1

Putten, pijpleidingen en polderen

Over de maatschappelijke inpassing van Gasopslag Bergermeer

CAHIER

2

Eerst iets over het algemeen belang van Bergermeer. Gas-‐

opslagen zijn van toenemend belang voor de energievoorzie-‐

ningszekerheid. Dat is niet alleen het geval voor Nederland waar

de Groninger gaswinning onder druk staat. Ook in de Europese

Unie kan Bergermeer als één van de grootste gasopslagen op de

vrije markt van Europa betekenisvol bijdragen aan het publieke

belang van energievoorzieningszekerheid.

Gasopslagen ondersteunen ook de grootschalige inpassing

van duurzame energie. Op momenten dat bijvoorbeeld de zon

niet schijnt of de wind niet waait, ligt gebruik van natuurlijk gas

als schoonste fossiele energiebron voor de hand en het gas is

vanuit opslagen onmiddellijk beschikbaar. Ook als het om de

per megawattuur (Mwh) terwijl het opslaan van elektriciteit

Bergermeer draagt bovendien bij aan de internationale con-‐

currentiepositie van Nederland op de energiemarkt en aan een

zo scherp mogelijke energieprijs voor Nederlandse huishoudens.

Maar hoe pas je een grootschalig project van algemeen be-‐

lang vervolgens ook op een verantwoorde manier in? Inmiddels

is Gasopslag Bergermeer een feit. De bouw van de opslag werd

binnen de gestelde tijd en binnen het beschikbare budget gere-‐

Bergermeer, waarin in totaal drie miljard euro wordt geïnves-‐

teerd, is één van de grootste infrastructurele investeringen in

de Nederlandse economie in het algemeen en in de energieregio

Alkmaar in het bijzonder.

Tussen kiem en volbrenging van Gasopslag Bergermeer lig-‐

gen acht jaar van planvorming, inspraak, vergunningverlening,

werd gewonnen, opnieuw te kunnen benutten moest de reali-‐

satie van het project plaatsvinden in een natuurrijk gebied en in

de onmiddellijke omgeving van de bewoonde wereld. Redenen

temeer om Bergermeer in alle opzichten verantwoord in te pas-‐

sen voor mens, milieu en maatschappij.

Zowel het ontwerp als de bouw en begeleiding van

Gasopslag Bergermeer kwamen tot stand in nauwe samen-‐

spraak met vele deskundigen en belanghebbenden, en ook niet

zonder aanvankelijke weerstand tegen het project. Hoewel dat,

om eerlijk te zijn, voor iedereen wel eens iets met zich mee-‐

bracht van een beproeving, kwam alles de weloverwogen

inpassing van Gasopslag Bergermeer uiteindelijk ten goede.

We zijn daar alle betrokkenen zeer erkentelijk voor.

We laten in dit cahier ter gelegenheid van de officiële

ingebruikstelling van Bergermeer graag enkele mensen aan het

woord die vanuit verschillende invalshoeken met gezag over de

inpassing kunnen meepraten. We doen dit in de overtuiging dat

we hier met elkaar lessen kunnen halen voor de toekomst.

Jan Willem van Hoogstraten

Lessen uit Bergermeer”

Hoe pas je een even grote als ingrijpende voorziening voor het algemeen belang zo in dat je ook

tijdens de realisatie het algemeen belang dient? Dat was om kort te gaan de vraag waarvoor

TAQA en EBN zich gesteld zagen met Gasopslag Bergermeer.

3

Jan Willem van Hoogstraten,algemeen directeur TAQA Energy BV

Eén van de grootste infrastructurele investeringen in de Nederlandse economie

VOORWOORD

4

Dit cahier is een eenmalige uitgave van TAQA Energy BV ter gelegenheid

SAMENSTELLING & INTERVIEWS:Saskia Legein

FOTOGRAFIE:Eric de Vries

VORMGEVING:X11 Creatie, Danny de Neef

COLOFON © NIETS UIT DEZE UITGAVE MAG WORDEN VERMENIGVULDIGD OF VERSPREID IN WELKE VORM DAN OOK ZONDER SCHRIFTELIJKE TOESTEMMING VAN TAQA ENERGY B.V.

5

6

10

12

14

16

18

20

22

24

26

“ Vroeger voelde burgers zich vaak gepakt door de salamitactiek” Godert van der Feltz, advocaat en mede-­eigenaar van Van der Feltz Advocaten

“ Er is veel internationale belangstelling voor Bergermeer en het aantal klanten groeit” Jan Dirk Bokhoven, CEO EBN

“Iedereen in Nederland wil dat de kachel kan blijven branden” Mark Dierikx, directeur-­generaal Energie, ministerie van Economische Zaken

Gasopslag Bergermeer in vogelvlucht

“De overheid moet leren met één mond te spreken” Piet Bruinooge, burgemeester gemeente Alkmaar

“ De rechtszaak was duur, maar zo konden we Bergenaren wel een stem geven”Alwin Hietbrink, oud-­wethouder GroenLinks van de gemeente Bergen

“ Goed voorbeeld van slim denken over grootschalig

Maria van der Hoeven, executive director International Energy Agency

“ Wij moeten risico’s in de maatschappij beheersbaar maken” Harry van der Meijden, inspecteur-­generaal SodM

Jo Laan, dijkgraaf in ruste en direct omwonende van de gasopslag

“ Hoe kon ons polderbestuur in 1971 vermoeden dat er veertig jaar later een gasopslag zou komen?”

INHOUD

“ Op voorhand praten over natuurcompensatie is vaak veel effectiever” Krijn Jan Provoost, regiodirecteur Natuurmonumenten

6

Gasopslag Bergermeer

in vogelvlucht

het Arabische woord voor energie.

-‐

nen van olie en aardgas, maar het bedrijf richt zich

nog meer op het opwekken van elektriciteit en

het ontzilten van water.

Het grootste deel van de aandelen is in handen

van de overheid van Abu Dhabi.

-‐

de Arabische Emiraten, het Verenigd Koninkrijk,

Canada, de Verenigde Staten, Marokko, Ghana,

India, Oman, Saoedi-‐Arabië en Irak.

Over TAQA

Nederland te voorzien. Zonne-‐ en windenergie

kunnen bovendien niet worden opgeslagen. Op

de momenten dat ze onvoldoende beschikbaar

zijn, is gas nodig om aan de vraag te voldoen.

Bergermeer. Het gas onder de Bergermeer

-‐

nisch beproefde methode. Over de hele wereld

zijn honderden gasopslagen al tientallen jaren in

bedrijf. De oudste gasopslag, in de Verenigde

In Nederland zijn er gasopslagen in Grijpskerk,

Norg en Zuidwending.

piekgasinstallatie in Alkmaar. Ook dit is een onder-‐

-‐

latie extra gas aan het gasnet in de Randstad op

dagelijkse en seizoensgebonden piekmomenten.

Over gas

overgang naar duurzame energie, aan de positie

van Nederland op de energiemarkt en aan een

goede energieprijs voor consumenten.

markt toegankelijke gasopslag van Europa, met

een werkvolume van 4,1 miljard kubieke meter

-‐

lijkse totale gasverbruik van Nederland en genoeg

miljoen huishoudens.

-‐

merkt als een project van nationaal belang.

van onze energiebehoefte, twee keer zoveel als in

de rest van Europa.

uitstoot van gas is minder dan de helft van

die van kolen of olie.

procent hoger rendement dan kolen.

schoonste fossiele brandstof nodig om de omslag

naar een duurzame energiehuishouding te kunnen

maken. Het aanbod van zonne-‐ en windenergie is

niet voldoende om in de hele energiebehoefte van

De oudste gasopslag

stamt uit 1917 (VS)

6

7

nationaliteiten vertegenwoordigden.

van Gasopslag Bergermeer komt ruim zeventig

procent uit Nederland, voornamelijk uit Noord-‐

Holland.

permanente nieuwe arbeidsplaatsen op. Daar

bovenop komen circa honderd permanente banen

extra bij de toeleveranciers.

Over de mensen

boren in de Bergermeer tot een minimum te be-‐

perken, is rondom de bouwplaats een tien meter

hoog geluidsscherm geplaatst. Bovendien werden

geluidsarme generatoren en een geluidsarme

boortoren geplaatst die werken op elektriciteit.

continu de geluidsbelasting. Als de afgesproken

norm werd overschreden, werd het werk stilge-‐

legd tot de oorzaak van de geluidsoverschrijding

was weggenomen.

heeft dankzij het gebruik van de best beschikbare

technologie geen uitstoot van koolwaterstoffen

en CO .

-‐

opslag Bergermeer aan de Bergerweg is ondanks

de aanwezigheid van TAQA’s boortoren gelijk ge-‐

onafhankelijke ecologen zijn verricht in opdracht

van TAQA.

