Geschiedenis • 2e fase

DE ARMEENSE GENOCIDE•1915

BRONNEN

NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies

2

Geografische informatieOp de kaarten boven zie je de neergang van hetTurkse Rijk tot het begin van WO I. Ook zie je waar demeeste Armeniërs leefden.Op de kaart onder zie je de neergang van het TurkseRijk tot het begin van WOI.

Deze kaarten, statistische gegevens, kranten, verhalen van ooggetuigen en slachtoffersen andere gegevens vertellen samen het verhaal van wat er met de Armeniërs gebeurd istijdens de Eerste Wereldoorlog.Let op: de bronnen staan NIET in chronologische volgorde.

BRON 1

De Armeense kerk is een van de oudste christelijkekerken ter wereld. Armeniërs hebben een eigenpatriarch.

Het Armeense alfabet.

3

BRON 2

BRON 3

Statistische en bestuurlijke gegevens over het Turkse Rijk rond 1900

Gegevens uit volkstelling 1906 Totaal aantal inwoners 20.500.000Totaal aantal moslims 15.500.000Totaal aantal Grieken 2.825.000Totaal aantal Armeniërs 2.000.000

Gegevens uit volkstelling 1914Totaal aantal inwoners ± 18.500.000Totaal aantal moslims 15.000.000Totaal aantal Grieken 1.700.000Totaal aantal Armeniërs 1.900.000

Minderheden en bestuurGrieken en Armeniërs waren de grootste minderheid in het Osmaanse Rijk. Maar zij waren nietde enige minderheid, denk bijvoorbeeld ook aan joden, Bulgaren, Arabieren. De minderhedenwerden achtergesteld ten opzichte van de Turkse moslims. Armeniërs, Grieken en jodenbetaalden bijvoorbeeld meer belasting dan Turkse moslims. Iedere minderheidsgroepering wasnaar religieuze overtuiging.

Economisch overwichtVan de 166 Osmaanse importeurs waren er 14 Armeniër en 13 Turk.Van de 9800 winkeliers en ambachtslieden waren er 6800 Armeens en 2550 Turks.Van de 150 exporteurs waren er 127 Armeens en 23 Turks.Van de 153 industriëlen waren 130 Armeens en 23 Turks. Van de 37 bankiers in het hele land waren er 32 Armeens. Cijfers volkstelling: Stanford J. Shaw, ‘The Ottoman Census System and Population, 1831-1914’

Economische gegevens: Ugur Ümit Üngör, ‘De Armeense genocide’, in: ‘De Holocaust en andere genociden’ (Amsterdam, 2012)

BRON 4

Op 25 april 1915 begint na maandenlangevoorbereiding de slag bij Gallipoli. Britten proberenhet Turkse vasteland te veroveren. Zij slagen hieruiteindelijk niet in omdat Mustafa Kemal, de latereAtatürk, dat verhindert. Kemal maakte deel uit deJong Turken maar had met de drie machthebbersvan het Turkse Rijk op dat moment geen goedcontact.

In de oorlogen voorafgaand aan WOI verloren deTurken veel grondgebied. De Turken die in deveroverde gebieden woonden, werden verdreven. Opde foto zie je verarmde Turkse vluchtelingen die naarAnatolië trekken, net voor WOI.

Foto van Armeense vluchtelinge met haar kinderenuit 1899. Aan het einde van de 19e eeuw organiserenArmeniërs zich en vragen de overheid om stemrecht.Ook willen ze geen extra belasting meer betalenvanwege hun christelijke geloof. Het streven naargelijke rechten van de Armeniërs wordt door deTurkse sultan bloedig onderdrukt. Meer dan 200.000doden en grote vluchtelingenstromen zijn het gevolg.

4

BRON 5

BRON 6

BRON 7

Dr. Mehmed Reshid, gouverneur van Diyarbekir, tijdens moorden en deportaties in 1915:‘Dat ik een dokter ben, kon me mijn nationaliteit niet doen vergeten! Ik ben een arts maar werdgeboren als Turk. …. Mijn Turkse identiteit nam de overhand over mijn beroep. Ik dacht: voordatzij ons uitroeien, roeien wij hen uit. Op de vraag hoe ik als arts, heb kunnen moorden, kan ik alsvolgt antwoorden: de Armeniërs waren gevaarlijke microben in het lichaam van dit landgeworden. Nou, is het niet de plicht van een arts om bacteriën te doden?’Bron: Ugur Ümit Üngör, ‘De Armeense genocide, 1915’, in: ‘De Holocaust en andere genociden’ (Amsterdam, 2012)

BRON 8

Voorpagina van Le Petit Journal van 9 februari 1913.

