fw. jsbIr isMG mwn dy sMdyhW dw auqr -...

34
1 SRI dsm gRMQ sMbMDI fw. jsbIr isMG mwn dy sMdy hW dw auqr - Bwg 2 Dr. Harbhajan Singh Head/Project Director Dr. Balbir Singh Sahitya Kendra Dehradun. rucImwn pwTkW nUM ieh BlI-BWiq pqw hY ik kYlIPornIAw invwsI SRI dsm gRMQ-ivroDI DVy dy pRmuK AwgU fw. jsbIr isMG „mwn‟ ny , isK pMQ dI BlweI Aqy inrpKqw dI nkwb hyT SRI dsm gRMQ ivruD iek nvW pYNqrw isrj ky Awm isKW nUM gumrwh krn Aqy ivdvqw dw JUTw pRBwv jmwaux vwsqy keI swrIAW &zUl Poto-kwpIAW nwl ASoiBq kIqw „Guru Granth Sahib ; as the only Sikh canon: Presently Published Sri Dasam Granth and British ConnectionnwmI ly K iliKAw sI, ijs dw XukqI-sMgq auqr mYN „SRI dsm gRMQ sMbMDI fw. jsbIr isMG mwn dy sMdyhW dw auqr‟ nwmI iliKq duAwrw idqw sI[ ipCy ijhy aunHW ny iPr „Decadent Movement of Parallel Granth in Sikhism: A schismatic VisioniliKAw hY[ iek g`l pwTkW dy ivSyS iDAwn dyx vwlI hY ik fw. mwn pMQ nUM gumrwh krn vwsqy hr vwrI isrlyK Aijhw bxwauNdy hn, ijs qoN ieh Brm pYdw hovy ik SRI dsm gRMQ qoN gurU gRMQ swihb dI guruqw nUM ^qrw hY Aqy SRI dsm gRMQ jI nUM gu rU-ikRq kihx vwly SRI gu rU gRMQ swihb dI guirAweI qoN munkr hn[ auh dUjw Brm ieh pYdw krdy hn ik SRI dsm gRMQ dy kuJ ivvwidq AMSW nUM Cf ky bwkI bwxI dy auh ivroDI nhIN hn, pr AwpxI hr iliKq AMdr ieho isD krn dw Xqn krdy hn ik smucw SRI dsm gRMQ AMZryzW dw ilKvwieAw hoieAw hY[ mYN aunHW nUM pihlW vI bynqI kIqI sI ik jy auh ieh kihx ik kyvl SRI gu rU gRMQ swihb nUM hI guruqw pRwpq hY, qW myry smyq swrw pMQ qn-mn kr ky aunHW dy nwl hY[ fw. mwn SRI gu rU gRMQ swihb dI guruqw dy ivcwr dw pRswr Aqy ies nUM srv-auc gR MQ sQwipq krn leI jy koeI vfI muihMm CyVdy hn, qW mYN hr XQw-sMBv qrIky nwl aunHW dw smrQn vI krWgw Aqy aunHW dI BrpU r pRSMsw vI[ pr isAwxy pwTk jwxdy hn ik fw. mwn jI dI smisAw SRI gurU gRMQ swihb dI guirAweI nhIN[ ieh qW aunHW vwsqy isKW nUM gumrwh krn dw iek hiQAwr hY, ikauNik vwsqv ivc SRI dsm gRMQ dI soDk kmytI, ijs dy auh ktr Awlock hn, aus dI pihlI GoSxw hI ieho hY ik guirAweI dw iqlk SRI gurU goibMd isMG jI ny SRI gurU gRMQ swihb nUM idqw hY[ ies kmytI dy pRkwiSq ivcwr ies pRkwr hn- “sRI gurU klgIDr gurU goibMd isMG jI swihb dy srbq isK sMgq Kwlsw jI mY prgt hY, jo sRI gu rU Arjn swihb jI dy AwSy Anuswr dsm pwqSwh jI ny Awid sRI gurU gRMQ swihb jI nUM prMprw rIqI Anuswr pMj pYsy nilXyr iqlk dy ky guirAweI dy isMGwsn pu r ibrwjmwn kIqw[” jy fw. mwn nUM SRI gu rU gRMQ swihb dy smwnWqr SRI dsm gRMQ dy pRkwS qy ieqrwz hY, jW ies gRMQ dy nwm auqy ikMqU hY qW ies smisAw auqy ivcwr kr ky srv-mwnX rsqw kiFAw jw skdw hY[ jy auh kihx ik ies dIAW bwxIAW dw pwT jW kRm SoD dw muhqwj hY, qW vI koeI smisAw nhIN, qW bhuq suKwvyN vwqwvrx ivc suihrd Akwdimk crcw ho skdI hY[ pr Asl ivc siQqI ieh nhIN[ auh isKW dI gurU gRMQ-inSTw dw Bwvnwqmk duraupXog kr ky smucy SRI dsm gRMQ ivruD lihr dw pRswr krn vwly bury mnsUibAW auqy idRVHqw sihq Agy vDx dy ieCuk hn, BwvyN ies Apivqr kwrj leI aunHW nUM ikqny hI JUT Aqy Pryb dw shwrw ikauN nw lYxw pvy ? aunHW dw ieh AsdvwdI rol aunHW dI nIAq auqy pRSn icMnH lgw dyNdw hY[ hQly lyK ivc mYN iPr aunHW duAwrw auTwey muK muidAW dI smIiKAw krnI cwhWgw[ pwTkW qoN ies gl dI iKmw vI cwhWgw ik ivAkqIgq ruJyivAW kwrn mYN ies kwrj nUM qurMq nhIN kr sikAw[ 1. fw. mwn Awpxy lyK dw AwrMB, AMZryz ieiqhwskwr jy. fI. kinMGm pRqI mMgl-pd aucwr ky, aus dy kMm nUM Juk ky pRxwm kridAW, ieM\ ilK ky krdy hn- To revered memory of Joseph Devy Cunningham who wrote in 1849 “Malcom may be referred for translations of portions of Bachitar Natak bearing on the period, but Malcom’s own general narrative is obviously contradictory and inaccurate.” and only 5 chapters/compositions or part only, and commencement of the 6th of Daswin Padshah ka Granth are attributed to Guru Gobind Singh. But large portion is said to have written by 4 other scribes.

Transcript of fw. jsbIr isMG mwn dy sMdyhW dw auqr -...

1

SRI dsm gRMQ sMbMDI fw. jsbIr isMG mwn dy sMdyhW dw auqr - Bwg 2

Dr. Harbhajan Singh

Head/Project Director

Dr. Balbir Singh Sahitya Kendra

Dehradun.

rucImwn pwTkW nUM ieh BlI-BWiq pqw hY ik kYlIPornIAw invwsI SRI dsm gRMQ-ivroDI DVy dy pRmuK AwgU

fw. jsbIr isMG „mwn‟ ny, isK pMQ dI BlweI Aqy inrpKqw dI nkwb hyT SRI dsm gRMQ ivruD iek nvW pYNqrw isrj ky Awm isKW nUM gumrwh krn Aqy ivdvqw dw JUTw pRBwv jmwaux vwsqy keI swrIAW &zUl Poto-kwpIAW nwl ASoiBq kIqw „Guru Granth Sahib ; as the only Sikh canon: Presently Published Sri Dasam Granth and

British Connection’ nwmI lyK iliKAw sI, ijs dw XukqI-sMgq auqr mYN „SRI dsm gRMQ sMbMDI fw. jsbIr isMG mwn dy sMdyhW dw auqr‟ nwmI iliKq duAwrw idqw sI[ ipCy ijhy aunHW ny iPr „Decadent Movement of Parallel

Granth in Sikhism: A schismatic Vision’ iliKAw hY[ iek g`l pwTkW dy ivSyS iDAwn dyx vwlI hY ik fw. mwn pMQ nUM gumrwh krn vwsqy hr vwrI isrlyK Aijhw bxwauNdy hn, ijs qoN ieh Brm pYdw hovy ik SRI dsm gRMQ qoN gurU gRMQ swihb dI guruqw nUM ^qrw hY Aqy SRI dsm gRMQ jI nUM gurU-ikRq kihx vwly SRI gurU gRMQ swihb dI guirAweI qoN munkr hn[ auh dUjw Brm ieh pYdw krdy hn ik SRI dsm gRMQ dy kuJ ivvwidq AMSW nUM Cf ky bwkI bwxI dy auh ivroDI nhIN hn, pr AwpxI hr iliKq AMdr ieho isD krn dw Xqn krdy hn ik smucw SRI dsm gRMQ AMZryzW dw ilKvwieAw hoieAw hY[ mYN aunHW nUM pihlW vI bynqI kIqI sI ik jy auh ieh kihx ik kyvl SRI gurU gRMQ swihb nUM hI guruqw pRwpq hY, qW myry smyq swrw pMQ qn-mn kr ky aunHW dy nwl hY[ fw. mwn SRI gurU gRMQ swihb dI guruqw dy ivcwr dw pRswr Aqy ies nUM srv-auc gRMQ sQwipq krn leI jy koeI vfI muihMm CyVdy hn, qW mYN hr XQw-sMBv qrIky nwl aunHW dw smrQn vI krWgw Aqy aunHW dI BrpUr pRSMsw vI[ pr isAwxy pwTk jwxdy hn ik fw. mwn jI dI smisAw SRI gurU gRMQ swihb dI guirAweI nhIN[ ieh qW aunHW vwsqy isKW nUM gumrwh krn dw iek hiQAwr hY, ikauNik vwsqv ivc SRI dsm gRMQ dI soDk kmytI, ijs dy auh ktr Awlock hn, aus dI pihlI GoSxw hI ieho hY ik guirAweI dw iqlk SRI gurU goibMd isMG jI ny SRI gurU gRMQ swihb nUM idqw hY[ ies kmytI dy pRkwiSq ivcwr ies pRkwr hn-

“sRI gurU klgIDr gurU goibMd isMG jI swihb dy srbq isK sMgq Kwlsw jI mY prgt hY, jo sRI gurU Arjn swihb jI dy AwSy Anuswr dsm pwqSwh jI ny Awid sRI gurU gRMQ swihb jI nUM prMprw rIqI Anuswr pMj pYsy nilXyr iqlk dy ky guirAweI dy isMGwsn pur ibrwjmwn kIqw[” jy fw. mwn nUM SRI gurU gRMQ swihb dy smwnWqr SRI dsm gRMQ dy pRkwS qy ieqrwz hY, jW ies gRMQ dy nwm auqy ikMqU hY qW ies smisAw auqy ivcwr kr ky srv-mwnX rsqw kiFAw jw skdw hY[ jy auh kihx ik ies dIAW bwxIAW dw pwT jW kRm SoD dw muhqwj hY, qW vI koeI smisAw nhIN, qW bhuq suKwvyN vwqwvrx ivc suihrd Akwdimk crcw ho skdI hY[ pr Asl ivc siQqI ieh nhIN[ auh isKW dI gurU gRMQ-inSTw dw Bwvnwqmk duraupXog kr ky smucy SRI dsm gRMQ ivruD lihr dw pRswr krn vwly bury mnsUibAW auqy idRVHqw sihq Agy vDx dy ieCuk hn, BwvyN ies Apivqr kwrj leI aunHW nUM ikqny hI JUT Aqy Pryb dw shwrw ikauN nw lYxw pvy ? aunHW dw ieh AsdvwdI rol aunHW dI nIAq auqy pRSn icMnH lgw dyNdw hY[ hQly lyK ivc mYN iPr aunHW duAwrw auTwey muK muidAW dI smIiKAw krnI cwhWgw[ pwTkW qoN ies gl dI iKmw vI cwhWgw ik ivAkqIgq ruJyivAW kwrn mYN ies kwrj nUM qurMq nhIN kr sikAw[ 1. fw. mwn Awpxy lyK dw AwrMB, AMZryz ieiqhwskwr jy. fI. kinMGm pRqI mMgl-pd aucwr ky, aus dy kMm nUM Juk ky pRxwm kridAW, ieM\ ilK ky krdy hn- To revered memory of Joseph Devy Cunningham who wrote in

1849 “Malcom may be referred for translations of portions of Bachitar Natak bearing on the period, but Malcom’s own general narrative is obviously contradictory and inaccurate.” and only 5 chapters/compositions or part only, and commencement of the 6th of Daswin Padshah ka Granth are attributed to Guru Gobind Singh. But large portion is said to have written by 4 other scribes.

2

fw. mwn dI cqurweI Aqy Akwdimkqw dy nwm auqy kIqy jw rhy vl-Cl sMbMDI mYN ieh mhqvpUrn qQ jwgrUk pwTkW dy iDAwn ivc ilAwauxw cwhuMdw hW ik aunHW dy bhuq snmwnXog AMZryz ieiqhwskwr kinMGm ny isr& ieqnw iliKAw hY- “Malcom may be referred for translations of portions of Bachitar Natak

bearing on the period, but Malcom’s own general narrative is obviously contradictory and inaccurate.” (History of the Sikhs-1849 p. 78)[ ies qoN Agy “and only 5 chapters/compositions or part

only, and commencement of the 6th of Daswin Padshah ka Granth are attributed to Guru Gobind Singh. But large portion is said to have written by 4 other scribes.” nwl kinMGm dw koeI sMbMD nhIN[ ieh fw. mwn dI AwpxI auh „vwDy vwlI hIr‟ hY, ijs dy auh mwihr ausqwd bxn ivc bhuq AiBmwn mihsUs krdy hoxgy[ AijhIAW swihiqk imlwvtW nUM hI auh Akwdimkqw dw nwm idMdy hn[ ijQy ieh puSt prMprw rhI hY ik mhwn ilKwrI AwpxIAW ikRqIAW dy AwrMB ivc ieSt dw mMgl kr ky rcnw dI SurUAwq SuB-vwkW qoN krdy hn, auQy swfy hfIAW dy fw. jsbIr isMG „mwn‟ jI ibsimlw hI Asiq qoN krdy hn[ jy Awm isK pwTk ies Gor Asiq qy vI cup rihMdw hY, qW pMQ dI mwnisk ishq shI nhIN ho skdI[ koeI ivdvwn Awpxy ivcwr ilKy, koeI ieqrwz nhIN, pr lokW nwl Cl kry, ieh inMdnIX hY[ ivcwrW dI iBMnqw hr smyN burI nhIN huMdI, pr DVybMdI kwrn JUT nUM vl-Cl duAwrw AimRqmeI siq kihxw auicq nhIN ho skdw[

ies qoN pihlW ik mYN jy. fI. kinMGm dI TIk siQqI leI aus dI rcnw dy kuJ AMS pwTkW nwl sWJy krW, mYN pRbuD ivcwrvwnW nwl ieh qQ sWJw krnw cwhuMdw hW ik fw. mwn iek vfI mwnisk duivDw dw iSkwr hn[ iek pwsy SRI dsm gRMQ nUM gurU-ikRq mMnx vwsqy auh kyvl XUrpIAn ilKwrIAW dIAW rcnwvW dy pRmwx mMnx vwsqy iqAwr hn, isK ilKwrIAW dIAW ilKqW Aqy pMQ dIAW irvwieqW nUM aunHW dI Akwdimkqw rqw Br vI sQwn dyx vwsqy rwzI nhIN[ dUjy pwsy auh SRI dsm gRMQ nUM AMZryzW dy duSt-mn dI aupj dsdy hn[ jy auh swfy Drm ivc imlwvt krn vwly vfy pMQ-duSmx hn, qW aunHW dIAW rcnwvW auqy ikauN Brosw kIqw jwvy ? jy auh sB qoN BrosymMd kOm hY, qW aunHW nUM imlwvtKor duSmx ikvyN ikhw jwvy ? myrI fw. mwn Agy sinmr bynqI hY ik auh pihlW AwpxI mwnisk duivDw vwlI ivikRqI dw hl lBx, iPr hI pMQ aunHW dI iksy slwh auqy iDAwn dy skdw hY[ gurubwxI dI nsIhq hY-

pRQmy mnu prboDY Apnw pwCY Avr rIJwvY ] rwm nwm jpu ihrdY jwpY muK qy sgl sunwvY ] 2 ]1

AMZryz ilKwrIAW bwry myrw XkIn hY ik isKW dy sMprk ivc AweI aunHW dI pihlI pIVHI dy lyKkW nUM isK Drm Aqy ieiqhws bwry bhuq Gt igAwn sI, Aijhw suBwivk sI[ isKW dy sMbMD ivc auh dUjIAW kOmW dy lokW dIAW suxIAW-suxweIAW glW auqy XkIn krdy sn, ikauNik aunHW dy sMprk ivc Awey isKW swhmxy pihlI smisAw BwSw dI sI[ auh Drm isDWq Aqy ieiqhws dI ivigAwink ivAwiKAw qoN vI ividq nhIN sn, kyvl irvwieqI ivAwiKAwkwrI dy jwxkwr sn, jo AMZryz ivdvwnW leI pRBwvkwrI nhIN sI ho skdI[ ies gl dI pRoVHqw mYlkm kr dyNdw hY[ isK pMQ dI iesy kmzorI dw vrxn mYkwilP ny kIqw hY[ sMn 1850 eI. qk dy AMZryz ilKwrI isKW nUM AsiBAk, fwkU-lutyry Aqy Aijhy kwiql hI smJdy sI, ijnHW ny ieQoN dy lokW auqy muZlW qoN vDIk zulm kIqy sn[ aunIvIN sdI dy pihly AD qk kinMGm, mYkgRygr sihq AMZryz ilKwrIAW leI sB qoN pRmwixk Aqy pRyrnw-mUl iliKq mYlkm dI pusqk Sketch of the Sikhs hI sI, ijs dy vwkW qoN kinMGm vwr-vwr Awpxy kQn nUM pRmwxiq krdw hY[ jy s. mwn SRI dsm gRMQ dy kuJ AMSW dw Anuvwd krn kr ky mYlkm dy ieqny ivruD hn, qW smJ nhIN AwauNdI ik mYlkm dy kQnW nUM bweIbl mMn ky clx vwly kinMGm pRqI auh ieqny suihrd ikauN hn ? Swied aunHW nUM ieh vyKx dw mOkw nhIN imilAw jW auh pVHn, ilKx Aqy smJx vwly ivvyk qoN sKxy hn, ik jy. fI. kinMGm qW ijq dr lK muhMmdw lK bRhmy ibSn mhyS, rqn mwlw, nsIhq nwmw Awid nUM gurU nwnk bwxI mMndw hY[ auh ieh vI ilKdw hY ik AOrMZzyb dy drbwr ivc SRI gurU qyZ bhwdr jI ny ikhw ik mYN Awpxy gl ivc ieh qwvIz bMnH ilAw hY[ hux qlvwr myrI grdn nhIN kt skdI[ jlwd ny qlvwr clweI, qW isr DV qoN judw ho igAw[2

fw. mwn dw ieh snmwnXog (revered) ieiqhwskwr AwpxI pusqk ivc ieh vI kihMdw hY ik SRI gurU qyZ bhwdr jI Aqy aunHW dy isK iek Awdm hwi&z nwm dy ivAkqI nwl iml ky lutW-KohW Aqy kql krdy sn[3 1 Awsw, mhlw 5, 43, pMnw 381 2 History of the Sikhs-1849 p. 68 3 History of the Sikhs-1849 p.67

3

jy fw. mwn leI kinMGm dw ieh kQn vI AigAwnmeI nhIN, qW hor sux lE[ kinMGm ilKdw hY ik jdoN gurU qyZ bhwdr jI dI Shwdq dw bdlw lYx leI SRI gurU goibMd isMG jI duAwrw AwrMB kIqy imSn dI kwmXwbI vwsqy bRwhmx ny Xg SurU kIqw, qW aus ny gurU jI nUM ikhw ik dyvI quhwfy swhmxy qlvwr dy rUp ivc pRgt hovygI[ qusW ibnw fry aus dI pRSMsw kr ky aus qoN Awpxy imSn dI pUrqI mMgxI[ dyvI pRgt hoeI[ gurU jI fr qW gey, pr AwpxI qlvwr Agy kIqI, jo dyvI ny Cuh leI[ ieh Gtnw qW mMglmeI sI, pr gurU dy fr jwx kwrn Xg ivc ivGn pY igAw[ ies leI hux jW qW gurU jI AwpxI kurbwnI dyNdy jW Awpxy iksy ipAwry nUM mwrdy[ kinMGm kihMdw hY goivMd ies audwsI ivc muskrwieAw[ aus soicAw ik mYN qW bhuq kMm krny hn[ ipqw dI mOq dw bdlw lYxw hY[ mYN Blw ikvyN mr skdw hW ? iPr (kurbwnI vwsqy) bicAW vl vyiKAw, pr pirvwrk moh kwrn bicAW dI kurbwnI nw dy sikAw[ iPr 25 isK auTy, ijnHW ivcoN gurU ny iek dI kurbwnI dy idqI[1 jy ieho khwxI mYkgRygr dI pusqk ivcoN pVH leIey, qW aus dy Gor inrwdrI Bry Sbd pVH ky isK hox kwrn isr Srm nwl Juk jWdw hY[

ies gl ny mYnUM bhuq hYrwn kIqw hY ik SRI dsm gRMQ dy vwr-vwr pRmwx dyx vwly Aqy hr jgh qy dsm gRMQ nUM SRI gurU goibMd isMG jI ikRq mMnx vwly kinMGm vl swfw iDAwn fw. mwn ny Awp hI ikauN AwkRiSq kIqw hY ? kwrn ieh nhIN ik fw. mwn inrpK Aqy suihrd lyKk hn[ Asl ivc jwpdw hY ik iek qW aunHW ny kinMMGm nUM iDAwn nwl piVHAw nhIN Aqy dUjw ieh mMn ilAw hY ik aus dy nwm qy jo mrzI ilK idqw jwvy, ikhVw iksy isK ny kinMGm nUM pVH lYxw hY ? SRI dsm gRMQ Aqy ies dIAW bwxIAW nUM kinMGm inrsMdyh gurU-ikRq mMndw hY[ aus dI pusqk dy kuJ qQ ieQy pRsquq hn-

1. pMnw 44 auqy auh ilKdw hY- “Yet Govind, in Second Grunth (Hazara Shubd portion),

apostrophises Time (kwl-puru^) itself as the ony true God. 2. pMnw 71 auqy auh bicqr nwtk nUM pRmwixk rcnw mMn ky ilKdw hY ik ies ivc gurU jI ny AwpxI vMS-

prMprw purwqn bwdSwhW nwl imlweI hY- aus dy SbdW ivc- In an extant and authentic

composition, he traces his mortal descent to ancient kings. ies dy hyT Putnot hY- The Vichitr

Natuck, or wondrous Tale, which forms a portion of the Duswen Padshah ka Grunth, or Book of the Tenth King. pwTk jn iDAwn nwl vyKx ik kinMGm ny bicqr nwtk sMbMDI authentic

composition (pRmwixk rcnw) Sbd vrqy hn[ 3. pMnw 71-72 auqy aus ny gurU jI dy jgq ivc Awaux dw kwrn kyvl hU-b-hU ivicqR nwtk qoN hI nhIN

ilAw, blik ies leI mYlkm dw Anuvwd lYNidAW Putnot ivc AwiKAw hY...Compare the extracts

given by Malcom from the Vichitr Natuck (Sketch p. 173.) 4. pMnw 77 auqy auh kihMdw hY ik Awid gRMQ dIAW bhuqIAW bwxIAW „<siqgur pRswid‟ qoN AwrMB huMdIAW

hn, jdoN ik „dsvyN pwdSwh ky gRMQ‟ dIAW keI bwxIAW „< vwihgurU jI kI Pqih‟ qoN SurU huMdIAW hn[ ieQy auh SRI dsm gRMQ nUM gurU-ikRq mMn ky cl irhw hY[

5. pMnw 72 auqy bicqr nwtk dy ivAwpk hvwly dyNidAW aus iliKAw hY ik gurU jI ny ikhw- mYN Akwl puruK dw dws hW Aqy sMswr dw qmwSw vyKx AwieAw hW[ hr isK jwxdw hY ik ies kQn dw mUl dsm gRMQ dIAW pMkqIAW- „mYN hON prm purK ko dwsw[ dyKny AwieE jgq qmwsw‟ hI hn[