-‐

een alternatief te geven als ze niet zouden willen

broeden in de nabijheid van de boortoren.

grutto’s maakt gebruik van het plas-‐drasperceel

dat de afgelopen jaren door TAQA is aangelegd in

de Bergermeer.

bouw ’s nachts verlicht met groen licht in plaats

van wit licht. Het groene licht is minder storend

voor mens en dier.

-‐

portleidingen die de opslag onder de Bergermeer

en de gasbehandelingsinstallatie op het bedrij-‐

venterrein Boekelermeer met elkaar verbinden tot

dertig meter diep onder het bos door geboord.

-‐

tracé alle dotterbloemen bewaard en later weer

terug geplant.

TAQA onbedoeld een extra kraamkamer gemaakt.

Verschillende paartjes oeverzwaluwen bouwden

hun nesten in een opgeworpen wal van grond die

was ontstaan als gevolg van het ingraven van de

leidingen.

alles beneden het maaiveld afgewerkt zodat het

weidse uitzicht over de Loterijlanden intact blijft.

inrichten als nieuw natuurgebied.

Over de omgeving

TAQA is het Arabische

woord voor energie

7

8

-‐

slaand verkeer naar de puttenlocatie aangelegd

om mogelijke verkeersopstoppingen te voorko-‐

men.

-‐

gelijkse verkeer naar en van de bouwlocatie in de

Bergermeer gedurende de gehele bouwperiode.

middelbare scholen en een groot aantal basis-‐

scholen en sportverenigingen in Alkmaar en

Bergen verkeersveiligheidscampagnes verzorgd

om de bewustwording over het werkverkeer op

de lokale wegen te verhogen.

basisscholen die langs of in de buurt van de routes

de dode hoek in het verkeer.

-‐

ongevallen die tot verzuim leiden.

-‐

meren over de bouw en de werking van Gasop-‐

slag Bergermeer heeft TAQA tijdens de bouw een

informatiecentrum ingericht op de Boekelermeer

in Alkmaar.

over TAQA’s bouwlocaties op de Boekelermeer en

Bergermeer laten rondleiden.

bouw van de gasopslag hield TAQA de omwonen-‐

den voortdurend op de hoogte van alle ontwik-‐

kelingen. TAQA lanceerde een eigen website voor

de opslag en plaatste wekelijks publicaties in het

Noord-‐Hollands Dagblad en regionale huis-‐aan-‐

huisbladen.

Over de communicatie

Over de veiligheid

gedaan naar de stabiliteit van het Bergermeer-‐

veld: TNO, KNMI en het Amerikaanse Mas-‐

sachusetts Institute of Technology (MIT). De

onderzoeksresultaten zijn overhandigd aan het

Staatstoezicht op de Mijnen (SodM).

-‐

derland waarvan een volledig driedimensionaal

geomechanisch model is gemaakt. Voor alle an-‐

dere gasvelden in Nederland zijn alleen statisti-‐

sche analyses gemaakt.

-‐

in het Bergermeerveld. Het KNMI houdt deze

registraties bij.

de gemeenten Alkmaar, Schermer, Heiloo en Ber-‐

gen. Daarin is bovenop de wettelijke aansprake-‐

lijkheid van TAQA vastgelegd hoe belanghebben-‐

den snel en servicegericht worden geholpen in het

geval van schade door gasopslag of gaswinning.

-‐

in de regio een nulmeting laten uitvoeren om

eventuele latere schade door bouw of bevingen

te kunnen herleiden. In die dwarsdoorsnede zitten

vooroorlogse en naoorlogse woningen, hoog-‐

bouw, boerderijen en monumenten. De nulmeting

is zo uitgekiend dat er voor elk pand in Alkmaar,

Bergen, Heiloo en Schermer altijd drie panden zijn

als vergelijkingsmateriaal.

gering mogelijk te houden, heeft TAQA in overleg

met de aannemers, de omliggende gemeenten en

de provincie Noord-‐Holland een uitgebreid ver-‐

keersplan opgezet met vaste routes en tijden voor

het eigen personeel en het werkverkeer.

8

9

-‐

reikbaar voor vragen of klachten via een speciaal

opgezet informatienummer.

bijpraten over de actuele werkzaamheden en de

werkzaamheden die nog in het verschiet lagen,

organiseerde TAQA regelmatig inloopspreekuren

en bewonersbijeenkomsten.

TAQA aan het begin van de bouwperiode de direct

omwonenden van de puttenlocatie zonnepanelen

aan.

vergunningen aangevraagd. De aanvragen met

hun bijlagen beslaan in totaal zeven meter aan

dossiermappen. Voor het uitwerken van de ver-‐

overheden betrokken.

van debat geweest in de Tweede Kamer.

bouw van Gasopslag Bergermeer goed.

1.844 heipalen gebruikt, tweehonderd miljoen kilo

staal, bijna twintigduizend kuub beton en ruim

zeshonderd kilometer kabel.

gemonteerd en ondergronds aangelegd.

slugcatcher is het grootste onderdeel van

Gasopslag Bergermeer uit één stuk. Het is een

reusachtig bezinkbassin en het eerste belangrijke

station in het proces om het aardgas dat uit de

ondergrondse gasopslag omhoog komt geschikt

te maken voor de gebruiker. De slugcatcher

slugcatcher

kilometer gevaren. De route liep vanuit Ant-‐

werpen over de Schelde richting Zeeland, via

Dordrecht dwars door Holland naar Amsterdam en

vervolgens over het IJsselmeer naar de kop van

Noord-‐Holland. Vlak voor de afsluitdijk moest de

slugcatcher

gekanteld. Alleen zo paste hij door de Stevinslui-‐

zen bij Den Oever. Het transport ging daarna naar

Den Helder, en vandaar via het Noord-‐Hollands

Kanaal richting Alkmaar.

Over de vergunning-­ verlening en de aanleg

-‐

lingen voor amateurs en professionals in Bergen,

Schermer, Heiloo en Alkmaar.

Cultuurfonds is in de afgelopen vier jaar meer dan

aanvragen wordt jaarlijks gehonoreerd.

de gemeenten Alkmaar, Bergen, Heiloo en Scher-‐

mer. Via het convenant investeert TAQA in totaal

gemeenten.

-‐

den aan TAQA Theater de Vest in Alkmaar en voor

zeven jaar aan de culturele buitenplaats Kranen-‐

burgh in Bergen.

Noord op verschillende terreinen een impuls te

geven, heeft TAQA samen met de Kamer van

Koophandel Noordwest Holland expertmeetings

georganiseerd voor regionale smaakmakers.

Over het vestigings-­ klimaat in de energieregio Alkmaar

Oeverzwaluwen bouwden nesten

in de opgeworpen grond tijdens

de graafwerkzaamheden

9

10

Er is veel internationale belangstelling voor Bergermeer en het aantal klanten groeit”

Welke positie neemt Gasopslag Bergermeer in op de gasmarkt?

“Allereerst levert ze een bijdrage aan de energievoorzie-‐

ningszekerheid in Nederland. Daarnaast is ze de grootste voor

de vrije markt toegankelijke gasopslag van Noordwest-‐Europa.

Met haar flexibele en uitgebreide dienstverlening voor inter-‐

nationale marktpartijen biedt ze een welkome aanvulling op de

Nederlandse groothandelsmarkt voor gas, die nu al de meest

liquide gashandelsplaats van Europa is. De vraag naar opslag-‐

marktpartijen de diensten van Gasopslag Bergermeer op waarde

nu toe verhuurd. Het aantal klanten groeit nog en er is ook toe-‐

nemende belangstelling voor de aanvullende diensten van Ber-‐

germeer. Denk bijvoorbeeld aan het aanbieden van opslagruimte

om gas als onderpand te kunnen houden. Ook in de secundaire

handel van gasopslagposities doet Bergermeer het goed. We

-‐

Hoe kijkt EBN terug op de realisatie van Gasopslag Bergermeer?

“Als partner en mede-‐investeerder vindt EBN het belangrijk

dat de uitvoering van energieprojecten binnen de afgesproken

termijn, binnen het goedgekeurde budget en met optimale

aandacht voor de veiligheid en het welzijn van de mensen en de

omgeving plaatsvindt. TAQA is er goed in geslaagd om binnen

die randvoorwaarden een omvangrijk project te realiseren. Ze

bleef binnen het tijdschema en binnen het budget van bijna

negenhonderd miljoen euro, wat op zich al een prestatie van

formaat is. Ook heeft TAQA het vertrouwen weten te win-‐

nen van de lokale belanghebbenden door de gasopslag op een

verantwoorde manier in te passen in de omgeving. Hoe ze dat

deed, in een relatief dichtbevolkt deel van het land, kan wat ons

betreft ook als voorbeeld dienen voor de inpassing van gaswin-‐

Als Nederland straks minder gas kan produ-­ceren, moet ze dan actiever kennis over gas en gasopslagen gaan exploiteren?

