Geschiedenis van het Nederlands

Geschiedenis van het Nederlands

Het Nederlands in het Zuiden: een verhaal

apart

Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden


Inleiding - Urbanus http://www.youtube.com/watch?v=0A7O8v0BmDs&feature=related

http://www.youtube.com/watch?v=0A7O8v0BmDs&feature=related

http://www.youtube.com/watch?v=0A7O8v0BmDs&feature=related


Lectuur (optioneel) ‘Het Nederlands in het Zuiden: een verhaal apart’. In:

Guy Janssens en Ann Marynissen, Het Nederlands vroeger en nu. Leuven/Voorburg (2005)², p. 137-159.

‘Ik ook ik ben een Belg en mag tot Belgen spreeken. De Vlaamse strijd’; ‘Gemengde gevoelens. Verschillen tussen Noord- en Zuidnederlands; Vlamingen en Nederlanders over hun eigen taal en die van hun buren’; ‘De grenzen van het Nederlands. Frans-Vlaanderen, de Belgische taalgrens en Brussel; de Nederlands-Duitse taalgrens; het Friese taalgebied’. In: Jan W. de Vries, Roland Willemyns & Peter Burger, Het verhaal van het Nederlands. Negen eeuwen Nederlands. Amsterdam (1995), p. 113-127; p. 186-197; p. 212-233.


Overzicht1. De Vlaamse strijdStandaardisatie van het Nederlands in het Zuiden

2. De huidige situatie Frans-Vlaanderen, de Belgische taalgrens en Brussel

3. Verschillen tussen Noord en Zuid

Gelijkenissen en verschillen tussen het Nederlands in het Noorden en het Zuiden

4. Taalattitude (Noord vs. Zuid) Vlamingen en Nederlanders over hun eigen taal en die van

hun buren


1. De Vlaamse strijdStandaardisatie van het Nederlands in het Zuiden


‘In de periode dat er in het Noorden een eenheidstaal werd opgebouwd, kwam het standaardiseringsproces in het Zuiden tot stilstand en raakte de volkstaal zelfs bedreigd door het Frans. Het recht om de moedertaal in het openbare leven te gebruiken, moest in Vlaanderen politiek worden afgedwongen en maatschappelijk worden veroverd.’ (Janssens 2005: 137)


Geschiedenis van de Nederlanden

1384 1482Bourgondische Nederlanden

PrinsbisdomLuik

PrinsdomStavelot-Malmedy

HertogdomBouillon

e.a.

1477 1556Zeventien Provinciën

(Bourgondische Kreits)

1482 1795Habsburgse Nederlanden (Spaanse Nederlanden)

1581 1795Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

Zuidelijke Nederlanden

Oostenrijkse Nederlanden(Verenigde Nederlandse Staten)

1795 1806Bataafse Republiek

1795 1804Eerste Franse Republiek

1806 1810Koninkrijk Holland

1810 1813Eerste Franse Keizerrijk

1804 1815Eerste Franse Keizerrijk

1813 1815Willem I Soeverein Vorst

1815 Koninkrijk der Nederlanden

(Verenigd Koninkrijk der Nederlanden tot 1830 (1839))

1815 1890Groot- Hertogdom Luxemburg

1830 (1839) Koninkrijk België

1890 Groot- Hertogdom Luxemburg

http://nl.wikipedia.org/wiki/1384

http://nl.wikipedia.org/wiki/Afbeelding:BOcoat.png

http://nl.wikipedia.org/wiki/1482

http://nl.wikipedia.org/wiki/Bourgondische_tijd

http://nl.wikipedia.org/wiki/Prinsbisdom_Luik

http://nl.wikipedia.org/wiki/Stavelot-Malmedy





Habsburgse Nederlanden Habsburgse Nederlanden (Spaanse Nederlanden)(Spaanse Nederlanden)

1482 – 17951482 – 1795


Waarom bleef de standaardisering in het Zuiden zo lang uit?



1. Geen krachtig politiek, economisch en cultureel centrum

2. De aanwezigheid van twee andere standaardtalen in Zuid-Nederland: het Frans en het Latijn



1. Geen krachtig politiek, economisch en cultureel centrum

2. De aanwezigheid van twee andere standaardtalen in Zuid-Nederland: het Frans en het Latijn – een sociale taalgrens!


De aanwezigheid van twee andere standaardtalen in Zuid-Nederland: het Frans en het Latijn – een sociale taalgrens!

De maatschappelijke bovenlaag spreekt Frans

Tot in de eerste helft van de 20ste eeuw in België!!


Toch nog Nederlands in de cultuursfeer Rederijkers (vaak moraliserende) dichtbundeltjes Etc.


Eerste Franse RepubliekEerste Franse Republiek1795 - 18041795 - 1804


1789: Franse Revolutie Het Zuiden: Standenmaatschappij verdwijnt Invloed katholieke kerk vermindert Opkomst nieuwe industrieën


1789: Franse Revolutie “Liberté, égalité, fraternité” Eén natie, één taal


Verdere verfransing Andere talen “patois” (“dialect”

(pejoratief)) Alle inwoners moeten Frans leren


Verdere verfransing Andere talen “patois” (“dialect”

(pejoratief)) Alle inwoners moeten Frans leren => dit mislukte

Analfabetisme Slecht georganiseerd onderwijs


Eerste Franse KeizerrijkEerste Franse Keizerrijk1804 – 1815 1804 – 1815


Napoleon Bonaparte Taalpolitiek: de elites verfransen


Napoleon Bonaparte Taalpolitiek: de elites verfransen => wel succes!

Via hoger onderwijs (elite) De welgestelde middenklasse leert ook Frans

(Frans als statussymbool van de burgerij!)