6. pMnw 85-86 auqy kinMGm ny isrlyK bxwieAw hY- bicqr nwtk dI rcnw[ Agy dsdw hY ik gurU jI kuJ dyr qIk dmdmw swihb itky rhy[ auQy rih ky Awp ny SRI dsm gRMQ iqAwr kIqw[ iesy ivc hI bicqR nwtk dI rcnw hY[ kyvl iesy ihsy nUM ieiqhwisk ikhw jw skdw hY[ bicqR nwtk dy AMq ivc kyvl eISvr dI ausqqI hY, ijs ny sdw Awp dI shwieqw kIqI[ gurU swihb ilKdy hn ik Awp iek hor pusqk ivc auhnW kwrnwimAW dw jo Awp ny kIqy hn, Akwl purK dI Azmq jo Awp ny ifTI hY Aqy AwpxIAW XwdW Anuswr vrxn krngy[ ieh aulyK spSt qOr qy „bicqR nwtk‟ dIAW aunHW AMqlIAW pMkqIAW qoN AwieAw hY, ijQy auh Avqwr lIlw ilKx, pr pihlW dyvI cirqR ilKx dw aulyK krdy hn[ Asl pd hn-

ijh ijh ibiD jnmn suiD AweI[ iqm iqm khy igrMQ bnweI[ pRQmy siqjug ijh ibiD lhw[ pRQmy dyib cirqR ko khw[ 10[

1 History of the Sikhs-1849 p. 73

4

pihly cMfI cirqR bxwXo[ nK isK qy kRm BwK sunwXo[……11[

kinMGm dI rcnw ivc ikqy vI SRI dsm gRMQ dw ivroD nhIN imldw[ blik pCmI lyKkW dIAW aus smyN dOrwn ricq pusqkW pVH ky ieh vI sMkyq iml jWdw hY, ik 1850 eI. qk isKW ivc „SRI dsm gRMQ‟ iblkul iek inrivvwd gRMQ sI[ kI Awpxy Awp nUM buDImwn Akwdimk ivAkqI AKvwaux vwly fw. jsbIr isMG „mwn‟ Awpxy „revered‟ (bhu-siqkwrq) ivdvwn kinMGm dI koeI iek AijhI pMkqI pwTkW swhmxy rKxgy, ijQy aus ny SRI dsm gRMQ dw ivroD kIqw hovy ? mYN pwTkW dy snmuK ieh qQ vI ilAwauxw cwhuMdw hW ik kinMGm Aqy mYkgRygr dIAW ieiqhws pusqkW dy kuJ AMS isKW vwsqy ijqny Apmwn-jnk hn, mYlkm dw koeI vI kQn aunHW AMSW qoN vD ky Apivqr nhIN[ kinMGm qoN lgpg ADI sdI pihlW jdoN Ajy AMZryzW ny isKW nUM smJx dy Xqn AwrMBy hI sn, jy mYlkm BweI gurdws pihly Aqy dUjy dy AMqr nUM nhIN smJ sikAw, qW mwn swihb leI auh bhuq vfw AprwDI Aqy byeImwn ilKwrI bx igAw hY, pr kinMGm dy Gor Apmwnjnk Sbd vI fw. mwn vwsqy ikauN AimRq hn ? ieh spSt krnw aunHW dw krqv hY[ mYN nw mYlkm nUM doSI mMndw hW, nw kinMGm nUM AprwDI kihMdw hW[ auh isKW dy Drm Aqy ieiqhws nUM auqnI gihrweI nwl nhIN sn smJ skdy, ijqnI gihrweI nwl ADI sdI mgroN mYkwilP ny smJxw SurU kIqw sI[ 1850 eI. qk vI AMZryz Ajy isKW sMbMDI swDwrn jwxkwrI hI iekqr krn ivc lgy hoey sn Aqy Ajy auh ies smrQ iblkul nhIN sn ik isKW dIAW Dwrimk pusqkW ivc koeI imlwvt kr skdy[

Agy vDx qoN pihlW mYN ieh spSt krnw cwhuMdw hW ik fw. mwn dy jmWdrU sMdyhW dw auqr mYN ausy islisly ivc dyvWgw, ijs islisly ivc aunHW ny AKOqI qQ Awpxy lyK ivc proey hn[ hwlwik mYnUM pqw hY ik iksy ivSy sMbMDI pRgtwey ivcwr iksy islisly ivc hoxy cwhIdy hn, pr ikauNik fw. mwn ieDroN-auDroN Poto kwpIAW joV ky augV-dugV pMny kwly kr dyNdy hn, so mYnUM aunHW dy kRm Anuswr Awpxy Awp nUM Fwlxw pYxw hY[ dUjI g`l ieh hY ik ijnHW SMkwvW dw auqr pihlW idqw jw cuikAw hY Aqy fw. mwn aus auqr nUM XukqI-pUrvk nkwr nhIN sky, aunHW dw ivsiqRq auqr dyxw AvWiCq hovygw[ auh pihlW pRsquq ivcwrW auqy XukqI-pUrvk ikMqU krn, qW hI auqr dyxw sMBv ho skdw hY[ 2. kinMGm dy vrxn mgroN fw. mwn ny BweI kwnH isMG „nwBw‟ dy kQn dw aulyK kr ky SRI dsm gRMQ nUM cunOqI idqI hY[ auh ilKdy hn “To revered memory of Bhai Kahan Singh Nabha who educated the Sikhs and

wrote In Mahan Kosh and Gurmat martand “gRMQ swihb nwl „gurU „Sbd sMmq 1765 (1708 eI.) qoN lwauxw AwrMB hoieAw, ijs vyly Aibcl ngr gurU goibMd isMG jI ny gurqw is`K Drm dy AwDwr rUp gRMQ nUM id`qI ! keI nwdwn is`K dsm gRMQ nwl BI gurU Sbd dw pRXog krdy hn, jo gurumq ivruD hY[” fw. mwn ny BweI jI dIAW ieh pMkqIAW iksy snkI vWg vwr-vwr duhrweIAW hn[ isAwxw Aqy ividAw-kuSl ivAkqI augV-dugVy pMny iekTy krn Aqy ieko cIz nUM ds-ds vwr pRsquq krn nUM Akwdimkqw nhIN mMndw, sgoN jo qQ snmuK hox aus dw TIk ivSlySx kr ky pwTkW dy ivvyk qy Cf dyNdw hY[ pr FIT Aqy AsdvwdI mnu`K lokW nwl Cl-kpt krn vwsqy ieko cIz nUM vwr-vwr pyS krdy hn, ies Aws ivc ik ds vwr JUT boilAW, JUT sc bx jWdw hY[ pr myrw ivSvws hY ik sc Aqy JUT dovyN kdy vI rl-gf nhIN ho skdy[ fw. mwn ny myry auqy Awrop lgwieAw hY ik mYN AwpxI pusqk ivc „nwBw‟ jI dy auprokq pdW nUM iCpwieAw hY[ aunHW dw ieh Awrop ies leI inrwDwr hY, ikauNik BweI kwnH isMG jI dI ies iliKq ivc kuJ BI Aijhw nhIN, jo SRI dsm gRMQ dy ivruD hovy[ koeI lukwx-iCpwx vwlI g`l hI nhIN[ pwTk jn auprokq pMkqIAW nUM Awp iDAwn sihq pVH lYx[ BweI jI ny kyvl ieh iliKAw hY ik SRI dsm gRMQ nwl „gurU‟ pd lgwauxw nwdwnI hY[ kI „mwn‟ swihb Aijhy isK lyKkW dIAW ilKqW ivcoN pRmwx vjoN kuJ qukW pRsquq kr skdy hn, jo SRI dsm gRMQ nwl „gurU‟ pd vrqx dI vkwlq krdy hn[ hr isK dw ieh Atut ivSvws hY ik kyvl SRI Awid gRMQ hI gurU pd nwl SoiBq hY[ BweI jI dy aukq kQn nUM AwDwr bxw ky isKW ivc sMdyh pYdw krnw ik auh SRI dsm gRMQ dy ivroDI sn, myrI nzr ivc iek Aiq iGRxq pwp hyY[ ieh DoKw hY, Akwdimkqw nhIN[ BweI kwnH isMG nwBw duAwrw ricq SRI dsm gRMQ sMbMDI „mhwn koS‟ ivclw ieMdrwz mYN ieQy pwTkW dI jwxkwrI vwsqy ieMn-ibMn dy irhw hW Aqy nwl hI ies dw swrWS pRsquq kr irhw hW- dsm gRMQ : “dSm pwqSwh SRI gurU goibMdisMG swihb dw gRMQ. ies gRMQ dI sMKyp kQw ieauN hY:- mwqw suMdrI jI dI AwgÎw Anuswr sMvq 1778 iv`c BweI mnI isMG jI drbwr swihb AimRqsr jI dy gRMQI Qwpy gey. BweI swihb ny ieh syvw bhuq au`qm rIqI nwl inbwhI Aqy is`K Drm dw pRcwr cMgI qrW kIqw. ies AiDkwr iv`c hor pusqk rcx qoN Cu`t, BweI swihb ny ie`k cOQI bIV gurU gRMQswihb jI dI bxweI, ijs iv`c rwgW dy kRm Anuswr hryk siqgurU Aqy Bgq dI bwxI iek ie`k QW judI krky ilKI. ies qoN v`K, ij`QoN ik`QoN vfy jqn nwl dsm siqgurU dI

5

aupdySmeI bwxI Aqy sMsikRq gRMQW dy Anuvwd eykqR krky ie`k ijld- ''dsvyN pwqSwh kw gRMQ'' nwm krky ilKI. SRI gurU gRMQswihb jI dI cOQI bIV gurU Arjndyv dI rcnw dy ivru`D dyKky pMQ dw BweIswihb qy vfw kop hoieAw Aqy gurU Kwlsy ny bIV ApRmwx kIqI. sMvq 1794 iv`c BweI mnIisMG jI, is`KI dw s`cw nmUnw d`sky lhOr iv`c ShId hoey. ienHW dy dyhWq pur pMQ ny dsmgRMQ nUM dmdmy swihb, jo aus smyN ivdÎw dI tkswl (is`KW dI kwSI krky pRis`D) sI ivcwr leI Byj idqw. KwlswdIvwn iv`c icr qoVI ies bIV qy crcw hoeI. ikqinAW ny ikhw ik judI judI poQIAW iv`c bwxI dw rihxw Xog nhIN, ie`k ijld iv`c hI sB dw eykqR rihxw TIk hY. keIAW ny AwiKAw ik ies bIV dIAW judIAW judIAW poQIAW rihx, ijnHW nUM AiDkwr Anuswr guxI gÎwnI ivdÎwrQI pTn pwTn kr skn, bhuiqAW ny AwiKAw ik ies dIAW do ijldW bxweIAW jwx. ie`k iv`c auh bwxI hovy jo klgIDr dI SRI muKvwk rcnw nON siqgurW dI AkwlI bwxI qu`l hY, Ar dUjI iv`c ieiqhws Awidk ilKy jwvn. bhuiqAW ny rwie id`qI ik hor sB bwxIAW qW BweI mnIisMG jI dI ilKIAW jÎoN kI qÎoN rihx, pr cirqR Aqy z&rnwmy dy nwl jo 11 hkwXqW ilKIAW hn, ieh bIV qoN Alg kIqIAW jwx. (cirqRW dw pwT mweIAW bIbIAW leI qW bhuq hI kiTnweI hY-gurumq mwrqMf)

ies qrW hor qrk-ivqrk icr qweIN huMdI rhI, pr koeI &Yslw nhI hoieAw. ieqny iv`c BweI mqwbisMG jI, m`sy rMGV dy h`QoN (sMvq 1797 iv`c) drbwr AimRqsr jI dI byAdbI dw hwl suxky bIkwnyr qoN AimRqsr jI au`pVn leI rwh jWdy, dmdmy swihb Aw pu`jy. pMQ ny aunHW dI rwie BI dsmgRMQ bwbq leI, qW aunHW ny AwiKAw ik jy mYN m`sy nUM mwrky muV dmdmy swihb AwieAw, qW bIV BweI mnIisMG jI dI ilKI kæwiem rhy, jy mY AimRqsr jI ShId hoigAw qW ijld KolHky judIAW judIAW poQIAW bxweIAW jwx. BweI mqwbisMG jI bhwdurI nwl pwmr AnÎweI m`sy nUM mwrky jYkwry gjwauNdy dmdmy swihb Awey. pMQ ny BweI mqwbisMG jI dw BwrI snmwn kIqw Ar aunHW dy bcn Anuswr dsmgRMQ dI bIV BweI mnIisMG jI dy ilKy kRm Anuswr kæwiem r`KI. dsmgRMQ dI bIV ie`k BweI su`KwisMG (ptny swihb dy gRMQI) ny BI ilKI hY, ijs iv`c C`ky BgOqIsqoqR Awidk Swiml kr id`qy hn. A\wx Aqy mnmOjI ilKwrIAW dI ikRpw nwl keI hor bIVW BI bx geIAW hn Aqy ArQW qoN AnrQ ho gey hn, pr iksy gurumq pRymI ny ies dy suDwr dw aupwau nhIN kIqw. BwvyN bIVW qW byAMq hn, pr mu`K do hI hn ie`k BweI mnIisMG dI, ijs dw dUjw nwauN BweI dIpisMG vwlI BI hY, dUjI BweI su`KwisMG dI, ijs nUM lok ^ws bIV krky BI sddy hn.” BweI kwnH isMG „nwBw‟ dy ienHW ivcwrW dw swrWS ies pRkwr hY-

1. SRI gurU goibMd isMG jI dI bwxI dy gRMQ dw nwm dsm gRMQ hY[

2. 1721 eI. ivc mwqw suMdrI jI dI AwigAw nwl BweI mnI isMG ny drbwr swihb dI syvw sMBwlI[

3. AimRqsr rihMidAW aunHW gurU gRMQ swihb dI AijhI bIV iqAwr krvweI, ijs ivc bwxI dI qrqIb bdl id`qI geI (ijvyN BweI mnI isMG dy nwm qy pRcilq bIV ivc imldI hY)[

4. BwrI imhnq kr ky aunHW ny gurU goibMd isMG jI dI bwxI iek`qr krvweI, ijs ivc aupdySmeI bwxI Aqy (aunHW duAwrw kIqy) sMsikRq gRMQW dy Anuvwd Swiml sn[

5. gurU gRMQ swihb dI bwxI dI qrqIb ivc kIqy pirvrqn nUM vyK ky isK sMgqW ny BwrI ros kIqw Aqy ies kwrj nUM sMgqW ny ApRvwx kIqw[

6. 1747 eI. ivc BweI jI dI Shwdq qoN bwAd dsm gRMQ auqy ivcwr krn vwsqy ies nUM dmdmy swihb dy tkswlI ivdvwnW kol Byj id`qw igAw[

7. kuJ ny ikhw ik bwxI-sMgRih iesy qrHW rihxw cwhIdw hY, pr kuJyk ivdvwnW dI slwh sI ik bwxI dIAW vK-vK poQIAW rihxIAW TIk hn, ijnHW nUM AiDkwr Anuswr guxI, igAwnI, ividAwrQI pVH skx[

8. kuJ ny ikhw ik gurU gRMQ swihb dI bwxI nwl imldy Bwv vwlIAW rcnwvW iek ijld ivc kr leIAW jwx Aqy ieiqhwisk bwxIAW iek hor ijld ivc rKIAW jwx[

9. bhuiqAW ny ikhw ik (ivdvwnW dy pTn-pwTn vwsqy) kyvl cirqR Aqy hkwieqW dI poQI vKrI rKI jwvy, ikauNik bIbIAW dI hwzrI ivc ienHW dw pwT krnw AOKw hY[

10. &Yslw hoieAw ik m`sy rMGV dy kql dw imSn jy sPl ho jwvy qW swrw gRMQ ieko rhy[ imSn sPl irhw Aqy bIV dy vI AivBwijq rihx dw PYslw ho igAw[

11. BweI mnI isMG vwlI bIV nUM hI bwbw dIp isMG vwlI bIV ikhw jWdw hY[

6

12. ptnw swihb dy gRMQI suKw isMG ny dsm gRMQ ivc „C`ky BgOqI sqoqR‟ Awid vwDU bwxIAW Swiml kIqIAW hn[ Aijhy Anjwx Aqy mnmOjI ilKwrIAW ny keI hor bIVW bxw leIAW hn[

inrsMdyh BweI kwnH isMG „nwBw‟ dsm gRMQ dI swrI bwxI nUM gurU-ikRq mMndw hY[ dsm gurU jI dI bwxI dy auh do vrg mMndw hY[ pihly vrg ivc auh gurU gRMQ swihb dy Bwv nwl imldI pRBU-BgqI vwlI bwxI nUM rKdw hY Aqy dUjy vrg ivc auh gurU jI duAwrw ricq pOrwixk rcnwvW nUM rKdw hY[ „gurumq mwrqMf‟ ivc auh ilKdw hY ik dmdmw swihb dy ivdvwnW ny BweI mnI isMG dI bIV nUM qW pRvwx kr ilAw, pr nwl hI ieh vI suJwA id`qw ik ilKwrIAW duAwrw hoeIAW BulW soDIAW jwx[ dmdmw swihb ivc aupsiQq isK ivdvwnW dw m`q sI ik “Akwl ausqiq ivc 201 AMg qoN 210 qweIN pRSn rUp dohry hn, pr aunHW dy auqr nhIN hn, so auqr BI Koj kr ky ilKy jwx, AOr 211 AMg qoN jo dIrG iqRBMgI CMd cldw hY, auh „Akwl ausqiq‟ dw pwT nhIN hY, aus nUM dUjy cMfI cirqR dy sqvyN AiDAwie ivc iliKAw jwvy[ Akwl ausqiq dw 27vW AMg Koj ky pUrx kIqw jwvy AOr gXwn pRboD dw pwT bhuq bwkI rih igAw hY, aus dI Bwl kr ky pusqk sMpUrx hoxw cwhIey, Ar- mY n gnysih ipRQm mnwaUN- qoN- cUk hoie kiv lyhu suDwry- pwT „ikRSnwvqwr‟ dy AMq dw hY, ies nUM AMq ivc drj kIqw jwvy[” so BweI kwnH isMG „nwBw‟ nw kyvl swry dsm gRMQ nUM gur U-ikRq dsdy hn, sgoN ies dy kuJ hor AMS Kojx vwsqy vI kihMdy hn[ auh ikqy vI dsm gRMQ pRqI byBrosgI pRgt nhIN krdy[ pwTk Awp hI AMdwzw lgw lYx ik fw. mwn vrgy dsm gRMQ dw ivroD krn vwly ilKwrI ikvyN qQW nwl CyV-CwV kr ky s`c nUM JUT sQwipq krn leI idRVH-sMklp hn ? ikvyN auh AwpxI svwrQ-isDI vwsqy ividq lokW dIAW ilKqW dI durvrqoN krdy hn ? fw. mwn „mhwn koS‟ ivcoN „cirqropwKXwn‟ dw ieMdrwz dy ky pwTkW nUM ieh pRBwv dyxw cwhuMdy hn ik BweI kwnH isMG „nwBw‟ ies bwxI nUM AnXmqIAW dI ikRqI mMn ky ies dy gurU-ikRq hox nUM nkwrdy hn[ AsIN pwTkW dI jwxkwrI vwsqy „nwBw‟ jI dw pUrw ieMdrwz hyTW dy rhy hW- “cirqR ; sMgX@w- ipAwdw, pYdl, pdwiq[ 2. krnI, krqUq, Awcwr[ 3. ivR`qWq, hwl[ dsmgRMQ ivc iesqrI purKW dy Cl kpt Bry pRsMg ijs Bwg ivc hn, aus dI „cirqRopwKX@wn‟ sMgX@w hY, pr pRis`D nwm „cirqR‟ hI hY[ cirqRW dI igxqI 404 hY, pr islislyvwr ilKx ivc 405 hY[ iqMn sO pcIhvW (325) cirqR iliKAw nhIN igAw, pr aus dy AMq ieiq sRI ilK ky 325 nMbr idqw hoieAw hY[ ieh poQI dI BUimkw ivc iliKAw hoieAw hY ik rwjw icqRisMG dw rUp vyK ky iek Apsrw moihq ho geI Ar aus nwl sMbMD joV ky hnuvMq isMG mnohr puqR pYdw kIqw[ icqR isMG dI nvIN ivAwhI rwxI icqRmqI, Xuvw hnuvMq isMG dw AdBuq rUp vyK ky moihq ho geI Ar rwjkumwr nUM kukrm leI pRyirAw, pr DrmI hnuvMq isMG ny AwpxI mqyeI (mW) nUM ruKw jvwb idqw, ies pur rwxI ny Awpxy pqI pws JUTIAW g`lW bxw ky puqR dy mwry jwx dw hukm idvw id`qw[ rwjy dy isAwxy mMqRI ny Awpxy sÍwmI nUM cwlwk iesqRIAW dy kpt Bry Anyk cirqR suxw ky rwjkumwr vloN S`k dUr krn dw Xqn kIqw[ ienHW cirqRW ivc purwqn ihMdU pusqkW qoN, bhwrdwinS ikqwb qoN, muZlW dI ^wndwnI khwxIAW qoN, rwjpuqwny dy kQw pRsMgW qoN, pMjwb dy iksy khwxIAW qoN, kuJ Awpxy qzribAW qoN cirqR ilKy gey hn[ Ar isDWq ieh hY ik kwm dy dws ho ky cwlwk pr-iesqRIAW dy pycW ivc nhIN Psxw cwhIey, Ar aunHW qy ieqbwr krky Awpxw srvnwS nhIN kr lYxw cwhIey[ ies qoN ieh is`tw nhIN kFxw cwhIey ik AwpxI DrmpqnI Aqy XogX@ iesqRIAW qy ivSÍws krnw AXog hY, Bwv ieh hY ik kwmwqur ho ky priesqRIAW dy pyc ivc Ps ky lok prlok Ko lYxw kukrm hY[” BweI jI dy ies ieMdrwz dw swrWS-

ieh kyvl nwrI-cirqR nhIN[ iesqRI-purK dohW dy cirqR hn[ ieh kQwvW rwjy icqR isMG nUM mMqRI ny mn-prcwvy jW kwmuk aukswht leI nhIN suxwey, sgoN aus dI buDI qoN

kwm dw aunmwd dUr krn leI suxwey sn[ „nwBw‟ jI ny kQwvW suxwaux vwly nUM „isAwxw mMqRI‟ disAw hY[ ijnHW kQwvW nUM SRI dsm gRMQ dy ivroDI kwmuk, ASlIl Aqy bhuq hI gMdIAW kihMdy nhIN Qkdy, BweI kwnH

isMG „nwBw‟ Anuswr ieh kQwvW suxwaux vwlw iek „isAwxw mMqRI‟ sI[ kQwvW dy pRBwv ny inrdoS hnuvMq isMG dI jwn bcwaux dw aupkwrI pRBwv pwieAw[ spSt hY ik khwxIAW mnu`K nUM kwm ivc privrq nhIN krdIAW, sgoN kwm-mukqI dyNdIAW hn[ krqw ny praupkwr vwsqy ieh kQwvW vK-vK soimAW qoN iek`qr kIqIAW[ kuJ kQwvW SRI gurU jI dy

Awpxy qzrby dy AwDwr qy rcIAW geIAW hn[ swfw m`q hY ik CijAw Aqy AnUp kOr vwlIAW khwxIAW gurU jI dw Awpxw qzrbw hY, ijs dI svIikRqI BweI jI dy auprokq Sbd idMdy hn[

7

ienHW kQwvW dw pRXojn sd-Awcrx hY[ ienHW kQwvW ivc iesqRI-inrwdr dw Bwv iblkul nhIN[

fw. mwn pwTkW swhmxy spSt krn ik BweI kwnH isMG dw „cirqRopwKXwn‟ sMbMDI m`q swfy m`q dw ikQ y aulMGx krdw hY ? Aqy fw. mwn dIAW mwnqwvW dI ikvyN pRoVHqw krdw hY ? 3. fw. mwn dw kQn hY ik kysr isMG dw bMswvlInwmw, ijs ivc sRI dsm gRMQ dy sMkln dI gwQw hY, Asl GtnwvW qoN 70 swl bwAd iliKAw igAw hY, auh ikvyN BrosymMd ho skdw hY ? swfw m`q hY ik BweI mnI isMG jI ny SRI dsm gRMQ swihb dw sMkln 1725 eI. ivc kIqw sI[ ies dy sMkln-kwrj nUM idlI ivKy kysr isMG iCbr Awp AKIN vyK ky AwieAw sI[ kysr isMG dy bMswvlInwmy Aqy SRI dsm gRMQ dy sMkln ivc 44 ku swlW dw &rk hY[ iCbr Anuswr ieh sMkln gurU goibMd isMG jI dy sMg rihx vwly BweI mnI isMG ny kIqw sI[ BweI mnI isMG dw isDw sMbMD SRI gurU goibMd isMG jI nwl sI Aqy iCbr BweI mnI isMG duAwrw kIqy sMkln dw cSmdId gvwh sI[ ieM\ ieh 70 swl smyN dI koeI AijhI ivQ inrimq nhIN kr skdy, ijQy kuJ pIVHIAW dw AMqr hovy[ so iCbr dI gvwhI Aqy aus dI rcnw auqy ies AwDwr qy sMdyh krn leI koeI XukqI-sMgq kwrx nhIN hY[ dUjy pwsy iksy vI puSt sbUq dI AxhoNd ivc ies gRMQ auqy jo vIhvIN sdI ivc ikMqU AwrMB hoey, auh ikvyN mMnx Xog ho skdy hn ? jy s`qr swlW dw AMqr dsm gRMQ auqy byBrosgI inrimq kr skdw hY, qW do sO swl dw vfw AMqr ikvyN BrosymMd sbUq sjIv rK skdw hY ? auh vI aus siQqI ivc jdoN ik iksy vI isK jW gYr-isK lyKk ny SRI dsm gRMQ dy gurU jI dI bwxI nw hox bwry kdy vI kuJ nhIN iliKAw[ isK swihq ivc SRI dsm gRMQ dI bwxI, gRMQ dy sMkln Aqy bwxI dw ivAwpk aulyK hox dy bwvjUd fw. mwn kih rhy hn ik ATwrvIN sdI dy iksy gRMQ ivc SRI dsm gRMQ dy sMkln dI koeI gvwhI nhIN imldI[ pr zrw fw. mwn aunIvIN sdI qk dy iksy vI gRMQ ivcoN SI dsm gRMQ ivruD aulyK pwTkW swhmxy rKx[ ivdvwn nUM sbUq mMgxy hI nhIN Awauxy cwhIdy, sbUq pRsquq krn dI izmyvwrI vI lYxI cwhIdI hY[ 4. Asl ivc Akwdimkqw dy mQy auqy JUT dw jo klMk jbrI lwaux qoN fw. mwn iblkul nhIN iJjkdy, auh iek Aijhw krm hY, jo Swied hI ies qoN pihlW kdy vwpirAw hovy[ ivdvwn Anjwxpuxy ivc jy iksy qQ dI pRsquqI Zlq FMg nwl kr lvy, qW auh iDAwn idvwaux qy AslIAq nUM suihrdqw nwl svIkwr kr lYNdw hY[ pr fw. mwn jwxidAW buJidAW qQW nUM qoV-mroV ky isK pMQ nwl DoKw kr rhy hn[ auh BweI kwnH isMG nwBw, igAwnI igAwn isMG dIAW ilKqW Aqy SRI Akwl q^q dy hukmnwmy auqy sO PI sdI JUT Awroipq kr ky aunHW nUM SRI dsm gRMQ dy ivroDI isD krn dI kucyStw ivc ilpq hn[ BweI kwnH isMG nwBw dy sMpUrn kQn nUM AsIN smIiKAw sihq aupr ivcwr Awey hW[ igAwnI igAwn isMG dy ivcwr mYN pwTkW swhmxy rKxw cwhuMdw hW, ijnHW bwry fw. mwn ilKdw hY “In 1880 AD Giani Gian Singh writes, “The Granth that is now known as that of the 10th Guru, there was no bir of this Granth during the time of the Guru. Banis remained scattered here and there.”