“Nederland heeft een lange geschiedenis met aardgas en

we willen onze positie als gaskenniscentrum inderdaad graag

bestendigen. Nieuwe ontwikkelingen als Gasopslag Bergermeer

helpen mee om dat mogelijk maken. Zo kunnen we onze plek in

Zit EBN in een spagaat tussen de verkoop van Nederlands gas, het vermarkten van de nationale gaskennis, het aanbieden van gasopslag en de groeiende maatschappelijke weerstand tegen aardgas?

“We kunnen er niet omheen dat het product gas bij veel

mensen op dit moment negatieve associaties oproept. Het

comfort en het gemak van gas gaven het in het verleden een

onbesproken imago, maar door alle negatieve ontwikkelingen

kalft dat steeds verder af. Willen we dat gas weer maatschap-‐

pelijk wordt geaccepteerd, dan zullen we volledig open moe-‐

ten zijn over onze activiteiten en waar mogelijk de omgeving

betrekken. Naast de technische uitdaging om het beschikbare

gas op een veilige en duurzame manier te winnen, ligt juist

daarin ook een uitdaging voor de hele Nederlandse gasindus-‐

trie. Er is ongelooflijk veel kennis beschikbaar, maar we zijn we

Jan Dirk Bokhoven is sinds 2007 CEO van EBN. Staatsbedrijf EBN is actief in het opsporen, pro-­

duceren, opslaan en verhandelen van olie en gas. Ze neemt doorgaans voor veertig procent deel in

opsporings-­ en winningsvergunningen en werkt daarbij samen met olie-­ en gasmaatschappijen. EBN

heeft ook een aandeel van veertig procent in vier ondergrondse gasopslagen, waarvan Gasopslag

Bergermeer er een is. De afgelopen jaren werkte ze nauw samen met de mensen van TAQA.

Bokhoven vindt dat Bergermeer als voorbeeld kan dienen voor andere gasprojecten in Nederland.

11INTERVIEW

Jan Dirk Bokhoven, CEO EBN

er tot nu toe onvoldoende in geslaagd die kennis te delen met

de Nederlandse gebruikers en andere doelgroepen. We zijn niet

duidelijk geweest over wat we precies doen, niet over de com-‐

plexiteit van de ondergrond, niet over de gevaren en de risico’s,

en evenmin over de uitdagingen waarmee we te maken hebben.

We zullen transparanter moeten zijn en dat kunnen we alleen als

we in de sector de krachten bundelen. Vanzelfsprekend moeten

we ons daarbij zeer bewust zijn van de mogelijke effecten op

de omgeving en daar rekening mee houden. Uiteindelijk kan een

gezonde aardgassector niet alleen een vitale bijdrage leveren

aan de Nederlandse economie, maar kan aardgas ook bijdragen

om een duurzame economie tegen acceptabele kosten mogelijk

Alle beschikbare capaciteit al verhuurdop de veiling

12

Hoe heeft u ervoor gezorgd dat de gemeente Alkmaar het maximaal haalbare kreeg uit de onderhandelingen met TAQA Energy?

“Op de gasopslag in de Bergermeer hadden de betrokken

gemeenten Alkmaar, Schermer, Heiloo en Bergen allemaal een

andere visie. De eerste drie stonden er snel positief tegenover,

Bergen verzette zich. Iedereen was het er wel meteen over eens

dat de gasbehandelingsinstallatie die nodig was voor de opslag-‐

plaats sowieso niet in het natuurgebied moest komen. Alkmaar

heeft een groot bedrijventerrein en we beraadden ons al een

tijdje op de vraag hoe we daar meer werkgelegenheid heen

kregen. In dat licht zagen we de opslag en de behandelingsin-‐

stallatie als een kans. We hebben de grond voor de fabriek en de

vereiste veiligheidsring eromheen, in totaal veertig hectare, met

winst aan TAQA kunnen verkopen. We hebben afspraken ge-‐

maakt over banen tijdens de bouw en over banen voor de lange

termijn. TAQA beloofde daartoe zijn hoofdkantoor naar Alkmaar

te verplaatsen. Er waren in Alkmaar weinig mensen tegen de

komst van de opslag en de fabriek. Het is een nuchter volk en ze

hadden geen negatieve ervaringen met TAQA’s piekgasinstallatie

op de Boekelermeer.

Een veiligheidsgarantie voor omwonenden was wel een eis.

We wilden dat TAQA alle woningen in de omgeving vooraf

zou meten, zodat eventuele bouw-‐ of bevingschade goed te

herleiden zou zijn. Voor mogelijk toekomstige schades hebben

we convenanten met TAQA gesloten. Verder wilden we gebruik

maken van hun relatienetwerk, vooral om meer bedrijven in de

energiesector naar deze regio te trekken. Ik heb nooit het ge-‐

voel gehad met een tegenpartij aan tafel te zitten, het was een

samenwerking en de persoonlijke verhoudingen waren erg goed.

TAQA deed wat ze beloofde. Ze zorgde er tijdens de bouw netjes

voor dat er zo min mogelijk overlast was voor de omgeving en

investeerde ook in onze lokale cultuur. Met een schenking van

een miljoen is ze de hoofdsponsor van het theater in Alkmaar.

Dat heet nu TAQA Theater De Vest. Een enkele boze ingezon-‐

den briefschrijver noemt het weleens het takketheater, maar

over het algemeen zijn de Alkmaarders goed te spreken over de

Welk verlanglijstje had u voor het ministerie van Economische Zaken voor het inpassingsplan van de gasopslag en de behandelingsinstallatie?

“Onze regio wilde iets terugzien voor het oplossen van een

nationaal probleem. Ik herinner me nog een stevig gesprek in

de werkkamer van Maria van der Hoeven die toen minister van

Economische Zaken was. Mijn wethouder was vasthoudend in

de kwestie wie de risico’s moest dragen. De minister moest de

veiligheidsring om de gasbehandelingsinstallatie maar trek-‐

ken. Wat ons betreft zou die zo klein mogelijk worden om de

vestiging van andere bedrijven te waarborgen. We vroegen haar

een afslag naar de Boekelermeer aan te leggen. En we wilden

vooral dat het ministerie de ontwikkeling van een energiecluster

in Alkmaar actief zou stimuleren met het organiseren van een

internationale energieconferentie en het aanstellen van een

accountmanager om innovatieve bedrijven aan te trekken. Het

ministerie is die toezeggingen nagekomen en heeft rijkssubsidie

beschikbaar gesteld voor het ontwerpen van de biomassaver-‐

gasser in de regio. Tot mijn verdriet gaan de ontwikkelingen

daarin te traag, maar de bal ligt nu bij de provincie Noord-‐Hol-‐

land om het fonds voor duurzame energie te ontsluiten. “

Wat wilt u lokale bestuurders op het hart drukken als zo’n grootschalig project in hun regio wordt ingepland?

“Voordat je met andere partijen gaat praten, is de belang-‐

rijkste vraag: wat wil ik bereiken? Als dat niet helder is, ben je

een dwalende onderhandelpartner en zullen je resultaten na-‐

De overheid moet leren met één mond te spreken” Piet Bruinooge is sinds 2007 burgemeester van de gemeente Alkmaar. Hij kende TAQA al als

eigenaar van de piekgasinstallatie op het bedrijventerrein van Alkmaar, de Boekelermeer.

Toen de plannen voor de gasopslag in de Bergermeer bekend werden gemaakt, lieten

Bruinooge en zijn gemeente al gauw weten dat de benodigde behandelingsinstallatie ook

welkom was op de Boekelermeer. Mits de regio daar voldoende voor terug kreeg.

13INTERVIEW

Piet Bruinooge, burgemeester gemeente Alkmaar

De regio een economische impuls geven

venant zijn. De overheid moet leren met één mond te spreken.

De gemeenteraad en het college van Alkmaar zaten al gauw op

een lijn. We wilden de regio een economische impuls geven. Dus

stonden we positief tegenover de komst van de gasopslag als

die bedrijvigheid zou meebrengen. Toch duurde het nog even

voordat ik de volle omgang van project besefte. Toen het mi-‐

nisterie zich intensief met ons ging bemoeien en er een sjeik uit

Abu Dhabi op bezoek kwam, begon het te dagen. Zoiets maak je

niet elke dag mee als burgemeester. Ik voelde toen ook: ze heb-‐

ben ons nodig. Wij waren niet de vragende partij en dat maakte

14

Iedereen in Nederland wil dat de kachel kan blijven branden”

Wat levert Gasopslag Bergermeer Nederland op?

