GLOBALE, VISUEELE

LEESMETHODE K. C E U R REM A N S

Directeur der Rijksnormaalschool voor Onderwijzers te Blankenberge

BEKNOPTE HANDLEIDING

193 1 «DE SIKKEL" Kruishofstraat 223, ANTWERPEN.

GLOBALE, VISUEELE

LEESMETHODE K. CEURREMANS

BEKNOPTE HANDLEIDING

193 1 c DE SIKKEL., Kruishofstraat 223. ANTWERPEN.

ALGEMEENE BESCHOUWINGEN (I)

EN

GRONDSLAGEN DER METHODE

PSYCHOLOGISCHE GRONDSLAGEN

Elke onderwijsmethode moet aangepast zijn bij den bijzonderen kinderaard, op straffe van ondoelmatigheid.

Een kind is geen mensch in miniatuur; het is een mensch in wording; het heeft zijn eigen aard, zijn eigen denkwijze, zijn eigen gemoedsleven, zijn eigen verlangens, die niet alleen kwantitatief, maar ook kwalitatief verschillen met die van den volwassene.

Waardoor kenmerkt de kinderaard zich vooral? 1. Door een onweerstaanbaren drang naar bezigheid,

waarvan de practische uiting spelbezigheid is. Het spel verkrijgt hierdoor een niet te onderschatten opvoedende waarde; hft zal dus een element zijn in de onderwijsmetho .. des voor kleuters.

2. De bezigheidsdrang heeft als bijkomend kenmerk drang naar zelfwerkzaamheid, niet alleen lichamelijke, maar ook geestelijke zelfwerkzaamheid; het wil zelf zoeken, zelf ontdekken. Men zal bijgevolg cc van binnen naar buiten» werken. De practische toepassing hiervan zal zijn de geleide en geleidelijke ontdekking van de leestechniek door het kind zelf.

3. Door een sterken drang naar zintuiglijke waarne .. ming, d. i. aanschouwing door oog, oor en hand.

(I) Dit hoofdstukje is de beknopte samenvatting van hetgeen hier. over breedvoerig uiteengezet werd in de handleiding van de eerste uitgave. (eDE SIKKEL:> ; Kruishofstraat, Antwerpen.)

-4-

Naarmate overwegend door het oog, het oor of de hand voorstellingen worden opgenomen, spreekt men van visueel, auditief of motorisch type. Uitsluitend visueele, auditieve of motorische typen bestaan niet; het normaal type is gemengd. De groote meerderheid der jonge kinders zijn evenwel overwegend visueel en motorisch (= vooral manueel). Op de visueele en manueele functies zal dus meer gesteund worden dan op de auditieve. Dit geldt alleen maar voor het leeren lezen en schrijven. Bij het leeren spreken is het natuurlijkerwijze andersom; hierbij staat de auditieve functie op het voorplan.

4. Een gezonde stelregel wil, dat men van het concrete naar het abstracte, en van het enkelvoudige naar het samen~ gestelde overga.

Wat is evenwel concreet, abstract, enkelvoudig, samengesteld voor het jonge kind ;>

Het is de volledige gedachte, voorgesteld door een volledigen zin, of, op zijn minst genomen, het volledige woord. En het abstracte is de letter, net zooals in de spreek~ taal het concrete voor het kind de zin of het woord is, en het abstracte het afzonderlijk spraakgeluid. De moeder, die haar kind leert spreken, begint niet met eerst de afzonderlijke spraakgeluiden aan te leeren, daarna de lettergrepen, de woorden en eindelijk den zin, maar ze volgt den omgekeer~ den weg: zin, woorden, lettergrepen en desnoods afzonder~ lijke spraakgeluiden.

Zoo ook zullen wij uitgaan van den volledigen, ge~ schreven zin of een volledig woord, om, eerst lang nader~ hand, te komen tot de letter. Vandaar de naam : visueel~ globale methode.

Wat is enkelvoudig voor het kind ;> De experimenteele kinderpsychologie leert ons, dat

het kind bij uitstek een globaal waarnemer is, d. i., het kind neemt de zaken in hun algemeen globaal uitzicht waar, en

-5-

eerst later gaat het over tot de waarneming der deelen, '1 is te zeggen tot ontleding, indien, wel te verstaan, zijn belang~ stelling hem daartoe aanspoort. In afwachting daarvan laten de afzonderlijke deelen en onderdeelen hem onverschillig. Dit kenmerk van de perceptie draagt een bijzonderen naam; Claparède noemt het syncrétisme.

Hoe gaat hef kind dan van het enkelvoudige naar het samengestelde? Laten we als antwoord daarop Claparède een oogenblik aan het woord (J) : «Aangezien voor het « kind het geheel geen samenstelling van deelen is, maar « integendeel een massa, een eenheid, zoo beteekent voor « hem « van het enkelvoudige naar het samengestelde gaan »

« opklimmen van het geheel naar het deel. In paedagogisch « opzicht is dit een belangrijke zaak : wat enkelvoudig is « voor ons, is niet noodzakelijkerwijze enkelvoudig voor « het kind. Laten we op onze hoede wezen, en de kinderlijke « waarneming niet meten met onzen maatstaf van volwas­« senen, en hem niet van het samengestelde naar het enkel~ « voudige doen gaan door de zaken te behandelen in een « orde, die voor ons (die de analyse hebben gedaan) zou « beteekenen van het enkelvoudige naar het samengestelde « gaan. Deze dwaling is het, die begaan wordt in het aan~ « vankelijk leesonderwijs : ongetwijfeld is, voor iemand die « het mekanisme der schrijftaal heeft begrepen, de letter « enkelvoudiger dan de lettergreep, de lettergreep enkelvou~ « diger dan het woord. Maar dit is absoluut het geval niet « voor het kind, dat voor den eersten keer een geschreven « tekst te zien krijgt. Voor hem vormt het woord of zelfs de « zin, een teekening, waarvan het algemeen uit:l:Ïcht hem « veel meer boeit dan de teekeningen der afzonderlijke « letters, die hij in het gezamenlijke niet onderscheidt; ook « vindt men er dikwijls voordeel bij, de kinderen te leeren « lezen door te beginnen met de woorden in de plaats van « te beginnen met afzonderlijke letterteekens. » (2)

(I) Psychologie de I'Enfant et Pédagogie expérimentale (Kundig Genève). (2) Vertaling van den s.

-6

GEDACHTEN OPNEMEN

Lezen is gedachten opnemen; men moet begrijpen wat men leest.

Zulks is volgens de zuiver synthetische methodes een moeilijke zaak, vooral in den aanvang, omdat het synthetisch lezen zich maar leent tot het samenstellen van voor het kind bevattelijke leesstof, wanneer het te laat is, dit wil zeggen, wanneer het kind reeds de noodlottige gewoonte van mecha .. nisch lezen of Ie zen zonder begrijpen, verkregen heeft. Inder .. daad, de keus der leesstof wordt beperkt door het gering aantal letters, die de kinderen in den beginne maar leeren ; en, daar ze toch iets lezen moeten, komen allerlei zonder­linge woorden, i n verband met zaken buiten hun gedach .. tenkring, te pas, waarvoor de kinderen niets voelen, die moeilijk te begrijpen en door de leerkracht niet gemakkelijk te verklaren zijn. De lesje3 zijn saai en het lezen blijft mechanisch.

Hoevele volwassenen begrijpen steeds wat ze lezen, hoe eenvoudig het gelezene ook weze ? Ze «spellen », hun lippen bewegen, maar hun denken ligt stil: ze lezen mecha .. nisch, zooals een koster Latijn leest.

Een ideo-visueele methode beteekent van den eersten dag af « gedachten» lezen. Van den beginne af wordt dus een uitstekende gewoonte gevormd, die bijblijven en haar uitwerking hebben zal, op het oogenblik dat de leerlingen, na de ontdekking van de leestechniek, vanzelf synthetisch lezen zullen.

Dat zij werkelijk gedachten lezen, blijkt ui t de talrijke exteriorisatiemiddelen, die zij, spontaan of door de leer .. kracht uitgelokt, benuttigen : bevelen uitvoeren, schetsen, vrij illustreeren. zandtafelwerk, gebaren, goed .. of afkeuring, lachen, vertellen, eigen compositie, enz. Zij weten. dat al wat gelezen wordt, een beteekenis heeft, die ze begrijpen of begrijpen kunnen.

-7-

BELANGSTELLING

Een zeer belangrijke rol wordt thans, in elke methode voor om 't even welk vak, meer dan vroeger, toegekend aan de kinderlijke belangstelling. Belangstelling wekt opmerkzaam~ heid, en niet alleen bij kinderen! Welke rol de opmerkzaam~ heid bij het leeren speelt hoeft hier niet uiteengezet. «L'in~ térêt est la vanne qui ouvre Ie réservoir de l' attention et l' oriente; c' est Ie stimulant qui déclenche l' énergie nerveuse. (Or Decroly).

Deze belangstelling is er alvast, wanneer de methode steunt op spel, handeling, aanschouwing, onder allerlei afwisselende vormen. De belangstelling spruit ook, en vooral, voort uit den aard der leesstof. Deze moet gekozen worden in het echte, frissehe, werkelijke kinderleven, en aangeboden worden in kindertaal; dit laatste is dan een waarborg voor bevattelijkheid. Heel de atmosfeer moet die van het kind zijn en lang ook blijven. Derhalve vormen de leesboekjes. die bij deze methode passen, een geheel, een doorloopend verhaal, ik zou haast zeggen een kleinen roman van twee kinderen en hun familie waarin optreden: twee kinderen, broer en zus, hun ouders, hun vriendjes, een hond, een poes, speelgoed, dieren, spijzen. en diehandelt over hun leven, hun bezigheden, hun spelen, hun speelgoed, hun ervaringen, echter niet, bekeken door den bril van een zedepreekenden grijsaard, doch zooals die zijn in al hun frischheid, hun vroo~ lijkheid, hun ongelukken, hun teleurstellingen, hun vreugde en hun droefheid.

Van deze leesstof wordt verwacht, dat zij de kinder­lijke belangstelling zal weten gaande te houden.

GLOBAAL LEZEN

Het algemeen grondbeginsel is, dat de leerlingen van in den beginne lezen zooals wij, volwassenen, namelijk glo~

-8-

baal, zonder te spellen. Dat een volwassene globaal leest .. wordt aangetoond door het volgende feit:

Wanneer we iets luidop voorlezen, zijn we met onze oogen altijd verschillende wo.orden vooruit; daardoor wordt het ons mogelijk op natuurlijk en toon, of met nadruk, of decla­meerend te lezen. Om dezelfde reden volgt het zoogenaamd vaardig lezen door kinderen, die zuiver synthetisch leerden lezen, op het herhaald mechanisch lezen en voorlezen door den onderwijzer, omdat op dat oogenblik de meeste woorden door de veelvuldige herhaling toch globaal gekend zijn,. zonder dat de meester er zich eigenlijk rekenschap van geeft, wat dan soms tot komische vergissingen aanleiding geeft.

