Gereedschappen gebruiken en_onderhouden_lk[1]

25
1 Gemaakt door Van Goethem D. PTI –Eeklo PCVO-Meetjesland Gereedschappen gebruiken en onderhouden 1. DOEL: De machines waarmee vakmensen werken in de metaal zijn geen speelgoed. Hoe high tech de machines ook zijn, bij onoplettendheid is een ongeluk zo gebeurd. Junior Vakkanjers weten dat en werken dus zo veilig mogelijk. Hoe? Door daar waar nodig persoonlijke beschermingsmiddelen te dragen. Door altijd 100 procent geconcentreerd te werken. En door hun gereedschappen netjes te onderhouden en goed op te ruimen als ze even niet nodig zijn. Kleine moeite, maar het werkt een stuk veiliger en dus prettiger! Goed onderhoud van de gereedschappen is onontbeerlijk voor een veilige werkomgeving. Maar daarmee ook worden reparatiekosten in de hand gehouden. Gebruik het juiste gereedschap voor het gepaste werk; - Sleutels met de juiste sleutelwijdte - Schroevendraaiers met de juiste breedte en dikte - Gebruik geen schroevendraaier als beitel of koevoet - Gebruik de gepaste tang voor het uit te voeren werk - De schuifmaat is een meetgereedschap en geen aftekengereedschap - Gebruik een hamer om te kloppen en geen ander gereedschap - Enz,…

description

een document van D. Van Goethem voor een lessenserie over gereedschap en onderhoud.

Transcript of Gereedschappen gebruiken en_onderhouden_lk[1]

Page 1: Gereedschappen gebruiken en_onderhouden_lk[1]

1

Gemaakt door Van Goethem D. PTI –EekloPCVO-Meetjesland

Gereedschappen gebruiken en onderhouden

1. DOEL:

De machines waarmee vakmensen werken in de metaal zijn geen speelgoed. Hoehigh tech de machines ook zijn, bij onoplettendheid is een ongeluk zo gebeurd.Junior Vakkanjers weten dat en werken dus zo veilig mogelijk.Hoe?Door daar waar nodig persoonlijke beschermingsmiddelen te dragen. Door altijd 100procent geconcentreerd te werken. En door hun gereedschappen netjes teonderhouden en goed op te ruimen als ze even niet nodig zijn. Kleine moeite, maarhet werkt een stuk veiliger en dus prettiger!

Goed onderhoud van de gereedschappen is onontbeerlijk voor een veiligewerkomgeving. Maar daarmee ook worden reparatiekosten in de hand gehouden.

Gebruik het juiste gereedschap voor het gepaste werk;

- Sleutels met de juiste sleutelwijdte- Schroevendraaiers met de juiste breedte en dikte- Gebruik geen schroevendraaier als beitel of koevoet- Gebruik de gepaste tang voor het uit te voeren werk- De schuifmaat is een meetgereedschap en geen aftekengereedschap- Gebruik een hamer om te kloppen en geen ander gereedschap- Enz,…

Page 2: Gereedschappen gebruiken en_onderhouden_lk[1]

2

Gemaakt door Van Goethem D. PTI –EekloPCVO-Meetjesland

2. SOORTEN:

We kunnen de gereedschappen in zes grote groepen onderverdelen:

- Montage en demontagegereedschappen- Opspangereedschappen- Meet en controle gereedschappen- Aftekengereedschappen- PBM (persoonlijke bescherming middelen)- Constructie gereedschappen

3. EIGENSCHAPPEN VAN DE DIVERSE GEREEDSCHAPPEN:

3.1 Montage en demontagegereedschappen:

Hiermee monteren en demonteren we verschillende producten.

Voorbeelden: Sleutels, schroevendraaiers, tangen enz, …

Eigenschappen: Robuust van uiterlijkSterk/stevig (kan tegen een stootje)

Onderhoud: Vet vrij en zuiver houdenControleren op beschadigingenHerstellen waar nodigLeg nooit de gereedschappen op en over elkaarZorg dat ze niet van de werkbank kunnen vallenNooit slaan met een gereedschap ze zijn hard en broos(behalve met de hamer)Bescherm de gereedschappen tegen vochtRaak de snijdende gedeelte nooit aan met de handen

3.2 Opspangereedschappen:

Hiermee spannen we verschillende werkstukken op om te bewerken. Alsook voormet sommige constructiegereedschappen te kunnen werken. hebben weopspangereedschap nodig.

Voorbeelden: Bankschroeven, handklemmen, enz, …Boorkop, beitelhouders, enz,…

Eigenschappen: Robuust van uiterlijkSterk/stevig (kan tegen een stootje)

Onderhoud: Vet vrij en zuiver houdenControleren op beschadigingenHerstellen waar nodigNooit slaan met een gereedschap ze zijn hard en broosBescherm de gereedschappen tegen vocht

Page 3: Gereedschappen gebruiken en_onderhouden_lk[1]

3

Gemaakt door Van Goethem D. PTI –EekloPCVO-Meetjesland

3.3 Meetgereedschappen:

Hiermee controleren of meten we voor – tijdens en na het construeren van degemaakte onderdelen of producten.

