Gaandewegoktober / november 2013

Tijd om te oogsten

Zwolle Maagjesbolwerk - Jufferenwal 2 Tel: 038-4216171 Stadshagen - Wade 106 Tel: 038-4222440 Nijverdal Keizerserf 31 - Tel: 0548 - 612474

Het nieuwe Liedboek weer volop beschikbaar!

Reserveer het nieuwe liedboek via www.nieuwliedboek.nl

www.westerhofboeken.nl

VAN

WEE

GH

EL C

OA

CH

ING

Melden Overlijden?038-453 6320 24 uur per dag www.meander-uitvaartbegeleiding.nl

www.salet.nl

Resultaatdankzij Jurgen

Een mooie oogst

ColofonGaandeweg is het magazine voor alle leden van de Protestantse Gemeente Zwolle, de Evangelisch-Lutherse Gemeente Zwolle en De Hoofdhof Berkum

Zesde jaargang nr. 4, oktober / november 2013Verschijnt vijf keer per jaar. Oplage: 10.000

Redactie: Ds. Iemke Epema (hoofdredacteur), Gery Bruins (eindredacteur), Saskia Dankers, Rob van Harten en Jan Nauta

AdvertentiebeheerKerkelijk Bureau tel. (038) 421 75 96

Vormgeving en grafische productie: Dit magazine is milieuvriendelijk geproduceerd door Upmeyer Grafimedia Zwolle

Aanleveren kopij en foto’s:De volgende Gaandeweg verschijnt in de week van 24 november en loopt tot en met zaterdag 25 januari 2014. Kopij en foto’s dienen uiterlijk maandag 28 oktober te zijn aangeleverd via kerkbladgaandeweg@gmail.com of schriftelijk bij het Kerkelijk Bureau.

Er is in Gaandeweg ruimte voor berichten uit de wijkgemeenten en aankondigingen van andere kerkelijk gerelateerde activiteiten. De redactie beoordeelt of deze van belang zijn voor zoveel mogelijk lezers.

Als deze Gaandeweg verschijnt is de letterlijke tijd om te oogsten eigenlijk alweer achter de rug. We weten zo ongeveer wat ons gezwoeg heeft opgebracht, wat de vruchten zijn van ons geploeter. Is er genoeg om de schuren te vullen, samen te delen en dankbaar te zijn? En hoe doen we dat in dezetijd? Dat is een van de vragen die wordt gesteld in deze Gaandeweg en die in woord en beeld wordenbeantwoord. Op deze pagina weer een foto van Tineke Vlaming, die haar camera vaker richt op dekleine verrassingen van Moeder Natuur. Zoals het aandoenlijke hartje in het blad van deze appels.Ook de foto op pagina 4 is van Tineke.

De volgende Gaandeweg verschijnt kort voor de eerste zondag van Advent en heeft als thema ‘Lichtdat in de nacht begint’. Een regel uit een Adventslied van Maarten Luther, opgenomen in het nieuweLiedboek (433). Doet die regel u denken aan een ander lied, een gedicht of tekst of inspireert ze toteen foto? Laat het ons weten, het liefst per mail naar kerkbladgaandeweg@gmail.com en uiterlijk 14 oktober. Per post opsturen mag ook: naar Molenweg 241, 8012 WG Zwolle

LeeftijdDe eerste Gaandeweg van de zevende jaargang verschijnt omstreeks 1 februari 2014. ‘Gezegende leeftijd’, wordt het thema van dit nummer, het is gewijd aan oud zijn. Is dat inderdaad een zegen? We vragen het uiteraard aan ervaringsdeskundigen en mensen die dat ooit hopen te worden. Hebt u iets te zeggen over dit onderwerp en wilt u meewerken aan deze Gaandeweg? Vertel het ons, uiterlijk 1 november, per mail of per post.Wij hopen ook wat dit betreft op een mooie oogst.

Redactie Gaandeweg

In deze GaandewegOp de voorpagina:Ook de vogels kunnen oogsten: er is eenovervloed aan lijsterbessen. Gery Bruinsmaakte deze foto.

Themapagina’sWie in tranen zaaitpagina 4

Eerlijke handel voor menswaardig bestaanpagina 5

Hoe Zwolle Dankdag viertpagina 6 en 7

Na oogsten komt dorsenDe steppe zal bloeienColumn: Wie zaait…pagina 9

Aandacht voor Onder andere het 125-jarig bestaan van de Oosterkerkpagina 10 tot en met 15

Beleid en bestuurErvaringen kerkleden in fusieprocespagina 16

Jeruzalemkerk gerenoveerdpagina 17

Kerkdiensten komende maandenpagina 18, 19 en 20

Informatie van Kerkelijk Bureaupagina 21

3

Tijd om te oogsten

4

Mooie boel is dat. De redactie probeert weer een aantrekkelijk nummer van Gaandeweg te presenteren en dan komteen van de predikanten met deze treurige titel voor de meditatie: wie in tranen zaait…!Tja. Het thema van dit kerkblad, ‘Tijd om te oogsten’, kan ook vrolijker beelden oproepen. Oogsten, dat is eindelijkbinnenhalen waar je tijden voor geploeterd hebt. Je verdiende succes krijgen, na lang geduld te hebben gehad. Er is weinig zo mooi als oogsten.In de Bijbel oogsten mensen ook wel eens – maar vaker worden ze geoogst. Jezus zag hoe de mensen snakten naar zijn woorden en hij zei: “De velden zijn wit om te oogsten.” Geoogst worden, dat is Gods Koninkrijk binnengehaald worden. Eens, zegt de Bijbel, komt de grote oogstdag. Een feestdag!Een feestdag?Ja, een feestdag. Je ziet het op het eerste oogstfeest: Pinksteren. Dan gaat de sikkel voor het eerst in de wuivendekorenhalmen, daar vallen ze, twaalf, tweehonderd, drieduizend: ze worden samengebonden in schoven en metgejuich binnengehaald. Ze zijn pas een beginnetje, maar nu het begin er is, weet je zeker dat er nog vele zullen volgen. De volle oogst komt zeker: een Koninkrijk dat al onze gedachten te boven gaat. Op de eerste Pinksterdagzijn er al vele halmen, vele mensen, die als voorproefje totaal in beslag worden genomen door de Geest, door datKoninkrijk dat komt. Ze hechten niet meer aan hun bezittingen, maar vragen zich vooral af wat een ander eraan kan hebben. Ze hebben tenslotte een gekruisigde Heer! Daarom leveren ze hun agenda’s in: ze hechten niet meeraan hun eigen plannen, maar vragen zich vooral af wat God aan hun tijd kan hebben. Ze zullen in de wereld staanals door de Geest geoogst. Anders. Maar nu komen ze helemaal tot hun recht.Geoogst worden is een feestelijk gebeuren. Maar het grijpt ook diep in. In wie je bent. In hoe je leeft. Heftig.Ook mensen oogsten in de Bijbel. Als ze goed oogsten, dan zijn hun ‘successen’ kleine afspiegelingen van de grote oogst. Dan heeft hun oogst met dat Koninkrijk te maken. Vrolijk! – Maar ook: anders, verontrustend anders…Ineens begrijp ik iets van deze Bijbeltekst: “Zij die in tranen zaaien, zullen oogsten met gejuich.” (Psalm 126 vers 5). Aan de oogst gaat afzien vooraf. Afzien van heel veel dingen die aanzien genoten. Zaaien is loslaten. Pijnlijk. Tranenrijk. Maar het juichen komt.

Edward van ’t Slot, predikant Stinskerk

Wie in tranen zaait…

Sigrid Aalfs sprak met Jannet Hooykaas en Jetty ten Have, medewerkers van Wereldwinkel Zwolle. Beide zijn bij een kerk betrok-ken: Jannet bij de Oosterkerk en Jetty bij de Hoofdhof. In de Oosterkerk worden regelmatig Fair Trade producten verkocht en datgebeurt eveneens in de Lutherse kerk en de Adventskerk. “De opbrengst van de verkoop in de Oosterkerk gaat naar Oikocredit, een sociaal-ethisch beleggingsfonds dat investeert in kleine bedrijfjes in minder ontwikkelde landen,” legt Jannet uit. Ze vertelt datde Wereldwinkel zowel food als non-food verkoopt. “Onder andere koffie, thee, chocola, en wijn. Deze zijn voorzien van het MaxHavelaar-keurmerk. Non-food bestaat uit cadeau-artikelen zoals vazen en schalen, sjaals, sieraden, en kaarsen. Deze verkopen goed.” Hoe promoot de winkel zichzelf, behalve door de verkoop in sommige kerken? “We sturen persberichten naar de (social) media,staan op de jaarlijkse braderie in Assendorp, we organiseren Tajine-avonden en speksteenworkshops,” aldus Jetty. “Tijdens eenTajine-avond bereiden medewerkers een maaltijd met de tajine, een Marokkaanse stoofpot, bij iemand thuis,” licht Jannet toe. “De winkel verkoopt beeldjes van speksteen; in de speksteenworkshops kunnen geïnteresseerden ervaren hoe het is om met speksteen te werken. Ook wordt uitgelegd wat eerlijke handel is en worden folders uitgedeeld. Verder hebben we een website;www.wereldwinkelzwolle.nl”

Andere tijdHoe zijn jullie betrokken geraakt bij Wereldwinkel Zwolle en wat trok je erin aan?Jetty: “Mijn zoon werkte in Derde Wereldlanden als arts; hij maakte aan den lijve mee hoe zwaar mensen het hadden. Hij attendeer-de mij op de winkel, om zo wat terug te doen voor de mensen. Ik ben zo’n twintig jaar geleden begonnen, een heel andere tijd. Toen waren de lijntjes heel kort. Er kwamen bijvoorbeeld dozen met poppen binnen uit Indonesië, met een foto erbij van de mensendie ze gemaakt hadden. Zo wist je direct voor wie je het deed, heel persoonlijk ook. Nu is dat heel anders, het is meer een gewonewinkel geworden. Mijn motivatie nu haal ik uit het iets doen voor mijn medemens, de minderbedeelden.” Jannet vertelt dat ze ongeveer zestien jaar geleden betrokken is geraakt. “Ik bezocht een aantal keer een vriendin in Kenia, Afrika, en hielp dan zelf mee. Ik zag hoe hard eerlijke handel nodig was en ik zag de eerste tekenen van Fair Trade. Het effect was dat dorpsbewoners een eerlijke prijs kregen voor hun product en dus een beter bestaan.”

Bewust kopenDe twee vrijwilligers kopen zelf als het even kan ook bewust. Jetty probeert groente en vlees te kopen die duurzaam en biologisch geproduceerd zijn. “Daarvoor ga ik regelmatig naar de vrijdagmarkt in de stad. Wat betreft kleding is het meer zoeken.”“Voor mij geldt dat ook”, zegt Jannet. “Als ik vlees eet, haal ik biologisch vlees en ik koop ook wel biologische groente.” Beide vrijwilligers proberen goede rentmeesters te zijn, verklaren ze, door bewuster om te gaan met de aarde. “Daardoor krijgen wij ook de kans onze medemens, die vaak in moeilijker omstandigheden leeft dan wij, te helpen en te ondersteunen.” Is de crisis van invloed op de bereidheid van mensen om meer te betalen voor eerlijke handel?“We merken er wel iets van”, legt Jannet uit. “ Als je naar het gemiddelde kijkt van de landelijke omzet van de vierhonderdWereldwinkels tot nu toe dit jaar, dan is die met zeven procent gedaald ten opzichte van 2011. Maar dat is weinig vergeleken met andere typen winkels. De omzet van onze winkel was afgelopen juli groter dan juli 2012. Wat dat betreft gaat het de goede kant uit; mensen zijn steeds meer bewust bezig met hun uitgave- en eetpatroon.”Op de vraag wat volgens hen de kracht is van Fair Trade, antwoorden Jetty en Jannet eensgezind. “Mensen krijgen de kans zelf-redzaam en duurzaam te produceren op hun eigen manier en op een eerlijke manier.” Particulieren en bedrijven kunnen ook met Sinterklaas en Kerst laten merken dat ze betrokken zijn bij mensen die het minder goed hebben, door aan Fair Trade te denkenbij het kopen van cadeaus en het samenstellen van kerstpakketten. “Of een cadeaubon geven van de Wereldwinkel”, vullen Jetty en Jannet aan.

Binnen het kader van het dankbaar zijn voor wat de

aarde geeft en het verantwoord omgaan met haar

grondstoffen, past Fair Trade heel goed. Wat is Fair

Trade? Letterlijk: ‘eerlijke handel’ die draait om een

eerlijker verdeling van de welvaart in de wereld.