“Voor de energievoorzieningszekerheid in Nederland en

voor een goede werking van de gasmarkt is het belangrijk om

in Nederland ook gas op te slaan. De gasvoorraden dienen als

een buffer en beschermen ons land tegen mogelijke aanvoer-‐

onderbrekingen en eventuele tekorten als gevolg van een

toegenomen vraag. Iedereen in Nederland wil dat de kachel kan

blijven branden. Als er plotseling meer gas nodig is in Nederland,

bijvoorbeeld in een strenge winter, dan kan gas uit de opslag in

Hoe past de opslag in de gasrotondestrategie van het kabinet?

“Nederland gebruikt en produceert gas. Dat vormt al vele

jaren de basis voor een betaalbare, betrouwbare en relatief

schone energievoorziening. We werken toe naar een meer duur-‐

energie duurzaam opwekken. Fossiele brandstoffen, en dus gas,

blijven de komende jaren belangrijk om aan de totale energie-‐

vraag in Nederland te voldoen. Voor de productie geldt dat bij

besluiten over gaswinning het effect op de veiligheid voorop

staat. Het kabinet beslist in juli op basis van nieuwe onderzoe-‐

ken of de gaswinning in Groningen kan worden verminderd tot

het minimum waarop de leveringszekerheid is gewaarborgd.

Ook bekijken we de komende tijd of een nieuw systeem van

gaswinning in Nederland mogelijk is en of we voor onze ener-‐

gievoorziening afhankelijker worden van andere landen, zoals

-‐

singen. Gasopslagen zoals die in Bergermeer zorgen ervoor dat

Wat is de ideale energiemix voor Nederland, uit-­gedrukt in percentages kolen, gas en renewables?

“Het kabinet streeft naar een volledig duurzame energie-‐

duurzame energie in Nederland zal de komende jaren wel stijgen.

Zo werkt het kabinet hard aan de uitbreiding van windparken op

zee. Je ziet ook op steeds meer daken in Nederland zonnepane-‐

len. Fossiele brandstoffen blijven de komende jaren belangrijk om

aan onze energievraag te voldoen. Gas heeft daarbij de voorkeur,

omdat het schoner is dan alle andere fossiele brandstoffen. Hoe

minder CO

De afgelopen jaren zijn de gasprijzen gedaald. Wat betekent dat voor Nederland en hoe ziet het er op de lange termijn uit?

“De gasprijs in Noordwest-‐Europa wordt bepaald op han-‐

delsplaatsen waar de prijs op basis van vraag en aanbod tot

stand komt. De traditionele koppeling van de gasprijs aan de

olieprijs is hier zo goed als verleden tijd. De belangrijkste han-‐

delsplaats voor gas in Noordwest-‐Europa, en daarmee in heel

Europa, is inmiddels de Nederlandse handelsplaats TTF. Hier is

de gasprijs de afgelopen jaren stabiel geweest, zeker vergeleken

met de olieprijs die het afgelopen jaar aanzienlijk is gedaald. We

hebben wel een sterke daling gezien in het prijsverschil tussen

gas in de zomer en in de winter. Dat betekent dat het is gelukt

een functionerende markt op te zetten, zoals bedoeld in de gas-‐

rotondestrategie. Niet alleen de markt voor aanleg en exploitatie

Over welke voorwaarden voor het verlenen van een vergunning aan TAQA voor de bouw en exploitatie van Gasopslag Bergermeer is het langst onderhandeld?

“In Nederland en in het buitenland is al veel ervaring opge-‐

daan met gasopslagen. De eisen waaraan een gasopslag moet

Mark Dierikx trad halverwege 2011 aan als directeur-­generaal Energie, Telecom en Mededinging bij

het ministerie van Economische Zaken. Vlak daarvoor had de Tweede Kamer groen licht gegeven

voor de gasopslag. Gasopslag Bergermeer is aangemerkt als een project van nationaal belang en valt

binnen de gasrotondestrategie van het kabinet. Zonder grootschalige projecten als Bergermeer kan

Nederland niet toewerken naar een meer duurzame energiehuishouding in 2020, vindt Dierikx.

15INTERVIEW

Mark Dierikx, directeur-­generaal Energie, ministerie van Economische Zaken

van de vorige eeuw zijn de eerste Nederlandse gasopslagen

gebouwd in Norg, Grijpskerk en Alkmaar. Gasopslag vindt in

Nederland alleen plaats onder strenge condities, bijvoorbeeld

met betrekking tot bodembeweging. Naast de bestaande wet-‐

telijke regeling, sloot TAQA een convenant met de betrokken

gemeenten, waarin aanvullende afspraken zijn gemaakt over

hoe eventuele schade die toch door bodembeweging ontstaat

Hoe kijkt u terug op de bewandelde weg voor de vergunningverlening?

“Vanwege het nationale belang van gasopslag viel dit project

onder de rijkscoördinatieregeling. Het ministerie van Economi-‐

sche Zaken en het ministerie van Infrastructuur en Milieu waren

verantwoordelijk voor de ruimtelijke inpassing en de minister

van Economische Zaken voor de coördinatie van het vergun-‐

ningentraject. Over de inhoud van de besluiten is, met het oog

op zorgvuldigheid en de effectiviteit, intensief overlegd met

alle betrokken gemeenten en de provincie Noord-‐Holland. Een

belangrijk deel van de regio, zoals de gemeenten Alkmaar, Heiloo

en Schermer en de provincie Noord-‐Holland, stond positief

Hoe houdt Economische Zaken een vinger aan de pols na de ingebruikname van Gasopslag Bergermeer?

“Het ministerie heeft regelmatig contact met TAQA over de

gasopslag. In de opbouw en operationele fase houdt Staatstoe-‐

zicht op de Mijnen toezicht op de veiligheid van de gasopslag.

SodM heeft de bevoegdheid om geplande en onaangekondigde

inspecties te doen. In de vergunning zijn verschillende monito-‐

ringsverplichtingen opgenomen waaraan TAQA moet voldoen en

Wordt het steeds moeilijker om grootschalige energieprojecten in de toekomst in Nederland in te passen?

“Grootschalige energieprojecten zijn noodzakelijk om onze

energievoorziening betrouwbaar, schoon en veilig te houden.

Onze energievoorziening wordt duurzamer en we gaan meer

verschillende energiebronnen gebruiken. Zo’n ontwikkeling kan

niet plaatsvinden zonder grootschalige projecten, nieuwe infra-‐

structuur en meer lokale productie of opslag van energie. Het is

de taak van de overheid het belang hiervan goed aan burgers uit

Onze energievoorziening betrouwbaar houden

16

Er zijn 44 vergunningen aangevraagd voor de gasopslag bij onder meer gemeentes, het hoogheemraadschap, de provincie en Rijks-­waterstaat. In totaal vullen ze 8 verhuisdozen vol met papier. Hoeveel juridisch advies zit daarin?

“Veel van de vergunningen draaien om technische aspec-‐

ten, bijvoorbeeld hoe hoog de grondwaterstand moet blijven

of wat de maximale geluidssterkte mag zijn tijdens het boren.

Die aanvragen zijn vooral door het eigen juridische team van

te adviseren over de procedures rond de rijkscoördinatierege-‐

ling. Die stond toen in de kinderschoenen en was bedoeld om bij

projecten van nationaal belang het vereiste bestemmingsplan

en de benodigde vergunningen en ontheffingen in één keer te

verlenen. Met deze regeling voert de minister van Economische

Zaken niet alleen de regie maar heeft hij ook de coördinatie

bij de inpassing. Zonder die coördinatie vallen de besluiten van

de verschillende bestuursorganen op verschillende momenten

en worden ze door verschillende rechters beoordeeld. Burgers

voelden zich in dat systeem vaak gepakt door de salamitactiek.

Bezwaarmakers kregen soms te horen dat hun punt pas in een

later besluit aan de orde komt terwijl een andere overheid bij

dat latere besluit vond dat hun klachten een gepasseerd station

waren. De coördinatieregeling dwingt tot een helder overzicht

van alle implicaties bij grootschalige projecten. Het juridisch

bijstaan in zo’n totaalplan vereist veel nauwgezette studie. Ik

heb nog nooit zoveel geadviseerd over mogelijk tegenwerkende

overheden als in dit project. In latere rijkscoördinatieregeling-‐

projecten waarbij ik adviseerde, was het ministerie veel feller

in het bewaken van de bezwaartermijnen voor alle betrokken

partijen. TAQA had daar ook op gehoopt. Dat het bij Gasopslag

Bergermeer niet zo liep ligt denk ik voor een deel aan het gebrek

aan ervaring met deze regeling en voor een deel aan de aanvan-‐

Wat was het lastigste obstakel in het proces van de vergunningenaanvragen?