METEN IS VERGELIJKEN MET EEN VOORAF VASTGESTELDE NORM(maatstelsel of passingstelsel)

Voorbeelden: Schuifmaat, rolmaatThermometerBandenspanningsmeterMomentsleutelMultimeter

Eigenschappen: Fragiel van constructie (verdragen geen gooi en smijtwerk)

Onderhoud: Zuiver houden voor en na elke meting/controleControleren op beschadigingenRegelmatig de juistheid controleren (ijken)Voorzichtig behandelenNiet laten slingeren tussen andere gereedschappenHerstellen of laten herstellen waar nodigLeg nooit de gereedschappen op en over elkaarZorg dat ze niet van de werkbank kunnen vallenNooit slaan met een meetgereedschapBescherm de gereedschappen tegen vocht

3.4 Aftekengereedschappen:

Hiermee gaan we aftekenen voor het construeren van werkstukken of voormontage van de gemaakte onderdelen of producten.

Voorbeelden: Passers, winkelhaak, maatlat, Krasnaald, krasblok, enz…

Eigenschappen: Fragiel van constructie (verdragen geen gooi en smijtwerk)

Onderhoud: Zuiver houden voor en na elke aftekeningControleren op beschadigingenRegelmatig de juistheid controleren (ijken)Voorzichtig behandelenNiet laten slingeren tussen andere gereedschappenHerstellen of laten herstellen waar nodigLeg nooit de gereedschappen op en over elkaarZorg dat ze niet van de werkbank kunnen vallenNooit slaan met een meetgereedschapBescherm de gereedschappen tegen vocht

3.5 Persoonlijke bescherming middelen (PBM,s):

Beschermen de bediener/gebruiker van het gereedschap tegen letsel ofverwonding.

Voorbeelden: Oordopjes, beschermende kledij, veiligheidsbril, enz…

Page 4: Gereedschappen gebruiken en_onderhouden_lk[1]

4

Gemaakt door Van Goethem D. PTI –EekloPCVO-Meetjesland

Eigenschappen: Is passend op de persoon (persoonlijk)Beschermend voldoende bij goed gebruik

Onderhoud: Controleren op beschadigingenAltijd vervangen bij twijfel.Vet vrij en zuiver houdenLeg nooit de PBM’s op en over elkaarZorg dat ze niet van de werkbank kunnen vallenNooit slaan met PBM’sBescherm de PBM’s tegen vocht

3.6 Constructie gereedschappen:

Hiermee monteren en construeren we verschillende producten.

Voorbeelden: Frees, karteltoestel, enz, …Hamers, beitels, enz, …Zaag, plaatschaar, mes, enz, …

Eigenschappen: Robuust van uiterlijkSterk/stevig (kan tegen een stootje)

Onderhoud: Vet vrij en zuiver houdenControleren op beschadigingenSlijpen of herstellen waar nodigLeg nooit de gereedschappen op en over elkaarZorg dat ze niet van de werkbank kunnen vallenNooit slaan met een gereedschap ze zijn hard en broos(behalve met de hamer)Bescherm de gereedschappen tegen vochtRaak de snijdende gedeelte nooit aan met de handen

4. OVERZICHT VAN VEELGEBRUIKTE GEREEDSCHAPPEN IN DE MECHANICA :

4.1 Gereedschap voor het monteren van schroeven en bouten:

4.1.1 Schroevendraaiers:

Schroevendraaiers met betrekking tot de kop van een schroef

4.1.1.1 Gewone schroevendraaier

De gewone schroevendraaier komt voor inverschillende afmetingen en constructies.Met deze schroevendraaier draai je gewoneschroeven vast of los.

De gewone schroevendraaier heeft een plat bied.

Page 5: Gereedschappen gebruiken en_onderhouden_lk[1]

5

Gemaakt door Van Goethem D. PTI –EekloPCVO-Meetjesland

4.1.1.2 Ster-, kruis- of phillipsschroevendraaier

De kop van een gewone schroef is door de gleuf sterkverzwakt. Bij een zogenaamde phillipsschroef is datminder het geval. De kruisvormige uitsparing echtermaakt het gebruik van een speciale schroevendraaiernoodzakelijk.Een voordeel is dat de kans op uitschietengeringer is.

4.1.1.3 Zeskantschroevendraaier (inbussleutel)

Deze schroevendraaier dient voor het monterenvan cilinderkopschroeven met binnenzeskant.Ook wel inbussleutel genaamd. Deze zijn meestalin dergelijke vorm zoals de figuur te verkrijgen insetjes van 6, 7,…Schroevendraaiers met betrekking tot de kop van eenschroef

4.1.1.4 Haakse schroevendraaier

Deze gebruikt men wanneer een schroef vanbovenaf niet met een gewone schroevendraaier iste bereiken. Bijvoorbeeld bij motoren.

4.1.1.5 Kogelkopschroevendraaier

Voor het monteren van schroeven met binnenzeskant opmoeilijke bereikbare plaatsen kan men ook een kogelkopschroevendraaier gebruiken.Hier kan men de schroevendraaier schuin opstellen.

Page 6: Gereedschappen gebruiken en_onderhouden_lk[1]

6

Gemaakt door Van Goethem D. PTI –EekloPCVO-Meetjesland

Schroevendraaiers met betrekking tot de plaats van een schroef

4.1.1.6 Elektrisch of pneumatisch gedreven schroevendraaiers

Met een dergelijke schroevendraaier kan men snel ietsmonteren of demonteren en wordt daarom meestalgebruikt voor seriewerken.Bij pneumatisch gedreven schroevendraaiers, denk aande banden vervangen tijdens een formule1 wedstrijd,slipt de kop van de schroevendraaier door bijoverbelasting, zodanig dat er geen bout of schroef wordtbeschadigd.