=> wel succes! Via hoger onderwijs (elite) De welgestelde middenklasse leert ook Frans

(Frans als statussymbool van de burgerij!)

Kwantitatief: de meeste mensen blijven Nederlands spreken

Maar ideologisch/sociaal: wel een groot succes! (versterken sociale taalgrens!)

De basis voor de suprematie van het Frans in het jonge België


Verenigd Koninkrijk der Nederlanden Verenigd Koninkrijk der Nederlanden 1815 - 1830 (1839)1815 - 1830 (1839)


Opmerking: 6.235.000 inwoners, die Frans,

Duits, Fries en Nederlands spraken

Driekwart spreekt Nederlands: 2.314.000 in het Noorden 2.351.000 in Vlaanderen

(toen nog + Zuid-Limburg) !


Opmerking: Driekwart spreekt Nederlands:

2.314.000 in het Noorden 2.351.000 in Vlaanderen (toen

nog + Zuid-Limburg) ! MAAR: sociale bovenlaag in

Vlaanderen: sterk verfranst !!


Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom?



1. Religieuze spanningen



1. Religieuze spanningen 2. Houding van de (verfranste) adel Gericht op het Ancien Régime Tegen vernederlandsing (zie later)



1. Religieuze spanningen 2. Houding van de (verfranste) adel3. Economisch onevenwicht & sociale

onrust




onrust 4. Buitenlandse invloeden




onrust 4. Buitenlandse invloeden 5. Persoonlijkheid van Willem I




onrust 4. Buitenlandse invloeden 5. Persoonlijkheid van Willem I 6. Taal- en cultuurbeleid



Taal- en cultuurbeleid: vernederlandsing Eén natie, één taal 1823: het Nederlands de enige officiële

taal 1830: “taalvrijheid”

(opm.: kwam vooral de sterkste partij – het Frans – ten goede!)



Taal- en cultuurbeleid: vernederlandsing ONVREDE



Taal- en cultuurbeleid: vernederlandsing ONVREDE In het Waalse gebied Maar ook: de verfranste elite in het

Vlaamse gebied !! De lagere (dialect sprekende) clerus is

tegen het “Hollands” (“taal van het protestantisme”)



Taal- en cultuurbeleid: vernederlandsing OPM.: Enkele grondleggers van de Vlaamse

Beweging opgeleid in deze periode!


“Zonder deze kortstondige familiereünie was België wellicht een Franstalige staat geworden, zoals ook de noordwesthoek in Frankrijk, Frans-Vlaanderen, verfranst is. De pioniers van de Vlaamse beweging, de strijders voor de vernederlandsing in Vlaanderen sinds 1830, zijn gevormd in het Koninkrijk der Nederlanden.” (De Vries 1995: 117)


Amour sacré de la patrie, Rends-nous l’audace et la fierté;

A mon pays je dois la vie. Il me devra sa liberté. La Muette de Portici

De Stomme van Portici


De Belgische Opstand


Koninkrijk BelgiëKoninkrijk België

1830 - 1830 -


Eendracht maakt macht L'union fait la force Einigkeit macht stark


Eén natie, één taal Het Frans als enige officiële taal Zg. verschillende “Vlaamse

dialecten” versus een prestigieuze, gestandaardiseerde taal (het Frans)


Protest alleen van een kleine groep intellectuelen uit de lagere middelklasse

Het begin van de Vlaamse Beweging


de Vlaamse Beweging = ‘een complexe culturele en maatschappelijke stroming gericht op de wettelijke erkenning van de taal van de Vlamingen in België, op intellectuele ontplooiing en de sociaal-economische welvaart van Vlaanderen en op de bewustmaking en de erkenning van de Vlamingen als volk of als gemeenschap binnen of buiten het Belgische staatsverband.’ (Janssens 2005: 143-144)


Waarom was het moeilijk voor deze pioniers om hun eisen te verwezenlijken?



“emotioneel”: net onafhankelijk, het Nederlands herinnert te veel aan (de taalpolitiek van) Willem I

Overheid, adel, bourgeoisie, hogere clerus: waren al verfranst

Meer Vlamingen, maar Wallonië economisch sterker



Verdeeldheid in eigen rangen

“Hollands” of “Vlaams”?


=> “Hollands” Integrationisten Aansluiting bij de taal van

het noorden [daar immers standaardtaal,

barricade tegen het Frans]


=> “Hollands” Integrationisten Aansluiting bij de taal van

het noorden Bijv.: Jan Frans Willems


=> “Vlaams” Particularisten Het Vlaams als aparte taal [“Hollands” geassocieerd

met rijk van Willem I en protestanisme]


=> “Vlaams” Particularisten Het Vlaams als aparte taal Bijv.: Guido Gezelle


DE VLAAMSE STRIJD: 4 fasen1. De geboorte van de Vlaamse

Beweging2. De eerste taalwetten worden

bevochten – Universiteit van Gent wordt Nederlandstalig

3. Taalwetgeving komt tot stand (1930 – 1970)

4. België wordt een federale staat


1. De geboorte van de Vlaamse Beweging

“Aanvankelijk werd de strijd gevoerd door een groepje intellectuelen zonder politieke invloed en zonder aanhang.” (De Vries 1995: 117)


1. De geboorte van de Vlaamse Beweging “Aanvankelijk werd de strijd

gevoerd door een groepje intellectuelen zonder politieke invloed en zonder aanhang.” (De Vries 1995: 117)

Opm.: alleen vermogende (rijke) burgers mochten stemmen, en zij waren Franstalig/verfranst



“De vader van de Vlaamse Beweging”



JAN FRANS WILLEMS “De vader van de Vlaamse

Beweging”



JAN FRANS WILLEMS “Ik ook ik ben een Belg en mag

tot Belgen spreeken” (“Aen de Belgen”)



“de man die zijn volk leerde lezen”



HENDRIK CONSCIENCE“de man die zijn volk leerde

lezen”



“De Vlaamsche tale is wonder zoet

voor die heur geen geweld en doet”



GUIDO GEZELLE “De Vlaamsche tale is wonder

zoetvoor die heur geen geweld en

doet”


2. Eerste taalwetten



“om iets te zijn moeten wij Vlamingen zijn. – Wij willen Vlamingen zijn, om Europeërs te worden.”