“Dat was niet zozeer juridisch. Vooral het zoeken naar

harmonieuze oplossingen, wat TAQA graag wilde, heeft veel tijd

Economische Zaken en moest het staartje van de Gasopslag

Bergermeer afhandelen. Ook hij wilde in harmonie de dingen

regelen zodat alle lagere overheden tevreden zou zijn. De taaiste

kwestie was de veiligheidsring rond de gasbehandelingsinstalla-‐

tie in Alkmaar. Het bestemmingsplan was het probleem niet, dat

liet zo’n zware installatie op die plaats toe. Maar de gemeente

wilde wel de mogelijkheid openhouden om verderop op het

bedrijventerrein kantoren en voorzieningen toe te laten. Voor

een absoluut royaal bedrag heeft TAQA toen de grond binnen de

De eerste verkenningsonderzoeken van TAQA voor een gasopslag in de Bergermeer dateren uit 2006. Bijna tien jaar later staat de opslag er pas. Vormt Nederland internationaal gezien een uitzondering dat aan zoveel wettelijke be-­palingen voor de vergunningen moet worden voldaan?

“Gasopslag Bergermeer is een bijzonder project vanwege

de omvang maar veel van wat TAQA wilde realiseren en haar

contracten met buitenlandse klanten als Gazprom en Statoil

vallen onder Europese regels. Die zijn dus hetzelfde in de andere

lidstaten. Er zijn wel opmerkelijke cultuurverschillen. Over het

behoud van de weidevogels in de Bergermeer is bijvoorbeeld

ontzettend veel gediscussieerd. Met name één bepaalde sloot

was een ontmoetingsplek voor puberende vogels. Het was

onbekend of TAQA’s boortoren een storend effect op hun ver-‐

liefde gedrag zou hebben. De provincie Noord-‐Holland wilde een

compensatiegebied voor de vogels en dat heeft TAQA ingericht

Vroeger voelde burgers zich vaak gepakt door de salamitactiek” Godert van der Feltz was als juridisch adviseur van 1994 tot 2000 betrokken bij de gasboringen

in de Waddenzee en adviseert op dit moment bij de concessies voor schaliegaswinning in de

Noordoostpolder en Brabant. Vanaf 2010 adviseerde hij TAQA bij de gerechtelijke procedures

rond de rijkscoördinatieregeling. De Gasopslag Bergermeer was een van de eerste grootschalige

projecten die onder de regeling viel.

17INTERVIEWINTERVIEW

Godert van der Feltz,

advocaat en mede-‐eigenaar van Van der Feltz Advocaten

tot en met de bescherming tegen vossen aan toe. TAQA laat

gebruikte op de boortoren groen licht om de vogels minder

te storen. Ik denk dat de directie van TAQA in Abu Dhabi zich

wel eens achter de oren heeft gekrabd over zoveel ophef rond

weidevogels. Gelukkig kwam een van de bazen uit Engeland.

Daar zijn ze net zo fanatiek rond natuur als in Nederland, dus die

Wat staat er in de convenanten die TAQA met de omgeving heeft afgesloten?

“Het zijn civiele overeenkomsten tussen TAQA en de ge-‐

meenten en provincie. TAQA belooft daarin dat ze een over-‐

zichtelijke procedure aanbiedt aan omwonenden in geval van

schade door bodembeweging of schade door bouwwerkzaam-‐

heden. Volgens de wet zijn burgers al goed beschermd tegen die

schades, maar de wet verwijst je wel naar een advocaat voor de

procedure als de schade groter is. De gedupeerde moet boven-‐

dien een expert inhuren die uitsluitsel geeft over de oorzaak en

de omvang van de schade. Burgers zien liever een omkering van

die bewijslast. In Groningen wil iedereen nu graag dat de partij

die boort of bouwt maar moet bewijzen dat de schade níet door

zijn activiteiten is ontstaan. Maar de bewijslastverdeling is een

belangrijk principe van ons recht, convenanten veranderen daar

niets aan. Ze zijn wel handige hulpmiddelen als je het ondanks

alle afspraken toch met elkaar aan de stok krijgt. Als je boos

bent, hoe kun je TAQA dan bijvoorbeeld bereiken met je klacht?

TAQA stelde volgens het convenant een informatiecentrum en

een telefoonnummer beschikbaar. Op een speciaal gelanceerde

website werd nieuws en de resultaten van de voortdurende

seismische onderzoeken gepubliceerd. Er is ook geregeld dat in

geval van schade beide partijen maar één onafhankelijk experti-‐

sebureau hoeven in te schakelen, in plaats van allebei een eigen

expert inhuren. De convenanten zijn de kruipolie bij de rechten

Het zoeken naar harmonieuze oplossingen heeft veel tijd gekost

18

Volgens rapporten van TNO en het MIT is de kans op aardbevingen door de gasopslag klein en zullen ze een maximale kracht hebben van 3,9 op de schaal van Richter. Bovendien was er ook kans op bevingen en bodembeweging als de opslag er niet kwam omdat het gasveld onder de Bergermeer nagenoeg leeg is door eerdere gaswinning. Heeft u die afwegingen gemaakt in uw standpunt?

“Jawel, maar ik zie Bergen als Groningen in het klein. De

veiligheidsrisico’s waren in onze ogen onverantwoord groot.

het ministerie van Economische Zaken al defensief. Dat zat me

dwars omdat er reële vragen door omwonenden werden ge-‐

-‐

schaal van Richter. Bewoners werden toen wakker geschud en

een meneer van het ministerie uit Den Haag vertellen dat de

en dat dat voelt alsof een grote vrachtwagen langs je huis rijdt.

herinnerden niet maken. Door eerdere gaswinning is de Berger-‐

meer seismisch instabiel geworden. Gasopslag is op zichzelf een

veilige techniek maar het valt nauwelijks te onderzoeken welke

gevolgen het heeft in een seismisch instabiel gebied. Daarbij

moet de Bergermeer de grootste opslag van Noordwest-‐Europa

worden. Het is gissen wat al dat in-‐ en uitpompen van verhan-‐

delbaar gas doet met de ondergrond. Bovendien is de eventu-‐

genoemd slechts een statistische bovengrens. Dat getal is sa-‐

mengesteld uit een hele hoop eerdere bevingen die in Nederland

plaatsvonden. Hoe zwaarder de aardbevingen in Groningen dus

worden, en dat worden ze sinds de jaren negentig, hoe meer die

statistische grens omhoog zal schuiven. Wie weet, is er dus een

kans dat er in de toekomst wel zwaardere bevingen in de Ber-‐

germeer komen? Al die onzekerheden waren voor ons genoeg

Wie was uw lastigste tegenstander in de strijd tegen de opslag?

“Met TAQA waren de contacten zakelijk en hun commu-‐

nicatie was helder. Er lag een enorme ondernemingskans met

het lege gasveld onder de Bergermeer, dus ik snap best dat ze

daar in gesprongen zijn. TAQA heeft gewoon netjes aan het Rijk

gevraagd of het mocht. Ik had meer moeite met de houding

van de rijksoverheid. Dat begon al met die informatieavond in

plan ingeleverd, vanwege het bevingsrisico vlakbij de bebouwde

kom van Alkmaar en Bergen. Ons argument was dat je als Rijk

best een risicovolle economische activiteit kunt toestaan maar

dat die nooit boven de veiligheid van plaatselijke inwoners mag

gaan. Maar ja, er was al een intentieovereenkomst getekend

tussen TAQA en het ministerie omdat de opslag zou passen in

de vage gasrotondestrategie van de regering. Als gemeente kun

je daar weinig tegenin brengen. De rijkscoördinatieregeling trad

een paar maanden later in werking waarmee bevoegdheden

van de gemeente naar het Rijk werden verlegd bij zo’n groot

inpassingsplan. Dat wakkerde de argwaan pas echt aan. Hadden

wij überhaupt nog iets te zeggen over de dingen die in onze

Was u met de kennis van nu ook naar de Raad van State gestapt?

“Ja. In Groningen is ook lange tijd gezegd ‘het valt wel mee’.

De rechtszaak was duur, maar zo konden we Bergenaren wel een stem geven”Alwin Hietbrink was raadslid en vanaf 2010 wethouder ruimtelijke ordening van de gemeente Bergen.

Hij had een slecht gevoel bij de eerste informatieavond over de gasopslag in 2008, waar de veilig-­

heidsrisico’s naar zijn idee werden gebagatelliseerd. Dat gevoel verdween niet door verschillende

rapporten waarin de kans op aardbevingen klein werd geschat. Hietbrink en ongeruste inwoners van

Bergen stapten naar het hoogste rechtsorgaan, de Raad van State, om de gasopslag tegen te houden.

