1

‘t Groene kruid

Gezonde Smaakmakers

2

3

“Dorens en distels

zal hij voor u laten opkomen en u zult het

kruid des velds

eten.”

Genesis 3:18 (SV)

’T GROENE KRUID

GEZONDE SMAAKMAKERS

info bij:

estherbosma7@gmail.com

4

Inhoudsopgave

Inhoudsopgave ............................................................................................. 4

Literatuurlijst ................................................................................................ 5

Voorwoord .................................................................................................... 6

Basilicum ....................................................................................................... 9

Bieslook....................................................................................................... 11

Brandnetel .................................................................................................. 12

Dille ............................................................................................................. 13

Goudsbloem ............................................................................................... 15

Kleefkruid .................................................................................................... 18

Maggikruid .................................................................................................. 19

Oost-Indische kers ...................................................................................... 21

Paardenbloem ............................................................................................ 23

Peterselie .................................................................................................... 25

Viooltje, driekleurig .................................................................................... 27

Weegbree ................................................................................................... 29

Zevenblad ................................................................................................... 31

Kruiden in de keuken .................................................................................. 32

Kruiden in de soep ...................................................................................... 34

Overzicht kruiden ....................................................................................... 36

5

Literatuurlijst

- Gids voor geneeskrachtige planten, Reader’s Digest - Gezondheid uit de natuur, Fytotherapie, praktische kruiden- en

plantengids - Lexikon der Heilpflanzen, Komet - Gesund werden, gesund bleiben, Heidi Kohl - Het huis tuin en keuken kruiden boek, Roy Genders - Kruiden in de keuken heel het jaar, Groene Dag - Oergneeskunde met wilde kruiden, Groene Dag - Gezondheid uit de apotheek van God, Maria Treben - Internet

6

Voorwoord Het kruid of gewas op het veld, dat we overal om ons heen zien groeien en bloeien, in onze tuin, tussen de straattegels, op het veld of langs de akkers, schiep God met een reden, zoals Hij alles met een reden schiep.

Toen God de mens naar Zijn beeld schiep, gaf Hij hen het zaadzaaiend gewas te eten in de hof van Eden. Maar zij leefden niet alleen van die vruchten. Elke dag kwam God bij hen op bezoek, in de avondkoelte om met hen te spreken (Gen. 3:8). Ze leefden van het “woord dat uit de mond van God uitgaat” (Matth. 4:4), zoals Jezus ons in het Nieuwe Testament raadt. Zolang ze luisterden naar Gods Woord, bleef leven en blijdschap hun deel.

Helaas bleef dit niet zo. Toen Eva in gesprek met de slang kwam schoof zij Gods Woord terzijde en nam het woord van de slang aan. Het woord van de slang ging lijnrecht in tegen Gods Woord: “…heeft God gezegd: U mag daarvan niet eten… anders sterft u. Toen zei de slang: U zult zeker niet sterven.” Gen. 3:3,4. Aangezien Gods Woord waarheid is en leven schenkt, en het woord van de slang leugen is en dood brengt, leerden Adam en Eva, toen zij naar het woord van de slang luisterden en van de boom van goed en kwaad aten, de dood kennen.

Het kennen van de boom van goed en kwaad deed hen oorzaak en gevolg doen kennen. Gehoorzaamheid aan Gods Woord zou zegen, blijdschap en leven brengen; ongehoorzaamheid aan Zijn Woord zou daarentegen ellende, verdriet en dood brengen. Dat is wat zij nu zagen: een vloek was over de aarde gekomen, waardoor de natuur veranderde. Deze bracht nu doornen en distels voort, die zij mochten eten. Maar zelfs in de vloek die over de aarde kwam zat een kostbare zegen. En als zij ervoor kozen naar God te luisteren, zou God alles ten goede doen keren. Groot is Gods goedertierenheid en genade!

Uit de natuur leerden zij niet alleen oorzaak en gevolg kennen om een goede keuze te kunnen maken, maar het groene kruid dat zij nu aan hun dieet toegevoegd kregen, gaf hen de mogelijkheid om hun lichaam te reinigen. Na de zondeval kregen ze te maken met angst (ze scholen weg voor God – Gen. 3:8) en verdriet (toen hun zoon Abel gedood werd). Angst,

7

verdriet, zorg en depressie veroorzaken gif- en afvalstoffen in het lichaam, waardoor het lichaam ziek wordt (Spr. 17:22). Maar God gaf zoals altijd, een uitweg. God wist precies wat ze nodig hadden om dit gif uit het lichaam te krijgen. Hij gaf hen het “groene kruid ofwel het gewas van het veld” en liet hen “in het zweet van hun aangezicht brood eten” (Gen. 3:19).

Tegenwoordig wordt dit met mooie woorden genoemd: “detoxen”. In dure wellness centers worden zulke detox-kuren voor veel geld aangeboden . Door middel van zweetbehandelingen en groene chlorofylrijke drankjes van het kruid op het veld, wordt het lichaam ontgift. Maar eigenlijk zijn die detox-kuren dus oer oud! God gaf ze aan het begin van deze wereld, meteen na de zondeval. Is God niet alwijs en barmhartig?!

God leerde ons in de groei en reinigende kracht van “het groene kruid” nog veel meer mooie kostbare lessen. Als we zien met welke kracht een zaadje ontkiemt en zich zelfs door het asfalt heen weet te boren, zien we Gods almacht! God “sprak en het was er, Hij gebood en het stond er” (Psalm 33:6,9). Die kracht, waarmee God de aarde schiep, laat Hij ook door Zijn scheppingswerken zien. Door de natuur te observeren leren we geloof en vertrouwen te krijgen in Gods scheppende en genezende kracht. De natuur is slechts een middel. Niet het doel. Gods doel is ons door Zijn scheppingswerken geloof te geven. Geloof in dat God onze zonde kan reinigen en ons naar Zijn beeld kan herscheppen.

Door de natuur te bekijken, zien we hoe het zaad afsterft en nieuw leven doet uitspruiten, hoe na de winterkou de blaadjes uit de schijnbaar dode takken beginnen te groeien. Daarin zien we Gods genadig verlossingsplan. Hij wil ons nieuw leven schenken. Hij wil dat we onze dode toestand erkennen en met Hem zullen opstaan. In dit plan wil Hij dat we met Hem gaan samenwerken. Is het niet geweldig om met die grote Schepper en Herschepper te mogen samenwerken?