Het gaat er om dat Fair Trade producenten in niet-

westerse culturen een eerlijke prijs krijgen en meer

omzet. Daarmee kunnen zij een menswaardig bestaan

opbouwen en investeren in een goed huis, gezonde

voeding, scholing voor hun kinderen en medische

voorzieningen. Wie Fair Trade producten wil kopen,

kan met name terecht in de Wereldwinkels.

De Zwolse is gevestigd aan de Assendorperstraat 33.

Eerlijke handel voor een menswaardig bestaan

5

Sigrid Aalfs maakte deze foto van Jetty ten Have (links) en JannetHooykaas, al tientallen jaren actief als vrijwilligers in de Wereldwinkel.

Tijd om te oogsten

De boerderij waar hij met zijn gezin woont, even ten zuiden vanWijhe, is al honderd jaar in de familie. Andries Slingerland isna zijn grootvader en vader de derde generatie die hier het vakvan boer uitoefent. “En de laatste, want mijn kinderen, driezonen en een dochter, zijn geen van allen boer.” Het klinktnuchter, zo is het nu eenmaal, maar het boerenvak is voorAndries zelf wel altijd zijn passie geweest. Op de lagere schoolvroeg hij al vrij om te kunnen helpen met de graanoogst.“Ik geniet ervan”, zegt hij over het werk in zijn gemengdebedrijf: de Slingerlands hebben melkvee, verbouwen aardap-pelen, bieten en maïs en begeleiden de laatste dertien jaar ookmensen met een verstandelijke beperking. Drie deelnemers teltde zorgboerderij, overal waar dat kan helpen de jongens mee.“We zijn daar eigenlijk per ongeluk mee begonnen”, memoreertAndries. “Een verstandelijk gehandicapte jongen die hier éénkeer was geweest, liet weten dat hij bij ‘die boer wel wilde werken’. Zijn begeleiders vroegen ons of dat mogelijk was. In die tijd had ik nog geen idee hoe ik met deze mensen moestomgaan. Dat is nu veel gemakkelijker geworden, al is het nogsteeds heel intensief. Maar mijn vrouw Hanneke en ik genietenecht van dit contact, zolang we kunnen gaan we ermee door.”

Er is veel veranderd sinds Andries ruim twintig jaar geleden het bedrijf overnam. “Vooral de laatste jaren gaan de ontwik-kelingen hard, zonder steeds verdergaande automatisering kanhet niet meer. Handwerk komt nauwelijks meer voor.”De controle en beheersing zijn enorm en toch ervaart de boerook nog steeds de afhankelijkheid. “Dat heeft te maken met hoe je in het leven staat, maar als het erop aankomt, kunnen we als mensen nog geen aardappel of biet laten groeien”, zegtAndries. Hij is lid van de Grote Kerkgemeente en heeft deDankdagdiensten van deze gemeente, die de laatste jaren in de Jeruzalemkerk worden gehouden, nooit overgeslagen. Samen met zijn vrouw Hanneke gaat hij naar de kerk en de kinderen die op dat moment thuis zijn gaan mee. “Zondergemor”, volgens Andries. “Het gevoel is niet altijd even sterk”, verklaart hij, “maar vanuitde afhankelijkheid leven is wel iets anders dan denken dat jealles zelf kunt. En dat geldt natuurlijk niet alleen voor het boe-renvak, ook mensen die een ander beroep hebben kunnen dieafhankelijkheid voelen. Vooral in deze tijd, nu immers nietsmeer zeker lijkt te zijn.”

Dankdag leeft nog steeds in ZwolleDe Dankdag voor Gewas en Arbeid is in reformatorisch Nederland een eeuwen-oude traditie. Al in 1578 bepaalde de Synode van Dordrecht dat er tijdens oorlogen rampen massaal gebeden en gedankt moest worden. Wanneer er een bid- of dankdag nodig was, werd deze door de landelijke of provinciale overheden uitgeschreven. Een vaste dag om te danken ontstond in 1658 als eerste in de provincie Overijssel. Tegenover de dankdag werd later ook een vaste dag om te bidden ‘voor gewas en arbeid’ ingesteld. Dankdag wordt gehouden op de eerste woensdag van november. Op deze dag, dit jaar 6 november, worden in vier wijkgemeenten van de PGZ kerkdienstengehouden: de Emmaüskerk, de Sionskerk en de Stinskerk; de Grote Kerk-gemeente komt bijeen in de Jeruzalemkerk. In de andere wijken staat op de zondag voor of na 6 november in een oogstdienst de dankbaarheid centraal.Gaandeweg maakte een ‘rondje’ langs vier van de wijken.

Adventskerk: Voedselbank herkenbaar doel De Adventskerkgemeente houdt sinds 2010 ieder jaar rond Dankdag een inzamelingsactie voor de Voedselbank. “In dat jaar”,herinnert diaken Nelleke de Vries zich, “was de oogstzondag, die voorafgaand of na Dankdag plaatsvindt, een zogeheten Wind-in-de-zeilendienst. Deze diensten, waarmee de Adventskerkgemeente rond die tijd is begonnen, hebben een enigszinsexperimenteel karakter. Er kan en mag meer dan in ‘gewone’ diensten; gemeenteleden denken en/of doen mee. De toneelgroepkan iets doen, er komt een bijzonder koor… In 2010 was er het idee om de oogstdienst te verbinden met de Voedselbank en een inzameling te houden. Sindsdien is dat zo gebleven.”De diaconie zamelde in de afgelopen jaren op de oogstzondag boodschappen voor de Voedselbank in, houdbare producten zoalsrijst, macaroni, voedsel in blik, koffie en wasmiddelen. “De opbrengst is heel goed”, vindt Nelleke. “Voor de gemeente is deVoedselbank een herkenbaar doel, zeker vanwege de link met Dankdag. Voor de Voedselbank betekent onze inzameling eennuttige aanvulling op wat zij mensen kunnen bieden. Bovendien levert de actie de Voedselbank meer bekendheid op. Eens perjaar een inzameling houden in de kerk is prima, de Voedselbank zelf adviseert dat niet te vaak te doen, omdat mensen dan‘voedselbankmoe’ zouden kunnen worden. Maar voorlopig lijkt daar in de Adventskerk nog geen sprake van: we gaan de inzameling dit jaar daarom zeker herhalen. Andere diaconale doelen komen in de rest van het jaar weer aan bod. Bijvoorbeeld tijdens de startzondag. Begin dit jaar hebben we een Diaconale Markt gehouden waar ieder gemeentelid zijn eigen project kon promoten. Mogelijk gaat dat ook een traditie worden.”

Andries Slingerland: “Wij kunnen nog geen aardappel laten groeien”

6

De oogstdienst wordt in deLutherse gemeente van Zwollegevierd op de eerste zondagvan november, voor of na dedankdag voor gewas en arbeid.Traditioneel is de kerk danmooi versierd door enkele vrijwilligers die hiervoor eenbijzonder talent hebben. Op enrond de altaartafel staan vruch-ten en noten, brood, bloemenen allerlei andere producten dieons doen beseffen dat wij doorGod rijk gezegend zijn met

goede gaven. Aan de gedachte dat die gaven gedeeld moetenworden, is in de loop der jaren op verschillende manierenvorm gegeven. Regelmatig kreeg een bepaalde doelgroep uit de gemeente (bijvoorbeeld ouderen die moeilijk nog terkerke gaan of zieken) een bloemetje of een fruitbakje. De laatste jaren wordt in natura gecollecteerd voor deVoedselbank in Zwolle. In 2012 gebeurde dit voor het eerstin de vorm van citrusfruit. Aan vitamine C is namelijk grootgebrek in de gezinnen die afhankelijk zijn van wat deVoedselbank hen verstrekt. Het liturgisch centrum stond vol met wat mensen hadden meegebracht. “Wij zijn er heelblij mee”, zegt ds. Erwin de Fouw, “dat de diaconie van deProtestantse Gemeente Zwolle en enkele andere kerken zichbij dit initiatief van de Lutherse diaconie hebben aangeslo-ten!” Nu vinden de gezinnen door het jaar heen regelmatigsinaasappelen, mandarijnen of ander fruit in hun pakket.Wat gebleven is en zal blijven, is de ansichtkaart met daaropeen afbeelding van een kunstwerk en een mooie tekst, diekerkgangers mee naar huis krijgen en die naar gemeente-leden van vijfenzeventig jaar en ouder thuis wordt gestuurd.Erwin de Fouw: “Zo is er voor iedereen een tastbaar tekenvan Gods goedheid waaruit wij allen leven.”

Bij de foto’sOp pagina 6: Andries Slingerland wordt bij het binnenhalenvan het stro geholpen door Jeroen en Jos (rechts), deelnemersaan het zorgprogramma van zijn boerderij. Foto: Hanneke Slingerland.Op deze pagina links: Chris Eekel fotografeerde vorig jaar in de Lutherse kerk de opbrengst van de inzameling vancitrusfruit voor de Voedselbank. Foto boven: De kaart bij de oogstdienst van de Evangelisch-Lutherse Gemeente wordt ieder jaar gesierd door een betekenisvolle foto. Deze is gemaakt door City Sites Zwolle.Foto onder: Zomaar langs de kant van de weg zag Tineke Vlaming deze gulle kist met pruimen.

Ruilof van Putten: “Niet van-zelf-sprekend”Ds. Ruilof van Putten, predikant van de Sionskerk is ook bankier. Hij beschrijft wat Dankdag voor hem betekent.“De joodse wortels van het christelijk geloof blijken ook uit de aandacht voor de oogst, zoals met Dankdag. De joodse traditie kent uitbundige oogstfeesten. Toegegeven, onze bid- en dankdagen daar nog maar een slap aftreksel van. Het heeft ook te maken naar hoe wij naar ons werk kijken. Het is vooral iets van onszelf. Onze opleiding zien we als eeninvestering in de toekomst. Onze oogst, ons loon, vormt het rendement van die investering. Wij verdienen zelf ons brood.Niet God zorgt voor ons, maar wijzelf, onze werkgever, de overheid. Het idee dat we het allemaal zelf in de hand hebben,overheerst zeker ook in de financiële sector. ‘Succes is een keuze.’ Wie ontzag voor God heeft leren krijgen, weet wel beter! Het is niet van-zelf-sprekend, maar van-God-sprekend. Je handenzijn niet om te grijpen of graaien, maar om te ontvangen, op te houden. Maar het is zo tegennatuurlijk! We zijn mensen vande 21ste eeuw en hebben geleerd om goed voor ons zelf te zorgen. Hoezo ben ik dan afhankelijk van God?Als je zelf buiten het arbeidsproces bent geraakt door ziekte, werkloosheid of pensionering dan weet je ook wel dat het allemaal niet zo vanzelfsprekend is. Als leidinggevende heb ik ook wel mensen moeten vertellen dat er een einde komt aanhun dienstverband. Om welke reden dan ook. Dat zijn van die momenten die ik niet gauw vergeet. Het is ingrijpend. Ook al is het afscheid naar de mens gesproken fatsoenlijk geregeld, dan nog. En ook daarom is het goed om God te danken voor ons werk. Sterker, ‘doe uw werk met plezier, alsof het voor de Heer is en niet voor de mensen’. Zo schrijft Paulus het aan de gemeente van Efeze. Ook ons gewone werk is buitengewoon. We doen het voor God. Geloven we dat nog?”

7

Evangelisch-Lutherse Gemeente: oogstdienst met collecte in natura

Tijd om te oogsten

8

Oogsten speelt een belangrijke rol in de Bijbel. Er werdgeoogst in voorjaar en najaar. Het was een tijd van vreugde,waarvan de symboliek verbonden is met het aanbreken vande messiaanse tijd. Maar na het oogsten volgde het dorsenvan graan en het persen van druiven en olijven: koren en sapmoesten immers van het kaf en het vruchtvlees gescheidenworden! De symboliek van dorsen en wannen is dan ook verbonden met de ‘dag des oordeels’, de schifting van goed en kwaad. Oogsten is in de Bijbel niet alleen een economische maarook een religieuze en maatschappelijke activiteit. Het gaatom handelingen waarin God en de medemens voortdurendpartij zijn. Om te beginnen moest op de akkers de ‘hoek vanhet veld’ ongemaaid blijven voor de armen. Ook moestenaren die bij het oogsten op de grond vielen, blijven liggenvoor de ‘nalezing door de armen’. Daarna was God aan debeurt. In de Tora is al het land van Hem en dus ook alles wathet voortbrengt. Vandaar dat de eerstelingen van de oogst aanHem werden ‘teruggebracht’ in de tempel als erkenning vanZijn koningschap. Vervolgens werd de eerste tiende van deoogst afgezonderd voor de levieten en de priesters om hunwerk in de samenleving en het heiligdom te kunnen doen.Tempel- en offerdienst vormden daar een ‘theologie vandaden’– het zichtbaar maken van Israëls geloof – zoals hetjodendom dat vandaag ook zonder tempel nog altijd is. Tot slot werd er een tweede tiende van de oogst afgezonderd,alweer voor de armen maar ook om pelgrimsreizen naarJeruzalem te kunnen maken. Wat overbleef was voor de landbouwer zelf. Oogsten heeft in de Tora dus alles te makenmet godsbesef en medemenselijkheid.

