Geheugen en Dementie

Christine Van Broeckhoven

Neurodegeneratieve Hersenziekten Groep

Departement Moleculaire Genetica VIB

&Laboratorium voor Neurogenetica

Instituut Born-Bunge (IBB)& Universiteit van Antwerpen

OVERZICHT

• Vergrijzing– Demografische gegevens

• Hersenen• Geheugen en Dementie

– Alzheimer dementie• Erfelijkheid

– Gevoeligheidsgenen– Foute genen

• Ziekteproces

DEMOGRAFISCHE GEGEVENS

• Bevolking veroudert– Daling van de sterfte en toename van de

levensverwachting met 8 jaar van 2000 tot 2060: 85,3 (mannen) en 90,9 (vrouwen).

– Stagnatie van het aantal geboortes. Gemiddeld aantal kinderen per vrouw 1,77.

• Oudere bevolking– Toename in het aantal “ouderen”: 65-

plussers van 17% in 2000 tot 26% in 2060.– De gemiddelde leeftijd van de bevolking

neemt toe.Bron: Federaal Planbureau Bevolkingsvooruitzichten 2007-2060

DementiesDementies

Leeftijd(jaren)

Prevalentie van dementie in

West Europa (%)

60–64 0.9 ± 0.1

65–69 1.5 ± 0.2

70–74 3.6 ± 0.2

75–79 6.0 ± 0.2

80–84 12.2 ± 0.8

≥85 24.8 ± 1.0

OuderdomsziekteWereldwijd in 2010:

35,6 miljoen dementiepatiënten

ADI World Alzheimer Report 2009

Toename in levensverwachting

Aantal mensen met dementie verdubbelt elke 20 jaar!

65,7 miljoen in 2030

115,4 miljoen in 2050

België: 95+ groep: 1 op 2 vrouwen en 1 op 3 mannen met Alzheimer dementie (EuroCoDe studie)

Dementie: Ziekte van de 21ste Eeuw

• 19de eeuw infectieziekten

• 20ste eeuw cardiovasculaire ziekten en kankers

• 21ste eeuw neurodegeneratieve ziekten

• In de groep van 60+, is de geschatte totale ziektelast uitgedrukt in het aantal jaren leven met de ziekte:– dementie (11.2 %)– beroerte (9.5 %)– spierziekten (8.9 %)– alle vormen van kanker (2.4 %)

Bekende Personen met Dementie

Margaret Thatcher

Ronald Reagan

Hugo Claus

“Ik voel me alsof het drie, vier uur ’s nachts is en ik op een plek ben die ik helemaal niet ken, waar ik nog nooit geweest ben. En dat beangstigt me.”

4 mei 2007

HET MENS BREIN

• Weke grijze massa onder ons schedeldak• Weegt ~ 1,5 kilogram• Vertegenwoordigt ~2% van ons gewicht• Gebruikt ~20 – 25% van onze energie• Opgebouwd uit 100 miljard cellen (100 x

109)

• Per cel meer dan 10 000 verbindingen (10 x 103)

• Vormt een netwerk van 1 biljard verbindingen (1 x 1015)

HERSENEN

Hersenschors bevat de cognitieve functies van de mens, zoals denken, redeneren, geloven, plannen, sociaal en politiek bewustzijn, taal, spreken,….

Architectuur van hersenen

> Hersenschors

(grijze stof)

Hersencel of NeuronOpgebouwd uit 100 miljard cellen (100 x 109)Per cel meer dan 10 000 verbindingen (10 x 103)Vormt een netwerk van 1 biljard verbindingen (1 x 1015)Een hersencel is de functionele eenheid van onze hersenen

Een netwerk van hersencellen die samen onze biologische harde schijf voorstellen.

Dendrieten

Axon

Elektrische prikkel

Signaalstof

SpleetReceptor

Geheugen wordt opgeslagen in een netwerk van hersencellen.

Informatie wordt doorgegeven tussen cellen door een signaalstof.

INFORMATIE NETWERK

GEHEUGEN EN VEROUDERING

Iedereen krijgt problemen met het geheugen bij het ouder worden!

• Normaal verouderen– Milde vergeetachtigheid

•Verlies van contact tussen hersencellen.

•Het informatienetwerk zit losser!• Pathologisch verouderen

– Dementie•Verlies van hersencellen.•Gaten in het informatienetwerk!

DEMENTIE

Dementie betekent in het Latijn letterlijk ontgeesting, ontdaan zijn van geest.

Dementie is een geestesziekte.Dementie wordt gekenmerkt door

een geleidelijke achteruitgang van het verstandelijk functioneren.

Dementie bestaat uit meerdere stoornissen maar het geheugenverlies staat centraal.

SOORTEN DEMENTIE

Dementie is een verzamelnaam, er zijn meer dan 60 soorten oorzaken.