In alles wat dient tot onderhoud van de mens is de samenwerking van menselijke met goddelijke kracht zichtbaar. Er is geen oogst tenzij de mens zijn aandeel doet in het zaaien van het zaad. Maar zonder de middelen die God geeft in regen en zonneschijn, dauw en wolken, zou er geen groei mogelijk zijn. Zo gaat het ook bij het vormen van ons karakter. Wij hebben een werk te doen, maar de macht van God moet samengaan met ons werk. Zo niet, dan is al onze inspanning vergeefs. Het is en blijft belangrijk

8

onze afhankelijkheid van God te beseffen. Wij zijn Gods medearbeiders (1 Kor. 3:9). Het deel dat de mens doet is heel onbelangrijk vergeleken met wat God doet, maar als wij verbonden blijven met de godheid van Christus, kunnen we “alle dingen doen door Christus die onze kracht is.” (Fil 4:13)

Zo werkte Jezus ook met zijn discipelen. Hij wilde dat ze Hem onvoorwaardelijk zouden vertrouwen. Door naar de natuur te wijzen hoopte Hij geloof in hen op te wekken. Hij wees naar de bloemen en zei: ”Als God het gras van het veld… zo bekleedt, zal Hij u niet veel meer kleden?” (Matth. 6:30) Christus is steeds bezig dit gebed te beantwoorden en deze verzekering waar te maken Een onzichtbare macht werkt voortdurend ten behoeve van de mens om hem te onderhouden. Geloof u dat? God houdt van u en is voortdurend bezig om Zijn goedheid aan u te laten zien.

Mag u, wanneer u dit boekje leest, zich verwonderen over Gods natuur, over de kracht die Hij in “het kruid van het veld” gelegd heeft. Dat u daardoor Zijn grootheid en goedheid voor u mag zien weer geloof en vertrouwen Hem mag krijgen. Dat u zich geheel en al aan Hem mag toevertrouwen. Hij is Uw Schepper en Heelmeester/arts (Ex. 15:26).

Zal Hij, die zorgt voor het kruid op het veld, niet veel meer voor u zorgen?

9

Basilicum Ocimum Asilicum L. Gebruik: Er bestaan meer dan 60 soorten, waarvan ocimum de meest bekende is. Blad en stengel zijn te

gebruiken (bovenste blaadjes zijn wat zoeter, naar beneden wat zuurder). Eigenschapen: Bevat veel calcium, fosfor vit. A en C, etherische olie linalol (zoethoutachtig) en 1,8-cineol met kleinere hoeveelheden eugenol (kruidnagelachtig) en methylchavicol – zoetig, anijs/venkelachtig, (estragol), tannine, ß-caroteen en kamfer. Medicinaal In Egypte al bekend als effectief hulpmiddel tegen slangenbeten, schorpioensteken en oogaandoeningen. De gekneusde bladeren gebruikte men tegen reuma. De Grieken gebruikten het bij zenuwzwakte, hoofdpijn en flauwten. - Etherische oliën kalmeren en sterken zenuwen - Desinfecterend, ontstekingsremmend - Goed bij maag- en darmklachten, reuma, spijsverteringsproblemen,

mondzweertjes, zenuwkwalen als duizelingen, hoofdpijn, urineaandoeningen, winderigheid en maagkrampen

- in de Indische geneeskunde wordt het sap aanbevolen tegen slangbeten, bij verkoudheid, hoest, huidproblemen en oorpijn

- etherische olie van basilicum (een tiental druppels in een warm bad wordt gebruikt bij nerveuze uitputting, stress, geestelijke vermoeidheid, melancholie en angst

- bij astma en bronchitis, verdun 5 druppel met 10 ml amandel- of zonnebloemolie en smeer het op de borst

- ook werkzaam bij reisziekte, misselijkheid, verkoudheid en flauwtes. winderigheid en maagkrampen. De thee kan geïnhaleerd of gedruppeld worden bij verkoudheid en een verstopte neus.

- als badkruid werkt het ontspannend. - wrijf verse bladeren op insectenbeten om jeuk en ontsteking tegen te

gaan. - Basilicum sap met een gelijke hoeveelheid honing kan gebruikt worden

bij dauwworm en een jeukende huid, hoest. - giet kokend water op de bladeren en adem de stoom in bij

neusverkoudheid.

10

- 5 druppels basilicumolie vermengd met 10 ml amandel- of zonnebloemolie worden als borstsmeersel toegepast bij astma en bronchitis. De verdunde olie kan ook als massage olie gebruikt worden bij nerveuze zwakte, als insectenwerend middel, bij reumatische pijn, geïrriteerde huidaandoeningen en bij mensen met nerveuze neigingen.

- vitro-testen wezen uit dat de essentiële olie antibacterieel werkt tegen: Staphylococcus aureus, Salmonella enteritidis en Escherichia coli, antiseptische activiteit tegen Proteus vulgaris, Bacillus subtilis, en Salmonella paratyph en antischimmel-werkende activiteit tegen Candida albicans, Penicillium notatum, and Microsporeum gyseum.

- gebruikt bij acné behandelingen - bevat vitamine A en C, wat anti-oxidanten zijn die celbeschadigingen

voorkomen. Culinair Past goed bij tomaat, pastasauzen, komkommer, aubergine, paprika, peulvruchten, pesto, soepen, salades, slasaus. Maakt zware maaltijden licht verteerbaar. Recept 1: Slasaus van cashew of amandelen en basilicum: • Ingrediënten: 1 kop noten, 2 tl knoflookpoeder, 2 eetl. gistvlokken,

kruidenzout en zout naar smaak, wat stevia of honing, citroen, handje verse basilicum

• Bereiding: De noten in een mixer of blender fijnmalen, dan kokend water op gieten en nog eens een minuut doormixen. Dan de overige ingrediënten toevoegen. Als laatste de basilicum, die moet niet geheel fijngemalen, je moet nog wat stukje door de saus zien, anders wordt de saus groen van keur en te sterk van smaak.

Recept 2: Pesto • Ingrediënten: 2 handen basilicum, 1 eetl. pijnboompitten, 1 knofl, 150

ml. olijfolie koudgeperst, cayennepeper en zout naar smaak • Bereiding: basilicum wassen, droogdeppen, dikke steeltjes weg,

fijnhakken met alles vermengen. Bij spagetti eten, waarover gomazio gestrooid is (sesam geroosterd, met gistvlokken en zout fijnmalen).

11

Bieslook Allium schoenoprasum L. Gebruik: stengels en bloemen

Eigenschappen: rijk aan vitamine A en C, diverse andere vitaminen en minerale zouten. Medicinaal - Hoog gehalte etherische olien, bloeddruk verlagend, bevordert

spijsvertering - antiseptisch, bloedsuikerverlagend, doorbloeding bevorderend,

expectorans (=hoestdemend), hartfunctie verbeterend, keratolytisch, laxerend, opwekkend, urinedrijvend, verwekend, verzachtend, vit. C, wondhelend, zwelling verminderend

- keratolytisch (=maakt dode cellen los die bv de poriën verstoppen) - bevordert eetlust en een goede spijsvertering, - goed tegen kanker, - lekker in combinatie met peterselie (ook de bloem is eetbaar) Culinair Voor het hoge vitamine C gehalte wordt het het best vers gegeten bv. op salades. Ook goed bij aardappelen, tomaat, komkommer, soja yoghurt, sauzen, dressings, salades, soepen. Recept 1: soja yoghurt dip met bieslook • Ingrediënten: 500ml sojayoghurt, 2 knoflook teentjes, 2 uitjes, 1 bosje • Bereiding: bieslook, ui en knoflook fijngesneden toevoegen aan de

yoghurt, op smaak brengen zout en cayennepeper. Goed bij gepofte of gebakken aardappeltjes