SchovenOok in de bijbels-joodse kalender speelt oogsten een belang-rijke rol. Pèsach (pasen) in het vroege voorjaar is het feestvan de gersteoogst. Op de tweede dag van Pèsach werd in de tempel in Jeruzalem de eerste gersteschoof (de eersteling)aan God aangeboden. Op die dag begon de omertelling(schoventelling): elke dag werd namens het volk een nieuweschoof naar de tempel gebracht, vijftig dagen lang. Op devijftigste dag was het Sjavoe’ot (Pinksteren), dan begon detarweoogst. Op Sjavoe’ot werd en wordt in de synagoge hetboek Ruth gelezen, een oogstverhaal bij uitstek met messi-aanse trekken. En dan was er na de zomer nog Soekkot (loofhuttenfeest), het feest van de druivenoogst. Zeven dagenlang werd een deel van de dag in loofhutten doorgebracht.

Nu nog is dat zo in Israël: in de eigen tuin, op het balkon, inhet stadspark, op het terras voor het café, op het plein bij hetstadhuis, mooi om eens mee te maken.

Oogst van pelgrimsOpmerkelijk is dat alledrie genoemde feesten pelgrimsfees-ten zijn. In Jezus’ tijd stroomden jaarlijks honderdduizendenjoden vanuit de hele wereld naar Jeruzalem om in en rond de tempel de vieringen mee te maken. Al weken van te vorenreisden grote groepen over land en over zee om op tijd aan-wezig te zijn, om de ceremonies te kunnen uitvoeren en omTora te studeren bij de joodse leraren die in de zuilengangenvan de tempel hun leerhuizen hadden. Ook deze ‘oogst vanpelgrims’ werd drie keer per jaar in Jeruzalem binnengehaalden was belangrijk voor de verspreiding van Torakennis onderde joden in de hele wereld. Maar na oogsten kwam dorsen,want de pelgrims konden na het feest veel juridische kwesties voorleggen aan de gerechtshoven in Jeruzalem.

Oogst van volkenDit alles is de achtergrond van Jesaja’s visioen over hetkomende vrederijk (Jesaja 2 vers 2-4): “En het zal geschie-den in het laatste der dagen: dan zal de berg van het huis vande Eeuwige vaststaan [….] en alle volken zullen daarheenstromen en zeggen: Komt, laten wij opgaan naar de berg vande Eeuwige, naar het huis van Jakobs God, opdat Hij ons zalleren over zijn wegen en opdat wij zijn paden bewandelen.Want uit Sion zal de Tora uitgaan en het woord van deEeuwige uit Jeruzalem.” Jesaja zag een ‘oogst van volken’die wordt binnengehaald om Tora te leren. Maar hij zag ook dat na de oogst het dorsen komt, want hijvervolgt met de woorden: “En Hij zal rechter zijn tussen volk en volk en rechtspreken over machtige natiën.” Toraleren en naleven brengt immers ook aan het licht wat kaf enwat koren is om van elkaar te scheiden. Pas als die fase doorlopen is, kan het vrederijk werkelijk tot bloei komen:“Dan zullen zij hun zwaarden tot ploegscharen omsmeden en hun speerpunten tot sikkels. Geen volk zal tegen eenander volk het zwaard opheffen, zij zullen de oorlog nietmeer leren.” Het is een eeuwenoud en tegelijkertijd nog zeer actueel visioen. Helaas is het nog altijd niet zover. Dat kunnen we dagelijkszien als we in de wereld om ons heen kijken. Er moet nogveel geoogst en nog veel gedorst worden. Er moet nog veelTora worden geleerd.

Na oogsten komt dorsen

Peter van ’t Riet is oprichter en oud-voor-zitter van Stichting Judaica Zwolle enauteur van diverse boeken over het joodsekarakter van de bijbel. Zie ook zijn websi-te: www.petervantriet.nl. Hij beschrijft debetekenis van ‘oogsten’ in de Bijbel.

De foto’s zijn gemaakt door Paul de Vriesin Ethiopië, waar het dorsen, met behulpvan ossen, en het wannen van de graan-oogst Bijbelse taferelen oplevert.

“Heb je nog wat voor mij?” De caissière moet vast even verbouwereerd hebben gekeken na de vraag van de assertievevijfjarige. Dat krijg je als supermarkten regelmatig wat weggeven, want wie zaait…. Had ze nog wat voor hem? Nou, eh… alleen een pakje met twee schuursponsjes? Een kinderhand blijkt gauw gevuld en de schuursponsjes worden die avond trots aan de visite getoond. Iets wat je zelf niet bezit is – hetzij tijdelijk – des te leuker als je er mee kunt spelen. Dat ondervond ook een meisje bij de kinderoppas. Ze was helemaal weg van zo’n apparaatje waarmee je figuurtjes uit kunt ponsen. Na de kerkdienstmoest ze het weer inleveren. Ach, zei de eigenaresse van het ponsje, ze mag het wel houden hoor. Lief bedoeld natuurlijk, maar het kind had het juist zo mooi gevondenomdat ze het thuis niet had. De kans is groot dat het binneneen dag of twee uit de gratie was, want zo gaat dat. En als ze er nog wel gebiologeerd door was, vrees ik voor de gordijnen…

In mijn woonkamer staat al jaren een vaasje met enkele papegaaienveren. De vijfjarige jongen kreeg deze ineens in de gaten. Of hij die mocht hebben? Nee, dat mocht niet, maar uit een inmiddels flink geslonken voorraadje kon ik nog wel een kleine, kleurige veer voor hem opdiepen. Het was hem duidelijk te min, hij wilde zo’n lange. Het leek me niet zinvol hem te vertellen dat hij zo’n zelfdelange veer drie jaar terug al eens van mij had gekregen, want dat is voor hem meer dan een half leven geleden. Hij nam de kleine veer toch maar aan. Vlak voor het naarhuis gaan probeerde hij toch de beproefde methode maarweer eens: “Heb je nog wat voor mij?”. Nee, joh, je hebt al een veer van me gekregen. Maar moet ik de volgende keer daar niet anders op reageren bedacht ik later? Ja hoor, ik heb een kus en een knuffel voor je! Dan is het snel uit met vragen, vrees ik.

Het is jammer dat de ‘heb je nog iets voor mij’-vraag slaat op materiële zaken. En eerlijk is eerlijk, ook ik vind het leukom bij de supermarkt iets moois of grappigs gratis te krijgenbij een product. We vinden het vast allemaal leuk om onver-wachts een cadeautje van iemand te krijgen, hoewel we hetwaarschijnlijk helemaal niet nodig hebben. En toch zou het waardevol zijn om een immaterieel antwoord te kunnenbedenken op de vraag ‘heb je nog iets voor mij’. Dat je iemand een gevoel van waardering geeft, dat-ie er toedoet. Als je dát kunt zaaien… wat zal de oogst dan mooi zijn!

Saskia Dankers

Wie zaait…

Column

9

... en wij zullen opstaanEen van de mooiste ‘oogstliederen’ die te vinden zijn inhet nieuwe Liedboek, is ‘De steppe zal bloeien’, Lied 608.De tekst is van Huub Oosterhuis, bij Jesaja 35, de melodievan Antoine Oomen. Dit ‘lied van de opstanding’ past ookin deze tijd van het jaar: het wordt op de laatste zondagvan het kerkelijk jaar, als de overledenen worden herdacht,in veel kerken gezongen.

2. De ballingen keren.Zij keren met blinkende schoven.Die gingen in rouwtot aan de einden der aarde,één voor één, en voorgoed,die keren in stoeten.Als beken vol water,als beken vol toesnellend water,schietend omlaag van de bergen.Met lachen en juichen -die zaaiden in tranen,die keren met lachen en juichen.

3. De dode zal leven.De dode zal horen: nu leven.Ten einde gegaanen onder stenen bedolven:dode, dode, sta op,het licht van de morgen.Een hand zal ons wenken,een stem zal ons roepen: Ik openhemel en aarde en afgrond.En wij zullen horen,en wij zullen opstaanen lachen en juichen en leven.

Aandacht voor

10

Ds. Margo Jonker, sinds 30 juni als predikant verbonden aan de Open Kring,heeft samen met Marije Mazereeuw eenaantal actviteiten voorbereid die temaken hebben met een mogelijke pelgrimage naar Iona. Marije was sta-giaire in de Oosterkerkgemeente en werd door Margo begeleid. In mei 2014zou Margo opnieuw die pelgrimage willen organiseren, in samenwerking met de Oosterkerkgemeente.

Op 2, 16 en 30 oktober zal een serie activiteiten plaatsvinden rondomKeltische kruisen, waarvan het hoogkruis van Iona een voorbeeld is. Er zijnverschillende van dit soort kruisen.Sommigen zijn ook wat dichter bij huiste bewonderen bijvoorbeeld in de Verrij-

zeniskerk. Op 2 oktober kunnen geïnte-resseerden deze kruisen bekijken. Dezeavond begint om 19.30 uur in deOosterkerk. Op 16 oktober in de OpenKring en 30 oktober op een nog te bepa-len locatie kunnen deelnemers zelf opeen creatieve manier een Keltisch kruismaken. Deze avonden beginnen om20.00 uur. Alle belangstellenden zijnwelkom bij deze activiteiten, maar diekunnen wellicht mensen motiveren tothet maken van een bezinnende reis naarIona. Deelnemers zijn een week te gastbij de Ionacommunity, op het eiland aande noordwestkust van Schotland. Voor meer informatie, zowel over de avonden als de pelgrimage: margojonker@kpnplanet.nl, tel. (038) 452 54 08.

In het Dominicanenklooster wordt insamenwerking met de Oosterkerk ditnajaar een serie avonden gewijd aan de pelgrimspsalmen. Dat zijn gebedenvan heimwee en hoop, liederen van verlangen naar thuis, liederen van vreugde op weg naar Gods huis.

In vier bijeenkomsten wordt gemediteerdover Psalm 137, 84, 126 en 122 engezocht naar hun oorsprong. De somsklagende, soms uitbundige klanken vantypisch joodse muziek helpen om hunessentie te ervaren en in de dans wordtverlangen en vreugde belichaamd.

Deze avonden zijn op dinsdag 15 en 29 oktober, 12 en 26 november van20.00 – 22.00 uur. De begeleiding is in handen van ds. Iemke Epema(Oosterkerk), pastor Anneke Grunder(Dominicanenkerk) en Susanne de Jong-Tennekes voor dans (Thomashuis).

Reis naar Iona in voorbereiding

Keltisch kruis op Iona, gefotografeerdin 2008 tijdens de pelgrimage van eengroep uit De Hoeksteen

Musicalgroep zoekt regisseurDe Musicalgroep Oosterkerk laat al spelend en zingend Bijbelse verhalen tot leven komen. Wegens het vertrek van de huidigeregisseur is de groep op zoek naar een vervanger. Gedacht wordt aan een enthousiaste man of vrouw die samen met de groepleven in de brouwerij brengt en mensen aan het denken zet! Belangstellenden worden uitgenodigd een keer bij ons te komen-kijken. De repetities zijn op woensdag in de Oosterkerk van 20.00 uur tot 22.00 uur. Op dit moment wordt de laatste handgelegd aan de voorbereidingen van de uitvoering van de musical ‘Maria’, op 10 november in de Open Kring.In november begint de groep met een nieuwe musical, die weer ongeveer één tot anderhalf jaar in beslag neemt. Het regisseren van de musical als project in het kader van een opleiding is mogelijk. Vragen kunnen per mail worden gesteld aan dirigent Geeske Koopman-Ridderbos: koopman-ridderbos@hetnet.nl, of via: meulengbr@planet.nl

Liederen van verlangen

Vijf jaar geleden zijn in de Ooster-kerkgemeente twee informatieavondengehouden rond het thema ‘Kerk enhomoseksualiteit’, één voor jongeren,één voor ouders/ouderen. Daaruit zijnontmoetingsavonden voortgekomen die

zijn gehouden in het gebouw van hetCOC en de laatste keren in de Ooster-kerk. Ook dit jaar is weer een bijeen-komst gepland. Bezoekers wisselen vangedachten over een thema dat te makenheeft met geloof, kerk en homoseksuali-

teit. De bijeenkomst vindt plaats in deOosterkerk op donderdag 14 novemberom 20.00 uur. Inlichtingen: dswhortensius@oosterkerk.nl, tel. (038) 452 46 60.

