Ir . izn %.rat i -*-- ---_-_LI-

l!et de d o o r h e t N a t i o n a a l C o m i t b vaorgt :c te lde m i l i - t a i r e o 7lciCii v m d e jeu,-Sd (vcjrsl~iig over ok tobe r l C J G 1 , blz. 25 f werd i n november tc; : D j a k a r t a een c?,mvmg Gemnakt. De c e r s t e g r o e p b t s t o n d u i t 700 j o n g m e n , Rangckondigd werd d2.t spoed ig i n he-t g ~ h c l e 1rmCI begonnen zou wordcn met dc ma.ssale mi1i te i r .e oFleicl-i.ng vz:n (3.c jou@,

Door h e t m i n i s t e r i e vaii zcevcrbindinf;en werden v o o r - b e r e i d i n g e n ge'croff cii o p h c t t e r r e i n v;:n de mar i t ieme de- f ens i t . , Aan gezagvoerde r s vaii Indones ischc k o o y w n r d i j schepen werden i n s t r u c t i e s inzak;@ de ï i z v i g a t i e , schcepsbcwcgin- gen e . d . v e r s t r e k t :, "zoa1.s deze i n tijC1 v:m oorlog v3.n k r a c h t z i j n " , aldus werd t e D j a k a r t z bekcndgeninalrt.

De m i l i t u i r c oP le id i i i g v o o r burgerambtcrimen vvucr- mede r e e d s enigc. mmndcn ge leden op bE-pcrktc s c h a a l cen aanvang wzs gemmLkt :, werd g c i n t c n s i v c c r d en u i t g c b r c i d .


Ze e r G ? heim - A--̂

- 33 -i-

President SOEEIARNO gaf op 27 december opdyacht aan h e t N a t i o n a l e F r o n t om zo spoe$ig moge l i jk i n h e t g e h e l e l a n d de r c g i s t r a t i e t e r hand t e nemen vzn v r i j w i l l i g e r s (mannen en vrouwen t u s s e n i8 cn 24 j a a r ) .

Teneinde deze' r e g i s t r a t i e onder de a r b c i d c r s zo vlot m o g e l i j k t e doen v e r l o p e n , s t e l d z de m i n i s t e r van a r b e i d r i c h t l i j n e n vi,st voor de v e r s c h i l l e n d e ove rhe ids - en biniten- l andSe bedrijven. Ter voorkoming van s t a g n a t i e i n de p ro - d u c t i e i n g e s c h a k e l d ,

van zeeve rb ind ingen bekendgemaakt, d a t de schepvn bestemd v o o r de ' ' ope ras i perribebasan I r i a n B a l a t 'I , gereed lagen, Verk laa rd werd, d a t deze scnepen t o t teak hadden, eenheden van de stri j d k m c h t e n of v r i j t v i l l i g E r s t e vervoel.Cn. l i e t nadruk werd g e s t e l d , d c t e . c . a . geen n a d e l i g e i n v l o e d zou hebben op de v e r s c h e p i n g vEn v o e d s e l en k l e d i n g , De gecon- s i g n e e r d e schepen moesten doorlopend i n r a d i o c o n t a c t ; taan met de a f d e l i n g ffopercczsi" van h e t m i n i s t e r i e .

De commandant van h e t m i l i t a i r e gcwest XV '%~luku/ I r i a n Barat" , 1t .kol.BUSIRI v e r k l a > r d e t e Aïïbon, dat h i j cn de gouverneurs van llMalukulf en " I r i a n Barat", i n hc-t k a ù c r vz,n de b e v r i j d i n g van I r i a n Barat r e c d s b i j z o n d e r e i n s t r u c t i e s vcn de chef s tad ADRI hadden ontvangen. Gcncraal NASUTION zou h m v o o r t s de opdrzch t hebben gegevcn om i n he t ractm van de algemene m o b i l i s r t i e , zoveel. mcgcì i j k k r a c h t z n u i t h c t greLisgebied aan t e %rekken om deze m o b i l i - s a t i e z o spoed ig m o g e l i j k t e r e a l i s u r e n , BUSIRI v e r k l a a r d e i n d i t ve rband , d a t dc v - i t v o e r i n g van d e algcmene m o b i l i s a t i e i n z i j n g e b i e d n i e t b e p e r k t zou blij- ven t o t r e g i s t r a t i e , doch ook m i l i t a i r e o p l c i d i n g zou om- v a t t e n . H i j hoopte b i n n e n k o r t een m i l i t a n t e macht van 250.000 man t e kunnen o r g a n i s e r e n .