Recept 2: bieslooksoep • Ingrediënten: 2 bosjes bieslook, groentebouillon, ui, rijstvermicelli, 1

teentje knoflook • Bereiding: Fruit de bieslook in groentebouillon, voeg kokend water toe

laat de rijstvermicelli gaar worden en maak het af met wat sojaroom

12

Brandnetel urtica dioica L. Gebruik: alle delen kunnen gebruikt worden

Eigenschappen: De plant bevat kalium, natrium, ijzer, mangaan, zwavel, chloor en magnesium en bevat veel vitaminen, vooral vitamine A, acetylcholine, histamine, mierenzuur, caroteen, vit. C, B2, B5, foliumzuur, zink, chlorofyl, looistof, calcium, silicium, sporenelementen, essentiële aminozuren en proteïnen Medicinaal - bloedzuiverend, ontgiftend, tegen bloedarmoede, bloedstelpend,

bloedsuiker verlagend, doorbloeding bevorderend - bevat ijzer, kalium, calcium - goed tegen gal- en nierstenen - verwijdert slijm uit de longen, - sterk urinedrijvend-> helpt bij oedeem, hooikoorts en andere

allergische reacties - goed bij haaruitval, zwakke nagels, afgesleten kraakbeen, acne, mee-

eters, - het gehalte aan mierenzuur werkt genezend bij reuma en artrose Culinair Als soep of als sap. Het zit bordenvol chlorofyl wat zeer bloed reinigend is. Zeer fijn gesneden kan het ook door de sla. Het heeft geen sterk uitgesproken smaak. Recept 1: brandnetelsoep • Ingrediënten: (3 personen) 1,25 l. water + groentebouillonblokjes, 3-4

aardappelen, 1 ui, 1 wortel, brandnetels, evt. soja room • Bereiding: Was de brandnetels. Schil de groente, snijd ze in stukken,

rasp de wortel. Bak de ui en de wortel in de soeppan met wat water en bouillon totdat de ui goudkleurig wordt, doe er aardappels en water bij. Laat koken totdat de aardappels bijna gaar zijn. Mix de brandnetels in een keukenmixer fijn met beetje kokend water. Voeg dit mengsel toe aan de soep. Evt. ku je wat soja room aan de soep toevoegen.

13

Dille Anethum Graceolens Gebruik: De takjes en het zaad

Eigenschappen: De plant is rijk aan etherische olie en vitamine C (een antioxidant en immuun versterker). De werking van het zaad is verwarmend, krampstillend, slijmoplossend en opwekkend voor de klieren. Het belang van dille voor de moestuin is groot. Daar wordt de plant tussen andere groenten gekweekt om door haar geur schadelijke insecten af te schrikken. Medicinaal Het is slaapopwekkend (dilla=sussen in het Noors) en dillewater was een goed middel om huilende kinderen lekker te laten slapen. Kauwen op het zaad helpt tegen darmstoornissen, winderigheid en een van de streek geraakte maag. Omdat dille zwellingen doet slinken is het een probaat middel tegen pijnen. - Dillethee is goed bij vastzittende hoest om los te maken: doe 1-2

theelepels dillewater in kokend water (thee). - Dilletzaad hee is ook goed als slaapmiddel. - Dillethee is goed om van puistjes af te komen: 3x daags een theelepel

dille (gedroogd) of een takje, 3 maand lang. - Dillezaadthee helpt goed bij spijsverteringsklachten en winderigheid - Dille werkt kalmerend en urine zuiverend, goed bij nierstenen - Dille stimuleert melk afscheiding bij zogende moeders Culinair: Dille past goed bij groenten en salades, aardappelen, doperwten, soepen, sauzen, komkommer. De dille pas snijden vlak voor gebruik, niet meekoken Kan ook gebruikt worden om augurken mee in te maken Als het voor de garnering wordt gebruikt moet je het niet wassen want dan kleven de blaadjes aan elkaar. Je kunt dille drogen in een oven van 40-50 graden Celsius. Het lijkt qua smaak op anijs (=familie van dille), de zaadjes zijn bitter.

14

Recept 1: Dillesaus (Zwitserland) • Ingrediënten: 30 gr tarwemeel, 1,5 dl soja room, kruidenbouillon, 2 eetl.

dille, water • Bereiding: Maak een roux van het tarwemeel met de soja room en

verwerk dat tot een gladde massa. Breng een halve liter(kruiden)bouillon aan de kook en voeg dit langzaam toe aan de roux. Doe er 2 eetlepels gehakte dille bij. Houdt het 15 minuten tegen de kook aan (au bain marie). Het mag niet meer koken!

Recept 2: Komkommer yoghurt • Ingrediënten: 2 komkommers, 4 knofl teentjes, 500 ml sojajogurt, ½

bosje dille en olijven. • Bereiding: Rasp de komkommer, en snijd de knoflook fijn, voeg die bij

de soja yoghurt. Afmaken met ½ bosje dille en olijven

15

Goudsbloem Calendula officinalis (Latijn) Marigold (Eng), Ringelblume (Du), Souci (Fr) – Gebruik: Bloem, steel en blad kunnen gebruikt worden

Eigenschappen: Quercetine (=flavonoïde en natuurlijk antioxidant) – quercetine gehalte is in goudsbloem hoger dan in kappertjes (1800 mg/kg)[2] en is ook te vinden in lavas (1700 mg/kg), appels (440 mg/kg), koolsoorten (broccoli, boerenkool, bloemkool), bessen, frambozen, druiven, sperziebonen, knoflook, tomaat en uien, m.n. rode uien. Veel medicinale planten (zoals Ginkgo biloba, Sint Janskruid, groene thee en vlier danken veel van hun activiteit aan het hoge quercetinegehalte. Deze stof werkt ook cholesterolverlagend, histamine remmend (belangrijk bij hooikoorts of andere allergische reacties), antitumor werkend. Medicinaal - kompressen met goudsbloem, wonden, zweren, zonnebrand - thee van blad en bloem, maag en darmaandoeningen, gorgel drank bij

ontstekingen van mond en luchtwegen - verzachtend tegen menstruatieklachten - Reinigend en bloedzuiverend, zweetdrijvend, ontstekingsremmend,

antiseptisch, ontgiftend, krampstillend - Bloedsomloop stimulerend en genezingsproces bevorderend bij

huidaandoeningen, wonden, brandwonden en winterhanden en uitslag bij baby’s

- goed bij geelzucht, spataderen (als kompres en zalf), aderontstekingen, zwerende spataderen,

- fistels, bevroren ledematen, bij borstkanker, zwerende borsten - krampwerende eigenschap bij zenuwaandoeningen. Menstruatie

bevorderend en –verzachtend. - voetschimmel/ vaginaschimmel, d.m.v. een bad of met goudsbloemzalf - als thee bij diverse kankerziektes, maag- en darmziektes,

maagkrampen en –zweren, dikkedarmontsteking, waterzucht, bij bloed in urine, wormen, wratten, schurft, huiduitslag en gezwollen klieren, en leverziektes (3 a 4 koppen ongeveer ieder kwartier een eetlepel), gezichtsvermogen versterkend (de ogen met goudsbloemthee in oogglas wassen), als gordelmiddel bij amandelontsteking.