Anders in de kerk

Bijbel en internetOp woensdag 30 oktober wordt in de Oosterkerk een informatieavond gehouden over Bijbel en internet, de mogelijkheden om met de Bijbel te werken op pc, laptop, smartfoon of tablet. Het gebruik van het programma OLB staat centraal en wordtgedemonstreerd. OLB staat voor Online Bible, een complete bibliotheek van Bijbelvertalingen, concordanties, woorden-boeken, uitleggingen en afbeeldingen. De bijeenkomst duurt van van 20.00 tot 22.00 uur, inleider is Jelle Zijlsta. Wie zich voor 23 oktober opgeeft, krijgt vooraf informatie gemaild door jellezijlstra@telfort.nl, tel. (038) 454 25 62. Maar ook zonder opgave is men welkom. Zie ook www.onlinebible.org/html/dut

11

Oosterkerk 125 jaar: oude strijdbijlen begravenOp zondag 29 september vierde de Oosterkerkgemeente dat 125 jaar geleden haar kerkgebouw werd ingewijd.Aan dit jubileum is ook een brochure gewijd: ‘De Oosterkerk 125 jaar – van scheiden naar helen en verder’,geschreven door Henk Moerman. De brochure kost €5,- en is te bestellen via e-mail: vansantendevries@home.nl,tel. (038) 422 04 50. Joost van Belois sprak met de auteur en met emeritus predikant Dick van Santen over eenbewogen stuk kerkgeschiedenis: de Doleantie.

Op 21 april 1888 werd de eerste steen gelegd voor de Oosterkerk en binnen een half jaar vond de ingebruiknameplaats door de ‘Nederduits Gereformeerde Kerk, dolerend’. Het woord dolerend verbergt veel pijn, want het druktde scheiding uit met de vaderlandse kerk (bekend als de hervormde kerk) en kent tegelijkertijd het gevoel vantrots en zelfbewustheid: het is maar gelukt een eigen kerk te bouwen en te financieren. Een kerk die dr. AbrahamKuijper volgt in zijn weg terug naar de Dordtse Kerkorde van 1618/19 en naar de drie Formulieren van Enigheid.Niet langer een door de staat gereglementeerde kerk, niet langer een landelijke synode die de dienst uitmaakt,

niet de dominees en de regenten die het beleid bepalen maar de plaatselijke gemeente en de kerkenraad. Niet de Verlichting en daarbij horende vrijzinnigheid maar terug naar het orthodox calvinistische fundament van menselijke zondigheid en goddelijke genade. Henk Moerman heeft de archieven geraadpleegd en ander kerkhistorisch materiaal. Hij heeft daarvan een brochure gemaakt met het doel ‘te weten waar je vandaan komt’.

ScheidenHet valt op, vindt Dick van Santen, hoe scherp indertijd de verhoudingen lagen. “De toon van de door Moerman genoemdestukken doet me denken aan de felheid van de discussies rond de Vrijmaking in 1944”. Onverzoenlijk van toon, harde bewoor-dingen. Toch, in de scheiding kan men ook een emancipatiebeweging van het gemeentelid herkennen: van domineeskerk naarzelfbewuste leken. De bouw verliep zonder problemen. Architect was J.W Meyer uit Amsterdam die ook de bouw van eenDoleantiekerk in Delft begeleidde. Uitgangspunt was duidelijk: woordverkondiging. Veel zitplaatsen dus, preekstoel centraal,en zo goedkoop mogelijk. Zo werd de afstand tussen de banken teruggebracht tot 75 centimeter, de preekstoel kreeg een rechte trap in plaats van een gedraaide. Een orgel was van later zorg. Voor de geldwerving kwam er een intekenlijst, enkelegemeenteleden financierden een hypotheek en er werden renteloze en rentende aandelen geplaatst in de gemeente. De kerkenraadsleden stonden borg! De inwijding vond plaats op 25 september 1888. Ds. Boonstra preekte over Johannes 4vers 19-21. Nogmaals werd het standpunt van de dolerenden toegelicht en de hervormden verweten dat bij hen de reglementenhet hoogste gezag hebben en niet de leer.

HelenNu, 125 jaar later, aldus Moerman, zitten de nazaten van de kemphanen van toen broederlijk en zusterlijk samen in deOosterkerk. Een ingrijpende verbouwing heeft de ruimte aan de huidige inzichten aangepast. Wel is er nog steeds sprake van een ‘hervormd’, respectievelijk ‘gereformeerd’ kerkgevoel. Identiteit zit soms diep. Maar de oude strijdbijlen zijn begraven. Er is de wil en de energie om verder te gaan: als gemeente die ‘leert’ en ‘viert’, in de kerk en in de wereld.

Op donderdag 21 november begint in deOosterkerk een serie van vier bijeenkom-sten over kerk-zijn vandaag.Vier verschillende kanten van het kerkzijn komen in deze serie aan bod. De eerste avond gaat over ‘Geloven ineen seculiere tijd’. In de 21e eeuw isgeloven en deel uitmaken van een kerke-lijke gemeenschap niet meer vanzelf-sprekend. Hoe is dat zo gekomen? Is een gelovige levenshouding daardoor

moeilijker geworden of juist niet?Inleider is ds. Iemke Epema.Op donderdag 9 januari is prof. dr. RickBenjamins van de Protestantse Theo-logische Universiteit de inleider.‘Spreken over God vandaag’, is de titelvan zijn inleiding. Op dinsdag 11 maartvertelt Joke Wisseborn van het Leger desHeils IJsselland over de betekenis van dekerk vandaag in de pastorale en diacona-le praktijk. Ten slotte wordt op zaterdag

Zin in kerk!24 mei onder leidingvan Heidi Schrödereen excursie gehou-den naar pioniersplekprotestants kloosterin Jorwerd. De eerstedrie avonden worden gehouden in deOosterkerk en beginnen om 20.00 uur.Belangstellenden uit alle wijkgemeentenkunnen zowel de hele serie meemaken als één van de bijeenkomsten.

Zin in film?Samen naar een goede film kijken met de mogelijkheid er over na te praten. Dat is een nieuwe gezamenlijke activiteit vanOosterkerk, Thomas a Kempisparochie en Dominicanenkerk.Op vrijdagavond 8 november wordt vanaf 19.30 uur in de Refter van het Dominicanenklooster (Assendorp) Jagten (2012)vertoond. Een aangrijpende film waarin wordt verteld hoe een gerucht over de mishandeling van een kleuter door een leraarzich verspreidt in een kleine gemeenschap. En welke diepgaande gevolgen dit heeft. Entree: € 4.- inclusief consumptie.Begeleiding: pastor Hans Schoorlemmer.

Aandacht voor

12

In 2010 en 2012 heeft een groep gemeenteleden uit de Adventskerk een reis gemaakt naarIsraël. Zij bezochten de Bijbelse plaatsen voor het eerst of hernieuwden hun kennismakingmet het land van de Bijbel. De deelnemers kwamen enthousiast en geïnspireerd terug. De fotois gemaakt in Jeruzalem: het indrukwekkende uitzicht op de oude stad. Dit succes heeft geleidtot de organisatie van een derde reis naar Israel. De reis wordt gehouden van 9 t/m 19 maart2014. Per luxe airconditioned bus gaat de reis van Dan tot Beersheba. Onderweg wordt eensimpele lunch of een picknick verzorgd. De groep logeert in kibbutzim en hotels in Nathanja,Tiberias, Jeruzalem, de Negev woestijn en Tel Aviv. De reis is ongedwongen en veelzijdig vanopzet en wordt begeleid door een ‘eigen’ joodse, Nederlands sprekende gids. Er zijn twintigplaatsen beschikbaar. Meer informatie en het volledige programma met reisgegevens isbeschikbaar bij Anneke van der Meulen (reisleider), Westenbergmate 53, 8014 MG Zwolle,tel. (038) 4652579 /06-53720539 of per email: an.vandermeulen@planet.nl

Om je in een gedicht te verdiepen isboeiend en inspirerend. Vooral als je ditsamen met anderen doet. Op de woens-dagen 2,16 en 30 oktober wordt daar tijdvoor gemaakt in wijkcentrum SIO van9.30 tot 11.30 uur.

Leidraad voor de bijeenkomsten van ditjaar is ‘Vrijheid’. De eerste twee bijeen-komsten zijn gericht op wat bepaaldegedichten oproepen. Voor de derde bij-eenkomst gaan de deelnemers zelf opzoek naar een gedicht dat voor hem of

haar veelzeggend is. Nelleke Eygenraamen Hadewieg Louissen hebben de leidingvan de bijeenkomsten, de kosten bedra-gen € 2,- per keer. Voor informatie: hadewieg@home.nlOpgave via: raad.vent@adventskerk.nl

Weg van leven in AdventskerkIn de wijkgemeente Adventskerk loopt in het seizoen 2013-2014 het project ‘Weg van Leven’. In dit project staat de innerlijkeweg centraal die mensen gaan in het concrete leven van alle dag, met zijn vreugde en verdriet, verwondering en ontreddering,vinden en verliezen, weten en twijfelen, slagen en falen, verbondenheid en eenzaamheid. ‘Weg van Leven’ is een project voorpersoonlijke geloofsverdieping en gezamenlijk geloofsgesprek. Het gezamenlijk geloofsgesprek over vooraf bekende thema’svindt plaats in een zevental groepsbijeenkomsten. Dit project valt samen met een studieopdracht van ds. Hans Tissink in hetkader van zijn opleiding Geestelijke Begeleiding. De bijeenkomsten zijn op de woensdagen 9 oktober, 6 november en 11 december 2013 en 8 januari, 5 februari, 12 maart en 9 april 2014. Van 20.00 tot 22.00 uur in wijkcentrum SIO.Inleider is Hans Tissink, tel. (038) 337 44 06, e-mail : hanstissink@hetnet.nl De kosten zijn € 2,- voor koffie of thee. Opgave via raad.vent@adventskerk.nl

Gedachten over gedichten

Geloven met kinderen van 4-12 jaar ishet thema van bijeenkomsten voorouders, die plaatsvinden bij een van henthuis. De eerste bijeenkomst is op vrij-dagavond 11 oktober bij MiekePinxterhuis, Hoefslagmate 10, vanaf

20.00 uur. Het thema van de eerste avondis: Hoe kan ik het nieuwe Liedboek thuismet mijn kinderen gebruiken?Het is de bedoeling eens in de zes totacht weken bij elkaar te komen en tel-kens andere thema’s te kiezen. De

gespreksleiding berust bij Dirk-JanSteenbergen, Nelleke Eygenraam ofHans Tissink van de Adventskerk. Voor informatie/opgave: ds. HansTissink, tel. (038) 337 44 06, e-mail:hanstissink@hetnet.nl

Gespreksgroep voor ouders

Bezoek aan Zwolse synagogeDe eerste zondag van oktober is het voor de Protestantse Kerk Nederland Israël-zondag. Dan is er meer dan anders aandachtvoor de onopgeefbare verbondenheid met het volk Israël. In dit kader bestaat de mogelijkheid op maandag 7 oktober eenbezoek te brengen aan de Zwolse synagoge met een rondleiding en uitleg over de Joodse godsdienst, rituelen en gebruiken.Tijdens de bezichtiging van de tentoonstelling ‘Joods leven in en om Zwolle’ wordt verteld over de joodse historie en traditie.Belangstellenden kunnen zich vanaf 19.50 uur verzamelen bij de synagoge aan de Samuel Hirschstraat. Om 20.00 uur beginthet bezoek. Voor mannen zijn keppeltjes beschikbaar. De kosten zijn € 4,- per persoon, graag gepast te betalen. De avond gaat door als zich minimaal vijftien deelnemers hebbengemeld. Voor informatie: Anneke van der Meulen, tel. (038) 4652579, of an.vandermeulen@planet.nl

Derde Israëlreis in 2014

Bibliodrama in OosterkerkVoor wie samen met anderen wil zoeken naar verdieping in geloof en leven, is er in de Oosterkerk gelegenheid om biblio-drama te spelen. Deelnemers leven zich in in een Bijbelverhaal en komen zo tot verrassende ontdekkingen over hun eigenlevensverhaal, over een ander, over God. De bijeenkomsten zijn op de maandagavonden 28 oktober, 2 december, 13 januari, 3 maart en 12 mei, steeds van 19.30 tot 22.00 uur. De leiding berust bij ds. Wim Hortensius en pastor Hans Schoorlemmervan de Thomas à Kempisparochie. Inlichtingen en aanmelding: dswhortensius@oosterkerk.nl.