Zoo leert een kind ook volgens om 't even welke met. hode op de~ duur globaal lezen ; zelfs in de middeleeuwen leerde het zulks, volgens de zuivere spelmethode. Tot het globaal lezen heeft men thans ook nog, in de synthetische methodes, zijn toevlucht, wanneer het er op aankomt het kind over leesmoeilijkheden heen te helpen, die niet anders op te lossen zijn: lezen en schrijven van vreemde woorden, eigennamen, enz.

Het globaal lezen is altijd een soort van geheimzinnige hulp voor den jongen lezer geweest, - trouwens ook voor den volwassene -, waarvan evenwel noch lezer, noch leer~ kracht zich rekenschap geven. Deze geheimzinnige hulp wordt door de globale methode bewust en opzettelijk aange~ boden. namelijk door de geleide vergelijkingen tusschen al datgene, dat in het bad van geschreven taal. waarin het kind van den beginne af gedompeld wordt, vergelijkbaar is en waardoor de zelfontdekking van de leestechniek begun .. atigd wordt. Dit bad van geschreven taal bestaat uit een hon~ derdtal woorden. die door de kinderen zeer vlug globaal .. vi .. aueel opgenomen worden.

HET SYNTHETISCH LEZEN

Het synthetisch lezen komt op een zeker oogenblik:

-9-

stelselmatig aan de beurt, daar de kinderen moeten kennis' maken met de afzonderlijke letters, en met de rol, die deze bij het schrijven en lezen spelen. Het geschiedt zoohaast de leerlingen de eerste medeklinkers hebben "losgemaakt", na de klinkers, en er een naam hebben leeren aan geven. Dit eerste synthetisch lezen geschiedt evenwel eveneens als het ware globaal; het is bedoeld als overgang, als brug, tusschen het zuiver globaal en het zuiver synthetisch lezen, waardoor dan nadien het zuiver synthetisch lezen vanzelf gaat. (Zie verder hierover blz. 15).

SCHRIJFLETTER

Daar we voortdurend steunen op vaste woordbeelden,. is het noodzakelijk, dat deze beelden steeds dezelfde wezen. Vandaar, dat we de schrijfletter blijven gebruiken, tot wan~ neer al de letters afgezonderd zijn, en tot wanneer dus het lezen weinig of geen moeilijkheden meer biedt. Dat heeft een heilzamen terugslag op de spelling, die toch hoofdzakelijk op vaste woordbeelden steunt. Vandaar ook, dat de eerste leesboekjes alleen handschrift bevatten. Er weze echter op gelet, dat voor bordlesjes steeds dezelfde lettervormen gebe, zigd worden als die der modellen. Dat is vooral van belang voor letters, die twee vormen kunnen hebben, als r, t, d, z, alsook de hoofdletters. Naar gelang de eene of de andere let~ tervorm gebruikt wordt, krijgen woorden als rat, daar, zit, enz. verschillende totaalbeelden, die, in den beginne, verwarrend werken zouden; dit is trouwens voor alle methodes waar.

DRUKVORM

De drukletter levert geen enkele moeilijkheid op, dank zij haar groote overeenkomst met de schrijfletter. Zij vergt ~een bijzondere behandeling. Op een zeker oogenblik krij-

10 -

gen de leerlingen een lesje, dat vroeger gelezen werd, in drukvorm, en wordt hun aandacht hier en daar gevestigd op zulke letters, waarvan de drukvorm eenigszins van den schrijf­vorm afwijkt. Op den achterkant der banden staan al de woorden in drukvorm en op het geschikte oogenblik (Zie: Uitwerking) worden al de plaatjes omgekeerd.

HOOFDLETTERS

Al de eigennamen worden van in den beginne altijd met een hoofdletter geschreven, want dit is hun vast beeld; zoo ook de voornamen der leerlingen. Op deze wijze ont­dekken de leerlingen zelf de meest voorkomende hoofdlet­ters; de andere worden later opgegeven, na het losmaken der letters. Van dat oogenblik af wordt het beginwoord van eIken zin met een hoofdletter geschreven.

ZINTEEKENS

De zinteekens worden van in de eerste leeslesjes ge .. bruikt. De leerlingen kennen heel spoedig hun beteekenis. Het gebruik van vraagteeken en uitroepteeken brengt leven­digheid in de bord- en leesboeklesjes.

SCHRIJVEN

Ook hierin wordt aan den wensch van het kind tege .. moet gekomen, dat volledig schrijven wil en niets voelen kan voor al de stokjes, oogjes, lusjes en krulletjes. We beschou­wen nog niet het schrijven als kunst-op-zichzelf. maar wel 'Voorloopig nog het-schrijven-leerende kind.

Het schrijven-leeren houdt gelijken tred met het lezen .. leeren; het begint dus ook met volledige zinnetjes en woor-

- 11 -

den. De aanvankelijk eigenaardige krabbels evolueeren zeer snel tot leesbaar en zelfs mooi geschrift. De afzonderlijke let .. ters krijgen een beurt, naarmate ze "losgemaakt" worden. We laten aanvankelijk schrijven op ongelijnd papier. met zacht potlood, en daarna zoo spoedig mogelijk met de pen, eerst nog op ongelijnd papier, dan op één lijntje en eindelijk tusschen twee lijntjes. We passen in haar breede trekken de schrijfmethode J. Broeders en W. Schneider (De' Sikkel, Ant .. werpen) toe, ook in de keuze der lettervormen ; het eerste leesboekje is gansch in dit nieuwe schrift geschreven.

Schrijven is beweging, waarbij spierbeheersching en vingervaardigheid te pas komen. Als voorbereidende schrijf .. oefeningen kunnen dus gelden alle oefeningen, die daartoe leiden: teekenen, knippen, vouwen, opzettelijke spieroefe .. ningen voor arm, hand en vingers, als strekken, buigen, draaien; maar vooral omhalen, overhalen en arceerend vullen van allerlei figuurtjes.

HET BELUISTEREN DER SPREEKTAAL

Gesproken taal beluisteren en gesproken woorden ont .. binden in hun afzonderlijke elementen is een nuttige oefe­ning met vormende waarde. Ze is onontbeerlijk bij het lee .. ren spreken. BlInden kunnen uitstekende sprekers worden.

Een andere vraag is, of ze even onontbeerlijk is bij het leeren lezen. We meenen van niet: doofstommen kunnen uitstekende lezers worden.

Een derde vraag is, of er geen gevaar in schuilt voor het Ieeren rechtschrijven of nauwkeurig spellen. We meenen van wel. Kinderen. en volwassenen. die niet gewoon zijn te schrijven (zoodat ze geen vaste globale woordbeelden bezit .. ten). maken tal van gekke fouten. omdat ze geleerd hebben te schrijven. wat ze bij het zorgvuldig beluisteren en ontbin .. den van het gesproken woord hooren. De spelling De Vries en Te Winkel ligt vol struikelsteenen; en ze is helaas, nog niet van de baan.

-12 -

Bij het leeren zonder fouten schrijven is de visueel~ globale functie veel belangrijker dan de auditief~analytische: blinden leeren zeer moeilijk zonder fouten schrijven; doof~ stommen integendeel wel.

Daarom ook legt het Modelprogramma der Lagere Scholen terecht nadruk op het indrillen van vaste woordbeel~ den bij het rechtschrijven.

ZWIJGEND LEZEN

Hierdoor bedoelen we het lezen met de oogen alleen. zooals dat in het werkelijk leven trouwens het meest voor~ komt. Het gaat veel vlugger dan luidop: de mond kan het oog niet volgen. We zijn met het oog verder dan met den mond; zoo niet zou mooi voorlezen onmogelijk zijn.

Door het kind hierin te oefenen, leert het lezen bij woordenreeksen ; het akelige woordje~voor~woordje~lezen geraakt er sneller mee van de baan.

Zwijgend lezen werkt ook het begrijpend lezen in de hand.

Om deze redenen worden af en toe speciale oefeuingen in zwijgend lezen ingelascht; ze bestaan vooral in het uit­voeren van kleine opdrachten, bewegingen, beantwoorden van vraagjes, enz., volgens tekstjes, die worden uitgedeeld en die «zwijgend» worden gelezen.

Deze oefeningen zijn natuurlijk geen onontbeerlijke bestanddeelen in deze leesmethode; ze zijn een nuttig toe­voegsel, waartoe de leerkracht al of niet haar toevlucht nemen kan.

BESTANDDEELEN DER METHODE

A) GLOBAAL-VISUEELE OPNEMING EN

INOEFENING VAN WOORDENMATERIAAL

1. Een reeks van elf zinnen (of liever tien zinnen en een titel) geschreven op banden en gedachten uitdrukkende, die twee aan twee veraanschouwelijkt zijn op vijf wandplaat­jes; de elfde band bevat den algemeenen titel van de eerste tien. Ze zijn :

Betreffende een jongetje :

Betreffende een meisje :

Betreffende moeder:

Betreffende vader :

Betreffende twee huisdieren :

De titel:

1. Fonske is een kleine jongen. 2. hij gaat al naar de school. 3. Mietje heeft een leesboek bij. 4. het meisje komt uit dat huis. 5. moeder staat voor het warme

[ vuur. 6. zij maakt goed eten gereed. 7. vader heeft gewerkt en rust. 8. nu leest hij zijn dagblad. 9. Fokszit hier een uurte blaffen.

10. daar ligt die luie Mina te slapen. 11 . van twee kinderen en hun

[ familie. 2. De voornamen der leerlingen. 3. Een reeks van tien zinnetjes of woordenreeksen,

handelende over allerlei dingen zonder verband met -elkaar: 1 . - de aap eet den appel. 2. - ik trek aan uw oor. 3. - wij rijden in een auto. 4. - gij springt op mijn fiets. 5. - F onske loopt tegen een boom.

- 14-

6. - ik teek en een vlag. 7. - Mietje speelt met haar pop. 8. - met trommel en trompet. 9. - een trottinet voor Rik.

10. - Rik valt er af. 4. Een reeks losse woordjes: ja; neen; niet; maar; of;

ook; acht. Sint-Niklaas; voetbal; paardje; neus; zeilschip; touter.

B) BENUTTIGING VAN HET GLOBAAL-VISUEEL IN­

GEOEFEND WOORDENMATERIAAL IN TECHNISCHE

OEFENINGEN

a) Herkenning van letters en lettergroepen, door vergelijking en afzondering uit al het woordenmaferiaal, aanvankelijk niet als voorstellingen van bepaalde geluiden, maar alleen als teekens. die de leerlingen herhaaldelijk in al hun woordenmateriaal zien, en waaraan nu een naam gegeven wordt. Deze herken­ning steunt dus niet op het opzettelijk beluisteren van de spreek­taal, maar wel op hetgeen ze zien in de geschreven taal.