19INTERVIEWINTERVIEW

Alwin Hietbrink,

oud-‐wethouder GroenLinks van de gemeente Bergen

De Bergermeer is een seismisch instabiel gebied

Wij wilden een voorschot nemen op de toekomst met ons

oordeel en de Raad van State vragen daar uitspraak over te

doen. Je kunt als gemeente niet én vinden dat de veiligheid van

je inwoners in het geding is én daar niets aan doen. We wilden

ongeruste inwoners een stem geven. Maar in het kader van de

crisis-‐ en herstelwet mochten we als gemeente geen beroep

meer aantekenen. Er was een stichting van bezorgde burgers en

zij hebben zich gevoegd in het aanspannen van de zaak bij de

Raad van State. Uiteindelijk kwamen de proces-‐ en de onder-‐

veel geld voor een kleine gemeente als Bergen. Welke particulier

kan zo’n bedrag ophoesten? We verloren, ja. Die kans was ook

groot, maar daarover is lang overlegd in de raad. Wie had er dan

moeten opkomen voor de belangen van bezorgde Bergenaren?

Alleen zo konden ze een vuist maken en kregen ze politieke

Wie had het wel anders moeten aanpakken in dit project volgens u?

“Het ministerie mag wel eens een collectieve cursus

communiceren gaan volgen. Daarbij is het onverstandig om

onderweg de procedures te veranderen, zoals gebeurde met

de rijkscoördinatieregeling. Het versterkt het wantrouwen in

de overheid. Als je lokale overheden bevoegdheid ontneemt,

ontneem burgers ook een spreekbuis. Voor de gemeente-‐

raad voelde het alsof we iets deden wat niet mocht, terwijl

we gewoon de belangen van onze inwoners verdedigden, een

primaire overheidstaak. Er zou voor grote inpassingsplannen een

ombudsman voor burgers moeten zijn die zaken op de agenda

kan zetten bij de Tweede Kamer. Het viel me ook op dat het

lastig was een onafhankelijke deskundige in te schakelen om de

bevingskansen die TAQA en de overheid indiceerden nog eens

tegen het licht te houden. Uiteindelijk hebben we een Noorse

deskundige bereid gevonden. In Nederland durfde niemand het

20

Bent u als initiator van de gasrotondestrategie verheugd over de realisatie van het grootste Noordwest-­Europese gasknooppunt in Alk-­maar?

“Jazeker! Het heeft lang geduurd en er zijn veel hobbels

op de weg geweest om het voor omwonenden en gemeenten

aanvaardbaar te maken en om de businesscase van de grond te

krijgen. Ik vind dat de doelen van de gasrotondestrategie niet

aan waarde hebben ingeboet en de opslag in Bergermeer is daar

Economische Zaken, voorzagen we dat een paar problemen met

betrekking tot aardgas zich gelijktijdig zouden aandienen. Het

belang van gas als energiebron voor industrie en huishoudens in

Europa zou naar verwachting toenemen. Daarmee werd inte-‐

gratie van de energiemarkt in Noordwest-‐Europa belangrijker.

Bovendien werd de diversificatie van de toevoer van en naar

Europa ook belangrijker, met name om onze voorziening minder

kwetsbaar te maken. Tegelijkertijd werd duidelijk dat de be-‐

schikbaarheid van Nederlands gas zou afnemen. In dat licht re-‐

zen vragen als: hoe kunnen we ervoor zorgen dat de kennis over

gas en de gasinfrastructuur in Nederland relevant blijft en zich

verder ontwikkelt? Hoe zorgen we dat we onze geografische

ligging optimaal benutten? Na Rehden in Duitsland is Berger-‐

meer nu de grootste opslag in Europa en de grootste die voor de

vrije markt toegankelijk is. Dat is goed voor de betrouwbaarheid

In 2011 suggereerde uw International Energy Agency dat er een Golden Age of Gas zat aan te komen. Hoe staat het vier jaar later met de gouden gaseeuw? Wat betekent die voor Nederland?

“Dat ligt eraan. Het grote verschil met olie is dat er niet één

gasmarkt bestaat. In de Verenigde Staten is er absoluut een

golden age of gas aangebroken. De gasprijs is laag door veel

binnenlandse winning en gemakkelijk transport. Voor Rusland

geldt hetzelfde, zij produceren veel voor eigen gebruik. In Azië

speelt gas in de ontwikkelende economieën een kleinere rol,

het transport en het opslaan van gas is niet zo makkelijk als bij

kolen en olie. In Europa is het gasgebruik de laatste tijd in de

verdrukking geraakt door een lagere economische groei, een

lage olieprijs en een lage prijs voor CO emissies. Het gasge-‐

schoonste fossiele brandstof in de overgang naar een duurzaam

energiesysteem zal gas belangrijk blijven. Wereldwijd ligt het

van duurzame energiebronnen. Als we daar naartoe willen groei-‐

en, is voor de komende jaren een toename van gasgebruik de

meest logische keuze. Nucleaire energie ligt lastig in Nederland

en olie en kolen zijn meer vervuilend. Gas zal in Europa een cru-‐

ciale rol blijven spelen en Gasopslag Bergermeer draagt bij aan

de voorzieningszekerheid. “

Gas en gaswinning hebben op dit moment in Nederland een negatieve klank maar ook in het algemeen groeit de maatschappelijke weerstand tegen grote energieprojecten. Is dat internationaal ook zo?

“Verzet tegen grote energieprojecten vind je overal. De not

in my backyard-‐discussies breiden zich uit naar not on my ho-‐

rizon

mensen op de wereld. Die willen allemaal toegang tot electrici-‐

Goed voorbeeld van slim denken over grootschalig

Maria van der Hoeven lanceerde als minister van Economische Zaken in 2009 de gasrotondestra-­

tegie voor Nederland. Gasopslag Bergermeer paste om meerdere redenen in die strategie. Sinds

2011 is Van der Hoeven executive director van het International Energy Agency (IEA) in Parijs. Ook

voor Europa als geheel ziet zij de Bergermeerse gasopslag als een belangrijk energieknooppunt.

21INTERVIEWINTERVIEW

Maria van der Hoeven,

executive director International Energy Agency

teit. Als we daarbij ook nog eens het gebruik van fossiele brand-‐

stoffen willen minderen, zullen er dus meer windmolenparken,

zonnepanelen, waterkrachtcentrales, aardwarmte-‐installaties en

andere duurzame oplossingen moeten komen. Tegelijkertijd zijn

er ook ontwikkelingen om energie-‐ en elektriciteitvraagstuk-‐

ken steeds systematischer aan te pakken. Zo zijn architecten al

bezig met de bouw van steden waarin de behoefte aan energie

van bedrijven en inwoners gekoppeld kan worden aan de ener-‐

gie die een stad als geheel ook produceert. Een internationale

gasopslag als in Bergermeer valt ook binnen dat slim, systema-‐

tisch en efficiënt denken over grootschalig energiegebruik en

Wat kan Nederland leren van het buitenland als het gaat om inpassing van grootschalige energieprojecten met een publiek belang?

“Er zijn steeds meer voorbeelden van landen waar een debat

gaande is of waar de wetgeving wordt aangepast om de lokale

bevolking mee te laten profiteren van de opbrengsten van ener-‐

gieprojecten. Deze ontwikkelingen zijn natuurlijk geïnspireerd

door de ervaringen in de Verenigde Staten waar andere wetten

voor delfstoffenwinning en grondgebruik gelden. Als je eigenaar

bent van de grond, ben je automatisch ook eigenaar van wat

zich onder jouw terrein bevindt. Mensen kunnen daardoor direct

profiteren van de productie van schaliegas. Europa kent andere

tradities op het terrein van mijnbouwetgeving. Hier is de staat

de enige instantie die de publieke opbrengsten mag innen. Ik

denk dat nieuwe mechanismen nodig zijn om de lokale bevolking

te laten deelnemen aan de ontwikkeling van energieprojecten.

Dat kan een belangrijke invloed hebben op de manier waarop

Gas zal in Europa een cruciale rol blijven spelen

22

Waarom klopte Amoco destijds bij uw waterschap aan met zijn plannen om gas te winnen?

“Wij waren eigenaar van de grond waar ze wilden boren. De

De drassige stukjes polder die tevoorschijn kwamen waren zo

slecht bruikbaar dat boeren ze niet als bouwland wilden. Ze

bleven in eigendom van de polder en werden bij loting aan de

boeren verpacht om bijvoorbeeld ‘s zomers hooi op te stallen.

