Gecijferd Bewustzijn - nieuw materiaal

3Inhoud

Inhoud

Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

1. Rekenen-wiskundevoorkleuters . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 1 .1 Hetbelangvanvoorbereidendrekenen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 1 .2 Eenstevigebasisingroep1-2vooreengoederekenstartingroep3 . . . . . . . . 8 1 .3 DerekenwiskundigedomeinenindeWerkmapGecijferdbewustzijn . . . . . . . . 8 1 .3 .1 Domeinen,doelenenleerlijnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 1 .3 .2 Doelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 1 .4 DomeinGetalbegrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 1 .4 .1 ToelichtingGetalbegip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 1 .4 .2 DoelenGetalbegrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 1 .5 DomeinMeten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 1 .5 .1 ToelichtingMeten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 1 .5 .2 DoelenMeten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 1 .6 DomeinMeetkunde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 1 .6 .1 ToelichtingMeetkunde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 1 .6 .2 DoelenMeetkunde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 1 .7 Cijferkennisengecijferdbewustzijnversterkenelkaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 1 .7 .1 Betekenisvolleactiviteitenrondcijfers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 1 .7 .2 Aanbiedenvaneennieuwcijfer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 1 .7 .3 (Spontaan)cijfersschrijven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 1 .7 .4 Hetcijferboek/telboek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 1 .7 .5 Eengecijferdeomgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 1 .8 Taalenrekenen,eenonafscheidelijkduo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 1 .8 .1 Denkontwikkelingenrekenwiskundetaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 1 .8 .2 Aandachtspuntenvoordeleerkracht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 1 .8 .3 Gecijferdheidenrekenwoordenschat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 1 .9 Hetbelangvancontextrijkeninteractiefonderwijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 1 .10 Aansluitingvangecijferdbewustzijnbijvisieoponderwijsaankleuters . . . . . 30 1 .11 Verderingroep3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

2. Gecijferdbewustzijnindepraktijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 2 .1 Uitgangspunten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 2 .2 Geheleenkleinegroep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 2 .3 Betekenisvollecontext . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 2 .4 Effectieveinstructie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 2 .5 Hetbelangvaninteractie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 2 .6 Preventievanrekenproblemenenomgaanmet(potentiële)risicoleerlingen . . 37 2 .6 .1 Alertzijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 2 .6 .2 Nietafwachten,maaractieondernemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 2 .6 .3 Instructieaanmogelijkerisicoleerlingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 2 .7 Eenstimulerenderekenomgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

4 Werkmap Gecijferd bewustzijn

2 .8 Bestaande,extraondersteunendematerialen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 2 .8 .1 Handpoppen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 2 .8 .2 Rekenkastje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 2 .8 .3 ICT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 2 .8 .4 Ontwikkelingsmaterialenenrekenspellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 2 .8 .5 Prentenboekenmetrekenkundigevragenenproblemen . . . . . . . . . . . . . 42

3.Planningenorganisatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

3 .1 Aanpakindegroepen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 3 .2 Deaanpakingroep1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 3 .3 Deaanpakineenheterogenegroep1-2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 3 .4 Deaanpakingroep2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 3 .5 Ordeningvandeactiviteiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 3 .6 Opbouwvandeactiviteiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 3 .7 Bijhoudenvanaanbodenvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 3 .8 Peilingvangecijferdheidenlandelijkgenormeerdetoetsen . . . . . . . . . . . . . . . . 49

4. DeActiviteiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

4 .1 Getalbegrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 Omgaanmetdetelrij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 Omgaanmethoeveelheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 Hoeveelhedenengetallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107 4 .2 Meten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .131 Lengte,omtrekenoppervlakte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .131 Inhoud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .151 Gewicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .163 Tijd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .179 Geld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .205 4 .3 Meetkunde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .215 Oriënterenenlokaliseren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .215 Construeren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .241 Opererenmetvormenenfiguren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .265

5. Literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .285

Bijlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .289

Bijlage1: Leerlijngecijferdbewustzijn;activiteitenendoelenperdomein . . . . . .289 Bijlage2 Doelenrekenontwikkelingjongekinderenvan2-7jaar(SLO) . . . . . . . . .297 Bijlage3 Registratie-enplanningsformuliergehelegroep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .309 Bijlage4 Registratie-enplanningsformulierkleinegroep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .329 Bijlage5 VoorbeeldJaarplanningbijWerkmapGecijferdbewustzijn . . . . . . . . . . . .331

5Voorwoord

Voorwoord

Rekenenisnaastlezendebelangrijkstevaardigheiddiekinderenopdebasisschoolleren .Aandachtvoorbeginnendegecijferdheidopschoolisbelangrijk,omdathetleerlingenhandigenflexibelhelptlerenrekenen .Datisdebasisvoorhetaanvankelijkrekenen .Alskinderennietgoedkunnenrekenen,isdatnietalleeneengrotehandicapinhetbasisonderwijs,maarhetisookbepalendvoorhetvervolgonderwijsenvoordemaatschappelijkeredzaamheid .Onderzoektoontaandatrekenproblemenmeteenvroegeaanpakvaaktevoorkomenzijn .

DezeWerkmapGecijferdbewustzijndraagtheelgerichtbijaanhetleggenvaneenstevigfundamentvoorgecijferdheid .Gecijferdbewustzijnwordtindezewerkmapopgevatalskennis,inzichtenvaardighedeninhetomgaanmetgetallenenwiskundigebegrippen,diehetmogelijkmakennatedenkenoverrekensituaties,rekenproblemenenrekenconflictjes .Doorkinderenervaringentelatenopdoenendooractiviteitenmetzeteondernemenophetgebiedvantellenengetalbegrip,metenenmeetkunde,bouwenweaanditfundament .Dekinderenmakenzichdaarvoorinzichtenenvaardighedeneigen,diehenmakentotgecijferdepersonendiebeterinstaatzijndeomringendewereldteordenenenbegrijpen .Omdezeinzichtenenvaardighedentekunnengebruiken,isrekenwiskundetaalessentieel .Indezemapisnadrukkelijkaandachtvoorrekentaalomrekenervaringentekunnenuitdrukkenentebenoemen .

DeWerkmapGecijferdbewustzijngaatuitvandeactueletussendoelenvoorbeginnendegecijferdheidenisopgebouwdronddedriedomeinen:getalbegrip,metenenmeetkunde .Deactiviteitenzijnwaarmogelijkgeordendopmoeilijkheid:vaneenvoudigenaarmoeilijkevaardigheden .Datbetekentdateerstdenadrukwordtgelegdopervaren,begrijpenenherkennen .Vervolgensgaathetominzicht,kennisenvaardighedenactieftoepassen .Doorhetaanbiedenvanbetekenisvollecontexten,interactie,feedbackendoorhetstellenvanvragenwordthetinzichtinrekenproblemenverdieptenkomtdeleerlingtotbegripsvorming .Deactiviteitenrondgecijferdbewustzijnstaannietopzichzelf,maarvoertualtijduitineenbetekenisvollecontext .Deactiviteitensluitenaanbijiederemethodeenkuntueenvoudigaanpassenaanuweigensituatie,zoalseenthemadatcentraalstaat .

SindshetverschijnenvandeWerkmapFonemischbewustzijn,waarmeeleerkrachtengestructureerdendidactischverantwoordkunnenwerkenaanhetfonemischbewustzijnbijkleuters,kreegCPSregelmatigdevraagofervoorrekeneneensoortgelijkemapbestond .DitwashetuitgangspuntvoorhetontwikkelenvandezeWerkmapGecijferdbewustzijn .OndertussenkreegMarianHuizengainverbandmethaarstudieonderwijswetenschappendeopdrachtineigenvakgebiedonderwijs-innovatieteontwikkelen .ZemelddezichbijCPSmetlessenenideeën .Desamenwerkingheeftuiteindelijkdezewerkmapopgeleverd:eenmapmetdoelgerichteactiviteitenvoordehelerekenleerlijnvoorkleuters,diezijnaftestemmenopeenthemaofdeactuelesituatie .Voorgecijferdbewustzijnishetinbeddenineencontextessentieel .Hetgaateromdatgewerktwordtvanuitbetekenisvollesituatieswaarbijkleuterszichietskunnenvoorstellen .IndeWerkmapGecijferdbewustzijnisdecontextueleinbeddingdanookzoveelmogelijktoegevoegdaandeactiviteiten .