- als sap op de huid tegen huidkanker (of bloedgezwel, ouderdomsvlekken)

16

- Bij hooikoortspatiënten blokkeert quercitine allergische reacties tegenover pollen en vermindert het in belangrijke mate ontstekings-reacties in de lucht-wegen. Bij allergische reacties ontstaat histamine, dat mee verantwoordelijk is voor het ontstaan van allergieën en ontstekings-reacties. Hooikoortspatiënten die dagelijks quercitine innemen blijken 96 procent minder histamine in hun bloedbaan hebben. Dit leidt bij hen tot een drastische vermindering van aller-gische reacties.[Kawai M, Hirano T, Arimitsu J, et al. Effect of enzymatically modified isoquercitrin, a flavonoid, on symptoms of Japanese cedar pollinosis: a randomized double-blind placebo-controlled trial. (2009) Int Arch Allergy Immunol 149:359-368 – zie wikipedia quercetine

thee: 1 overvolle theelepel op ¼ l water zitbad: vier handen vol kruiden (100 gr) voor een zitbad wassingen: per ½ l water een overvolle theelepel kruiden zalf: 4 handen vol bladeren, stengels, bloemen van de

goudsbloem fijnsnijden, 500 gr. Kokosvet warm maken. Daar de goudsbloem in doen even laten sudderen, roert het goed door elkaar en neemt het van het vuur. Dan een dag afgedekt laten staan. De volgende dag opwarmen en door een linnen doek filteren en in een schone glazen pot doen (graag donker glas).

Vers sap: bladeren stengels en bloemen worden gewassen en in vochtige toestand in de sapcentrifuge gedaan.

Tip 1. Goudsbloem handcrème: 1 handvol gedroogde bloemblaadjes, 100 ml

olijfolie, zacht laten koken, door filter, goed uitpersen, 3 dl. melisse olie, 20 g bijenwas alles goed doorroeren, en de crème in potjes gieten als het nog vloeibaar is.

2. Goudsbloemolie: gedroogde bloemblaadjes in glas, olijf of zonnebloem olie, koel en donker bewaren gebruiken voor salades

Culinair Bloemblaadjes worden vaak gebruikt voor de saffraankleur, garnering op salades en gerechten, soepen, of voor de pittige smaak die het aan rijst geeft, soepen, yoghurt, zoete broodjes.

17

Recept 1: Koolsalade met goudsbloem (8 bloemen) • Ingrediënten: 1/2 kleine witte kool – 125 g tofu in blokjes gesneden en

in kruidenzout gemarineerd - 4 eetlepels mais-cashew-mayonaise - 1 eetlepel gehakt bieslook –citroen en wat honing - 8 goudsbloemen – cayennepeper en zout

Recept 2: Tzatziki met goudsbloem (handvol) • Ingrediënten: 250 gr sojayoghurt, 2 teentjes geperste knoflook, een

halve geraspte komkommer, een handvol gewassen goudsbloemblaadjes, enkele blaadjes goudsbloem, zout en wat krullen komkommer om te garneren.

Recept 3: Rijstpuddinkjes met goudsbloem • Ingrediënten: 1/2 kop pap-rijst, 4 kopjes sojamelk, 1/2 kop honing, 3

eetlepels tarwemeel of maizena, 2 eetlepels verse bloemblaadjes van de goudsbloem.

• Bereiding: Verwarm de melk met een lepel verse bloemblaadjes. Voeg de gewassen rijst toe en laat de rijst onder af en toe roeren gaar worden. Bind de pap met de in iets melk aangeroerde maizena, voeg de honing toe. Leg onderin vier (met koud water omgespoelde) puddingvormpjes wat goudsbloemblaadjes, giet de hete rijstepap in de vormpjes en laat afkoelen. Stort de puddinkjes voor het serveren.

18

Kleefkruid Galium aparine L. Galium: is afkomstig van het Griekse woord gala = melk, omdat het plantje de melk kan doen stremmen

dus kaasstoffen doet afscheiden. In het Duits “Labkraut” (stremselkruid), in Engeland “Cheese rennet” en Frankrijk “Caille-lait officinal”. Gebruik: alle delen – vruchten en wortel; er zijn verschillende soorten: galium aparine = kleefkruid of klittende walstro, galium mollungo = witte walstro, galium verum = echte walstro. Deze drie hebben bijna dezelfde geneeskracht al naar hun vindplaats. Men gebruikt ze alle drie op dezelfde wijze. Eigenschappen: De plant is rijk aan isoflavonen, glycosiden, fenolzuur, mineralen en kiezelzuur (silicea= goed voor weefsel/bindweefsel, en haren, nagels, huid, vaten, nieren en lever, versterkt het immuunsysteem, zorgt voor een optimale opname van zuurstof in het hele lichaam en houdt spieren en gewrichten soepel). Medicinaal - eetlustopwekkend - ontstekingsremmend - bloedzuiverend - inwendig gebruik: ziekte van Pfeiffer, keelontsteking, prostaatklachten,

blaasontsteking, tegen opgezette lymfeklieren. - vocht afdrijvend, helpt bij oedeem en om gewicht te verliezen, zorgt

voor goede afvoer van afvalstoffen en vocht - reinigt nieren, blaas en urinewegen, zelfs bij zware nierziektes en

verschrompelde nieren zou men thee van een mengsel walstro, bosguldenroede en gele dovenetel, doorlopend door de dag heen moeten drinken

- reinigt lever, buikspeekselklieren, milt, lymfklierstelsel - helpt tegen koorts, - stimuleert trage bloedsomloop - helpt bij epilepsie, hysterie, zenuwpijnen en maagpijn, - werkt ook krampstillend - helpt tegen strottenhoofd- en tongkanker, als thee gemengd met 300 gr

goudsbloem, 100 gr. duizendblad en 100 gr brandnetel (1 ½ l per dag, elke 20 minuten een slok) en de hals insmeren met walstrozalf

19

- als thee helpt het tegen kropziekte en schildklierontsteking, elke dag met deze thee intensief gorgelen

- vers uitgeperst sap werkt wond helend, ook een omslag van de verse fijngestampte bladeren kan op een wond bloedstelpend werken

- uitwendig gebruik: brandwonden, schaafwonden, zweren, huidontstekingen, roos, schilferende hoofdhuid.

- vers uitgeperste sap geneest huidziektes en zweren - paarden krijgen er een schitterend glanzende vacht van Culinair Wortel en vruchtjes leveren na ze te roosteren en te malen een soort koffie of chichorei vervanger op. De jonge scheuten kunnen aan voorjaarssoepen worden toegevoegd.