Daarom worden ze de Loterijlanden genoemd. Amoco wilde eind

jaren zestig een proefboring naar gas doen op die Loterijlanden.

eens langs te komen om te vertellen wat het allemaal inhield als

ze naar gas zouden gaan boren. Namens de Amerikanen kwam

meneer De Wit, een oud-‐boormeester van Shell op een zater-‐

dagmiddag bij mij thuis langs om daarover te praten. Wisten

wij veel dat het gas in een poreuze steenlaag zat, zoals hij ons

sloten we een huurcontract af voor bijna zes hectare. Amoco

Stelden het Rijk, de gemeente of provincie voorwaarden voor de boringen van Amoco?

“De gemeente, provincie en het Rijk bemoeiden zich

nergens mee, zo ging dat nog in die tijd. We wilden toen al

wel dat de natuur zo min mogelijk werd aangetast. In de jaren

zeventig zaten er al zeldzame weidevogels in de Bergermeer,

kemphanen bijvoorbeeld. Over veiligheid wisten we nauwelijks

iets. De mijnwet was opgesteld in het Frans en stamde nog uit

de tijd van Napoleon. Ik heb destijds ook nooit iemand van het

Staatstoezicht op de Mijnen gesproken over de gaswinning in de

Bergermeer. Amoco gebruikte tijdens de proefboring diesel-‐

motoren en dat gaf veel geluidsoverlast. Ze fakkelden het gas

ook nog gewoon af op de bouwplaats. Na vier maanden troffen

ze wel maatregelen om het geluid wat te dempen. Toen alles

gereed was voor de eerste winning vroeg meneer De Wit of we

kwamen inspecteren om groen licht te geven. Daar liepen we,

drie mannen van het polderbestuur, met een helm op over het

terrein van Amoco. We hadden er geen verstand van maar het

zag er goed uit en dus we gaven onze toestemming. De Wit

hief letterlijk zijn hand op en het zaakje begon op volle toeren

te draaien. Ik ging als dijkgraaf wel regelmatig langs om het

afvalwater van Amoco te controleren. Onze koeien dronken uit

de sloten en we wilden niet dat die vervuilden. We testten het

water in een bassin. Als het schoon was, kon het naar de polder

vloeien, vuil water werd afgevoerd. TAQA organiseert elke drie

maanden een bijeenkomst en dan vragen ze me nog wel eens te

komen vertellen over die tijd. De gang van zaken is nu niet meer

Maakte u zich zorgen over de nieuwe gasopslag van TAQA?

“We dachten dat er voor dertig, veertig jaar gas zou worden

gewonnen uit de Bergermeer en dat het land daarna in de

oorspronkelijke staat werd teruggebracht. Maar Amoco werd

overgenomen door een tak van BP en die werd weer overgeno-‐

dat er veertig jaar later een gasopslag zou komen? Daar waren

we niet blij mee, maar ik ben er altijd van overtuigd geweest dat

Hoe kon ons polderbestuur in 1971 vermoeden dat er veertig jaar later een gasopslag zou komen?”Jo Laan woont al zestig jaar aan de Groeneweg in Alkmaar die uitkijkt op TAQA’s gasopslag. Hij

is verknocht aan de landelijke omgeving. Als toenmalige dijkgraaf tekende hij in 1971 samen met

zijn waterschapbestuurders het eerste contract voor gaswinning in de Bergermeer met de Ameri-­

kaanse oliemaatschappij Amoco. Regulering was er toen nauwelijks.

23INTERVIEWINTERVIEW

Jo Laan, dijkgraaf in ruste en direct omwonende van de gasopslag

als Den Haag het wilde, de nieuwe gasopslag er hoe dan ook zou

komen. Naar mijn mening had verzet geen zin, we konden met

de wijkvereniging beter wat punten op de agenda zetten.

Geluidsoverlast, mogelijke schade en eventuele waardeda-‐

ling van de huizen bijvoorbeeld. De overlast heeft TAQA tot

een minimum beperkt en voor eventuele schades zijn keurige

convenanten opgesteld. Het is allemaal beter geregeld dan in

Groningen maar bevingen zijn toch een punt van zorg. Sinds de

gebeuren, maar niet dat het schoksgewijs zou gaan. Toen het

gasveld leeg raakte, stonden de huizen aan de Groeneweg een

paar keer te trillen tijdens bevingen. Ik denk niet dat we verder

zakken want met de opslag wordt de ondergrond juist weer op

druk gebracht. Maar er zit een breuklijn in het gasveld. Het is

precisiewerk de druk aan beide zijden gelijk te houden.

TAQA heeft goed uitgelegd hoe ze dat gaat doen. Ze heeft waar

we bang voor waren aanvaardbaar gemaakt. En als het goed

is, zie je straks niets meer van de opslag en komt eindelijk het Landelijk uitzichtstraks weer terug

24

Hoe heeft SodM TAQA’s plannen voor, en in een later stadium de bouw van Gasopslag Bergermeer beoordeeld?

“Wij houden risicogericht en reflectief toezicht. Dat bete-‐

kent dat vertrouwen in en de reputatie van een organisatie of

een initiator van een project een belangrijke rol speelt in ons

oordeel. Projecten met een hoog risico en bedrijven met een

twijfelachtige reputatie worden scherper in de gaten gehouden.

Voorafgaand aan ons advies aan de minister van Economische

Zaken hebben wij het omgevingsplan van TAQA’s gasopslag in

detail bekeken op aspecten van veiligheid, gezondheid en milieu.

Onze drie afdelingen die zich bezig houden met techniek, opera-‐

tionele processen en milieu zijn hier allemaal bij betrokken ge-‐

weest. We hebben geen vast stramien voor beoordelingen want

energiebedrijven en inpassingsprojecten zijn niet identiek. Bij ons

werken zo’n zestig experts fulltime, dat is maar een fractie van

de expertise die grote oliemaatschappijen zelf in huis hebben.

Waar nodig huren we kennis in. Voor seismische activiteit ge-‐

bruiken we bijvoorbeeld de expertise van het TNO en het KNMI.

Onze grote meerwaarde ligt in de brede toegang die wij hebben

tot de werkwijzen en best practices in de hele sector. Op basis

daarvan hebben we een verkeerslichtensysteem geadviseerd

om de seismische activiteit in de Bergermeer nauwkeurig bij

te houden. Seismometers meten de aardtrillingen bij het in-‐ en

uitpompen van gas. Als die boven een bepaalde waarde komen,

is TAQA verplicht maatregelen te nemen. Daarvoor is ook een

risicobeheersplan opgesteld. TAQA heeft onze adviezen altijd

Kan SodM ingrijpen bij ongelukken en bevin-­gen tijdens gaswinning en gasopslag?

“Bij acuut gevaar, denk aan een zeer onveilige situatie of een

explosie kan SodM meteen ingrijpen en de installatie stil leggen.

Maar er is een grens aan ons mandaat. Ik mag als inspecteur-‐

generaal niet direct ingrijpen bij projecten met een uitzonderlijk

maatschappelijk belang, zoals bijvoorbeeld bij de gaswinning in

Groningen. In dat soort gevallen adviseren wij de minister ge-‐

vraagd en ongevraagd. Zo adviseerden wij het productieplafond

van de gaswinning in Groningen omlaag te brengen. Hoeveel

dat plafond daadwerkelijk omlaag wordt gebracht, is uitein-‐

delijk een politieke keuze. In de Bergermeer gaat het niet om

gaswinning maar gasopslag. Het toezicht op de veiligheid en het

milieu is hetzelfde. Dat betekent dat de installaties van TAQA,

haar operationele processen, de kansen op aardbevingen en het

beheersen van risico’s als gevolg van bevingen onder toezicht

staan. TAQA rapporteert regelmatig aan ons. Daarnaast voeren

we incidenteel aangekondigde en onaangekondigde inspecties

uit. Tijdens het boren van de putten en de bouw van de instal-‐

Hoe heeft de toenemende aandacht voor bodembeweging en bevingen invloed op het werk van SodM?

“De situatie in Groningen met betrekking tot aardbevingen

politieke aandacht sterker gericht op delfstoffenwinning. Mijn

opdracht toen ik aantrad was de organisatie doorlichten met

de vraag: is het toezicht van vandaag genoeg voor morgen?