De voorpagina van de New York Times in maart 1921.Talaat Pasha was minister van Binnenlandse Zakentijdens de regering van de Jong Turken. Hij vluchttena WOI onmiddellijk het land uit en werd bij verstekter dood veroordeeld. Hij was een van dehoofdverantwoordelijken voor de genocide op deArmeniërs. Talaat werd in Berlijn vermoord door de ArmeniërSoghomon Tehlirian, die zijn ouders in de genocideverloren had. Tehlirian werd door een Duitserechtbank vrijgesproken van vervolging en isvandaag de dag een nationale held in Armenië.

5

BRON 9

BRON 10

Een telegram van de Amerikaanse ambassadeurHenry Morgenthau aan de Amerikaanse regeringover deportaties vanuit Erzurum. Amerika is op ditmoment nog niet in oorlog met Turkije. De eerste zin luidt: ‘Deportatie van en toenemendeexcessen tegen vredelievende Armeniërs nemen toeen door angstwekkende verslagen van ooggetuigenlijkt het erop dat er een programma van racialevernietiging gaande is onder het voorwendsel vanhet bestrijden van een opstand.’ Bron: Armenian National Institute

Een beroemde foto waarop de deportatie in Kharpertis vastgelegd. Het is niet bekend wie deze fotogemaakt heeft, wel is zeker dat deze is genomenvanuit het Amerikaanse consulaat.

Deze foto is genomen door Armin Wegner. Hij wastweede luitenant in het Duitse leger en fotografeerdein 1915 tegen de orders van zijn legerleiding in demoord op de Armeniërs.Bron: Armenian National Institute

6

BRON 11

BRON 12

Kennisgeving van de overheid, opgehangen op openbare plaatsen op 15 juni 1915:‘Laat al uw eigendommen achter – uw huisraad, uw beddengoed, uw kunstvoorwerpen. Sluitwinkels en bedrijven en laat alles binnen staan. De deuren zullen worden afgesloten met eenspeciaal zegel. Zodra u terugkomt, krijgt u alles wat u hebt achtergelaten weer terug. Verkoopuw huis of andere waardevolle zaken niet. Zowel kopers als verkopers zullen worden vervolgd. …Maar een lijst van al uw eigendommen, inclusief het vee dat u bezit, en overhandig deze aan detoegewezen beambte, zodat al uw spullen later aan u kunnen worden teruggegeven. U hebt tiendagen om aan dit ultimatum gehoor te geven.’Bron: Ugur Ümit Üngör, ‘De Armeense genocide, 1915’, in: ‘De Holocaust en andere genociden’ (Amsterdam, 2012)

BRON 13

BRON 14

Een aantal van de Armeense intellectuelen die op 24april 1915 werden gearresteerd en vermoord.

Een foto van Armeense vrijwilligers aan hetRussische front. Een (gering) aantal Armeniërs tradaan het begin als vrijwilliger in dienst van hetRussische leger. Begin 1915 leden de Turken in deKaukasus een aantal grote nederlagen tegen hetRussische leger.

Turkse troepen, bondgenoot van de Duitsers, paraatin 1914.

Monument van de Armeense genocide in Jerevan, dehoofdstad van Armenië, waar jaarlijks de herdenkingop 24 april plaatsvindt.

7

BRON 15

BRON 16

BRON 17

BRON 18

8

BRON 19

Citaat van de oma van Fethiye Cetin die haar kleindochter vertelt over haar ervaringen in haarjeugd tijdens WOI. Zij is ‘gered’ tijdens de deportaties in 1915 door een Turkse korporaal diehaar als Turks (dienst)meisje in huis nam. Over haar Armeense achtergrond mocht zij nooitmeer spreken. Er werd over haar gezegd dat zij ‘over was van de grote slacht’.‘Degene die mij had meegenomen was korporaal Hüseyin, de commandant van de militairepolitiepost in Cermik…Moge Allah hem genade schenken, moge hij rusten in vrede, Hüseyin waseen goed mens. Hij had het gezag van een majoor. Hij behandelde me heel goed, als was ik zijneigen kind. Hüseyin had de naam een hart van peperkoek te hebben. Ze hadden ook deArmeniërs in Cermik gedood en die in een diepe put gegooid. Korporaal Hüseyin had welmeegedaan aan het doden van de mannen, maar hij was er niet bij geweest toen ze de vrouwenen kinderen in de put gooiden. Hij had niet had aan dat bevel gehoorzaamd. Men zei dat hij daarook voor was bestraft.’Bron: Fethiye Cetin, ‘Het geheim van mijn grootmoeder’ (2010)