20

Maggikruid Levisticum officinale – ook Lavas genoemd Gebruik: glad, stengel, zaadjes, wortel

Eigenschappen: ontsmettend (bij wonden), bevordert een goede spijsvertering, bevat veel quercetine (flavonoide) ”Levare” betekent vrij vertaald “verlichten”, is afgeleid van Levisticum en werkt inderdaad verlichtend bij ongemak veroorzaakt door een slechte spijsvertering. Medicinaal - Lavasthee van de bladeren bevordert de spijsvertering, wekt de eetlust

op en helpt bij het verzachten van de hoest. - Thee van de fijngesneden en gedroogde wortels is goed tegen

waterzucht en gezwollen voeten. Ook bij klachten aan de urinewegen kan lavas verlichtend en genezend werken en verhoogt het de urineafdrijving.

- een afkooksel van de bladeren wordt als natuurlijk deodorant in het badwater gedaan om ongewenste geuren te verdrijven en de huid te zuiveren.

- vroeger gebruikte men de holle stengels om warme melk of een andere warme drank mee op te zuigen, de op deze manier vrijgekomen medicinale stoffen verlichten en genezen keelpijn.

Culinair Is smakelijk in soepen als groenten of erwten en tomatensoep. Verwant aan anijs, karwij, venkel en peterselie. Zowel de geur als de smaak zijn sterk en doen denken aan selderij. De gemalen zaadjes van het maggikruid kunnen peper vervangen. De verse jonge blaadjes kunnen worden gebruikt in rauwkost en in salade. De fijngesneden blaadjes kunnen gebruikt worden als smaakmaker voor soepen, bouillon, stoofschotels en sauzen. De stengels van het maggikruid kunnen op dezelfde wijze worden bereid als selderij en de wortels als knolselderij. De wortel kan ook geraspt toegevoegd worden aan salades.

21

Oost-Indische kers Tropaeolum majus L.; Kapuzinakresse (Du); Flora amor (Spaans) Gebruik: alle delen, bloem, stengel en blad

Eigenschappen: benzylmosterd-olie (is een natuurlijk antibioticum), Vit. C (in 100g Oost-Indische kers= 285g vit. C; i.v.m. 100g citroen = 50g vit C. De zaden bevatten een zwavelhoudende olie, jodium, ijzer, fosfaten, potas en bitterstof (goed voor huid, wonden, zweren, etter). Medicinaal: - De zaden verwarmen, voeren water en slijm af, laxeren, genezen

scorbuut, haaruitval en chronische bronchiaalcatarre. - Thee van de plant kan men trekken van zowel de zaden, bladeren en

bloemen en is te gebruiken bij bronchitis met etterige slijm. - Hoog gehalte etherische oliën voor wondheling, als een papje op een

wond leggen - Kiemdodende eigenschappen, bij urineweg ontsteking - Eetlust opwekkend, vocht afdrijvend, immuun versterkend - Eetlust bevorderend, spijsvertering bevorderend - Antibiotisch, antiviraal, antibacterieel - Aansterkend, regulerend, opbouwend, bloed reinigend, ontsteking

remmend - Tegen schimmel - Bij menstruatie problemen (bevorderend) - Bij hoest, infectie van blaas, nieren, longen, keel, amandelen of

bronchiën: 15 a 30g bladeren mixen met banaan of aardappel (en evt. wat water of vers appelsap), meerdere keren per dag nemen (3 tot 4 x per dag)

- Bij koorts: 30 mg van de werkzame stof bij 100 gr. bladmassa ->onderdrukt koorts

- Bij mondaften, lang en intensief op de bladeren kauwen, meerdere keren per dag (afgewisseld met kamillethee- en zoutspoeling en salieblaadjes op de tong)

- Als tinctuur goed tegen haaruitval - stop 50 gram zaad en blad van de Oost-Indische kers samen met 50 gram gesneden wilde tijm in een pot. Giet hier 1 liter alcohol (60%) en laat het tien dagen trekken. Zeef het water vervolgens en masseer de vloeistof een- tot tweemaal daags stevig in de haarwortels. Ook berkensap wat de doorbloeding van de

22

hoofdhuid stimuleert kan helpen of brandnetelwortel (was de haren met een aftreksel van de wortels van brandnetel, of masseer het in het haar en de hoofdhuid na het wassen; kliswortelolie: kliswortel olie herstelt droog en beschadigd haar. Hiernaast zijn ijzer, vit.B en zink in de voeding nodig.

Culinair: Iets bittere bladeren, mosterdsmaak. Bladeren en bloemen kunnen gebruikt worden in salades of garnering van salades of andere gerechten. Heeft een pikant peperachtige smaak. Zeer jonge blaadjes en bloempjes zijn het lekkerst. Kan met alles gecombineerd worden. Recept 1: kappertjes Onrijpe bloemknoppen als kapperjtes kunnen in pekel en citroenzuur ingemaakt worden en in de sla eten (niet lang houdbaar) NB. Bladeren moeten met mate gegeten worden ivm prikkeling van de maag en darmen

23

Paardenbloem taraxacum officinale weber (sensu latiore), Dandelion (Eng), Löwenzahn (du), Dent de lion (fr) Gebruik: alle delen: bloem, blad, stengel, wortel

Eigenschappen: Het blad bevat mangaan, natrium, zwavel en kiezelzuur en choline, dat opwekkend werkt (verwijdt de bloedvaten, vermindert de bloeddruk en verlaagt de pols), provitamine A, vit. B, C, saponine (bevordert o.a. de opname van calcium e.a. stoffen waardoor de stofwisseling in orde komt), flavonoïden, triterpeenderivaten, anorganische zouten, inuline (een zetmeel dat in vruchtensuiker wordt omgezet), bitterstoffen Medicinaal: - urine drijvend - bloed zuiverend, helpt daarom bij jeuk, huiduitslag, puisten, jicht,

reuma en gezwollen klieren - stimuleert alle klieren, werkt daardoor gunstig op de hele spijvertering

en verbetert het maagsap zodat het de maag, darmen gal en lever helpt. Helpt ook bij geelzucht en miltziekte

- bloeddruk verlagend: de wortels rauw gegeten of gedroogd, als thee werken zweetopwekkend en waterafdrijven en maken het bloed dunner

- kan laxerend werken - als thee of sap: tegen nierstenen, huiduitslag, diabetici, reuma - als gal en lever kuur: dagelijks 5 tot 6 bladeren eten helpt bij

chronische leverontstekingen (bevorderen de lever- en galwerking en helpt zo galstenen afdrijven)

- bij suikerziekte: eet iedere dag 10 tot 15 stengels van de paardenbloem, zolang die nog bloeit, zo’n 14 dagen lang.

Tip: Voorjaars thee: voor 1 kop thee, 1 eetl fijngesneden paardenbloem blad en/of bloem. Voorjaarskuur: compôte van paardenbloemblad (bloem, stengel, blad en evt. wortel): mix in de blender of thermomixer 1 hand paardenbloem, 1 sinaasappel en 1 appel, honing en 1/8 l. vruchtensap. Neem daar elke dag 1 glas van (in koelkast bewaren).

