1

GOEDE MONITORING,

EFFECTIEF WATERKWALITEITSBEHEER

CONGRESJOURNAAL #1

19, 20 EN 21 APRIL 2016

Drie dagen congresseren over waterkwaliteitsmonitoring. Je

moet wel lef hebben, vond dagvoorzitter Inge Diepman tijdens

haar introductie. Want valt er over monitoring wel zoveel te

zeggen, en hoe belangrijk is het eigenlijk? Heel belangrijk,

zo bleek tijdens de eerste plenaire sessie van het congres

‘Goede monitoring, effectief waterkwaliteitsbeheer’, op dins-

dag- ochtend 19 april jl. in Burgers’ Zoo.

Joost Buntsma, directeur van de Stichting Toegepast Onder-

zoek waterbeheer die het congres organiseert, had vooraf

ook zijn twijfels geuit over de lengte en duur van het con-

gres, liet hij de zaal weten. Tegelijkertijd zei hij overtuigd te

zijn van het nut en vooral de economische meerwaarde van

goede monitoring is een aspect van het waterbeheer dat de

laatste jaren volgens hem ondergeschikt is geraakt. Je moet

alleen wel weten wat je meet en op welke manier, voegde hij

eraan toe. Buntsma hield een pleidooi voor effectmetingen:

‘Niet alleen normen en stofjes doen ertoe, maar ook de ef-

fecten van die stofjes.’ Hij hoopte dat er dankzij dit congres

bij waterschappen het bewustzijn groeit dat goede monitor-

ing heel veel kan opleveren. En dat het op het oog stoffige

imago van monitoring een flinke opknapbeurt krijgt met de

introductie van nieuwe, innovatieve monitoringtechnieken

als eDNA, remote sensing en passive sampling.

Hoenderhok

Hoogleraar Aquatische Ecologie Leon Lamers van de Rad-

boud Universiteit Nijmegen gooide daarna de spreekwoor-

Lees verder op bladzijde 2

‘MET GOEDE MONITORING VERDIEN JE JE GELD DUBBEL EN DWARS TERUG’

2

delijke knuppel in het goed gevulde hoenderhok. Moni-

toring is volgens hem geen dure sluitpost, maar een zeer

kostenbesparend startpunt voor kosteneffectief water-

kwaliteitsbeheer. ‘Al was het alleen maar dat je geen geld

uitgeeft aan waterkwaliteit op die plekken waar het totaal

geen zin heeft,’ aldus Lamers. Hij maakte duidelijk dat je

de monitoring wel moet koppelen aan ‘iets waaraan je kunt

draaien’. In dat opzicht was hij heel blij met de door STOWA

opgestelde sleutelfactoren die de ecologische toestand van

watersystemen direct koppelen aan mogelijke maatregelen

ter verbetering. Meer over deze sleutelfactoren kunt u lezen

op de website www.watermozaiek.nl.

Lamers had aan het einde nog enkele goedgekozen bood-

schappen voor de zaal. ‘U hebt vaak enorm veel data op de

plank liggen. Verwerk die tot bruikbare informatie voordat

het te laat is. Want het gaat bij monitoring vaak om lang-

jarige ontwikkelingen voor een goed beeld. En zorg dat mo-

nitoring standaard onderdeel wordt van herstelprogramma’s

en verbeterprojecten.’ Want met goede monitoring verdien

je je geld volgens Lamers dubbel en dwars terug. Dat moet de

gemiddelde bestuurder toch als muziek in de oren klinken.