Museumviering Lutherse GemeenteOp zondag 30 oktober 2011 vierde de Lutherse gemeente de eredienst bij de buren, Museum De Fundatie. Op 20 oktober is er opnieuw een museumviering. Deze dienst begint om 10.00 uur in De Fundatie en zal worden gehouden in de nieuwebovenzaal van het museum. De viering sluit aan bij de videokunst in de tentoonstelling ‘The way I see it’ van Pieter Henket, waarin ‘wachten’ een belangrijk thema is. Wie naar de dienst wil komen zou voorafgaand aan 20 oktober eens een bezoek aan het museum kunnen brengen om de tentoonstelling te ervaren. Tijdens de viering kan wellicht op die ervaring worden teruggegrepen.

Cursus Leren van Luther, deel 2De cursus ‘Leren van Luther’ krijgt in 2013 en 2014 een vervolg. Dezelfde predikanten zullen met evenveel enthousiasmenieuwe onderwerpen bespreken, zoals Maarten Luthers visie op het Heilig Avondmaal en de vraag hoe het eigenlijk gesteldwas met Luthers tolerantie en zijn kijk op de vrijheid. De folder van de cursus wordt onder meer via de website van de Lutherse Gemeente beschikbaar gesteld. De avonden inZwolle worden in de Oosterkerk gehouden, vanaf 19.30 uur, op de woensdagen 2 en 23 oktober, 13 november, 4 december en 8 januari. Wie niet op tijd is voor de eerste bijeenkomst, kan ook op de tweede cursusavond nog aanschuiven. In de folder staan alle plaatsen en data, wie verhinderd is kan mogelijk elders een avond inhalen. Opgave via: erwindefouw@ziggo.nl; tel. (038) 230 32 70. De kosten van de gehele serie bedragen € 20,- per persoon.Betaling geschiedt contant bij aanvang van de cursus.

In de zomervakantie was er weer drieochtenden Vakantie Bijbel Klub inWestenholte. Deze keer werden de kinde-ren en vrijwilligers gastvrij ontvangen inde kantine van voetbalvereniging WVF.De kinderen hebben enthousiast gezon-gen, gelachen om de poppenkast en erwaren drie verhalen uit de Bijbel rondhet thema Té gek! over mensen die iets

Vakantie Bijbel Klub in Westenholte – ook in de herfst!heel onverwachts moesten doen: Noach,Abram en Nicodemus. Daarbij waren weerleuke knutselwerkjes. Ook in de komendeherfstvakantie kunnen de kinderen vanWestenholte en omstreken weer genietenvan een ochtend Vakantie Bijbel Klub. Het wordt geen standaardochtend maar erkomt een ‘Té gekke’ voorstelling. Meerinformatie komt op www.stinskerk.nl

13

Dominicanenkerk, Assendorperdijk; De Hoofdhof, Kerkweg 26;Verrijzeniskerk, Bachlaan 148; Stinskerk,Westenholterweg 19; Jozefkerk, Minister-laan 203 en Transportbedrijf Van Krevel,Herfterlaan 50. Buiten deze inzamelingkan het gehele jaar kleding worden ingeleverd bij de heer W. Eijkelkamp,Herfterlaan 28a; de familie Koppenrade,

Kledingactie voor Mensen in NoodLovinkbeek 35 en bij mevrouw M.J. van der Heyden, Mr. P.J. Oudlaan 61.De opbrengst van de ingezamelde kledinggaat naar de ontwikkelingsprojecten vanCordaid Mensen in Nood. Voor meer informatie over Sam’sKledingactie en de gesteunde projecten zie www.samskledingactie.nl of bel naar(073) 687 10 60.

Ook kerstartikelen op boekenmarkt EmmaüskerkOp zaterdag 26 oktober van 9.00 tot 12.00 uur wordt in de Emmaüskerk weer een boekenmarkt gehouden. De opbrengst is bestemd voor Ancora, de Zwolse zang- en muziekgroep voor mensen met een verstandelijke beperking.Om op de markt zoveel mogelijk goede boeken, cd’s en dvd’s en tevens kerstartikelen te kunnen aanbieden, is de organisatieop zoek naar mensen die deze artikelen beschikbaar stellen. Op de maandagen 7, 14 en 21 oktober van 19.00 tot 20.30 uur,kunnen de boeken en andere spullen worden ingeleverd in de Emmaüskerk, Campherbeeklaan 53.

Leerhuis over de BergredeOp drie avonden staat de Bergrede uit het Evangelie volgens Matteüs centraal. Deze kernteksten van het christelijk geloofworden besproken aan de hand van de Duitse theoloog Dietrich Bonhoeffer (1906-1945), in zijn boek Navolging, geschreventussen 1935 en 1937 in Nazi-Duitsland, en de Nederlandse theoloog Bert ter Schegget (1927-2001), in zijn boek Een hartonder de riem, geschreven in 2001. De deelnemers aan dit leerhuis ontvangen ruim van te voren een leesgids om zich goed tekunnen voorbereiden. De avonden zijn op de donderdagen 31 oktober, 21 november en 12 december, van 20.00 tot 22.00 uurin wijkcentrum SIO. De kosten bedragen per keer € 2,- voor koffie of thee en eenmalig € 1,50 voor de leesgids. Inleider is ds. Nelleke Eygenraam, tel. (038) 452 52 23, e-mail: dominel@hetnet.nl Opgave via: raad.vent@adventskerk.nl

Op zaterdag 5 oktober vindt in Zwolle de jaarlijkse inzemeling van Sam’sKledingactie voor Mensen in Noodplaats. Goede, nog draagbare kleding,schoeisel en huishoudtextiel kan van10.00 tot 12.00 uur in gesloten plasticzakken afgegeven worden op de volgende adressen.De Hoeksteen, Scheldelaan 141;

Aandacht voor

Israëlmaand in SionskerkOktober is in de Sionskerk Israëlmaand. De kerkdiensten gaan over Israël, over de God van het verbond, over de Messias van Israël, Jezus, over de joodse wortels van ons geloof, over de verbondenheid tussen Israëlen christenen. De gemeente leeft mee met de joodse gemeenschap in Zwolle door gebed en onderling contact.Op 8 oktober wordt in de Sionskerk de Israëlavond gehouden. Ds. Henk Poot spreekt over ‘Gezegend om tot zegen te zijn’. De avond begint om 20.00 uur.

Nieuwe websiteDe Sionskerk viert haar 30-jarig bestaan onder meer met een nieuwe website, opgezet door het PR-team. Steeds meer mensen zoeken infor-matie via internet. Veel mensen die lid worden van de Sionskerk oriënteren zich vooraf ook via de website. Hier is informatie te vinden overalle activiteiten van de gemeente. Zie www.sionskerkzwolle.nl

Adem voor de zielGebed is de adem voor de ziel, de adem voor de gemeente. In de Sionskerk komen mensen regelmatig bijeen om te bidden. Tijdens de zon-dagse kerkdiensten bidt de gemeente samen; als in de kerk het Onze Vader wordt gebeden, luidt de klok. In de kerk ligt een voorbedeboek.Daarin kan iedereen gebedspunten schrijven. Elke eerste en derde zondag van de maand kan men persoonlijk voor zich laten bidden na dedienst. Buiten de kerkdiensten zijn er verschillende gebedskringen. Op elke eerste maandag van de maand van 19.30 -20.15 uur in de kerk en op elke derde woensdag van de maand van 10.00 tot 11.00 uur thuis bij de familie Scheper, Noord 26. Op elke tweede dinsdag van demaand van 19.30 tot 21.00 uur staat het samen op een andere manier de Bijbel lezen centraal in Lectio Divina. En op elke derde maandag van de maand wordt in de kerk een gebedslunch gehouden van 12.00 tot 13.00 uur.Contactpersoon voor het gebed is Wim Scheper, tel. (038) 454 68 99.

Christen zijn en leiding gevenChristen zijn en leidinggeven in het bedrijfsleven: hoe doe je dat? Wat voor leider ben jij? Wat in je werk levert spanning op en waar krijg jeenergie uit? Maakt het christelijk geloof verschil op de werkvloer? Hoe ga je in de crisis om met ontslag en (dreigend) faillissement? En hoe zit een bedrijfsleider in de kerk? Belangstellenden kunnen hier met elkaar over praten tijdens de najaarsbijeenkomst in de Sionskerkop maandag 18 november. De bijeenkomst vindt plaats bij een van de deelnemers op de zaak. Op 2 april 2014 is de voorjaarsbijeenkomstvoor managers gepland. Voor informatie: ds. H. Evers, tel. (038) 455 06 50.

Gespreksgroep 50plus die bijeenkomt in deOosterkerk, presenteert het programma voorhet seizoen 2013/2014, voor zover dat nubekend is. De bijeenkomsten beginnen om 10.00 uur. De kosten bedragen €4,- per ochtend, inclusief koffie en thee.Het seizoen wordt geopend op woensdag 16 oktober met een lezing over de Deensetheoloog en filosoof Søren Kierkegaard, door

dr. P.H. Vos, docent Ethiek aan de ProtestantseTheologische Universiteit te Amsterdam. Hij is gepromoveerd met een dissertatie over Søren Kierkegaard. Op 20 november spreekt dr. Peter van ‘t Riet,over de filosofie van het scheppingsverhaal.Dr. Van ’t Riet is auteur, redacteur en vertalervan boeken, brochures en artikelen over hetjoodse karakter van de bijbel en de betekenis

van het jodendom voor het christendom.Na de jaarwisseling zijn de bijeenkomsten op 15 januari, 19 februari, 19 maart en 16 april. Over het programma meer in de volgende nummers van Gaandeweg.

Voor meer informatie: Frits Slothouber, tel. (038) 422 90 97, e-mail: faslothouber@versatel.nl

Nieuw seizoen Gespreksgroep 50plus

14

Basisbeweging de Werkplaats viert 45-jarig bestaanBelangstellenden zijn op zondag 13 oktober welkom bij de viering van het 45-jarig bestaan van de Werkplaats, de Basisbeweging Zwolle. Dit gebeurt in gebouw de Bazuin, Jupiterstraat hoek Mombaerstraat, waar de groep ook iedere tweede zondag van de maand bijeenkomt.Vanaf 10.00 uur is er koffie en gebak en om 10.30 uur begint een feestelijke dienst. Daarna wordt op een informele manier aan tafels van vijf mensen met elkaar gesproken over ‘vormen van maatschappelijke betrokkenheid’. Er is dan ook gelegenheid om op te scheppen van hetlopend buffet. De lustrumviering wordt om 14.30 uur afgesloten, maar wie dat wil kan ook eerder weggaan.De Werkplaats is een podium voor mensen die zoeken naar inspiratie voor hun handelen dichtbij en veraf. Een gemeenschap die met elkaar levensbeschouwelijke en spirituele inzichten wil delen met respect voor ieders mening. Twee of drie mensen bereiden een viering voor, waarin zij op een persoonlijke manier een (Bijbel)tekst uitleggen. De aanwezigen zingen, voeren gesprekken en luisteren naar elkaar om inzichten rond zingeving en maatschappelijke betrokkenheid te verdiepen. Voor nadere informatie: www.basisbewegingzwolle.nl

Na een jaar van voorbereiden hoopteen groep van twaalf mensen, waar-van zes leden van de Sionskerk-gemeente, op 7 oktober voor eenpaar weken naar Zambia te gaan. Het zal geen luie vakantie worden,zij gaan meewerken in een ontwik-kelingsproject. Namens de groepgeven de Sionskerkers antwoord op een aantal vragen.

Hoe ontstaat zo’n groep? “In dit geval ligt het initiatief bij deStichting Afrika 2007 Zwolle. Daarkomen vanuit het Afrikaanse continentregelmatig hulpvragen binnen. Er gaateen algemene oproep uit naar het net-werk van de stichting om te kijken wie er belangstelling heeft om mee te doenaan een projectreis. Meestal komen er opde eerste informatie avond zo’n 20 á 30mensen. Daar wordt dan over het tijdstipen doel van de reis gesproken. En niet tevergeten over de inspanningen die van dedeelnemers worden verwacht. Er volgt een maand waarin ieder voor zich een principebesluit moet nemen. Dit kanvoor de kandidaten een moeilijk proceszijn. Ze zijn enthousiast over de moge-lijkheid, maar aan de andere kant lukt het soms praktisch niet vanwege tijd,gezin, werk en soms geld.”