AUGUST VERMEYLEN“om iets te zijn moeten wij

Vlamingen zijn. – Wij willen Vlamingen zijn, om Europeërs te worden.”

=> Ontwikkeling Vlaams cultureel zelfbewustzijn


2. Eerste taalwetten Proces Coucke en Goethals:

Vlaamse arbeiders onschuldig ter dood veroordeeld tijdens Franstalig proces

=> 1873: Nederlands in strafzaken


2. Eerste taalwetten 1873: Nederlands in strafzaken 1883: Nederlands in openbaar

voortgezet onderwijs 1898: Nederlands erkend als

officiële taal => Vlaanderen officieel

tweetalig: Nederlands wordt toegelaten


“De eerste Nederlandse rede in het Belgisch parlement werd uitgesproken in 1869. Toen Vlaamse afgevaardigden hier een gewoonte van maakten, verstoorden hun Waalse collega’s – nog in deze eeuw – hun redevoeringen met gepraat en gelach, een reactie die niet ver verwijderd is van de oerwoudkreten en apenootjes waarop zwarte voetballers wel onthaald worden door supporters van de tegenpartij.” (De Vries 1995: 113)


2. Eerste taalwetten Belangrijke ontwikkeling:

uitbreiding kiesrecht => politieke druk wordt groter


2. Eerste taalwetten De IJzertoren


2. Eerste taalwetten De Eerste Wereldoorlog (1914-

1918) “Er waren meer Vlaamse dan

Waalse soldaten en veel van die Vlamingen vielen onder Duits vuur doordat ze de bevelen van hun Franssprekende meerderen niet verstonden.” (De Vries 1995: 123)


2. Eerste taalwetten De Eerste Wereldoorlog Een deel van de flaminganten

collaboreren met de vijand (“activisten”)

=> De Vlaamse Beweging in diskrediet!



Universiteit van Gent Tijdens WOI: Nederlands! Na WOI:opnieuw Franstalig Pas in 1930: definitief

Nederlandstalig


2. Taalwetten 1930 – 1970 De Tweede Wereldoorlog (1939

– 1945) – een deel van de Flaminganten collaboreert met de Duitsers


2. Taalwetten 1930 – 1970 => Taalwetten al in de jaren

’30 goedgekeurd, maar pas in de jaren ’60 geregeld


MEERTALIGE STATENWelke soorten?


MEERTALIGE STATENWelke soorten? In het hele gebied worden

verschillende talen naast elkaar gesproken (bijv.: Luxemburg)

In verschillende gebieden worden verschillende talen gesproken. (bijv.: Zwitserland)


MEERTALIGE STATENTwee manieren om deze staten te besturen: Personalitietsprincipe: de regering

richt zich tot sprekers van taal x en y resp. in talen x en y (bijv.: Canada)

Territorialiteitsprincipe: de regering richt zich tot de bewoners van een bepaald gebied tot de taal die daar officieel erkend wordt (bijv.: Zwitserland)


MEERTALIGE STATENBelgië?



(1) Wallonië eentalig, Vlaanderen tweetalig

zoals in Luxemburg – de talen werden naast elkaar gesproken

Sociale taalgrens! Personaliteitsprincipe in

Vlaanderen



(2) De taalwetten 1930 – 1970 Compromis des Belges => Territorialiteitsprincipe => België wordt meer en meer

een meertalige staat à la Zwitserland


2. Taalwetten 1930 – 1970 Ontstaan van Vlaamse politieke

organisaties => taalkwestie in een ruimer

kader Het zogeheten “communautaire

probleem”


2. Taalwetten 1930 – 1970 Samenwerking tussen Noord

en Zuid (Nederland en Vlaanderen)

(Standaardiseringsproces!)


2. Taalwetten 1930 – 1970 Verschuiving van economisch

centrum van Wallonië naar Vlaanderen


2. Taalwetten 1930 – 1970 1963: België wordt definitief in

vier taalgebieden verdeeld


2. Taalwetten 1930 – 1970 1963: België wordt definitief in

vier taalgebieden verdeeld 1. Een Nederlands2. Een Frans3. Een Duits4. Het tweetalige Brussel


4. Federalisering van België

Drie gemeenschappen



Drie gemeenschappen De Vlaamse [Vlaamse regio en

Nederlandssprekenden in Brussel]

De Waalse [Waalse regio en Franssprekenden in Brussel]

De Duitstalige



Drie gewesten



Drie gewesten Vlaams Gewest Waals Gewest Brussels Hoofdstedelijk Gewest



Fase van verscherpte tegenstellingen



De katholieke Universiteit Leuven!



De katholieke Universiteit Leuven! Had een Nederlands- en

Franstalige afdeling Die vielen nu uit elkaar (de

Franstalige naar Louvain-la-Neuve)

Bibliotheek gesplitst


2. De huidige situatie

Frans-Vlaanderen, de Belgische taalgrens en Brussel


Frans-Vlaanderen


Frans-Vlaanderen ‘Een Nederlandse enclave in

Frankrijk’ (De Vries 1995: 213) De streek van Duinkerke

(Dunkerque) en Rijsel (Lille) Er worden nog Vlaamse

dialecten gesproken, maar steeds minder


Frans-Vlaanderen Er worden nog Vlaamse


Verklaring?