Snot voor de ogen

Schaatscoach Jac Orie sloot de ochtend af. Deze kampioenen-

maker van onder meer Sven Kramer heeft een grote voorlief-

de voor alles wat je kunt meten en monitoren, vertrouwde

hij zijn gehoor toe. Zijn schaatsers vinden dat niet altijd leuk

als ze zich weer eens dertig seconden lang het snot voor

de ogen moeten fietsen bij een Wingate test. Maar hij doet

het allemaal met een duidelijk doel: winnaars afleveren. En

daarin is hij buitengewoon succesvol. Orie houdt het bij een

relatief beperkt aantal type tests waarmee hij zijn topsport-

ers consequent monitort op een aantal lichamelijk factoren

die voor het leveren van topprestaties in zijn ogen cruciaal

zijn. Het geeft hem de kans specifiek te trainen om deze

waarden te verbeteren. Het is een voortdurende cyclus van

testen, sturen, testen, sturen etc. Kortom: leren. Vooralsnog

heeft deze schaatsprofessor het gelijk aan zijn zijde. Geen

enkele schaatscoach leverde zoveel kampioenen af als hij.

ONDERTUSSEN OP TWITTER Monitoring leeft! Op het land, in het water en online. Wat wordt er zoal getweet over het #monitoringscongres?

@WATERMOZAIEK Aftrap #monitoringscongres door @Inge Diepman en Joost Buntsma.

@INGRIDTERWOORST Jac Orie #monitoringscongres STOWA: Waarom meten? Omdat we gaan voor de winst! En zo is het met waterkwaliteit ook.

@DEGRAAF_E @LeonLamers op #monitoringscongres Volgen en monitoren water innovaties cruciaal voor bijsturen en extrapoleren

@JANKUIPER87 Filmpje over de ecologische modellen PCLake en PCDitch gepresenteerd tijdens het @watermozaiek #monitoringscongres

@HENKSCHOUWENAARMeten is weten #monitoringscongres #STOWA @brabantsedelta @PvdA_WBD Niet naar stofjes kijken maar naar effecten!

Paneldiscussie: WAAROM MONITOREN EN HOE?

De ochtend van de eerste dag op het monitoringcongres werd

afgesloten met een paneldiscussie. De hoofdvraag was: wat

levert monitoring nu eigenlijk op? Waarom zouden we het

doen?

Elaine Alwayn (Ministerie van Infrastructuur en Milieu),

Reinier van den Berg (Planbureau voor de Leefomgeving),

Roeland Allewijn (Rijkswaterstaat), Els van Schie (RIVM) en

Ingrid ter Woorst (Unie van Waterschappen) gingen onder

leiding van Inge Diepman met elkaar in gesprek over nieu-

we meettechnieken, systeembegrip, en over de openbaarheid

van meetgegevens.

Lees een verslag van de paneldiscussie online

Het verslag van de paneldiscussie vindt u later vandaag on-

line op stowacongres.nl/nieuws

VERVOLG BLADZIJDE 1

Meer weten over monitoring? Of heeft u iets gemist van het congres?

Kijk op stowacongres.nl/nieuws voor actualiteiten, interviews en filmmateriaal.

VERDER LEZEN

3

KEYNOTE SPREKER JAC ORIE: METEN VORMT DE BASIS VOOR TOPPRESTATIESDe schaatsprofessor wordt hij ook wel genoemd. Jac Orie,

coach van onder andere Sven Kramer, schreef als beweging-

swetenschapper schreef hij zijn proefschrift over ‘trainersstur-

ing’. Hij is overtuigd van de macht van het getal.

‘Ik hanteer al twaalf jaar de

methode van de Ameri-

kaan Carl Foster, een

monitoringsmetho-

de na inspanning’,

zegt Orie in een in-

terview met HP De

Tijd van november.

Uit de verkregen

data leidt Orie af of

hij iemand qua belast-

baarheid harder of juist

minder hard moet laten trai-

nen. Orie verzamelt jaar in, jaar uit cijfers. ‘Zo heb ik voor

mezelf ruimte gecreëerd om terug te kijken en

als ik nu iets wil veranderen, kan ik zien wat

voor een uitwerking dat in het verleden

heeft gehad.’