Wat gebeurt er in het voorbereidingsjaar?“Neem nu het Zambia project. De vraagwas om te helpen met landbouwtrainingen het maken van regenwateropvang. De Stichting ‘Geef de kinderen vanMpongwe toekomst’ is al meer dan tienjaar actief in de Copperbelt en bouwt eraan een schoolcomplex, waar jongeren(een groot deel is aids-wees) een vakkunnen leren: lassen, timmeren, kledingmaken. Zambia is een vruchtbaar land en het is zinvol betere landbouwmetho-den te introduceren. Voldoende water isheel belangrijk om de oogsten beter enzelfs meerdere malen per jaar mogelijkte maken.Er wordt contact gezocht met de organi-satie ter plaatse en geïnventariseerd waarde meeste behoefte aan is. Binnen deprojectgroep worden subgroepjes samen-gesteld, die tijdens het voorbereidings-jaar acties op touw zetten om geld bijelkaar te krijgen, de organisatie van dereis, de inhoud van het project, bezinningen voorlichting. Elke maand is er eenteambijeenkomst, waarbij de voortgangvan de voorbereidingen wordt besproken,maar ook echt aan het team wordt ge-werkt. Het team moest flink aan de bakmet het maken van stamppotten voorzoveel mogelijk mensen (bijna 400 in2012), het rondbrengen van 1200 zakkencompost, het verzorgen van 92-weggeefontbijtjes. Ook het functioneren binneneen groep wordt getraind, want straks zitje drie weken op elkaars lip onder somsemotioneel zware omstandigheden!Boven alles merken wij dat zoiets je ookgeestelijk vormt, doordat je samen bidten nadenkt. We hebben samen ook eenheleboel plezier, want anders zou je hetniet redden.”

Hoe staat het er nu voor?Met steun van de organisatie WildeGanzen, die een premie geeft over het ingezamelde geld, hebben we bijna

Sionskerkers actief in Zambia€25.000 euro bij elkaar geharkt. Het is nuook duidelijk, dat wij de lokale bevolkingkunnen helpen met het planten van vrucht-bomen en een omheining rond de modeltui-nen. Dit moet klaar zijn voordat het regen-seizoen in november aanbreekt. Dan moetde wateropvang ook af zijn en dat is eenmegaklus. Grote graafmachines zijn er nietin dat gebied, alles moet met de hand uit-gegraven worden. Bij middagtemperaturenvan zo’n 35 graden zal er menige zweet-druppel vallen. We zijn blij dat samen metlocale Zambianen te kunnen doen. We heb-ben ook een aantal korte kinderactiviteitenvoorbereid en kunnen onderwerpen aan-bieden als voedingsleer en koken met minder energie. Maar we moeten zien wat mogelijk en wenselijk is.”

Is er ook nog tijd om wat te zien van hetland en waar gaan jullie naar de kerk?“Zambia is een christelijk land, zondag is een echte rustdag. Mensen gaan massaalnaar de kerk. Er is een vrij grote Rooms-Katholieke Kerk en er zijn diverse meerevangelisch gerichte kerken. Er zijn vanuithet project goede contacten met de kerken,dus zijn ook wij welkom. Hoe het er in dekerk aan toe gaat? Geen idee, vast veelmuziek en swingend, maar niemand vanonze groep is eerder in Zambia geweest.Wij laten ons inspireren. In de laatste van de drie weken gaan we als groep enkele dagen op stap, misschientoch nog op safari, om weer te wennen aan ‘het westers denken’. Ook hopen wenog andere projecten te bezoeken.”

En wat gebeurt daar als jullie weer weg zijn?“Het grote voordeel is, dat dit project aljaren loopt en dat er blijvende contactenmet Nederland zijn. Daarom hopen wij datde mensen zichzelf steeds verder zullenontwikkelen, totdat ze ons niet meer nodighebben. Onze ervaringen zijn te volgen viade website: www.afrika2007zwolle.nl”

15

Bijbelquiz op 28 oktoberOp maandagavond 28 oktober, een dag na de Nationale Bijbelzondag, wil de afdeling Zwolle van het Nederlands Bijbel-genootschap voor de vierde keer een Bijbelquiz houden, deze keer in de kerkzaal van het Leger des Heils aan de GeertGrootestraat. Vanaf 19.30 uur is iedereen welkom in de zaal, de quiz begint om 20.00 uur. Er is een collecte voor de onkosten.Teams van zes personen zullen tegen elkaar strijden en ook zal er een persoonlijke winnaar zijn. Deelnemers zijn welkom als groep of individueel. Zij kunnen zich aanmelden bij Annemarie Prins, secretaris NBG Zwolle, info@prinssleurink.nl

Tijdens de compostactie werden 1200 zakken compost rondgebracht.

Beleid en bestuur

16

Het afgelopen jaar heeft studenteLieke Hoenselaar, onder meer binnen de Oosterkerkgemeente,onderzoek gedaan naar kerkelijkefusieprocessen. Inmiddels heeft zijhaar onderzoek afgerond en is zijafgestudeerd. Voor Gaandeweg geeft zij een samenvatting van haar bevindingen betreffende het procesdat geleid heeft tot de gefuseerdeOosterkerkgemeente. Wie benieuwdis naar de wetenschappelijke conclu-sies of graag het gehele onderzoekwillen lezen, kan contact opnemenmet Lieke Hoenselaar via liekehoen-selaar@gmail.com of 06-51500324.

Secularisatie leidt binnen de PKN tot een afname van hetaantal kerkleden. De inkomsten van de gemeente lopenterug, maar ook het aantal vrijwilligers waarop een gemeenteeen beroep kan doen. Al met al kan de terugloop tot gevolghebben dat gemeenten op termijn niet meer levensvatbaarzijn. Een maatregel bij een terugloop van mensen en midde-len, is het fuseren van gemeenten. Kerkelijke fusieprocessenzijn actueel. Omdat er tot nu toe voornamelijk documentenzijn verschenen over het bestuurlijke aspect van een kerke-lijke fusie, heb ik mijn onderzoek gericht op de ervaringenvan kerkleden. Ik heb gekeken naar de verschillen tussen hunervaringen en de visie van stuurgroepleden tijdens de fusie.Tijdens mijn onderzoek heb ik verschillende personen binnende Oosterkerkgemeente geïnterviewd: twee dominees, ledenvan de stuurgroepen die de fusie geleid hebben, betrokkenkerkleden en ten slotte gemeenteleden die na de fusie nietzijn meegegaan naar de nieuwe gemeenschap. De gegevensuit deze interviews heb ik geanalyseerd.

Niet positiefDe stuurgroepleden van de drie gemeenten wisten dat er inde nabije toekomst maatregelen nodig waren om te kunnenblijven bestaan; de fusieaankondiging kwam voor hen nietonverwacht. Veel kerkleden hadden een fusie niet zo snelzien aankomen, daardoor stonden zij in eerste instantie niet positief tegenover de fusie. Om een goede en snelleacceptatie van een fusieproces mogelijk te maken is het van belang dat kerkleden op de hoogte zijn van de situatie waarin een gemeente verkeert. Dan komt de fusie ook voor hen niet onverwacht en hebben zij tijd gehad om aan het idee te wennen.De leden van de stuurgroep vinden dat de te fuseren gemeenten (de Oosterkerk-, de Hoeksteen- en de Jeru-zalemkerkgemeente) goed bij elkaar pasten, vooral op hetgebied van kerk zijn en visie. Ook de kerkleden zijn vanmening dat de drie gemeenten goed bij elkaar aansluiten. In dit geval waren de gekozen fusiepartners de beste opties.

InformatievoorzieningDe stuurgroepleden bleken veel waarde te hechten aan goedeinformatievoorziening naar gemeenteleden. Zij hebben velegemeentebijeenkomsten georganiseerd over de vorderingenin het proces. De kerkleden zijn zeer tevreden over de informatievoorziening tijdens het fusieproces. Zij konden

zo meegroeien in de ontwikkeling van de plannen en dit vergroot hun acceptatie.De oorspronkelijke gemeenten zijn op verschillende manie-ren omgegaan met het onderwerp inspraak voor kerkleden.De stuurgroep van de Hoeksteengemeente heeft een duide-lijke lijn uitgezet en geprobeerd de kerkleden ervan te over-tuigen dat deze lijn de beste optie was. De stuurgroepledenvan de Jeruzalemkerkgemeente luisterden juist naar hungemeenteleden, wat ertoe leidde dat zij (tijdelijk) uit hetfusieproces stapten. Inspraak van kerkleden vergroot de kansop medewerking aan een fusie aanzienlijk. Echter, ook eengoede leiding is van groot belang. Tussen de leiding enbevoegdheden van de stuurgroep en de inspraak van debetrokken kerkleden moet een balans worden gevonden.

KerkgebouwDe keuze voor de Oosterkerk als het gebouw van de gefuseerde gemeente, werd gemaakt door de AlgemeneKerkenraad. Deze beslissing leidde bij veel kerkleden totverdriet en boosheid. Persoonlijke aspecten, zoals de duurvan de verbondenheid of ervaringen uit het verleden, blijkenvan invloed te zijn op de mate en de snelheid van de accep-tatie van het verlies van een gebouw. Door de verbouwingvan de Oosterkerk voelt de kerk nu voor alle kerkleden inenige mate nieuw aan. Dit draagt bij tot de saamhorigheid.Alle stuurgroepleden geven nadrukkelijk aan dat dit een fusieis van drie gemeenten, waarbij één nieuwe gemeente zou ontstaan. Zowel kerk- als stuurgroepleden zijn over het algemeen tevreden met de verloop van het fusieproces. Toch heeft iedereen in het begin erg moeten wennen aan de nieuwe situatie. Als kerkleden actief betrokken zijn bij de gemeente en zich openstellen voor de nieuwe situatie,draagt dit positief bij aan de mate waarin zij zich thuis voelen in de nieuwe gemeente.

Afgevallen ledenZowel een deel van de Hoeksteen- als van de Jeruzalem-kerkgemeente heeft besloten om na de fusie niet mee te gaan naar de nieuwe Oosterkerkgemeente. Velen hiervan zijn overgestapt naar een andere gemeente, bijvoorbeeld de Open Kring in Stadshagen of de Adventskerk in ZwolleZuid. De redenen die zij geven voor deze overstap zijn deelspraktisch van aard en deels vanwege persoonlijke problemenmet het verloop van het fusieproces. De stuurgroepleden lijken gelaten te zijn en zich weinig bezig te houden met de afgevallen kerkleden. Toch is contact met kerkverlatersessentieel: om hen het gevoel te geven dat zij gehoord wor-den én om dit soort situaties in de toekomst te voorkomen.Omdat de fusie pas ruim een jaar geleden is afgerond, is de nieuwe gemeente nog druk bezig zichzelf vorm te gevenen te ontwikkelen. De grootste verandering die de kerkledenopmerken is dat het zoveel drukker is geworden in de kerk.Het zal nog wel even duren voordat elk gemeentelid zijn of haar plek in de nieuwe gemeente heeft gevonden.

Ervaringen van kerkleden centraal in onderzoek

Bij de fotoPinksteren 2012: de Paaskaars van de Jeruzalemkerkwordt binnengedragen in de Oosterkerk. Foto: Maarten Matser.

17

“Je zult zien dat het straks weer leeft hier.” Gerrit Bredewout,kerkrentmeester in de Grote Kerkgemeente kijkt vergenoegdom zich heen in het zalencentrum van de Jeruzalemkerk. Er is hier in de afgelopen maanden heel veel werk verzet enhier en daar moet nog wel iets gebeuren. Heel veel handigeleden van de Grote Kerkgemeente hebben zich ingezet, metde hamer, de verfkwast of de naaimachine. De jongeren zijnin de compleet ontruimde kelder aan het werk geweest enhebben daar een eigen honk gebouwd met meubilair vanafvalhout. Ook de bar is zelf getimmerd, de muren zijngesaust en de nieuwe vloer glimt.