Verklaring? Verschuivingen van de Romaans-

Germaanse taalgrens (een proces van verschillende eeuwen)

(Zie college over voorlopers en verwanten)




Verklaring? Taalpolitiek van Frankrijk: het

Frans, andere talen “patois” “Liberté, égalité, fraternité” – één

natie, één taal




=> het Nederlands in Frankrijk is nu met “uitsterven” bedreigd


Frans-Vlaanderen Opmerking: Rijsel/Lille


Taalgrens in België Pas 30 jaar oud!


Taalgrens in België Pas 30 jaar oud! “Faciliteitenregime” in

gemeenten met een grote taalminderheid


Taalgrens in België Pas 30 jaar oud! “Faciliteitenregime” in

gemeenten met een grote taalminderheid Communicatie met overheidOnderwijs


Taalgrens in België “Probleemgebieden”: Brusselse randgemeenten De Voerstreek


Taalgrens in België Voeren 6 dorpen Limburg Omringd door de

provincie Luik (Liège)


Brussel


Brussel In oorsprong een

Nederlandstalige stad


‘Brussel, de woonplaats van ongeveer een tiende van de Belgische bevolking, is een tweetalige enclave in Vlaams gebied, ruim tien kilometer ten noorden van de taalgrens. Binnen de gemeente wonen Nederlands- en Franstaligen door elkaar. Vele hoofdstedelingen voelen zch bovendien noch Vlaming, noch Waal. Het is soms moeilijk uit te maken wie van de vele tweetalige Brusselaars Nederlandssprekenden zijn die Frans kennen die wie Franssprekenden die Nederlands kennen. (De Vries 1995: 222)


Brussel In oorsprong een

Nederlandstalige stad Tot begin 19de eeuw:

sociale taalgrens (zoals in andere Vlaamse steden)


Brussel Tot begin 19de eeuw:

sociale taalgrens (zoals in andere Vlaamse steden)

Waarom is in Brussel de verfransing niét teruggedrongen?


Brussel Waarom is in Brussel de

verfransing niét teruggedrongen?

Hoofdstad Na 1830: Brussel symbool

van nieuwe staat (“één land, één volk, één taal”)


‘Na 1830 werd Brussel het symbool van de nieuwe staat (‘één land, één volk, één taal’), en het zwaartepunt van de financieel-economische macht, die steunde op de Waalse industrie. Er was een grotere kans hogerop te komen dan elders, vooral onder Waalse migranten. De Brusselse arbeidersklasse stuitte meer dan elders op een taalbarrière: het Frans opende perspectieven op betere banen, terwijl het Vlaams het stigma droeg van armoe en achterlijkheid.’ (De Vries 1995: 222)


Brussel Waarom is in Brussel de

verfransing niét teruggedrongen?

Het Frans lang de meest prestigieuze taal

Taalvrijheid=> in het voordeel van het Frans


Brussel Jaren ’70: taalwetten => het Nederlands maakt

weer een beetje opgang


‘Het ligt zelfs in de lijn van de verwachting dat veel Franstaligen zich in de toekomst zo sterk op de Nederlandstalige bevolkingsgroep richten dat ze daar gedeeltelijk in zullen opgaan.’ (De Vries 1995: 224)

?!?


http://users.telenet.be/vanschel/Brabant/nieuws/1.jpg

http://www.taalrespect.be/archives/category/brussel/


Brussel http://www.briobrussel.be/assets/andere%20publicaties/nl_51_brus13nl.pdf

Hedendaagsetaalsituatie


3. Verschillen tussen Noord en

ZuidGelijkenissen en verschillen tussen het Nederlands

in het Noorden en het Zuiden


1. De horizontale en verticale stratificatie van het Nederlands


Horizontale stratificatie van het Nederlands

= Ruimtelijk, geografisch



Zuid versus Noord: het Nederlands in Vlaanderen versus het Nederlands in Nederland



Zuid versus Noord: het Nederlands in Vlaanderen versus het Nederlands in Nederland ! Verschillen in standaardtaal en interregionale informele omgangstaal



Zuid versus Noord: het Nederlands in Vlaanderen versus het Nederlands in Nederland ! Verschillen in standaardtaal en interregionale informele omgangstaal

< Onder meer geopolitieke factoren, verschillende ontwikkeling in Noord en Zuid



Oost versus West: verschillende dialecten

< In het westelijke gedeelte van de Lage Landen zaten de Ingvaeonen (Kust-Germanen), in het oosten de Franken, geen Ingveonen [vandaar dus sterkere oost-west-verschillen in de dialecten!!!)



Oost versus West: verschillende dialecten

Bijvoorbeeld: dialecten in West-Vlaanderen [het westen van Vlaanderen] verschillen heel sterk van Limburgse dialecten [het oosten van Vlaanderen], maar de dialecten die worden gesproken in Belgisch Limburg en Nederlands Limburg lijken wel sterk op elkaar !



Dus: wat de standaardtaal betreft is er een Noord-Zuid tegenstelling (de grens is de rijksgrens tussen Nederland en België)

Terwijl de dialecten een continuüm vertonen, met grote verschillen tussen oost en west


Verticale stratificatie van het Nederlands

In Nederland: In formele situaties: AN Informele omgangstaal In persoonlijke omgeving:

dialecten (staan niet zo sterk meer)


Verticale stratificatie van het Nederlands

In Vlaanderen: In formele situaties: AN – het

zogenaamde “VRT-Nederlands” Informele omgangstaal: de

zogenaamde “tussentaal” (eigenlijk: verschillende regiolecten)

In persoonlijke omgeving: vaak dialecten (vele meer dan in Nederland)


In Nederland

Het AN De informele omgangstaal

Dialecten


In Vlaanderen

Het AN

De informele omgangstaal

Dialecten

afstand veel groter!