Grondige aanpak

Orie deed jarenlang onderzoek voor

zijn proefschrift. Hij verzamelde de

meeste trainingsprogramma’s van de

Olympische Spelen tussen 1972 en 2010

en hij interviewde de coaches. Op basis

van deze cijfers kreeg hij een goed beeld

van de ontwikkelingen in de schaats-sport.

‘Het is een soort geschiedschrijving, aldus Orie.

‘Ontzettend leerzaam.’

Alle verzamelde trainingsdata hebben Jac Orie, maar vooral

zijn schaatspupillen, geen windeieren gelegd. Hij leverde

de afgelopen jaren tal van schaatskampioenen af. Met Kjeld

Nuis en Sven Kramer als meest aansprekende voorbeelden.

MONITORING ALS SLEUTEL VOOR BETERE PRESTATIES

KEYNOTE SPREKER LEON LAMERS: MONITORING IS GEEN DURE SLUITPOST, MAAR KOSTENBESPAREND STARTPUNT Duur. Dat is de associatie die veel mensen nog hebben met

monitoring. Onterecht vindt Lamers. ‘Monitoring is geen dure

sluitpost maar een kostenbesparend startpunt.’

Vindt u monitoring dan niet duur?

‘Natuurlijk kost monitoring geld. Hoeveel dit is, hangt er

onder andere vanaf hoe en vaak je monitort. Ik verwacht dat

de kosten van monitoring per waterschap jaarlijks in de hon-

derdduizenden euro’s lopen. Veel geld, maar als je beseft dat in-

richtings- en herstelprojecten doorgaans tientallen miljoenen

kosten, dan valt het verhoudingsgewijs enorm mee. En belang-

rijker dan wat monitoring kost, is natuurlijk wat het oplevert.’

Wat is de winst van monitoring?

‘Door te monitoren, doen we systeemkennis op. We zien wat

de huidige stand van zaken is in een bepaald systeem, maar

we leren ook welke omgevingsfactoren meespelen en welke

effecten maatregelen op de waterkwaliteit hebben. Hier-

door kunnen we gerichter investeren in effectieve

en kostenefficiënte maatregelen. Ik schat in

dat we in Nederland jaarlijks tientallen

tot honderden miljoenen kunnen be-

sparen door verkeerde maatregelen te

voorkomen.’

Heeft u een voorbeeld?

‘Stel: een veenweidegebied wordt ied-

er jaar gebaggerd om algengroei te

voorkomen en de waterkwaliteit goed

te houden. Uit monitoringsgegevens bli-

jkt dat de overgroei veroorzaakt wordt door

agrarische bemesting in de omgeving en door

veenafbraak in de weilanden. Dan is jaarlijks baggeren miss-

chien wel effectief op de korte termijn, maar niet op de lange

termijn. Samen met agrariërs zoeken naar een permanente,

duurzame oplossing voorkomt symptoombestrijding. Zo

zit er veel winst in maatregelen die op grote schaal worden

toegepast.’

INTERVIEW Lees hier het interview van HP de Tijd met Jac Orie: hpdetijd.nl/2015-11-14/jac-orie-de-schaatsprofessor-achter-sven-kramer

Monitoring helpt om tot betere prestaties te komen. Jac Orie, topcoach in het schaatsen, weet dit allang. ‘Als je maar weet wat je

wilt weten en hoe je moet meten.’ Wat op het ijs geldt, geldt ook in het water. Leon Lamers, van Radboud Universiteit Nijmegen:

‘Investeringen in het monitoren van de waterkwaliteit verdienen zich dubbel en dwars terug.’

LEES VERDER Bekijk de tips van Lamers: stowacongres.nl/uncategorized/monitoring-levert-veel-meer-op-dan-het-kost-leon-lamers

4

Waterbeheerders hebben met de door STOWA ontwikkelde

ecologische sleutelfactor Toxiciteit (ESF-Toxiciteit) een nieuw

instrument in handen om vrij snel een goede inschatting te

maken van het ecologische effect van chemische normover-

schrijdingen. Het is een goed hulpmiddel bij het nemen van

effectieve en doelmatige maatregelen om de ecologische kwal-

iteit van water te verbeteren.