Gerrit heeft al die werkzaamheden gecoördineerd en als datnodig was ook zelf de handen uit de mouwen gestoken. Hijsteekt de loftrompet over de ongeveer zestig vrijwilligers diede renovatie van het tachtig jaar oude, monumentale kerkge-bouw mogelijk hebben gemaakt. Anders was de opknapbeurt,die zowel door de wijkgemeente als het centrale College vanKerkrentmeesters is gefinancierd, veel te duur geworden.Want er was heel veel te doen, vertelt Gerrit. Er was de laatste jaren nauwelijks onderhoud gepleegd, omdat deProtestantse Gemeente Zwolle aanvankelijk van plan was de kerk in Assendorp af te stoten. De wijkgemeente die hierkerkte ging met Pinksteren 2012 samen met de Oosterkerk.Mede omdat het gebouw tot gemeentelijk monument werdverklaard, wat de verkoop aanzienlijk zou bemoeilijken, veranderden de plannen van de PGZ. Het is de bedoeling om het Refter, in gebruik als wijkcentrum voor de GroteKerkgemeente, wel te verkopen; de Jeruzalemkerk kon diefunctie overnemen. Na de vele activiteiten van de GroteKerkgemeente worden geleidelijk aan ook steeds meer van haar kerkdiensten naar Assendorp verplaatst.

StartzondagOp zaterdag 30 augustus organiseerde Gerrit een ‘dankjewel-barbecue’ voor al zijn vrijwilligers, een week later, op zon-dag 8 september, konden de gemeenteleden de renovatie in ogenschouw nemen. Toen vond voor het eerst de start van hun kerkenwerk in de Jeruzalemkerk plaats. “Zo gaat het voor iedereen vanzelf een beetje leven”, zegt de kerkrentmeester.

De meest opvallende verandering van het gebouw is de ver-plaatsing van de hoofdingang naar de kant van de Molenhof.In de grote kerkzaal is onder meer de verlichting vernieuwden zijn op alle banken nieuwe zitkussens gekomen. De con-sistorie is bijzonder stijlvol geworden: de deuren en lambrise-ring hebben hun oorspronkelijke kleuren teruggekregen.Onder fraaie, moderne lampen staan stoelen van de Jeruza-lemkerk om de prachtige vergadertafel uit het Refter. Ook dewijnrode gordijnen in de grote zaal, die heel veel ramen heeft,komen uit het Refter, ze zijn door vrijwilligers op maatgemaakt. Bezoekers van kerk en wijkcentrum kunnen gebruikmaken van twee vernieuwde toiletblokken. En straks buitenvan zo’n tachtig parkeerplaatsen: dankzij de aanleg van veertig nieuwe plekken wordt het aanbod verdubbeld.

Huurders welkom“Dit moet een mooi, functioneel en gerevitaliseerd wijkcen-trum voor onze gemeente worden, met een goede plek in debuurt”, vat Gerrit Bredewout de wensen voor de toekomstsamen. ’s Avonds zijn de zalen doorgaans gevuld met acti-viteiten van de gemeente, maar overdag zijn externe huurdersvan harte welkom. De voormalige huurders, van wie demeesten elders ruimte hebben gezocht, zijn allemaal op dehoogte gebracht van de mogelijkheden van het zalencentrum.Er zijn drie ruime zalen en naast de grote kerkzaal is er nogsteeds de kapel. Met een nieuwe vloer en fris schilderwerk is ook die weer representatief.Het echtpaar Ourik, dat vele jaren de beheerderswerkzaam-heden in het Refter verrichtte, gaat de gasten ontvangen.Pieter en Hennie nemen de taak over van Alie ter Moolen,koster-beheerder van de Jeruzalemkerk, die eind dit jaar metpensioen gaat. “Wij kenden Alie niet en voor haar waren wijonbekend, maar ze heeft de afgelopen maanden heel erg haarbest gedaan voor ons”, zegt Gerrit. Hij verwacht dat voorsteeds meer werkzaamheden, zoals het onderhoud vangebouw en tuin, door vrijwilligers zullen worden ingezet.“Dat moet eigenlijk normaal gaan worden”, vindt hij. “Endat kan ook, want ik heb het de afgelopen maanden ervaren:er zijn in de Grote Kerkgemeente heel veel handige mensen.”

Kerkrentmeester Gerrit Bredewout coördineerde renovatie Jeuzalemkerk voor Grote Kerkgemeente

“Zonder vrijwilligers was dit niet mogelijk geweest”

Bij de foto’sJan Jonker maakte foto’s tijdens de ‘dankjewelbarbecue’voor de vrijwilligers.

18

9.30 uur

ds. J.T. Tissink

Zondag6 oktober

Zondag13 oktober

Zondag20 oktober

Zondag27 oktober

Zondag3 november

Woensdag6 november

Dankdag

Zondag10 november

Zondag17 november

Zondag24 november

Laatste zondag kerkelijk jaar

10.00 uur

ds. H. Bakhuis

19.00 uur

ds. J.H. van Osch, Vaassen

Grote Kerkgemeente

19.00 uur ds. J. Mulderij

9.30 uur

ds. J.T. Tissink

10.00 uur ds. J.D.Th. Wassenaar,

Hellendoorn19.00 uur dhr. G. van Vulpen

(zangdienst)

10.00 uur

ds. J. Mulderij

16.30 uur

Michaëlscantate

Grote Kerkgemeente

19.00 uur kand. E.M. van den

Noort, Kampen

9.30 uur

mw. ds. N.A. Eygenraam

(doop)

10.00 uur

ds. H. Bakhuis

19.00 uur

ds. A.H.J. Bierma, Nijverdal

10.00 uur

ds. J. Mulderij

16.30 uur

Gaandewegviering

Grote Kerkgemeente

19.00 uur

ds. L.J. Geluk, Rotterdam

9.30 uur

mw. ds. N.A. Eygenraam

(Wind-in-de-zeilendienst)

10.00 uur

mw. ds. P.J. Vlasblom-Bennink,

Apeldoorn

19.00 uur ds. W. Hortensius

10.00 uur

ds. A.D. Poortman, Veenendaal

16.30 uur

Michaëlsviering

Grote Kerkgemeente

19.00 uur ds. H. Markus, Putten

9.30 uur

ds. J.T. Tissink

10.00 uur

ds. H. Engelsma, Hellendoorn

(Heilig Avondmaal)

19.00 uur dienst in Hoofdhof

10.00 uur

ds. J. Mulderij

16.30 uur

Gaandewegviering

Grote Kerkgemeente

19.00 uur ds. P.L.R. van der

Spoel, Amersfoort

19.30 uur

dienst in Hoofdhof

15.00 uur

dienst Grote Kerkgemeente

19.30 uur

ds. J. Mulderij

9.30 uur ds. J.T. Tissink

(Oogstdienst/Schrift en Tafel)

10.00 uur

ds. H. Bakhuis

19.00 uur

Sing-in in Ichtuskerk

10.00 uur dr. J. van Beelen, Veenendaal

16.30 uur

Michaëlsvesper

Grote Kerkgemeente

19.00 uur

ds. J. Mulderij

9.30 uur mw. ds. N.A. Eygenraam en

dhr. D.J. Steenbergen (kerk-school-gezin)

19.00 uur Taizéviering

9.30 uur

mw. ds. N.E. Eygenraam,

ds. J.T. Tissink

(gedachtenis overledenen)

10.00 uur

mw. ds. L.A. Burggraaff

(kerk-school-gezin)

19.00 uur dienst in Hoofdhof

10.00 uur

dhr. G. van Vulpen

(eeuwigheidszondag)

19.00 uur dienst in Hoofdhof

10.00 uur

ds. J. Mulderij (Heilige Doop)

16.30 uur

Gaandewegviering

10.00 uur

ds. J. Mulderij

16.30 uur

Gedachtenisviering

Grote Kerkgemeente

19.00 uur

ds. J. Mulderij

Grote Kerkgemeente

19.00 uur

ds. G.J. Codee, de Bilt

Kerk

die

nste

n

AdventskerkTalmaplein 2Zwolle - Zuid

Mw. ds. N.A. EygenraamDs. J.T. Tissink

D.J. SteenbergenTel. scriba: (038)4658028

www.adventskerk.nl

EmmaüskerkCampherbeeklaan 53

Zwolle - BerkumDs. H. Bakhuis

Kerkelijk werker:dhr. G. van Vulpen

Tel. scriba: (038)4544719www.emmauskerk-berkum.nl

Grote KerkGrote Markt 18

Zwolle - CentrumDs. J. Mulderij

Tel. scriba: (038)4223241www.grotekerkgemeente.nl

JeruzalemkerkWindesheimstraat 1Zwolle - Assendorp

10.00 uur

ds. K. van Meijeren, Ede

16.30 uur

Taizéviering

Promise in AdventskerkOp zondag 13 oktober 2013 is er een Opendeurdienst in de Adventskerk. De dienst begint om 19.00 uur. Ds. Nelleke Eygenraam is voorganger, het interkerkelijk koor Promise werkt mee aan de dienst.De zangers van Promise willen zingend hungeloof uitdragen. Zoals ze zelf aangeven: zingenwerkt van oudsher inspirerend. Zingen is commu-niceren en ook nog eens een creatieve manier vanomgaan en uitdragen van je overtuiging. Het kooris vorig jaar eerste geworden in hun categorie ophet korenfestival. Ans Roetman-Wenderich is dirigente en de piano wordt bespeeld door Diddyvan der Stouwe.

19

10.00 uur

mw. ds. I.P. Epema

pastor R. Dinklo (kanselruil)

9.30 uur

ds. E. van ’t Slot

10.00 uur mw. ds. H. Evers(doopdienst mmv Sjema)

19.00 uur mw. ds. H. Evers(Bijbel & Kunst)

9.30 uur mevr. A. Westerduin,

’s Heerenbroek (ContaKtdienst)

19.00 uur mw. ds. M.E. Jonker

10.00 uur

ds. W. Hortensius

14.00 uur PERKI

mw. ds. F. Makatipu-Kambey

9.30 uur

mw. ds. M.E. Jonker

10.00 uur mw. ds. H. Evers

19.00 uur mw. ds. H. Evers

(Opendeurdienst)

9.30 uur

ds. E. van ’t Slot

19.00 uur

ds. P. Baas, Zalk

10.00 uur

ds. W. Hortensius

9.30 uur

ds. A. den Besten

10.00 uur

mevr. G. Lubbersen

9.30 uur

de heer B. Greveling

19.00 uur

ContaKtdienst

10.00 uur

ds. A. den Besten (doop)

14.00 uur PERKI

mw. ds. M.J. Hukubun-Rahajaan

9.30 uur

ds. A.H. Zweers

10.00 uur

ds. R. van Putten

10.00 uur

dhr. G. van Vulpen

19.00 uur

ds. M. Zoeteweij, Lemele

9.30 uur

mw. ds. N. Beimers

9.30 uur

mw. ds. M.E. Jonker

(doopdienst)

10.00 uur mw. ds. H. Evers

(oogstdienst)

19.00 uur mw. ds. H. Evers

(Bijbel & Kunst)

9.30 uur ZWO-dienst

19.00 uur ds. J.C. Oosterwijk, Wezep

9.30 uur

mw. ds. M.E. Jonker

(Heilig Avondmaal)

9.30 uur

mw. ds. N. Beimers

19.30 uur

mw. ds. H. Evers19.30 uur

ds. E. van ’t Slot

10.00 uur ds. W. Hortensius 14.00 uur PERKI

mw. ds. S. Marla Winckler-Huliselan

(kerk-school-gezin)

10.00 uur mw. ds. H. Evers(schooldienst mmv Sjema)19.00 uur ds. R. van Putten

(Opendeurdiens mmv Vrij Evang.Gemeente Een nieuw Lied)

10.00 uur ds. E. van ’t Slot (Heilige Doop)

19.00 uur ds. A. den Besten

10.00 uur

mw. ds. I.P. Epema

(Schrift en Tafel)

10.00 uur ds. A. den Besten, mw. ds. I.P. Epema, ds. W. Hortensius

14.00 uur PEERKI mw. ds. M.J. Hukubun-Rahajaan

10.00 uur

ds. R. van Putten

(Heilig Avondmaal)

10.00 uur

w. ds. H. Evers

10.00 uur ds. E. van ’t Slot

19.00 uur ContaKtdienst

10.00 uur

ds. E. van ’t Slot

19.00 uur

ds. J.T. Tissink

10.00 uur

ds. W. Hortensius

Zondag6 oktober

Zondag13 oktober

Zondag20 oktober

Zondag27 oktober

Zondag3 november

Woensdag6 november

Dankdag

Zondag10 november

Zondag17 november

Zondag24 november

Laatste zondag kerkelijk jaar

OosterkerkBagijnesingel 17Zwolle - CentrumDs. A. den Besten

Mw. ds. I.P. EpemaDs. W. Hortensius

Tel. scriba: (038)4546229www.oosterkerk.nl

Open KringHofstedestraat 1

Zwolle - StadshagenMw. ds. N. BeimersMw. ds. M.E. Jonker

Tel. scriba: (038)4200176www.openkring.nl

SionskerkGlanerbeek 10Zwolle - Noord

Mw. mr. dr. H. EversDrs. ir. R. van Putten

Tel. scriba: (038)4546104www.sionskerkzwolle.nl

StinskerkWestenholterweg 19Zwolle - Westenholte

Ds. E. van ’t SlotTel. scriba: (038)4215164

www.stinskerk.nl

In de Bijbel en Kunstdienst op 6 oktober in de Sions-kerk staat het schilderij Abraham en de drie engelen van Marc Chagall centraal. De dienst begint om 19.00 uur, ds. Hélène Evers gaat voor. Op zondag 3 november spreekt zij aan de hand van het schilderij Paradijs, eveneens van Marc Chagall. Ook deze Bijbel en Kunstdienst begint om 19.00 uur.