In Nederland en Vlaanderen

AN AN

Informele omgangstaal


Dialecten

Noordelijke variant Zuidelijke variant = VRT-Nederlands

Tussentaal

een continuüm, oost versus west



AN AN



Dialecten


Tussentaal





AN AN



Dialecten


Tussentaal



de afstand tussen de informele omgangstaalin Nederland en Belgiëdus ook veel groter!



AN AN



Dialecten


Tussentaal



de afstand tussen de informele omgangstaalin Nederland en Belgiëdus ook veel groter!

verschillen niet zo groot


2. De standaardtaal in het Noorden vs. de standaardtaal in het Zuiden


Vergelijk: Het VRT-journaal (Vlaanderen)

http://www.deredactie.be/cm/de.redactie, http://nl.youtube.com/watch?v=9G6vcWvkqp0&feature=related

Het NOS-journaal (Nederland) http://www.nos.nl/nosjournaal/beeld_en_geluid/index.html, http://nl.youtube.com/watch?v=LH-J3RwjAac


Opvallendste verschil: uitspraak

Zinsmelodie en ritme!



voorbeelden:gevaar, WildersN: “Gooise r” / huig-r Z: tongpunt-r / huig-r

http://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/phonology/consonants/native08



voorbeelden:grote, gesprekN: ‘harde g’Z: ‘zachte g’



voorbeelden:gevaar, verklaring



voorbeelden:gevaar, verklaring N: [f]Z: [v]



voorbeelden:informatie



voorbeelden:informatieN: [ts]Z: [s]



voorbeelden:economische



voorbeelden:economischeN: diftongering Z: geen diftongering


Lexicale verschillen[in het fragment: ??]


Lexicale verschillen tussen AN in het Zuiden en AN in het Noorden

“Referentiële Belgicismen”


Lexicale verschillen “Referentiële Belgicismen”:

deelregering, doopsuiker/ suikerbonen, etc.

(komen in Nederland niet voor)


Lexicale verschillen Standaardtalig Belgisch

Nederlands: fruitsap (N: vruchtensap), dollekoeienziekte (N: gekkekoeienziekte), etc.


Lexicale verschillen


Lexicale verschillen N: tosti Z: croque-monsieur


Lexicale verschillen N: plattegrond Z: (stads)plan


Lexicale verschillen N: tas (“een tasje eromheen?”) Z: zakje


Lexicale verschillen Frequentie- en stijlverschillen!

Bijvoorbeeld ‘sturen’ versus ‘zenden’ (het laatste minder gebruikt in Nederland, klinkt voor Nederlanders archaïsch)

Bijvoorbeeld ‘zoenen’ versus ‘kussen’ – Vlamingen zeggen vaker het laatst.


Lexicale verschillen Frequentie- en stijlverschillen!

Noordelijke woorden zoals ‘hartstikke, enig, ontzettend’ die Vlamingen wel kennen, maar niet zo vaak gebruiken

Komt wel verandering in, bijvoorbeeld woorden als ‘leuk’ en ‘gezellig’


Grammaticale verschillen[in het fragment: ??]


Grammaticale verschillen Bijvoorbeeld: De deur, ze staat open.

De deur, hij staat open.


Grammaticale verschillen Bijvoorbeeld: De deur, ze staat open.Z: onderscheid vrouwelijk versus mannelijk

bij pronominale verwijzing

De deur, hij staat open. N: meestal geen onderscheid vrouwelijk

versus mannelijk bij pronominale verwijzing


3. De interregionale informele omgangstaal in het Noorden vs. het Zuiden


De “tussentaal” in Vlaanderen:

Regiolecten Het Brabantse regiolect = het meest

prestigieuze dialect (cf. soaps, informele televisieprogramma’s, etc.)


Vlaamse tussentaal versus AN in het Noorden én het Zuiden (!)


Opmerking: code-switching! Mensen maken gebruik van verschillende taalvariant, in verschillende gesprekssituaties, maar ook in een zelfde gesprekssituatie


Vergelijk: De soap “Thuis”

(Vlaanderen) http://www.deredactie.be/cm/de.redactie, http://nl.youtube.com/watch?v=1WsAXH44_3Q&feature=related

De soap “Goede tijden, slechte tijden” (Nederland) http://www.rtl.nl/soaps/gtst/home/index.xml, http://nl.youtube.com/watch?v=2MklCouYB5M


Opdracht: bekijk beide filmpjes en let aandachtig op het taalgebruik. Denk na over de volgende vragen:

1. In hoeverre wijkt de taal in de Nederlandse soap af van de taal van het NOS-journaal? Geef een voorbeeld.

2. In hoeverre wijkt de taal in de Vlaamse soap af van de taal van het VRT-journaal?

3. Is er een groot verschil tussen het taalgebruik in de Nederlandse en de Vlaamse soap?

4. OPDRACHT: kies een drietal zinnen uit de Vlaamse soap, die niet standaardtalig zijn (afwijkende uitspraak, grammatica, of afwijkend lexicon). Zet deze zinnen om in Standaardnederlands.


Een passage uit de Nederlandse soap Goede Tijden, Slechte Tijden 02:13

Zou ‘k ze bellen? Waarom? Omdat ik heel erg benieuwd ben. En dan vallen ze elkaar net snikkend om de hals, en dan

gaat de telefoon: “hallo mam, met mij. Zijn Valérie en jij weer vriendjes en vriendinnetjes?

