Gezwellen en tumoren

Samensteller: Matthias Steinebach27-4-2010

Het begrip tumor wordt in de kliniek meestal gebruikt om een gezwel aan te duiden maar het betekent alleen maar zwelling , zoals dat al eerder genoemd is bij ontstekingen.

Met een tumor of een gezwel is er dus altijd een abnormale hoeveelheid weefsel (cellen). Dit gezwel kan al dan niet door celdeling groter worden, de cellen kunnen afwijkend zijn (dit is niet per se noodzakelijk) of

het normale weefsel zit op een abnormale plaats. In dit geval spreekt men van een hamartoom.

Deze presentatie gaat echter over de kwaadaardige gezwellen, ook wel kanker genoemd. Dit begrip is afgeleid van het Latijnse begrip cancer wat kreeft of krab betekent. De reden is dat een gezwel vlak onder de huid met zijn plaatselijke uitgroeiingen lijkt op een krab.

Een baby is wel iets wat nieuw gevormd wordt, maar wordt nooit een neoplasma genoemd!!

Een andere term die wordt gebruikt is neoplasma = nieuwvorming. Er wordt alleen mee gezegd dat er nu iets zit dat er eerder niet was. Dit zou ook kunnen gelden bij een zwangerschap maar zover trekt men het begrip niet door.

Een algemene aanduiding is maligniteit (= iets dat kwaadaardig is). Hier zegt men meer over het gedrag dan wat het in feite is. Ook andere zaken, naast een gezwel,kunnen zoals bloeddruk of zelfs een karakter (persoonlijkheid) kunnen maligne zijn.

Wanneer is een gezwel kwaadaardig?

Een belangrijk verschil tussen een goed- en een kwaadaardig gezwel is de manier (niet de snelheid!!) waarop ze groeien. En goedaardig of benigne gezwel groeit expansief: ze duwen het omringende weefsel opzij of anders gezegd: ze respecteren de anatomische grenzen.

Een kwaadaardig of maligne gezwel daarentegen trekt zich nergens iets van aan en groeit overal doorheen. Dit wordt infiltratieve groei genoemd. Verder heeft het weefsel weinig structuur en cellen laten makkelijk los.

Een goedaardig gezwel kan echter door zijn plaats echter zeer vervelend of zelf levensbedreigend zijn. Denk bijvoorbeeld aan een tumor dat je oog wegdrukt of een goedaardig gezwel van je hersenvliezen.

Kanker begint als n afwijkende cel die ongeremd groeit en daarna door afscheidingen heen gaat. Als het nog niet de onderlaag van het epitheel heeft aangetast wordt het carcinoma in situ genoemd.

Verder zien onder de microscoop de kankercellen er anders uit dan normale cellen (voorbeeld: afvoerbuisje borstklier)

Normaal: Kanker: - herkenbaar - verandert (primitiever) - normaal DNA - afwijkend DNA - normale samenhang - verstoorde samenhang

Uitzaaien of metastaseren

De belangrijkste reden waarom kanker dodelijk is, is dat het uitzaait. Vanuit de ontstaansplek kan het op verschillende manieren uitzaaien = metastaseren.

De kwaadaardige cellen kunnen zich via allerlei manieren verspreiden. Dit heet metastaseren of uitzaaien. De meest simpele manier van uitzaaien is in de directe omgeving. Dit vormen dan sateliettumoren.

De eerste echte mogelijkheid is via de lymfevaten. Dit worden lymfogene metastasen genoemd. De celletjes laten los van het moedergezwel en komen via de lymfvaten in de lymfeknoop. Daar blijven ze hangen en groeien dan uit tot een nieuw gezwel.

Waar de uitzaaiing komt hangt dus in eerste instantie af waar het moedergezwel zit. Elk deel van het lichaam heeft zijn eigen lymfklierstations. Daar zal de arts ook het eerste zoeken om te kijken hoever de ziekte gevorderd is. Bijvoorbeeld: bij mondafwijkingen de hals en bij de borst de oksel.

De lymfeknopen van inwendige organen liggen langs de bloedvaten van deze organen. Deze kunnen ontdekt worden met beeldvormend onderzoek of het wordt duidelijk dat ze er zitten omdat ze klachten veroorzaken.

Een tweede vorm van uitzaaiing is de hematogene metastasering. Dit is uitzaaiing via het bloed. Omdat de venen (aders) een dunnere wand hebben dan de arterin (slagaders) zal het gezwel eerder via de aders uitzaaien.

De cellen worden dan met het bloed meegevoerd en lopen daar vast waar ze weer door haarvaten heen moeten.

Er zijn dan drie mogelijke uitzaaiingspatronen. 1 bloed vanuit de darmen, milt, pancreas en maag gaat als eerste naar de lever. De cellen komen dus via de vena porta = poortader in de lever. De uitzaaiing is van het vena porta type. Er ontstaan dus levermetastases.