DitisdetweededrukvandeWerkmapGecijferdbewustzijn .Indezemapisdeinformatieindehoofdstukken1totenmet3tenopzichtevandeeerstedruk(september2011)openkelepuntengeactualiseerdenuitgebreid .Opverzoekvanveelleerkrachteniseenvoorbeeldjaarplanningtoegevoegd .Hetsubdomein‘Geld’istoegevoegd .Indehoofdstuk1isinformatieoverditsubdomeintevindeneninhoofdstuk4tweeactiviteiten,achtereennieuwtabblad .Hettochalgroteaantalactiviteitenismetnogeensachtuitgebreid,namelijk:

• 4 .2Meten- Lengte,omtrekenoppervlakte-Activiteit5:Allesinpakken• 4 .2Meten- Lengte,omtrekenoppervlakte-Activiteit6:Groeienenmeten• 4 .2Meten- Inhoud-Activiteit3:Genoeglimonade?• 4 .2Meten- Inhoud-Activiteit4:Knikkerpot• 4 .2Meten- Gewicht-Activiteit3:Dozenvol• 4 .2Meten- Gewicht-Activiteit4:Gewichtigeappel• 4 .2Meten- Geld-Activiteit1:Dedierenwinkel• 4 .2Meten- Geld-Activiteit2:Hoeveeleuro?

Deactiviteitenindezemapzijngetestdoordiverseleerkrachtenomzeoptimaalaantelatensluitenbijdepraktijk .Bijdezewillenwedezeleerkrachtenbedankenvoorhunkritischeblik:GerdaBakker,ThirzaBijma,NelekeVeurinkenSimonevandeVinne(GBSJohannesCalvijn,Hoogeveen),AnnemarieBalster,DinandaEk-SmeltenSitadeVisser(CBSDeEnk,Eerbeek),RitaDrost-Breukelman,SharonvandeStarenBertaWynia(GBSEbenhaëzer,SintJansklooster),SchoutineLap(GBSDeLevensboom,Rouveen),MarliesSmitenMarjoleinWeedage(CBSDeTriangel,Eerbeek),AlieSmook(WillemAlexanderschool,Steenwijk)enEvelienStam(OBSDePrinsenakker,Bennekom) .DaarnaastbedankenwijHenkHuizengavoorzijnspontanehulpbijhetschrijvenvandegedichtjesbijdiverseactiviteiten .TotslotbedankenweMarijeBakker,dieeenbijdrageheeftgeleverdaandeontwikkelingvandenieuweactiviteitendieindezetweededrukvandewerkmapzijntoegevoegd .

AafkeBouwmanMarianHuizengaJariseKaskens

November2011


16

21

4

7

10

13

5

8

11

14

17

3

6

9

12

15

18

412. Gecijferd bewustzijn in de praktijk

stopwatch, (opvouwbare) meetlat/duimstok van 1 meter, weegschaal (balansmodel). Met deze materialen kan het rekenkastje ook worden ingezet voor onderzoekende activiteiten. Andere ideeën voor de inrichting vindt u in paragraaf 1.7.5. Het rekenkastje zal doorgaans worden ingezet voor het inoefenen van vaardigheden die al in de gehele groep of kleine groep zijn geïntroduceerd. Sommige activiteiten lenen zich uitstekend om daarna in tweetallen te worden herhaald of ingeoefend door de kinderen. Laat de kinderen minimaal in tweetallen werken, zodat ze ongemerkt gelegenheid hebben te verwoorden wat ze doen en daarbij de rekenbegrippen actief gebruiken. De werkmap, de handpoppen en het rekenkastje zijn uitstekend als eenheid te gebruiken. In het rekenkastje kunnen de benodigde materialen worden opgeborgen, zodat alles bij elkaar ligt en daardoor overzichtelijk is. De handpoppen helpen daarbij de kinderen te onthouden welk type activiteit van hen wordt verwacht.

2.8.3 ICT

Er zijn verschillende goede en leuke rekenprogramma’s beschikbaar. Ze zijn zeker geschikt om vaardigheden in te oefenen of extra te oefenen. Gebruik van dit type programma’s is zonder meer aan te raden. Wat we onder de aandacht willen brengen is het volgende: denk goed na over het moment waarop kinderen met een computerprogramma aan de slag gaan. Past het bij de rekenontwikkeling van dat kind? Een ander punt is dat het een nadeel kan zijn dat kinderen vaak in hun eentje achter een computer aan het werk zijn. In dat geval is er geen sprake van interactie. Samen praten, samen overleggen, samen nadenken en samen toepassen zijn heel wezenlijke activiteiten die het actieve leerproces versterken en versnellen. Verder is een nadeel van de computer dat het tweedimensionaal en abstract is. We onderstrepen het belang van het handelend bezig zijn met materialen.


Steeds vaker wordt in groep 12 gebruikgemaakt van het digibord. Met het digibord kan het bezwaar van het gemis aan interactie (gedeeltelijk) worden opgelost. Het digibord biedt bovendien volop mogelijkheden voor visuele en auditieve ondersteuning bij bijvoorbeeld uitleg van rekenbegrippen en verlevendiging en verrijking van contexten.

2.8.4 Ontwikkelingsmaterialen en rekenspellen

Er is veel ontwikkelingsmateriaal op de markt waarmee kinderen in duo’s of zelfstandig rekenbegrippen oefenen. Het materiaal is vaak ook zelfcontrolerend en kan goed aansluiten bij de activiteiten uit de map. Hier geldt net als bij ICT; past de inzet van ontwikkelingsmaterialen bij de rekenontwikkeling van de kinderen? Er zijn scholen die gebruik maken van een zelf ontwikkeld ‘routeboekje’. Dat is een werkblad met daarop foto’s van ontwikkelingsmaterialen en daarnaast lege vakjes. De leerling voert een activiteit uit en tekent daarna het lege vakje in met een krul, kruisje of smiley. Zeker bij zelfcorrigerend materiaal kan het kind zelfstandig werken.

In goed gesorteerde spellenwinkels zijn veel spellen te vinden waarmee kinderen op speelse en interactieve wijze rekenbegrippen gebruiken, oefenen en zodoende als vanzelf leren. Kinderen waarvan u problemen verwacht oefenen in het vuur van het spel op betekenisvolle wijze rekenbegrippen. Halli Galli is een voorbeeld van een goed rekenspel voor jonge kinderen. Kinderen die meer aankunnen worden uitgedaagd door spellen als Rinks en lechts. Op de website www.slo/rondjerekenspel.nl vindt u allerlei activiteiten met het spel Rondje rekenspel.

2.8.5 Prentenboeken met rekenkundige vragen en problemen

Prentenboeken worden geassocieerd met talige activiteiten. Mondelinge taalvaardigheid en begrijpend luisteren zijn aspecten die onder andere gestimuleerd worden met het voorlezen en samen bekijken van een prentenboek. In veel prentenboeken wordt volop gebruik gemaakt van rekenvragen en begrippen. Lees een boek eens ‘door een rekenbril’. U brengt daarmee een ander aspect in tijdens het lezen. Het schatten en voorspellen van wat er zal gebeuren en of de oplossing klopt, laat kinderen denken en verwoorden; taal en rekenen ineen. Veel prentenboeken zijn gedigitaliseerd. Zoek eens op internet om te kijken welk materiaal voorhanden is en op het digibord getoond kan worden.In De schaduw van Jan (Geelen, 2001) ontdekt Jan dat zijn nieuwe vriendje De schaduw precies hetzelfde doet als Jan. Na het samen lezen van het boek kan op een zonnige dag de eigen schaduw ontdekt en omgetrokken worden met stoepkrijt en er kan geleerd worden wat ‘dynamisch’ is. De koppeling met Tijd is snel gelegd: naarmate de dag vordert verandert de schaduw. Met vragen als: wat zie je, hoe kan dat, wat gebeurt er nu als… ontdekken en ervaren kinderen hetzelfde als in het boek. In het boek Een gat in mijn emmer (Schubert, 1998) nodigt Beer kinderen uit om samen oplossingen te bedenken om het gat in zijn emmer te dichten. Rekenaspecten als het ontwikkelen van een maat , lengte en breedte komen aan bod. Na het lezen wordt buiten of in de watertafel de oplossing uitgeprobeerd. Wellicht dat kinderen met behulp van andere materialen tot nieuwe oplossingen komen.