Ok, ik doe het niet. M. [?] belde daarnet en hij was zo opgefokt. O, was d’r iets met Pascal? Of hij heeft slecht weer, of hij

is aan de spetterpoep. En weet je, als zoiets op vakantie gebeurt is het al tien keer zo erg als thuis.

Opmerking: dit is een snelle transcriptie, niet gedetailleerd


Een passage uit de Nederlandse soap Goede Tijden, Slechte Tijden 02:13

EEN MOGELIJKE “VERTALING” NAAR DE VLAAMSE TUSSENTAAL

Zou ‘k aar bellen? Waarom? Omdat ik eel erg benieuwd ben. Ja, en dan zijn ze juist aan ’t bleiten en aan ’t doen, en

dan gaat de telefoon: “allo moeke, me mij. Zijde gij en Valérie weer vriendjes en vriendinnekes?

Ok, ik doe het nie. M. belde daarjuist en hij was zo opgefokt, amai. Was er iets me Pascal misschien? Ofwel eeft ij slecht

weer, ofwel eeft ij ’t vliegend schijt. En weet ‘e, as zoiets op vakantie gebeurt, is het tien keer erger als thuis.

Opmerking: dit is een eigen “vertaling”, kunstmatig dus


Een passage uit de Vlaamse soap Thuis 07:14

Dus, ge zij weggelopen omda Femke juist uit de praktijk kwam? Ja,ma, Aïscha, seg, zou ga’t nooit lukken, he, met Joessoef [?] as g’u bij de minste twijfel laat afschrikken.

Ja, nie iedereen eeft et geluk dat er een notaris hals over kop voor aar valt, è. Ja, nie me mij, é, Sofie Bastiaens. ’t Sta op uw gezicht te lezen. En op da van em.

Is ’t echt zo opvallend? Van vuurwerk gesproken. Allee, ‘k zal ’t dan maar toegeven zeker. Opmerking: dit is een snelle transcriptie, niet gedetailleerd


Een passage uit de Vlaamse soap Thuis 07:14

EEN MOGELIJKE “VERTALING” NAAR DE NOORD-NEDERLANDSE INFORMELE OMGANGSTAAL

Dus, je bent weggelopen omdat Femke net uit de praktijk kwam? Ja, maar, Aïscha, zow gaat het nooit lukken met Joessoef [?], als je je bij de minste twijfel laat afschrikken.

Ja, niet iedereen heeft ut geluk dat er een notaris hals over kop voor haar valt. Jaaa, mij hou je niet voor de gek, Sofie Bastiaens. 't Staat op je gezicht te lezen. En op dat van hem.

Is ut echt zow opvallend? Over vuurwerk gesproken. Nou ja, 'k zal 't dan maar toegeven dan.

Opmerking: dit is een eigen “vertaling”, kunstmatig dus


Uitspraakverschillen: groot


Uitspraakverschillen: groot Bijvoorbeeld: uitspraak ‘niet’ zonder ‘t’ Ma, Martine, ‘t is ‘t moment om te

laten zien da ge da nie zijt. Ik kan gewoon nie geloven dat ij

Marian daarvoor in vertrouwen eeft genomen.

Au contraire, ik trek me dat aan, ulle toestand, dat ge nie staat te travakken voor niets.


Uitspraakverschillen: groot Bijvoorbeeld: uitspraak ‘goed’ =

‘goe’ ‘t is al goe.


Uitspraakverschillen: groot Bijvoorbeeld: uitspraak ‘maar’ =

‘ma’ Ma, Martine, ‘t is ‘t moment

om te laten zien da ge da nie zijt.


Uitspraakverschillen: groot Bijvoorbeeld: uitspraak ‘dat’ Ma, Martine, ‘t is ‘t moment om

te laten zien da ge da nie zijt. Au contraire, ik trek me dad

aan, ulle toestand, da ge nie staat te travakken voor niets.


Uitspraakverschillen: groot Bijvoorbeeld: uitspraak ‘dat’ Ma, Martine, ‘t is ‘t moment om te

laten zien da ge da nie zijt. Au contraire, ik trek me dad aan,

ulle toestand, da ge nie staat te travakken voor niets. Frank

‘d’ i.p.v. ‘t’: vóór een vocaal ‘t’-apocope: vóór een consonant

Procope:(taalkunde): wegval van klinker of lettergreep aan het begin van een woord


Uitspraakverschillen: groot Bijvoorbeeld: h-procope Ma, Martine, ‘t is ‘t moment om te

laten zien da ge da nie zijt. Au contraire, ik trek me dad aan,

ulle toestand, da ge nie staat te travakken voor niets. Frank

‘d’ i.p.v. ‘t’: vóór een vocaal ‘t’-apocope: vóór een consonant


Uitspraakverschillen: groot Bijvoorbeeld: h-procope Ik kan gewoon nie geloven dat

ij Marian daarvoor in vertrouwen heeft genomen.

Oe kunde da nu zeggen?


Lexicale verschillen: meer dan standaardtaalverschillen N vs. Z

Enkele voorbeelden: De tafels en de toog moeten ‘s

avonds worden proper gemaakt. [schoon]

Och, kloefkappers, g’ebt u weer blazen laten wijsmaken. [iemand iets wijsmaken]

Een zeer groot project, m’n gat. Allee, ‘k zal ‘t dan maar toegeven,

zeker.


Grammaticale verschillen: meer dan standaardtaalverschillen N vs. Z

‘ge’/’gij’ i.p.v. ‘jij’ Maar ge zijt dus nie blij. Ma, Martine, ‘t is ‘t moment om

te laten zien da ge da nie zijt. Gij hebt uw roeping gemist, gij.