(ArQwq 1880 eI. ivc igAwnI igAwn isMG ilKdw hY “jo gRMQ hux dsvyN gurU jI dw mMinAw jWdw hY, gurU jI dy vkq ivc ies dI koeI bIV nhIN sI[ bwxI ieDr-auDr iKMfI-puMfI sI”)[ pwTk iDAwn dyx, ies vwk ivc kyvl ieh ikhw hY ik gurU jI dy vkq ivc ieh bwxI vK-vK lokW kol sI, gRMQ rUp ivc sMkilq nhIN sI[ ies ivc SRI dsm gRMQ dI bwxI dy ivruD Aijhw kuJ vI nhIN, jo fw. mwn pwTkW dy izhn ivc zbrdsqI Tos rhy hn[ igAwnI igAwn isMG dw shI m`q pRsquq krn vwsqy AsIN pwTkW nwl aus dI rcnw ivcoN kuJ audwhrxW sWJIAW krnw cwhuMdy hW, qW ik swDwrn isK sc Aqy JUT dI prK kr sky-

cOpeI [ inj bwnI guru dsm ju rrI[ srs sujwiq suibRqn jrI[ jmk dmk BUSnXuq BUSq[ kwbÎ koS Anuswr AdUSq[ 71 [

bÎMg lCnw DunI Apwry[ aukiq jukiq rs rwis audwry[ dsm gurU ky gRMQ mJwrI[ vih bwnI hY lyhu inhwrI[ 72 [

kvI gurU iFg huqy bvMjw[ rihqy bwnI ricq ABMjw[ gRMQ gurU Qy bhu bnvwey[ jwnO ijiqk nwm idhuM gwey[ 73 [

prb ATwrW BwrQ kyry[ BwKw kry gurU ibnu dyry[ iqn mYN sy hYN ds pRisDYN[ AwT lop hoey ikis ibDYN[ 74 [

jo ptlySÍr Aib bnvwey[ kry ATwrW pUry swey[ pun guru srb loh iek kQw[ pRym sumwrg AOrYN qQw[ 75 [

nIqI swgr Qw pRkwSw[ aupinSdW kInI QIN BwSw[

8

goibMd gIqw AOr pRBwKI[ Xih siB sunI vfn qY swKI[ 76 [ guru ky rcy isK bhu BwnYN[ swc JUT siB guru hI jwnY[

ieqÎwidk bhu gRMQ rcwey[ Qy siqguru hm sunXo mhWey[ 77 [ AwnMdpuir qy inksy jbY[ lUty gey ropV iFg qbY[

kuC phwVIAn ky kr Awey[ kuC qurkn lY ndI bhwey[ 78 [ jo ikq ikq isKn ky pwsYN[ rihgy Qy ipKIAq so KwsYN[

vih pusqk iPr kir iek TOrYN[ bIV mnI isMG bWDI gOrYN[ 79 [ jo Aib gRMQ dsm guru kyrw[ kihlwvq mD pMQ aucyrw[ sqRW sY ATqRy swlYN[ rcI bIV ies kyr ibswlYN[ 80 [ qw kw Bog hkwXq pr hY[ jwnq isK gurU ky br hYN[

mnI isMG ky kql bwd iPr[ gRMQ BXo vih lop iksY iDr[ 81 [ XW qY dIp isMG SwhIdYN[ duqI bIV pun rcI mhIdYN[

ATwrW sY cwr mJwry[ AMq kibq sPotk Dwry[ 82 [ (pMQ pRkwS) ies dw swrWS-

gurU jI ny ijhVI AwpxI bwxI aucwrn kIqI, auh auqm pRkwr dy CMdW nwl susijq, suMdr AlMkwrW nwl jVI Aqy kwiv-doSW qoN mukq sI, auh bwxI hux dsm gurU jI dy gRMQ ivc vyKI jw skdI hY[

gurU jI kol bvMjw kvI rihMdy sn[ aunHW qoN gurU jI ny keI gRMQ bxvwey sn, ijnHW ivc mhwBwrq dy ATwrW prvW dw Anuvwd Swiml sI, ijs dy AT prv nSt ho gey Aqy isr& ds auplbD rih gey hn[ srb loh gRMQ, pRym sumwrg, nIqI swgr, aupinSdW dw BwKw rUp, goivMd gIqw Awid Anyk gRMQW dI rcnw sMbMDI buzurgW qoN kQwvW suxIAW hn[ bhuq isK ieh swrIAW rcnwvW gurU-ikRq mMndy hn, pr s`c JUT gurU jwxdw hY[ cyqy rhy ies s`c JUT dy sMdyh dw sMbMD dsm gRMQ dIAW bwxIAW sMbMDI nhIN kyvl auprokq rcnwvW sMbMDI hY[ ivroDI pK qQW nUM Zlq qrIky nwl pyS kr ky igAwn isMG nUM Awpxy p`K ivc krn dI inMidq cyStw krdw hY[

jdoN gurU jI ny AwnMdpur swihb dw iklHw Cf idqw qW srsw dy kMFy qy m`cI lut smyN kuJ swihiqk swmgrI ndI ivc ruVH geI, kuJ phwVIAW dy hQ lgI[ ikqy ikqy koeI p`qrw isKW dy hQ ligAw, jo ^ws p`qrW dy rUp ivc vyKIdw hY[

BweI mnI isMG ny bwxI dIAW poQIAW lB ky 1778 sMvq (1721 eI.) ivc jo bIV bhuq iDAwn sihq iqAwr kIqI, auh hux dsm gurU jI dw gRMQ hY, ijs dw pMQ ivc bhuq siqkwr hY[ gurU dy isAwxy isK jwxdy hn ik ies dy pwT dw Bog hkwieqW pr hY ArQwq ividq isKW vwsqy ies gRMQ dI hkwieqW@ qk swrI bwxI gurU-ikRq hY[

BweI mnI isMG dI imRqU ipCoN auh bIV Alop ho geI[ bwbw dIp isMG jI ny sMvq 1804 (1747 eI.) ivc iPr Xqn pUrvk SRI dsm gRMQ dI dUjI bIV ivc bwxI sMkilq kIqI[ aus ny hr pRkwr dy CMd Aqy vK-vK bwxIAW nUM bhuq iDAwn nwl AMikq kIqw[ ies bIV dw smwpn sPotk kibqW auqy sI[ igAwnI igAwn isMG ny hI AwpxI pusqk „qvwrIK gurU Kwlsw Bwg pihlw (1970) dy pMnw 760 aupr SRI

gurU goibMd isMG jI dI kul dw vrxn kridAW iliKAw hY “ijs kul ivc klgIDr gurU goibMd isMG jI dw Avqwr hoXw hY Es dw vrxn Awp hI dsm gurU jI ny bicqR nwtk ivc kIqw hY[” Agy bicqR nwtk dI khwxI hY[ Agly AiDAwey ivc pMnw 762 qoN 765 qk „gurU jI dy pUrb jnm dI kQw‟ nwmI AiDAwey ivc „bicqR nwtk‟ dy „Ab mYN ApnI kQw bKwno‟ dy AwDwr q y ilKI hY[ igAwnI igAwn isMG dy SbdW ivc “gurU swihb dI ivdXw qy cmqkwr qy bIr rs dy pRkwr Apwr BWq dy ivdvwnW dI kvISrI qy pRivrqI qoN hI dyK skdy hn, ik ikQoN qIkr qy iks pRkwr EnHW ny ADmoey ihMdUAW ivc bIr rs Brky sXwrW qoN Syr kr idKwXw hY[ sgoN dyvI dyvqw rwm ikRSnwidk purKW dy jIvn cirqR Ajyhy FMg nwl CMdwbMdI ivc vrxn kIqy hn ik ijnHW nUM pVHn suxn vwilAW dy idl ivc Awp qoN Awp bIr rs dI aumMg Br jWdI hY[ gurU jI dI kivqw BI cmk, dmk, rs, rIq, AlMkwr, lCnw, DunI, Avryv, vXMjnwidk BUKxw kr BUKq hY, ijs dy Avlokn qoN icq nhIN auqrdw” (qvwrIK gurU Kwlsw, pMnw 818-19)[ so

9

igAwnI jI nUM SRI dsm gRMQ dy ivroDIAW ivc KVHy krnw Aijhw prmwrQk pwp hY, ijs nUM vyK ky ieh AcMBw huMdw hY ik koeI ivAkqI kyvl AwpxI hT-Drimqw ADIn ieM\ bybwk, byiJjk JUT ikvyN ilK-bol skdw hY ? 5. fw. mwn myry auqy ielzwm lgwauNdy hn ik mYN BweI kwnH isMG „nwBw‟ Aqy igAwnI igAwn isMG duAwrw pRiqpwidq qQW dI shI pRsquqI nhIN kIqI[ AslIAq ivc mYnUM ienHW dy ADUry jW BMny-qoVy ivcwr pwTkW swhmxy rKx dI koeI zrUrq nhIN sI, ikauNik ieh dovyN ivdvwn SRI dsm gRMQ nUM gurU-ikRq ds gey hn[ ienHW dy ivcwrW dw hr AMg BMg kr ky pyS krn dI syvw fw. mwn kr rhy hn, ieh AsW iblkul spSt kr idqw hY[ pr fw. mwn imRq ivAkqIAW dI pivqr Awqmw rUp swihiqk ikRqIAW nwl jo iKlvwV kr rhy hn, aus dw iek hor pRmwx pwTkW swhmxy pRsquq hY[ igAwnI igAwn isMG dsvyN gurU jI dy gRMQ dw izkr kridAW ilKdy hn-

Asl dsm gur vwlw gRMQ[ rihq ibRD dl mY mD pMQ[ GlUGwrw jb vf BXo[ gRMQ durwnI so lIau[

fw. mwn ienHW pMkqIAW ivc vrixq „dsm gurU vwlw gRMQ‟ Awid gRMQ jI nUM drswauNidAW ilKdy hn “shI SbdW ivc dsmyS gurU goibMd isMG jI dy dmdmy swihb ivc Tihrn dy smyN auhnW dy AwdyS Anuswr gRMQ swihb ivc gurU qyg bhwdur jI dI bwxI AMikq kIqI jwx vwlI bIV, ijs nUM auhnW ny joqI-joiq smwaux qoN iqMn idn pihlW (sMn 1708 ivc) gurugdI sONpI, dsm gRMQ AwKI jw skdI hY[” pwTk igAwnI igAwn isMG dI iliKq nUM iDAwn nwl vyKx ikvy aunHW dsm gurU vwly gRMQ sMbMDI spSt aulyK kIqw hY-

Awd gMRQ gur dsm kI kQw jQwrQ gwie[ suno gMRQ gur dsm kI bIV BeI ijs Bwie[ (19)

jo Ab gRMQ dsm gur kyrw[ kihlwvq m`D pMQ vfyrw[ gur ky smyN bIV nih qW kI[ BeI bwxIAW rhI iekWkI[ Aink TOr poQIAW mwih[ bwxI rhI dsm gur vwih[

blik iek iQr isMGn bKXwq[ gur iF`g ibny krI ies BWq[ hy siqgur jo qumrI bwnI chIey iek TW bIV bnwnI[ Awid gRMQ swihb sm gRMQ[ ieh BI bn hY mwny pMQ[

ieh sux dsmyN gurU aucwrI[ gurU Arjun bf Bey aupkwrI[ iqn kI nih brwbrI chIey[ nw hm krYN nw qum iPr khIey[

ig: igAwn isMG, pMQ pRkwS, invws 36, 19 fw. mwn dI Akwdimkqw qoN sdky jwxw bxdw hY[ ijs gRMQ ivc SRI gurU jI dw iek pd vI nhIN, auh qW ho igAw dsvyN pwqSwh dw gRMQ Aqy ijs gRMQ ivc SRI gurU jI dI AwpxI bwxI sMgRihq hY, aus nUM dsvyN pwqswh dw gRMQ mMnx qoN mwn swihb dw korw ienkwr[ igAwnI igAwn isMG duAwrw ricq auprokq pMkqIAW fw. mwn ny Awpxy lyK ivc vrqIAW hn[ ienHW ivc bhuq spSt disAw hY ik-

“hy gurisKo ! dsm gurU dy gRMQ dI bIV ijs pRkwr hoNd ivc AweI, auh vI sux lE[ ies smyN jo gRMQ dsm gurU jI dw ikhw jWdw hY Aqy ijs nUM pMQ ivc bhuq snmwn hwisl hY, aus dI jdoN Ajy bIV iqAwr nhIN sI hoeI, aus smyN SRI gurU goibMd isMG jI dI bwxI dIAW poQIAW isKW ivc pRcilq sn[ ieh bwxIAW vK-vK sMicAW ivc vK-vK QWvW qy sn[ iek idn isKW ny bynqI kIqI „hy scy pwqSwh quhwfI bwxI jy sMkilq krIey qW ieh Awid gRMQ ijqny Awkwr dw gRMQ bx jWdw hY[ pMQ ivc ies dI BI bhuq mwnqw hovygI[‟ gurU jI ny ikhw „nw mYN gurU Arjn dyv jI dI brwbrI krnI hY, nw qusIN prq ky kihxw[”

Asl ivc isKW dI gurU jI Agy bynqI sI ik swrI bwxI Awid gRMQ ivc sMkilq kr leI jwvy, jo gurU jI ny Tukrw idqI, ikauNik dohW gRMQW dIAW bwxIAW ivc kuJ buinAwdI AMqr hn[ ies bwxI nUM gurU jI ny AwpxI Kyf disAw sI Aqy dohW dI bwxI nUM ieko gRMQ ivc rKx qoN ienkwr kIqw sI, AwpxI bwxI nUM iek`qr krn qoN aunHW iksy nUM nhIN roikAw[ ig. igAwn isMG dy ivcwrW dI pRoVHqw BweI kysr isMG jI dI iliKq qoN vI ho jWdI hY-

isKW kIqI Ardws jI Agly nwil cwhIey rlwieAw[267[ bcn kIqw hY gRMQ swihb hY auh, eyh AswfI Kyf hY[

nwl n imlwieAw Awhw ipAwrw kaun jwxY Byd[… 268 bMswvlI nwmw dsW pwqSwhIAW kw, crx 14

10

aukq pdW ivc fw. jsbIr isMG „mwn‟ dy pRmwixk Aqy ipRX isK lyKk igAwnI igAwn isMG ny hyT ilKIAW g`lW spSt qOr qy khIAW hn-

1. dsvyN pwqSwh dI bwxI vwlw gRMQ „dsm gurU jI vwlw gRMQ‟ hY[ pRmwx vwsqy vyKo- suno gMRQ gur dsm kI bIV BeI ijs Bwie, jo Ab gRMQ dsm gur kyrw[ ijQy dsm gurU duAwrw sMpwidq „Awid gRMQ‟ dw vrxn hY, auQy „Awid gRMQ‟ ilKky inKyVw kr idqw hY[ so fw. mwn dI ieh sQwpnw ik Asl „dsm gRMQ‟ gurU goibMd isMG jI vwlw Awid gRMQ hY, srvQw inrmUl Aqy Anuicq mwnqw hY[

2. igAwnI igAwn isMG ieh vI dsdy hn ik SRI dsm gRMQ dI pMQ ivc bhuq mhwnqw hY, XQw- kihlwvq m`D pMQ vfyrw[ ijs gRMQ dI pMQ ivc ieqnI mwnqw rhI hY, aus dI inMdw Aqy byAdbI dw swrw boJ fw. mwn ny Awpxy moiFAW qy ikauN ilAw hY ? kI auh swry pMQ qoN aucy hn jW igAwnI igAwn isMG vrgw pRbuD Aqy inrCl lyKk JUTw hY ?

3. igAwnI igAwn isMG Anuswr isKW ny SRI gurU jI nUM ikhw sI ik quhwfI swrI bwxI dw Awkwr Awid gRMQ ijqnw hY, XQw- Awid gRMQ swihb sm gRMQ[ ieh BI bn hY mwny pMQ[ igAwnI igAwn isMG dy kQnW nUM pRmwixk mMnx vwly fw. mwn zrw dsx ik igAwn pRboD, bicqR nwtk, SsqRnwmmwlw, cMfI cirqR, cirqropwKXw@n, hkwieqW Awid htw ky jwpu swihb, ADUrI Akwl ausqiq Aqy kuJ hor Sbd sMicq kIiqAW „Awid gRMQ sm‟ gRMQ ikvyN iqAwr ho skdw hY ? jW ividAw-pRbIn mwn swihb aunHW nvIn bwxIAW, jo pMQ dI nzr ivc Ajy qk nhIN AweIAW, aunHW dw nwm-QWv ds dyx, ijnHW nUM sMimilq kr ky „Awid gRMQ sm‟ iek nvIn dsm gRMQ iqAwr kIqw jw skdw hY[

6. fw. mwn kihMdy hn ik fw. blbIr isMG jI SRI dsm gRMQ nUM pRmwixk nhIN sI mMndy Aqy mYN (hrBjn isMG) kyNdr muKI huMidAW aunHW dy ivcwrW dw Anusrx nw krn dw doSI hW[ Awpxw pK pUrn vwsqy auh fw. blbIr isMG dIAW ieh pMkqIAW pRsquq krdy hn- Dr. Balbir Singh after reviewing this published granth by sodhak

committee, so called Mani Singh Bir and Anandpuri Bir/Hazuri dasam granth Bir concludes “Still detailed Inquiry and research needs to be done on Dasam Granth enlightening all aspects and great efforts must be made to do so”. ArQwq soDk kmytI duAwrw pRkwiSq kIqy gRMQ auqy itpxI kridAW fw. blbIr isMG ny mnI isMG vwlI AKOqI bIV Aqy AwnMdpurI bIV/hzUrI dsm gRMQ bIV bwry ikhw hY “dsm gRMQ dy swry pKW auqy rOSnI pwaux vwsqy hor ivsiqRq pVqwl Aqy Koj hoxI cwhIdI hY Aqy Aijhw krn leI ies qr& ivSyS auprwly hoxy zrUrI hn[” pwTk-jn vyK skdy hn ik fw. blbIr isMG dy ienHW SbdW ivc SRI dsm gRMQ auqy hor Koj krn dI pRyrnw qW hY, ies gRMQ dI pRmwixkqw auqy rMck mwqR BI sMdyh nhIN pRgt kIqw[ vwsqv ivc fw. swihb dy pRyrnw-mUl vfy Brwqw BweI vIr isMG jI auh ivAkqI hn, ijnHW ny bicqR nwtk dy AwDwr qy hym kuMt dI Koj leI vfy auprwly kIqy sn[ dyhrwdUn ivKy siQq fw. blbIr isMG swihq kyNdr ivc Aj vI aunHW dy aucyc nwl iqAwr kIqw hymkuMt dw icqR mOjUd hY[ aunHW nUM SRI dSmyS jI dI bwxI auqy rqw Br vI sMdyh nhIN sI[ ausy prMprw dw Anusrx krnw myrw vfw nYiqk &rz hY[ swnUM APsos nwl vwr-vwr kihxw pY irhw hY ik fw. jsbIr isMG „mwn‟ iksy ivAkqI dy ivcwrW nUM qoV lYx, mroV lYx, iksy dy vwkW ivc Awpxy vwk-AMSW dI imlwvt duAwrw aus dI idSw ivgwV ky pwTkW nwl Cl krn qoN rqw vI sMkoc nhIN vrqdy[ kinMGm dI iliKq dy sMbMD ivc ies dw pRmwx AsW AwrMB ivc hI pwTkW swhmxy rK idqw sI[ DVybMdI dy AwDwr qy s& inSicq kr ky KVoqy lok pQr vWg jVH ho jWdy hn, ijnHW dI sMkuicq mwnisk inSclqw nUM koeI igAwn, koeI ividAw, koeI pRmwx, koeI XukqI gqImwn nhIN kr skdI, pr ividAw Aqy igAwn-AiBlwSI pwTk ieh jwx ky zrUr hYrwn hoxgy ik ijs fw. blbIr isMG jI nUM fw. mwn SRI dsm gRMQ dw ivroDI isD kr rhy hn, auh pMjwbI XUnIvristI duAwrw pRkwiSq kIqI BgvMq isMG hrI jI dI pusqk „dsm gRMQ quk-qqkrw‟ dI BUimkw ivc ilKdy hn- “gurU goibMd isMG jI dI inj ilKq ijs bIV ivc mOjUd hY, aus dw pRclq nwm „dsm gRMQ‟ hY[ ............hux vkq Aw irhw hY ik dsm gRMQ dy swihq dw pRBwv iPr mhsUs kIqw jwvy[ ijs audyS nUM lY ky gurU jI ny swihq rcnw kIqI sI, aus nUM muV surjIq kIqw jwvy[ gurU jI dw AwSw sI ik igrI hoeI mnuK SRyxI nUM aucw krn leI blvwn swihq dI loV hY[.....AsIN ijs vyly idmwgI bihs ivc pY jWdy hW, qW swr vsqu qoN auKV jWdy hW[ swnUM kuC sbk pCmIAW qoN lY lYxw cwhIdw hY[ ieMglYNf ivc vI SYkspIAr dI hsqI bwry SMky hn[ pr ies dy bwvjUd SYkspIAr dI rcnw dw pRBwv, vYsy dw vYsw hI hY[ AsIN ijs vyly Drm pusqkW sMbMDI sMdyh pRgt krdy hW qW sqkwr dw swrw vwXUmMfl ivgwV lYNdy hW[ zrUrq hY dsm gRMQ dy audyS nUM smJx dI, qy aus mMqv nUM pRwpq krn