24

NB: Paardenbloemblad kan laxerend werken. Vooral bij mensen met gal-, lever-, maag- of darmproblemen kan er een heftige reactie ontstaan. Wees dus wel voorzichtig, neem eerst kleine beetjes om de reactie van het lichaam te zien. Het sap van de paardenbloem laat trouwens donkere plekken achter op kleding en huid. Culinair: Het verse blad past bij aardappel gerechten. De bladeren kunnen door de sla of als groente (als molsla) gegeten worden. Recept 1: Paardenbloem salade Neem 2 grote aardappels en kook ze gaar. Doe er een hand vol fijngesneden paardenbloemblad door, een kleine ui, wat citroen, honing en zout naar smaak. Doe er de soja room door of zelfgemaakte cashew saus. Recept 2: Paardenbloemkoffie Neem de wortels van paardenbloem. En snijd die fijn. Doe ze 15 min. in de oven op 203 -250 graden. Maal ze daarna fijn. Dit kan als alternatief voor koffie gebruikt worden. Recept 3: Paardenbloemsiroop Vier handen vol paardenbloemen op 1 liter koud water, langzaam aan de kook brengen, van het vuur halen en een nacht laten weken. De volgende dag alles door een zeef gieten, laten uitlekken en met beide handen de bloem goed uitpersen. Een halve biologische citroen in schijfjes met schil gesneden erdoorheen doen en met stevia of ahornsiroop zoeten. Nu de pot op het laagste vuur zonder deksel zetten, zodat alle vitaminen behouden blijven en het water verdampt. Het mag niet te dun blijven, dan verzuurt het, maar ook niet te dik worden, dan versuikert het. De siroop kan op de boterham of cracker gedaan worden.

25

Peterselie Petroselinum crispum = krulpeterselie P. crispum var. Tuberosum = wortelpeterselie P. crispum var. Neapolitanum = bladpeterselie (bevat meer etherische oliën (in hoofdzaak apiol)

Gebruik: blad, stengel en wortel Eigenschappen: Het kruid is een bron van vitamine A, C. ijzer, calcium, etherische oliën o.a. apiol Medicinaal - goed bij bloedarmoede vanwege hoge ijzergehalte. - bevordert de aanmaak van B12 in het lichaam. B12 tekort kan leiden

tot symptomen van bloedarmoede zoals vermoeidheid. - bloed zuiverend - goed tegen hoge bloeddruk en - houdt de aderen elastisch - cholesterol wordt opgelost door stoffen in

peterselie en bloedvaten worden sterker. - bevat hoog gehalte aan vit. C, wat een antioxidant is (alle planten met

antioxidanten werken om kanker te voorkomen - kunstmatige antioxidanten hebben helaas deze functie niet. De universiteit van Michigan heeft begin 2011 een onderzoek afgerond waaruit bleek dat peterselie goed helpt tegen borstkanker)

- werkt tegen doofheid en oorontstekingen - goed voor de spijsvertering - doodt bacteriën in de maag en brengt een

goede balans in het aantal microben dat verantwoordelijk is voor een gezonde spijsvertering

- goed voor mensen met een slechte adem. Zelfs bij overmatig knoflook gebruik maskeert peterselie de knoflookgeur. Ook sterkt peterselie losse tanden. Het is dus een goed mondverzorgingskruid omdat er veel vitamine c in zit dat goed is voor de aanmaak van nieuw tandvlees.

- goed tegen galstenen - goed in de overgang (menopauze) - drinken van peterselie thee helpt

hormoonbalans in harmonie te brengen, ook goed bij PMS, menstruatiepijn en onregelmatige menstruatie – het bevat apiol dat een component is van oestrogeen; het vrouwelijke hormoon wat een belangrijke rol speelt voor de vrouwelijke geslachtsorganen

- immuun versterkend - door hoog vit. C-gehalte, beta-caroteen, vit. B12 bevorderde eigenschap

- tegen droge huid en haaruitval - versterkend en reinigend voor de nieren, blaas en lever,

26

- als thee: sterk vochtafdrijvend - de afscheiding van water en natrium wordt versterkt en opname van kalium verhoogd

- als haarversteviger lotion: een aftreksel van peterselie kan worden gebruikt als haarversteviger

Culinair Past goed citroen, knoflook, tomaat, wortelen, komkommer, radijs, doperwten, bloemkool, aardappelen, soepen, salades, sauzen. Recept 1: Kruidenzout • Ingrediënten: 500 g zeezout, 500 g Himalayazout, 3 koppen peterselie,

2 eetl. gemalen karwei, 6 eetl. uienpoeder, 3 eetl. knoflookpoeder, 3 koppen gemengde kruiden naar smaak: basilicum, marjolein, oregano, dille, citroenmelisse, tijm, rozemarijn, maggikruid, bieslook, en evt. een beetje paardenbloem, brandnetel, goudsbloem

• Bereiding: mix eerst de kruiden en daarna het zout erdoor heen tot het fijn poeder is geworden. Goed droog bewaren.

Recept 2: Peterselie soep • Ingrediënten: 150 g peterselie, kruidenbouillon, 2 grote uien fijngehakt,

2 knoflook teentjes geperst, 2 middelgrote aardappels in dobbelsteentjes gesneden, 2 stelen bleekselderij, 50 g meel, 2,5 liter water, zeezout, 300 ml soja room, evt. cayennepeper

• Bereiding: Fruit in de bouillon de uien en knoflook, voeg het water toe, daarna de aardappelblokjes, de fijn gesneden peterselie en bleekselderij. Kook het geheel 5 minuten. Voeg roerend, het meel toe en breng de soep opnieuw aan de kook. Laat het dan 15 minuten doorkoken. Pureer de soep met een blender. De soep wordt nu groen. Voeg daarna de room toe en garneer de soep met verse peterselie.

Recept 3: Oosterse wortelpeterselie soep • Ingrediënten: 500 ml. tuinkruidenbouillon, 100 g peterselie (1 bosje), 4

teentjes knoflook, 2 uien fijngesneden, 1 eetl. verse geraspte gember, 1 tl komijn, 1 tl geelwortel, 1 l kokosmelk, 1 kg wortelen, in plakjes gesneden

• Bereiding: Doe wat water in de pan met tuinkruidenbouillon en fruit eerst de ui, knoflook, gember, komijn en geelwortel. Voeg daarna de wortelplakjes erbij, laat een half bosje peterselie meesudderen. Wanneer de groente gaar is pureer je alles en voeg je de kokosmelk en fijngesneden peterselie eraan toe. Op smaak brengen met wat zeezout, en een scheutje sap van sinaasappel om de grondsmaak van de wortel te verfijnen.

