Gemeentefinanciën

Raadsledencongres Eindhoven, 19 januari 2008Gijs Oskam, VNG/Gemeentefinanciën

Programma

• Inkomstenbronnen van gemeenten– Eigen inkomsten– Gemeentefonds– Specifieke uitkeringen

• Financieel beheer bij gemeenten– Programmabegroting – Planning & controlcyclus– Verordeningen– Accountantscontrole

• Enkele overige punten

Deel I

Inkomstenbronnen van gemeenten

Gemeentelijke inkomsten

Drie inkomstenbronnen

• Eigen inkomsten• Algemene uitkering uit het gemeentefonds• Specifieke uitkeringen

Inkomstenbronnen gemeenten 2007

miljarden euro's

14,8

11,96,8

13,6

Algemene uitkering Specifieke uitkeringen

Belastingen en heffingen Overige eigen inkomsten

Gemeentelijke belastingen

• Gesloten systeem: alleen heffing mogelijk als opgenomen in Gemeentewet of andere wet.

• Niet gekoppeld aan tegenprestatie• Belangrijkste belasting is onroerende zaakbelasting• Daarnaast toeristenbelasting, parkeerbelasting,

hondenbelasting e.a.

Opbrengst gemeentelijke belastingen 2005-2007 (mln euro)

2005 2006 2007 2007%

Onroerende zaakbelastingen 3.489 2.563 2.635 78,2

Parkeerbelasting 403 416 445 13,2

Toeristenbelasting 112 110 113 3,4

Hondenbelasting 50 53 54 1,6

Overige belastingen 108 121 122 3,6

Totaal belastingen 4.162 3.386 3.369 100,0

Gemeentelijke rechten

• Gekoppeld aan tegenprestatie• Opbrengsten mogen alleen gebruikt worden voor het

doel waarvoor ze worden geheven• Tarieven mogen niet hoger zijn dan kostendekkend• Belangrijkste zijn rioolrechten, afvalstoffenheffing en

reinigingsrechten, grafrechten• Andere voorbeelden bouwleges, secretarieleges

(paspoorten, rijbewijzen, vergunningen)

Opbrengst gemeentelijke heffingen en rechten 2005-2007 (mln euro)

2005 2006 2007 Ned.%

Afvalstoffenheffing 1.634 1.652 1.685 50,0

Rioolrechten 923 997 1.093 31,8

Bouwleges 379 406 438 12,7

Secretarieleges 198 206 224 6,5

Totaal heffingen en rechten 3.134 3.260 3.440 100,0

Overige eigen inkomsten

• Inkomsten uit voorzieningen (prijzen)

(musea, sportaccommodaties, kampeerterreinen)• Inkomsten uit aandeelhouderschap nutsbedrijven• Inkomsten uit bezittingen en eigen vermogen

(huurpacht, interest, dividend)

Overige eigen inkomsten zijn onregelmatig verdeeld

over gemeenten en kunnen per jaar sterk variëren

Algemene uitkering gemeentefonds

• Uitkering van het Rijk aan het gemeentefonds• Gemeentefonds beheerd door Minister van Financiën

en Minister van BZK• Besteding algemene uitkering niet gekoppeld aan

bepaald doel (ongeoormerkt geld)• Groei gemeentefonds is gekoppeld aan groei

rijksuitgaven (gelijk trap, en gelijk trap af)

Groeipercentage gemeentefondsStand mei- of junicirculaire

-1

0

1

2

3

4

5

6

7

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

jun-04 mei-05 mei-06 jun-07

Verdeling gemeentefonds

• UItgangspunt: gemeenten kunnen bij gelijke tarieven een gelijkwaardig voorzieningenniveau bieden

• Globaal en kostengeoriënteerd:– Wat zijn de objectieve kosten?– Welke mogelijkheden heeft gemeente om eigen

inkomsten te genereren?• Drie speerpunten: centrumfunctie, sociale structuur en

eigen belastingcapaciteit• Verdeling via objectieve maatstaven• Score van elke gemeente op www.minbzk.nl

Verdeelmaatstaven gemeentefonds

• OZB (negatieve maatstaf)• Inwoners• Woonruimten• Huishoudens laag inkomen• Bijstandsontvangers• Uitkeringsontvangers• Minderheden• Jongeren • Ouderen• Lokaal klantenpotentieel• Regionaal klantenpotentieel• Leerlingen onderwijs

• Oppervlakte land• Oppervlakte binnenwater• Oppervlakte buitenwater• Oppervlakte bebouwing• Oeverlengte• Omgevingsadressendichtheid• Bodemgesteldheid• Historische kern• Lengte historisch water• Waddeneilanden• Herindeling• …….. en nog veel meer

Algemene uitkering per inwoner 2007

• Goirle € 650 • Oegstgeest € 621 • Roermond € 965• Someren € 665• Terneuzen € 886• Tholen € 803 • Werkendam € 628• Westland € 689• Rotterdam € 1.585• Sint-Oedenrode € 657• Nederland € 896

Specifieke uitkeringen (1)

• Ingesteld bij wet• Rijk bepaalt omvang én besteding (geoormerkt geld)

Wanneer?• Als bekostiging via de eigen inkomsten niet mogelijk is• Wanneer kosten ongelijkmatig over gemeenten zijn

verdeeld (bekostiging via gemeentefonds niet mogelijk)• Indien kosten ongelijkmatig in de tijd verdeeld zijn

Specifieke uitkeringen (2)

Grootste specifieke uitkeringen voor gemeenten• Algemene bijstand• Sociale werkvoorziening• Personeelskosten primair openbaar onderwijs• Exploitatie openbaar vervoer• Stedelijke vernieuwing• Materiële kosten primair openbaar onderwijs• Gemeentelijk onderwijsachterstandenbeleid

