1

Geluid opnemen en bewerken

• Geluidregistratie: CoolEdit(CTWave, Cubase, Cakewalk …)

Masteren

• Geluidanalyse: PRAAT

PRAAT : Cool Edit

• Cool Edit is met name geschikt om goede opnames te maken en deze te masteren

• PRAAT is met name geschikt om fonetisch onderzoek mee uit te voeren

Cool Edit Pro

Cool Edit Pro

• Cool Edit Pro is een complete multitrackdigital audio recorder plus editor en mixervoor Windows

2

Geluid Genereren

Via generate menu

3

PRAATgeschikter

Muziek OpnemenSporen worden gemixt naar twee sporen

Cubase geschikter

4

Masteren

Cool Edit zeer geschikt voor het bewerken van

afgemixte songs

Vergeet het maar, mastering is geen wonder-middel en kan niet alles recht maken wat kromis. De basis -de eindmix van de studio dus-moet goed zijn

We’ll fix it in the master

Masteren

• Vaak wordt de tape van een eindmix de mastertape genoemd

• Eigenlijk betreft het hier de pre-master die nog gemasterd moet worden voordat een glasmaster wordt gemaakt waarvan de CD wordt “geperst”

• Wat is masteren?

Masteren

• Weghalen van brommen, hiss, noise, tikken, ploppen, kraken; inkorten

Masteren

• Weghalen van brommen, hiss, noise, tikken, ploppen, kraken; inkorten

• Klankniveau, dynamiek songs op elkaar afstemmen normalizen/EQ

Masteren

• Weghalen van brommen, hiss, noise, tikken, ploppen, kraken; inkorten

• Klankniveau, dynamiek songs op elkaar afstemmen normalizen/EQ

• Maximizen exiter(opfrisser)/limiter/compressor/stereo imager

5

Masteren

• Weghalen van brommen, hiss, noise, tikken, ploppen, kraken; inkorten

• Klankniveau, dynamiek songs op elkaar afstemmen normalizen/EQ/limiter/compressor

• Exiten exiter(opfrisser)/limiter/compressor/stereo imager

Tempo album bepalen (editen)lengte pauzes of geen pauzes/PQ-codes

fade-in/fade-out/volgorde

vb. Abbey Road - Beatles (1969)

CoolEdit biedt onder Transform: Noise reduction mogelijkheden om clicks, hiss, noise, etc. te elimineren/reduceren.

Alternatief: selecteren en knippen

Krassen elimineren

• In CoolEdit zit een zg. ‘click eliminator’ diekrassen op vinyl geluidsdragers herkent enelimineert

• originele opname

• bewerkte opname

Krassen elimineren

• De ‘click eliminator’ kan een ‘krastik’ onderscheiden van een percussietik

• originele opname

• bewerkte opname

6

Voorbeelden van fouten die per ongeluk de master engineer zijn ontgaan

• Earl Hines - St. James Infirmary• jaren 50-opname; nog geen master mogelijkheden

• bewerkt:

• Beatles (1969) - Polythene Pam• had moeten zijn:

normalizing

Equalisatie (EQ)

• De afstelling van een frequentieweergave in een audiosignaal om de gewenste klank te krijgen

• Een equalizer kan bepaalde frequenties afsnijden of opwaarderen.

• Dit gebeurt met behulp van filters

Meeste informatie zit in de transities

Gefilterde spraak

• boer buur bier compleet signaal

• roos reus race gefilterd signaal• bos bes bas (beneden 1k)

• lap lak lat• las laf lag

Alle informatie over de plaats van articulatie valt weg

7

Parametrische Equalisatie (EQ) Parametrische Equalisatie (EQ)

Parametrische Equalisatie (EQ) Parametrische Equalisatie (EQ)

Parametrische Equalisatie (EQ)

ZonderEQ

Met EQ

40.000 HeadmenTraffic (1968)

Maximizing

• Maximizers zorgen ervoor dat het geluid zo hard en zo goed mogelijk wordt

• Compressor-Limiter

• Exiter (sonic maximizer)

• Stereo imager

8

Limiters & Compressors

• Limiter = multi-band compressor

• verdeelt muziek onder in frequentiegebieden, een soort clustering van gelijke toonhoogtes

• NB. Bij goedkope apparaten loop je het risico dat bepaalde toonhoogtes verdwijnen met als gevolg een “gat” in het stereobeeld

Limiters & Compressors

• Brick Wall Limiter laat niets door

• Compressor-Limiter geeft je de mogelijkheid bepaalde frequentiegebieden te bewerken en andere ongemoeid te laten