11

leI hMblw mwrn dI, ijs dw ieKlwkI tIcw ies swihq ny swfy swmHxy riKAw[ AsW aus KwrS (allergy) qoN vI aucw auTxw hY, jo purwxW dw nwm jW kQw khwxIAW suxn nwl swfy ijsm auqy pYdw kr dyNdw hY, qy jo rog AsW bwhrlI CUq qoN AMdr vwiVAw[ gurU nwnk swihb ny swnUM ieho isiKAw idqI sI :

“ds ATwr mY AprMpro cInY khy nwnk iev eyk qwry]” ies dw Bwv eyho hY ik ATwrW purwxW nUM bySk vwco, aunHW ivcoN rUhwnIAq dw qq jo AprMpr hY, aus nUM

pCwxo[ gurU goibMd isMG jI ny ieho kIqw sI[ aunHW ny Bwgvq purwx, mwrkMfy purwx, mhwBwrq, aupinSd Awidk hor gRMQW dy pTx pwTn kIqy[ Pyr aunHW pusqkW dw punr inrmwx kIqw, aunHW nUM sjwieAw, sMvwirAw qy AYsI Pbn ivc pyS kIqw, ijs nwl ieKlwkI qy rUhwnIAq dw sbl qq Asrdwr ho jwey[.....gurU goibMd isMG vrgI kRWqIkwrI hsqI dI rcnW ivc kuJ Kws ivicqRqw hY[........ies rcnW dI buJI hoeI Bsm ivc vI d`by hoey lwl AMgwry hn, jo loV smyN, iPr BVk skdy hn qy AMdolx dw kwrj sMpUrxqw qk iljw skdy hn[ (pMnw i-vii)” myrw invydn hY ik ivvykI pwTk jn siq-Asiq dw Awp PYslw kr lYx[ myrI mwnqw hY ik fw. blbIr isMG jI dIAW aukq pMkqIAW fw. mwn dy Asiq dw pwj auGwVn leI kw&I hn[ 7. fw. mwn myry sMbMDI ieh vwr-vwr ilK rhy hn ik mYN SRI dsm gRMQ nUM gurU gRMQ swihb vWg gurU-rUp mMndw hW[ myrw invydn hY ik auh myrI iek vI pMkqI pwTkW nwl sWJI krn, ijs ivc mYN SRI dsm gRMQ nUM gurU gRMQ swihb qul ikhw hovy[ blik mYN hI kyvl Aijhw ivAkqI hW, ijs ny dohW gRMQW dI bwxI ivcly buinAwdI AMqr pwTkW swhmxy rKy hn[ myrw ieh pkw XkIn hY ik SRI gurU gRMQ swihb dI bwxI AiDAwqmk hY, jo hr pRwxI-mwqR nUM siqvwdI guxW vwlw sMq bxwauNdI hY, jdoN ik SRI dsm gRMQ dI bwxI kOmIAq dy BwvW nUM puSt kr ky juJwrU pRivrqIAW dw auQwn krdI hY[

fw. mwn 6 jUn 2008 dy SRI Akwl q^q vloN jwrI hoey hukmnwmy nUM JUTo-JUT SRI dsm gRMQ ivruD vrqdy hn[ hwlwik ies ivc SRI dsm gRMQ dI ivroDqw krn nUM byloVw ikhw hY[ SRI gurU gRMQ swihb nUM isKW dw gurU ikhw hY Aqy swry SRI dsm gRMQ nUM isK swihq dw AinKV AMg disAw hY[ ieh hukmnwmw ikvyN SRI dsm gRMQ dy ivruD hY, ieh isr& mwn swihb hI ds skdy hn[ pwTkW dI jwxkwrI vwsqy ieh hukmnwmw hU-b-hU pRsquq hY-

12

pwTk Awp vyK lYx ik pwvn q^q swihb dw ieh &rmwn SRI dsm gRMQ dy ivroD nUM byloVw ds ky rokx dw sMdyS dy irhw hY Aqy SRI dsm gRMQ nUM isK pMQ dw ieiqhwisk Aqy swihiqk gRMQ pRmwixq krdw hY[ pr fw. mwn ies hukmnwmy dy mnmwny ArQ bxw ky lokW nUM gumrwh krn qoN rqw Br ihck mihsUs nhIN krdy[ 8. fw. mwn qQW nUM qoVn dI AmoV Awdq dw iSkwr ho ky ilKdy hn “But on page 104 (Harbhajan) writes that

ladies should not read or discuss 2nd part of chritropakhyan which contains 401 charitars” (charitar 2nd – chritar 403). Only authorized Persons (AiDkwr-pRwpq ivAkqI) [2] shoud read it to ladies.

ArQwq AwpxI pusqk dy pMnw 104 qy fw. hrBjn isMG ilKdw hY ik 401 cirqRW vwly cirqRopwiKAwn dy dUjy Bwg dw pwT iesqRIAW nUM nhIN krnw cwhIdw[ kyvl AiDkwr-pRwpq ivAkqIAW nUM iesqRIAW swhmxy pVHnw cwhIdw hY[ zrw pwTk myry TIk SbdW dy Awp drSn kr lYx[ mYN iliKAw hY “ieh g`l ivSyS iDAwn dyx vwlI hY ik bwxI-krqw ny Aiq sUKm ivvyk nwl ies dI isrjnw kridAW ies nIqI-SwsqR dy kwmuk pRsMg Awpxy mUMh qoN nw kih ky mMqRIAW dy mUMh qoN AKvwey hn, jo ies qr& sMkyq hY ik ieh cirqR bIbIAW ivc pVHny-ivcwrny koeI lwzmI nhIN hn[ iksy AMD-mqI mnu`K dI sdgqI vwsqy AiDkwr-pRwpq ivAkqI ieh kQwvW suxw skdy hn[ ieh nIqI-SwsqR hY, ijQy zrUrq hovy auQy suxwauxw Xog hY[ pr ies dw pihlw, qIjw Aqy cOQw Bwg hr iesqRI-puruK leI Aiq pRyrnwdwiek hY[” fw. mwn dI iliKq Aqy myry SbdW dw AMqr Aqy pRXojn vyK ky hI fw. mwn dI nIXq spSt ho

13

jWdI hY[ ienHW pdW ivc Awey AiDkwr-pRwpq ivAkqI auqy fw. mwn ny bhuq ktwkS kridAW ieh vI mudw auTwieAw hY ik Aijhy AiDkwr-pRwpq ivAkqI kOx hn ? vwsqv ivc „AiDkwr-pRwpq ivAkqI‟ Sbd aus qq-vyqw isK dy ihrdY ivcoN sPutq hoey hn, ijs dIAW ilKqW nUM fw. mwn AwpxI Koj dw mUl sqMB mMndy hn[ auh ivAkqI hY BweI kwnH isMG „nwBw‟[ aunHW mhwn koS dy „dsm gRMQ‟ sMbMDI ieMdrwz ivc iliKAw hY “keIAW ny AwiKAw ik ies bIV dIAW judIAW judIAW poQIAW rihx, ijnHW nUM AiDkwr Anuswr guxI gÎwnI ivdÎwrQI pTn pwTn kr skn[” nwBw jI ny AiDkwr vwilAW ivAkqIAW nUM pirBwiSq kr idqw hY Aqy mYN smJdw hW ik ieh jwx ky mwn swihb dw ies bwry sMdyh Swied nSt ho jwvygw[ 9. fw. mwn vwr-vwr ieh BRm pYdw kr ky isKW nUM gumrwh kr rhy hn ik sRI dsm gRMQ dI bwxI nUM gurU-ikRq kihxw sRI Akwl q^q vloN pRvwixq pMQk rihq mrXwdw dw aulMGx hY[ mYN Awpxy pihly lyK ivc „isK rihq mrXwdw‟ dy kuJ AMS pRsquq kr ky ies dw auqr dy cukw hW, pr fw. mwn ieko Asiq nUM hzwr vwr pwTkW swhmxy rK ky aus nUU siq sQwipq krn dI cwlwkI dy rwh qy idRVHqw nwl clidAW iPr auho purwxw rwg Awlwp rhy hn[ aunHW nUM cwhIdw sI ik pihlW myry ivcwrW nUM inrwDwr isD krdy[ auh pwTkW nUM ieh jwxkwrI idMdy ik ieh vwk-AMS fw. hrBjn isMG ny isrjy hn Aqy „isK rihq mrXwdw‟ ivc ikqy nhIN imldy[ jW auh pwTkW nUM ieh dsdy ik ienHW dw shI ArQ auh nhIN, jo hrBjn isMG smJ irhw hY[ pr aunHW Aijhw nhIN kIqw[ iPr ilK mwirAw hY ik sRI dsm gRMQ dI bwxI nUM „isK rihq mrXwdw‟ ivc koeI sQwn nhIN idqw igAw[ mYN isK rihq mrXwdw dy auho AMS iPr pRsquq kr irhw hW, jo pihly lyK ivc pwTkW nwl sWJy kIqy sn- „isK rihq mrXwdw‟ ivc isK dI pirBwSw pRsquq kridAW ikhw hY- “jo iesqrI jW purS iek Akwl-purK, ds gurU swihbwn, sRI gurU gRMQ swihb Aqy ds gurU swihbwn dI bwxI qy isiKAw Aqy dsmyS jI dy AimRq auqy inScw rKdw Aqy iksy hor Drm nUM nhIN mMndw, auh isK hY[” ies vwk ivc „ds gurU swihbwn dI bwxI‟ Sbd kyvl ies leI ilKxy pey hn, ikauNik isK dI pirBwSw ivc dsvyN gurU jI dI bwxI nUM Swiml krnw sI, vrnw sB isKW nUM pqw hY ik CyvyN, sqvyN Aqy ATvyN pwqSwh dI koeI iliKq bwxI nhIN imldI[ Agy hor iliKAw hY- “gurbwxI dI kQw : kQw ds gurU swihbwn dI bwxI, BweI gurdws, BweI nMd lwl dI.........ho skdI hY[” mwn swihb dsx ik ieQy ieh ikauN nhIN iliKAw igAw ik kQw gurU gRMQ swihb dI bwxI, BweI gurdws, BweI nMd lwl dI.........ho skdI hY[ hor vyKo- “gurmiq dI rihxI : A. mukqI-dwqw Aqy ieSt kyvl ds gurU swihbwn, SRI gurU gRMQ swihb Aqy ds gurU swihbwn dI bwxI nUM mMnxw[” AsIN vyKdy hW ik „isK rihq mrXwdw‟ ivc bhuq aucyc nwl ds gurU swihbwn dI bwxI auqy inhcw rKx dw sMdyS hY, kyvl gurU gRMQ swihb dI bwxI qk ivSvws sIimq nhIN kIqw igAw[ fw. mwn jwxidAW-buJidAW ienHW qQW nUM nzr-AMdwz kr ky isK pMQ nUM kurwhy pw rhy hn[ 10. fw. mwn Asiq lyKxI dy ieqny Awid ho cuky hn ik auh kihMdy hn “This Granth although called Khalsa

granth by Harbhajan but most of the manuscripts has the composition of Zafarnama (1706) therefore they are all post 1699 production but there is no mention of creation Of Khalsa event in this Granth”. ArQwq BwvyN hrBjn ies gRMQ nUM Kwlsw gRMQ kihMdw hY, pr bhuqIAW hsq-iliKq bIVW ivc 1706 eI. ivc ricAw z&rnwmw imldw hY, iPr vI ies gRMQ ivc Kwlsy dI isrjxw bwry kuJ nhIN iliKAw[ pwTkW nUM bynqI hY ik fw. mwn iPr gumrwh kr rhy hn[ 1698 eI. ivc rwmwvqwr dI sMpUrnqw mgroN SRI gurU jI nUM bwxI rcx dw smW nhIN imilAw[ aunHW ny kiTn pRsiQqIAW ivc kyvl „z&rnwmw‟ nwmI pqr hI AOrMZzyb vl ByijAw[ so ^wlsy dI isrjnw sMbMDI kuJ ilKx dw smW aunHW kol nhIN sI[ ies smyN dOrwn aunHW ny ^wlsy dI rihq Aqy ^wlsy dI mihmw sMbMDI jo pd aucwrx kIqy, auh rihqnwimAW, srb loh, pRym sumwrg Awid hor gRMQW ivc sMgRihq hn[ 11. fw. mwn soDk kmytI dw mudw vwr-vwr auCwl rhy hn, pr auh ies sMbMDI koeI Akwdimk ieqrwz isrjx ivc pUrI qrHW nwkwm hn[ jy SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dy hoNd ivc Awaux mgroN soDy gey SRI gurU gRMQ swihb auqy myrw sO &I sdI inScw hY, qW soDk kmytI duAwrw soDy SRI dsm gRMQ nUM ikvyN ApRvwn kIqw jw skdw hY ? jo nukqy auh SRI dsm gRMQ sMbMDI auTw rhy hn, klH nUM aunHW vrgy lok Aijhy sMdyh SRI gurU gRMQ swihb sMbMDI vI pRgt krngy[ koeI khygw ies ivc mUl-mMqR dw sQwn iek smwn nhIN, koeI khygw ies ivc keI QWeIN Avqwr-mihmw hY, koeI khygw „su khu tl‟ dI QW „su khu kl‟ hox cwhIdw hY[ koeI kih irhw hY mUl-mMqR „hosI BI scu‟ qk hY, koeI khygw „gurpRswid‟ qk[ sMdyhvwdIAW vwsqy SMikAW dI qot nhIN, ivSvwsIAW ny Atut Brosy qy kwiem rihxw hY[ fw. mwn dw Awpxw soiDAw koeI Aijhw SRI dsm gRMQ nhIN, jo soDk kmytI vwly gRMQ qoN auqm hovy[

14

12. fw. mwn CijAw Aqy AnUp kOr vwly pRsMg sMbMDI myry ivcwrW qoN iKMn ho ky ilKdy hn- If Harbhajan can

write above paragraphs for Guru Gobind Singh Ji without any academic evidence then no Sikh will have any comments on his sacrilegious opinion. This is the level of scholarship of Dr. Harbhajan Singh and he wants scholars of Sikh Panth to appreciate his sacrilegious opinion? mYN smJdw hW ik ieh ApSbd fw. mwn dI AwpxI mwnisk ivikRqI ivcoN inkly hn[ gurU jI duAwrw kIqy ieh dovyN cirqR mwnv-smwj leI AiqAMq kilAwxkwrI hn[ AnUp kOr nwl sMvwd ivc SRI gurU jI ny kwm-mukqI aupdySW dI jo aucweI sQwipq kIqI hY, auh Swied hI ivSv dI iksy swihiqk ikRqI ivc iml sky[ fw. mwn nUM myrI bhuq i&kr nhIN krnI cwhIdI[ AnUp kOr vwly pRsMg auqy iek hor lyK ilK ky mYN jQydwr SRI Akwl q^q nUM Byj cukw hW Aqy ies ivc idRVHqw sihq ieh sQwipq kIqw hY ik kQw dy iek muK pwqr SRI gurU jI hn[ Aqy ieh gOrv vwlI g`l hY ik swfy SihnSwh ny nw kyvl kwm dy swry hQkMifAW nUM pCwiVAw, blik kwm ivc fubI mwnvqw nUM Awpxy aupdySW rwhIN kwm-mukqI dy rwh qorn dw pRXqn kIqw[ myrw ieh lyK pusqk dy Agly sMskrx ivc pRkwiSq ho jwvygw[ fw. mwn jy &rmwieS krn qW aunHW nUM pihlW vI ByijAw jw skdw hY[ mwn swihb mYnUM icqR-gupq dy lyKy qoN BY-BIq krdy hn, pr myry kol kuJ gupq nhIN, sB icqR hI icqR hY[ ijs siqgurU ny CijAw jYsIAW kwmuk nwrIAW nUM kwm-swgr ivc fubxo rK ilAw, aus dy syvk hrBjn isMG nUM icqR-gupq vrgy inkMmy cuZlKor mUMh ivKwaux dI ihMmq nhIN kr skdy[ ikauNik SRI dsm gRMQ dw ivroD krn vwly AigAwnI vrg ny AnUp kOr dy cirqR dI JUTI khwxI bxw ky isK sMgq nUM BRimq krn leI AfI cotI dw zor lwieAw hoieAw hY, ies leI pwTkW swhmxy scweI rKx vwsqy mYN khwxI auqy AwDwirq gurU jI Aqy AnUp kOr dw sMvwd ieQy pRsquq krn dI KulH lY irhw hW- AnUp kOr : mYN iSv dy vYrI kwmdyv qoN pIiVq hW[ quhwfy qoN ivk cukI hW[ myry nwl kwm-Bog kro[ pUjxXog ho gey qW kI hoieAw ? Dnvwn (guxvMq) ho, qW inrDnW (AOguxvMiqAW) nUM ikauN sqwauNdy ho ? ieh TIk hY, qusIN rUpvMq ho, pr AiBmwn ikauN krdy ho ? Dn, jobn Awi^r cwr idnW dw pRwhuxw hY[ gurU jI : Drm-krm nwl pivqR jIvn imldw hY[ Drm qoN hI suMdrqw imldI hY[ Dn-Dwm Drm qoN imldy hn[ Drm hI rwj dI SoBw hY[ qyrw ikhw mMn ky Drm dw iqAwg ikauN krW ? ikauN ies pivqR kwieAw nUM (kwm dy) nrk ivc sutW[ qyrw ikhw mMn ky kdy kwm-Bog nhIN krWgw[ mYN AwpxI kul nUM ikauN dwZ lgwvW ? mYN ivAwhuqw pqnI nUM iqAwg ky qyry nwl kdy vI Bog nhIN krWgw[ Bog-ivlws kr ky mYN Drmrwj dI sBw ivc ikvyN SoBw pw skWgw ? AnUp kOr : kwmqur iesqRI jy mrd kol jwvy[ auh aus nUM inrwS jwx dyvy, qW aus nUM mhwn nrk ivc hI sutxw cwhIdw hY[ gurU jI : qUM hmySw myry pYrIN pYNdI hYN, myrI pUjw krdI hYN[ myry nwl Bog kridAW qYnUM Srm nhIN AwvygI[ AnUp kOr : SRI ikRSx vI jgq ivc pUjy jWdy sn, iPr vI rws-lIlw rcdy sn[ rwDw nwl Bog kr ky, auh qW nhIN nrk ivc cly gey[ r`b ny ienswn dI dyhI pMj qqW qoN bxweI hY[ kwm-Bogx nwl kI &rk pYNdw hY ? iesqRI-puruK dI pRIq ausy ny bxweI hY[ myry srIr ivc kwm-AgnI hY, aus nUM iqRpq kro[ quhwfy sMjog ibnw mYN ivjog ivc sV mrWgI[ gurU jI : hy jobnvMqI ! mn ivc DIrj kr, kwmdyv qyrw kI ivgwVygw ? mn ivc mhw rudR (pRBU) dw iDAwn kr, qyrw kwm dw sMqwp nSt ho jwvygw[ mYN AwpxI Drm-pqnI iqAwg ky nw qYnUM pRxwvWgw, nw qyry nwl pRIq sihq Bog krWgw[ qyrw ikhw mMn ky kwm-Bog ikauN krW ? ikauN nrk ivc jwvW ? mYN Drm dy vYrI kwm nUM kdy gRihx nhIN kr skdw[ kwm ivc (dunIAW AMdr) myry Apjs dI kQw cl pvygI[ mYN lokW nUM mUMh ikvyN ivKwvWgw ? Drm rwj nUM jvwb ikvyN dyvWgw ? hy suMdrI ! myry nwl ieSk dy ivcwr Cf dy[ jo qUM kih idqw so kih idqw, iPr Aijhw kihx dw kdy swhs nw krnw[ AnUp kOr : hy pRIqm ! myry nwl Bog kr ky nrk ivc nhIN jwEgy[ qusIN mn ivcoN ieh fr iqAwg idE[ lok quhwfI inMdw nhIN kr skdy, auh quhwfy qoN frdy hn[ iPr jy iksy nUM pqw lgygw, qW hI inMdw krygw[ jy koeI jwx vI lvy, quhwfy qoN fr ky cup rhygw[ Bog nw krogy, qW l`q hyToN inklxw hovygw[ gurU jI : l`qW hyToN auh inklygw, jo kwm dy AsmrQ hovy[ npuMsk hovy[ mYN Drm dw bMinHAw, lok mrXwdw dw bMinHAw kwm-Bog qoN inrilpq rihMdw hW[ iksy srIirk hIxqw kwrn nhIN[ AnUp kOr : qusIN Anyk Xqn kr ky vI ieQoN Bog-ivlws kIqy ibnw jw nhIN skdy[ Aj rwq kwm-kRIVw krnI hovygI[ quhwfy leI mYN kwSI ivc Awry nwl cIry jwx vwsqy iqAwr hW[ Drmrwj dI sBw ivc ft ky auqr dy skdI