4.1.2 (moer)Sleutels:

Voor het vast- en losdraaien van bouten en moeren worden sleutels gebruikt in de meestuiteenlopende maten en vormen

4.1.2.1 Steeksleutel

Aan een steeksleutel onderscheiden we 2 delen:- de bekken- de steel

Als de sleutelwijdte groter is, glijden de bekvlakken over de hoeken van boutkop ofmoer met als gevolg:- de montage verloopt niet vlot- de hoeken van boutkop of moer worden rond, terwijl de bekvlakken van de sleutelbeschadigen.- de bout of moer met afgeronde kop is moeilijk te demonteren en voor lateremontage niet meer bruikbaar.- DE SLEUTEL SCHIET UIT: ZEER GEVAARLIJK VOOR DE HANDEN

4.1.2.2 Ringsleutel of ringsteeksleutel

Bij de ringsleutels wordt aandraaikracht gespreidover alle vlakken van de boutkop of moer, in plaatsvan over twee vlakken zoals bij de steeksleutel.Door spreiding van de kracht beschadigt men deboutkop of moer niet zo snel.Dit is vooral van belang bij het herhaald los- envastdraaien.Ringsteeksleutels zijn een combinatie van punt 2.1 langsde ene zijde en punt 2.2 aan de andere zijde.

Page 7: Gereedschappen gebruiken en_onderhouden_lk[1]

7

Gemaakt door Van Goethem D. PTI –EekloPCVO-Meetjesland

4.1.2.3 Verstelbare sleutel

Met de verstelbare sleutel kan men binnen grenzen eensleutelwijdte naar keuze instellen.Wordt zeer veel gebruikt voor sanitaire werkzaamheden.

4.1.2.4 Dopsleutel(s)

Een dopsleutel bestaat uit een handvat met daaropeen kop gemonteerd. Op deze kop kunnen diversehulpstukken worden gemonteerd. De dop komtbehalve in zeskante ook in twaalfkante uitvoeringenvoor.

4.2 Opspangereedschappen:

4.2.1 De werkbank:

4.2.1.1 BeschrijvingDe werkbank, gebruikt door de paswerker, bestaat uit een zeer sterke tafel, diegewoonlijk een hoogte heeft van ± 700 mm, een breedte van ± 600 mm en eenlengte die varieert volgens de beschikbare plaats in het werkhuis.

4.2.1.2 Onderdelen4.2.1.2.1 Het werkbladHierop wordt de bankschroef geplaatst. Het is vervaardigd uit hard beukenhout.

4.2.1.2.2 Het onderstelIs vervaardigd uit zacht hout, profielstaal of gegoten ijzer. Het kan laden en kastenbevatten die gebruikt worden om gereedschappen en werkstukken te bergen.

Page 8: Gereedschappen gebruiken en_onderhouden_lk[1]

8

Gemaakt door Van Goethem D. PTI –EekloPCVO-Meetjesland

4.2.1.3 PlaatsDe werkbank wordt zo geplaatst, dat het licht zijdelings of boven op het werkstukvalt. Het werkstuk moet zonder schaduw belicht worden.

4.2.1.4 Onderhoud- de werkbank mag niet beschadigd worden (vooral het werkblad)- na het werk moet de werkbank gereinigd worden en afgeborsteld worden.

4.2.2 De parallelbankschroef:

4.2.2.1 BeschrijvingDe parallelbankschroef omvat: (schrijf de onderdelen zelf in)

4.2.2.2 Onderdelen4.2.2.2.1 Een vaste bekDeze is voorzien van een zool waarmee de bankschroef d.m.v. bouten op dewerkbank geschroefd wordt.

4.2.2.2.2 Een beweegbare bekDeze glijdt in de vaste bek.

4.2.2.2.3 De lippenIedere bek is voorzien van een verwisselbare lip. Ze zijn vervaardigd uit hard staal envan tandjes voorzien.

4.2.2.2.4 Een moerDeze vormt een geheel met de vaste bek. Ze zijn soms vervaardigd uit brons envoorzien van vierkante schroefdraad.

4.2.2.2.5 Een schroefDeze draait in de moer en is vervaardigd uit staal. Op de schroef bevindt zichgedeeltelijk vierkante schroefdraad.

Page 9: Gereedschappen gebruiken en_onderhouden_lk[1]

9

Gemaakt door Van Goethem D. PTI –EekloPCVO-Meetjesland

4.2.2.2.6 De zwengelDoor de zwengel wordt de schroef vooruit of achteruit bewogen.

4.2.2.3 Voordelen- De bekken blijven altijd gelijklopend bij onverschillig welke opening van debankschroef ( m.a.w. een goede klemming van de werkstukken )- zij kunnen ver opengedraaid worden en geven dus een grote spanopening.

4.2.2.4 Nadelen- Het gewicht van de parallelbankschroef rust volledig op de werkbank.- Ze is niet zo stevig als bijvoorbeeld de staartbankschroef.

4.2.2.5 GebruikDe parallelbankschroef wordt overal gebruikt in de paswerkerij voor het spannen vankleine en middelmatige werkstukken. Er bestaan ook draaibare parallelschroeven ziefiguur hieronder). Het zijn gewone bankschroeven gemonteerd op een draaibarezool, waarop de spanschroef vastgezet wordt.