1314. Activiteiten / 4.2 Meten / Lengte, omtrek en oppervlakte

Nummer Naam activiteit Doel

1Lange en korte kleurpotloden (introductie Meetmol)

Meten en ordenen door middel van directe vergelijking.

2 Meten met Meetmol

Begrippen rond lengte, omtrek en oppervlakte passief herkennen en waar mogelijk actief gebruiken in betekenisvolle eenvoudige situaties.

3Extra hokken voor de dierentuin

Begrippen met betrekking tot lengte, omtrek en oppervlakte kunnen gebruiken en tegenstellingen kunnen herkennen en gebruiken.

4 MeetfeestAfpassend meten met een betekenisvolle maat en het resultaat via tellen vaststellen.

5 Alles inpakken

Begrippen met betrekking tot omtrek en oppervlakte herkennen en kunnen gebruiken in een betekenisvolle situatie: (te) lang, (te) kort, (te) breed, (te) dik, (te) dun, (te) groot, (te) klein.

6Groeien en meten

Begrippen en vaardigheden rond het meten van lengte en eigen lengte in een betekenisvolle situatie herkennen en gebruiken: kort, korter, kortst, lang, langer, langst, even lang, even kort, langer dan, korter dan.

4.2 Meten

Lengte, omtrek en oppervlakte


Meten Lengte, omtrek en oppervlakte

Alles inpakken

Vaardigheid

Meten van omtrek en oppervlakte.

Doel

Begrippen met betrekking tot omtrek en oppervlakte herkennen en kunnen gebruiken in een betekenisvolle situatie: (te) lang, (te) kort, (te) breed, (te) dik, (te) dun, (te) groot, (te) klein.

Doelgroep

Groep 1-2.

Materiaal

• Meetmol.• Grote vellen papier, bijvoorbeeld kranten of cadeaupapier, voor ieder kind.• Eenvoudige voorwerpen om in te pakken, zoals doosjes en boeken.• Een paraplu.

Voorbereiding

Klap de paraplu uit en pak deze in. Leg dit grote pakket klaar voordat de kinderen het lokaal binnenkomen.

Aandachtspunten

• Deze activiteit bij voorkeur met een klein groepje kinderen uitvoeren.• Als de kinderen aan het inpakken zijn, laat ze er dan zelf achter komen hoe je dat op

een handige manier doet. Observeer of er kinderen zijn die bijvoorbeeld een boek precies afmeten en dus een te klein stuk papier afknippen. Gebruik deze situatie om de kinderen zelf te laten ervaren wat ‘passen’ is en wat ‘inhoud’ is.

• Deze activiteit duurt ongeveer 15 minuten.

5.

4.2

5


Werkwijze

Inleiding

Binnenkort is Meetmol jarig. U heeft alvast een cadeau voor haar ingepakt. Wat kan er in dit cadeau zitten? Laat de kinderen reageren. Kunnen ze zien dat dit een paraplu is? Waaraan zien ze dat? Laat een van de kinderen de paraplu voorzichtig uitpakken en spreek uw verbazing uit over de hoeveelheid papier die gebruikt is. Meetmol zou dat vast anders doen. Laat de kinderen concluderen dat Meetmol de paraplu zou inklappen en dan het papier zou afmeten en dan pas zou inpakken.

Kern

De kinderen krijgen allemaal een voorwerp dat ze in mogen pakken. Ze kiezen zelf de grootte van het papier. Laat kinderen die dat kunnen zelf de grootte van het papier afmeten en afknippen. Is het papier zo groot genoeg? Kun je dit boek ook op een andere manier inpakken? Sommige kinderen zullen het uitdagend vinden om juist een opengeklapt boek in de te pakken. Gebruik Meetmol om hierover het gesprek te voeren. Hoe gebruik je zoveel mogelijk papier? Hoe juist zo weinig mogelijk? Wie heeft het kleinste papier gebruikt? Wie het grootste? Wie het langste stuk? Wat past er ook in dit stuk papier?

Afsluiting

Bespreek welke voorwerpen in de klas ook groot zijn maar kleiner gemaakt kunnen worden. Bijvoorbeeld een uitgevouwen of opgevouwen theedoek of meetlint. Welke voorwerpen zijn klein en kunnen ook groot gemaakt worden? Bijvoorbeeld een opgeruimde puzzel of alle losse stukjes.

Variant

• Deze activiteit is bijzonder geschikt tijdens de sinterklaasperiode. De kinderen zijn hulppieten die helpen met het inpakken van cadeaus. Sinterklaas vindt dat er te veel inpakpapier gebruikt wordt. Kan dat ook anders?

• Voeg papier toe aan de bouwhoek en daag de kinderen uit blokken en (kleine) bouwwerken in te pakken in zo weinig mogelijk papier.

Bron: Ik & Ko; rekenonderwijs in meertalige kleutergroepen; project CED Groep Rotterdam; © Uitgeverij Zwijsen B.V. Tilburg



Groeien en meten

Vaardigheid

Meten van lengte.

Doel


Doelgroep

Groep 1-2.

Materiaal

• Meetmol.• Twee bloemen van ongelijke lengte in twee potten (echte, plastic of papieren bloemen)• Voor ieder kind een papieren strook.• Meetmaterialen.

Voorbereiding

Zet de twee potten bloemen zo ver mogelijk bij elkaar vandaan. Bij voorkeur zo dat het niet mogelijk is de lengtes op het oog te vergelijken. Bijvoorbeeld door een van de potten op de gang te zetten.

Aandachtspunten

• Meten de kinderen eerlijk? Wanneer u ziet dat sommige kinderen moeite hebben het beginpunt voor de meting te bepalen, laat Meetmol dat dan overdreven verkeerd doen. De kinderen zullen Meetmol corrigeren.


6.

4.2

6


Werkwijze

Inleiding

Meetmol heeft vanmiddag een verjaardag en wil een bloem voor de jarige meenemen. Ze wil de langste bloem meenemen. Welke is dat? En waarom? De bloemen kunnen niet verplaatst worden, kunnen we er toch precies achter komen welke bloem hetlangste is? Laat de kinderen eerst voorspellingen doen over de oplossing voor het meetprobleem. Meetmol kan ze op de meetinstrumenten wijzen als ze daar zelf niet op komen. Zorg in ieder geval dat de volgende oplossingen aan bod komen:• Afpassend meten met behulp van lichaamsmaten zoals een hand of een vinger.• Een strookje papier achter de bloem houden en aftekenen.• Een meetlint gebruiken als strook. • Een meetlint gebruiken en aflezen.• Een toren van blokken bouwen naast de bloemen en daarna de blokken tellen.

Sluit de inleiding af door alle meetoplossingen nog eens te benoemen en/of te presenteren.

Kern

De bloemen zijn dus niet even lang. Ook de kinderen zijn niet even lang. Wie is het langste van de groep? Nu de kinderen weten hoe je kunt meten, kunnen ze zelf het antwoord op deze vraag zoeken. Kijk wat er gebeurt en bespreek na een paar minuten de gekozen oplossing. Twee kinderen zijn bijvoorbeeld met de ruggen tegen elkaar gaan staan. Nu kan iemand anders zien wie de langste is, maar de twee kinderen kunnen dat zelf niet zien. Andere kinderen hebben een strook gepakt. Als ze die door een medeleerling laten afknippen op de juiste lengte, kunnen ze zelf ook zien hoe lang ze zijn. Laat alle kinderen dit doen. Dit gaat het gemakkelijkst als de kinderen op de grond gaan liggen en de lengte eerst afstrepen met een potlood. Nu iedereen een strook heeft van de eigen lengte kan Meetmol opdrachten geven:• Zoek iemand die even lang is als jij.• Zoek iemand die langer is dan jij.• Zoek iemand die korter is dan jij.Meetmol stelt vragen als: Hoe weet je dat ...[naam] langer/korter is dan jij? Hoe zie je dat? Wat kun je doen om het zeker te weten? Wie is het langste? Wie is het kortst? Vraag hoe je dit te weten kunt komen. Wat moet je eerst doen? Wat daarna?

Afsluiting

Hang alle stroken van de kinderen, met hun namen erop, naast elkaar. Zo ontstaat een overzicht van de lengtes van de kinderen in de groep. Meetmol heeft wat vragen aan de kinderen. Ze vraagt de kinderen of ze langer/korter zijn dan voorwerpen in de klas. Bijvoorbeeld de tafel , de deur of een ander kind. Soms kun je dat zo zien, soms is het nodig precies te meten. De kinderen kunnen de stroken daarvoor gebruiken.