T i j d e n s de de rde p l e n a i r e z i t t i n g op 30 en 31 decen- b e r v e r k l a a r d e h e t C e n t r a l e Comité v ~ n de Par ta i Komunis I n d o n e s i a ziel1 accoord met de inhoud van h e t r a p p o r t van de v o o r z i t t e r D.N.AIDIT , waar in o ,m. een u i t e e n z e t t i n g werd gegeven van de m o b i l i s a t i e van h e t n a t i o n a l e F o t e n t i e e l t e r b e v r i j d i n g van " I r i a n Barat" . l3CslOten merd een t e l e - gram aan de p r e s i d e n t t e zenden, waar in hem S U C C e S werd toegewenst b i j de I e i c i n g v a de Indones i sche volkss&' i Jd .

werden de a r b e i d e r s o r g a n i s a t i e s b i j de r e g i s t r a t i e

Op 2 9 december wrrd vun de z i j d e van h e t m i n i s t c r i e

O r i c h t i n g van de T r o i n s i I r i a n Barat" (Nieuwe sti+L - -yI

h K o m n n d o mandala -2- t;n h e t " P a n i t i a m o b i l i s a s i Umum .

T i j d e n s de z i t t i n g van de "Dewan Pertal ianan Nas iona l " op 31 december t e Bogor , werd i n h e t kader van de u i t v o e - r i n g vcn h e t 'tkomando rak j a t " , b e s l o t e n t o t d e o p r i c h t i n g van de " P r o p i n s i I r i a n B z r u t " - nieuwe s t i j l - d i e h e t g e b i c d b e s l a a t van l t R e s i d e n t i e Nieuw-Guine2" - c o n c e p t i e v m Mookl'. T o t gouvcrr1eui;r v a n deze nieuwe p r o v i n c i e z a l een Papoea worden benoend


40 -

Voorts werd b e s l o t e n t o t de i n s t e l l i n s va,n een "komando mandalc? - t h e a t r e coriinand" en de benoeming vz"n een "panglima rilandala" (ope ra t i eco rmandan t ) . Het "Theat re com- mand:' zal alle stri jcimacht- c-11 p o l 1 tie-eenh.eden omvatten i n het betrokken o p e r u t i e g e b i e d , i n d i e n h e t rrioment was aangeSroken voor de v e r o v e r i n g vcn I r i a n B w i l t o De benoeming van de bevc lhebbe r , alsmede dc nacun val1 de pa- peeas d i e tot gouverneur zal worden b e n o a d , zourlen spoedig worden bekendgwmzkt.

Vervolgens werd een " P a n i t i a M o b i l i s n s i Urnurn" i n h e t l e v e n geroepen vsn de volgende snmcn,s te l l ing : I

v o o r z i t t e r - ACHI!IADI m i n j s t c r / s e c r c t a r i s vrrì do Na- t i o n a l e Defens i e raad ,

v i c e - v o o r z i t t e r - k o l o n e l SUKOWATI ,' i n s p c t é u r - g c n c r n a l van de t e r r i t o f i a i e - en vollrsdefer!sic.

l e d e n - k o l o n e l A U R I , SALATUN, It , k o l o n e l ALXI SUSATYO It . ,ko lone l ADRI DJVIARTONO en adj.Md,comin.v.pol,, drs,LEGOT/O.

I

De taak van d i t comi té , dat b e l a s t werd mct alle amgele- genheden b e t r e f f e n d e de b e w e r k s t é l l i g i n g van de m o b i l i s z - t i e , d iende op 3 1 j a n u a r i z..s. te z i j n beë ind igd ,


- 4.1 -


GOUVERNEUR VAN...

Documents

Transcript of GOUVERNEUR VAN...