• Met behulp van de compressor-limiter enexiters en stereo imagers kan de engineerbijvoorbeeld het laag ongemoeid laten en het middengebied verbreden

• vaak nodig in hard-rock opnames

Limiters & Compressors Exiters & Enhancers

• Exiter (sonic maximizer) frist het geluid op

• Exiters voegen extra harmonischen toe• kan gevaarlijk zijn; soms teveel hoog• galm wordt vaak extra versterkt

• Stereo imagers (enhancers) verbreden het stereobeeld

• leidt tot een voller, robuuster geluid

premaster

foutemaster

Afwerking

• Tot slot moet de volgorde van de songs bepaald worden

• Fades moeten worden gemaakt

• De CD moet ge-PQd worden

Fade-out

• Geleidelijk afnemen van een signaal tot 0 dB.

• Fade-in: geleidelijk toenemen van een signaal vanaf 0 dB.

In CoolEdit via Transform: Amplify: Fade-out/Fade-in

9

PQ

• PQ staat niet voor een afkorting

• PQRST zijn extra sporen op een CD waar codes worden vastgelegd voor video en geluid

• P en Q zijn de tracks waar informatie ligt opgeslagen over begin- en eindpunten van de songs op de CD om programmering mogelijk te maken

Glasmaster

• Van de master wordt een glasmaster gemaakt

• Een CD-fabriek doet niets anders dan 1 op 1 kopieën maken van de glasmaster

Remastered

• Free - All Right Now (1970)

• Free (remaster Bob Clearmountain 1991)PRAAT

PRAATwww.fon.hum.uva.nl/praat/

• PRAAT is een computerprogramma om fonetisch onderzoek mee te doen

• Analyse, Synthese en Manipulatie van geluid• Spectrogrammen, Oscillogrammen

– Paul Boersma & David Weenink

Fonetisch Instituut UvA Amsterdam

PRAAT : Cool Edit

• Cool Edit is met name geschikt om goede opnames te maken en deze te bewerken

• PRAAT is met name geschikt om fonetisch onderzoek mee uit te voeren

10

PRAAT Het verkrijgen van geluid

3 manieren om geluid in PRAAT te krijgen:

• opnemen (recording)

• laden (reading from disk)• creëren (m.b.v. een formule)

1. Geluid Opnemen

via microfoon of audio-CD

1. Geluid Opnemen

via microfoon of audio-CD

1. Geluid Opnemen

via microfoon of audio-CD

NB. Denk aan jeWindows Recording Control instelling

2. Geluid Laden

vanuit file (bijv. .Wav-file)

Is een file langer dan een minuut, kies dan ‘open long sound file’. Je bekijktof beluistert dan steedsgedeeltes van 60 sec.

11

3. Geluid Creëren

m.b.v. een formule

Geluid Afspelen, Editen e.d.

Links: list of objects

Rechts: wat je met het geluid doen kan

Geluid Afspelen, Editen e.d. Manipulatie

1. Manipulatie van PitchReduceer het aantal dots d.m.v. ‘stylize pitch (2 st)’ in het ‘pitch’ menu

12

2. Manipulatie van duur 3. Manipulatie van intensiteit

• Creëer Intensity Tier via ‘To Intensity’ vanuit de ‘list of objects’

• Klik op ‘to intensity tier’ en op ‘edit’ (de punten geven de relatieve intensiteit weer in dB)

• Verander de positie van de punten• Selecteer ‘sound’ en ‘intensity tier’ (met Ctrl) en

klik op ‘multiply’• Je kunt nu het gemanipuleerde

intensiteitspatroon afspelen en opslaan

3. Manipulatie van intensiteit Hersynthese

• Een gemanipuleerd geluid kun je in de ‘list of objects’ opnemen als sound via ‘file’ en ‘publish resynthesis’ (oudere versies: ‘Get Resynthesis’ (Sound Editor))

• m.b.v. ‘Draw’ in het Praat Objects Scherm kunje in het ‘Praat Picture’ scherm een afbeelding maken van een oscillogram van het geluid

Geluid en Beeld Opslaan

• Een geluid kun je wegschrijven als sound file (bijvoorbeeld ‘write to WAV file’)

• Andere formats: AIFC, NeXT/Sun, NIST

• Alle plaatjes uit het ‘Praat Picture’ scherm kunje als file opslaan en bijvoorbeeld in Word of PowerPoint invoeren