De namen, die de letters krijgen, zijn die, welke in iedere zuivere klankmethode of blaasmethode er aan gegeven worden.

De orde, waarin het "losmaken" of het afzonderen ge~ 8chiedt, heeft minder belang dan in andere methodes; we nemen de volgende aan:

1. De klinkers: i, 0, 00, a, aa, e, ee, u, uu. 2. De medeklinkers: s, r, t, m, n, f, I, z, v, g, k, p

w, b, d, j, h. 3. De lettergroepen : ij, ie, oe, ui, eu, ei, au, ou.

ooi, aai, oei, ieuw, eeuw. sch, ch, ng, nk.

4. De letters in vreetp,de woorden: c, q, x.

- 15-

b) Overgangsoe{eningen naar het zuiver synthetisch lezen~

De sprong naar het zuiver synthetisch lezen, wanneer medeklinkers en klinkers aangeleerd zijn, is groot. De globa­le methode schept de mogelijkheid, om voor eIken medeklin~ ker een reeks overgangsoefeningen samen te stellen.

Bij voorbeeld: Nadat S afgezonderd geworden is, ge­schieden samenvoegingsoeff ningen als deze: s wordt vastge­maakt aan globaal gekende woorden, hetzij achteraan, hetzij vooraan: jongen, jongens; meisje, meisjes; moeders, vaders. families; een, eens; al, als; niet, niets; op, sop; maakt. smaakt.

Aldus ontstaan uit gekende woorden nieuwe woorden of woordvormen, enkel door toevoeging van de afgezonder­de letter. Dat de ontdekking van de leestechniek hierdoor in de hand gewerkt wordt, blijkt uit het feit, dat sommige vlug­gerds na korten tijd vanzelf woordjes lezen als: as, os, sas., enz. De leerkracht kan zulks af en toe eens beproeven, zon­der het evenwel als een stelsel toe te passen; noodzakelijk is het niet.

C) HET MATERIAAL

1. - VOOR DE GANSCHE KLASSE.

a) Vijf wandplaat jes, waarbij elf opschriftbandeIll (= tien zinnen en een titel) behooren, telkens één boven en één onder; de titel hangt afzonderlijk.

b) Tien opschriftbanden (= zinnen en woordenreek­ren), waarop vooraan een teekeningetje staat, dat de uitge­drukte gedachte concretiseert.

c) Zes opschriften (= losse woordjes), eveneens met teekeningetjes.

d) Zeven losse woordjes, zonder teekening. Al deze woorden en zinnen werden opgegeven op

bladzijde J 3 (Bestanddeelen der methode.) Dit materiaaJ

-16 -

wordt door de leerkracht van de bladen losgeknipt en opge­hangen in de klasse, naarmate het noodig is. De tekst op de voorzijde is in schriftvorm ; op de achterzijde staat dezelfde tekst in drukvorm.

2. - VOOR ELKEN LEERLING.

Eerste Studiejaar :

a) Een legblad in dun bordpapier, bevattende al het woordenmateriaal en de plaatjes en teekeningen in het klein.

b) Twee blaadjes in bordpapier, bevattende het los te knippen woordenmateriaal en de letters. op de voorzijde in schriftvorm, op de achterzijde in drukvorm.

c) Een eerste geïllustreerd leesboekje : FONSKE EN MIETJE. Het is gansch in schriftvorm ; alleen het laatste lesje is er in drukvorm op losse blaadjes bijgevoegd.

d) Een tweede leesboekje: NOG VAN FONSKE EN MIETJE. Dit boekje is gansch in drukvorm; het kan, zoo ,noodig, in den aanvang van het tweede studiejaar verder gebruikt worden.

Tweede studiejaar:

Een derde leesboek: VAN SCHOOL EN HUIS. N. B. - Na dit boekje, dus vanaf het derde studiejaar

kunnen om 't even welke leesboekjes gebruikt worden. De reeks dezer methode wordt evenwel voortgezet.

PRACTISCHE UITWERKING EN

ENKELE TYPE-LESSEN

PLAN VAN DEN ALGEMEENEN LEERGANG

J. Globaal~visueele opneming Van het eerste woordenmateriaal. 1. De voornamen der leerlingen. 2. De tien eerste zinnen met hun titel: eerst in hun

geheel; daarna ontbinding in woorden en inoefe~ ning der woorden afzonderlijk.

3. Inoefening van de woordjes: ja, neen, niet, maar, of, ook, acht.

4. T ezelfder tijd : bordlesjed, leeslesjes in het eerste boekje, schrijfoefeningen. (Leesboekje I)

U. Benuttiging Van het eerste, globaal~visueel gevestigd woordenma~ teriaal. - Afzondering van medeklinkers.

UI. Globaal~visueele opneming van de laatste reeks van tien zinnen en zes losse woordjes.

(Zie: Bestanddeelen der Methode, Blz. 13).

'IV. Tezelfder tijd als de voorgaande oefeningen (lIl) :

1. Afzondering van de medeklinkers. 2. Technische leesoefeningen : overgang naar het

synthetisch lezen. (Aard dezer oefeningen. zie: blz. 15).

3. Bordlesjes en leeslesjes in het eerste leesboekje.

V. De drukvorm.

VI. Oefeningen in het zuiver synthetisch lezen (Leesboekje IJ).

1. Herhaling van al de klinkers en medeklinkers.

-18 -

2. Aangepaste leesoefeningen op het bord en in het leesboekje.

3. Samengestelde klinkers, dubbele medeklinkers. meerlettergrepige woorden, enkel geschreven klin~· kers in open lettergrepen, hoofdletters.

GLOBALE OPNEMING VAN HET

EERSTE WOORDEN MA TERIAAL

De voornamen der leerlingen.

De bedoeling is niet, dat ieder kind zijn naam moet kunnen lezen en van buiten schrijven, vooraleer volgens deze methode te kunnen leeren lezen, maar veeleer een eerste interessante stof te behandelen, die dus gemakkelijk zal opgenomen worden en die ze gaarne zullen schrijven. Onontbeerlijk voor de methode is dit gedeelte bijgevolg niet; het zou zelfs kunnen weggelaten worden, zonder aan het geheel te schaden.

Het is ook niet noodig AL de namen achter elkaar te behandelen, alvorens met de zinnen der methode te begin~ nen; dat zou al te eentonig worden.

Wij nemen twee voornamen per dag door, gedurende één enkele week. Na deze eerste schoolweek vangen de opnemingsoefeningen met de zinnen aan en worden verder~ naar goeddunken van de leerkracht, af en toe de andere namen ingelascht.

Hoe kan de behandeling geschieden?

In de eerste schooldagen gaat de belangstelling van de nieuwelingen naar al wat met hun nieuw leven in ver~ band houdt : de school, de (n) meester (es), de klas, de nieuwe kameraadjes.

- 19-

Hierover worden gemoedelijke, gezellige praatjes gehouden, waarbij hoofdzaak is de kinderen te doen «los­komen », d. i. aan 't praten te krijgen.

Ze maken kennis met hun meester (es) en met elkaar. Hierbij komen hun voornamen te pas, die zij allen op hun beurt mogen zeggen en in koor nazeggen. Misschien komen al kleine zinnetjes aan de beurt, als: ik heet Jan (Marie) ; daar is Alfons ; hier zit Karel, enz., en waarbij flink de mond geopend en gearticuleerd wordt.

Kijk, nu zal de meester (es) eens den naam van dien jongen hier (b.v. Jan) op het bord schrijven ... Hier staat nu « Jan» ! Dat gaan we eens lezen! En daar mag Jan nu eens komen onder staan! (Misschien heeft de onderwijzer een draaibord, dat hij voorbehoudt voor de namen; anders spaart hij daarvoor een hoekje "an zijn groot bord uit). Al de jon­gens, die Jan heeten, komen hier eens onder staan! Nog­eens lezen!

En nu gaan we dat ook schrijven. Maar Mijnheer (Juffrouw) zal het eens voordoen ... en hier ook nogeens ... en hier ook nogeens !

Schrijven is beweging, die geïnnerv€'erd moet worden. Drie leerlingen komen met hun wijsvingertje over «Jan» glijden, van links naar rechts. Eventjes helpen !

De onderwijzer schrijft het nog vier, vijfkeeren voor, en nu komen al p.en achttal leerlingen «Jan» overhalen, zoodat in korten tijd al de kleuters een eerste innervatie door overhalen hebben ondergaan.

Nu doen we dat allemaal samen, van op onze plaats, met het vingertje in de lucht. Ze wijzen allen naar de plaats waar de onderw. beginnen zal. Goed volgen met uw vinger­tje, wat de meester (es) doet! De beweging geschiedt dus een zeker aantal malen in de lucht.

Nu op een blaadje ongelijnd papier en met zacht potlood.

De onderw. leert hun natuurlijk het schrijfstift vast­houden, een goede houding aannemen... en vooruit nu

- 20-

maar! Zoo goed en zoo kwaad als 't gaat! Even gaan kij­ken, aanmoedigen en overal goedkeuren! Laten doen 1 Niet te veel willen « verbeteren ! » De kinderen oefenen nog maar alleen hun vingertjes wat, door iets na te teekenen, want schrijven heet dat eigenlijk nog niet.

En bewaar die krabbeltjes; dat is zeer nuttig en loo~ nend om de evolutie van het geschrift na te ~aan. Gij zult trouwens verrast zijn door het reeds zeer leesbaar geschrift van sommigen.

Wat hebben we nu ook weer geschreven ? Waar staat dat op het bord ? Wie heet zoo?

Dat zal dan al wel genoeg zijn. En nu mogen ze eens een jongen (een meisje) teekenen.

die Jan (Marie) heet. Of een man (een vrouw) ! En er den naam onder schrijven ook ? Terwijl ze bezig zijn, schrijft de onderw. op eenige reepeitjes papier of karton «Jan» (<<f.1arie»); zooveel reepeitjes als er leerlingen met dien naam zijn.

En wat zou hier nu op geschreven staan? Hij deelt de kartonnetjes aan de betreffende leerlingen, ook wel aan an~ dere, uit. Misschien wordt het reeds door sommigen her~ kendo Kijk nu maar eens goed naar wat op uw kaartje en op het bord staat! Is dat hetzelfde niet? (Suggestie !) Lees het dan eens! Herhalen !

Dat is alweer genoeg. * *

Nu kan een overhaaloeJening op figuren uit katalogen. modejournais, dagbladen volgen: een man, een paard, een pot, een vrouw, een kind, een automobiel, enz ... enz. Indien schaartjes voorhanden zijn, mogen ze elk hun figuurtje uit­knippen en... meenemen natuurlijk. Denk er steeds om, dat het maar vingervaardigheidsoefeningen zijn.

* * 'f

Nu kan er een nieuwe naam aan de beurt komen, b. V.