27

Viooltje, driekleurig Viola tricolor L., Viola odorata Gebruik: stengel en bloempjes (blauw, paars wit en geel)

Eigenschappen: salicylzuur, saponisiden en anthocyanosiden (verwijderen gifstoffen door lever en nier werking te bevorderen), flavonoïden, slijmstoffen, vit. C en E (beschermd huid en tegen cel veroudering), alkaloiden violine Medicinaal - aansterkend - bij aandoeningen aan luchtwegen, hoofdpijnen, slaapstoornissen,

verslijmingen en huidaandoeningen, reumatiek - kanker remmende eigenschappen - bloedzuiverend en ontsteking remmend, goed bij eczeem

(luiereczeem), psoriasis en impetigo (huidinfectie) en acne - koortswerend - zweetopwekkend - kramp-opheffend, - laxerend, - urine drijvend, - wond helend - als thee: twee eetlepels op een halve liter water, bij vochtstuwingen in

het lichaam en bij catarre van de luchtwegen Recept tegen kanker: 1 tl gedroogd blad, 1 kop kokend water, na 10 min zeven… 3 kopjes per dag drinken – tegen kanker Siroop tegen hoest: 1 kopje verse vioolblaadjes in fles, ¼ l. heet water erop, 24 uur laten trekken en zeven, weer opkoken en weer 24 uur met een 2de kop viooltjes laten trekken, dan 1 kopje honing toevoegen, verschillende keren op een dag innemen, met een theelepel. NB: Thee uit de wortels veroorzaakt braakneigingen. Culinair: Mildsmakend voor salade, bloempjes kan ook over toetjes

28

Recept 1: Viooltjessoep • Ingrediënten: 1 liter kruidenbouillon, 40 g rijst, 1 theelepel citroensap, ½

kopje vers geplukte viooltjes • Bereiding: Laat de rijst gedurende twintig minuten in de bouillon gaar

worden, voeg er viooltjes en citroensap aan toe en laat de soep nog twee minuten zacht trekken.

Recept 2: aardappelsalade met viooltjes • Ingrediënten: 750 g gekookte aardappelen, 2 eetl olie, 2 eetl citroen,

zout, gemarineerde tofublokjes of fijngemalencashewnoten, 1 groene paprika, 20 viooltjes

• Bereiding: maak een slasausje van het fijngeprakte tofu, olie, citroen en kruidenzout/zout. Snijd de vers gekookte aardappelen in plakjes en meng deze nog warm met de slasaus. Garneer deze salade als de aardappelen door en door koud zijn met de 20 viooltjesbloemen

29

Weegbree

Ruige weegbree= plantago media L., Smalle weegbree= plantago lanceolata L., Grote weegbree= plantago major L. - bevat aucuboside = jeukstillende werking

Gebruik: stengel, bladeren, bloemen, zaad Eigenschappen: is zeer rijk aan vitamine C. Het bevat verder aucubine (natuurlijk antibiotica) , kalium (waardoor de vochtafvoer wordt bevorderd door de nieren), mangaan, zwavel (reinigt de huid ) en kiezelzuur. Het slijmgehalte van de plant werkt verzachtend voor de luchtwegen en de darm. De aanwezige bitterstof in de plant zet de klieren van de spijsverteringsorganen aan, stilt krampen, kalmeert de maag, wekt de eetlust op en sterkt het gestel. Het looizuur remt ontstekingen in mond en keel. Het werkt samentrekkend. Medicinaal Smalle weegbree - inwendig: als thee goed bij alle ademhalingsziekten (hevige verslijming,

hoesten, kinkhoest, longastma, tuberculose), werkt goed met tijm - longen-, maag- en bloedzuiverend - goed bij algehele zwakte - urinedrijvend - verzachtend - uitwendig: wondhelend - zwelling verminderend Grote weegbree - Hooikoorts – kan binnen 48 uur verdwijnen door 2 dagen elk uur 1

capsule met weegbree met voldoende water innemen (maximaal 9 per dag)

- goed bij jeuk - tegen allergie, huidproblemen - goed bij astma en bronchitis Culinair Twee tot drie theelepels vers geperst sap van de weegbree past goed in de soep of een saus. Enkele blaadjes weegbree in de sla is een rijke bron aan vitamine C. In het vroege voorjaar werd het vooral gebruikt voor extra

30

vitamine C bij gebrek aan verse groenten. In China eten ze weegbree als groente. Recept 1: wilde kruiden toetje • Ingrediënten: ¾ staaf agar-agar (plantaardige gelatine), 2 dl water, ½ dl

appel- of perendiksap, sap van ½ citroen, 25 gr wilde kruiden (bv weegbree, paardenbloem, zuring, muur), 10 gr bloemen (bijvoorbeeld madeliefjes, pinksterbloem, goudsbloem, paardenbloem, ereprijs, vlierbloesem), 1 takje munt

• Bereiding: Los de agar-agar op in het water en laat 10 minuten zachtjes koken. Snij intussen de wilde groenten en munt in kleine stukjes en vermeng ze met de bloemen. Bestrijk een schaaltje of puddingvorm met ‘n beetje olie en strooi hier het groenten-bloemenmengsel in. Doe het diksap en citroensap bij de agar-agar, even mengen en voorzichtig in het schaaltje gieten. Goed laten afkoelen, uit de vorm halen en eventueel garneren. Leuk als onderdeel van een salade maar ook als voorafje en zelfs als toetje.

31

Zevenblad Aegopodium podagraria

Niet te verwarren met andere schermbloemigen bv de gevlekte- en waterscheerling die giftig zijn, zie resp. hiernaast de foto’s Gebruik: bladeren en steeltjes Eigenschappen: rijk aan vitamine C,

provitamine A, kalium, calcium, magnesium, kiezelzuur. Het smaakt iets bitter net als spinazie met een bijsmaak van peterselie. Jong blad is lekker mals en kan rauw gegeten worden maar ook oud blad is prima te eten. Medicinaal In de volksgeneeskunde gebruikte men zevenblad bij de behandeling van jicht en reuma. De naam (Podagra) verwijst daar ook naar. Omslagen van gekneusde zevenblad bladeren werken pijnstillend op pijnlijke gewrichten. Culinair Vroeger was zevenblad een bekende en belangrijke groente als spinazie te eten, in soep, salade en stoofschotels, bladerdeeg. Rauw smaken jonge verse bladeren het beste. Gedroogd is het te gebruiken als "peterselie”. Het hele jaar door groeit het zodat je het nog tot diep in de winter kunt eten in voorjaarssoepjes, zomerse stamppotten en herfstige groentetaarten. Recept 1: Zevenblad groente schotel (4 personen) Benodigdheden: 300 gram zevenblad (zonder stengels, gewassen en gesneden), 2 middelgrote uien (gesneden), 1 theelepel curcumma poeder, zout, peper, evt. bouillonpoeder, soja room en wat citroen naar smaak Bereiding: fruit de uien aan in water met bouillon, het zevenblad toevoegen, laten sudderen en omscheppen. Curcumma, zout, cayennepeper en eventueel wat bouillonpoeder toevoegen. Afmaken met room en citroen. Serveer deze groenteschotel met rijst of pasta. Recept 2: Zevenbladpesto • Ingrediënten: 2 handen zevenblad, 2 tot 4 tenen knoflook, 1 hand

pijnboompitten, 100 ml olijfolie, zout • Bereiding: van de pesto is eenvoudig. Stop alles in een blender en ga

door tot het de gewenste structuur heeft. Begin met wat minder olijfolie, zo kun je later makkelijk meer toevoegen.