We kunnen geen garanties geven dat er nooit meer ongelukken

gebeuren of bevingen plaatsvinden maar het is wel de bedoeling

dat wij erop toezien dat de bedrijven op een zodanige manier

gas winnen of opslaan dat de kansen daarop zo minimaal mo-‐

gelijk zijn. Wij moeten dus niet bij de sector of bij bedrijven op

Wij moeten risico’s in de maatschappij beheersbaar maken” Harry van der Meijden trad in september 2014 aan als inspecteur-­generaal van het Staatstoezicht op de

Mijnen (SodM). Onder invloed van het publieke debat verandert de rol van zijn organisatie van toezicht-­

houder op de achtergrond naar inspecteur in de spotlights en zoekt ze daarop passende antwoorden. Op

basis van de best practices die het SodM sectorbreed tot haar beschikking heeft, adviseerde ze voor de

gasopslag in de Bergermeer een verkeerslichtensysteem voor de ondergrondse seismische activiteit.

25INTERVIEWINTERVIEW

Harry van der Meijden,

inspecteur-‐generaal SodM

schoot zitten. Elke inspectiedienst heeft als taak op die manier

de risico’s in de maatschappij beheersbaar te maken. We zoeken

met gezwinde spoed naar manieren om dat beter te doen met

Aan welke gasontwikkelingen moet SodM zich aanpassen?

“De samenleving eist terecht goed toezicht. Dat betekent

dat SodM nog scherper moet gaan sturen in de fase van de

vergunningverlening, tijdens de bouw en in de operationele

fase. Ik heb in mijn functie als inspecteur-‐generaal geen mening

over de gasrotondestrategie van de regering maar als de poli-‐

tiek grootschalige gasprojecten belangrijk vindt, dan moet de

inspectie daarop inspelen. Gasopslag is voor Nederland relatief

nieuw, dus daar moeten we anders naar kijken dan naar gaswin-‐

ning. We zien tegelijkertijd ook dat naarmate de gasvelden leger

raken, kleinere organisaties in de marktkansen springen die dan

ontstaan. Dat zijn vaak nieuwe spelers die goed in de gaten

moeten worden gehouden. Andere beoordelaars dan SodM kij-‐

ken bijvoorbeeld naar hun financiële stabiliteit. Wij letten op hun

operationele capaciteit en processen op terreinen van veiligheid

Gasopslag is voor Nederland relatief nieuw

Op voorhand praten over natuurcompensatie is vaak veel effectiever”

Hoe belangrijk is de natuur in de Bergermeerpolder voor Nederland?

“De Bergermeer is een belangrijk leefgebied voor weide-‐

vogels. Een groot deel van de wereldpopulatie van bijvoorbeeld

grutto’s, kieviten en tureluurs komt voor het broedseizoen naar

Nederland en strijkt gedeeltelijk neer in de Bergermeer. In het

polderlandschap staan veel kruidenbloemen en het wemelt er

van de insecten die de vogels graag eten. Omdat het zo vochtig

is, groeit het gras niet zo hard. Daardoor kunnen hun kuikens

er goed in lopen. De totale populatie weidevogels neemt af,

onder andere doordat de landbouw verandert en daarmee ook

de natuurlijke leefomgeving van de vogels. Reservaten worden

dus steeds belangrijker, ze zijn van internationale betekenis.

Wij hebben de Loterijlanden in de Bergermeer in beheer en we

haar plannen voor de gasopslag aan ons uit de doeken deed.

Bovendien is de hele duinrand van Noord-‐Holland al aardig ver-‐

rommelt waarin de Bergermeerpolder een mooie uitzondering

Natuurmonumenten was naast de gemeente Bergen een van de partijen die een zaak aan-­spande tegen de gasopslag bij de Raad van State. Heeft u niet eerst geprobeerd invloed uit te oefenen op TAQA’s plannen?

“Onze grootste zorg lag niet zozeer bij de exploitatie van de

gasopslag en wat het in-‐ en uitpompen van gas met de bodem

zou doen. Wij hadden vooral een probleem met de graafwerk-‐

zaamheden voor de leidingen en het boren tijdens de aanlegfa-‐

se. We wilden bijvoorbeeld niet dat TAQA in de Loterijlanden zelf

zou boren, maar schuin vanuit een nabijgelegen terrein. We wil-‐

den ook niet dat tijdens het broedseizoen zou worden geboord.

Die wensen hebben we meteen bij TAQA duidelijk gemaakt.

Tijdens de besprekingen is naar ons geluisterd en we hebben

ook openlijk gezegd dat we onze wensen tot en met de Raad

van State aan toe zouden verdedigen. TAQA begreep dat. We

werden door de Raad uiteindelijk in het ongelijk gesteld omdat

schuin boren te duur zou worden en stoppen met boren tijdens

het broedseizoen zou betekenen dat de gehele boorperiode

te lang zou worden met allerlei andere onwenselijke gevolgen

van dien. Ondanks de lopende rechtszaak zijn we blijven praten

met TAQA over mogelijke oplossingen als er toch geboord ging

worden. TAQA bood aan om meer hectare compensatiegebied

aan te kopen dan ze wettelijk verplicht was en die in beheer van

Natuurmonumenten te geven. We maakten ook afspraken over

de graafwerkzaamheden. De tracés van de leidingen bepaalden

we in samenspraak en de bovenlaag van de polder met grassen

en bloemen werd bewaard en teruggelegd toen de leidingen

Heeft Natuurmonumenten een andere tactiek dan gebruikelijk ingezet in dit project?

“Zo’n grote gasopslag is een unicum voor Nederland. Voor

Natuurmonumenten was het ook een noviteit om daarover

gesprekken te voeren. Onze mensen zijn tevreden met het

resultaat. TAQA heeft naar eer en geweten ingegrepen in de

natuur en tijd en geld geïnvesteerd in de compensatie. In ge-‐

sprek blijven werkt beter dan niet met elkaar praten. Ik heb het

overleg tussen TAQA en Natuurmonumenten als open, eerlijk en

gelijkwaardig ervaren. Ook bij andere grote impassingsprojecten

voeren we wel vaker het tweesporenbeleid dat we met TAQA

hadden. Vroeger ging Natuurmonumenten in protest tegen

bijvoorbeeld een bestemmingsplan of een afzonderlijke vergun-‐

ningaanvraag met negatieve gevolgen voor natuur en land-‐

schap. Nu proberen we voorafgaand aan een project in dialoog

Krijn Jan Provoost was regiodirecteur Noord-­Holland van Natuurmonumenten, de organisatie die

de Loterijlanden beheert waaronder TAQA gas opslaat. Zijn vereniging protesteerde tot en met

de Raad van State aan toe tegen de gasopslag. Natuurmonumenten verloor de zaak maar wist

toch goede afspraken met TAQA te maken over het natuurbehoud in de Bergermeer.

26

Krijn Jan Provoost, regiodirecteur Natuurmonumenten

Leefgebied voor weidevogelsvan internationaal belang

met een initiatiefnemer te kijken of er ook winst voor natuur en

Welke wijsheid heeft Natuurmonumenten meegenomen uit haar betrokkenheid bij de gasopslag?

“We willen de vrijheid houden om onze belangen tot en met

de Raad van State aan toe te verdedigen. Maar als het project

toch doorgaat is het verstandig al afspraken over natuurcom-‐

pensatie te hebben gemaakt. Ik gebruik de gasopslag in de

Bergermeer vaak als voorbeeld voor hoe we met bedrijven de

dialoog moeten aangaan. Het vereist wel een positieve houding

aan twee kanten. Ik zie daarin een verschuiving bij energie-‐

bedrijven en initiatiefnemers van grote inpassingsprojecten.

De leefbaarheid, voor de omgeving, de omwonenden en de

eigen werknemers wordt steeds belangrijker. Het havenbedrijf

van Rotterdam wil bijvoorbeeld de meest duurzame haven ter

wereld worden. Dat maakt praten over compensatie makkelijker.

Met Hoogovens zit Natuurmonumenten ook regelmatig om

tafel. Zij blijven keurig binnen de wettelijk gestelde milieunormen

maar ze hebben natuurlijk wel een effect op de omgeving.

Ze praten met ons over wat ze daaraan kunnen doen.

Toch kan zo’n tweesporenbeleid ook lastig zijn. Voor de aanleg

van de Blankenburgtunnel, waar Natuurmonumenten fel op

tegen is, werden we uitgenodigd door Rijkswaterstaat om te

praten over hoe die het beste kan worden ingepast. Dan wek je

al snel de indruk dat je de ingreep zelf al hebt geaccepteerd en

kunnen lokale milieuverenigingen en bewoners je met argwaan

gaan bekijken. Wij zijn een vereniging en moeten altijd rekening

houden met de gevoelens van onze achterban. Daarbij zei Rijks-‐

waterstaat op voorhand al dat inpassing niet veel mocht kosten.

Op die manier doen we niet mee. Dat heeft TAQA nooit gedaan.

Integendeel, die vragen ons of Natuurmonumenten erop aan-‐

dringt bij de Provincie, die de natuurgebieden moet aanwijzen,

27INTERVIEWINTERVIEW

28