Waterschappen worden in toenemende mate geconfron-

teerd met veel, deels onbekende stoffen in het water. De

sterkte en duur van blootstelling varieert. Het gaat onder

meer om medicijnresten, gewasbeschermingsmiddelen en

microplastics. De meerwaarde van de sleutelfactor Toxiciteit

is dat waterbeheerders deze complexe materie op een een-

duidige manier kunnen beoordelen en weergeven op sys-

teemniveau. Zo kunnen waterbeheerders sneller en beter

inschatten wat de daadwerkelijke ecologische effecten zijn

bij een normoverschrijding van toxische stoffen en of elke

normoverschrijding even erg is. Maar ook wat het betekent

als er meerdere normen voor verschillende toxische stoffen

tegelijk worden overschreden. Ook kunnen zij beter bepalen

welke maatregel vervolgens het meest (kosten-)effectief is.

De ESF-Toxiciteit heeft twee sporen om het beoogde doel te

bereiken. Via het spoor ‘Chemie’ krijgen waterbeheerders

een inschatting van de ecologische effecten. Dit gebeurt door

efficiënt gebruik te maken van bestaande chemische monito-

ringgegevens. Met het spoor ‘Toxicologie’ worden metingen

gedaan aan ecologische effecten. Afhankelijk van de situatie

en doelstelling kan men beide sporen simultaan toepassen,

opeenvolgend of afzonderlijk van elkaar. De beginselen en

principes van beide sporen hebben internationaal een brede

kennisbasis, die toegelicht wordt in een STOWA-rapport dat

dit voorjaar verschijnt.

OP WWW.STOWACONGRES.NL LEEST U EEN UITGEBREIDE VERSIE VAN DIT ARTIKEL

Nationaal Water Model: OPTIMALE WATERVERDELING, OOK BIJ VERANDEREND KLIMAAT Langere droogteperioden en heviger neerslag beïnvloeden de

manier waarop water door ons land stroomt. Waterbeheer-

ders willen de effecten van klimaatverandering zo goed

mogelijk inschatten, zodat de verdeling van het water opti-

maal blijft. Daarom wordt het Nationaal Water Model ontwik-

keld. Het NWM is een landelijk instrumentarium dat bestaat

uit een koppeling van bestaande watermodellen, invoerda-

ta, schema’s en scenario’s om te bepalen hoe het water door

Nederland stroomt.

Het Nationaal Water Model richt zich op drie toepassingen:

waterveiligheid, zoetwaterbeschikbaarheid en waterkwalite-

it. Vanuit het NWM worden vanaf 2016 elke twee jaar basi-

sprognoses afgegeven op basis van de laatste stand van het

watersysteem. Betrokken partijen zoals waterschappen kun-

nen van deze nationale basisprognose gegevens ‘aftappen’

voor eigen toepassingen. De voordelen van het NWM zijn di-

vers. Het brengt consistentie in de instrumentaria, bespaart

kosten en versterkt de samenwerking tussen overheden en

kennisorganisaties.

Het succes van het landelijke model hangt mede af van de

bereidheid van waterbeheerders om in hun gebied pilots

uit te voeren en ervaringen te delen met de mensen van

het NWM. Onder meer de waterschappen worden hiertoe

nadrukkelijk uitgenodigd. Zij kunnen ook hun regionale

modelinstrumenten en rekentools koppelen aan het NWM.

Dat bevordert dat vanuit het landelijke model de juiste in-

put wordt geleverd aan de regio. Omgekeerd profiteert de

landelijke modeltoepassing van de regionale gebiedskennis,

waardoor de waarde en de betrouwbaarheid van de scenario-

berekeningen hoger worden.