Jozef (Laura), die rechts nevens Jan (Marie) op het bord komt, en die verder op dezelfde wijze behandeld wordt, wat het schrijven, lezen van het bord, en lezen van de kartonne~

-21 -

tjes betreft. Daar er nu twee namen staan, komen de onder~ scheidingsoefeningen aan de beurt. Voorbeelden: De jon~ gens, die Jan heeten, gaan onder hun naam staan; ook zoo de jongens, die Jozef heeten. Wijs op het bord: Jan! Jozef! Wijs in de klas een jongen, die zóó heet! (De onderw. wijst op 't bord «Jan », dan «Jozef », enz.)

Of : ik zal een naam op het bord schrijven; de jongen die zoo heet mag onmiddellijk bij mij komen! Nu gaan we loten! Dè onderw. vermengt al de kartonnetjes, laat uittrek~ ken, lezen, samen wijzen naar den jongen, naar den naam op het bord; hij laat ook de kartonnetjes door andere leer­lingen naar hun eigenaars dragen. nadat ze gelezen zijn. Bij deze gelegenheid reeds, maar bij volgende nog meer, is een groote verscheidenheid van spelen mogelijk, waarin de leer­kracht vindingrijkheid zal laten blijken.

* *

Nu kan een omtrekoe/ening, gevolgd door arceering ge~ schieden of een vouwoefening, boetseeren, opzettelijke vingergym~ nastiek. De volgorde van al deze oefeningen doet weinig ter zake. Hoofdzaak is dat ze gebeuren; hun bedoeling is : spel~ bezigheid verschaffen, activiteitsdrang bevredigen, en ter~

zelfdertijd de vingervaardigheid ontwikkelen. Het spreekt ook vanzelf, dat voor al de hiervoren

opgegeven oefeningen de uren, op den lesrooster voorzien voor teekenen en handenarbeid, aanvankelijk in beslag ge~ nomen mogen worden.

Zoo krijgen eIken dag twee voornamen de beurt. Misschien heeft de onderw. er aan gedacht een etiketje of naam briefje op elke bank te plakken. Middelerwijl IS er steeds intensieve vingervaardigheidsoefening gedaan.

De elf eerste banden (tien zinnen en hun titel).

J. Jnoefening Van de eerste vier zinnen (globaal te herken~ nen en uit elkaar te onderscheiden).

a) Spreekoefening. De eerste plaat komt te voorschijn. Een gezellig praatje

- 22-

wordt gehouden, waarbij de kinderen gelegenheid krijgen en~ kele zinnetjes afzonderlijk en in koor beschaafd uit te spre­ken. V.b.: dat is een kleine jongen; dat is F onske; dat is ons kameraadje; F onske is een kleine jongen; hij heeft een schoo­ne pet op; hij gaat al naar de schuol.

Van al deze zinnetjes wordt er één overgehouden en dikwijls herhaald: Fonske is een kleine jongen. Het wordt zoo schoon mogelijk (beschaafd!) uitgesproken en elk woord wordt vooral goed gearticuleerd. En zoo is er gelegenheid om een eersten dialectischen klank te bestrijden: ei. De on­derw. lette er ook op dat ng als één enkel spraakgeluid wordt uitgebracht, zooals de kinderen het trouwens zeer natuurlijk doen: jongen.

In de behandeling der overige zinnen bestede de onderw. zijn beste zorg aan de zuivere uitspraak. Deze zin~ nen geven inderdaad aanleiding tot de bekamping, van in den beginne, van de meest voorkomende gewestelijke uit~ spraakfouten : gaai, naar, school, eten, gereed, moeder, warmte, al, vuur, blaffen, hond, zit, luie, Mietje, heeft, leesboek (korte oe!) bij, meisje, (sj één enkel geruisch l) uit, huis, gewerkt, rust, bier, zijn, dat, leerling. Met al deze woor~ den te groepeeren tot re!"ksen kan de leerkracht uitspraak~ driloefeningen samenstellen, die dagelijks een paar keeren worden herhaald, en waarbij vooral zal gelet worden op mondbewegingen ; de belangrijkste oorzaak van het ondui~ delijk spreken door kinderen, ook door volwassenen, is het onvoldoende openen van den mond.

b) Hier heeft nu de meester (es) een grooien band, waarop geschreven staat: Fonske is een kleine jongen.

Dat kunnen we nu al "lezen» , (In koor; afzonderlijk). Laat echter het zinnetje in zijn geheel lezen, dit wil

zeggen, zonder de woordjes één voor één aan te wijzen en op signaal te zeggen. De zin bevat immers een volledige gedachte' Dus : één enkel tikje tot signaal en dan gansch het zinnetje ineens. De ontleding komt later.

En dat hangen we voor de klas, boven de plaat, waar~

- 23-

onder ook plaats gelaten wordt voor den tweeden band. N~eens lezen I

c) En nu gaan we dat schrijven. De onderw. schrijft den ganschen zin op het bord. Dit

heeft een dubbel belang: de kinderen zien den zin ontstaan; ze zien de bewegingen, die ze hebben na te volgen en ze geven er zich rekenschap van, dat men links begint en rechts eindigt. En nu' volgen de gewone innervatiebewegin~ gen: overhalen, in de lucht schrijven met den wijsvinger en met de schrijfstift. en dan maar op papier; en niet vergeten « F onske » ook daarbij te laten teekenen.

Even gaan kijken, welwillend beoordeelen, een goed. keurend tikje op een wang of schouder hier en daar, mis­schien een enkel sukkelaartje helpen door zijn handje te stu~ ren (niet alles in zijn plaats schrijven natuurlijk !)

d) Middelerwijl heeft de onderw. de kleine woordenbla­den voor den dag gehaald. Nu gaat hij het eerste daarvan uitdeelen. Daar staat veel op te lezen! 0, lala! dat zijn alle­maal kleine banden aan elkaar, net als die groote band daar aan den muur. Zou daar geen bandje bij zijn met: Fonsk,e is een kleine jongen 'I Zoek eens goed! Vermits dit bandje zich bovenaan bevindt, zal dat wel gaan. Anders helpen l

Wat staat daar op ? Lezen en herlezen ! Willen we dat bandje daar eens afknippen met onze

schaar? Maar op de lijn blijven, hoor! Nu hebben we alle-maal ook een bandje met: {( ............ » ?

Elk kind doet nu een overhaaloe/ening op dat blaadje, met de stift. Probeeren om juist op de lijntjes te blijvenl

Niet veel aandringen evenwel. e) De leerlingen krijgen nu hun leg blad. Het wordt

natuurlijk een wijl bekeken. en ze mogen er gerust hun jndrukken over meedeelen. Dat geeft pret. Het bevredigt bovendien hun nieuwsgierigheid, waardoor hun belangstelling wordt gaande gehouden, zoodat op een gegeven teeken, na deze bevrediging, op hun opmerkzaamheid aanspraak kan gemaakt worden.

- 24-

Staat F onske daar ook? Allemaal eens wijzen ! Is eT

ook een bandje met: Fonske is een kleine jongen? WijzeIl r Nu leggen we allen ons bandje daar eens juist op! Juist hoor! Past het?

Thans wordt het eerste bandje in een doosje (mis~ schien een ledig sigarettendoosje) bewaard. Op dl deze doosjes heeft de onderw. voornaam en familienaam geschre~ ven. Zoo leeren ze ook stilaan hun familienaam herkennen. Daarmee kunnen weer spelen plaats grijpen: vermengen der doosjes, uitdeelen, verwisselen, enz.

* *

Op dezelfde wijze worden de drie volgende zinnen behandeld : hij gaat al naar de school. - Mietje heeft een leesboek bij. - het meisje komt uit dat huis.

Ondertusschen hebben allerlei spelbezigheden plaats ~ legoefeningen op hun prentenblaadje, een grooten band wijzen en het overeenkomstig kleintje uit het doosje nemen en opsteken, een klein bandje toon en en den overeenstem~ menden grooten band aan den muur wijzen; breng dit! breng dat! een zeker aantal bandjes vermengen, loten en lezen, enz., enz., tot wanneer deze vier banden gemakkelijk in hun geheel onderscheiden worden.

Wil de onderwijzer zelf een reeks groote reserveban~ den schrijven, dan vergroot natuurlijk de mogelijkheid tot spelen.

2. Ontbinding Van den eersten zin (= herkennen en

onderscheiden van de woorden uit dezen zin.)

Dit kan als volgt :

1. De onderw. leest voor op den grooten band. woord voor woord, telkens elk woordje wijzende en een licht tikje gevende:

F onske - is - een - kleine - jongen. De kinderen lezen het aldus na en herhalen heteen

paar keeren.

- 25-

2. De onderw. schrijft den zin woord voor woord op het bord en laat telkens elk woord op signaal lezen.

3. De afzonderlijke woorden worden herkend: Hij toont achtereenvolgens en laat lezen : F onske.

jongen, is, kleine, een. Hij laat een jongen opgegeven woorden in den zin

gaan WlJzen. Hij schrijft losse woorden op het bord en laat ze lezen. De kinderen hebben hun bandje voor zich en ze too­

nen opgegeven woordjes. De leerlingen schrijven losse woorden af, «op dictee». 4. De onderw. heeft een grooten reserveband, waarop

de woorden door schuine lijnen van elkaar gescheiden zijn. zooals op het kleine bandje der leerlingen.

Hij snijdt er al de woorden achtereenvolgens af, juist op deze tusschenlijntjes.

De kinderen zien op hun bandjes ook deze lijntjes; ze knippen eveneens al de woordjes los.

5. Allerlei spelletjes met de losse kartonnetjes. 6. De losse woordjes in rijtjes en in willekeurige orde

op het bord schrijven en laten lezen : van links naar rechts. van rechts naar links; of van boven naar onder, van onder naar boven. Een band van rechts naar links laten leggen geeft pret en is een degelijk controoimiddel of ze de woor~ den kennen.

Op een dergelijke wijze wordt ook de tweede zin ontbonden in zijn afzonderlijke woorden.

3. Inoefening van de afzonderlijke woorden der twee zinnen.

Spelletjes met al de losgeknipte woordkaarten, klassi­kaal en individueel.

Vb. : De groote losse kartonnen uitdeelen, laten lezen. en de leerl. voor de klas laten staan en de zin aldus «op .. stellen ». Zij gaan vanzelf op de behoorlijke plaats staan, of worden er door een leerl. geplaatst. De leerl. herstellen den zin met hun eigen kaartjes. Loterij : voor de klas; ook de

- 26-

'kinderen twee aan twee onder elkaar. Al de woorden in twee ,of drie kolommen op het bord brengen, laten lezen en her. lezen in alle mogelijke richtingen.

4. Bordlesje.

Voorbeeld: F onske is een jongen - hij is een kleine jongen - Fonske gaat al naar school - de school is een kleine school - een kleine jongen gaat naar een kleine school.

Behandeling. 1. Kijk nu eens goed wat de meester gaat schrijven en

probeer al stillejes mee te lezen. De eerste zin komt op 't bord. Afzonderlijk lezen door de besten; dan in koor; een

-vraagje om te onderzoeken of ze begrepen hebben, wat ze lazen; en nu de zwakkere leer!. laten lezen.