2 De cellen worden vervoerd via aders die uitkomen in de bovenste of onderste holle ader (vena cava superior en inferior). Het bloed gaat met de cellen door het hart en de kwaadaardige cellen lopen vast in de haarvaten van de long; er is een longmetastase. De uitzaaiing is van het vena cava type. De long werkt dan als zeef.

3 Een derde type is de uitzaaiing van longkanker via het bloed. Bloed vanuit de long gaat via de vena pulmonalis naar het hart en vervolgens door heel het lichaam. Er kan dus al snel overal een uitzaaiing ontstaan. Hoe meer bloed naar een orgaan toe gaat, hoe groter de kans op een uitzaaiing.

Een derde manier van uitzaaien is via de lichaamsholten. Als er kanker ontstaat in een orgaan in borst- of buikholte kunnen cellen zich via deze holte verspreiden. Er ontstaat dan een carcinomatosis peritone of carcinomatosis pleurae. N.B. Soms spreekt men van een peritonitis carcinomatosa maar er is geen echte ontsteking (peritonitis)

N.B. De liquorruimte is ook een lichaamsholte. Ook via deze holte kan kanker zich verspreiden.

Oorzaken van kanker

DNA

Kanker is een verstoorde regulatie van de celgroei. De regels voor deze groei liggen in code vast op het DNA van de chromosomen in de kern. Als er veranderingen in het DNA ontstaan kan n van deze regels veranderen en wel zo dat de groei niet meer geremd wordt.

Alles wat het DNA dus kan aantasten kan uiteindelijk een verstoorde regulatie veroorzaken en daarmee kanker. En verandering is over het algemeen niet voldoende en de cel heeft de mogelijkheid om beschadigd DNA te repareren. Er worden nu een aantal groepen van oorzaken van beschadiging met voorbeelden genoemd. Bij sommigen voorbeelden van oorzaken wordt de vorm van kanker genoemd.

Chemische stoffen: teer uit sigarettenrook > longkanker e.v.a. asbest > longkanker alcohol > keelkanker e.a. benzeen > leukemie en vele andere

Electro-magnetische straling:

-

ultraviolet in zonlicht > huidkanker Rntgenstraling > o.a. leukemie gamma-straling chronische termische schade > huidkanker

Virussen - humaan papillomavirus > cervixcarcinoom - hepatitis B > levercarcinoom

Erfelijke factoren, DNA defecten bij geboorte al aanwezig. De kans op kanker is daarbij aanzienlijk groterpolyposis coli > coloncarcinoom BRCA 1 en 2 > borst- en ovariumkanker

Verder is bekend dat elk chronisch (jren) irriterend proces de kans op kanker vergroot. Denk daarbij aan een open been dat vele jaren bestaat en colitis ulcerosa.

N.B. In situaties waarin de weerstand ernstig verminderd komen veel vaker kwaadaardige gezwellen voor. Denk daarbij aan het Kaposisarcoom bij AIDS.

Diagnostiek

De meest voor de hand liggende reden om te denken aan een gezwel is dat het te zien of te voelen is. Denk daarbij ook aan het onderzoek van de lichaamsopeningen zoals de mondholte, de schede en het rectum. Veel dikke darm tumoren zijn met de toucherende vinger te voelen.

Ook kan een gezwel klachten geven omdat hij door zijn grootte een functie verstoord. Denk daarbij aan slikklachten, heesheid bij stembandafwijkingen, vernauwing van een darm of belemmerde afvoer van slijm (luchtpijp) of urine (prostaat).

Belangrijk

Wat betreft belemmerde afvoer van slijm: Als bij een rokende man ouder, dan 50 jaar, een onbegrepen longontsteking moet men ervan uitgaan dat er sprake is van longkanker totdat het tegendeel bewezen is!

Doet kanker pijn?

Pijn bij kanker is over het algemeen een ongunstig symptoom omdat het wijst op doorgroei in zenuwen. Daarbij zijn dus duidelijk de anatomisch grenzen overschreden en dit maakt curatief opereren veel moeilijker.

Soms is het gezwel pas te zien na beeldvormend onderzoek zoals een Rntgenfoto, lymfografie, MRI, een echogram, scintigrafie en dergelijke.

Belangrijk

Met de beeldvormende onderzoeken wordt alleen aangetoond dat er iets zit, maar nog niet wat. Tot het zover is spreekt men soms van een ruimte innemend proces afgekort als R.I.P.

Men krijgt pas zekerheid als men een stukje van het weefsel onder de microscoop kan onderzoeken. Dit kan verkregen worden door punctie (prikken), biopsie tijdens een endoscopie (stukje weefsel weghappen, men neemt dan een biopt) of men doet een (kleine) operatie.

Extra info

Bij leukemie neemt men bloed af maar ook vaak een beenmergpunctie of biopt. Het verschil tussen een beenmergpunctie en een beenmergbiopt is dat men de eerste OPZUIGT uit het borstbeen en de tweede UITBOORT uit de bekkenkam. Bij de laatste krijg je samenhangend weefsel.