15

hW[ Aj dI rwq mYN rucI pUrvk quhwfy nwl kwm-AwnMd mwxWgI[ quhwfy sMjog nwl mYN Aj iSv dy vYrI kwmdyv dw AhMkwr qoV dyvWgI[ gurU jI : pihlW qW Akwl-puruK ny mYnUM KqrIAW dI SRyST kul ivc pYdw kIqw hY[ iPr (gurugdI qy ivrwjmwn kr ky) swfI kul nUM jgq ivc snmwn idqw hY[ mYN swirAW ivc bYT ky pUjxXog AKvwauNdw hW[ qyry nwl kwmBog ky nIc kul ivc jwvWgw[ AnUp kOr : jnm dI kI g`l hY ? jnm qW quhwfy hI ADIn hn[ jy Aj myrw sMg nw krogy, qW mYN AwpxI bdnsIbI smJWgI[ quhwfy ivjog ivc sV mrWgI, zihr pI lvWgI[ myry nwl sMjog kro, qW ik idl dw rog dUr hovy[ quhwfw sMg nhIN iml irhw, myrI kwm-AgnI BVk rhI hY[ gurU jI : BWvyN qUM ikqnI kwmwqur ho jwvyN ? mYN ieh pwp nhIN krWgw[ AnUp kOr : prmySr ny quhwnUM jvwnI idqI hY[ mYN vI jvwn hW[ quhwfI jvwnI Aqy suMdrqw ny mn ivc Ag lw idqI hY[ sB SMky Cf ky myrw sMg mwxo[ gurU jI : jo suMdrI mYnUM pUjxXog mMn ky myry drbwr ivc AwauNdI hY, auh myrI puqrI smwn hY[ kwm-AMD iesqRI dI pRIq JUTI hY, kdy EVk nhIN inBdI[ iek mrd CifAw, dUjw gRihx kr ilAw[ ieh kwhdI pRIq hY, kyvl nMgw srIr dUjy dy hvwly krn vwlw krm hY[ AnUp kOr : kI krW ? kwm qoN ikvyN bcW ? mn SWq nhIN huMdw[ qYnUM mwr ky ikvyN jIvW ? qyry bol bhuq rsIly lgdy hn[ gurU jI : hy iesqRI ! qyrw rUp DMn hY[ qyry jnm-dwqy DMn hn[ qyrw dyS DMn hY[ DMn hY auh, ijs ny qyrI pwlxw kIqI[ qyrw muKVw DMn hY, ijs dI SoBw vyK ky kml, sUrj, cMdRmw Aqy kwmdyv dw AhMkwr cUr ho jWdw hY[ qyrw suMdr srIr sOBwgSwlI hY[ qyry sohxy cMcl nYx sjIly hn[ ieh pMCIAW, ihrxW, XkSW, spW, dYqW, dyviqAW, munIAW Aqy purKW dw mn moh lYNdy hn[ iSv Aqy bRhmw dy cwr puqr qyry nYxW nUM vyK ky Qk gey hn[ pr mYN hYrwn hW ik myry ihrdy ivc nhIN cuBdy[ AnUp kOr : mYN quhwfy nwl ibsqr auqy lyt ky vI iksy nUM kuJ nhIN dsWgI[ kwm-ilpq hoieAW swrI rwq ieauN plW ivc Zuzr jwvygI[ ies Bog dw svwd ieqnw vI iPkw nhIN huMdw[ hy sjxI ! jwgx qy lwj lgdI hY[ jwgx nwloN bs Aijhw sOx hI cMgw hY[ Aj jW quhwfw sMg mwxWgI, jW zihr Kw ky mr jwvWgI[ gurU jI : qyry nYx qIr vrgy hn, pr myrw kvc hXw hY[ qyry nYx bhuq sjy hn[ vyKidAW hI igAwn hr lYNdy hn[ pr ieh qIr myry idl ivc nhIN KuB skdy[ glGotU byrW vWg ienHW ivc koeI iKc nhIN[ AnUp kOr : quhwfy qoN qW byrI hI DMn hY[ rwhIAW nUM byr KuAw ky Gr jwx dyNdI hY[ gurU jI : mYN jdoN qoN hoS sMBwlI hY, myry gurudyv ipqw ny ieko pRiqigAw idRVH krvweI hY ik jdoN qk srIr ivc pRwx hn, AwpxI iesqRI nwl pRIq vDwauNdy rihxw, pr prweI nwrI dI syj auqy supny ivc vI nw jwxw[ prnwrI dy sMjog kwrn ieMdR shs-BgW dy inSwn nwl kurUp hoieAw[ prnwrI dy sMg kwrn cMdRmw klMikq hoieAw[ prnwrI kwrn rwvx mwirAw igAw[ prnwrI kwrn kOrvW dI ivSwl sYnw nSt ho geI[ prnwrI dI pRIq iqKI CurI smJo[ prnwrI dw sMg srIirk mOq smJo[ prnwrI Bogx vwlw mkwr huMdw hY[ auh cMfwl hQoN kuqy dI mOq mrdw hY[ myry ipqw ny ikhw sI- hy bwlk ! swfy kol dUr dySW qoN nwrIAW AwauNdIAW hn[ swnUM gurU jwx ky, sIs Jukw ky mn-bWCq vrdwn pwauNdIAW hn[ qUM hmySw isKW nUM puqr Aqy iesqRIAW nUM puqrIAW smJxw[ hux ipqw jI dI punIq isiKAw ivruD mYN aunHW puqrIAW nwl ikvyN kwmBog kr skdw hW ? AnUp kOr : qusIN hsdy Kyfdy suK pUrvk myry nwl AwnMdy mwxo, ikauN AjweIN ros krdy ho ? ikauN &zUl ivcwrW ivc pey ho ? myrIAW AKW nIvIAW ho geIAW hn ? ienHW nUM l`ijq kr ky quhwnUM koeI pwp nhIN lgygw ? gurU jI : mYN iesy kr ky ienHW vl vyKdw nhIN[ ikqy ivjogy nYxW ivc myrw vI icq nw lg jwvy ? myry isiKAw Bry bcn sux „bRwhmxW ArQwq ZrIbW nUM dwn idE[ duStW nUM qwV ky rKo[ syvk-isKW nUM suKI rKo, vYrIAW dy isr qy qlvwr KVkwauNdy rho[ lok-lwj dw iqAwg kr ky bury kMm nw kro[ pr nwrI dI syj Bul ky supny ivc nw jwE[‟ myry qoN jdoN dw gurU-ipqw jI ny pRx ilAw hY, myry leI prwieAw Dn pQr smwn hY Aqy prweI iesqRI mwqw smwn[ (ies lMby sMvwd qoN bwAd AnUp kOr cor-cor dw Sor mcwauNdI hY Aqy gurU jI cqurweI nwl swrIAW siQqIAW nUM Byd ky auQoN cly jWdy hn)[

16

kwm dy inKyD vwsqy Aqy kwm-ilpq iesqRI dy kwieAw klp krn vwsqy swihq ivc koeI hor AijhI AduqI ikRqI lBxI bhuq muSikl hY[ ies ivc kuJ vI Aijhw nhIN, jo SRI gurU jI dy ivAkiqqv nUM CuitAWdw hovy, blik ieh vwrqwlwp gurU jI dy srb-auc sdwcwrk ivvhwr nUM jgq swhmxy pRsquq kr ky gurU dw ivSwl gOrv kwiem krn vwlw hY[ 13. fw. mwn ny Awpxy lyK ivc cirqRopwiKAwn dI iek pMkqI „pUq hoie qO BWf vh suqw qO bysXw hoie” pRsquq kIqI hY[ aunHW dw ivcwr hY ik ieh pMkqI bhuq hI inMidq pd hY, jo gurU jI duAwrw ricq nhIN ho skdw[ pwTk iDAwn sihq ivcwr krn[ gurU jI kih rhy hn ik vySvw nwl Bog krn qoN “jy puqr jnm lvygw qW auh BMf bxygw Aqy jy lVkI jnm lvygI qW vySvw bxygI[” ies pMkqI ivc gurU jI smwj nUM cyqwvnI dy ky smJw rhy hn ik vySvw-ivRqI dw mnu`Kqw auqy ikqnw burw Asr pYNdw hY[ ies dw mMdw Asr kyvl kwmI iesqRI-purK qk sIimq nhIN rih jWdw, blik Awaux vwlIAW pIVHIAW nUM vI ies dw sMqwp Bogxw pYNdw hY[ auh kihMdy hn ik bury sMbMDW qoN AOlwd vI burI pYdw huMdI hY, ikauNik dUiSq vwqwvrx ivc rih ky bcy dw burweIAW dI mYl qoN AsMg rihxw muSikl hY[ bury sMbMDW qoN pYdw hoey lVky BMf huMdy hn Aqy jy mW vySvw-ivRqI ivc lgI hY, qW auh puqrI nUM vI aus nrk qoN nhIN bcw skdI[ ienHW SbdW ivc kI burweI hY ? ieh qW iek bhuq hI SRyST isiKAw hY, jo smwj ivc auc-Awcrx pRvwihq krn dI AiqAMq smrQw nwl susijq hY[ ies quk qoN mwn swihb dI pRySwnI dw isDw ieko kwrn ho skdw hY ik Swied aunHW dy auqm ivcwrW Anuswr vySvwivRqI qoN puqR sMqjn jnmdw hY Aqy puqrI s`q kulW dw auDwr krn vwlI[ 14. fw. mwn ny pwTkW ivc ieh BRm pYdw krn dw Xqn kIqw hY ik lwhOr qoN pRkwiSq hox vwlw isMG sBw lihr dw pRqIinD prcw „^wlsw A^bwr‟ SRI dsm gRMQ dw ivroDI sI[ auh ies sMbMDI fw. blbIr isMG jI dy hvwly nwl prcy dy 5 AkqUbr 1895 eI., 11 AkqUbr 1895 eI. Aqy 25 AkqUbr 1895 eI. dy AMkW ivc Cpy pqrW nUM AwDwr bxw ky ilKdy hn ik „soDk kmytI‟ kol SRI dsm gRMQ nUM soDx vwsqy koeI AslI Aqy pRmwixk bIV nhIN sI[ fw. mwn dy Awpxy Sbd hn “Dr Balbir Singh reported about the letters to editor published in Khalsa

Akhbar (mouth piece of Lahore Singh Sabha) on Oct. 5th 1895 AD, Oct. 11th 1895 AD, Oct.25th 1895 AD, Nov. 1st1895 AD, and requesting Sodhak Committee to Find the Original/Authentic Version” mYN „^wlsw A^bwr‟ dy Asl sMbMiDq AMkW nUM vyK ky ieh qQ pwTkW dy swhmxy rKxw cwhuMdw hW ik pihlI g`l qW 5

AkqUbr 1895 eI. dw koeI AMk hI nhIN, aus ivc Cpxw kI sI ? iksy SU. p. dy Anwm lyKk dw pqr 4 AkqUbr 1895 eI. dy AMk ivc auplbD hY[ ieh SU. p. ikhVw gRMQ hY Ajy AsIN smJ nhIN sky[ hW ieh sUrj pRkwS nhIN bxdw, pr lyKk SRI dsm gRMQ dw gUVH pwTI, ivcwrk Aqy idRVH ivSvwsI hY[ 4 AkqUbr 1895 eI. dy ^wlsw A^bwr ivc SU. p. dw lyKk Awpxy p`qr ivc kyvl ASuDIAW dw izkr krdw hY, bwxIAW dy gurU-ikRq hox auqy aus nUM rqw Br vI sMSX nhIN[ sgoN auh ienHW bwxIAW nUM gurubwxI vWg pivqr mMn ky ienHW nUM pUrn SuD rUp ivc ilKx vwsqy pMQ nUM scyq krn dw pRXqn krdw hY[ „Akwl ausqiq‟ dy ijnHW pdW nUM fw. mwn gurU-ikRq nhIN mMndw pqr lyKk kihMdw hY “2. Akwl ausqiq 221 ivKy pRwcIn pwT hY „jY jY hosI mhKwsur mrdn, rMm kprdn CqR iCqy‟ ies ivc soDkW ny „kprdn‟ dw „kpRdn‟ bxw id`qw hY[... cMfI cirqR 12 ivc pwT hY “PUl mwl hUAY mwq aur soBy sBy suDwr‟ ieQy soDk ilKdy hn ik mwq dI QW pwq bI pwrIqR hY[” 11 AkqUbr 1895 eI. dy pqr ivc auhI lyKk kihMdw hY “vwr pOVI 5 ivc hY „durgw bYx suxMdI hsI hV hVwie, icMqw kro nw kweI dyvW nUM AwiKAw‟ eyQy soDk sBw dyvW dI ibMdI nUM auVwauNdI hY[...... pqr ivc iliKAw hY ik soDkW ny ADkW dw qW Aijhw iSkwr kIqw hY ik gurU swihb dI purjoS bwxI ivcoN joS dw Asr kF id`qw hY[... dsm gurU dI bwxI (mwrSl) POjI hY ArQwq kmzor nUM bI hOslw bnw idMdI hY[” spSt hY lyKk SRI dsm gRMQ dI soD iDAwn sihq krn dI pRyrnw dyNdw hY, bwxI dw ivroD nhIN krdw[ ies pqr lyKk nUM „soDk kmytI‟ dw numwieMdw igAwnI srdUl isMG 25 AkqUbr 1895 eI. dy AMk ivc s^q SbdwvlI ivc auqr dyNdw hY[ pqr lyKk nUM AwpxI ivdvwn mMflI sihq soDk kmytI ivc Swiml hox dw inmMqRx dyNidAW ieh spSt kIqw igAw hY ik ijhVIAW ASuDIAW dw izkr pqr- lyKk ny kIqw hY, auh AslIAq qoN dUr kyvl suxIAW-suxweIAW bwqW hn[ 1 nvMbr 1895 dy p`qr ivc SU. p. dw lyKk „soDk kmytI‟ nUM hor pRwcIn nus y lBx leI kihMdw hY[ ieho lyKk 8 nvMbr 1895 eI. dy AMk ivc gurU gRMQ swihb Ar gRMQ swihbW dy purwxy qoN purwxy Bwg lBx vwsqy pRyrnw idMdw hY[ 15 nvMbr 1895 eI. dy AMk ivc pqr lyKk ny SRI gurU gRMQ swihb dI soD auqy ikMqU kIqy hn[ hux fw. mwn dsx ik jy ies pqr lyKk dy ivcwrW nUM bweIbl mMn

17

ky SRI dsm gRMQ nUM ApRmwixk mMn leIey, qW ausy dy ivcwrW nUM aucqm mMn ky SRI gurU gRMQ swihb auqy sMdyh ikvyN nhIN aubrngy ?

pwTk jI fw. mwn iks iksm dy skYNfl rc skdy hn, auh ies qQ qoN spst ho jWdw hY ik aupr cricq pqrW, jo „^wlsw A^bwr‟ ny pqrkwrI dI &rz pUrqI vwsqy pwTkW dy pqr vjoN Swiml kIqy hn Aqy dUjI iDr vloN idqy p`qr nUM vI ausy Bwv nwl CwipAw hY, dy AwDwr qy fw. mwn ny Akwdimkqw dy aujv@l mQy nUM AprwiDk Prwf nwl ieM\ klMikq kIqw hY ik Gor pwp Aqy isAwh-klMk vI SrimMdw ho jwx[ ienHW pqrW qoN isrjy JUT dy drSn kro-

“Lahore Singh Sabha with 118 associations DID NOT recognize this newly Dasam Pathshai Guru Granth Sahib finally compiled by Sodhak Committee. Three articles were published in their Newspaper Khalsa Akhbar Lahore against this committee on October 4th, 25th & November1st 1895. They questioned the committee on authenticity issues. ArQwq 118 sBwvW sihq isMG sBw lwhOr ny soDk kmytI duAwrw sMkilq kIqy dsvIN pwqSwhI dy gRMQ swihb nUM ApRvwx kr idqw[ aunHW dy smwcwr pqr ^wlsw A^bwr dy 4 AkqUbr, 25 AkqUbr Aqy 1 nvMbr 1895 eI. dy AMkW ivc ies kmytI dy ivruD iqMn lyK pRkwiSq hoey sn[ aunHW ny pRmwixkqw dy mudy qy kmytI nUM cunOqI idqI sI[” fw. mwn duAwrw isrjy ies Asiq ny myry mn ivc aunHW dI nIXq pRqI idRVH sMdyh pYdw kr idqw hY[ bhuq spSt hY ik auh eImwndwrI nwl isK ihqW ivc nhIN ilK rhy, blik sMidgD kwrnW kr ky JUTy Aqy mnGVMMq qQW nUM pRcwr ky pMQ nUM duivDw ivc fob rhy hn[ 4 AkqUbr, 25 AkqUbr Aqy 1 nvMbr 1895 eI. nUM ies sMbMD ivc iksy pwTk dy pqr A^bwr ny pRkwiSq kIqy sn, ijnHW dw vrxn AsIN pihlW kr cuky hW[ pr „^wlsw A^bwr‟ dy ienHW AMkW ivc ikqy vI iksy vI sMsQw ny SRI dsm gRMQ dI bwxI nUM koeI cunOqI nhIN idqI[ myrI fw. mwn nUM ieh cunOqI hY ik Awpxy auprokq ivcwrW nUM „^wlsw A^bwr‟ duAwrw pRmwixq kr dyx mYN aunHW nUM hfIAW dw fw. kihxw Cf ky isK Drm-SwsqRI pRvwx kr lvWgw[ 15. fw. jsbIr isMG mwn mYnUM BweI mnI isMG vwlI bIV lBx dI nsIAq dy rhy hn[ aunHW nUM cwhIdw hY ik rwjw gulwb isMG dy vMSjW dI Bwl kr ky Asl bIV dy drSn kr Awaux[ mYN aunHW dw koeI qn^whdwr ispwhI nhIN ik aunHW dI pwvn AwigAw huMidAW hI, Jolw cuk ky hukm kIqy sQwn qy puj jwvWgw[ mYN SRI gurU gRMQ swihb dI krqwrpurI bIV jW dmdmw swihb ivKy ilKI geI bIV dy drSn nhIN kIqy, iPr vI Awid gRMQ nUM SRI gurU jI dI pRmwixk ikRqI mMn ky snmwn dyNdw hW[ jo ivAkqI nw gurU goibMd isMG jI dy mhwn kvI hox qy ivSvws kry, nw SRI dsm gRMQ ivc Awey pRmwixk sMn-sMvqW qy, nw ATwrvIN sdI dy isK swihq qy, nw igAwnI igAwn isMG Aqy BweI kwnH isMG vrgy ivdvwnW qy, nw mYlkm qoN kinMGm qk pCmI ivdvwnW dIAW ilKqW auqy Aqy jo ivAkqI kyvl JUTy qQ isrjx Aqy rcnwvW ivc imlwvt krn dw AwdI hovy, aus ivAkqI dI sMdyhvwidqw dw ielwj iksy ivdvwn jW Drm-pusqk kol nhIN huMdw[ 16. Asl ivc fw. mwn ny auh crcw CyV leI hY, jo aunHW dw Kyqr nhIN[ ies leI ivSy nwl iensw& dI qv`koN aunHW qoN kIqI hI nhIN jw skdI[ ijs kuiVkI ivc auh Ps gey hn, mwnisk sMquln rKxw muSikl hY[ AijhI ivikRqI dw iSkwr ho ky auh bcx leI rwh dI Bwl ivc iek hor inkMmI ijhI XukqI isrj bYTy hn[ pwTkW Agy invydn hY ik aunHW dy ies kQn nUM auqsukqw nwl pVqwilAw jwvy “The only question before the Sikh Panth in 1920,s

AD was "what are the Banis recited during Amrit sanchar? Because review of literature produced before 1900 CE showed lot of variations on this issue and there were many Maryadas being followed by different groups. Therefore this was the gigantic task before Sikh leadership in early 1920’s to settle this Panthic issue. They then only followed what 10th Guru gave the final order for the Sikhs which is accepted by scholars & Sikh Panth that "Guru Granth is the spiritual Guru onwards from Oct 1708 CE & Five Khalsa (Concept of Panch Pardhan) as physical Guru. If there is any issue for the Panth, then it can be decided by consensus of Khalsa Panth based on bani / Shabad in Guru Granth Sahib. Bani of SGGS is the sole Guru for Sikhs and a sole canon to accept any idea, concept, suggestion, and any writing." GURU PANTH based upon above concept accepted writings of 10th Guru in Sikh Rahat Maryada which were sanctified by Guru Panth (1927-1945). Therefore such compositions as accepted by the Panth are final and unquestionable and cannot be challenged by anybody. Japu Sahib, 10 swaeyas (swarg Sudu Waley 21-30 akal ustit) and Kabio Benti Chaupai up to end of hymn “Dust dokh tay loh Bachai" as writings of 10th Guru (as sanctioned Rehat Maryada). ArQwq 1920ivAW ivc isK pMQ swhmxy iek svwl sI ik AimRq sMcwr vyly ikhVIAW bwxIAW pVHnIAW hn ?

18

(pwTkW nUM bynqI hY ik zrw prm-buDImwn Akwdimkqw-isrmOr fw. mwn dy ilKx dw FMg vyKo[ pwTk nUM koeI smJ nhIN AwauNdI ik lyKk ny pMkqIAW ikauN kwimAW ivc rKIAW hn ? ikQoN qk rKIAW hn ? ikQoN kwmy SurU kIqy hn ? ikQy bMd kIqy hn ?) ikauNik 1900 eI. qoN pihlW ilKy swihq dI pux-Cwx ies sMbMDI mq-Byd swhmxy ilAwauNdI sI Aqy vK-vK jiQAW ivc keI qrHW dI mrXwdw pRvwihq sI[ ies qrHW 1920vyN dy AwrMB ivc isK AwgUAW swhmxy smwDwn leI ieh iek bhuq vfI pMQk smisAw sI[ aus smyN aunHW dsvyN pwqSwh dy isKW pRqI AMiqm AwdyS dw Anusrx kIqw, ijs nUM ivdvwnW Aqy isK pMQ ny svIkwr kIqw ik AkqUbr 1708 eI. qoN gurU gRMQ swihb, aunHW dy AiDAwqmk gurU hn Aqy pMj ^wlsy swrIirk gurU[ isK pMQ swhmxy jo vI koeI smisAw hovygI, aus dw smwDwn gurU gRMQ swihb dI bwxI jW Sbd dy AwDwr qy pMQ dI Awm sihmqI nwl kIqw jwvygw[ isKW vwsqy kyvl gurU gRMQ swihb dI bwxI hI gurU hovygI Aqy iksy ivcwr, sMklp, suJwA Aqy iliKq nUM svIkwr krn vwsqy kyvl ieho AwDwrBUq inXm hovygw[ iesy sMklp dy AwDwr qy gurU pMQ ny dsvyN pwqSwh dIAW bwxIAW nUM pMQ pRvwixq isK rihq mrXwdw ivc sQwn dy idqw[ ies leI jwp swihb, 10 sveIey Aqy „dust doK qy lyhu bcweI‟ qk kibE bynqI cOpeI ikMqU-mukq Aqy AMiqm rcnwvW hn, jo pMQ ny pRvwx kIqIAW hn[ kI fw. mwn ds skdy hn ik jy kyvl SRI gurU gRMQ swihb dI bwxI hI isK pMQ ivc pRvwixq hY, qW AimRq dIAW pMj bwxIAW ivc iqMn SRI dsm gRMQ dIAW ikvyN Swiml ho geIAW ?

myrw mMnxw hY ik AimRq dI AwV ivc fw. mwn dy aucwry auprokq bcn kOm leI hlwhl zihr hn, ikauNik aunHW dw ieh JUT AwDwirq ibAwn bhuq cqurweI nwl isKW nUM Tgx dI swizS dw ihsw hY[ jy AimRq dIAW bwxIAW hI pMQ pRvwixq hn, qW jpu jI Aqy AwnMd swihb nUM Cf ky gurU gRMQ swihb dI bwkI bwxI dw kI bxygw ? clo inqnym ivc rihrws, soihlw, Awsw kI vwr Aqy AwrqI vI lY leIey, qW bwkI Awid gRMQ dw kI bxygw ? jy kyvl rihq mrXwdw ivc cricq bwxIAW hI pMQ pRvwixq hn, qW gurU gRMQ swihb dw bhuqw Bwg pMQ dI pRvwxgI qoN ibnw isD ho jwvygw[ AsIN aupr pRmwxW sihq ilK Awey hW ik pMQ pRvwixq „isK rihq mrXwdw‟ ivc dsvyN pwqSwh dI bwxI qy ivSvws krnw lwzmI disAw hY, pr fw. mwn SRI dsm gRMQ nUM nkwrn vwsqy hr sMBv XukqI isrjdy hn, BwvyN auh ikqnI Asiq, inrwDwr Aqy pMQ-DRohI hovy[ aunHW dI iliKq qoN bhuq spSt hY ik auh AMqrmn qoN smJdy hn ik smucw SRI dsm gRMQ gurU-ikRq hY, pr auh Axjwxy kwrnW kr ky AwpxI hTDrimqw leI Asiq ilKx vwsqy Swied mzbUr hn[ 17. fw. mwn pwTkW nUM pQ-BRSt krn vwsqy vwr-vwr pRmwxW sihq ilKdy hn ik gurU gRMQ swihb dy brwbr hor koeI gRMQ nhIN[ ies mudy qy myrw aunHW nwl rqw Br vI m`qByd nhIN[ nw myrI aunHW nwl ies mudy auqy bihs ho rhI hY[ myrw aunHW dw ivvwd hyT iliKAW muidAW auqy hY-

1. SRI dsm gRMQ dI bwxI gurU-ikRq hY jW nhIN ? 2. SRI dsm gRMQ dI bwxI gurmiq dy Anuswr hY jW ault[ 3. SRI dsm gRMQ AMZryzW ny ilKvwieAw hY jW nhIN ?

fw. mwn nUM bynqI hY ik auh isKW dw Bwvnwqmk SoSx krn vwsqy vwr-vwr Awid gRMQ dI guruqw dw mslw nw auCwlx[ SRI hzUr gurU goibMd isMG jI mhwrwj ny ies sMbMDI AMiqm PYslw kr idqw hY Aqy ^wlsw pMQ ny srb kwl leI ieh PYslw mMnx dw gurU jI nwl pRx kIqw hoieAw hY[ isKW dw gurU kyvl SRI gurU gRMQ swihb hY[ pr ieh AwdyS krn smyN dsm gurU jI ny kdy ieh &rmwn nhIN jwrI kIqw ik hor swry gRMQ kUV-kuPr jwx ky isKW nUM swV-PUk dyxy cwhIdy hn[ 18. fw. mwn ilKdy hn “Harbhajan writes (hrBjn ilKdw hY) dsvyN pwdSwh dy gRMQ ivc bhuq kuJ bRwhmxW dy SwsqRW Aqy kurwn qoN ilAw igAw hY (s&w 120)[.... pr gurU goibMd isMG ny ihMdUAW dI pUjw nUM pUrI qrHW nkwr idqw (s&w 121)[ gurU goibMd isMG ny Awpxy isKW nUM ijnHW nukiqAW auqy ihMdUAW nwloN vK kIqw, auh sn- jwqIvwd dw ^wqmw, sB leI Drm dy drvwzy KolH dyxw Aqy Ssqr Dwrn krn nUM hr ivAkqI dw Dwrimk &rz bxw dyxw, jdoN ik ihMdUAW ivc Ssqr Dwrn krnw kyvl KqrI dw AiDkwr sI (s&w 121)... dsm gRMQ kyvl imiQhwisk khwxIAW dw sMgRih nhIN, blik gurU dy XuDW Aqy bhwdr isKW dI bIrqw nwl vI BrpUr hY.. Courage is

thoughout this work, placed above every other virtue. (P. 121...Thus, at once founding the sect of Siks, he struck the whole world with awe : overturning temples and sacred places, tombs and mosques, he levelled them all with the plain : rejecting the Vedas, the six Sastras and the Koran, he abolished the cry of Namaz and slew the Sultans ; reducing the Mirs and Pirs to silence...... the