Specifieke uitkeringen (3)

• Laatste decennia drastische vermindering aantal specifieke uitkeringen

• In 1985 ruim 400 specifieke uitkeringen, in 2005 100 • Commissie Brinkman: verdere vermindering aantal

specifieke uitkeringen tot maximaal 25 en 12 grote gebundelde uitkeringen

• Ook vereenvoudiging verantwoordingsinformatie: single audit en single information

Specifieke uitkeringen (4)

• Single information: informatievraag Rijk sluit aan bij informatie gemeenterekening

• Single audit: Rijk steunt op accountantscontrole van gemeenterekening

• Start gemaakt in 2006, vele uitkeringen volgen later• Verplichting: bijlage bij gemeentelijke jaar-rekening

met financiële en niet-financiële verantwoordings-informatie

Deel II

Financieel beheer

Voorbeeld planning en control-cyclus

Programma-begroting

Bestuurs-rapportage 1

Programma-rekening

Bestuurs-rapportage 2

Kadernota

BBV en programma’s

• Regels begroting en jaarrekening vastgelegd in Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV)

• Begroting moet sluiten• Begroting is verdeeld in een aantal programma’s• Andere onderdelen begroting: verplichte paragrafen en

uiteenzetting financiële positie • Vaststelling vóór 15 november t-1• Hoe is de rolverdeling tussen raad en college?

Reserves en voorzieningen

• Reserves, enkele aspecten:– Bufferfunctie, weerstandsvermogen– Dikwijls vastgelegd in steen/bezittingen– Onderscheid dekken en financieren– Onderscheid incidenteel en structureel

• Voorzieningen, enkele aspecten:– Opvangen kosten van toekomstige verplichtingen– Fiscaal aspect: egalisatie van bijv. rioolrecht

Wat vinden we terug in een programma: 3 (4) W-vragen

• Per (deel)programma drie vragen (de W-vragen):1. Wat willen we bereiken?2. Wat gaan we daarvoor doen?3. Wat mag het kosten?

• Praktijk: vaak een extra vraag tussen 1 en 2 Wanneer zijn we tevreden?

• Invullen van de W-vragen is belangrijk onderdeel kaderstellende rol van de raad

• College heeft eigen begroting: de productenraming • Organisatie heeft eigen begroting: beheersbegroting

Verplichte paragrafen

• Vormen een dwarsdoorsnede van de programma’s • Geven gemeenteraad inzicht in beheersmatige aspecten• Zeven verplichte paragrafen:

1. Lokale heffingen (welke worden geheven en ontwikkeling)

2. Weerstandsvermogen (opvangen financiële risico’s)

3. Onderhoud kapitaalgoederen (wegen, riolering, gebouwen, etc.)

4. Financiering (financieringsbehoefte, leningen)

5. Bedrijfsvoering (personeelsbeleid, inkoop, aanbesteding)

6. Verbonden partijen (samenwerkingsverbanden)

7. Grondbeleid

• Vrijwillig meer paragrafen mogelijk (bijv. subsidies)

Verordeningen (1)

• Raad heeft bevoegdheid tot vaststellen van verordeningen, zoals de algemene plaatselijke verordening

• Op het terrein van financieel beheer zijn er vier belangrijke verordeningen

• Intern gericht op verhouding tussen raad – college: wat laat raad aan college en wat niet?

• Van invloed op vorm en inhoud begrotingsproces • Alle vier gebaseerd op Gemeentewet

Verordeningen (2)

• Artikel 212: raad stelt verordening vast over financiële beleid en beheer en de financiële organisatie (fianciële verordening)

• Artikel 213: raad stelt verordening vast over de controle op financiële beleid en beheer en de financiële organisatie (controle verordening)

• Artikel 213a: college is verplicht tot regulier onderzoek naar doelmatigheid en doeltreffendheid van zijn bestuur.

• Verordening op de rekenkamer(functie): de gemeente beschikt over een rekenkamer of rekenkamer-functie

Jaarrekening

• Tegenhanger van de begroting is de jaarrekening: geen W-, maar H-vragen:– Heeft de gemeente bereikt…– Heeft de gemeente gedaan…– Heeft het gekost…

• Zelfde opzet als programmabegroting• Vaststellen vóór 15 juli t+1

Accountantscontrole jaarrekening

• Geregeld in de gemeentewet• Gemeenteraad is opdrachtgever: accountant

ondersteunt raad in controlerende taak• Instrument ter controle van het college• Raad kan controle door de accountant verder

aanscherpen:– Kost geld– Wordt weinig gebruik van gemaakt

Wat verklaart de accountant?

In het bedrijfsleven• De jaarrekening geeft een getrouw (eerlijk) beeld

Bij de gemeente• De jaarrekening geeft een getrouw (eerlijk) beeld • De financiële beheershandelingen in de

jaarrekening zijn volgens de regels (rechtmatig) tot stand gekomen (ingang 2004 of 2005)

Deel III

Enkele overige punten

Vereniging van Nederlandse Gemeenten

• De VNG is er ook voor de raadsleden!• Informatiecentrum (documentatie opvragen, vragen

stellen)• Cursussen, workshops, congressen• Emailservice actuele ontwikkeling per beleidsterrein• www.vng.nl

Enkele nuttige internetsites

• vng.nl • watdoetjegemeente.nl• actieprogrammalokaalbestuur.nl• finveen.nl• wozinformatie.nl• minbzk.nl• commissiebbv.nl• overheid.nl