104

Gewoon een kop koffieZo gewoon nog niet

Ritzo ten Cate in gesprek met Sandra Grabs

105

Daklozen vragen vaak om geld. Alleen dat helpt op den duur niets. Maar wat dan wel? Ritzo ten Cate vroeg het aan Jonny: “Verderop in de straat zit een mevrouw die me regelmatig voor een kopje koffie naar binnen vraagt. We praten gewoon wat van mens tot mens. Niet over checklistjes invullen of zo, zoals bij een consulent.” Bij ‘Gewoon een kop koffie’ staat het kopje koffie symbool voor contact. Contact tussen mensen, dakloos en niet- dakloos.

vliegwiel

106

Een kop koffie is de meest Nederlandse manier om mensen in contact te brengen met elkaar. Om dit contact gemakkelijker te maken organiseert ‘Gewoon een kop koffie’ bijvoorbeeld de straatvogels, lezingen, interviews, wat maar zinnig lijkt, maar vooral ook de stadswandelingen. De wandelingen zijn onder begeleiding van iemand die het leven van de straat van dichtbij kent. Ritzo: “We willen echt raken, dat kan alleen door het verhaal in al zijn ‘rijkdom’ te laten zien.”

In september 2013 is Ritzo in zijn eentje begonnen met ‘Gewoon een kop koffie’. Het eerste kopje koffie was met Jonny. Dat voelde zo goed, dat beide dachten dat dit vaker mocht gebeuren. Vanuit zo’n eerste koffie met elkaar ontstaat er vervolgens van alles. Ritzo schreef hierover een veelgelezen blogpost die haast een soort handleiding werd. Natuurlijk kreeg hij ook gelijk vragen: “is het eng, gevaarlijk, moet je dat wel doen?”Jonny vroeg na een etentje in café de Sleutel aan Ritzo om ook koffie bij hém te komen drinken. Beiden ontdekten tijdens het gesprek een hele nieuwe wereld. Ritzo: “Dat zijn tien theatervoorstellingen in één.” Hij leerde ervan hoe waardevol familie en vrienden zijn, maar ook hoe moeilijk het contact met familie en vrienden.

OverlevingskunstenaarsIn de gesprekken die tijdens de wandelingen en het kopje koffie ontstaan, durven de daklozen zich enorm kwetsbaar op te stellen. Ze vertellen alles en dat is best heftig. Ritzo: “Dat doet iets met je waardoor een heel bijzonder contact ontstaat en je je ook als toehoorder meer kwetsbaar opstelt. De kern van dit initiatief is daarom het geven én het nemen. En dat aan beide kanten. Het gaat dus niet om goed willen doen. Geen elitair / nobel gegeef, maar gewoon contact.” Door ‘Gewoon een kop koffie’ leren de deelnemers ook hoe waardevol het is om te kunnen vertrouwen. Daklozen kunnen niemand in hun directe omgeving vertrouwen als het er op aan komt. Iedereen gaat voor zijn eigen hachie. Dat maakt daklozen tot overlevingskunstenaars. Maar om te overleven moeten daklozen soms best ver gaan. “Het zijn net straathonden, die

We willen echt raken, dat kan alleen door het verhaal in al zijn ‘rijkdom’ te laten zien.”Niet meer ‘wegkijken’In 2011 kwam Ritzo in aanraking met de voorstelling ‘Street’ van theatermaker Lotte van den Berg. Daar had hij het eerste contact met daklozen. Door de voorstelling ging hij anders op daklozen reageren, niet meer wegkijken. “Dat”, zegt hij, “was heel normaal, tenslotte heb ik anderhalve maand met hen samengewerkt. Voor dit project vond ik het ook niet leuk om daklozen tegen te komen en ben ik een keer gezak-rolt en vervolgens beroofd.“

“

107

overleven tot een kunst hebben gemaakt. En hoe “aaibaar” ze soms ook lijken, soms happen ze - helaas.”, aldus Ritzo. “Sinds ik met daklozen werk, ben ik vertrouwen niet meer als vanzelfsprekend gaan zien. Jatten, manipuleren en liegen kun je niet zo maar uitsluiten; daar moet je op voorbereid zijn.”Het aantal daklozen in Groningen is hoger dan men zou vermoeden. En de openbare ruimte wordt inmiddels zo vormgegeven dat daklozen er niet kunnen schuilen of slapen. In de stadswandelingen vertellen de gidsen hoe zij

onder deze omstandigheden overleven. En die verhalen zijn best heftig.

Meer mensen, meer contactOndertussen is de groep deelnemers, dakloos en vooral ook niet-dakloos, van ‘Gewoon een kop koffie’ een stuk groter geworden. Maar ze zijn zeker geen instantie aan het worden, meer een groep vrijwilligers en gewone mensen waarbij iedereen mee mag doen. “Het is niet zo dat we het contact perse willen. Als het dichtbij voelt, dan zet je zachtjes een extra stapje, maak je een praatje