2. Op dezelfde wijze al de zinnen behandelen. (De punten op 't einde niet vergeten en de aandacht der leerl. er reeds op vestigen I)

3. Herhalen, in koor en afzonderlijk, of omgekeerd. Opm. : De kinderen kunnen ook zinnen vóór de klas

komen « opstellen ». Ze kunnen er ook « leggen ».

5. Het woordje « ja»

I. De onderwijzer schrijft op het bord : is Fonske ~en ;ongen I

Hij leert bij dele gelegenheid de beteekenis van het vraagteeken. In de beginne overdrijft hij de verheffing van de stem bij het lezen van het vragend zinnetje.

Idem : is F onske een kleine jongen? gaat hij naar een school? is de school een Kleine?

Er staat dus een bordlesje met vragende zinnetjes. 2. Nu gaan we eens antwoorden op deze vragen. Lees

nogeens I Wat zoudt ge daar op antwoorden? Dat schrijf ik .daar nevens: ja I Zoo ook voor de andere vragen, zoodat het wooroje nu viermaal op het bord staat. Losknippen en

- 27-

aan den muur hangen. Afzonderlijk lezen, zoeken op het woordenblaadje, losknippen, overhalen, afschrijven.

De aandacht vestigen op de beteekenis van het uitroepteeken. Laat ze maar eens roepen. Vragen en roe­pen! Op stukjes karton een ? en een ! teekenen ; deze tee~ kens zullen te pas komen bij het", opstellen» voor de klasse.

6. Leeslesje Nr I in het leesboekje: Fonske.

Het is geraadzaam dit lesje eerst als bordlesje te be­handelen. Dit kan geschieden als volgt (dit geldt ook voor latere lesj es) :

I. Eerste zin :

a) Een bordschets staat gereed op 't bord (gekleurd krijt!) ter illustratie (Later komt de illustratie ook wel eens geleidelijk op 't bord, naar gelang de les voortschrijdt; een enkele keer komt ze ook eens naderhand. Afwisseling!)

b) «De meester gaat iets schrijven. Beproef al maar stilletjes te lezen »,

Wie leest dat luidop? Enkele leerl. , de besten, mogen dit doen. In geval van hapering voor een woord, kan dit even opgezocht worden op den grooten band, en in het zinnetje op het bord onderstreept worden, opdat er de aan­dacht op gevestigd b\ijve.

c) In koor lezen. d) Een vraagje stellen over het gelezene (als 't past of

noodig is!), waarbij de schets te pas komt. e) Afzonderlijk lezen, waarbij dan vooral de zwakkere

leerlingen veel beurten krijgen.

2. Zelfde behandeling voor de andere zinnen.

3. Herhalingen van gansch het lesje.

4. Lezen in het leesboekje.

5. Mogelijke toepassingen : Ieder leerling illustreert vrij een zin uit het lesje, naar keus. Hebben ze pastels? Hang dan deze teekeningen aan den muur. Ze hebben ook be­proefd het zinnetje er onder te schrijven.

- 28-

De vluggerds beproeven het woordje «IS» van bui­ten te schrijven.

Opm. : In al de volgende leeslesjes kieze de onderw. telkens een of twee gemakkelijke woordjes, die de leer!. leeren van buiten schrijven, na ze eerst goed bekeken en eenige malen afgeschreven te hebben.

7. Ontbinding Van de zinnen 3 en 4.

Op dezelfde wijze als 1 en 2; dit kan nu evenwel vlugger van de hand gaan, daar de leerlingen met de werk­wijze vertrouwd zijn.

De drilodeningen met de woord kaarten en van het bord worden niet vergeten.

8. Bordlesje.

Voorbeeld : Mietje is een meisje. - het meisje heeft een leesboek. - is Mietje bij Fonske ? ja! - komt Mietje uit het het huis ? ja !

deze

9. Het woordje « neen»

Zelfde behandeling als voor « ja », met zinnetjes als

is Fonske een meisje? neen! is Mietje een jongen? neen! gaat Mietje naar F onske ? neen! gaat F onske naar huis? neen ! heeft de jongen een leesboek bij? neen!

10. Leeslesje Nr 2 in het leesboekje: Mietje.

Zelfde behandeling als voor nr 1.

Opm. : Misschien kan de onderw. wel eens het vol­gende doen : Zonder vooorafgaandelijke behandeling als bordlesje de leer!. aansporen het lesje nr 2 stilletjes te lezen. en hun toonen dat ze, in geval van aarzeling voor een woord­je, dit kunnen vinden op hun legblad dat naast hen ligt •.

- 29-

Zelfwerkzaamheid! Zwijgend lezen! Na een poos mogen de vluggerds, die hun vinger opsteken, bij hem komen en stilletjes voorlezen, terwijl de anderen voortzoeken.

Daarna kan hij nog eens een lesje klassikaal behande~ len als bordles, ter wille van de zwakkeren, wat voor de vluggerds een zeIfkontrool zal zijn. En eindelijk in het leesboekje.

11. Inoefening Van de vier volgende zinnen : globaal te herkennen en uit elkaar te onderscheiden.

De behandeling is dezelfde als voor de eerste vier banden, behalve dat het in sneller tempo gaat.

12. Ontbinding van de banden 5 en 6. Ontbinding van band 5 op dezelfde wijze als vroeger

werd opgegeven. Bordlesje, dat door de leerkracht nu gemakkelijk zelf

kan samengesteld worden. Ontbinding van band 6; bordlesje. Driloefeningen van het bord en met de woordkaarten.

zooals vroeger.

13. Het woordje «niet ».

Door middel van zinnetjes als de volgende: moeder gaat niet naar school. F onske maakt het eten niet gereed. Fonske heeft het leesboek niet bij. Mietje is niet bij moeder.

14. Leeslesje nr 3 in het leesboeJue : moeder.

15. Ontbinding van de banden 7 en 8. (zie: 5 en 6).

16. Het woordje « maar ». Fonske is maar een kleine jongen. - heeft !\1ietje maar een leesboek bij? - de school van F onske is maar een kleine school. - vader leest, maar moeder niet.

/7. Leeslesje nr 4 : vader.

18. Inoefening van de laatste drie zinnen: globaal te her~ kennen en uit elkaar te onderscheiden.

19. Ontbinding van band 9; bordlesje, en driloefenin~ gen, zooals vroeger opgegeven.

- 30-

20. Het woordje « of ». -leest vader een leesboek of een dagblad ? - zit F oks te eten oj te blaffen? "- gaat dat nu ? ja of neen? - is Mietje een meisje of een jongen?

2/. Leeslesje nr 5 in het leesboekje: F aks.

22. Ontbinding van band /0; zooals vroeger opgegeven.

23. Het woordje « ook». Mietje leest en F onske ook. Mina ligt te slapen, F onske ook. - heeft moeder oo}~ gewerkt? n,u zit Foks te eten, en Mina ook.

24. Leeslesje nr 6 in het leesboekje: Mina.

25. Ontbinding Van band 11; zooals vroeger.

26. Leesle$je nr 7 in het leesboe/eje : Van een kleine jamilie.

27. Het woordje « acht» - twee en twee, en twee, en twee is acht. - het is al acht uur. - vader komt te acht uur eten. - dat is een familie van acht kinderen.

28. Leeslesje nr 8 in het leesboefeje : bij het warm vuur.

BENUTTIGING VAN HET EERSTE GLOBAAL GEVES~

TIGD WOORDEN MA TERIAAL IN VERGELIJKINGS~

OEFENINGEN : AFZONDERING VAN DE KLINKERS.

1. Afzondering van de eerste letter: i. Behandeling : 1. - Het woordje « is» wordt door twee kinderen in

twee stukken getrokken (teekening op het bord) : i en s. De onderw. knipt ook een papiertje met « is» in twee, zoodat hij de letters i en s op afzonderlijke papiertjes overhoudt; s wordt op zij gelegd tot later.

2. - Dit is nu een lettertje; dat heeft een naam: « i. » De onderw. schrijft op het bord i en omlijst met gekleurd

- 31

krijt. Daaronder teek ent hij een "kastie» (een langwerpigent rechthoek), dat zal «gevuld» worden met al de woorden waarin i gezien wordt. Wie ziet woordjes met een i er in. Wijzen op de banden! De onderw. schrijft in een rij onder elkaar, in het «kastje », al wat de leerl. opgeven. Het ver~ wondert hem niet, dat ze ook woorden opgeven als «uit, bij, enz.» Ze leeren immers het lettertje als teel~en, dat ze zien, en dat een naam heeft; en dus nog niet als letter, die een geluid voorstelt. Dit komt later vanzelf.

3. - Dit lettertje heeft hij ook afzonderlijk op een kartonnetje met een lijstje er rond, en hij hangt dat ergens goed ten toon, waar het voor altijd zal blijven hangen.

4. - Ze knippen i van hun letterblad, leggen de let~ tertjes voor zich. Ze zoeken nu in hun doosje met hun los~ geknipt woordenmateriaal al de woordjes, waarin een i voor~ komt, en leggen deze op hun bank of in het deksel van hun doosje. Verschillende leerlingen mogen hun gevonden woordjes één voor één lezen.

5. - Nu gaan we dat lettertje schrijven : voorschrij~ ven, overhalen, in de lucht maken, met den wijsvinger op de bank en nu ook op gelijnd papier (op één lijntje om te beginnen) een gansche lijn vol. Rondgaan en even een wenk, een verbetering, een aanmoediging hier en daar. Nu tusschen twee lijntjes.

6. - De onderw. kan nu ook «een i.kastje» laten vullen op de lei of op papier.

7. - Wellicht heeft hij ook zoo'n lettertje in schuurpa~' pier uitgesneden en opgeplakt; dan laat hij dit door geblind~ doekte leer!. betasten; ook wel achter den rug.

8. - Daar gaan we nu een mooie versiering mee maken. En zoo komt een friesje tot stand, dat misschien aan den muur mag hangen.

9. - Boetseeren uw kleuters? Laat ze dan ook een i in klei maken.

N. B. - Het spreekt vanzelf, dat in de voorafgaande opeenvolging van oefeningen niet alles absoluut onontbeer~

- 32-

lijk is, en dat ook niet alles in een enkele les voorkomen kan.

Oefening:

1) In het leesboekje, blz. 11, de reeks opgegeven woordjes laten lezen, afschrijven en telkens de i laten onder~ strepen.

2) De leeslesjes ms 1 en 2 in het leesboekje stil laten herlezen; al de woorden, waarin een i voorkomt, laten op~ zoeken en afschrijven, en de i telkens doen onderstrepen.

2. Voorbeeld van oefeninc in zwijgend lezen.

Daar het de eerste maal is, dat dergelijke oefening geschiedt, is het noodzakelijk de kinderen goed te doen be~ grijpen, wat van hen verlangd wordt; dat vergt wellicht een beetje moeite; eens dat ze 't beet hebben, wordt het een prettig spelletje.