Varianten

• Meet in de lente de groei van echte bloemen, bijvoorbeeld zonnebloemen. Neem een vast moment in de week waarop de lengte van de plant gemeten wordt. In een tabel worden de resultaten bijgehouden. Wanneer er parallelgroepen zijn, kunnen de kinderen verschillende bloemen met behulp van de tabellen na een paar weken met elkaar vergelijken. Welke bloem is het meest gegroeid? Welke het minst? Hoe zou dat kunnen komen?

• Torens bouwen. Heeft u een parallelgroep? Spreek met uw collega af dat ook in zijn groep die dag een zo hoog mogelijke toren wordt gebouwd. Stimuleer de kinderen uit uw groep vervolgens om te bepalen of de eigen toren of die uit de andere groep de hoogste is. Omdat de torens niet naast elkaar gezet kunnen worden zullen de kinderen andere meetoplossingen moeten gebruiken. Meetmol kan een handje helpen en prikkelende vragen stellen. Kunnen jullie morgen een nog hogere toren maken? Hoe onthouden we dan hoe hoog deze toren was? Hoe leggen we dat vast?


6

1514. Activiteiten / 4.2 Meten / Inhoud


1 WatermuziekBegrippen rond inhoud actief kunnen gebruiken in betekenisvolle situaties en tegenstellingen kunnen gebruiken.

2 De glazenproef

Inhouden zowel in de betekenis van ‘wat erin zit’ als ‘wat erin kan’ vergelijken en ordenen op verschillende manieren.

3 Genoeg limonade?Kunnen meten van een inhoud met een betekenisvolle maat en het resultaat via tellen vaststellen.

4 Knikkerpot

Inhouden zowel in de betekenis van ‘wat er in zit’ als ‘wat er in kan’ kunnen vergelijken en ordenen op verschillende manieren: op het oog, via overgieten, via afpassen of uitscheppen met een natuurlijke maat zoals een bakje, beker of fles.

4.2 Meten

Inhoud


Meten Inhoud

Genoeg limonade?

Vaardigheid

Meten van inhoud.

Doel

Kunnen meten van een inhoud met een betekenisvolle maat en het resultaat via tellen vaststellen.

Doelgroep

Groep 1-2.

Materiaal

• Meetmol.• Grote fles water.• Trechter.• Voor ieder kind een bekertje. Het is belangrijk dat alle bekers even groot zijn.• Twee kleuren limonadesiroop.• Papier, pen en lijm.

Voorbereiding

Vul de grote fles met water. Zorg voor een plaats waar geknoeid kan worden met water.

Aandachtspunten

• Laat gedurende de activiteit kinderen regelmatig inschatten hoeveel bekers er nog in de fles zullen passen.

• Laat de kinderen zoveel mogelijk zelf de streepjes op de fles zetten. Hoeveel bekers zijn er al in de fles gegaan?


3.

4.2

3


Werkwijze

Inleiding

Wie heeft er zin in limonade? Waarschijnlijk willen bijna alle kinderen wel limonade. Laat de grote fles met water zien en vertel dat we net doen alsof er limonade in zit. Meetmol wil altijd alles meten. Vandaag wil ze weten of er wel genoeg limonade is voor iedereen. Laat de kinderen een voorspelling doen. Denken zij dat er genoeg in de fles zit voor iedereen? Laat ieder kind zijn of haar beker op tafel zetten. Hoeveel bekers kunnen we uit een volle fles halen? Vijf? Tien? Twintig? Honderd? Hoe zouden we daar achter kunnen komen?Meetmol stelt voor om het uit te proberen. Laat een van de kinderen drie bekers vullen met water uit de fles. Hoeveel water is er uit de fles? Hoe vol is de fles nu? Hoeveel bekers zijn er al gevuld? Misschien zijn er kinderen die hun eerdere schatting willen aanpassen. Schenk vervolgens al het water uit de fles in bekers en tel samen hoeveel bekers er nu gevuld zijn. Nu weten we hoeveel bekers limonade er uit een volle fles kunnen.

Kern

Meetmol wil graag onthouden hoeveel bekers limonade er uit een volle fles gehaald kunnen worden. Want ze wil nu namelijk graag ‘limonade’ maken voor vijf kinderen. Hoe pakt ze dat aan? Meetmol wil dat de kinderen een bekermaatfles maken. Neem de lege fles en plak er een smalle strook papier in de lengte op. Vul een beker (uit de kraan) en leeg de beker (met behulp van de trechter) in de fles. Zet een streepje en een ‘1’ bij het niveau dat het water in de fles nu heeft. Er zit nu precies een beker water in de fles. Vul samen met de kinderen de fles verder en zet steeds een streepje bij het waterniveau. Welk cijfer moeten we nu opschrijven? Nu hebben we een bekermaatfles gemaakt! Samen met Meetmol kunnen we nu precies genoeg limonade maken zodat we ieders beker kunnen vullen. Pak steeds een ander aantal bekers, bijvoorbeeld vier of vijf, en maak precies de goede hoeveelheid limonade. Laat de kinderen vervolgens schenken en vertellen wat er gebeurt. Klopt de bekermaatfles?

Afsluiting

Tenslotte krijgen de kinderen echte limonade. Ze kunnen kiezen uit twee kleuren. Laat de kinderen zelf de bestelling opnemen, bijvoorbeeld door turven. Zet de bekers in twee groepen klaar en maak vervolgens samen met de kinderen precies genoeg limonade van iedere kleur met de bekermaatfles. Hoeveel kinderen willen rode limonade? Tot hoe ver moet de fles dan gevuld worden?

Variant

• Met de bekermaatfles kan ook de inhoud van andere flessen, maatbekers, bakjes, … bepaald worden.

• Geef de kinderen op een zomerse dag de bekermaatfles mee naar buiten. Hoe groot denk je dat een plas water van een beker is? En van vijf bekertjes?



Meten Inhoud

Knikkerpot

Vaardigheid

Meten van inhoud.

Doel

• Inhouden zowel in de betekenis van ‘wat er in zit’ als ‘wat er in kan’ kunnen vergelijken en ordenen op verschillende manieren: op het oog, via overgieten, via afpassen of uitscheppen met een natuurlijke maat zoals een bakje, beker of fles.

• Kunnen meten van een inhoud met een betekenisvolle maat en het resultaat via tellen vaststellen.

Doelgroep

Groep 1-2.

Materiaal

• Meetmol.• Twee glazen potten van gemiddelde grootte (bijvoorbeeld groentepotten).• Een ruime hoeveelheid knikkers in drie formaten: groot, middel en klein. Drie bakjes.• Papier en potlood of het digibord of een flap.

Voorbereiding

• Zet een glazen pot en drie bakjes met knikkers klaar: een bakje met het grootste formaat, een met het middelste formaat en een met het kleinste formaat knikkers erin.

• Desgewenst een staafdiagram op digibord of flap maken/klaarzetten.

Aandachtspunten

• Zorg dat u van tevoren zelf een paar keer een pot met de verschillende formaten knikkers hebt gevuld. Wat is een handige manier voor het optimaal vullen van de pot?

• Laat gedurende de activiteit kinderen regelmatig schatten hoeveel knikkers van welk formaat nog in de pot passen.

4.

4.2

4


• Als de kinderen weten hoe je turft, laat dan tijdens de activiteit direct de hoeveelheid knikkers turven in plaats van achteraf.


Werkwijze

Inleiding

Meetmol heeft drie bakje met knikkers van verschillende grootte en een glazen pot meegenomen. Ze wil weten of alle knikkers in de glazen pot passen. Laat de kinderen een voorspelling doen. Passen alle knikkers in de pot? Welke knikkers moeten dan het eerst in de pot? Hoe kom je daarachter?