Het Turkse standpunt over de Armeense ‘kwestie’De Turkse staat ontkent dat er in 1915 een genocide heeft plaatsgevonden. Hij bestrijdt detoepasbaarheid van het begrip genocide en relativeert de gebeurtenissen. Het was oorlog en ervielen veel slachtoffers door gewapende strijd, honger en ziektes: Armeniërs, maar nog veelmeer Turken en andere moslims. De kwestie wordt consequent aangeduid als de ‘zogenaamdegenocide’ of er wordt verwezen naar ‘de Armeense beschuldigingen’.De Armeense kwestie wordt in Turkije weliswaar langzamerhand bespreekbaar, maar binnenstrikte grenzen en niet in de laatste plaats onder druk van buitenaf, met name door de EU.Bron: Turkije Instituut

BRON 20

New York Times, december 1915 Wekelijks Journaal, Moskou, 27 november 1916:‘Slachtoffers van Turkse wreedheden’

9

BRON 21

Henry Morgenthau, ambassadeur van de VS, over de staatsgreep van de Jong Turken: ‘In plaats van een democratische constitutionele staat hebben ze het idee van het Pan-Turkismeopgericht; in plaats van gelijke behandeling van alle Osmanen hebben ze besloten dat dezenieuwe staat enkel en alleen voor Turken is. Hun plan om alle christelijke scholen op te heffen of ze tenminste om te vormen in Turkseinstellingen was slechts een detail in hun hele raciale programma. Ze proberen buitenlandsebedrijven te dwingen om Turk-se arbeidskrachten in te huren en blijven benadrukken datGrieken, Armeniërs en Joodse werknemers ontslagen moeten worden… Ze gaan helemaal op inhet onderdrukken van alle andere talen, behalve het Turks. In Constantinopel werd altijd Fransen Turks gesproken, veel straatbordjes waren in allebei de talen. Van de ene nacht op de anderehebben ze alle Franse borden verwijderd. Dat was voor veel buitenlanders enorm verwarrendmaar de machthebbers weigerden de Franse bewegwijzering terug te plaatsen.’ Bron: ‘Crimes against humanity and civilization: the Armenian genocide’ (Facing history and ourselves 2004)

BRON 22

Vanaf april 1915 worden Armeense vrouwen enkinderen uit huis gehaald en ‘gedeporteerd’ naar deSyrische woestijn. De tocht moet meestal te voetworden afgelegd. Er wordt geen voedsel geboden,geen onderdak en geen beschutting tegen de zon. Degewapende begeleiders maken op alle mogelijkemanieren misbruik van vrouwen en kinderen.Sommige kinderen worden geroofd en komen als‘dienstmeisje’ terecht bij Turkse gezinnen.Sommigen overleven door de hulp van (Turkse)buren of soldaten.

10

BRON 23

BRON 24

Afschuwelijk lijden van christen ArmeniërsMen herinnert zich wat enkele maanden geleden onze Romeinsche correspondent berichtteover den Heilige Stoel (= de paus, red.)… ten bate van der door Turkije onderdrukte Armeniërsen het gedeeltelijk welslagen dier pauselijke tusschenkomst. Thans bericht het bestuur te New-York van de buitenlandsche zending der Presbyterianen (=protestante kerk, red.) in een rapport over den toestand, waarin de uit Armenië naar noordelijkArabië en Syrië gedeporteerde Armeniërs verkeeren. Het volgende wordt daarin vermeld uit eeningekomen schrijven van een zendeling: ‘Te Meskene heb ik gezien, dat vrouwen en kinderen zich in grafkuilen wierpen en dedoodgravers smeekten, hen te begraven. De regeering verschaft geen brood. Te Hamar warenvan de 7000 daar naar toe gebrachte Armeniërs er 3000 zoo goed als naakt; zij hielden zichbezig met het verzamelen van sprinkhanen, die zij rauw of gekookt nuttigden, al naarmate zijvuur konden krijgen of niet. Sommigen vingen honden op straat en aten die rauw. Te Rakkawaren 15.000 Armeniërs, die daar in tenten waren in een kamp ter weerzijden van den Eufraat.Dien lieden was niet toe- gestaan de stad binnen te komen. Overal zag men vreeselijketooneelen van naaktheid, honger en dood; de autoriteiten deden niets om te helpen. Sommigenvan deze ongelukkigen wierpen zich uit wanhoop in de rivier. Dikwijls zagen zij heele rijengriezelige gestalten plotseling uit graven oprijzen en om brood en water smeeken. Zij haddenhun eigen graven gedolven en wachtten den dood af.’De Gelderlander, 16 september 1916