19

Brahmins, the Pandits, and the Jotishis had acquired a relish for worldly things ; they worshiped stones and forgot Supreme. Thus, the Muhammedan and Hindu, remained involved in delusion and ignorance, when the third sect of the Khalsa originated in purity (123-24) mYlkm dy ieh Awpxy Sbd fw. mwn dIAW XukqIAW duAwrw pRcwry Asiq nUM ngn krn vwsqy kw&I hn Aqy jy iksy Awqmw rwm inrmly ny aus nUM ieh cIzW pVHweIAW hn, qW aus dI piv`qr isKI nUM pRxwm hY[” fw. mwn ikvyN pwTkW nwl pYr-pYr ‟qy DoKw krdy hn, aus dy drSn ieqnI ku g`l qoN hI ho jWdy hn ik ijnHW SbdW Agy Harbhajan writes (hrBjn ilKdw hY) AMikq kr ky Agy myrI iliKq hox dw Brm pYdw krn leI bhuq hI inmn-sqr dI jwAlswzI kIqI hY, vwsqv ivc aunHW SbdW AgoN myrw iliKAw ieh pd “mYlkm dI rcnw ivcoN kuJ AMS ieM\ hn-” htw idqw igAw hY[ SRI dsm gRMQ ivruD pRcwr krn leI ieqny vfy &rzIvwVy krn dw audyS kyvl fw. mwn hI jwxdy hn[

Yr auh mYlkm dIAW aukq tUkW bwry ilKidAW kihMdy hn- Can Harbhajan Singh give any evidence

that from 1699 when Khalsa was created and till his death in 1708, Guru Gobind Singh Ji after founding the sect of Sikhs struck the whole world with awe : overturning the templesof the Hindus and sacred places, tombs and mosques of the Muslims? Can he name any Hindu temple or Mosque destroyed by Guru Gobind Singh Ji between 1699-1708 ? (swrWS- kI hrBjn isMG koeI sbUq pyS kr skdw hY ik 1699 qoN 1708 eI. qk SRI gurU goibMd isMG jI ny koeI ihMdU mMidr jW msijd nSt kIqI sI)[ myrw auqr ieh hY ik aukq pMkqIAW myrIAW nhIN, mYlkm dIAW ilKIAW hoeIAW hn[ dUjI gl ieh hY ik iemwrq qoVn nwl nw mMidr tutdw hY, nw hI msijd[ ieh qdoN tutdy hn, jdoN „SRI Akwl ausqiq‟ vrgIAW bwxIAW ienHW sQwnW nwl sMbMiDq Drm-AwDwirq rUVIvwdI mwnqwvW nUM lIr-lIr kr dyNdIAW hn[ mYlkm dy SbdW dw ieho Bwv sI, jo fw. mwn nUM ies leI smJ nhIN AwieAw ikauNik aunHW dI ividAw dw ieh Kyqr nhIN hY[ Drm Aqy swihq aunHW dw Kyqr iblkul nhIN, ies Atl scweI nUM isD krn vwsqy mYN ieQy iek hor pRmwx pwTkW swhmxy rKx dI KulH cwhWgw[ mYlkm dIAW jo tUkW mYN pMnw nMbr (123-124) qoN leIAW dsIAW hn, aus nUM cYlyNj kridAW fw. mwn ilKdy hn “Note below from the source what reference Harbhajan is giving above is on page 190,192

and not on page (123-124) as quoted by him. In his passion about promoting Dasam Granth as total Bani by Guru Gobind Singh he gets confused wants to mislead the readers by quoting wrong page #,s why?. Will like Dr.Jodh Singh and Dr. Pannu to help him and comment on the issue.” (ArQwq {pwTkW nUM fw. mwn dI ivdvqw BrI bynqI hY} hyTW idqy somy qoN not kro[ jo rYPrYNs hrBjn ny aupr idqy hn, auh Asl ivc {mYlkm dI pusqk dy} pMnw 190, 192 auqy hn Aqy ijvyN hrBjn isMG ny aupr drswieAw hY, pMnw 123-124

auqy nhIN hn[ Asl ivc dsm gRMQ dI swrI bwxI nUM gurU goibMNd isMG jI ikRq pRcwrn dy joS ivc auh (hrBjn isMG) bOKlw igAw hY Aqy Zlq pMnw nMbr dy ky pwTkW nUM gumrwh kr irhw hY, Awi^r ikauN ? kI fw. joD isMG Aqy fw. pnUM vrgy (smrQk) aus dI mdd krngy, qW ik auh ies mudy auqy auqr dy sky[”) mYnUM bhuq uSI hY ik fw. mwn ny AwpxI ivdvqw pRmwixq krn Aqy myrI bOKlwht Aqy bdnIqI vwsqy mYlkm dI pusqk dy sMbMiDq pMinAW dI Poto kwpI vI pRsquq kIqI hY-

20

mYnUM mwn swihb dy ienHW pqirAW dI pRmwixkqw auqy koeI sMdyh nhIN[ ieh inSicq qOr qy mYlkm dI pusqk dy auho pMny hn, ijnHW dI iliKq mYN pMnw 123-124 auqy dsI sI[ pr mYN mwn swihb nUM bynqI krWgw ik ieh AijhI glqI nhIN, ijs leI jvwb dyx vwsqy mYnUM fw. joD isMG Aqy fw. pnUM dI mdd dI zrUrq hovy[ mYN Drm dy Kyqr ivc quhwfI igAwn-hIxqw dw jvwb ieklw hI dyNdw rhWgw[ hW mYN mYfIkl swieMs nwl sMbMiDq quhwfI ividAw dw snmwn kridAW ibnw ihck kbUl krdw hW ik quhwfy Kyqr ivc mYN iblkul bysmJ Aqy igAwnhIx hW[ pr myry Kyqr ivc quhwfI siQqI auho hY, jo quhwfy Kyqr ivc myrI[ quhwnUM pVHweI-ilKweI dy Kyqr dI ieqnI vI soJI nhIN ik iek pusqk dIAW iek qoN vD AYfISnW ho skdIAW hn Aqy ienHW dy pMnw nMbr vI vK ho skdy hn[ Asl ivc dsm gRMQ dy ivroD ny quhwfw mwnisk sMquln iblkul gVbV kr idqw hY[ mYN nw bOKlwieAw hW, nw pwTkW nUM gumrwh kr irhw hW[ mYnUM jvwb dyx vwsqy Awpxy ivdvq mddgwr lBx dI quhwnUM zrUrq hY, mYnUM nhIN[ quhwnUM auqr dyx vwsqy mYN ieklw kw&I hW[ mYN ibnw fw. joD isMG Aqy fw. pnUM dI mdd ley Awpxy idqy pMinAW 122, 123 Aqy 124 dy pivqr bcn pwTkW dy drSnW vwsqy hyTW pRsquq kr irhw hW-

21

22

19. mYN Awpxy pihly jvwb ivc iliKAw sI ik BweI rqn isMG BMgU dy pMQ pRkwS Anuswr vfy GlUGwry ivc do bIVW guMm ho geIAW sn[ iek sRI dsm gRMQ dI auh bIV jo dmdmIey isKW dI syvw-sMBwl ivc sI Aqy dUjI Awid gRMQ dI bIV, ijs dI syvw AimRqsrI isKW kol sI[ fw. mwn ny Awpxy pUjX ivdvwn igAwnI igAwn isMG dy ies hvwly dw vI aulMGx kr ky, myry ivcwr nUM nkwrx dw Xqn kIqw hY-

Asl dsm gur vwlw gRMQ[ rihq ibRD dl mY mD pMQ[

23

GlUGwrw jb vf BXo[ gRMQ durwnI so lIau[ fw. blvMq isMG iFloN Aqy fw. jIq isMG sIql dy hvwly nwl fw. mwn ny ieh klipq kIqw hY ik BweI

rqn isMG BMgU duAwrw vrixq „AimRqsrI bIV‟ Asl ivc auh bIV sI, jo SRI gurU Arjn dyv jI ny 1604 eI. ivc ilKvweI sI Aqy „dmdmI bIV‟ SRI gurU goibMd isMG jI duAwrw dmdmw swihb ivKy ilKvweI bIV sI[ ijvyN fw. mwn ny myry imqrW fw. joD isMG Aqy fw. hrpwl isMG „pnUM‟ nUM vwr-vwr bynqI kIqI hY, iqvyN mYN fw. blvMq isMG iFloN nUM (fw. sIql qW Zuzr cuky hn) bynqI krWgw ik auh fw. mwn nUM smJwaux ik pMjvyN gurU jI vwlI bIV dw nwm kdy „AimRqsrI bIV‟ nhIN irhw, ies dw nwm lMby smyN qoN „krqwrpurI bIV‟ pRcilq hY[ iPr ieh bIV SRI gurU qyZ bhwdr jI dy guruqw-kwl qoN pihlW DIrml dy pirvwr kol clI geI sI, Aj vI aunHW pws hY, pMQ kol ikvyN phuMc geI ? SRI gurU qyZ bhwdr jI duAwrw DIrml nUM vwips dyx mgroN nw ieh bIV prq ky kdy isKW kol AweI sI, nw ieh vfyGlUGwry ivc kdy gvwcI sI[ fw. mwn dy auh sQwipq ivdvwn ijnHW ny „dmdmIey‟ Aqy „AimRqsrIey‟ nUM do gRMQ mMinAw hY, Swied iliKAw pVHn dy smrQ nhIN hn[ pwTk Awp rqn isMG „BMgU‟ dy ieh Sbd iDAwn nwl pVH lYx qW BulyKw dUr ho jwvygw-

zor pwie isMG bhIr inkwrI[ GyrXo bhIr bhu quMmx BwrI[ iqn mYN gRMQ qurq Qy doie[ iek AMimRqsrIey dmdmIey joie[

Gyr lXo iqn AgXoN Awie[ judY judY qy dey krwie[ Dr gRMQ qihN lVy mJYl[ rKq huqy Qy Ssqr gYl[

GVI ku lVy iPr lIny mwr[ iPr dmdIAnu pr DrI qlvwr[ pwau GVI qihN qyaU lVy[ ibn hQIAwr huq kXw kry[ (pd 111-12)

ienHW pMkqIAW ivc jy „AimRqsrIey‟ Aqy „dmdmIey‟ Sbd gRMQW vwsqy huMdy, qW ieh bhu-vcn ivc nhIN sI hoxy, ienHW dw aucwrx „AimRqsrIAw‟ Aqy „dmdmIAw‟ hoxw sI, ikauNik ieh iek-iek gRMQ sI, do gMRQ-smUh nhIN sn[ AimRqsrIAW nUM mJYl ilK ky vI ieh spSt kr idqw hY ik vwsqv ivc „AimRqsrIey‟ isKW dI auh tukVI sI, jo iek gRMQ dI syvw-sMBwl vwsqy sI[ hux Agy „dmdmIAnu‟ Sbd Aw igAw hY, jo iPr bhu-vcn ivc hY[ „dmdmIAnu pr DrI qlvwr‟ dw isDw mqlb hY ik duSmx &Oj ny mJYl isKW nUM mwr ky iPr „dmdmIey isKW‟ nUM mOq dy Gwt auqwirAw[ so Zlq ibAwnI mYN nhIN kr irhw[ Asl ivc mwn swihb Aqy aunHW dy Awpxy ivSvwsI ividq ispwh-slwhkwr gRMQW dI iliKq nUM smJx dI Xogqw qoN vMicq hn, jW jwx-buJ ky vl-Cl duAwrw pwTk nUM BRimq kr rhy hn[ 20. fw. mwn vwr-vwr ieh kih rhy hn ik BweI mnI isMG dy nwm qy pRcilq auh bIV jo idlI ivKy rwjw gulwb isMG dy pirvwr kol hY Aqy ijs ivc dohW gRMQW dI bwxI hY, auh bIV mnI isMG duAwrw iqAwr kIqI nhIN ho skdI, ikauNik aus ivc bMno bIV vwlIAW vwDU bwxIAW mOjUd hn[ ies sMbMDI fw. mwn ny Awpxy-Awp nUM sQwipq ividq puru^ pRmwixq krn vwsqy bMno bIV dIAW vwDU bwxIAW dI sUcI vI idqI hY, ijs Anuswr bMno bIV ivc mIrw bweI dw Sbd mnu hmwrw bWiDE mweI, rx JuMJnVw gwau sKI hir eyku iDAwvhu (dw pUrw pwT), swrMg ivc sUrdws dy Sbd „hir ky sMg bsy hir lok‟ dw pUrw pwT, rqnmwlw, hkIkiq rwh mukwm rwjy isvnwB kI Swiml kIqIAW geIAW sn[ fw. mwn dy ilKy hr vwk dIAW aUxqweIAW swnUM aus dI pVqwl leI bybs kr dyNdIAW hn[ aunHW iliKAw hY ik bMno vwlI bIV ivc „rx JuMJnVw gwau sKI hir eyku iDAwvhu‟ dw pUrw pwT idqw igAw hY, jdoN ik hkIkq ivc pUrw nhIN, vwDU pwT idqw igAw hY[ bMno bIV ivc swrMg rwg AMdr sUrdws dy Sbd „hir ky sMg bsy hir lok‟ dw pUrw pwT nhIN idqw igAw, sgoN SRI gurU Arjn dyv jI dy ies Sbd dw pUrw pwT hI pRmwixk hY[ bMno-bIV ivc sUrdws dy Sbd „Cwif mn hir ibmuKn ko sMgu‟ dw pUrw pwT imldw hY[ rwjy iSvnwB dw nwm „rwh mukwm kI swKI‟ nwl nhIN, blik krqwrpurI bIV ivc vI qqkry AMdr rwgmwlw dy isrlyK ivc ieM\ AMikq hY- rwgmwlw qQw isMGl dIp kI rwjy isvnwB kI ibiD[ fw. mwn nUM swrIAW vwDU bwxIAW dw vI igAwn nhIN[ swrIAW bwxIAW ieh hn- rwg mwrU ivc mIrw bweI dw iek Sbd „mnu hmwro bWiDE gun‟, swrMg rwg ivc sUrdws dw pUrw Sbd „Cwif mn hir ibmuKn ko sMgu‟, ijqu dir lK muhMmdw (iqMn slok), bwie AwiqS (solW slok), rqn mwl, rwh mukwm kI swKI[ fw. mwn &zUl hI iksy dI AvWiCq Poto, qqkirAW dI AjweIN nkl, ibnw mqlb ikqwbW dy skYn kIqy vfy-Coty Aqy B`dI idK vwly pMinAW nUM augV-dugV iekTw kr ky ieh smJdy hn ik aunHW ny pRmwxW sihq Awpxw pirpk Akwdimk mq Atl prm-siq qoN vI ikqy aupr prlok ivc sQwipq kr idqw hY[ iesy nUM auh qknIk dI vrqoN kihMdy hn[ pr myry mq Anuswr nw ieh qknIk dI vrqoN hY, nw ieh Akwdimkqw hY[ Blw

24

iksy dI tweIp kIqI pusqk ivcoN vwDU bwxIAW dI skYn kIqI ilst nwl koeI ivdvwn bx jWdw hY[ jo ivdvwn isK swihq nUM pVHdy, suxdy hn, aunHW nUM pqw hY ik „guru iblws pwqSwhI CyvIN‟ dy krqw ny vwDU bwxIAW dI bhuq ivvsiQq crcw kIqI hY[ mwn swihb dy pRmwx vI ADUry hn, igAwn vI ApUrn, ikauNik Asdvwd igAwn dw AnuswrI nhIN huMdw, igAwn dw duSmx huMdw hY[ siqvwdI ho jwE, igAwn Awp quhwfy kdm cuMmygw[ JUT dI kwl^ igAwn-ivnwSk huMdI hY, igAwn-poSk nhIN huMdI[ fw. mwn kihMdy hn ik BweI mnI isMG jo SRI gurU goibMd isMG jI duAwrw sMpwidq bIV dw ilKwrI sI, Blw auh bMno-bIV dw pwT ikvyN sMkilq kr skdw hY ? myrw invydn hY ik dmdmw swihb dI DrqI nUM gurmiq Aqy gurubwxI dy cwnx nwl ijqnw bwbw dIp isMG ny SoiBq kIqw, auh lwimswl hY[ ShId hox dy nwl hI auh ieqnw mhwn ivdvwn hY ik aus nUM dmdmI tkswl Aj qk Awpxw sMsQwpk kih ky siqkwrdI hY[ auh SRI gurU goibMd isMG jI duAwrw sMpwidq Awid gRMQ dy ilKwrIAW ivc vI Swiml sI[ auh Awid gRMQ dIAW cwr bIVW dw ilKwrI sI[ auh SRI dsm gRMQ dI bIV dw vI suqMqr sMkln-krqw sI[ aus ny SRI gurU gRMQ swihb dy ArQW dI pirpwtI sQwipq kIqI, jo hux qk kwiem hY[ fw. mwn dy pUjX ivdvwn igAwnI igAwn isMG jI ilKdy hn ik vfy GlUGwry mgroN bwbw dIp isMG ny Awid gRMQ dI iek hor bIV iqAwr kIqI jo bMno-bIV dw auqwrw sI[ ies bIV dy aus ny cwr auqwry kIqy, ijnHW ivcoN iek hzUr swihb, dUjw ptnw swihb, qIjw AimRqsr Aqy cOQw dmdmw swihb sQwipq hoey[ auh ieh vI kihMdw hY ik aus duAwrw pusqk ilKx qk dmdmw swihb vwlI bIV auQy SoiBq sI, XQw-

dIp isMG SwhId jib iQrXo dmdmy jwie[ Awid gRMQ iqn AOr iek bMno bIV lhwie[…. iqs pr qY iPr cwr aun gRMQ ilKwey AOr[ iek hzUr swihb pTX@o duqIAw ptny gOr[ qIsr AMimRqsr QpX@o hir mMdr mY cwih[ pihly poQI Kulq QI pMj gRMiQ qhwihN[

cqRQ rwKXo dmdmy Aib lO jo qihN TOr[ ien gRMQn pr qY ilKy gey gRMQ bhu AOr[

pMQ pRkwS 68 ibsRwm, 65-69

kI fw. mwn ds skdy hn ik bwbw dIp isMG vrgy ivdvwn ny bMno-bIV dI nkl ikauN kIqI ? kwrn spSt sI, krqwrpurI bIV dy auqwirAW dI durlBqw[ BweI mnI isMG vyly vI ieho smisAw sI[ 21. mYN AwpxI pusqk „SRI dsm gRMQ : krqw sMbMDI ivvwd dI punr-smIiKAw‟ ivc iliKAw sI “swfy auh Brw ijnHW ny ivdySW ivc jw ky cMgI kmweI kr leI hY, swfI rwjnIqI ivc, swfy ividAk AdwirAW ivc, swfy Dwrimk pRbMD ivc d^l dy ky swnUM swfI ZrIbI Aqy AwpxI AmIrI dw vwr-vwr iehsws krvwauNdy hn[ auh kImqI lYp-twpW auqy inkMmy-inkMmy cwrt bxw ky, Awpxy pRwjYktrW, kYmirAW Aqy hor ivigAwink sMdW nwl bhuq cMgI qrHW susijq ho ky swfy ividAk AdwirAW ivc pRvyS krdy hn Aqy AwpxI bhuq sUKm buDI Aqy ivdySW ivc hoeI AsIm bOiDk pRgqI dw pircX dy ky swfI swDnhIxqw qoN aupjy inkMmypn nUM kosidAW AwpxI buDImwnqw dw pRBwv swfy auqy pwaux dw sbl Xqn krdy hn, Kyqr aunHW dw BwvyN bOiDk jW ividAk nw hI hovy[” ies sMbMDI fw. mwn ny iliKAw hY “Dr Harbhajan Singh should live in this real academic world rather than in the environs of so called

Sants/Mahants / Deravadi Tola( group). He should know that in the modern times use of comuptors, slides shows, video presentations has become an important component of communication in academics to present the evidence in an effective manner. As Harbhajan is in habit of concealing the evidence therefore he hates the tools which expose his weakness. For example note how he concealed the evidence provided by Giani Gian singh, Budha Dal, Jit Singh Sital, Kahan Singh Nabha ( Gurmat Martand and Mahan Kosh), and Malcolm.” (ArQwq fw. hrBjn isMG nUM sMqW/ mhMqW/ fyryvwdI toly dy vwqwvrx ivc rihx nwloN ies vwsqivk Akwdimk dunIAw ivc rihxw cwhIdw hY[ aus nUM pqw hoxw cwhIdw hY ik Aj dy AwDuink vkq ivc kMipaUtrW dI vrqoN, slweIfW Aqy vIfIE dIAW prdrSnIAW Akwdimkqw ivc qQW nUM pRBwvkwrI FMg nwl pyS kr ky AwpxI gl kihx leI bhuq mhqvpUrn swDn bx geIAW hn[ ikauNik hrBjn nUM qQ iCpwaux dI Awdq hY, ies leI auh ienHW XMqrW nUM n&rq krdw hY, jo aus dIAW kmzorIAW nUM zwihr kr dyNdy hn[ audwhrx leI vyKo aus ny ikvyN igAwnI igAwn isMG, buFw dl, jIq isMG sIql, kwnH isMG nwBw (gurmq mwrqMf Aqy mhwn koS), Aqy mYlkm vloN pRsquq kIqy qQW nUM iCpwieAw hY[)

25

cMgw Akwdimk jIvn jIx vwsqy idqy bhumuly suJwvW vwsqy fw. mwn dw bhuq DMnvwd[ Asl ivc myrI pusqk dIAW itpxIAW nw qW ivdySW ivc vsdy ikrqI isKW pRqI hn, nw hI qknIk dy ivroD ivc[ ieh aunHW ivAkqIAW pRqI hn, jo XMqRW dy prdrSn duAwrw Awpxy fwlrW dI cmk dw pRBwv Bwrq ivc rihMdy Awpxy BweIAW dy mn-msqk auqy pw ky hr Kyqr ivc swfy rwhnumw bxn dI hoV ivc lgy hoey hn[ fw. mwn qW kuJ bOiDk ZrIbI ivc qVpdy swfy BweIAW nUM AmrIkI fwlr dI kImq duAwrw pRBwivq kr ky SRI dsm gRMQ ivruD aUl-jlUl ilKx leI BrpUr qrIky nwl XqnSIl hn[ iesy nUM auh qn, mn Dn dI syvw kih ky swfy ivkwaU hox Aqy Awpxy vfw ^rIddwr hox dw AiBmwn vI pRgt krdy hn[ ijhVw pulMdw fw. mwn vwr-vwr ieMtrnYt rwhIN lokW Agy sut rhy hn, aus ivc skYn kr ky lweIAW augV-dugV, AvWiCq, aUt-ptWg Poto-kwpIAW nUM vyK ky swnUM ienHW byjwn XMqRW dI hqk mihsUs huMdI hY[ ijQoN qk quhwfy qknIkI-psMd Aqy myry qknIk-ivroDI hox dw mslw hY, qW mYN Awp nUM bynqI kr dyvW ik qusIN keI iksm dIAW kImqI mSInW vrq ky vI Awpxy ies pulMdy nUM byFMgw rUp idqw hY, jdoN ik XUnIvristI vloN pRkwiSq myrIAW swrIAW pusqkW dI tweIipMg Aqy pUrI sYitMg myrI AwpxI hY[ aunHW dI UbsUrqI Aqy quhwfy ies AivvsiQq fwkUmYNt dI bdsUrqI hI ieh isD krn leI kw&I hY ik qknIk dw ibhqr iesqymwl kOx krdw hY ? 22. mwn swihb SRI dsm gRMQ bwry ikqnw ku jwxdy hn ? ieh gl aunHW dy ies kQn qoN spSt hY “Please note

that Bachitar Natak is only one composition of 471 Chhands, but about other compositions and over 17,000 chhands in Dasam Granth ?” (ArQwq pwTk not krn ik vrqmwn pRkwiSq SRI dsm gRMQ dy 17000 qoN vDIk kul CMdW ivcoN bicqR nwtk kyvl 471 CMdW dI iek rcnw hY)[ fw. mwn dI jwxkwrI Anuswr SRI dsm gRMQ ivc kyvl SRI gurU jI dI Awqm-kQw hI ibicqR nwtk nwm dI rcnw hY[ auh ieh nhIN jwxdy ik swrI Avqwr lIlw hI ibicqR nwtk hY[ pRmwx leI auh ikRSnwvqwr dI Awi^rI tUk “ieiq sRI dsm skMD purwxy, ibicqR nwtk gRMQy ikRSnwvqwry DXwie iekIsvoN smwpqmsqu suBmsqu Aqy rudR-pwrsnwQ dI AMqlI itpxI “ieiq sRI ibicqR nwtk gRMQy pwrs mCMdR sMbwdy inRp Aibbyk Awgmn nwm suBt brnnM nwm iDAwie smwpqmsqu suBmsqu” vyK skdy hn[ 23. SRI dsm gRMQ ivruD lihr dy sMcwlk fw. mwn hr aus ivAkqI dI rcnw pVHn vwsqy pRyrdy hn, jo SRI dsm gRMQ dw ivroDI hovy[ Awpxy iesy eyjMfy dI pUrqI leI aunHW ny pwTkW dy snmuK “Opinion of Charanjit Singh on