Bijbel en Kunstdiensten in Sionskerk

Vrijdag 1 november Allerheiligen

Grote Kerk 19.30 uur muzikale vesper

Thema: ‘De heiligen ons voorgegaan’

20

De HoofdhofKerkweg 26

Zwolle - Berkum

Mw. ds. L.A. Burggraaff

Tel. scriba: (038)4547233

www.hoofdhof.nl

Lutherse KerkKoestraat 4

Zwolle

Ds. E. de Fouw

Tel. scriba: (038)4226826

www.elkz.nl

9.30 uur

mw. ds. L.A. Burggraaff

19.00 uur

dienst in Emmaüskerk

10.00 uur

ds. E. de Fouw

9.30 uur

mw. ds. L.A. Burggraaff

19.00 uur

dienst in Emmaüskerk

10.00 uur

ds. G. Breveling

9.30 uur

mw. ds. G.H. Neppelenbroek

19.00 uur

dienst in Emmaüskerk

10.00 uur

ds. E. de Fouw

10.00 uur

ds. E. de Fouw

(Heilig Avondmaal)

9.30 uur

ds. A. Pietersma

19.00 uur

dienst in Emmaüskerk

9.30 uur mw. ds. L.A.

Burggraaff (Heilig Avondmaal)

19.00 uur mw. ds. L.A.

Burggraaff (Heilig Avondmaal)

10.00 uur

ds. E. de Fouw

(oogstdienst)

19.30 uur

ds. H. Bakhuis

9.30 uur

mw. ds. L.A. Burggraaff

19.00 uur

ds. J. Ridderbos, Assen

10.00 uur

ds. T.K. van Dam

9.30 uur

ds. W. Jeroense, Moordrecht

19.00 uur Drieklankdienst in

Ichthuskerk o.l.v. ds. H. Bakhuis

9.30 uur

mw. ds. L.A. Burggraaff

19.00 uur

ds. J. Kombrink, Zwolle

10.00 uur

ds. E. de Fouw

10.00 uur

ds. E. de Fouw

(Heilig Avondmaal)

IJsselbolder 10.00 uur dienst; Molenhof 10.00 uur mw. ds. M.E. Jonker;Rehoboth 10.00 uur ds. G.A. Cnossen; Isala 10.00 uur dienst;

Zandhove 10.00 uur mw. ds. N.A. Eygenraam (Heilig Avondmaal); Zonnehuis 16.00 uur ds. G.L. Kruizinga

Eglise Wallonne 10.30 uur H. Spoelstra (jongerendienst); Rehoboth 10.00 uurdhr. D. Klompjan; Rivierenhof 10.00 uur ds. G.L. Kruizinga; Isala 10.00 uur

dienst; Zandhove 10.00 uur H. Hagg; Zonnehuis 11.30 uur dienst

Rehoboth 10.00 uur drs. E. Akkerman; Isala 10.00 uur dienst; Zandhove 10.00 uur mw. G. de Vries;

Zonnehuis 11.30 uur ds. G.L. Kruizinga (Heilig Avondmaal)

Eglise Wallonne 10.30 uur P. Stemerding; Rehoboth 10.00 uur dhr. M. Westerduin; Rivierenhof 10.00 uur dhr. H. van Enthoven; Isala 10.00 uur dienst; Zandhove 10.00 uur dhr. M. Luttenberg en dhr. K. Fredriks (oec. viering); Zonnehhuis 11.30 uur ds. J. Vonk

Berkumstede 15.00 uur mw. ds. L.A. Burggraaf (Heilig Avondmaal); Molenhof 10.00 uur mw. ds. I.P. Epema; IJsselbolder 10.00 uur dienst;

Rehoboth 10.00 uur mw. A. Wijnhout; Isala 10.00 uur dienst;Zandhove 10.00 uur M. Benard; Zonnehuis 11.30 uur ds. G.L. Kruizinga

Eglise Wallonne 10.30 uur H. Spoelstra; Rehoboth 10.00 uur ds. P. van Veen; Rivierenhof 10.00 uur ds. J. Vonk (Schrift en Tafel);

Isala 10.00 uur dienst; Zandhove 10.00 uur T. Hoekstra; Zonnehuis 11.30 uur ds. J. Janssen

Rehoboth 10.00 uur ds. T. Dankers; Isala 10.00 uur dienst; Zandhove 10.00 uur mw. W.J. Treep;

Zonnehuis 11.30 uur ds. G.L. Kruizinga

Eglise Wallonne 10.30 uur K. Blei; Rehoboth 10.00 uur ds. H. de Jong;Rivierenhof 10.00 uur dhr. H. van Enthoven; Isala 10.00 uur dienst;

Zandhove 10.00 uur dhr. M. Luttenberg en dhr. K. Fredriks (oec. viering);Zonnehuis 11.30 uur pastor J. Groot

Collectedoelen

In de PGZ-gemeenten zijn de eerste en tweede collecte altijd bestemd voor diaconie en kerk. De opbrengst van de derde collecte gaat naar de volgende doelen.

Zondag 6 oktober: Kerk en IsraëlZondag 13 oktober: WerelddiaconaatZondag 20 oktober: Exploitatie Protestantse Gemeente ZwolleZondag 27 oktober: OnderhoudsfondsZondag 3 november: Zending / GZB Woensdag 6 november Dankdag: Kerk in ActieZondag 10 november: WijkkasZondag 17 november: JeugddiaconaatZondag 24 november: Zwolse migrantenkerkenKe

rkd

iens

ten

Zondag6 oktober

Zondag13 oktober

Zondag20 oktober

Zondag27 oktober

Zondag3 november

Woensdag6 november

Dankdag

Zondag10 november

Zondag17 november

Zondag24 november

Laatste zondag kerkelijk jaar

Diensten in KievitsbloemOp vrijdag 18 oktober en vrijdag 15 november wordt om 15.00 uur een oecumenische dienst gehouden

in woonzorgcentrum de Kievitsbloem. Op 18 oktober is dit een dienst van de St. Jozefparochie, op 15 november gaat ds. J.T. Tissink voor.

Projectcantorij voor Sing-inOp zondag 17 november om 19.00 uur vindt in de Ichthuskerk weer de halfjaarlijkse gezamenlijke Sing-in van de drie Berkumse kerken plaats, voorbereid door de werkgroep Drieklank. Het thema is ‘Ga met God’. De presentatie is in handen van ds. Henk Bakhuis en organist is Fred Pals. De gekozen liederen komen veelal uit het onlangs verschenen nieuwe Liedboek.Uiteraard verschijnen de teksten op de beamer. Naast een optreden van de blokfluitgroep Mis’ ensemble zal een projectcantorij de dienst ondersteunen. Zanglustigen worden uitgenodigd zich hiervoor op te geven bij Aad Stevens: aadstevens@home.nl of tel. (038) 454 02 57. De repetities zijn op de donderdagen 31 oktober, 7 november en 14 november, steeds van 19.30 tot 20.30 uur in de Ichthuskerk.

De kerkdiensten op deze pagina’s zijn vermeld voor zover bekend op 9 september.

21

Kerkelijk Bureau

Protestantse Gemeente Zwolle

Kerkelijk Bureau: Molenweg 241, 8012 WG Zwolle

Centraal adres voor Algemene Kerkenraad, kerkrentmeesters

en diakenen

Geopend: maandag t/m vrijdag 8.00 – 12.00 uur

Tel.: (038) 421 75 96

E-mail: administratie@pknzwolle.nl

Website: www.pknzwolle.nl

Website Diaconie: www.diaconiezwolle.nl

Gaandeweg e-mail: kerkbladgaandeweg@gmail.com

Bankrekeningen:College van Kerkrentmeesters: 800 430 en 69.96.41.705

College van Diakenen: 874 034 en 69.95.43.320

Gaandeweg: 69.97.69.167

Beheer en Exploitatie Grote Kerk: 587 931 en 69.97.43.745

Stichting Schnitgerorgel Zwolle: 59.80.52.100

CollectepenningenEr zijn penningen verkrijgbaar van: €0,20, €0,50, €1,-, €2,-, €5,-

en €10,-. Verkoopadres Kerkelijk Bureau. Hier kan contant, per pin of

door middel van een eenmalige machtiging worden betaald.

Overige verkoopadressen:

Emmäuskerk en Adventskerk: 1e maandag van de maand 19.00 - 20.00 uur

Stinskerk: 1e maandag van de maand 16.30 - 17.30 uur

Sionskerk: 1e donderdag van de maand 18.00 - 19.00 uur

Open Kring: 1e maandag van de maand van 18.30 - 19.45 uur

In Zwolle-Noord: E. van Buiten, Welle 58, K. Smit, Meppelerdiep 92

In Zwolle-Zuid: W.A. Stomp-de Koning, Rendierveld 41.

In Stadshagen: L. Blauw, Goudplevierstraat 123 (tel. 460 90 16)

Op deze adressen kan contant of door middel van een eenmalige

machtiging betaald worden.

Meer weten…Voor besluiten en beleidsstukken van de Algemene Kerkenraad

en het College van Kerkrentmeesters, zie www.pknzwolle.nl

en klik op de Berichten van deze colleges.

Onmisbare vrijwilligers

“Zonder vrijwilligers was dit niet mogelijk geweest”,luidt de kop boven een artikel in deze Gaandeweg. Dat geldt ook voor Gaandeweg zelf: dankzij de inzet van enthousiaste redactieleden en anderen die regel-matig in woord en beeld bijdragen leveren, komt het blad elke twee maanden tot stand en kunnen de kostenflink worden gedrukt. En ook onze trouwe adverteerderszorgen voor onmisbare inkomsten.Wij hopen dat u als lezer blij bent met Gaandeweg endat u ook u wilt meewerken het blad in stand te houden.Dat kan weer met een financiële bijdrage via de accept-giro die u vindt bij dit nummer. Die gift is vrijwillig en al even onmisbaar als de inzet van al die andere vrijwilligers in onze kerk.

Bedankt!Redactie Gaandeweg

Te huur

Z A A L R U I M T E

Voor vergaderingen en cursussen

met gebruik van kantine

en voldoende parkeergelegenheid

Inlichtingen:

Wijkcentrum Jeruzalemkerk

Windesheimstraat 1

Tel. (038) 421 24 42 (b.g.g. 4538964)

Leuke collega’s,

Kom werken bij Christal

maak

www.christal.nl/werkenbij

Voor deskundige begeleiding. Voor behartiging van uw belangen. Voor een optimale verkoopprijs. Voor aankoop en verkoop. Voor u. De eerste stap? Onze vrijblijvende waardebepaling. Gratis. Thomas a Kempisstraat 9 | 8021 BG Zwolle www.boertjeshorst.nl | 038-4216164

Branderweg 1f 038 465 02 22

www.schildersbedrijfporte.nl

www.twitter.com/@porteschilders

Raamdecoratie en vloerenOfficiële partner van Multiraamdecoratie.nl

| 038 - 33 73 736 | www.vdd-interieur.nl |

Jaap Herkert OpticienOogzorg op maat bij u thuisJaap Herkert OpticienOogzorg op maat bij u thuisap Herkert Opticien

Oogzorg op maat bij u thuis

Meerwaarde voor uw voeten!

!neteovw uroov edderrdaawwareeM

Kuiper Loodgietersbedrijf

www.kuiper-zwolle.nl

Erkend Installateur

Voor al uw

�

�

�

�

�

�

DakbedekkingGas en water

Diamantboren

RioleringSanitairCentrale Verwarming

U kunt ons bereikeno

Telefoon 038-4535121fax op 038-4540803.E-mail info@kuiper-zwolle.nl

Vechtstraat 23-258021 AS Zwolle

p werkdagenvan 9.00 tot 18.00 uur

Snel thuiszorg nodig? Of nachtzorg? Of personenalarmering?

Bel 0900 86 62 (lokaal tarief)

Dag en nacht bereikbaar (24/7) www.carinova.nl