De belangrijkste oorzaken zijn:Ziekte van AlzheimerVasculaire dementie of beroerteFrontaalkwab dementie Dementie met Lewy inclusies

Samen verklaren ze 90 % van de dementies.

ZIEKTE VAN ALZHEIMER

De ziekte is genoemd naar de Duitse neuropsychiater Alois Alzheimer

(1864 – 1915)

Hij beschreef in 1906 als eerste de kenmerkende hersenletsels in de hersenen van een 51-jarige vrouw.

Auguste D.

ALZHEIMER DIAGNOSE

Klinisch en biochemische onderzoek•Uitgebreid lichamelijk onderzoek en

bevraging van patiënt en familieleden.•Bloed en hersenvocht analyses

Geheugentesten•Voornamelijk het korte

(werk)geheugenHersenscan (CT, MRI)

•Verlies van hersencellenVervolgonderzoek is nodig om na te gaan of er een evolutie is naar erger.

HERSENLETSELS

Onderzoek van de hersenen van de patiënt na overlijden:

Verlies van hersencellen

Eiwitklonters

plakken – amyloïde Aßkluwen – taubloedvaten - Aß amyloïde

Hersengebiedengeheugen en cognitie (hippocampus)

KRIMPEND BREIN

Gezonde persoon Alzheimer patiënt

ONTSTAAN VAN DE ZIEKTE

Doorstromen van informatie tussen hersencellen wordt bemoeilijkt of gaat verloren.

ERFELIJKHEID EN DEMENTIE

• Erfelijkheid draagt bij tot het risico op dementie > biologische erfenis (DNA).

• Het erfelijk profiel van elk individu wordt bepaald door meerdere factoren, erfelijk en omgeving.

• Je levensstijl, je omgeving, je gedrag en tal van andere niet-biologische elementen beïnvloeden je erfelijk profiel. – Geheugen, hersencellen, veroudering,…

HET ZIT IN DE FAMILIEDementie komt vaker voor in families • Ongeveer de helft van de

dementiepatiënten heeft nog een ander familielid met dementie.

• Bij identieke tweelingen komt dementie in beiden voor in 8 op 10 tweelingen.

Verhoogd familiaal risico• Als je familieleden hebt met de ziekte

verhoogt je eigen risico.• Maar het is niet omdat je een zieke vader

of moeder, tante of oom, zus of broer hebt, dat je onvermijdelijk dement wordt.

Biologische Erfenis

ERFELIJKE DEMENTIE

• Bij jonge Alzheimer patiënten ziet men vaker nog andere patiënten in de familie.

• Eerste symptomen van geheugenverlies treden op voor de leeftijd van 60 jaar.

• Jonge dementie < 1% van de patiënten.• Vaak wordt de ziekte doorgegeven in een

familie van generatie tot generatie.• Dragers worden ziek met een sneller

verloop van de ziekte door de aanwezigheid van meer hersenletsels.

BELGISCHE FAMILIES

AD/A

AD/B

ERFELIJK RISICOPROFIELIn oudere Alzheimer patiënten wordt het

risico veroorzaakt door een samenspel van erfelijke en omgevingsfactoren.

Sommige factoren tellen op en verhogen je risico, anderen tellen af en verlagen je risico, andere versterken of verzwakken je risico > rekensom

Aantal risicofactoren in iemands biologische erfenis is nog onbekend.

= spelden in een hooiberg!

Ziekteproces

eiwit fout eiwit

Risicoprofiel of

Mutatie

Samenklonteren/aggregatie

neerslaan

Amyloïde βplakken

Tau kluwen

celdood

Afsterven/Neurodegeneratie

ANTWERPSE ONDERZOEKERSMarc CrutsSamir Kumar-Singh

Jessie TheunsKristel Sleegers

Julie Van der ZeeIlse GijselinckNathalie Brouwers

Karen NuytemansHans WilsKarolien BettensSandra PeresonGernot KleinbergerBram MeeusTim Van LangenhoveDavid Crosiers

Marleen Van den BroeckEllen CorsmitIvy CuijtHelen Van MiegroetGeert JorisGitha MaesJolien BrysEllen ElinckAna Gil MontoyaJamila Ben Azziz

Karin PeetersMaria Mattheijssens

Christine Van Broeckhoven

DEELNAME ONDERZOEK

Wie komt in aanmerking voor deelname?

Patiënten, familieleden en vrijwilligers

Wat wordt er verwacht van de deelnemers?

Een ondertekend toestemmingsformulierEen stamboom van de familie (wordt opgesteld samen met de onderzoeksverpleegkundige)Informatie over de eigen ziektegeschiedenisEen bloedafname

Paperback

Omslag Jan HendrickxFoto Frank Toussaint

Rubriek biografieën

Oktober 2006

Genomineerd voor de prijs voor het beste non-fictie boek 2006

www.abnamro.be