Kern

Meetmol wil graag weten of alle knikkers in de pot passen en ze nodigt de kinderen uit de pot te gaan vullen. Laat enkele kinderen de pot vullen. Laat ze zelf bepalen welke knikkers ze pakken. U wilt graag van hen horen hoe ze redeneren bij het vullen van de pot. Onderbreek het vullen af en toe met vragen en suggesties als: Waarom pak je nu weer een knikker van het grootste formaat? Ik zie dat je al veel kleine knikkers hebt gebruikt, denk je dat er nog een grote knikker bijpast? Draai de pot eens rond, waar zie je gaten? Hoe kun je de pot anders vullen, zodat de gaten kleiner worden? Hoeveel knikkers passen nog in de pot denk je?Als de pot gevuld is wil Meetmol graag weten hoeveel knikkers van ieder formaat nu in de pot zitten. Laat de kinderen weer suggesties doen voor het vastleggen van de aantallen. Potlood en papier liggen klaar om te turven of op een andere wijze de hoeveelheid vast te stellen. Heeft u op het digibord of de flap een staafdiagram gemaakt, dan kunnen de kinderen deze invullen. Natuurlijk wil Meetmol nu graag weten of er nog meer knikkers in de pot kunnen. Laat de kinderen weer meedenken. Is het handig om meer kleine of meer grote knikkers in de pot te doen? Waarom? Na het vullen worden de knikkers weer geteld en wordtde telling vastgelegd. Laat de kinderen vervolgens de geturfde aantallen of staafdiagrammen vergelijken. Wat zie je? Waar is meer van? Waar minder? Waar evenveel? Welk formaat zorgt er voor dat er meer knikkers in de pot kunnen? Hebben de kinderen tijdens het vullen direct het aantal knikkers geturfd, gebruik dan bij de tweede keer de tweede glazen pot. Op deze wijze kunnen de kinderen de verschillen ook tijdens het vullen zien. Desgewenst laat u een derde pot vullen als de kinderen zelf aangeven dat er nog wel meer knikkers in de pot passen. Ook de inhoud van deze pot legt u vast.

Afsluiting

Laat de knikkers op grootte en kleur sorteren.


Varianten

• Gebruik twee potten en de drie formaten knikkers. Stel de kinderen twee vragen: Hoe kun je de ene pot vol krijgen met zo weinig mogelijk knikkers erin? Hoe kun je de

andere pot vol krijgen met zoveel mogelijk knikkers erin? Laat ze eerst nadenken over hoe ze dit kunnen aanpakken. Vervolgens gaan de kinderen aan de slag en kunnen ze door tellen en turven het verschil bepalen.

• Gebruik in plaats van knikkers andere materialen als grind, soorten zand, golfballen, etc.

• Geef de kinderen één formaat knikkers. Laat ze de glazen pot vullen en het aantal knikkers turven. Zet er een ander formaat glazen pot (bijvoorbeeld een hoge smalle vaas) met dezelfde inhoudsmaat naast. Laat de kinderen eerst beredeneren of de hoeveelheid knikkers uit de pot ook in de andere pot past en laat ze het dan zelf uitproberen en de hoeveelheid turven.

4

1634. Activiteiten / 4.2 Meten / Gewicht


1 Licht of zwaar

Redeneren over het vergelijken van gewicht, het op de handen vergelijken van gewicht en begrippen rond gewicht passief kunnen gebruiken, kennismaken met de balansweegschaal.

2 Muis en olifant

Vergelijken van gewicht met behulp van een balans, begrippen rond gewicht passief en actief kunnen gebruiken in betekenisvolle eenvoudige situaties en in tegenstellingen.

3 Dozen volErvaren en begrijpen dat gewicht niet één op één samenvalt met omvang, lengte of grootte.

4Gewichtige appel

Ervaren en begrijpen dat gewicht niet één op één samenvalt met omvang, lengte of grootte.

4.2 Meten

Gewicht


Meten Gewicht

Dozen vol

Vaardigheid

Meten van en redeneren over gewicht.

Doel


Doelgroep

Groep 1-2.

Materiaal

• Dozen die dicht kunnen in verschillende maten. Bijvoorbeeld schoenendozen en een verhuisdoos.

• Grote lichte spullen zoals ballonnen, lege eierdozen en plastic bloemen.• Kleine zware spullen zoals blokken, boeken en stenen.• Balansweegschaal en eventueel een personenweegschaal.• Vier grote dozen (of hoepels).

Voorbereiding

Vul een grote doos met grote lichte voorwerpen, zoals opgeblazen ballonnen. Vul een kleine doos met kleine zware dingen zoals stenen. Zet de dozen zo neer dat de kinderen er (nog) niet bij kunnen.Voer deze activiteit uit in een grote kring zodat er vier hoepels binnen de kring passen.

Aandachtspunten

• Voor groep 1 ligt de nadruk op ervaren van de tegenstelling groot en licht en klein en zwaar. De kinderen uit groep 2 kunnen ook voorspellingen doen en verklaren wat er zal gebeuren.


3.

4.2

3


Werkwijze

Inleiding

Achterin het lokaal staan twee dozen. Deze mag iedereen straks optillen. Wat denken de kinderen, kunnen ze dat? Wat denk je, zijn de dozen licht of zwaar? Welke doos kun je wel optillen? En welke niet? Laat vervolgens ieder kind in stilte naar de dozen lopen en proberen om ze op te tillen. Maak het spannend; zal het lukken? Wat is er aan de hand met de dozen? Laat de kinderen, nadat iedereen zelf gevoeld heeft, vertellen.Vat samen dat de grote doos licht is en de kleine doos zwaar. Is dat altijd zo? Hoe kan dat? Wat zou er in de dozen kunnen zitten? Laat de kinderen voorspellingen doen en maak vervolgens samen de dozen open. Geef een ballon en een steen door zodat het gewicht op handen kan worden vergeleken. Wat zou er nog meer in de grote lichte doos kunnen zitten? Wat is nog meer groot en licht? Wat zou er nog meer in de kleine zware doos kunnen zitten? Wat is nog meer klein en zwaar?

Kern

Leg vier grote dozen (of hoepels) in de kring. Leg de ballon en de steen ieder in een hoepel. Laat de kinderen voorwerpen zoeken in het lokaal die:• groot en licht zijn;• groot en zwaar zijn;• klein en zwaar zijn;• klein en licht zijn.Laat ze zelf vertellen welk voorwerp ze hebben gepakt en waarom. Als het niet lukt om dit te verwoorden is het genoeg om het voorwerp in de juiste doos (of hoepel) te leggen. Wat is het allergrootste voorwerp dat we kunnen pakken? Wat is het allerkleinste voorwerp dat we kunnen pakken? Zijn zware voorwerpen altijd lang? Wie heeft een lang en licht voorwerp? (meetlint)

Afsluiting

Alle kinderen krijgen een blokje (gavedoos Fröbel of set kleine kuben). Bespreek de kenmerken van het blokje. Een blokje is klein en licht. Laat vervolgens alle kinderen hun blokje in een doos doen. Is de doos nu ook klein en licht? Hoe kan dat?

Varianten

• In de aanloop van een vakantie kunt u het opruimen van het lokaal als context ge-bruiken om dozen te vullen en te wegen. Een opdracht aan de kinderen kan zijn te proberen de verschillende dozen even zwaar te maken. De kinderen kunnen daarbij een balansweegschaal of een personenweegschaal gebruiken om te controleren hoe zwaar de dozen zijn.

• Speel ‘zoek iemand die’ met voorwerpen uit de klas. Geef ieder kind een voorwerp en vraag de kinderen een willekeurige plaats in de klas te zoeken. U geeft verschillende opdrachten:


- Zoek iemand met een voorwerp dat zwaarder is dan jouw voorwerp. Is het zwaarste voorwerp ook het grootste?

- Zoek iemand met een voorwerp dat lichter is dan jouw voorwerp. Is het kleinste voorwerp ook het lichtste?

De kinderen mogen bij kleine verschillen de balansweegschaal gebruiken.

3


Meten Gewicht

Gewichtige appel

Vaardigheid

Meten van en redeneren over gewicht.

Doel


Doelgroep

Groep 1-2.

Materiaal

• Meetmol.• Twee appels appel of ander stevig fruit. Het is belangrijk dat de twee stuks fruit

(ongeveer) even zwaar zijn.• Schilmesje en bord.• Balansweegschaal.

Voorbereiding

Zet de materialen klaar.

Aandachtspunten

• Voer de activiteit uit in een kleine kring.• Deze activiteit duurt ongeveer 10 minuten.

4.

4.2

4


Werkwijze

Inleiding

Meetmol laat een van de twee appels zien en vertelt dat ze een truc weet. Ze kan van een appel twee appels maken, zodat twee kinderen er van kunnen eten. Voordat ze dat gaat doen wil ze van de kinderen weten of we dan ook meer appel hebben. U vraagt aan de kinderen wat verdelen is. U laat een van de kinderen de beide appels in de balansweegschaal leggen, in elke schaal een. De kinderen zien nu dat de appels (vrijwel) even zwaar zijn.