De onderwijzer kan hun ongeveer het volgende zeg~ gen: Goed kijken, wat ik op het bord zal schrijven; stilletjes lezen, maar zonder dat uw lippen bewegen; ook uw tongetje niet; ge moet heelemaal stillezen. Het zal een vraagje zijn; wie er op antwoorden kan, steekt zijn vingertje op, maar zwijgt. Hij zal dan stilletjes bij mij mogen komen en het antwoord heel zacht in mijn oor zeggen.

Hij schrijft nu bij voorbeeld op het bord: gaat het lees· boek naar Fonske) Na een poosje ziet hij misschien een paar vluggerds glimlachen en bedeesd den vinger opsteken; ande .. ren volgen. Zooals afgesproken, laat hij ze een voor een bij zich komen en in zijn oor « neen» fluisteren.

Laten luidop lezen, afzonderlijk en in koor. Kan dat? Neen ! Wat moet ge dus komen antwoorden?

Toon de beweging: een boek, dat naar een jongen « loopt». Kan dat loop en ? Nog een paar zinnetjes. Bij voor~ beeld : zit Mina te lezen) - gaat Foks naar school) - staat Mietje te blaffen) - is twee en twee acht)

Een andere maal worden kleine opdrachten meege~ deeld, zwijgend gelezen en uitgevoerd. Voorbeelden : zit bij het vuur. - zit bij ... (hier de naam van een leerling).

- 33-

Naarmate het aantal aangeleerde werkwoorden groo~ ter wordt, worden ook vanzelf deze oefeningen talrijker. Dan kan het spelletje uitgebreid worden: de onderwijzer schrijft de opdrachten op bandjes papier, deelt deze uit, of laat ze uitloten, zwijgend lezen en uitvoeren.

Deze oefeningen zijn aangenaam en nuttig: ze ver~ sterken den indruk, dat al wat gelezen wordt een zeer be­paalde beteekenis heeft; ze bevorderen d us het begrijpend lezen, terwijl ze bovendien doelmatige kontrool~ en herha~ lingsmiddeltjes zijn.

3. Afzondering van: 0; daarna van 00.

De behandeling is dezelfde als voor i; de stof staat in het leesboekje.

Oefening: Afschrijven van de woordenreeks en 0 of 00

onderstrepen. Leeslesjes 3 en 4 in het lees~ boekje herlezen; de woorden met 0 en 00 op~

zoeken, afschrijven, en 0 of 00 onderstrepen.

4. Zwijgend lezen : maakt Mina het eten gereed! komt Foks uit het vuur? komt Fonske naar huis?

5. Afzondering van: a, daarna aa. Behandeling en oefeningen als voor 0 en 00; herlezen

van de leeslesjes 5 en 6; afschrijven en onderstrepen.

6. Zwijgend lezen : leest F oks het dagblad? - is Mina van de familie? - heeft vader gewerkt? - heeft Mina gewerkt?

7. Afzondering van : e, daarna ee. Oefeningen als hiervoren. op leeslesje Nr 7. 8. Zwijgend lezen: is het eten van moeder goed? zit

vader te slapen? ligt F oks te blaffen? is F oks van F onske ? is Mina van Mietje?

9. Afzondering van: u, daarna uu. Oefeningen als hiervoren, op leeslesje Nr 8.

10. Zwijgend lezen: zit de familie bij het warme vuur? staat het huis bij de school? gaat het dagblad naar het vuur? is 0 een letter? is 00 een kleine letter?

- 34-

GLOBALE. VISUEELE OPNEMING VAN DE LAATSTE

REEKS VAN TIEN ZINNEN EN ZES LOSSE WOORDEN

Afzondering Van de medeklinkers. - Technische leesoefeningen.

Opmerking. - De hierboven vermelde oefeningen grij­pen steeds in elkaar; hun volgorde is altijd dezelfde, name­lijk:

1. Globale opneming van een zin, met, daarna, ont­binding in woorden, die ingedrild worden op de gewone mamer.

2. Een hierbij aangepaste leesles in het leesboekje. 3. Afzondering van een medeklinker. 4. Technische leesoefening met dezen medeklinker:

vorming van nieuwe woorden uit reeds gekende, als overgang naar het zuiver synthetisch lezen. Aangepast bordlesje.

5. Een hierbij aangepaste leesles in het leesboekje. 6. Af en toe een oefening in zwijgend lezen.

1. Band: de aap eet den appel. a) Opneming; ontbinding; inoefening. b) Leesles Nr 9 : de aap eet den appel.

c) flfzondering van den eersten medeklinker: 5. Dit kan als volgt: 1. De onderwijzer schrijft op 't bord: is. Dit hebben we vroeger eens uiteengetrokken. Wie weet dat nog; Dat doen we nu nogeens ; de eene jongen heeft i in zijn hand, dat kennen we; de andere s (te noemen als in de zuivere klankmethode, dus een sisgeluid : sss ...... ).

Hij schrijft op 't bord: is = i en s. 2. Nogeens in koor "is" lezen, en lang s aanhouden.

Laat ze maar eens overdrijven. Schrijf s bovenaan, omlijst met gekleurd krijt. 3. De onderw. schrijft nu al de woorden met s op, die

de leer!. hem opgeven en vormt aldus drie kolommen: de s achteraan, s vooraan, s in het woord. De leer!. zeggen zelf in welk "kastje" het woord, dat zij opgeven, moet staan.

Hij kan nu bovenaan schrijven: s is een letter van: .. or

- 35-

(Dit woordje "letter" nemen ze globaal mee). De s krijgt haar plaats op een kartonnetje aan den

wand, bij i, 0, a, e, u; 00, aa, ee, UU.

4. De s van het letterblaadje losknippen en voor zich op de bank leggen. Uit hun doosje al de woordjes met s zoe­ken en deze in drie rijtjes leggen als de kastjes op het bord.

Opmerking. Deze oefening keert voor elke letter weer, zood at telkens heel het woordenmateriaal in oogenschouw wordt genomen; het is een uitstekende en aangename herha­lingsoefening, waarbij elke leerling intensief zelf werkzaam IS.

5. De letter wordt geschreven op één lijntje. Oefeningen.

6. De kolommen op het bord zijn afgeveegd; de leer!. vormen ze terug op hun lei en onderstrepen telkens de s.

7. De letter s boetseeren. 8. Schuurpapieren letters betasten. 9. Schrijven in het speciaal dubbelgelïjnd cahier, met pen

en inkt.

d) Technische oefeningen. De stof staat op blz. 14 van het leesboekje, na de reeks woorden, waaruit de s is afge­zonderd geworden; er zijn drie reeksen, die voor eIken me­deklinker weerkeeren.

Eerste reeks. Voorbeeld Van behandeling: 1. Schrijf op het bord: jongen (Lees!). Schrijf er ne­

vens : s (Lees!). Er staat dus: jongen s (Vlug achter elkaar lezen.) Ik maak s vast aan jongen, aldus: jongens. (Voorlezen,

nalezen, een paar keeren herhalen en laten herhalen). Zulks zal ook voor- en nagedaan worden met het woordkaartje jon­gen en het letterkaartje s.

lezen: 2. Als toepassing een zinnetje opschrijven en laten

Vb.: twee jongens eten een appel. 3. Op dezelfde wijze behandelen:

meisje, meisjes: de twee meisjes eten ook een appel.

- 36-

moeder, moeders ( moeders en vaders zijn goed voor de' vader, vaders \ kinderen.

familie, families : Mietje leest van twee families In het~ leesboek.

appel, appels: appels zijn niet goed voor F oks en Mina. al, als: als vader gewerkt heeft, rust hij. een, eens: Mina komt eens naar moeder. niet, niets: daar is niets te eten voor Mina. goed, goeds: dat is niets goeds voor Foks en Mina. ja, jas: die aap heeft een kleine jas. maakt, smaakt: een appel smaakt goed. is, sis: sis niet. Mina, de aap komt niet naar u.

Tweede reeks: ontbinden van globaal gekende woorden. Voorbeeld:

Schrijf op het bord: is = i , s. Lees duidelijk en traag voor, en wijs tezelfder tijd de afzonderlijke letters aan: i, s.

Idem voor: si.5 = s , i , s. 'Derde reeks: weer samenstellen van gekende woorden.

Voorbeeld: Schrijf op het bord en laat onmiddellijk elke letter le~

zen: I s. Lees een paar keeren voor en laat nalezen, en laat de

letters telkens vlugger op elkaar volgen, totdat ten slotte de twee letters één woord vormen; ongeveer aldus: i ............ s; . . . . I ...... S; I ... S; J.s; IS.

S = IS

SIS = SIS

Opmerking. - Deze twee reeksen oefeningen zijn niet bedoeld als oefeningen in het zuiver synthetisch lezen; ze bestaan alleen maar in het ontbinden en opnieuw samenstellert van gekende woorden, ten einde geleidelijk inzicht te doen krijgen in de techniek van het lezen, terwijl tevens al de af~ gezonderde letters er telkens door herhaald worden.

e) Aangepast leeslesje in het leesboek: Nr 10: niets goeds voor Foks en Mina.

Opmerking. - In dit lesje worden enkele nieuw ge~

- 37-

vormde woorden uit de eerste reeks oefeningen te pas ge .. bracht, namelijk: niets, goeds, appels, als, eens, smaakt, jon .. gens, meisies. Ze werden in het boekje aangeduid met een puntje onder de S te plaatsen. De onderwijzer zal goed doen met ze, bij wijze ~an voorbereiding, vooraf op het bord even door te maken.

Zulks werd ook in de volgende lesjes voor de andere medeklinkers gedaan.

f) . Zwijgend lezen. Opdrachten en bevelen: eet eens een appel, sis eens, rust

eens goed uit bij het "uur, zit eens te blaffen als Foks. 2. Band: Ik trek aan uw oor. De behandeling van den voorafgaand en band is breed ..

voerig opgegeven geworden. Ze is voor al de volgende ban­den dezelfde. Het algemeen plan hebben we vermeld, zoodat we ons thans tot het strikt onontbeerlijke kunnen be .. perken.

a) Globale opneming, ontbinding, inoefening. b} Leesles Nr 11 : ik trek aan uW oor. c} Afzondering van: r. d) Technische oefeningen: drie reeksen, leesb. bI. 17 Bordlesje. de aap is een dier. Mina zit voor de ruit. de

aap eet een raap. ik ren naar school. het is al twee uur. uit het huis komt rook. die iongen daar. is rik. rik is ruw.

e) Leesles Nr 12 : een dier, dat een raap eet. f) Zwijgend lezen: raap het leesboek op. trek aan een

jongen zijn oor. zit voor de ruit. 3. Band: wij rijden in een auto. a} Ontbinding, enz. b} Leesles Nr 13 : wij rijden in een auto. N. B. - In het leeslesje Nr 13 komt het samengesteld

woord «vooruit» voor; het wordt bekomen door de samen­voeging van « voor» en «uit» ; de onderwijzer toone aan, hoe het samen te stellen is.

c) Afzondering van: t. d) Technische oefeningen. blz 20.