Promotion of Sri Dasam Granth As Parallel Granth a Deep Rooted Plan from his article-Dasam Granth Sankhep parchol” riKAw hY[ aunHW dI mwnqw hY ik ies pRbuD ivAkqI dy ivdvqw Bry AimRq bcn bhuq mhwn hn, jo ivdvwnW leI igAwn-vrDk Aqy pRyrnw-mUl isD ho skdy hn[ fw. mwn dy pRBwvSwlI SbdW qoN isK-miq lY ky jdoN mYN kiQq ivdvwn dI lyKxI srsrI nzry vyKI qW SRI dsm gRMQ dy hor ivroDIAW vWg ieh BweI jI vI pMjvIN Pyl lokW vwlI pMjwbI jwxn vwly igAwnkWfIey hI isD hoey[ BweI jI iek quk ivc grMQ AglI ivc gRMQ ilKdw hY[ fw. mwn dw ieh buDI-dyv bMnH nUM b`nH, igAwqw nUM igXwqw, mMnx nUM mxn, Xojnw nUM XojnW, AnsrW nUM AMSW, rKidAW nUM riKidAW, K`l nUM KL, Anuswr nUM Anusswr, inrsMdyh nUM inRsMdyh, gurDwmW nUM gruDwmW, purwxW nUM purwxw, igRhsQI nUM gRisqI, pujwrIAW nUM pujrIAW, pwKXwn nUM pKXwn, mMnx nUM mMxn, dUsry nUM dusry ilKdw hY[ mYnUM Aijhy lokW auqy koeI qrs nhIN AwauNdw, blik auh ivcwry bdnsIb kwZz qrs dy pwqr lgdy hn, ijnHW auqy ieh AigAwnmeI kwlIAW JrItW iKc ky aunHW dI pivqrqw nUM klMikq krxo nhIN htdy[ ies isAwxy Aqy pwrKU ivdvwn dI buDImwnqw dI prK vwsqy mYYN ies dI ieko pMkqI pRsquq krnI kw&I smJdw hW[ ieh buDI-dyv ilKdw hY “bicqR nwtk, dsm gRMQ, sRI dsm gRMQ swihb, Awid qoN A`j ieh kuJ is`K Drm DrohI Aqy ivroDI AMSW vloN „sRI gurU dsm gRMQ swihb jI‟ vjoN siqkwirAw jWdw hY[” pwTk vyKx ik Aijhy lok SRI dsm gRMQ dIAW aunHW ikRqIAW bwry ilKdy hn, ijnHW nUM jy koeI gurU jI dIAW nw vI mMny, inrsMdyh iksy bhuq hI auqm swihqkwr dIAW mMnxo qW ienkwrI nhIN hoieAw jw skdw[ Aijhy ivdvwnW duAwrw AnuBUq igAwn fw. mwn nUM mubwrk[ mYnUM AijhIAW AikRqIAW bwry kuJ ilKxw-bolxw vI Apmwnjnk lgdw hY[ 24. fw. mwn nUM ies gl auqy ieqrwz hY ik mYN Aqy fw. joD isMG aunHW nUM hfIAW dw fwktr mMndy hW[ auh ilKdy hn “I have noticed that while discussing the history and authenticity of Dasam Granth, Dr. Jodh

Singh and Dr.Harbhajan Singh go out of their way to point out my academic and professional background in medical sciences “s. jsbIr isMG „mwn‟ jo ik pySy vjoN hfIAW dy fwktr hn” For readers’

information I may share that I am a M.B. B.S. from Punjab University, and Master of Surgery from P.G.I. Chandigarh, 5 year Orthopedic Surgery training in USA affiliated with Columbia University, NY, Diplomat American Board of Orthopedic Surgery, Fellow American Academy of Orthopedic

26

Surgeons, Fellow International College of Surgeons, Fellow American College of International 73 Physicians and D.Lit. [Honoris Causa] Punjabi University, Patiala,India 2001. Dr. Jodh Singh and Harbhajan Singh want to imply that I am not qualified to indulge in discussions about Dasam Granth.” (ArQwq mYN vyiKAw hY ik jdoN dsm gRMQ dI pRmwixkqw bwry crcw kIqI jWdI hY, qW fw. joD isMG Aqy fw. hrBjn isMG ivSy qoN Btk ky myrI Akwdimk Aqy ikrq sMbMDI ipRST-BUmI mYfIkl swieMisz ivc ds ky ikMqU krdy hn[ ….. pwTkW dI jwxkwrI vwsqy ds dyvW ik mYN pMjwb XUnIvristI qoN AYm. bI. bI. AYs, pI. jI. AweI. cMfIgVH qoN mwstr AwP srjrI, AmrIkw ivc kolMbIAw qoN 5 swlw hfIAW dI srjrI dI tRyinMg-pRwpq, AmrIkw dy hfIAW dI srjrI dy borf dw ifplomYt, AmrIkw dy hfIAW dy srjnW dI AkYfmI dw PYlo, srjnW dy AMqr-rwStrI kwilj dw PYlo, AmrIkw dy AMqr-rwStrI 73 iPjISns dy kwilj dw PYlo Aqy pMjwbI XUnIvristI qoN fI. ilt. hW[ (qW vI) fw. joD isMG Aqy hrBjn isMG cwhuMdy hn ik mYN „dsm gR MQ‟ sMbMDI crcw ivc ihsw nw lvW[) pwTk Awp hI XogqwvW vyK ky smJ lYx ik AsW kI Zlq ikhw hY[ fw. mwn dIAW auprokq XogqwvW vyK ky hI ieh kihxw pYNdw hY ik auh hfIAW dy AMqr-rwStrI pRisDI pRwpq fwktr hn, ijnHW dIAW Awpxy Kyqr ivc pRwpqIAW pMQ leI gOrvmeI hn[ jy auh swfy dyS ivc huMdy qW AsIN AwpxI jwx-pCwx vwilAW nUM zrUr slwh dyNdy ik hfIAW dy ielwj vwsqy fw. mwn vrgy mwihr fwktr bhuq Gt hn Aqy aunHW nUM Cf ky iksy hor kol hfIAW dy ielwj leI jwx ivc vfw ^qrw ho skdw hY[ mYN bhuq hI suihrd mn nwl isKW, gYr-isKW nUM bynqI krdw hW ik ijhVy lokW kol Dn dI Gwt nw hovy, auh zrUrq pYx qy AmrIkw jw ky aunHW dI ivSySgqw dw lwB zrUr pRwpq krn[ pr fw. mwn nUM bynqI hY ik aunHW dIAW swrIAW ifgrIAW mnu`K dIAW hfIAW isDIAW krn vwlIAW hn[ koeI vI ifgrI AijhI nhIN, jo Drm-gRMQW dy hf-BMnx vwlI hovy[ iPr auh SRI dsm gRMQ dy hf-BMnx leI ieqnw srmwieAw ikauN ^rc rhy hn ? aunHW dIAW auprokq ifgrIAW ivcoN iek vI AijhI nhIN, jo aunHW nUM Drm AiDAYn ivc pMjvIN pws vI isD krdI hovy[ so ieh zrUr smJxw cwhIdw hY ik AwpxI cwdr qoN bwhr pYr pswrnw iksy vwsqy vI Apmwn-jnk ho skdw hY[ 25. ijs „BgOqI‟ dyvI dw SRI dsm gRMQ ivc vrxn ivroDI pK dy mn ivc sihm pYdw krdw hY, aus nUM suihrdqw nwl pRvwx kridAW fw. mwn jI duAwrw pRvwixq prm igAwnvwn BweI kwnH isMG „nwBw‟ ilKdy hn-

nmo sRI BgOqI bFYlI srohI[ kry eyk qy dvY suBt hwQ sohI[ joaU mXwn qy bIr qo ko sV`kY[ plY kwl ky isMDU b`kY kV`kY[ DsYN Kyq mYN hwQ lY qoih sUry[ iBrY swmuhy isD swvMq sUry[

(hm ihMdU nhIN 1979, s&w 108) hwlwik scyq pwTk nUM pqw hY ik igAwnI igAwn isMG SRI dsm gRMQ nUM bhuq idRVHqw sihq gurU-ikRq mMndy sn, iPr vI fw. mwn igAwnI igAwn isMG jI dy bhuq pRSMsk hn, ikauNik aunHW dIAW kuJ glW nUM AwpxI mrzI nwl qoV-mroV ky Awpxy ihq leI vrqx vwsqy auh Awzwd hn[ auh qW jvwb dyx leI DrqI auqy Aw nhIN skdy[ pr Swied fw. mwn ny aunHW dy ieh mMgl nhIN pVHy hoxy-

iSv nMdn AwnMd kMd bpu, js cMd AmMd suCMd mhwnY[ nrnwr surwsur bMdq hYN, pur cOds mYN ijNh ko jg jwnY[ sB isD mnorQ ky krqw, hrqw inj dwsn ky ibGnwnY[ so gxrwj ibrwj irdY mm, kwj krY suB mMgl TwnY[3[

(pMQ pRkwS, ibsRwm pihlw) sis swrd pwrd kuMd minMd, AinMd builMd srUp Dry[ Buj dMf pRcMf su mMfq bIn, AKMf jsYN bRhmMf Bry[

irK mwnv dwnv dyv Adyv, iDAwie ijsY br bYn rry[ vuh swrsÍqI kumqI hr, dY sumqI rsnw pr bws kry[4[

(pMQ pRkwS, ibsRwm pihlw) ieh pVH ky fw. mwn zrUr hI igAwnI jI nUM ihMdUvwdI kih ky iqRskwrxgy, pr ivcwrvwn isK igAwnI jI dI isKI auqy sMdyh nhIN kr skdy[ Asl ivc ieh auh jugiq sI, ijs duAwrw swfy ivcwrk AnmqIAW ivc ivcr ky gurU nwnk dI ivcwrDwrw dw pRswr krdy sn[ auN\ gurU dIAW ds pwqSwhIAW dI mihmw krn ivc jy gxyS, srsvqI Awid nUM Swiml kr vI ilAw jwvy, qW koeI dyv-pUjw sQwipq nhIN ho jWdI, sgoN ienHW dyvW nUM gurU dy murIdW dI kqwr ivc KVoiqAW drswieAw jWdw hY[ iesy Bwv nUM swhmxy rK ky Aijhy mMgl ilKy jWdy sn Aqy iesy

27

Bwv nUM lY ky inrml, audwsI Awid ByK vyd-purwxW dw nwm siqkwr nwl lY ky ivsqwr gurmiq-igAwn dw krdy sn[ 26. fw. mwn Aqy dsm gRMQ dy ivroDI kihMdy hn ik jy SRI dsm gRMQ „^wlsw pMQ‟ dw gRMQ hY, qW ies ivc „^wlsy‟ dI rihq ikauN nhIN idqI geI ? myrw invydn hY ik ivroDI ivdvwnW dw isK pMQ dI smuicq ivvsQw dw qwqivk-igAwn ADUrw hY[ sMswr dy Dwrimk pMQW ivcoN kyvl ieko „^wlsw pMQ‟ hY, ijs nUM snwqnvwd dI rUVIvwidqw Aqy prMprwvwd dy AigAwn qoN mukq riKAw igAw hY[ jy isK rihq ieslwimk SrHw dy kurwn ivc ilKy jwx vWg gurU jI duAwrw iksy vI gRMQ ivc ilK idqI jWdI, qW vIhvIN sdI dw isMG-sBweI icMqn rihq mrXwdw dI punr-smIiKAw dy inSwny nUM kdy vI pRwpq nhIN sI kr skdw[ iPr gurduAwrw suDwr AMdoln mgroN ivvsiQq hoeI rihq mrXwdw smyN-AnukUl nhIN sI hoxI, snwqnvwdI hoxI sI[ myrw inScw hY ik kuJ ku buinAwdI AwDwrW nUM iDAwn ivc rK ky pMQ AwpxI rihxI dI vwr-vwr punr-smIiKAw kr skdw hY[ ies leI nw ieh SRI gurU gRMQ swihb ivc AMikq hY, nw hI SRI dsm gRMQ swihb ivc[ pr quhwfw ieh qrk SRI gurU gRMQ swihb dI guruqw leI cYlyNj ho skdw hY, ikauNik klH nUM koeI ieh khygw, ijs gRMQ ivc iksy kOm dI rihq mrXwdw hI nhIN, aus nUM aus kOm dw gurU ikvyN ikhw jwvy ? so isDWq dI TIk sUJ hI lwBvMdI ho skdI hY, mn dw zor nhIN[ 27. pMifq rwDw ikRSn duAwrw SRI gRMQ dI dyvnwgrI ivc ilKI bIV sMbMDI sMdyhW dw auqr mYN pihlW hI dy cuikAw hW, pr fw. mwn iPr aukqIAW-XukqIAW nwl ies nUM AMZryzW dI swizS dw rMg dyx vwsqy ikRq-sMklp hn[ fw. mwn kihMdy hn ik a. ies ivc < nUM „EAm‟ ivc ikauN bdl idqw igAw ? A. isKW dI AMZryzW hQoN hwr dy do mhIny bwAd PrvrI 1847 ivc hI ieh bIV lwhOr drbwr qk ikvyN puj geI ?

fw. mwn Swied jwxdy nhIN ik „EAMkwr‟ vI purwqn sMsikRq gRMQW qoNN hI AwieAw hY[ audwrhx vwsqy mWfUkX Aqy pRSn aupinSdW dy mMqR hyTW idqy hn-

Amwq@r cqur@Q: Av@Xvhwr@X: pRp\@copSm: iSv: Adv@Yq eyvm@ ENkwr Awq@mw eyv sNivSiq Awq@mwnw Awq@mwnm@ X eyvm@ vyd X eyvm@ vyd[

(mWfUk@X aupinSd, mMqR 12) AQ h eynm@ SYb@X: sq@Xkwm: ppR@c@C[

s: X: h vY qq@ Bgvn@ mnuS@XySu pRwXxwn@qm@ ENkwrm@ AiBD@XwXIq[ kqmm@ vwb s: qyn lokm@ jXiq ieiq[

(pRSn aupinSd, pRSn 5, mMqR 1)

pRSn 5 dy dUjy mMqR ivc vI „ENkwr‟ AwieAw hY Aqy pMjvyN mMqR ivc ausy nUM „Em‟ iliKAw hY[ gurubwxI ivc EAM, EAMkwr Aqy eykMkwr iqMny Sbd Awey hn-

EAM swD siqgur nmskwrM ] bwvn AKrI mhlw 5, s&w 250

EAM gurmuiK kIE Akwrw ] bwvn AKrI mhlw 5, s&w 250

EAMkwr Awid mY jwnw ] bwvn AKrI, kbIr, s&w 340

EAMkwir bRhmw auqpiq ] EAMkwru kIAw ijin iciq ]

rwmklI, mhlw 1, dKxI EAMkwru, s&w 929 eykMkwru vsY min BwvY haumY grbu gvwiedw ]

mwrU (solhy), mhlw 1, s&w 1034 hir mylhu siqguru dieAw kir min vsY eykMkwru ]

kwnVw vwr, mhlw 4, s&w 1314 spSt hY ik gurubwxI ivc vI EAM, EAMkwr Aqy eykMkwr iqMny Sbd ieko Akwl-puruK vwsqy Awey hn[ SbdW nUM n&rq dw kwrn bxw ky jo lok prmySr nUM KMifq krnw cwhuMdy hn, r`b nUM tukiVAW ivc vMf ky suK dI AnuBUqI krdy hn, auh kuJ vI ho skdy hn, Dwrimk nhIN[ mwn swihb spSt krn ik kI auh gurubwxI dIAW auprokq pMkqIAW ivc Awey „EAm@ (EAM) nUM vI iksy b Rwhmx dI imlwvt mMndy hn ? vwsqv ivc sMsikRq jwxn vwly lok „EAm‟ Aqy „EAMkwr‟ ivc koeI &rk nhIN sI krdy, ies leI dyvnwgrI ivc jy iksy ny „EAMkwr‟ nUM

28

„EAm‟ duAwrw icMinHq kr idqw, qW ies nUM swizS imQ lYxw TIk nhIN[ pMifq rwDw ikRSn ny SRI dsm gRMQ dyvnwgrI ivc ilK ky SRI gurU jI dI bwxI nUM ihMdI BwSI lokW qk phuMcwaux dw jo pRXqn kIqw, aus nUM AMZryzW dI swizS kihxw kdy vI auicq nhIN ikhw jw skdw[ iPr jy AMZryzW ny imlwvt isK Drm ivc krnI sI, qW SRI dsm gRMQ nUM dyvnwgrI ivc ilKvw ky ihMdUAW ivc pRcwrn dw kI lwB ho skdw sI ? hW pMifq rwDw ikSn dy ies pRXqn dw iek ivSyS mnorQ sI[ auh dyvnwgrI jwxn vwly ihMdU BweIAW qk ies gRMQ dI bwxI phuMcw ky, aunHW nUM SRI gurU goibMd isMG jI dI ivdvqw dy drSn krvwauxw cwhuMdw sI[ ieh vI ivcwrn dI gl hY ik jy ieh gRMQ isK Drm ivc imlwvt krn dI mnsw nwl AMZryzW ny ilKvwieAw sI, qW aunHW ies nUM ieMpIrIAl AYgzIibSn vwsqy ivdyS ivc ikauN Byj idqw ? ies dw pRcwr-pRswr krn vwsqy ies dy DVw-DV auqwry qW krny sI pMjwb ivc, dy idqw ies nUM dyS-inkwlw[ jy ieh DoKw Aqy jwAlswzI sI, qW isKW nwl nhIN, AMZryzW dI AMZryzW nwl jwAlswzI sI[ ieMpIrAl AYgzIibSn dy AwXojkW nwl DoKw sI ik Awqmw rwm inrmly dy gRR MQ nUM dsm gurudyv dw gRMQ ds ky Xorp ivc pRdriSq kIqw igAw[ DoKw qW kIqw aunHW Awpxy hmvqnW Aqy sihDrmIAW nwl[ isK qW aus vsqU qoN vMicq ho gey[ inSicq hI JUT dI hr qMd JUT ijqnI hI kcI huMdI hY[ fw. mwn ilKdy hn ik ies bIV dy pqry bhuq sjwey gey hn, ies leI ies nUM iqAwr krn ivc kuJ smW ligAw hovygw[ jy aunHW dw kQn hI mMn leIey qW bhuq spSt hY ik ieh bIV isK rwj dI smwpqI dy do mhIinAW ivc AMZryzW ny nhIN ilKvw leI hovygI, blik ies nUM ilKx ivc kw&I smW ligAw hovygw Aqy ieh kwrj isK rwj dy jwx qy hI AMZryzW duAwrw AwrMB nhIN hoieAw hovygw, sgoN bhuq inSTw Aqy SuD Bwvnw nwl ilKwrI ny kw&I smW pihlW AwrMB kr ky ies kwrj nUM sMpUrn kIqw hovygw[ auN\ vI gurmuKI qoN dyvnwgrI ivc aulQwaux vwsqy izAwdw smW cwhIdw sI[ 28. fw. mwn ny ijhVI ieh iQaUrI GVI hY ik Asl ivc AMZryzW ny dsm gRMQ „Awqmw rwm‟ inrmly dy sihXog nwl iqAwr krvwieAw sI, ieh ieqnI AwDwrhIx Aqy inrmUl hY ik ivroDI iDr dy m`q nUM shwrw dyx dI bjwey, aus dy Awpxy swry qrkW nUM imtI ivc imlw dyx vwlI hY[ swfy ies ivcwr dw kwrn bhuq puSt hY[ ieh srv-mwnX qQ hY ik iksy inrmly sMq dw nwm „Awqmw rwm‟ nhIN ho skdw[ ieh iblkul hI sMBv nhIN, ikauNik inrml pMQ Awpxw AwrMB SRI gurU goibMd isMG jI qoN mMndw hY[ ies leI inrmly sMq Awpxy nwm nwl kyvl „isMG‟ jW „hrI‟ pd hI vrqdy hn[ mwn swihb Aqy aunHW dy smrQkW nUM Swied hI pqw hovy ik „hrI‟ dw ArQ vI isMG hI hY Aqy „hrI‟ pd lgwaux qoN aunHW dw ivSyS Bwv sI[ auh SRI gurU goibMd isMG jI duAwrw isK nwvW nwl joVy pd dw iksy vI sUrq ivc iqAwg nhIN sI krdy, pr kdy-kdy ies pd dI AisDI vrqoN kr ky auh gurubwxI dy pRswr vwsqy AnmqIAW ivc suivDw sihq ivcrn nUM vI suinSicq kr lYNdy sn[ so myrI mwnqw hY ik fw. mwn duAwrw AigAwn ivc isrjI ieh iQaUrI svY-GwqI hY[ SRI gurU AMgd dyv jI dw ieh pd aunHW leI bhuq FukvW hY-

mMqRI hoie ATUihAw nwgI lgY jwie ] Awpx hQI AwpxY dy kUcw Awpy lwie ]

fw. mwn ny BweI gurdws dUjy nUM mYlkm duAwrw BweI gurdws Blw ilKx dw mudw iPr auTwieAw hY[ mYN ies sMbMDI Awpxy ivcwr pihlW hI ilK cukw hW[ hor ivsqwr dI ies kwrn zrUrq nhIN, ikauN ju fw. mwn ny koeI nvIN gl nhIN ilKI[ 29. fw. mwn ny myry igAwn ivc vwDw krn vwsqy mYnUM ieh „sbuiD-vwc‟ suxieAw hY ik 1781 eI. ivc cwrls ivlikn dy ibRqWq mgroN AMZryzW ny isK gRMQW nwl CyV-CwV SurU kIqI[ mYN Awpxy pRbuD imqr nUM pihlI bynqI krW ik auh AwpxI AigAwnqw kwrn „cwrls ivlikns‟ nUM vwr-vwr „cwrls ivlikn‟ ilK ky aus ivdvq-puruS dw nwm bdlx dw AXog kMm nw krn[ jy swnUM iksy dw TIk nwm hI nhIN pqw, qW aus nUM AsIN ikqnI gMBIrqw sihq piVHAw hovygw, ies sMbMDI kuJ kihx dI zrUrq nhIN[ sMsikRq BwSw Aqy ihMdU &lsPy dy gMBIr igAwqw cwrls ivlikns ny AwpxI ptnw swihb Xwqrw dw vyrvw ‘The Seeks (Sikhs) And Their College’ nwmI Awpxy sMiKipq aulyK ivc idqw hY[ auh 1781 eI. ivc ptnw swihb dy gurduAwrw SRI jnm sQwn ivKy AwieAw sI[ auh ilKdw hY “isKW ny mYnUM disAw ik gurU nwnk dI Drm pusqk qoN kuJ swl bwAd iek hor bhuq siqkwrXog pusqk pRgt hoeI[ ies dy krqw dw nwm mYN Bul igAw hW, pr isKW ny aus gRMQ ivcoN mYnUM pRBU-ausqiq dI iek pMkqI hUbhU pVH ky suxweI sI[ jdoN mYN (ies kwlj dy) hwl ivc pRvyS hI kIqw sI, qW AijhI pMkqI mYN ividAwrQIAW (rwgI isMGW) koloN suxI vI sI, jo auQy pVH rhy sn[ ies dI BwSw ihMdvI hox kr ky Aqy sMsikRq dI SbdwvlI imiSRq hox kwrn mYN ies (bwxI) nUM kw&I kuJ smJ skdw sI[” auh hor ilKdw hY- They told me I might have copies of both

their books, if I would be at the expence of transcribing them. (The Sikhs and their College at Patna