4.2.2.6 OnderhoudDe paswerker onderhoudt zijn bankschroef met de grootste zorg evenals al zijnander gereedschap.- De blanke delen moeten roestvrij gehouden worden- De glijdende delen moeten regelmatig ingeolied worden- Men moet erop letten niet in de lippen te vijlen, te zagen of te kappen- Sluit de bankschroef nooit wanneer er geen werkstuk tussen de lippen zit.- De zwengel niet met een te grote kracht aandraaien.- Sla nooit met een hamer op de zwengel om hem vast of los te draaien- De werkstukken zoveel mogelijk in het midden van de bekvlakken spannen ditwordt vooral gedaan om misvorming van de bankschroef te vermijden.- Kies de gewenste bankschroef voor het werk dat verricht moet worden.

4.2.3 Handschroeven:

4.2.3.1 BeschrijvingHandschroeven zijn kleine spantoestellen, die gebruikt worden in de paswerkerij ofbij montagewerk. Ze dienen om kleine stukken te kunnen vastklemmen of om twee ofmeer stukken opeen te klemmen.

Page 10: Gereedschappen gebruiken en_onderhouden_lk[1]

10

Gemaakt door Van Goethem D. PTI –EekloPCVO-Meetjesland

4.2.3.2 Soorten4.2.3.2.1 De handklemBestaat uit twee benen die rond een as scharnieren. De klemming gebeurt met dehand d.m.v. een vleugelmoer, terwijl een veertje bij het losdraaien van devleugelmoer voor het geleidelijk opengaan van de bekken zorgt. De handschroef isvervaardigd uit gegoten staal of smeedstaal. De lippen zijn gegroefd en gehard.

4.2.3.2.2 De kantenklauwWordt gebruikt om kleine werkstukken, waarvan schuine kanten moeten gevijldworden, vast te klemmen. Het werkstuk wordt tussen de kantenklauw gespannen ende kantenklauw wordt tussen de bankschroef gespannen.

Page 11: Gereedschappen gebruiken en_onderhouden_lk[1]

11

Gemaakt door Van Goethem D. PTI –EekloPCVO-Meetjesland

4.2.3.2.3 De steelhandschroefWordt gebruikt voor het vastklemmen van kleine ronde pennetjes.

4.2.3.2.4 De gewone spanschroef (sergeant)Gebruikt men om verschillende stukken samen te klemmen, die geboord, gelast ofgeklonken moeten worden.

4.2.3.2.5 De stelbankschroefjesGebruikt men om stukken vast te spannen, die te klein zijn om rechtstreeks in debankschroef te spannen.

Page 12: Gereedschappen gebruiken en_onderhouden_lk[1]

12

Gemaakt door Van Goethem D. PTI –EekloPCVO-Meetjesland

4.2.3.2.6 De klampWordt veel gebruikt in de gereedschapsmakerij om werkstukken te positioneren vooraleer opof aan elkaar te monteren.

4.2.4 De machineklem:4.2.4.1 BeschrijvingIn veel gevallen kan een machineklem gebruikt worden opde boor- of freesmachine. Vooral voor kleine werkstukkenmet een regelmatige vorm. De werking van demachineklem komt overeen met die van een bankschroef.Het verplaatsten van de bekken en het leveren van denodige klemkracht kan gebeuren met:

Bewegingsschroefdraad Oliedruk Luchtdruk

Het vastklemmen van de machineklem op de boortafelgebeurt met speciale bouten die in de T-vormige gleuvenvan de boortafel passen.

4.2.5 Kantel-, kikker- of spanplaten:4.2.5.1 BeschrijvingEén van die middelen is het spannen van het werkstuk met behulp van kantel-, span- ofkikkerplaten. Hierbij gebruikt men ook nog T-bouten en speciale onderlegstukken die eventueelin hoogte regelbaar zijn.

4.2.5.2 Gebruik- Het werkstuk moet zo zijn opgespannen dat het tijdens de bewerking niet kan verplaatsen.Tegelijk mag het werkstuk echter niet vervormen of beschadigen.- Wanneer een werkstuk met spanplaten wordt vastgezet moeten deze horizontaal liggen enmoeten de T-bouten zo dicht mogelijk tegen het werkstuk zijn aangebracht. Op deze manieris de opspankracht zo groot mogelijk.- Zorg ervoor dat de klemvakken van de machineklem en de opspanvlakken

van het werkstuk goed schoon zijn en vrij van bramen.- Opdat het werkstuk evenwijdig zou zijn opgespannen met de boortafel worden geharde,evenwijdig geslepen regels op de geleidingen van de machineklem gelegd en daarop laatmen het werkstuk rusten. Om zeker te zijn van een goede opstelling wordt het werkstuk meteen zachte hamer (vb. uit kunststof) aangetikt op de regels. Hard slaan is daarbij ongewenstomdat het werkstuk telkens tegen de regels terugveert en deze laatste nooit vast komen.Het werkstuk moet stevig vast gespannen zijn vóórdat met het aantikken van de regelswordt begonnen.