108

met diegene die je vaak in de supermarkt tegenkomt.”, vertelt Ritzo. Naast het leggen van contact zijn er geen algemene doelstellingen geformuleerd, want de individuele doelen per deelnemer zijn erg verschillend. Het leren omgaan met mensen met een handleiding of werken in Google Docs is bijvoorbeeld zo’n doel. De opzet van ‘Gewoon een kop koffie’ is dan ook heel basic. De enige organisatiestructuur is een Facebook groep in combinatie met Google Docs. Daarbinnen is heel veel mogelijk. Groninger organisaties, zoals De Open Hof, het Kopland, Het Twaalfde huis en Leger des Heils, helpen ‘Gewoon een kop koffie’. Zonder deze organisaties waren ze niet zo ver gekomen. Maar uiteindelijk gaat het niet om organisaties, maar om mensen. Mensen die meedoen vanuit zichzelf en dus niet vanuit de organisatie waarvoor ze werken.Groningen is niet de enige stad in Nederland met nieuwe aandacht voor daklozen. “De Straatvogels’ is begonnen in Amsterdam en loopt inmiddels ook in Nijmegen, Eindhoven en dus ook in Groningen. Daarnaast is Tanja in Amsterdam als straatpastor actief. Onlangs is er een groep uit Zwolle bij ‘Gewoon een kop koffie’ langs geweest. Wellicht dat daar en ook in Leeuwarden iets vergelijkbaars opgezet wordt. De manier waarop ‘Gewoon een kop koffie’ werkt is wel uniek. Ze zijn 100% burgerinitiatief, 100% crowdsourced en onafhankelijk van subsidie en andere

109

Interview met Ritzo ten Cate – initiatiefnemerhttps://nl-nl.facebook.com/gewoonkoffie

Tekst: Sandra GrabsFoto’s: Ritzo ten Cate en Mayke Zandstra

potjes. Maar wellicht is het belangrijkste waarmee ‘Gewoon een kop koffie’ zich onderscheidt het ‘gewoon’ heel anders aanpakken van dit nogal complexe thema.

Levensverhaal aan de hand van de stadOp een gegeven moment zijn de stadswandelingen bedacht met inspiratiefestival Let’s Gro als proeftuin. Een wandeling ontstaat met een nieuwe gids, die zelf aangeeft dat hij of zij iets wil doen. De volgende stap is kennismaken en praten over een mogelijke stadswandeling. Als er wederzijds een goed gevoel ontstaat, gaan ze daarna verder praten. Het gaat erom in relatief korte tijd een vertrouwensbasis te laten ontstaan, waar ook andere dingen besproken worden. Een nieuwe gids wordt echt verantwoordelijk gemaakt voor zijn eigen activiteit. Bij het vertellen van het persoonlijke verhaal tijdens de wandeling komen er vaak tranen. De co-gidsen van ‘Gewoon een kop koffie’ ondersteunen de gids. Samen zorgen ze dat het goed loopt. Een ‘veilige’ omgeving is voor gids en co-gids de basis om dit te kunnen doen.De gids wordt gevraagd om zijn of haar levensverhaal aan de hand van de stad te vertellen. Deelnemers betalen tien euro voor de stadswandeling. Dit bedrag is voor de dakloze die daarvan samen met Ritzo of één van de vrijwilligers samen gaat winkelen. Een tipje van de sluier van de wereld van een dakloze: “Het is voor mij een enorme drempel om ergens binnen te gaan…ook een supermarkt.”

Voor het winkelen gelden wel regels: geen drugs, geen alcohol, maar alles waar iemand blij en gelukkig van wordt. En dat is vaak kleding, een

mobiele telefoon of boodschappen. De eerste intentie voor het willen gidsen moet wel een ‘echte’ zijn en niet het geld verdienen. Gids Jonny bijvoorbeeld wil heel graag laten zien wat er gaande is in deze stad en bereiken dat mensen de daklozen ook als mensen gaan zien. Vaak vertellen deelnemers hun vrienden en kennissen over de wandeling en moedigen hen ook aan om dit te doen. Mensen die met de wandeling mee lopen zijn na afloop echt stil, bedanken de initiatiefnemers en haken vaak aan om iets te doen voor ‘Gewoon een kop koffie’. “Het is echt heftig om een wandeling mee te maken. De wandeling met gids Max duurde bijvoorbeeld vijf uur waarbij je samen slaapplekken binnenstapt, hij zien laat waar hij is neergestoken.”

Een andere blik op de stadToen Ritzo hieraan begon, had hij geen idee dat het zo heftig zou worden. Er waren ook een aantal momenten dat hij dacht “dat gaat te ver!” Soms vlucht Ritzo tegenwoordig even de stad uit, omdat het hem zo nu en dan teveel wordt. Maar het initiatief levert zo veel op. ‘Gewoon een kop koffie’ laat je meer en anders over dingen na denken. Ritzo: “Ik ben echt anders gaan leven.”

110

111

CLG Groningen beschouwt

Impact‘Gewoon een kop koffie’ zet moedige stappen richting een groep mensen die zeer herkenbaar maar toch ‘onzichtbaar’ is. Een groep bewoners die wellicht meer dan andere het gevoel van veiligheid en prettig wonen voor iedereen beïnvloedt. Bovendien bestaat er een reële kans dat de groep daklozen in onze steden gaat groeien. ‘Gewoon een kop koffie’ nodigt je uit om na te denken over de menselijkheid en de mensen in je stad. Daarmee wordt de rol van de overheid en professionals niet weg genomen. Maar is er op termijn wellicht een grotere aantal helpende handen.

SuccesfactorenWat sterk is aan ‘Gewoon een kop koffie’ is de licht opgezette organisatiestructuur die slim gebruik maakt van de kracht van het netwerk. Het initiatief ontwikkelt zich organisch steeds verder: bedenken, uitproberen, bijsturen, doorgaan, stoppen. Een andere succesfactor is dat het zware thematiek laagdrempelig maakt door gebruik te maken van de stadswandelingen.