‘ge’/’gij’ i.p.v. ‘jij’ Opm.: objectsvorm ‘u’ i.p.v.

‘je’/’jou’Ge hebt u weer blazen laten

wijsmaken.



Diminutiefvorm: ‘-ke’ i.p.v. ‘-je’ Ik ga hem vragen om mij ook

zo’n briefke te schrijven.


3. Verschillen in gebruik [dialecten Oost vs. West]


4. Dialecten in het Noorden het Zuiden (Oost versus West)


Continuüm: verschil tussen oostelijke en westelijke dialecten het sterkst

Verschil Zuid en Noord: het gebruik! Dialecten zijn vaker gekend en worden vaker gebruikt in het Zuiden


Verschil Zuid en Noord: het gebruik! Dialecten zijn vaker gekend en worden vaker gebruikt in het Zuiden

Bijvoorbeeld:


Man Bijt Hond: een human interest programma, waar een Nederlandse en een Vlaamse versie van bestaat


Man Bijt Hond: een human interest programma, waar een Nederlandse en een Vlaamse versie van bestaat

In de Vlaamse versie: vaak mensen, vooral oudere mensen, die dialect spreken (worden ondertiteld)

In de Nederlandse versie niet zo vaak


Bijvoorbeeld: In een West-Vlaamse kroeg In een Amsterdamse kroeg


Vergelijk: Man Bijt Hond (Vlaanderen)

http://nl.youtube.com/watch?v=pUcuoKXgpKQ&feature=related [West-Vlaanderen]

Man Bijt Hond (Nederland) http://www.manbijthond.nl/ In verband met de kroegquiz [Amsterdam]


Bijvoorbeeld: In een West-Vlaamse kroeg: de

mannen worden ondertiteld (worden dus niet in heel Vlaanderen begrepen)

In een Amsterdamse kroeg: verstaanbaar, niet ondertiteld, hebben wel een accent maar spreken geen dialect


4. Taalattitude (Noord vs. Zuid)

Vlamingen en Nederlanders over hun eigen taal en die van hun buren


‘Het onbegrip, en daardoor de vooroordelen, zijn wederzijds. De Vlaming verwijt de Nederlander dat die zoveel Franse woorden gebruikt (zoals bonbon); de Nederlander verbaast zich over de Vlamingen die tijdens de strijd om de vernederlandsing van de Leuvense universiteit ‘Walen buiten!’ schreeuwen – ‘Walen eruit!’ zou hij zelf zeggen – maar toch zoveel Franse woorden gebruiken (zoals praline).’ (De Vries 1995: 222)


‘Nederland en Vlaanderen zijn kinderen uit hetzelfde gezin, die gescheiden zijn opgegroeid. De rijksgrens tussen Nederland en België is daardoor niet alleen te zien, maar ook te horen. De verschillen zijn te constateren in de woorden, de klanken en de grammatica, maar bovenal in de betekenis van de taal voor degenen die haar gebruiken.’ (De Vries 1995: 187)


Taalattitude! Hoe denken Nederlanders/Vlamingen over hun eigen taal?

Door historische omstandigheden: grote verschillen

Cf. Vlamingen hebben voor hun taal moeten strijden, tot op heden is er de situatie in Brussel, etc.


Nederland, en meer bepaald de Randstad, heeft het wat betreft de taalnorm voor het zeggen

De spraakmakende gemeente woont in de Randstad

=> een verschil in taalattitude tussen de inwoners van de Randstad en de rest!


Opmerking: in Vlaanderen óók een spraakmakende gemeente. Een dubbele standaard dus!

De spraakmakende gemeente in Nederland (de Randstad) => een buitenlandse standaard

De spraakmakende gemeente in Vlaanderen (Antwerpen, Brabant) => een binnenlandse standaard


een buitenlandse standaard => prestige van de standaardtaal in Nederland als wapen in de taalstrijd tegen het Frans

een binnenlandse standaard => eigen identiteit, Vlaamse samenhorigheid


De Randstad (met de stedenAmsterdam, Utrecht,Rotterdam en Den Haag)


‘Ik spreek de g niet uit alsof er iemand met een platte schop over de stoeptegels schuurt en maak als een beschaafd mens onderscheid tussen g en ch, terwijl er verder in mijn vocalen wel eens een toonhoogtewissel wil vigeren die volgens mij nogal aardig afsteekt bij de betonnen klanken die elders te beluisteren zijn.’ (De in Limburg geboren auteur Pé Hawinkels, geciteerd in De Vries 1995: 187)


‘Typisch Noordnederlandse klanken worden er [in Vlaanderen] weinig geïmiteerd en in het noorden ontstane vernieuwingen als de schraperige g wekken zelfs afschuw. Als er iets is dat de Vlamingen tegenstaat in het ‘Hollands’, is dat wel de uitspraak’ (De Vries 1995: 189)


‘Vlamingen zijn vaak genoeg vergast op imitaties van hun zachte g om te weten dat hun uitspraak afwijkt van die van Noordnederlanders. Weinig Nederlanders beseffen echter hoe hun spraak klinkt voor een Vlaming.’ (De Vries 1995: 190)


‘Luister u met de journalist en dichter Geert van Istendael, die zijn land voor Nederlanders verklaarde in Het Belgisch labyrint (1989), naar een vrouw die ‘met een enorme randstedelijke tongval’ over de Nederlandse School in Brussel spreekt: “Ik vind dat de kinderen zo mooi praten daar, ook de Belgische, helemaal zonder accent. Maar ja, de leerkrachten hebben ook geen accent.” In Mijn oren klinkt dat ongeveer zo: “Ik fin dat de kindru soow mooi prate daaju, hejlemaal sonjder uksent. Maju ja, de leejukwaCHtu hebbe oowk CHejn useknt.” Die CH schrijf ik hoofdletters om het oorpijnigende en langgerekte geschraap bij benadering aan te geven.’ (De Vries 1995: 190)