Page 13: Gereedschappen gebruiken en_onderhouden_lk[1]

13

Gemaakt door Van Goethem D. PTI –EekloPCVO-Meetjesland

- Stel de regels zo op dat ze bij het doorborenniet in contact komen met de boor. Is dit nietmogelijk dan moet de desbetreffende regel vlakvoor het doorkomen van de boor verplaatstworden.- Span het werkstuk zo diep mogelijk tussen despanlippen van de machineklem op. Kies deevenwijdige regels dus in overeenstemming metde hoogte van de spanlippen en de dikte van hetwerkstuk. Laat echter wel enige ruimte tussenhet werkstuk en de geleidingen van demachineklem om te voorkomen dat in diegeleidingen wordt geboord.

4.2.6 De boorklemsystemen:

4.2.6.1 BeschrijvingHet spannen van boren kan op verschillende manieren gebeuren.

4.2.6.2 Soorten4.2.6.2.1 Met morseconus (voor boren met een conische kolf)Boren met een conische kolf kunnen bij bepaalde afmetingen zonder meer in de boorspilgeplaatst worden.Indien de kolf van de boor kleiner is dan de conische boring in de boorspil, kan de boorbevestigd worden door middel van vermindering reduceerhulzen.De morsekegel heeft als eigenschappen dat het gereedschap automatisch gecentreerd wordt endoordat de cone zelfklemmend is wordt het ook gespannen.De wrijving tussen de boorkolf en de conische boring in de boorspil is, bij goed opgesteldeboren, voldoende om te beletten dat de boor tijdens de bewerking zou slippen. De plattelip die bovenaan de kolf van een boor is voorzien is enkel een uitdrijflip die het mogelijkmaakt met een aangepast gereedschap (uitdrijfspie) de boor, zonder beschadiging van decone, te verwijderen.

4.2.6.2.2 Boorhouder (voor boren met een cilindrische kolf)

Boren met een cilindrische kolf worden in een zelfcentrerende boorhouder of boorkopgespannen.De boorhouder wordt zelfcentrerend genoemd omdat de klauwtjes van de houder waarmee deboor wordt vastgehouden, in elke stand van de boorhouder elk even ver van het midden ofcenter staan. Het opgespannen gereedschap zit dus ook altijd in het midden (gecentreerd).

Page 14: Gereedschappen gebruiken en_onderhouden_lk[1]

14

Gemaakt door Van Goethem D. PTI –EekloPCVO-Meetjesland

Er zijn twee types in gebruik:

1) De Jacobs boorhouder waarbij het spannen en ontspannen van de boor gebeurtmet een sleutel waarop zich een conisch tandwieltje bevindt dat ingrijpt met eentandkrans op de boorhouder.

2) De snelspanboorhouder of de zelfklemmende boorhouder. Hier gebeurt het spannenenkel met de hand, dus zonder sleutel.

4.2.7 De beitelklemsystemen:

4.2.7.1 BeschrijvingHet spannen van beitels kan ook op verschillende manieren gebeuren.

4.2.7.2 Soorten4.2.7.2.1 Enkelvoudige beitelhouderOnderstaande figuur laat een enkelvoudige, veelgebruikte beitelhouder zien.

4.2.7.2.2 Vierkant beitelhouderDoor een vierkante beitelhouder te gebruiken, kan men 4 verschillende beitelstegelijk inspannen en bij elke bewerking de gewenste beitel voordraaien.

1 2

Page 15: Gereedschappen gebruiken en_onderhouden_lk[1]

15

Gemaakt door Van Goethem D. PTI –EekloPCVO-Meetjesland

4.2.7.2.3 BeitelplaatZeer eenvoudig maar doeltreffend is de bevestiging volgens onderstaande figuur.

De beitel wordt geklemd onder een beitelplaat, die horizontaal wordt gesteld met destelschroef en vervolgens met de grote moer geklemd.

4.2.7.2.4 SnelwisselbeitelhouderBij productiedraaibanken, waarbij men vaak beitels moet verwisselen en de tijd eengrote rol speelt, gebruikt men snelwisselhouders. Hierbij bevestigt men de eigenlijkebeitelkop op de slede, waarna men snel de afzonderlijke beitels, die elk in een eigenhouder zijn gevat, tegen het blok kan bevestigen.De centerhoogte wordt éénmaal ingesteld en steeds behouden. Ook boren enruimers kan men op deze wijze bevestigen en daarbij de machinale aanzet van demachine benutten, hetgeen met de losse kop in de regel niet mogelijk is.

Voor het opspannen van boorbeitels met een cilindrischeschacht maakt men gebruik van hiernaast afgebeeld hulpstuk,dat rond de schacht gemonteerd wordt vooraleer op te spannenin een van de hierboven beschreven opspansystemen.

4.2.8 De freesklemsystemen:

4.2.8.1 BeschrijvingHet spannen van frezen kan ook op verschillende manieren gebeuren.

4.2.8.2 SoortenVoor deze punten wordt er verwezen naar de uitgebreide les van opspannen van frezen inde cursus PVTV op pagina 109.

Page 16: Gereedschappen gebruiken en_onderhouden_lk[1]

16

Gemaakt door Van Goethem D. PTI –EekloPCVO-Meetjesland

4.3 Meetgereedschappen:

4.3.1 Inleiding:

Zoals we dikwijls zullen kunnen constateren, worden in het metaalvak lengtematenniet altijd opgegeven in millimeters, maar ook in engelse duimen of inches. Wehebben dus 2 maatstelsels:

→ Het METRISCHE stelsel Het metrische stelsel heeft als hoofdeenheid METER.