OP WWW.STOWACONGRES.NL LEEST U EEN UITGEBREIDE VERSIE VAN DIT ARTIKEL

ECOLOGISCHE WATERKWALITEIT EFFECTIEF VERBETEREN MET ESF TOXICITEIT

Maar liefst 158 bezoekers waren vandaag aanwezig om de

eerste dag van het STOWA Monitoringcongres bij te wonen. We

zijn benieuwd wat hen hier brengt, op welke manier zij in hun

dagelijkse werk met monitoring te maken hebben, waar zij te-

gen aanlopen en wat zij hopen te leren.

PAUL VAN ERKELENS Dijkgraaf van Wetterskip Fryslân

‘Als bestuurders kunnen we veel en veel meer met alle mo-

nitoringresultaten doen dan wat we nu doen. We hebben

vaak een schat aan monitoringgegevens, maar we krijgen

misschien maar eens per jaar monitoringrapport.

En wat doen we daar dan mee?

Durven we er eigenlijk wel iets

mee? Durven we bijvoor-

beeld de barricades op

als blijkt dat landbouw

een negatief effect heeft

op de waterkwaliteit?

Waar zit de bestuurlijke

component? We zóúden

bijvoorbeeld de mestwet-

geving kunnen beïnvloeden.

Welke andere spelers moeten we

daarvoor beïnvloeden?

En dan zijn er nog andere vragen als: monitoren we wel de

dingen die we bestuurlijk kunnen gebruiken? Als je naar

de KRW-programma’s van waterschappen kijkt, hadden we

allang doelen moeten halen. We leggen bijvoorbeeld kilo-

meters natuurvriendelijke oevers aan en dan nemen we als

waterschappen aan dat we het goed hebben gedaan. Maar

denken we er wel echt over na of de maatregelen waar we in

investeren ook echt helpen bij het halen van onze doelen?’

SJRAAR ROELOFS

‘De uitvoering van de monitor-

ing is nu vooral een ambtelijke

aangelegenheid. Dat betekent

dat het bestuur in de praktijk

toch vrij ver van monitoring af

staat. Dat vind ik jammer. Bij

het bestuur zou meer kennis

moeten komen van monitor-

ing. Als we meer leren van water-

BEZOEKERS AAN HET WOORDsystemen, krijgen we ook een breder referentiekader voor

het nemen van beslissingen. Dan kunnen we standpunten

gaan innemen op basis van monitoringgegevens, in plaats

vanuit de onderbuik. Dan kunnen we beter gaan sturen én

bijsturen. Ik zie dit congres dus echt als een gelegenheid tot

verdieping.’

Als bestuurders kunnen we veel en veel meer met alle

monitoringresultaten doen.

Paul van Erkelens

JOSEPH KUIJPERS Voormalig bestuurslid van Waterschap

Aa en Maas‘Ik ben op het Moni-

toringscongresn omdat

ik benieuwd ben naar

wat de hui- dige

stand van de tech-

niek is. Tot vorig

jaar zat ik in het

bestuur van Wa-

terschap Aa en

Maas. Ik ben van

huis uit ecoloog.

In de tijd dat ik afstudeerde,

in de jaren ’80, werden er al veel metingen gedaan aan

de waterkwaliteit. We wisten toen al dat er iets moest ge-

beuren, maar het duurde nog 25 jaar voordat er beleid

werd uitgevoerd op basis van monitoring. Dat komt door de

spanning tussen politiek en economie. Zonde, want het

is dus mogelijk om op basis van monitoringgegevens

bij te sturen. Bovendien helpen de informatie ons

om, door de verschillende partijen heen, beter met

elkaar communiceren.

Het moet er bij het maken van beleid niet om

gaan wie de macht heeft. Beleid moet worden ge-

maakt op basis van gegevens. We moeten de argu-

menten helder op tafel krijgen.’