- 38-

Bordlesje : ik bijt in den appel; wij rijden voort. Foks trekt de auto voort. - tal van kinderen zijn op school. -Tuur gaat ook naar school. - ik tik aan de auto. - is de auto van tin? neen. - ik trek aan zijn teen.

e) Leesles Nr 14 : 0, mijn teen. N. B. - In Nr 14 komt «ineens» voor, dat bekomen

wordt door samenvoeging van « in» en «eens ». Het woord « mijn », dat in den titel voorkomt, wordt bij uitzondering uit den volgenden band gehaald, die dus even behandeld zal geworden zijn.

4. Band: gij springt op mijn fiets. a) Ontbinding, enz. b) Leesles Nr 15 : gij springt op mijn fiets. c) Afzondering van: f. De aandacht vestigen op de

hoofdletter F=Fonske. d) Technische oefeningen. Bordlesje : Mina is een kleine dief. daar komt een wijf

aan. fik staat op mijn teen. Mietje gaat naar de foor. Ik fop mijn moeder. Mina ligt in het sop. de aap zit op den top van de school.

e) Leesles Nr 16 : Mina is een dief. f) Zwijgend lezen : bijt in een appel. trek aan mijn

oor. tik op de ruit. 5. Band: Fonske loopt tegen een boom. a) Ontbinding, enz. b) Leesles Nr 17 : Fonslee loopt tegen een boom. c) Afzondering van : m (De aandacht vestigen op de

hoofdletter M in Mietje, Mina.) diT echnische oefeningen. Bordlesje : het is mis. Mina zit op den muur. loopt

naar de maan. een moor met een aap. ik min mijn moeder. ik meen dat niet. een muit aan den muur. men rust maar, als men gewerkt heeft. F onske meet het huis. rik gaat de school meten. ik mik op Mina. vader heeft macht.

e) Leesles Nr 18 : het is mis. Opm. : het woordje «loop» wordt «gehaald» uit «loopt».

- 39-

6. Band: ik teeken een vlag. a) Opneming, enz. b) Leesles Nr 19 : ik teeken een vlag. c) Afzondering van: n. d) Technische oefeningen. Bordlesje : wijn is niet goed voor kinderen. jan is een

kleine jongen. ik dien mijn vader al. in den nacht slapen wij. e) Leesles Nr 20 : rik. f) Zwijgend lezen: teeken de maan. loop naar jan en

trek met zijn oor. teeken een vlag op een boom. teeken Mina. 7. Band: Mietje speelt met haar pop. a) Opneming, enz. b) Leesles Nr 21 : Mietje speelt met haar pop. c) Afzondering van: I. d) Technische oefeningen. Bordlesje : ik teeken een bijl. leen mij uw fiets eens.

het lof is uit. ik lik niet aan het eten van moeder. de boom staat op de laan. Mietje lacht tegen haar pop.

e) Leesles Nr 22 : tuur en rik bij Fonske. Opm. : het samengesteld woord «voorbij» wordt ge­

vormd uit ( voor» en «bij». f) ZwijI!end lezen : lacht eens tegen de pop. tik eens

op de ruit. 8. Band: met trommel en trompet. a) Opneming, enz. b) Leesles Nr 23 : met frommel en trompet. (Zie Opm.

hierna). c) Afzondering van: z. d) Technische oefeningen. Bordlesje : ik zal in een auto rijden. het eten is zuur.

het gaat niet goed naar mijn zin. Mina eet van de zaan. de pop zal zacht slapen.

e) Leesles Nr 24 : dat zal zuur zijn. Opm. : De samenstellingen : gereedmaakt, opspringt,

vooruit, vooraan, daarbij, azijn, worden vooraf op het bord «gemaakt ».

- 40-

f) Zwijgend lezen: speel op een trompet. trommel op jan. loop op uw teenen (=teen~en). is azijn goed?

9. Band: een trottinet voor Rik. a} Opneming, enz. b) Leesles Nr 25 : een trattinet voor Rik. (De aandacht

vestigen op de hoofdletter R in Rik. Het woordje « mij » wordt bekomen uit « mijn »~n.

c) Afzondering van: v. d} Technische oefeningen. Bordlesje : val niet in het vuur. een dier met een vin

is een ..... ? de vacht van Mina is zacht. e} Leesles Nr 26 : Rik heeft zijn zin.

10. Band: Rik valt er af. a) Opneming, enz. b) Leesles Nr 27 : Rik valt er af. (Opm. raapt = raap t) c) Afzondering van: g. d) Technische oefeningen. Bordlesje : ik gis al, dat F onske Mietje fopt. Rik heeft

geen eten. gal is niet goed. Fonske is een kleine guit. de nacht is guur. ik gaap van het slapen. wij gaan naar de foor. vader gaf mij een trottinet.

e) Leesles Nr 28 : is dat geen kleine guit ;>

Opm. : De volgende vormingen voorbereiden: fop t; wij st; kom t; teeken en.

f) Zwijgend lezen : spring op uw teenen. gaap als Mina. loop naar den muur en kom met de trottinet bij mij.

11. Bandjes: Sint Niklaas. ~ Voetbal. a) Opneming, enz. b) Afzondering van : J.~. c) Technische oefeningen. Bordlesje : het huis van Mietje staat in de wijk van de

school. Rik heeft een kuur en hij ligt er al. ik ken den vader van tuur. ik kook het eten voor F oks. Rik valt met zijn kin op de auto. Mina zit op den kop van F aks. is kuit goed om te eten? F onske leest voor en nu al de kinderen in koor f de aap ligt aan een keten. wat is een kaap? (niet doen be~ antwoorden door de leerl! Zelf verklaren). slapen wij op kaf?

-41 -

e) Leesles Nr 29 : Sint Niklaas gaf een voetbal. Opm. : Vooraf te behandelen: speelgoed (uit: speelt-t;

samen te voegen met «goed ») leesboeken = leesboek + en. De aandacht vestigen op de hoofdletters: S, N, T, F, M, R.

12. Bandje: paardje. a) Opneming. b) Afzondering van: p. c) Technische oefeningen. Bordlesje : de aap eet ook een peen. F oks staat pal.

daar springt een kleine puit. mijn pen valt. pof, daar ligt Rik. Ik pook het vuur eens goed op. de vader van jan is een pachter; (= pacht + er). ik pik Foks bij zijn oor. de kop van een pop zit op een pin. paf, de aap springt voort. de puit zit te diep.

d) Leesles Nr 30 : per fiets met vader. Opm. : Vooraf te behandelen : fiets + en = fietsen;

voor + uit; teen + en; op + eens; 0, lala; voor + bij.

13. a) Afzondering van: w. b) Technische oefeningen. Bordlesje : ween niet, kleine jongen. aan wal is het nu

goed. weet gij, dat kleine Fik een paardje heeft? neen, wij weten dat niet. wis is een klein meisje op school van Mietie. wik de voetbal eens. ik win, als ik met u speel. wacht maar, daar komt Foks al : waf! waf!

c) Leesles Nr 31 : het paardje van kleinen F i'~. Opm. : Vooraf te behandelen: kom = kom - t. De aan­

dacht vestigen op fjk en Fik.

14. a) b)

Bandje: neus. Inoefening. Afzondering van : b.

c) Technische oefeningen. Bordlesje : Rik staat op een been. Mietje speelt met

den bal. Mina loopt met den buit uit het huis. Ik ben al naar school. F oks beet Rik in zijn teen. zij beten eens goed in hun appel. Rik is een buur van tuur. bof maar niet of gij valt

- 42-

er af. de kinderen rijden op de baan. vader heeft met eell. boor gewerkt. baf! daar ligt tuur ook al! bis I bis! bis 1 dat is goed!

d) Leesles Nr 32 : de voetbal op haar neus.

e) Zwijgend lezen : spring eens op een been naar den muur. loop naar den bal. boor in den muur. rijd op een paard.

15. Bandje: zeilschip.

a) Opneming.

b) Afzondering van: d.

c) Technische oefeningen.

Bordlesje : vader gaf een duit aan Rik. eea voetbal is duur. die trommel is te dof. is Rik dik? duw niet aan de auto. ik boor door den muur.

d) Leesles Nr 33 : vader maakt een zeilschip.

16. Bandje: iouier. a) Opneming. b) Afzondering van: j. c) Technische oefeningen.

Bordlesje : jaap gaat op jacht ; jop! daar springt Rik op den touter.

d) Leesles Nr 34 : op den touter. Opm. : Vooraf te behandelen achter =. acht + er;

duwen = duw + en.

17. a) Afzondering van: h. b) T echilische oefeningen. Bordlesje : de school is uit, de kinderen gaan heen.

in den hof zit een haan. de kleine jongen heet Fonske en het meisje heet Mietje. ik hoor een auto op de laan. hop, Foks springt op de auto.

c) Leesles Nr 35 : uit. Opm. : het woord «dag» komt uit «dagblad ».

d) Zwijgend lezen. - heet gij jan? maak een zeilschip met een dagblad. duw tegen den voetbal. kom eens bij mij.

- 43-

DE DRUKVORM

Nu de leerlingen met al de letterteekens hebben kennis gemaakt en hun eerste leesboekje hebben uitgelezen, gaan ze voor de eerste maal kennis maken met de drukletter.

Op een zekeren morgen heeft de onderwijzer al de wandplaten en banden in de klas omgekeerd, met den tekst in drukvorm naar voren. Hij laat alles traag herlezen en schrijft de woorden, waarmee de leerlingen last mochten hebben, in drukletter op het bord. De leerlingen nemen hun bandjes en lezen den tekst in drukvorm eenige malen door.

Nu deelt de onderwijzer de blaadjes uit, waarop het laatste leeslesje «uit» gedrukt staat en die bij hun leesboekje « FONSKE EN MIETJE» behooren. Hij noodigt de kinde­ren uit, het « lesje-in-gazetletters» aandachtig te bekijken en te beproeven alles te lezen; ze mogen daarvoor op het wand­materiaal en op hun eigen bandjes kijken. Na eenige minuten wordt het lesje gelezen als een gewone leesles.

Na deze eerste kennismaking is voor sommigen de moeilijkheid reeds overwonnen.

Nu komt het tweede boekje voor den dag, dat gansch in drukvorm is gezet; daarin worden al de letters nog eens" doorgenomen, ditmaal in synthetische oefeningen, zoodat elke letter in drukvorm afzonderlijk verschijnt. De leerkracht schrijve . deze oefeningen aanvankelijk in drukletter op het bord.

OEFENINGEN IN HET SYNTHETISCH LEZEN

(Gebruik van het tweede leesboek).

Het boekje is zoo samengesteld, dat op de eene bladzijde driloefeningen en op de volgende een leeslesje staan. De behandelde stof werd vroeger opgegeven; de stofverdeeling blijkt duidelijk uit de inhoudstafel.