→ Het ENGELSE stelsel Het Engelse stelsel heeft als hoofdeenheid YARD.

4.3.2 Meten van lengtematen:

4.3.2.1 De maatlatMet een meetlat kun je - in de ogen van de metaalbewerker - niet erg precies meten.Een nauwkeurigheid van 0,5 mm is wel de grens.

Page 17: Gereedschappen gebruiken en_onderhouden_lk[1]

17

Gemaakt door Van Goethem D. PTI –EekloPCVO-Meetjesland

4.3.2.2 Andere soortenGrotere lengtematen kunnen worden gemeten met behulp van o.a.:

4.3.3 De schuifmaat:

4.3.3.1 InleidingVeel nauwkeuriger kunnen we meten met een schuifmaat. Met het afgebeelde modelkunnen volgende elementen worden opgemeten:- binnenmaten- buitenmaten- dieptematen

4.3.3.2 Beschrijving4.3.3.3 AflezenVoor deze punten wordt er verwezen naar de cursus MTB op pagina 11 voor degedetailleerde en uitgebreide lessen van de schuifmaat.

Page 18: Gereedschappen gebruiken en_onderhouden_lk[1]

18

Gemaakt door Van Goethem D. PTI –EekloPCVO-Meetjesland

4.3.4 De dieptemaat:

4.3.4.1 GebruikDe dieptemaat wordt gebruikt om de diepte van groeven, temeten.

4.3.4.2 BeschrijvingDe dieptemaat toont veel overeenkomst met deschuifmaat. De vaste bek en de binnenmeetbekkenontbreken en het losse meetvlak is als brug afgewerkt. vande liniaal juist gelijk met het meetvlak van de brug.

4.3.4.3 NoniusDe nonius is uitgevoerd op 1/10, 1/20 of 1/50 zoals bij degewone schuifmaat.

4.3.4.4 AflezingDe aflezing gebeurt zoals bij de gewone schuifmaat.

4.3.5 De schroefmaten (micrometers):

4.3.5.1 InleidingIn onderstaande figuur is een beugelschroefmaat (micrometer) getekend. Er wordt gemetentussen een vaste meetstift en die daartoe voorzien is van een fijne en uiterst nauwkeurigemeethuls, die vast verbonden is met de verstelbare meetstift een verdeling van 50 gelijkedelen. Bij één omwenteling van meetstift zich 1/2 mm. Bij één streepje verdraaiing verplaatstmm: 50 = 0,01 mm. Dus de nauwkeurigheid van de micrometer bevestigd tot op 0,01 mm.

4.3.5.2 AflezingOntrolde cilinderhuls en meettrommel

0 5 10Boven de streep: 14 mmOnder de streep: 0,5 mmOp de huls: 0,17Totaal: 14,67 mm

25

10

15

20

Page 19: Gereedschappen gebruiken en_onderhouden_lk[1]

19

Gemaakt door Van Goethem D. PTI –EekloPCVO-Meetjesland

4.3.6 De meetklok:

4.3.6.1 InleidingMet een meetklok wordt geen maat gemeten,de meetklok is een vergelijkingstoestel.De meetklok is dus een controlegereedschap.

4.3.6.2 GebruikDe meetklok is een toestel dat gebruikt wordt om:Een reeks afgewerkte stukken met een modelstuk tevergelijken.De evenwijdigheid van werkstukken te controleren.Nauwkeurig bewegingen van machineonderdelen na te zien.

4.3.7 De hoekmeter:

4.3.7.1 BeschrijvingDe gewone of eenvoudige hoekmeter bestaat uit een halvecirkelsector, die verdeeld is in 180° met een verdraaibarerechte lat.Door middel van een moer kan men de rechte lat verplaatsennaar een gewenste hoek.

4.3.7.2 GebruikDe eenvoudige hoekmeter wordt gebruikt voor het aftekenenen controleren van willekeurige hoeken op werkstukken.

4.3.8 Onderhoud:

4.3.8.1 Voor een juist gebruik- Meetlatten worden bij de fabricage afgeknipt, waardoor de eerste mm wel eenslanger of korter kan zijn. Maak dan gebruik van de 10 cm-lijn.- Probeer niet om een schuifmaat zo vast te drukken als je kunt. De nauwkeurigheidwordt er beslist niet groter op, eerder minder.- Bij het meten van een werkstuk moet je er op letten dat deze ontdaan is van allebramen, anders krijg je niet de juiste maat van het werkstuk.

4.3.8.2 Voor de veiligheid- Nieuwe meetlatten en rolmaten zijn vaak scherp, let op dat je je niet snijdt.- Rolmaten springen soms door de veerdruk naar buiten. Let op voor je ogen.

4.3.8.3 Voor de zuinigheid- De bekken dienen niet als aftekengereedschap, hiervoor bestaan specialeschuifmaten of kun je beter gebruik maken van kraspennen.- Meet op een draaibank nooit een nog draaiend werkstuk- Meet en lees af, probeer zoveel mogelijk te vermijden dat je de schuif- of schroefmaat vanje werkstuk moet halen om te meten.- Haal nooit je schuif- of schroefmaat uit elkaar, dat is werk voor een vakman.

4.4 Aftekengereedschappen:

Voor het doel, de soorten en hun beschrijving wordt er verwezen naar de cursus MTB oppagina 35 voor de gedetailleerde les over de aftekengereedschappen.