32

Kruiden in de keuken Basilicum (ocimum basilicum) tomaat, komkommer, aubergine, paprika, peulvruchten, pesto, soepen, salades, stoofgerechten

Bieslook (allium schoenoprasum) aardappelen, tomaat, komkommer, soja yoghurt, sauzen, dressings, salades, soepen

Bonekruid (satureja hortensis) sperziebonen, snijbonen, peulvruchten, koolsoorten, komkommer, aardappelen, bieten, koolraap salades, erwtensoep, linzensoep

Borage of bernagie (borago officinalis) peulvruchten, witte bonen, rode bietjes, snij- en sperziebonen, koolsoorten, dressings, vruchtensalade, sauzen

Citroenmelisse (melissa officinalis) vruchten, theeblaadjes, wortelen, doperwten, salades, thee, puddingen en mousses, ijs, koude soepen, gebak, ragouts, soepen

Dille (anethum graveolens) komkommer, soja yoghurtsaus, soepen

Dragon (artemisia dracunculus) peulvruchten, koolsoorten, soepen, sauzen, salades

Hysop (hyssopus officinalis) tomaten, soepen, salades, ragouts

Kervel (anthriscus cerefolium) tomaten, rijst, aardappelen, groentegerechten, kruidenbouquet, sauzen, salades, soepen, kruidenboters

Knoflook (allium sativum) tomaten, andere kruiden o.a. peterselie en specerijen, olijfolie en groentegerechten, sauzen, dressings

Koriander (coriandrum sativum) tomaten, groenten o.a. pompoen, peulvruchten, ui, bieten, knoflook, chilipeper, lente-ui, Indiase, Thaise, Marokkaanse en Mexicaanse gerechten, salades, sauzen, pesto, roerbakgerechten

Laurier (laurus nobilis) tomaten, stoofgerechten, soepen, kruidenbouquet

33

Lavendel (lavandula angustifolia) honing, roomsauzen, gebak, jam

Lievevrouwebedstro (galium odoratum) vruchten, dranken, bowls, vruchtensalades

Maggiplant (levisticum officinale) tomaten, aardappelen, wortelen, sperziebonen, soepen, sauzen, ragouts,, vegetarische gerechten

Marjolein (origanum marjorana) en Oregano (oreganum vulgare) tomaten, soepen, salades, sauzen, pizza, pastagerechten

Mierikswortel (amoracia rusticana) zelfgemaakte mayonaise, sauzen, dressings,

Munt (mentha viridis, mentha spicata, mentha crispa) yoghurt, thee, sauzen, vruchtensalades, wortelen, koolsoorten

Peterselie, krul (petroselinum crispum) knoflook, tomaat, aardappelen, soepen, salades, sauzen, als garnering

Peterselie, platte (petroselinum crispum neapolitanum) citroen, knoflook, tomaat, wortelen, doperwten, bloemkool, aardappelen, soepen, salades, sauzen

Rozemarijn (rosmarinus officinalis) tomaat, courgette, aubergine, peulvruchten, mediterrane gerechten, soepen

Salie (salvia officinalis) met citroen, peulvruchten, tomaten, pastagerechten, soepen, mediterrane gerechten

Selderij (apium graveolens) tomaat, wortelen, peulvruchten, prei, soepen, stoofgerechten, sauzen, ragouts, roergebakken gerechten, Indiase gerechten

Tijm (thymus vulgaris) tomaten, aubergine, courgette, salades, soepen, stoofschotels, ragouts, sauzen

Venkel (foeniculum vulgare) peulvruchten, aardappelen, sauzen, salades, soepen

34

Kruiden in de soep Diverse Soepen Aspergesoep

dillezaad, rozemarijn, tijm, nootmuskaat

Bonensoep bonenkruid, basilicum, laurier, tijm, majoraan, oregano

Bouillonsoep dragon, laurier, tijm, basilicum, majoraan Champignonsoep bieslook, tijm, basilicum, citroenkruid, rozemarijn Dragonsoep bonenkruid, dragon, kervel, basilicum Erwtensoep basilicum, bonenkruid, dragon, rozemarijn Groentesoep basilicum, bonenkruid, dragon, kervel, peterselie Preisoep bieslook, citroenkruid, peterselie Tomatensoep basilicum, bieslook, lavas, dragon, majoraan Uiensoep peterselie, kervel, knoflook Witlofsoep dragon, bieslook, karwei, peterselie Ragout bonenkruid, foelie, laurier, piment

Groeten Andijvie

bieslook, peterselie, nootmuskaat

Asperges nootmuskaat, dille, majoraan, rozemarijn Bonen bonenkruid, oregano, paprika Champignons dragon, kervel, peterselie, majoraan, rozemarijn Erwten basilicum, kervel, peterselie, bonenkruid Groene kool koriander, dille, muntblad, komijn Komkommer borage, kervel, dille, rozemarijn Prei tijm, dillezaad, kummel, laurier Rode kool jeneverbes, kruidnagel, kummel, tijm, kruizemunt,

oregano Selderij majoraan, dille, venkelzaad Sla borage, basilicum, bieslook, citroenkruid, kervel,

tijm, peterselie Snijbonen laurier, basilicum, dragon, munt, peterselie Sperziebonen bonenkruid, borage, bieslook, nootmuskaat,

peterselie Spinazie laurier, basilicum, munt Spruiten nootmuskaat, peterselie, citroenkruid, salie Venkel bonenkruid, muntkruid, citroenkruid Witlof dragon, bieslook, peterselie, koriander Witte kool koriander, dille, muntblad, komijn

35

Wortelen peterselie, bieslook, kruizemunt Zuurkool jeneverbes, dille, basilicum, bonenkruid, kummel,

kruidnagel

Sausen Bloemkoolsaus

oregano, nootmuskaat, kruizemunt

Kerriesaus bieslook, dille, dragon, kervel, peterselie, zuring, waterkers

Slasaus bieslook, dillezaad, kervel, citroenkruid, borage Tomatensaus laurier, basilicum, bieslook, dragon, rozemarijn Tofusaus bieslook, dillezaad, laurier, peterselie, tijm, piment,

venkel

Stampotten Andijvie

bieslook, peterselie, nootmuskaat

Hutspot bonenkruid, pepermuntblad, salie, kervel, peterselie, tijm

Spinazie laurier, basilicum, dragon, munt Wortelen peterselie, bieslook, kruizemunt Zuurkool dillezaad, karwei, salie, kummel, tijm, venkel,

kruidnagel

36

Overzicht tuinkruiden