Hoe kijken Nederlanders en Vlamingen aan tegen verschillende varianten? (AN, tussentaal, dialect)


Hoe kijken Nederlanders en Vlamingen aan tegen verschillende varianten? (AN, tussentaal, dialect)

Op de solidariteitsschaal scoren dialecten het hoogst

Op de statusschaal scoort de standaardtaal het hoogst


Op de solidariteitsschaal scoren dialecten het hoogst

Associatie met kwaliteiten als loyaliteit, vriendelijkheid, betrouwbaarheid en openhartigheid


Op de statusschaal scoort de standaardtaal het hoogst

Geassocieerd met kwaliteiten als intelligentie, zelfvertrouwen, ambitie en bekwaamheid


‘De houding van Nederlanders tegenover het Algemeen Nederlands van Vlamingen schommelt tussen afwijzing (‘geen echt Nederlands, maar demanier waarom Vlamingen denken dat Nederlands wordt gesproken’) en neerbuigende vriendelijkheid (‘zo’n sappig, kleurrijk taaltje’). Een meerderheid reageert nu eenmaal zelden positief op het taalgebruik van een minderheid.’ (De Vries 1995: 194)


‘Bovendien weten de Nederlanders te weinig van de Vlaamse taalsituatie om het taalgebruik van Vlamingen op waarde te schatten. Maar al te vaak wordt in het noorden Belgisch Beschaafd of de regionale omgangstaal, soms zelfs dialect beschouwd als een Vlaamse poging om algemeen Nederlands te spreken. Sommige Nederlanders denken dat iedereen met een zachte g dialect spreekt; een misvatting die ze pas inzien als ze een Westvlaming met een familielid het dialect van zijn geboortestreek horen spreken en geloven een onbekende Scandinavische taal te beluisteren.’ (De Vries 1995: 194)


‘In Vlaanderen scoort het Algemeen Nederlands zoals het in het noorden wordt gesproken, erg hoog op de statusschaal. Maar aan de ‘Hollander’, en dus ook aan zijn taal, worden eveneens de minder positieve kanten van status toegeschreven, zoals superioriteitsgevoel en arrogantie. Zulke geluiden zij ook te horen in de oostelijke en zuidelijke provincies van Nederland.’ (De Vries 1995: 194)


‘Stellen Nederlanders zich tegenover hun zuidelijke taalgenoten vooral paternalistisch op, Vlamingen reageren op het Algemeen Nederlands van het noorden voornamelijk gespleten.’ (De Vries 1995: 194)


Waarom bleef de standaardisering in vergelijking met het Noorden veel langer uit?

Wat wordt bedoeld met het begrip “sociale taalgrens”? Geef een voorbeeld.

De inlijving van het gebied dat nu België is bij de Franse Republiek had nefaste gevolgen voor het standaardiseringsproces in het Zuiden. Leg uit.

Karakteriseer de taalpolitiek t.a.v. minderheidstalen tijdens de Franse Republiek en tijdens het Eerste Franse Keizerrijk.

Waarom was de vereniging van Noord en Zuid in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden maar van korte duur? Welke factoren zorgden ervoor dat na 15 jaar de Belgische Opstand uitbrak?

De vijftien jaar dat het zuidelijke gedeelte behoorde tot het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, had onmiddellijk na de Belgische onafhankelijkheid zowel negatieve als positieve gevolgen voor de strijd om erkenning van het Nederlands in het jonge België; Leg uit.


Waar ligt Frans-Vlaanderen? Geef een heel kort overzicht van de aanwezigheid van het Nederlands in Frans-Vlaanderen. Hoe is de situatie nu?

Sommige Belgische gemeenten hebben een faciliteitsregime. Wat betekent dit?

Waar ligt de Voerstreek? Tot welke provincie wordt de Voorstreek gerekend? Bespreek de taalproblemen in deze streek.

Bespreek de taalsituatie in Brussel. Waarom is, in tegenstelling tot andere steden

in Vlaanderen, zoals Gent en Antwerpen, het Nederlands in Brussel wél teruggedrongen ten voordele van het Frans?


Waarom zijn in het geval van de standaardtaal en de interregionale informele omgangstaal de zuid-noord-verschillen groter, terwijl er in de Vlaamse en Nederlandse dialecten er een grotere oost-west-tegenstelling is?

Wat wordt bedoeld met de “verticale stratificatie” van een taal? Bespreek dit fenomeen voor het Nederlands in Nederland en Vlaanderen. In hoeverre is de situatie verschillend?

Geef enkele voorbeelden van uitspraakverschillen, lexicale en grammaticale verschillen tussen de Noordelijke en de Zuidelijke variant van de Nederlandse standaardtaal.

Wat wordt bedoeld met de Vlaamse “tussentaal”? Geef een voorbeeld van “tussentaal” (dat afwijkt van de interregionale informele tussentaal in Nederland).


Wat is “de spraakmakende gemeente”?

In Vlaanderen is er een binnenlandse en een buitenlandse standaard voor het Nederlands, in Nederland is er alleen een binnenlandse. Leg uit.

Dialecten scoren het hoogst op de solidariteitsschaal, de standaardtaal scoort het hoogst op de statusschaal. Leg uit.

Geschiedenis van het Nederlands

Het Nederlands in het Zuiden: een verhaal

apart

Geschiedenis van het Nederlands

Documents

Transcript of Geschiedenis van het Nederlands