Kern

Pak een appel van de weegschaal en snijd deze doormidden. U stelt vragen als: Wat is zwaarder, de hele appel of deze twee helften? Laat de kinderen voorspellen en uitleggen wat ze denken. U laat een van de kinderen de twee helften in de lege schaal van de balansweegschaal leggen en de weegschaal staat weer in balans. Laat de kinderen vertellen: Klopte je voorspelling? Hoe kan dat? Geef ze gelegenheid tot demonsteren door de twee helften tegen elkaar te leggen. Vervolgens vraagt u aan de kinderen: Wat gaat er gebeuren als ik de appel in vier stukken snijd? Zijn de stukken even zwaar als de hele appel? Hoe weet je dat? Laat bij elke stap waarin u de appel in kleine parten snijdt kinderen steeds voorspellen of de helften zwaarder of lichter zijn dan de hele appel. Vervolgens stelt vragen als: Wat moet ik doen om de ene schaal zwaarder of lichter te maken? Wat gebeurt er met de balansweegschaal als ik een partje weghaal? Laat de kinderen steeds voorstellen wat er zal gebeuren en laat hen dan de stap uitvoeren ter controle. Tussentijds vat u het proces samen met opmerkingen als: De appel die ik in vier of zes of acht parten heb verdeeld is even zwaar als de hele appel.

Afsluiting

Alle kinderen krijgen een of meerdere partjes appel om op te eten. Haal steeds een partje weg en voorspel samen wat er met het contragewicht gaat gebeuren. Tel terug van bijvoorbeeld acht naar nul bij het weghalen van de partjes.

Varianten

• Gebruik ander fruit. Verloopt dit proces op dezelfde wijze? • Gebruik twee appels om meer partjes te kunnen maken. • Weeg voorafgaand aan de activiteit de twee appels af in de supermarkt en plak er

een sticker op met het gewicht. Stel de kinderen de vraag tijdens de introductie van de activiteit of de sticker nog klopt als de appel in stukjes is gesneden. Na afloop van deze activiteit voegt u een weegschaal toe aan de winkelhoek. Stimuleer de kinderen vervolgens om zelf ook stickers te maken waarop ze het gewicht van de artikelen kunnen schrijven.

2054. Activiteiten / 4.2 Meten / Geld


1 Dierenwinkel

Begrijpen en kunnen uitleggen hoe het systeem van kopen en betalen in elkaar zit aan de hand van een eenvoudige winkelsituatie. Begrippen herkennen en gebruiken in de context van geld: duur, duurder, duurste, goedkoop, goedkoper, goedkoopste, euro, munten, waarde.

2 Hoeveel euro?

Gepast kunnen betalen van voorwerpen/bedragen onder de tien euro met munten van één en twee euro. Begrijpen dat munten en briefjes verschillende waardes hebben en begrijpen dat twee munten samen toch minder waard kunnen zijn dan één munt.

4.2 Meten

Geld


Meten Geld

De dierenwinkel

Vaardigheid

Redeneren over betalen en kopen met geld.

Doel

Begrijpen en kunnen uitleggen hoe het systeem van kopen en betalen in elkaar zit aan de hand van een eenvoudige winkelsituatie. Begrippen herkennen en gebruiken in de context van geld: duur, duurder, duurste, goedkoop, goedkoper, goedkoopste, euro, munten, waarde.

Doelgroep

Groep 1-2.

Materiaal

• Folder van een dierenwinkel, als het kan meer exemplaren.• Papier en potlood of digibord of flap.• Plaatjes van huisdieren op papier of digibord.

Voorbereiding

Verdeel de folder(s) in delen, zodat ieder kind een stukje folder heeft. Leg/zet de plaatjes van de huisdieren vast klaar. Maak op een flap of het digibord vast een lege tabel. Laat deze nog niet zien aan de kinderen.

Aandachtspunten

• Bij het bepalen of iets goedkoop of duur is speelt ook beleving een rol. Kinderen kunnen een kleine goedkope krabpaal voor de poes kiezen of een grote dure. Dit kan de tabel beïnvloeden. Besteed hier niet te veel aandacht aan.


1.

4.2

1


Halsband (€ 9)

Bot (€ 2)

Krabpaal (€ 30) Drinkflesje (€ 3)

Hok (€ 70)

Laddertje (€ 4)

Werkwijze

Inleiding

Vertel een verhaal over een jongetje, Sem, dat graag een huisdier wil. Dat mag wel van zijn ouders maar weet hij wel wat je allemaal nodig hebt voor een huisdier? Weet hij ook hoeveel dat kost? Bespreek met de kinderen wat er allemaal nodig is voor een hond, kat, konijn of parkiet. Wie heeft er thuis een huisdier? Wat eet je dier? Waar slaapt je dier? Heeft je dier ook een halsbandje om? Kost het eten van een konijn meer of minder dan het eten van een mens? Wat is duurder, denk je, eten voor een parkiet of voor een poes? Waarom? Bespreek wat je allemaal kunt kopen in een dierenwinkel. Gaat dat net als in andere winkels? Wie kan vertellen hoe dat gaat als je gaat betalen?

Kern

Sem wil graag weten hoeveel geld het houden van een huisdier kost. De kinderen gaan hem helpen met het maken van een overzicht. Maak een tabel met daarin de verschil-lende dieren en laat vervolgens de kinderen in de folders zoeken naar producten die nodig zijn voor de verschillende dieren. Bespreek daarbij ook de prijs van de producten. Hoeveel moet je hiervoor betalen? Vind je dat goedkoop of duur? Wat is duurder, een poezenmand of een konijnenhok? En: een speeltje voor de poes of een halsband voor de hond? Wat is het duurste dat je kunt vinden in de folder? Wat is het goedkoopste? Houd in de tabel bij wat de kinderen hebben gevonden.

209

€ 1

Dinsdag € 0,10

maandag € 0,10

Spaargeld Koekjes


Afsluiting

Trek samen met de kinderen conclusies op basis van de gegevens in de tabel. Voor welk huisdier zijn de meeste spullen nodig? Voor welk huisdier zijn de duurste spullen nodig? Wie heeft het goedkoopste eten? Welk huisdier raden de kinderen Sem aan? Waarom?

Varianten

• Verlanglijstjes. De kinderen mogen verlanglijstjes maken. Op het lijstje schrijven (of plakken) ze niet alleen wat ze willen hebben maar ook hoeveel dat kost. Hiervoor kunnen folders gebruikt worden. Is het goedkoop of duur? Wat is het duurste cadeau? Wat is goedkoper? Kies je de goedkope of de dure speelgoedtrein en waarom?

• Sparen voor iets lekkers. Bespreek met de kinderen dat u graag iets lekkers wilt kopen voor in de klas, maar dat u niet genoeg geld heeft. Meetmol heeft wel een oplossing. We kunnen ervoor sparen. Bespreek met de kinderen wat sparen is. Bepaal hoeveel er gespaard moet worden om bijvoorbeeld een zak appels of koekjes te kunnen kopen. Geef in een tabel weer hoeveel geld er nodig is en hoeveel u nu heeft. Iedere dag komt er bijvoorbeeld 10 cent bij. Houd het bedrag eenvoudig en spaar iedere dag evenveel. Voeg de muntjes daadwerkelijk toe aan een spaarpot of plak ze zichtbaar op de tabel.

1


Meten Geld

Hoeveel euro?

Vaardigheid

Redeneren over betalen en rekenen met geld.

Doel

Gepast kunnen betalen van voorwerpen/bedragen onder de tien euro met munten van één en twee euro. Begrijpen dat munten en briefjes verschillende waardes hebben en begrijpen dat twee munten samen toch minder waard kunnen zijn dan één munt.

Doelgroep

Groep 1-2.

Materiaal

• Teltijger.• (Speel)muntgeld.• (Speel)papiergeld.• (Speel)pinpas.• Portemonnee.• Kassa.• Materiaal om prijskaartjes te maken.• Kleine voorwerpen die ‘gekocht’ kunnen worden.

Voorbereiding

Richt een winkelhoek in, passend bij het thema. In deze activiteit is voor de speelgoedwinkel gekozen. Maak prijskaartjes met eenvoudige bedragen en maak die vast aan het speelgoed dat gekocht kan worden. De prijskaartjes kunnen ook vooraf door een aantal kinderen gemaakt worden, zoals beschreven bij ‘Varianten’.

2.