Het weefsel gaat naar de P.A., de patholoog anatoom, die het na kleuring onder de microscoop bekijkt. De uitslag geeft dan vaak aan wat voor een gezwel het is. Aan de naam is meestal de plaats van oorsprong af te leiden. Zo ontstaat een CARCINOOM in dekweefsel (en organen die daar uit ontstaan zijn) en een SARCOOM ontstaat in bind- en spierweefsel. Verder zijn er de kwaadaardige ziekten van beenmerg en lymfatisch weefsel waarbij LEUKEMIE de bekendste is.

StageringsonderzoekAls duidelijk is dat er een kwaadaardig gezwel zit wil men weten hoever het gevorderd is: het stageringsonderzoek. Zijn er al uitzaaiingen in de lymfknopen of is het ook al via het bloed verspreid? Dit drukt men uit door middel van: T = tumor ( een cijfer dat de grootte aangeeft) N = nodus (grootte en aantal uitzaaiingen in de lymfknopen) M = metastase = uitzaaiingen via het bloed ( op afstand) (0 = geen uitzaaiing, 1 = wel uitzaaiing)

THERAPIEN

Als het stadium is vastgesteld kan men de therapiemogelijkheden vaststellen en deze bespreken met de zorgvrager.

tracheostoma

Als er nog geen uitzaaiingen zijn en het betreft een solide tumor (voelt aan als een gezwel) dan is operatie vaak een mogelijkheid met grote genezingskans. Belangrijk nadeel is dat soms hele organen worden weggehaald met grote gevolgen. Denk daarbij aan keelkanker en borstkanker of kanker van botten. Het kunnen dus mutilerende (verminkende) operaties zijn.

Een tweede mogelijkheid is bestraling. Hiervoor zijn vaak meerdere sessies nodig. Er zijn veel bijwerkingen zoals irritatie van de huid en misselijkheid. Er is hierbij dus veel verpleegkundige begeleiding en GVO nodig.

Als de bestralingsbron in het lichaam wordt gebracht dan spreekt men van brachytherapie. Dit kan gedaan worden bij kanker van de prostaat, borst, schildklier of endometrium (baarmoederslijmvlies).

De derde mogelijkheid is chemotherapie. De medicijnen die hierbij gegeven worden remmen de celdeling van zowel de zieke als de gezonde cellen. Er wordt net zoveel gegeven als het lichaam verdragen kan. Tussen de behandelingen door moet het gezonde weefsel zich herstellen.

Het zijn de snel delende weefsel die het meest de gevolgen ondervinden: haren, beenmerg en darmepitheel. Met de invloed op het beenmerg beperkt de therapie want als het beenmerg niet goed meer werkt ontstaan er eerder infecties (minder witte bloedcellen), bloedingen (minder bloedplaatjes) of anemie. Verder is er haaruitval of kan de vruchtbaarheid permanent verminderen!

(Neo)adjuvante therapieIn veel gevalen zal men behandelingsmogelijkheden combineren. Indien men kort voor of na de operatie bestraalt of chemotherapie toepast dan spreekt men van (neo)adjuvante therapie. Het is neo-adjuvant als het ervoor is. Doel is de kleine uitzaaiingen in de omgeving te bestrijden zodat de kans dat na de behandeling alles weg is, groter is.

Andere mogelijkheden 1n.b. de internetsites zijn geen toetsstof!

Bij de voorgaande mogelijkheden is er nog een redelijke kans op genezing (curatie). De hierna volgende zijn met name levensverlengend of palliatief (lijdensverlichtend). Als het gezwel voor zijn groei afhankelijk is van hormonen biedt dit mogelijkheden zoals bij sommige vormen van borstkanker en bij kanker aan de prostaat. LET OP: het geneest niet, het gezwel groeit alleen trager!

Andere mogelijkheden 2

Een gezwel heeft voedingstoffen nodig om te groeien. Deze worden aangevoerd via bloedvaten. Het gezwel maakt stoffen die de groei van de bloedvaten stimuleren (VEGF). Remmen van deze stoffen remt dus uiteindelijk de groei. Dit zijn de angiogeneseremmers

Andere mogelijkheden 3

Het kwaadaardig weefsel kan ook vernietigd worden door het te verhitten. Het lichaam moet zelf dan verder het weefsel opruimen.http://www.kwfkankerbestrijding.nl/content/pages/Hyperthermie.html

Andere mogelijkheden 4Als laatste kan men proberen om de afweer van het lichaam te stimuleren.http://www.kwfkankerbestrijding.nl/content/pages/Immunotherapie.html

Als laatste:De zeven alarmsignalen die kunnen wijzen op kanker:blijvende heesheid ieder ulcus in mond of keelholte dat niet snel wil genezen iedere pijnloze zwelling in lippen, tong, borst of zaadballen abnormale bloeding of afscheiding blijvende maag-darmklachten in combinatie met gewichtsverlies onverklaarbare verandering in het ontlastingspatroon verandering in wrat of moedervlek of spontaan jeuken of bloeden

En dat was het dan weer, joepieeeee