Page 20: Gereedschappen gebruiken en_onderhouden_lk[1]

20

Gemaakt door Van Goethem D. PTI –EekloPCVO-Meetjesland

4.5 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM’s):

Voor het doel, de soorten en hun beschrijving wordt er verwezen naarde cursus MTB op pagina 99 voor de gedetailleerde les over depersoonlijke beschermingsmiddelen.

4.6 Constructie gereedschappen:

4.6.1 De vijlen:

4.6.1.1 InleidingHet vijlen is een methode van vormgeving door verspanen die lang geleden reeds werdtoegepast. Het vijlen heeft een betekenis verloren, met behulp van machines, dietegenwoordig zo veel mogelijk bij worden ingeschakeld, sneller en nauwkeuriger kanverspanen.

4.6.1.2 Beschrijving

4.6.1.3 Soorten

4.6.1.4 GebruikVoor deze punten wordt er verwezen naar de uitgebreide les van de vijlen in de cursus MTBop pagina 145.

4.6.2 De metaalzagen:

4.6.2.1 DoelHet doel bij het zagen is onder andere:- afkorten van staven, buizen en profielen- het maken van gleuven- het vormgeven aan werkstukken

4.6.2.2 Beschrijving

4.6.2.3 Soorten

4.6.2.4 GebruikVoor deze punten wordt er verwezen naar de uitgebreide les van de metaalzagen in decursus MTB op pagina 139.

4.6.3 De metaalboren:

4.6.3.1 DoelBoren zijn snijgereedschappen om ronde openingen van verschillende vorm en afmetingenin werkstukken aan te brengen.Afhankelijk van soort materiaal waarin men zal boren zal men de geschikte boor kiezen.Ook de vorm van de aan te brengen boring zal mede bepalend zijn in de keuze van deboor.4.6.3.2 Beschrijving

4.6.3.3 Soorten

4.6.3.4 GebruikVoor deze punten wordt er verwezen naar de uitgebreide les van de boren in de cursusMTB op pagina 149.

Page 21: Gereedschappen gebruiken en_onderhouden_lk[1]

21

Gemaakt door Van Goethem D. PTI –EekloPCVO-Meetjesland

4.6.4 De handscharen:

4.6.4.1 BeschrijvingHandscharen worden gebruikt voor het knippen van dun plaatmateriaal.

4.6.4.2 Soorten- BlikschaarKnippen van dun plaatmateriaal volgens een

rechte lijn.- DoorloopschaarKnippen van lange stroken zodat het materiaalonder je hand doorloopt.- RondschaarKnippen van gebogen lijnen.- De hefboomplaatschaarHet knippen van lange stroken plaatmateriaal met de hiervoor genoemde scharen issoms uiterst vermoeiend en niet regelmatig genoeg. Je kan dan beter gebruik makenvan hefboomscharen. Hiermee verloopt het knippen vlugger en nauwkeuriger.

4.6.4.3 Beschrijving

4.6.4.4 WerkingVoor deze punten wordt er verwezen naar de uitgebreide les van spaanlozemetaalbewerking in de cursus PVTV op pagina 233.

4.6.5 Handgereedschappen voor snijden van buitendraad:

4.6.5.1 SnijkussensVoor het snijden van buitendraad kun je gebruik maken vansnijkussens, die uit een speciale staalsoort zijn vervaardigd.De op de snijkussens aangebrachte schroefdraad is door een groefonderbroken.Daardoor zijn aan beide kanten van de groef een aantal scherpetanden ontstaan.Deze tanden zijn geslepen en vormen de snijkanten om hetmateriaal weg te nemen.Op elk snijkussen bevinden zich de gegevens van de schroefdraad. (Bv. M 16 =Metrische schroefdraad met een buitendiameter van 16 mm)

Elk snijkussen is opgesloten in een houder door middelvan een opsluitmoer met een geleider.Deze gehele combinatie noemt men een snijblok.De houder waarin het snijkussen is bevestigd noemt meneen wringijzer, zoals bij het tappen of een snijraam.

4.6.5.2 SnijmoerIn onderstaande figuur zie je een afbeelding van een snijmoer.Deze wordt gebruikt om beschadigde schroefdraad op te zuiverenof te herstellen. De snijmoeren worden eenvoudig met eenmoersleutel op de draad geschroefd.

Page 22: Gereedschappen gebruiken en_onderhouden_lk[1]

22

Gemaakt door Van Goethem D. PTI –EekloPCVO-Meetjesland

4.6.5.3 Voor een juist gebruikZorg ervoor dat je het juiste snijblok in het snijraam plaatst en dat je klemschroef goedvastdraait.Begin met de goede kant van het snij-ijzer, dat is de kant waar de draad is afgeschuind.Zorg ervoor dat je loodrecht op het werkstuk het snijblok plaatst.Soms is het noodzakelijk dat je de schroefdraad in 2 keer moet snijden:

Als je draad moet snijden, bijvoorbeeld tot tegen de kop van een bout, moet jeniet te ver doordraaien, anders breekt het draadgedeelte onder de kop af.

Smeer tijdens het snijden van schroefdraad met snijolie.

4.6.5.4 Voor de zuinigheidZorg ervoor dat het snijgereedschap afgestemd is op de dikte van de staafwaarop je schroefdraad moet snijden of omgekeerd.De snijplaat moet goed in het snijraam passen. Te veel ruimte tussen snijplaaten snijraam geeft breuk.