4.2

2


Aandachtspunten

• Veel kinderen zullen gewend zijn aan ouders die betalen met een pinpas. Het kan zijn dat kinderen zelden een muntje in handen hebben gehad thuis. Besteed hier dan eerst aandacht aan, bijvoorbeeld door al eerder een winkelhoek in te richten met daarin zowel een pinpas als muntgeld.

• U kunt op meerdere momenten aandacht besteden aan deze activiteit. Nadat de prijskaartjes zijn gemaakt is er aandacht voor de munten en hun waardes.


Werkwijze

Inleiding

Laat de kinderen de portemonnee zien met daarin een biljet van vijf euro. Wat staat er op het biljet? Wat betekent dat? Geef aandacht aan het euroteken, als kinderen dit opmerken. Vertel de kinderen dat u een cadeautje wilt kopen in de speelgoedwinkel voor vijf euro. Bekijk in de speelgoedwinkel het verschillende speelgoed. Teltijger is vandaag de winkeleigenaar. Wat doet iemand bij de kassa? Waar moet hij allemaal op letten? Hij wil graag dat de kinderen precies genoeg betalen. Hoe weet je nu hoeveel het speelgoed kost? Hoe gaat dat als je betaalt? Kunnen we alles uit de winkel kopen? Hoeveel kunnen we kopen, denk je? Waar hebben we genoeg geld voor? Wat als we te veel betalen? Hoe lossen we dat op?

Kern

U besluit iets te kopen voor twee euro. Wat gebeurt er nu? Laat de kinderen de situatie spelen. Teltijger moet wisselgeld geven. Weet een van de kinderen hoe dat moet? Wat zit er allemaal in de kassa van Teltijger? Laat de kinderen de munten neerleggen en bespreek de verschillen. Wat valt op? Welke munten zijn het meeste waard? Zien de kinderen dat vijf munten van één euro evenveel is als een briefje van vijf euro? Hoe kun je vijf euro verdelen? Concludeer samen met de kinderen dat je een briefje van vijf euro kunt wisselen voor vijf munten van één euro. Nu kunnen we Teltijger gepast betalen. In de kassa zit ook een munt van twee euro, kunnen we die ook gebruiken? Hoe dan? Er is nu drie euro over. Wat kunnen we daar precies van betalen? Wat in de winkel kost precies drie euro? Zou je voor drie euro ook twee cadeautjes kunnen kopen?

Afsluiting

In de portemonnee zit ook een briefje van tien euro. Wat kunnen we daar allemaal voor kopen? Op hoeveel manieren kunnen we tien euro verdelen? Gebruik zowel briefjes van vijf als munten. Laat de kinderen zoveel mogelijk verdelingen maken. Welk speelgoed kunnen we nu allemaal kopen?


Varianten

• De kinderen maken prijskaartjes op verschillende manieren. Gebruik blanco prijskaartjes. Teltijger wil precies weten wat alles kost. Op de prijskaartjes staat niets. Hoe kunnen we dit oplossen? Pak een stuk speelgoed en bepaal samen met de kinderen hoeveel dit moet kosten. Wat vinden de kinderen een goede prijs? Hoe kunnen we dat onthouden? Hoe kunnen we dat op de prijskaartjes zetten?

Mogelijke ideeën zijn: - Evenveel euromunten op het prijskaartje tekenen als het speelgoed kost. - In een stippen- of turfpratroon weergeven hoeveel het speelgoed kost. - Met een cijfersymbool en euroteken aangeven hoeveel het speelgoed kost. Bekijk en bespreek de prijskaartjes. Zijn er stukken speelgoed die evenveel kosten?

Is de auto duurder dan de beer? Hoe zie je dat zo snel? Wat is er allemaal duurder dan de dobbelsteen?

• Laat de kinderen in duo’s dubbelzijdige prijskaartjes maken met aan de ene kant getekende munten en aan de andere kant het bedrag in cijfers.

• De kinderen maken zelf munten. Leg een euromunt onder een vel papier en kras er met potlood overheen. Er ontstaat een afdruk van een euromunt. Op deze manier kunnen de kinderen zelf munten en prijskaartjes maken voor in de winkelhoek. Laat ze verschillende munten gebruiken. Op hoeveel manieren kun je twee euro tekenen? Zijn drie muntjes van tien eurocent meer of minder waard dan één muntje van 50 eurocent?

2

Periode 1 (augustus, september, oktober)

Domein Activiteit Doel Pagina

GetalbegripOmgaan met de telrij

1. Tinus Tel Introductie Teltijger

Herkennen van getallen tot en met 20. 53

2. De Tijgersprong Akoestisch tellen, telliedjes en tel rijmpjes, vooruit- en terugtellen tot 7.

55

3. Tikspel met de Teltijger

Opzeggen van de telrij tot en met ten minste 12 en kennismaken met getalsymbolen.

59

GetalbegripOmgaan met hoeveelheden

2. Flitsende dobbelstenen

Getalpatronen tot ten minste 6 kunnen herkennen zonder tellen (met dobbelsteen-structuur) en representeren met vingers.

87

3. Een treintje ging uit rijden

Eenvoudige optel- en aftrekproblemen in dagelijkse contexten (handelend) kunnen oplossen tot en met ten minste 10.

89


1. Lange en korte kleurpotloden Introductie Meetmol

Meten en ordenen door directe vergelijking. 133

2. Meten met Meetmol

Begrippen rond lengte, omtrek en oppervlakte passief herkennen en waar mogelijk actief gebrui ken in betekenisvolle eenvoudige situaties.

135

331Bijlagen

Bijlage 5 Voorbeeld Jaarplanningbij Werkmap Gecijferd bewustzijn

Deze jaarplanning is zo opgesteld dat alle domeinen elke periode aan de orde komen. Er zijn per halfjaar twee periodes gemaakt:

Eerste halfjaar:• Periode 1: augustus, september, oktober.• Periode 2: november, december, januari. Tweede halfjaar: • Periode 3: februari, maart, april.• Periode 4: mei, juni, juli.

Met deze planning werkt u aan alle rekendoelen zowel in groep 1 als in groep 2. In de eerste periode wordt met de handpoppen kennisgemaakt.

Het werken met een planning is uitstekend, mits u als leerkracht goed blijft afstemmen op de behoeften van de leerlingen. Voor een toelichting op het bewust inzetten van de activiteiten verwijzen we naar hoofdstuk 3 in de map.

Meten Inhoud

1. Watermuziek Begrippen rond inhoud actief kunnen gebruiken in betekenisvolle situaties en tegenstellingen kunnen gebruiken.

153

2. De glazenproef Inhouden zowel in de betekenis van ‘wat erin zit’ als ‘wat erin kan’ vergelijken en ordenen op verschillende manieren.

155

3. Genoeg limonade?

Kunnen meten van een inhoud met een betekenisvolle maat en het resultaat via tellen vaststellen.

157

MetenTijd

3. Alle dagen van de week

De dagen van de week kennen en de tijds-begrippen van de opeenvolging van dagen in betekenisvolle situaties kunnen gebruiken.

189

Meetkunde Oriënteren en lokaliseren

1. Ik zie, ik zie … en vertel Introductie Ruimterups

Drie specifieke kenmerken kunnen noemen van een voorwerp en hierover kunnen redeneren.

217

Meetkunde Construeren

2. Wij gaan opruimen

Actief kennen van de meetkundige figuren cirkel, vierkant, driehoek en (passief) rechthoek en kunnen sorteren op vorm, kleur en grootte (en ordenen op grootte).

247

3. We vouwen een boekje Introductie Bouwbever

Eenvoudige vouwopdrachten uitvoeren die een ander voordoet of die papier worden weergegeven (met behulp van vouwreeks).

249

Periode 2 (november, december, januari)


Getalbegrip Omgaan met de telrij

4. Allemaal vrienden

Hardop terugtellen vanaf 6 en omgaan met hoeveelheden.

63

5. Vijf is genoeg Tellen en resultatief tellen tot en met 12 en herkennen van rangtelwoorden.

65

8. Tel Wel Vanuit verschillende getallen tot en met 20 verder kunnen tellen en terug (akoestisch).

73

Getalbegrip Omgaan met hoeveelheden

1. Voor iedereen genoeg?

Hoeveelheden tot en met ten minste 10 kunnen vergelijken en ordenen en hoeveelheden representeren in een turftabel.