5

Algemeen Bestuurslid bij Waterschap Peel en Maasvallei

6

COLOFONTekst Tekst en van Weeren & Dubbele Woordwaarde

Design Shapeshifter.nl

Dit is een uitgave van Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer

(STOWA) naar aanleiding van het congres Goede monitoring,

effectief waterkwaliteitsbeheer op 19, 20, 21 april.

Stationsplein 89

Postbus 2180

3800 CD Amersfoort

T: 033 - 460 3200

monitoringscongres@stowa.nl

www.stowa.nl | www.stowacongres.nl

INLAAT OP MAATOp de monitoringsmarkt treffen we Acacia Water, één van de

partijen achter ‘WaterSensing’ en bedenkers van ‘Inlaat op Maat’.

‘Inlaat op Maat’ helpt waterschappen en agrariërs om efficiënt

en kostenbesparend samen te werken bij het beheren van de

waterkwaliteit. Het concept won de Waterinnovatieprijs 2015.

Wat is Inlaat op Maat?

Jouke Velstra directeur bij Acacia Water: ‘In agrarische ge-

bieden is het belangrijk dat er voldoende zoet water is.

Om hier goed op te kunnen sturen, heb je veel gegevens

nodig. Hier hebben wij iets op bedacht: een EC-sensor

die aan je Smartphone te koppelen is. Met deze EC-sen-

sor kunnen agrariërs zelf het zoutgehalte in de sloot

meten. Via de App sturen ze vervolgens de gemeten

waardes, de locatie en het meettijdstip naar een cen-

traal systeem. De gegevens worden ‘real time’ vertaald

naar bruikbare informatie op de website. Als veel mensen

dit doen, ontstaat er een mooi dekkend beeld over de tijd in

een bepaald gebied.’

Van begrijpen naar besparen

Inlaat op Maat is een tool om te komen van meten, begrijpen

naar sturen en besparen. ‘Door beter te meten en beter te

begrijpen wat er in het watersysteem gebeurt, kun je niet

alleen de wijze van monitoring, maar ook het waterbeheer

optimaliseren. Dankzij ‘Inlaat op Maat’ kun je in een polder

soms wel tot de helft van het inlaatwater besparen.’

Fosfaat en nitraat

Het concept is inmiddels al verder ontwikkeld. Velstra: ‘We

hebben nu ook een oplossing waarmee boeren zelf nitraat

en fosfaat kunnen meten. Voor de waterschappen zijn dit

nu nog dure metingen, maar door samen te gaan werken

met agrariërs krijgen ze meer informatie en kunnen ze

bovendien kosten besparen. Interessant in verband met de

KRW dus.’

In de praktijk

In verschillende projecten werken boeren en waterschappen

al samen. Bijvoorbeeld op Texel (www.texelmeet.nl) en in het

noordelijk zandgebied (www.nzgmeet.nl).

LEES MEER OP WWW.ACACIAWATER.COM

WORKSHOPSRuim 150 deelnemers verspreidden zich vandaag over negen

workshops. Zij spraken over diverse facetten van monito-

ring en zetten hun tanden in diverse vraagstukken. Er werd

onder andere gesproken over participatieve monitoring, over

veilig zwemwater, over de openbaarheid van meetgegevens

en over effectieve stuurknoppen. In een van de workshops

konden de deelnemers zelfs aan de hand van een knikker-

spel ervaren hoe investeren in kennis leidt tot besparingen

in de uitvoering.

Benieuwd welke resultaten er uit de workshops zijn ge-

komen? Lees het vanavond op stowacongres.nl/nieuws en

bekijk ook de filmpjes van de workshopleiders.

VERDER LEZEN Kijk ook op www.stowacongres/nieuws voor het laatste nieuws over het congres.

VERDER KIJKEN Bekijk de filmpjes van het congres op tinyurl.com/monitoringcongres2016

GESPOT OP DE MONITORINGSMARKT: ACACIA WATER