Page 23: Gereedschappen gebruiken en_onderhouden_lk[1]

23

Gemaakt door Van Goethem D. PTI –EekloPCVO-Meetjesland

4.6.6 Handgereedschappen voor snijden van binnendraad:

4.6.6.1 TappenHet aanbrengen van binnendraad gebeurt door middel van "tappen". Dit zijncilindrische staafjes, waarop schroefdraad is gesneden. In langsrichting zijn 2 tot 4groeven gemaakt die tot doel hebben de snijkanten te vormen, de spanen af tevoeren en eventueel de snijolie toe te voeren.Bij tappen maken we meestal gebruik van 3 stuks:bij de eerste tap zijn de tanden tot op ongeveer 1/3 tot de helft van de lengtebijgeslepen. Hier worden de tanden niet zwaar belast.bij de tweede tap zijn ook tanden bijgeslepen, maar over een kortere afstand.bij de derde tap is alleen de onderste rij tanden bijgeslepen.

Natuurlijk hebben we zoals bij het draadsnijden een instrument nodig om de tap in opspannen, namelijk een "wringijzer".

aansnijding

Page 24: Gereedschappen gebruiken en_onderhouden_lk[1]

24

Gemaakt door Van Goethem D. PTI –EekloPCVO-Meetjesland

4.6.6.2 Tappen van fijne draadEen stel tappen voor fijne draad, vb. Gasdraad of fijne metrische draad, bestaatslechts uit 2 tappen.

4.6.6.3 Opmeten van een onbekende schroefdraadVoordat je een draad gaat tappen,moet je weten welke schroefdraad erin komt.Een onbekende draadsoort,kun je opmeten met een draadmeter.Op elke tong staat vermeld:- de soort schroefdraad- de spoed in mm of het aantal gangen per inch (")

4.6.6.4 Hoe gaan we tewerk bij het tappen?De opbouw van tappen is echter vrij eenvoudig, maar we gaan het eventjes aanhalendat je zeker en vast geen slechte methode zou aanleren.De methode voor het tappen bestaat uit:Gat boren, diameter voor het te boren in een schroefdraadtabel. (deze wordtlater nog aangehaald)Werkstuk in de bankschroef plaatsen en de boring alvorens inoliën.Het wringijzer stevig op het spangedeelte van de tap plaatsen. Gebruik steedseen passend wringijzer, de grootte in verhouding tot de tap.De tap haaks op het werkstuk plaatsen.De tap onder lichte druk in het werkstuk draaien.De juiste volgorde van de tappen gebruiken en steeds snijolie gebruiken.Na het tappen de eventuele achtergelaten spanen verwijderen. (bv. Perslucht)

4.6.6.5 Voor een juist gebruikZorg ervoor dat het tapgat op de juiste maat is voorgeboord. (tabel)Stel de tap haaks op t.o.v. het werkstukSmeer bij het tappen van staal met speciale snijolie of raapolieTijdens het tappen moet je regelmatig terugdraaien om de spanen te brekenBij het tappen van blinde gaten moet je regelmatig de tap terughalen om despanen te lossen.Bij het tappen van blinde gaten moet je ook opletten dat je de tap niet te verdoordraait, deze kan breken.Voor moeilijk bereikbare plaatsen kan je beter een tapverlengstuk gebruiken.

4.6.6.6 Voor de zuinigheidZorg ervoor dat je een juist wringijzer gebruik bij de juiste tap.Oefen steeds met 2 handen een gelijkmatige kracht uit op beide armen vanhet wringijzer, zodat de tap niet éénzijdig wordt belast.Loop nooit van je werkstuk weg als er nog een tap insteekt, vooral nietwanneer er een wringijzer op staat. Als iemand er per ongeluk tegen stoot, isde tap gebroken.Laat nooit de tap met het wringijzer op de grond vallen, deze zal breken;

4.6.7 Machinaal verspanende gereedschappen:

4.6.7.1 InleidingOm verschillende vormen aan je werkstuk verschillende soorten draaibeitels ( zie lesgrondbeginselen van het verspanen)

Page 25: Gereedschappen gebruiken en_onderhouden_lk[1]

25

Gemaakt door Van Goethem D. PTI –EekloPCVO-Meetjesland

4.6.7.2 De draaibeitelsDraaibeitels kunnen gemaakt zijn van snelstaal, hardmetaal, keramischmateriaal of diamant.Snelstaal (aangeduid als HSS of HS) is in de handel in de vorm van staafjesverkrijgbaar. Deze staafjes zijn vierkant of rechthoekig .

Deze staafjes kunnen zonder meer in de beitelhouder van de draaibank wordengeplaatst of met behulp van een houder worden vastgezet. De benaming is danuiteraard een "beitelhouder".

Voor het doel, de soorten en hun beschrijving wordt er verwezen naar de cursus MTB oppagina 125 voor de gedetailleerde les over grondbeginselen van het verspanen alsook naarde cursus PVTV op pagina 149.

4.6.7.3 Het ril- en karteltoestelVoor het doel, de soorten en hun beschrijving wordt erverwezen naar de cursus PVTV op pagina 201 voor degedetailleerde les over rillen en kartelen.

4.6.7.4 De frezenVoor het doel, de soorten en hun beschrijving wordt er verwezen naar de cursus PVTV oppagina 99 voor de gedetailleerde les over de soorten frezen.