83

4. Tijgers in de hut Eenvoudige splitsproblemen (handelend) kunnen oplossen tot en met ten minste 10.

93

Getalbegrip Omgaan met getallen en hoeveelheden

2. Hinkel de Pinkel Getalsymbolen kunnen herkennen en benoemen tot en met ten minste 10 en in volgorde van de getallenrij kunnen leggen en omgaan met betekenis van nul in telrijsituaties.

111


5. Alles inpakken Begrippen met betrekking tot omtrek en oppervlakte herkennen en kunnen gebruiken in een betekenisvolle situatie: (te) lang, (te) kort, (te) breed, (te) dik, (te) dun, (te) groot, (te) klein.

145

Meten Gewicht

1. Licht of zwaar Redeneren over het vergelijken van gewicht, het op de handen vergelijken van gewicht en begrippen rond gewicht passief kunnen gebruiken, kennismaken met de balansweegschaal.

165


Meten Tijd

1. Otto Omgekeerd Introductie Uurtjesuil

Bij drie opeenvolgende plaatjes/foto’s van gebeurtenissen de goede volgorde beschrijven met begrippen als: wat gebeurde er eerst, daarna en tot slot.

181

2. Een hele dag Het dagritme herkennen als cyclisch proces en de tijdsbegrippen van de dagindeling kunnen gebruiken in betekenisvolle situaties.

185

MeetkundeOriënteren en lokaliseren

5. Goed gezegd De plaats van objecten in de ruimte (ook tenopzichte van elkaar) kunnen beschrijven.

231

MeetkundeConstrueren

1. Hetzelfde huis Eenvoudige bouwwerken naar voorbeeld na kunnen bouwen en eenvoudige bouw werkjes vanaf een tekening/foto nabouwen, waarbij vrijwel alle delen goed zichtbaar zijn.

243

Meetkunde Opereren met vormen en figuren

2. Spiegelen Experimenteren met een spiegel. 269

3. Versieren met patronen

Eenvoudige meetkundige patronen kunnen namaken.

273

6. Vul maar aan In eenvoudige meetkundige patronen regelmaat en symmetrie herkennen en deze voortzetten.

283

Periode 3 (februari, maart, april)



7. Tien kleine Tijgers

Oefenen met terugtellen vanaf 10. 69

6. Radio Teltijger Tellen tot en met ten minste 20. 67


6. Visite Eenvoudige verdeelsituaties (handelend) kunnen oplossen tot en met ten minste 12 en kunnen vertellen wat het resultaat is.

99

7. Teltijger koekoek

Hoeveelheden tot en met ten minste 12 globaal kunnen schatten, tellen (resultatief) en vergelijken.

101

Getalbegrip Omgaan met hoeveelheden en getallen

1. Netjes Opruimen

Hoeveelheden tot en met ten minste 12 kunnen tellen (resultatief) en kunnen weergeven.

109

4. De meeste kralen

Hoeveelheden tot en met ten minste 10 kunnen representeren in een beeldgrafiek en kunnen interpreteren.

121


3. Extra hokken voor de dierentuin

Begrippen met betrekking tot lengte, omtrek en oppervlakte kunnen gebruiken en tegenstellingen kunnen herkennen en gebruiken.

139

4. Meetfeest Afpassend meten met een betekenisvolle maat en het resultaat via tellen vaststellen.

141

6. Groeien en meten


147

333Bijlagen

Meten Gewicht

2. Muis en olifant Doel: vergelijken van gewicht met behulp van een balans begrippen rond gewicht actief en passief kunnen gebruiken in betekenisvolle eenvoudige situaties en in tegenstellingen.

169

Meten Tijd

4. De vier seizoenen

Weten dat er verschillende tijdsaanduidingen zijn, zoals de seizoenen (en maanden).

193

5. Elke week weer Tijdsbegrippen passief en actief gebruiken in betekenisvolle situaties: vorige week, deze week, volgende week.

197

Meten Geld

1. De dierenwinkel Begrijpen en kunnen uitleggen hoe het systeem van kopen en betalen in elkaar zit aan de hand van een eenvoudige winkel situatie. Begrippen herkennen en gebruiken in de context van geld: duur, duurder, duurste, goedkoop, goedkoper, goedkoopste, euro, munten, waarde.

207


2. Ga je mee naar de speeltuin?

Passief herkennen en actief gebruiken van meetkundige begrippen en ontwikkelen van ruimtelijk voorstellings- en redeneervermogen.

219

3. Verstoppertje spelen met een plattegrond

Een eenvoudige plattegrond lezen en beschrijven en daarbij gebruikmaken van herkenningspunten.

223

4. Wie wijst me de weg?

Een eenvoudige route kunnen intekenen en een eenvoudige plattegrond kunnen lezen en beschrijven en daarbij gebruikmaken van herkenningspunten.

227

Meetkunde Construeren

4. Een echte bouwtekening

De relatie zien tussen ruimtelijke vormen en een afbeelding ervan in het platte vlak en eenvoudige bouwopdrachten uitvoeren.

251

5. Vormen- verstoppertje

Herkennen, benoemen en beschrijven van de meetkundige basisvormen: cirkel, driehoek, vierkant en (voor groep 1 passief) rechthoek.

255

6. Ik voel, ik voel, en de vorm is ...

Eenvoudige meetkundige basisvormen vergelijken, herkennen, benoemen, sorteren en beschrijven op basis van eigenschappen, ook gecombineerd.

261

Periode 4 (mei, juni, juli)



9. Wie is het eerst? Rangtelwoorden tot en met ten minste 10 kunnen herkennen en gebruiken.

75

10. Toverkralen Kunnen redeneren over de telrij in eenvoudige en betekenisvolle probleem-/conflictsituaties.

79


5. Het grootste huis

Kunnen redeneren over deels onzichtbare hoeveelheden in eenvoudige betekenisvolle situaties en hoeveelheden representeren in een grafiek.

95

8. Verkort tellen Verkort kunnen tellen van hoeveelheden tot en met ten minste 12 door gebruik te maken van patronen en structuren.

105


Getalbegrip Omgaan met hoeveelheden en getallen

3. Hoeveel van elk?

Ordenen, schatten en vergelijken van objecten tot en met ten minste 10, begrip en gebruik hoeveelheidsbegrippen en representeren van hoeveelheden in staafdiagrammen.

119

5. Minie de Mindermuis

Eenvoudige optel- en aftrekproblemen tot en met 20 in dagelijkse contexten (handelend) kunnen oplossen.

125

6. Zoek evenveel Hoeveelheden tot en met 6 kunnen vergelijken en ordenen op meer, min der, evenveel, meeste, minste en deze begrippen actief kunnen toepassen.

127

Meten Inhoud

4. Knikkerpot Inhouden zowel in de betekenis van ‘wat er in zit’ als ‘wat er in kan’ kunnen vergelijken en ordenen op verschillende manieren: op het oog, via overgieten, via afpassen of uitscheppen met een natuurlijke maat zoals een bakje, beker of fles. Kunnen meten van een inhoud met een betekenisvolle maat en het resultaat via tellen vaststellen.

159

Meten Gewicht

3. Dozen vol Ervaren en begrijpen dat gewicht niet één op één samenvalt met omvang, lengte of grootte.

173

4. Gewichtige appel


177

Meten Tijd

6. Luchtfietsen Het verstrijken van tijd meten met instrumenten zoals zandloper, tellen, klok, horloge, timetimer, kookwekker.

201

MetenGeld

2. Hoeveel euro? Gepast kunnen betalen van voorwerpen/ bedragen onder de 10 euro met munten van één en twee euro. Begrijpen dat munten en briefjes verschillende waardes hebben en begrijpen dat twee munten samen toch minder waard kunnen zijn dan één munt.

211


6. Kun je mij de weg vertellen?

Eenvoudige routes beschrijven in de eigen leefomgeving en daarbij gebruikmaken van herkenningspunten.

235

7. De speurtocht Eenvoudige plattegronden lezen en maken. 239

Meetkunde Opereren met vormen en figuren

1. Schaduwen Ontdekken van schaduw en ermee experimenteren.

267

4. Het potlood en zijn schaduw

Eenvoudige opdrachten uitvoeren met zon en schaduw en hierover redeneren.

275

5. Spiegeltje, spiegeltje in mijn hand

Eenvoudige opdrachten uitvoeren met een spiegeltje op basis van uitproberen en hierover redeneren.

277

335Bijlagen

Gecijferd Bewustzijn - nieuw materiaal

Documents

Transcript of Gecijferd Bewustzijn - nieuw materiaal