- 44-

Wij leggen nogmaals nadruk op het feit, dat wij ons hoofdzakelijk bezighouden met leeren lezen, en niet hoofd­zakelijk met leeren rechtschrijven volgens onze spellingregels. Dat zijn inderdaad twee zaken. Lezen en schrijven gaan wel gepaard; daarom bepalen wij ons, wat rechtschrijven aangaat, tot het volgende: Laat af en toe een gedeelte van een lees­lesje eenvoudig afschrijven, maar hecht er het grootste be­lang aan, dat het zonder fouten geschiedt. Dat leert hun scherp toekijken, wat een eerste vereischte is om vaste woordbeelden ingedrild te krijgen.

Laat een reeks bepaalde woorden uit het leeslesje, die vooraf op het bord werden gebracht en goed bekeken, a/­schrijven (maar zonder fou&en !) Daarna kunnen ze gedicteerd worden. Wordt een fout gemaakt, dan maar opnieuw afschrij­ven en opnieuw dicteeren : altijd steunen op woordbeelden en niet op spellingregels. Dit laatste is voor later zorg, in het derde studiejaar bij voorbeeld.

Hetzelfde kan gedaan worden met de driloefeningen uit het boekje, nadat een letter volledig is behandeld ge­worden.

Voorbeeld van behandeling: Eerst bladzijde van het boekje.

a) De samengestelde klinker: ij.

1. Op het bord : zij. Ontbinden zij. De eerste letter kennen de leerlingen. Het tweede gedeelte heet ij. Doen zien dat het eigenlijk samengesteld is uit twee lettertjes, die ze kennen: i en j.

2. Uit al het woordenmateriaal de woorden laten op­nemen met ij, en op het bord brengen; telkens ij onder­strepen.

3. Het letterkaartje ij (schriftvorm en drukvorm op de achterzijde) bij de andere letterkaartjes voor de klasse han­gen. De leerlingen knippen het lettertje los.

Oefeningen: Voorbeeld: ijs. Schrijf ij en laat lezen. Schrijf er s aan vast en laat

- 45-

lezen en herlezen. Stel een vraagje om te zien of de leerlin~ gen begrijpen, wat ze nu als nieuw woord lezen. VB. : Ligt er nu ijs op het water van den vijver? Is ijs warm ? (Maar vraag niet: Wat is ijs? Vragen, die aldus beginnen kunnen doorgaans niet behoorlijk beantwoord worden; dat de leer~ kracht zelf maar eens beproeve.)

Vorm op dezelfde wijze al de andere woorden. Nu indrillen : lezen, herlezen. 5. Stel een kort bordlesje met de nieuwe woordjes

samen.

b) De medeklinker s.

1. Vlug al de letters, die voor de klasse hangen (drukletters) in koor laten noemen. Een paar malen de s al­leen laten herhalen.

2. Als voorbereiding eenige technische oefeningen van vroeger (eerste reeks; zie blz. 35 van deze handleiding, en verder in het eerste leesboekje) doormaken. VB. : appels, als, eens, smaakt, sop.

3. Schrijf op het bord a. Laat lezen. Maak er s aan vast en laat lezen en herlezen. Stel een vraagje. VB. : Wie heeft er al de as van een auto gezien? Hoeveel wielen zijn daaraan vast? (Schets vlug een as met de twee wielen op het bord).

4. Op dezelfde wijze al de andere woorden samen­stellen.

5. Indrillen : lezen, herlezen, zonder fouten afschrij­ven; daarna de gemakkelijkste dikteeren.

Opmerking: Geldt het meerlettergrepige woorden : op~ schrijven, de lettergrepen scheiden door middel van een puntje, per lettergreep lezen en samenvoegen. VB. : op.sa.sa, aS.sen, oS.sen, sas. sen.

Eens dat ze ingeoefend zijn, worden de puntjes weg­geveegd en de woorden opnieuw herlezen.

6. Een bordlesje samenstellen, waarin de nieuwe woordjes voorkomen.

- 46-

7. De hoofdletter S : de drukletter voor de klasse' hangen; de schrijfletter wordt in een schoonschriftles aan-­geleerd.

c) De medeklinker r : op dezelfde wijze als s te behan .. delen.

d) De leesles, op de volgende bladzijde, wordt behan­deld, zooals vroeger werd opgegeven.

De schikking in het tweede leesboekje wijst duidelijk den algemeenen gang der methode aan. De bijzondere gang is ongeveer altijd dezelfde ; hij werd hiervoren opgegeven, zoodat wij er ons verder kunnen van ontslaan nog meer aanwijzingen te geven.

AAN TE BEVELEN GANG

VOOR LEE S LES SEN

Eerste graad

A. EEN BORDLESJE (zie bldz. 26 en 27 ).

B. EEN LEESBOEKLESJE.

1. Voorbereiding op het bord : Eenige moeilijke of nieuwe woorden. Eén voor één opschrijven; laten lezen in koor en afzonderlijk; herhalen in willekeurige orde.

2. Lezen in het boek, zin per zin: Eerst het prentje eens bekijken en bespreken. Een reeks van twee of drie zin~ nen, naar gelang hun uitgebreidheid wordt gelezen: eerst afzonderlijk door een paar der beste lezers, daarna in koor (niet woord voor woord op signaal, doch de gansche zin ineens).

Enkele vragen stellen om te onderzoeken of de leer!. verstaan hebben: tezelfder tijd, zoo noodig, woordenverkla~ ring en gedachtenverklaring, waarbij eventueel het prentje te pas komt.

Nu nogeens afzonderlijk laten herlezen door een paar zwakkere lezers.

3. Een nieuwe reeks van twee of drie zinnetjes op dezelfde wijze behandelen. Zoo tot op het einde.

4. Voorlezen door den onderw. (mooi lezen!) : op ge~ paste wijze de woordenreeksen doen uitkomen. Indien er een of andere aanbeveling uit de leesles voortvloeit, wordt deze thans gegeven of gevonden, doch zeer beknopt.

5. Gansch de les wordt herlezen; afzonderlijk: niet het akelige hortend lezen, woordje per woordje, toelaten; ge~ wennen aan lezen per woordenreeksen.

-48 -

N. B.I. Het lezen moet zooveel mogelijk door de eigeTl' kracht der leerlingen geschieden. Moet er verbeterd worden, dan komt de onderw. alleen maar tUdschen als het niet an~ ders kan: eerst moet de leer!. beproeven zichzelf te verbete~ ren; gaat dit niet, dan kan wellicht een makkertje verbeteren; en gaat dit ook niet, dan verbetert de onderw.

2. In een leesles moet vooral door de leer!. gelezen wor­den. Al wat in verband hiermee overbodig is, late men maar weg. Het weergeven in eigen woorden behoort dus niet tot de leesles, maar kan als taaloefening (zinsbouw, spreken, mondeling stellen, enz.) wel nuttig zijn.

Tweede graad

Zelfde gang als in den eersten graad; vooral het hor~ tend lezen bestrijden. De lesjes worden natuurlijk geleide­lijk moeilijker en uitgebreider. Een lange les word gesplitst in deelen, die elk een soort van geheel uitmaken en als dus~ danig worden behandeld.

Derde graad

1) In princiep kan de voorbereiding op het bord thans. wegblijven, tenzij uitzonderlijke moeilijke woorden, als b. v. vreemde woorden en eigennamen, in de les voorkomen.

2) Lezen van een reeks van drie of vier zinnen : Afzonderlijk door een paar der besten. Verklaring: vragen stellen over het gelezen deel, tezelfder tijd woorden- en gedachtenverklaring. Nogeens afzonderlijk, door zwakkere leerlingen laten herlezen.

3) Een nieuwe reeks van zinnen wordt op dezelfde wijze behandeld. Enz. tot op het einde.

4) Voorlezen door den onderw., indien het b. v. een stemmingsles geldt (gedichtje, luimig of roerend lesje, enz.), waarin de leestoon werkelijk een rol te spelen heeft; zoo niet is het voorlezen thans nutteloos.

- 49-

5) Gansch herlezen, afzonderlijk. N. B. - Het in koor lezen laten we weg; in uitzonder ...

lijke gevallen kan het nog wel eens geschieden.

Vierde graad

1) Lezen van een deel der les, afzonderlijk. 2) Verklaring: woorden en gedachten. Enkele verklao<'

ringen worden zeer beknopt op het bordt opgeteekend; ook eventueel treffende mooie vormen of uitdrukkingen.

3) Dit deel wordt afzonderlijk herlezen. 4) De andere deelen op dezelfde wijze behandelen. 5) Voorlezen, indien noodig (zie: derde graad); gansch

laten herlezen. 6) Gedachtengang opzoeken met de leerl. en beknopt op

het bord opteekenen. Dit geldt echter niet voor alle leesles~ sen; doch zeker wel voor de stukjes, die gememoriseerd worden.

N. B. - Verklaringen en gedachtengang kunnen In

een volgende les door de leerl. worden afgeschreven.

INHOUD

BLZ.

I. Algemeene beschouwingen en grondslagen 3 1- Psychologische grondslagen 3 2. Lezen is gedachten opnemen 6 3. De belangstelling 7 4. Het globaal lezen . 7 5. Het synthetisch lezen 8 6. De schrijfletter . 9 7. De drukvorm 9 8. De hoofdletters. 10 9. De zinteekens 10

JO. Het schrijven JO 11. Het beluisteren der spreektaal. " 12. Zwijgend lezen. 12

Il. Bestanddeelen der methode

1. Opneming van het materiaal

13 13

2. Benuttiging van het ingeoefend woordenmateriaal 14

3. Het materiaal 15

III. Practische uitwerking en type-lessen 17

1. Algemeen plan . 17

2. Globale opneming v. h. eerste woordenmateriaal 18

De voornamen der leerlingen . 18

De elf eerste banden . 21

Inoefening van de eerste vier banden 21

Ontbinding van den eersten zin • 24

Inoefening van de afzonderlijke woorden 25

Een bordlesje . 26 Het woordje « ja » 26 Het eerste leeslesje In het leesboek 27

3. Benuttiging van het eerste woordenmateriaal . 30 Afzondering van den eersten klinker 30 Voorbeeld van oefening in zwijgend lezen. 32

4. Globale opneming v. h. overige woordenmateriaal 34 5. Afzondering van den eersten medeklinker: s 34 6. Technische oefeningen met s 35 7. De overige banden en medeklinkers 37 8. De drukvorm 43 9. Oefeningen in het synthetisch lezen (2e leesb.) 43

Voorbeeld van behandeling 44

IV. Aan te bevelen gang voor leeslessen 47

ERRATUM: Bldz. 22, - 21 e regel- in plaats van: bier, Ie ze men: hier .

• CORVANA., Firma S. Van Horenbeeck & A. Spaan, Molenstr. 10, Heist o/d Berg-Tel. 160.