Printen van een Plaatje

• selecteer een sound in de ‘list of objects’

• kies ‘to spectrum’: een spectrum objectverschijnt in de ‘list of objects’

• bekijk het spectrum via ‘edit’ of maak er een plaatje van in het ‘Praat Picture’ scherm via ‘draw’

• Je kunt het plaatje nu printen via ‘print’ in hetfile menu van het ‘Praat Picture’ scherm

13

Printen van een Spectrogram

• selecteer een sound in de ‘list of objects’

• kies ‘edit’: sound editor scherm verschijnt met spectrogram

• creëer een spectrogram object in de ‘list of objects’: ‘extract visible spectrogram’ in file menu

• alternatief: via ’spectrum’ en ‘to spectrogram’

Pictures in PRAATJe kunt ook via ‘spectrum’ eenspectrogram makenvan het geluid.

Via ‘draw’ kun je ditspectrogramuittekenen in het PraatPicture scherm enprinten of opslaan alsfile via ‘file’ (write topraat picture file)

Pictures in PRAATVia het file menu in het‘Praat Picture’ schermkun je ook ‘copy to clipboard’ kiezen.

Op die manier kun je een plaatje direct weer inlezen in een Word document

Analyses in PRAAT

Pitch Analyse

• selecteer een sound in de ‘list of objects’

• kies ‘edit’: sound editor scherm verschijnt meteen spectro-gram met hetpitch contour in blauw

Zo niet, kies

‘show pitch’ inhet view menu

Pitch Analyse

• Via ‘get pitch’ in het query menu krijg je informatie over de pitch op de positie van de

cursor

Verder kun je indit menu bijv. de max. pitch en de min. pitchaflezen

14

Pitch als apart object

• Via ‘extract visible pitch’ in het file menu kun jede pitch als apart object opnemen in de ‘list of objects’

• Net als bij het spectrogram is het ook hier mogelijk omvia de selectie van een sound in de ‘list of objects’ directeen pitch object te creëren via ‘periodicity’ menu en ‘sound: to pitch’

• Via het write menu kan een pitch file weggeschreven en via het read menu weer ingelezen worden

• Via ‘draw’ kun je een plaatje maken van de pitch contour

Formant Analyse

• selecteer een sound in de ‘list of objects’

• kies ‘edit’: sound editor scherm verschijnt meteen spectro-gram met deformantenin rood

Zo niet, kies

‘show formantcontour’ inhet view menu

Formant Contour als apart object

• Via ‘extract visible formant contour’ in het file menu kun je het formant contour als apart objectopnemen in de ‘list of objects’

• Of weer via de selectie van een sound in de ‘list of objects’, ‘formants and LPC’ menu en ‘sound: toformant (burg)’

Intensiteit Analyse

• selecteer een sound in de ‘list of objects’

• kies ‘edit’: sound editor scherm verschijnt metde intensiteit

in geel

Zo niet, kies

‘show intensity’onder view

Intensiteit als apart object

• Via ‘extract visible intensity contour’ in het file menu kun je het intensity contour als apart objectopnemen in de ‘list of objects’

• Of weer direct via de selectie van een sound in de ‘list of objects’ en het ‘to intensity’ menu

Annotatie

15

Annotatie

• selecteer sound en kies ‘sound toTextGrid’ viahet Label & Segment submenu

• je creëert nu een lege TextGrid die even lang is als desoundfile

• geef de grid tiers namen door ‘Mary John bell’ bijv. te veranderen in ‘words syllables phonemes’ of ‘words phones’

• je kunt kiezen tussen interval tiers en point tiers

TextGrid Editor

• selecteer zowel sound object als TextGrid object en selecteer‘edit’ om te

annoteren:grenzen tekst, etc.

TextGrid Editor

• save the Text file d.m.v. ‘Write to Text file’vanuit je ‘list of objects’ scherm

TextGrid Editor

• Je kunt de gelabelde intervallen extraheren in de ‘list of objects’ door zowel ‘sound’ als‘textgrid’ te selecteren en ‘extract all intervals’ aan te klikken

Script

• Een script is een lijst procedures in PRAAT dieje op meerdere files kunt toepassen (vgl. macro), zodat je niet alle handelingen weer per file hoeft uit te voeren

• Erg handig hierbij is de History functie: het programma onthoudt de handelingen die je uitgevoerd hebt

Script

NB Denk aan hoofdletters

Kies ‘run’

PRAAT kan ook dehandelingen die je uitvoert onthouden: Kies‘Paste history’ in ‘Edit’