29

in 1781-Punjab Past and Present Vol. I, PartI-II, pages. 108-09) ivlikns ny kuJ vI Aijhw nhIN iliKAw, jo iksy vI qrHW ieqrwzXog hovy[ fw. mwn ivlikns nUM ies kwrn mMd-Bwvnw nwl vyKdw hY, ikauNik aus dI iliKq qoN SRI dsm gRMQ dI hoNd isD ho jWdI hY Aqy mwn swihb dw isrijAw JUT dw ieh iklHw Fih-FyrI ho jWdw hY, ik ATwrvIN sdI dy AMq qk SRI dsm gRMQ hoNd ivc nhIN AwieAw sI[ nw ivlikns ny kuJ gurU gRMQ swihb bwbq iliKAw hY, nw hI dsm gRMQ bwry[ kyvl ienHW dohW gRMQW pRqI pMQ dy Atut ivSvws dw izkr kIqw hY[ fw. gMfw isMG Anuswr ivlikns pihlw XorpIAn ivAkqI hY, ijs dIAW isK sMsQwvW pRqI kuJ itpxIAW ividq hn[ AsIN ieQy ieh kihxw cwhWgy ik ies qoN bwAd mYkwilP qk lgpg hr AMZryz ilKwrI ny BwvyN auh „A Tour to

Lahore (In 1808)‟ dw AigAwq ilKwrI hovy jW mYlkm, mYkgRyrg, kYptn m`ry, kinMGm Awid hox, sB ny SRI dsm gRMQ nUM gurU-ikRq svIkwr kIqw hY[ kYptn m`ry „ihstrI AwP d pMjwb‟ ivc ilKdw hY-

“Guru Govind propagated and enforced his tenets by preaching, by acts, and by writing. The ‘Dasama Padshah ka Granth’ or ‘Book of the Tenth King’,- Guru Govind being the tenth leader from Nanuck,- is his work, which is not limited to religious subjects, but includes narratives, written in a glowing and even hyperbolical style, of his battles composed with a view of infusing a spirit of valour and emulation into his followers. It is as much revered as the Adi-Granth. (page 102)..... The Dasama Padshah ka Granth, written by Guru Govind, is considered as holy as th Adi-Granth. The work, which is elegantly written in the Punjabi dialect, contains an account of the author’s mission “to establish virtue, exalt piety, and exterminate the wicked”. (page 119)... but their (Udasi’s) office consists chiefly in reading and expounding the writings of Nanuck and Govind Singh, as collected in the Adi Granth and Das Padshah ki Granth. (p.121)”

mYkwilP ilKdw hY-

“The Granth which passes under the name of Guru Gobind Singh, contains his Japji, The akal Ustat or praise of the Creator , the Vachitra Natak or Wonderful Drama, in which the Guru gives an account of his parnetage, his divine mission, and the battles in whichhe had been engaged,. Then come three abridged translations of the Devi Mahatamya, an episode in the Markandeya Puran . in praise of Durga, the goddess of war. Then follow the Gyan Prabodh, or awakening of knowledge ; accounts of twenty-four incarnations of Deity, selected because of their warlike character; the Hazare de Shabd ; quatrains called sawaiyas, which are religious Hymns in praise of God and reprobation of idolatory and hypocrisy ; the Shastra Nam Mala, a list of offensive and defensive weapons, used in the Guru’s time, with special reference to the attributes of the Creator ; the Tria Charitar, or tales illustrating the qualities, but principally the deceit of women ; the Zafarnama, containing the tenth Guru’s epstle to Aurangzeb ; and several metrical tales in the Persian language. This Granth was compiled by Bhai Mani Singh after the TenthGuru’s death.(The Sikh Religion p.lii Introduction). 29. fw. kulivMdr isMG „bwjvw‟ duAwrw sMpwidq „mihmw pRkwS vwrqk‟ dI fw. mwn BrpUr ausqiq krdy hn Aqy ies pusqk nUM iek BrosymMd ieiqhwisk pusqk mMn ky ies dI gvwhI nUM pRmwixk dsdy hn[ aunHW dI mwnqw hY ik ies pusqk ivc SRI dsm gRMQ dI sMpwdnw dw koeI aulyK nhIN, ies leI ieh SRI gurU jI duAwrw ricq nhIN ho skdw[ fw. mwn ilKdy hn-

“Dr. Kulwinder Singh Bajwa who has Edited “Mehma Parkash Vartak” published By Singh Brothers, Amritsar, 2003 echoes the opinion of Anil Chander Bannerji about Brahminisation of Sikhism in 18th century Literature as noted in his introduction. Mehma Parkash-Vartik (1741AD-Ganda Singh) 120 sakhis in this account mentions about Zafarnama composition only without

mention of any added Hikayats into it. There is also Mention of Quartet (SWAYYA) pWie ghy jb qy qumry qb qy koaU AWK qry nhIN AwnXo[ rwm rhIm purwn kurwn Anyk khYN miq eyk n mwnXo[ No mention of

any Avtar Lila Granth, Samund Sagar Granth Granth, Vidya Sagar Granth, Bachitar Natak Granth or Dasvin Patshahi Da Granth. (ArQwq isMG bRdrz AimRqsr duAwrw 2003 ivc pRkwiSq „mihmw pRkwS‟ (vwrqk) dw sMpwdk fw. kulivMdr isMG bwjvw vI ies pusqk dI BUimkw ivc Ainl cMdR bYnrjI dw ieh ivcwr aujwgr krdw hY ik 18vIN sdI dy isK swihq dw bRwhmxIkrx hoieAw hY[ 120 swKIAW dy gRMQ mihmw pRkwS vwrqk (1741 eI.-gMfw isMG) ivc kyvl z&rnwmy dw izkr hY, auh vI ihkwieqW dw izkr ikqy nhIN AwieAw[

30

ies ivc „pWie ghy jb qy qumry qb qy koaU AWK qry nhIN AwnXo[ rwm rhIm purwn kurwn Anyk khYN miq eyk n mwnXo[‟ sveIAw vI AMikq hY, pr Avqwr lIlw gRMQ, smuMd swgr gRMQ, ividAw swgr gRMQ, bicqR nwtk gRMQ jW dsvIN pwdSwhI dw gRMQ ikqy nhIN iliKAw imldw[”

fw. mwn bwjvw jI duAwrw sMpwidq ies pusqk nUM pVHn dI BrpUr pRyrnw krdy hn Aqy bwjvw jI dy dsm gRMQ sMbMDI ivcwrW nUM vfI ieiqhwisk Koj mMndy hn[ bwjvw jI myry prm snyhI hn[ mYN aunHW nwl SRI dsm gRMQ sMbMDI keI vwr glbwq krn dw Xqn kIqw hY, pr auh ieh kih ky twl jWdy hn ik aunHW ny ies gRMQ dw gihn AiDAYn nhIN kIqw[ ieh vI ho skdw hY ik Swied auh AijhI ivvwd-gRsq crcw qoN bcxw cwhuMdy hox, jo imqRqw ivc byloVI kuVqx dw kwrn bx skdI hY[ mYN aunHW dy snyh dw irxI hW[ ijQoN qk „mihmw pRkwS‟(vwrqk) dy BrosymMd ieiqhwisk sRoq hox dw svwl hY, qW mYN bhuq spSt hW ik ieh pusqk kysr isMG iCbr ikRq bMswvlInwmw‟ nwloN ikqy vDIk bRwhxmxvwdI Aqy gYr-ieqhwisk g`pW dw sMgRih hY[ ies ivcoN kuJ AMS pwTkW dI jwxkwrI vwsqy pRsquq hn, qW ik mwn swihb dy ividq hox nUM pwTk BlI-BWq jwx skx[ ieh AMS AsW jnvrI 2004 ivc pRkwiSq pihlI AYfISn ivcoN ley hn-

1. ies dI dUjI swKI ivc iliKAw hY- eyk bwr mwqw iqRpqo jI bwby jI nO lY kr AMgx dy ivc suqI QI[ jo gorK nwQ jI Awey[ Awx kY sbd kIAw[ AlK jwgY qb sb soey Qy[ bwby jI ny godI sy jbwb idqonu, sovY nw jwgY[ qb gorK jI bhuq pRsMn hoie[ prnwm kIqw Ar muK qy kihAw- hau vwirAw hau vwirAw[ qb bwby jI AwiKAw- vwir n jwvw eyk vwr[

2. cOvIvIN swKI ivc „bwbU rwvlw glI jog nw hoeI‟ nUM gurU nwnk bwxI disAw hY[ 3. pusqk dy pMnw 59 auqy iliKAw hY- 1532 eI. dy Aws-pws krqwrpur rihMidAW mwqw iqRpqw ny AMgd jI

nUM ikhw ik qUM bwbw jI nUM kih ky qyrw AwiKAw nhIN moVdy[ AYsw Xqn kr jy bwbw jI dy Gr puqr hovy (pwTk jwxdy hn ik gurU jI dy vfy supuqr bwbw SRI cMd dw jnm 1494 eI. ivc hoieAw sI Aqy bwbw lKmI cMd jI 1497 eI. ivc jnmy sn)[ myrIAW AKW poqRw dyKx vwsqy qrsdIAW hn....gurU AMgd dI Ardws kwrn pihlW lKmI, mgroN sRI cMd ny jnm DwirAw[

4. pusqk ivc iliKAw hY ik Bgq bwxI ilKvwaux vwsqy Bgq Awp pRgt hoey sn[ 5. pusqk kihMdI hY ik SRI gurU jI ny &rmwx kIqw ik Kwlsy ivc lut BI hovYgI Aqy isKI BI hovYgI.... ssqR

kI pUjw krY... (pMnw 186) 6. pusqk ivc iliKAw hY ik gurU jI ikhw nwdyV dyviqAW dy Gr sn, ieh punIq DrqI hY, ieQy srIr Cfxw

hY[ hor iliKAw hY ik ngInw Gwt pihlI iSvpurI hY, bMdw Gwt bRhm purI hY, mwl tykVI kubyrpurI hY, hIrw Gwt ivSxUpurI hY, iSkwr Gwt ieMdRpurI hY, goibMdGwt idgpwlpurI hY[

7. pMj ipAwirAW bwry ilKAw hY ik dieAw isMG laU dw, muhkm isMG nwm dyv dw, swihb isMG Bgq sYx dw, Drm isMG Bgq DMnw jt dw Aqy ihMmq isMG PMdk dw Avqwr sn[

8. pusqk ivc AMikq dsm pwqSwh dIAW swKIAW syvwdws dIAW prcIAW dI nkl hn[ 9. pusqk ivc sMvq nhIN imldy, pr gurU goibMd isMG jI dw jnm 1669 eI. (sMmq 1726) dw disAw hY[ 10. „pWie gih jb qy qumry‟ Sbd pUrw idqw hY[ nwl ieh vI ikhw hY ieh Sbd SRI gurU goibMd isMG jI ny

svws Cfx smyN aucwirAw[ ieh mUMh-boldy qQ ies pusqk dI shI qsvIr pRsquq krn vwsqy kw&I hn[ pusqk nUM pVH ky spSt ho jWdw hY ik BweI kysr isMG ikRq „bMswvlInwmw dsW pwqSwhIAW kw‟ swhmxy ieh ikRqI bhuq hIxI hY[ so ieh fw. mwn isMG vwsqy BrosyXog sRoq ho skdI hY, ividq lokW vwsqy nhIN [

30. fw. mwn dI ipClI iliKq dI kicAweI sMbMDI mYN ies qoN pihlW ilKy lyK ivc iliKAw sI “fw. mwn dy kMm dI kicAweI vyKo ? auh 1814 eI. dy iksy imSnrI vloN ilKy lyK dw aulyK kr ky AMZryzW dI imSnrI nIqI drswauNdy hn[ ieh lyK nw ivlikns ny iliKAw hY, nw hI mYlkm ny[ nw ies ivc ikqy „dsm gRMQ‟ dw aulyK hY[ jo gRMQ 1783 eI. ivc kolbRuk pRwpq kr cuikAw sI, aus dI pRmwixkqw nUM sMidgD krn vwsqy aus qoN pihlW dIAW AMZryzI cwlW dy pRmwx dyxy cwhIdy hn, nw ik mgroN dy[ ies lyKk dIAW jo pMkqIAW fw. mwn ny idqIAW hn, aunHW ivcoN aus imSnrI dI jW AMZryzW dI isK kOm pRqI durBwvnw ikqoN nhIN JlkdI[ fw. mwn duAwrw audwhrx vjoN idqIAW pMkqIAW kihMdIAW hn “It is devoutly to be desired, that nothing may be done on the part of

Christians to introduce their religion among the nations of India, which shall tend to impress a belief

31

that Christianity is less tolerant, mild and pacific, or in any respect less worthy of reception than the religion of Nanac. Besides, the account we have of the principle doctrines of the Seeks, should excite our gratitude to the common Father of our race, that he has, in one way or another, diffused some correct ideas of himself, more extensively, than has been generally known or supposed by Christians.” ArQwq “ieh bhuq vcnbDqw sihq cwhIdw hY ik eIsweI Awpxy Drm nUM Bwrq dyS dIAW (isKW vrgIAW) kOmW ivc Awpxy Drm dw pRswr krn vwsqy kuJ vI Aijhw nhIN krn, ijs qoN Aijhw ivSvws bxn dI sMBwvnw hovy ik eIsweI Drm (isK Drm qoN) sihxSIlqw, ivSwl-idlI Aqy sdBwvnw ivc Gt hY, jW iksy vI qrIky nwl (gurU) nwnk dy Drm nwloN Gt Dwrn krn Xog hY[ nwl hI, isK Drm dy buinAwdI isDWqW dI jo jwxkwrI swfy pws hY, (aus qoN) swfI kOm dy sWJy ipqw pRqI swfI SukrZuzwrI auqswihq hoxI cwhIdI hY ik aus ny iek jW dUjy qrIky nwl Awpxy-Awp dI TIk smJ aus qoN hor gMBIrqw nwl pRswrI hY, ijqnI ik eIsweIAW nUM smJ hY jW ijqnI auh klpnw krdy hn[” vwsqv ivc lyKk ihMdU Drm dy aunHW iKiqAW ivc eIsweIAq dw pRswr cwhuMdw hY, ijQy kOmIAq dI Bwvnw nhIN[ isKW vrgIAW kOmIAq dI cyqnw vwlIAW jmwqW ivc pRswr qoN auh eIsweIAq dy pRcwrkW nUM swvDwn krdw hY ik isK isDWqW swhmxy eIsweIAq bOxI isD ho skdI hY[ auh ieh vI spSt kihMdw hY ik ijhVy isDWqW nUM eIsweIAq duAwrw pRcwirq krn dI swfI qWG hY, auh isDWq isK Drm ivc bhuq puSt qrIky nwl ivdmwn hn, Swied eIsweIAq nwloN blvwn qrIky nwl[ eIsweIAq dI srb-sWJIvwlqw jy isK Drm kol hY, qW ies qoN swnUM sMquSt hoxw cwhIdw hY, ikauNik ijnHW sdguxW vwsqy eIsweI Drm smripq hY, jy iksy kOm kol auh pihlW hI hn, qW auQy eIsweIAq dy pRcwr kwrn ivroDqw auqpMn krn dw kI lwB ? so ienHW pdW qoN fw. mwn dI AwpUM-isrjI iQaUrI dw JUT kpVy pwV ky ngn ho jWdw hY[

fw. mwn ny vwrn hysitMgz dIAW isKW dy suBwA bwry kuJ itpxIAW pRsquq kIqIAW hn, ijnHW ivc kuJ vI isK-ivroDI nhIN[ auh ilKdw hY ik isK jo &Oj dy DMdy leI bhuq aupXogI hn, bhuq qwkqvr nhIN ho sky, ijs dw buinAwdI kwrn aunHW dI Awzwd-qbIAq Aqy AwpsI ivvwd hY[ pr auh sWJy ^qry smyN Jt-pt iekmuT ho jWdy hn[ fw. mwn vwrn hysitMgz dy ies kQn auqy kyvl JUT dw lyp cwVHdw hY, jo ivcwirAw jwxw zrUrI hY[ auh kihMdw hY “brqwnvI cMgI qrHW jwxdy sn ik isK hmySw Awps ivc JgVdy hn, pr Awzwd qbIAq hox kwrn sWJy ^qry Aqy gurU gRMQ swihb ivc ivSvws kwrn auh bhuq jldI nwl iekTy ho jWdy sn[” vwrn hysitMgz ny nw gurU gRMQ swihb dw izkr kIqw hY, nw dsm gRMQ dw, nw aus ny isKW dI iekjutqw gurU gRMQ swihb ivc dsI hY[ mwn swihb dIAW kUV-khwxIAW JUT nUM hzwr nhIN lK vwr sc kih ky pRcwrn dI FITqweI dy mwrg „qy inrlj qurdIAW jw rhIAW hn[ mwn dI ieh XukqI vI iblkul Asq hY ik „dsm gRMQ dIAW bhuqIAW bIVW pYpsU (ijs dw vfw Bwg mwlvy dw ielwkw hY) dy Kyqr ivc imldIAW hn, ikauNik ieh ielwkw sqluj qoN pwrly pMjwb nwloN pihlW AMZryzW dy isAwsI pRBwv ivc AwieAw sI Aqy ieQoN dy inrmly Aqy ShId AMZryzW dy kMtrol ivc hox kr ky auh ienHW lokW rwhIN dsm gRMQ nUM ies Kyqr ivc pRcwr-pRswr sky, pr hirmMidr swihb ivc ies dw pRkwS nhIN kr sky[‟ pr scweI ieh hY ik SRI dsm gRMQ qW AMZryzW dy pMjwb ivc vVn qoN pihlW hI ptnw swihb ivc sI[ kI mwn swihb ieh ds skdy hn ik jy AMZryz mwlvy ivc pRvyS kridAW hI ieQoN dy swry gurduAwirAW ivc SRI dsm gRMQ dw pRkwS krvwaux ivc kwmXwb ho gey sn, qW AimRqsr auqy sO swl rwj kr ky vI auh drbwr swihb ivc dsm gRMQ dw pRkwS ikauN nhIN kr sky ? Asl ivc hirMmidr swihb AwpxI purwqn mrXwdw Anuswr cldw hY[ hor gurduAwirAW ivc pRkwS krn auprMq sMgq sjdI hY, ieQy pihlW sMgq sjdI hY, iPr qkrIbn aus smyN pRkwS huMdw hY, ijs smyN gurU Arjn dyv jI sMgq ivc AwieAw krdy sn[ ieQy jYkwrw nhIN CifAw jWdw[ ieQy „AwigAw BeI Akwl kI......bcy Srn jo hooie‟ vwly dohry nhIN pVHy jWdy[ kI ieh sB kuJ vI AMZryzW dw clwieAw hoieAw hY ? dsm gRMQ dw aunHW KyqrW ivc izAwdw pRBwv sI, ijQy inhMg isMGW dIAW CwauxIAW sn[ dmdmw swihb inhMg isMGW dw kyNdr hox kr ky ies Kyqr ivc dsm gRMQ dIAW jy vDIk bIVW hox qW ies nUM m`lozorI AMZryzW nwl sMbMiDq krnw iksy qrHW vI XukqI-pUrvk nhIN ho skdw[” kI fw. mwn pwTkW nUM dsxgy ik aunHW ny myry vloN auTwey nukiqAW dw auqr ikauN nhIN idqw ? vwsqv ivc auprokq Sbd fw. mwn dI ivdvqw nUM ngn krn vwly sn[ ienHW qoN ieh jg-zwihr ho jWdw hY ik fw. mwn iliKAw pVHn dy smrQ nhIN[ ies leI aunHW myrIAW XukqIAW swhmxy hiQAwr sutx dI cwlwkI vrq ky pwTkW nUM Clx dw pRXqn kIqw hY[ ivAkqIgq Awk@Syp :

fw. mwn myry auqy bRwhmxvwdI ivcwrDwrw dw pRqIinD hox dw doS Awroipq krdy hn[ aunHW ny ies dy kuJ AwDwr vI Kojy hn, jo pwTkW nwl sWJy krny zrUrI hn-

32

myry ivcwr „isMG sBw‟ Aqy „AkwlI lihr‟ dy ivprIq fyrwvwdI hn[ mYN inrmilAW dw sMg krn vwlw hW[ mYN SRI gurU gRMQ swihb dI guruqw nUM Fwh lgw irhw hW[ mYN rwStrI isK sMgq dw eyjMt hW[ pMQ ^wlsw dI kcihrI ivc ienHW doSW sMbMDI myrw spStIkrx inmn-Anuswr hY- „isMG sBw‟ Awpxy SuD srUp ivc kyvl mD pRdyS ivc sikRX hY, ijQy ies dw nwm „mD pRdyS Aqy

CqIsgVH kyNdrI SRI gurU isMG sBw‟ hY Aqy ies dw hYf-AwiPs Bopwl ivc hY[ Bwrq ivc hor ikqy vI isMG sBw sMgiTq rUp ivc pRBwvSwlI qrIky nwl ikRAwSIl nhIN hY[ myrw sMbMD ies sMsQw nwl sMn 1977

qoN lY ky hux qk cilAw Aw irhw hY[ ies sMsQw vloN AwXoijq kIqy jWdy gurmiq isiKAw kYNpW dw ijqnI vwr mYN kYNp ipRMsIpl rih cukw hW, auh Awpxy-Awp ivc Swied iek irkwrf hovy[ mYN kyvl aunHW dy kYNpW ivc Bwg lYx nhIN jWdw, blik sMn 1984 dy hwlwq qoN bwAd myry XqnW nwl ies sMsQw dy kYNp AwrMB ho sky sn Aqy ies pRwdyiSk isMG sBw dy vfy sPl kYNp myry XqnW nwl hI AwXoijq huMdy rhy hn[ mYN aunHW dy pqr „inaUz lYtr‟ dw hr smyN Akwdimk slwhkwr irhw hW[ sMn 1984 ivc drbwr swihb auqy &OjI hmly mgroN jdoN srkwr dy Dky qoN fridAW koeI kYNpW dw nwm nhIN sI lYNdw, aus ibKVy smyN vI mYN kYNp ipRMsIpl dI syvw inBweI sI[ ies sMsQw dy swlwnw smwgm ivc hr swl hwzrI luAwauxI Aqy iksy vI s`dy auqy hr hwl pujx dw Xqn krnw mYN hr smyN Awpxw sOBwg smJdw hW[ mD pRdyS Aqy CqIsgV dohW pRdySW dy isMG sBw nwl juVy swry pRmuK ivAkqI ies sMsQw nwl myrI vcnbDqw qoN jwxkwr hn[ Asl ivc myrw ies sMsQw nwl Atut, AiBMn Aqy insvwrQ sMbMD hY, ijs vwsqy mYnUM iksy dy srtIiPkyt dI zrUrq iblkul nhIN, ikauN ju mYN ies sMsQw dy nwm nUM vrq ky Aj qk koeI Awpxw svwrQ pUrw nhIN kIqw[ vwsqv ivc jy mwn swihb ny isMG sBw dI ies tkswl qoN pRmwixq hoxw hovy, qW Swied myrI is&wirS aunHW dy kMm Aw skdI hY[ myrw hr svwrQ pUrw krn vwlw myrw rb hY, myrw klZIAW vwlw hY[ mYN Awl ieMfIAw isK stUfYNts PYfrySn Bopwl dI vI AwpxI smrQw Anuswr syvw kIqI hY[ ies nwl sMbMDW kwrn QoVHw-bhuq mwnisk kSt vI JilAw hY[ „AkwlI lihr‟ dy AwrMB vyly myrw jnm nhIN sI hoieAw, pr ieqnI ku idRVH AkwlI-inSTw myry kol hY ik swfy GrW ivc vot pMQ nUM pwaux dI prMprw hux qk jwrI hY[ AkwlI ikqnw vI inkMmw hovy, AsIN Awpxw BYx-Brw jwx ky ausy dy smrQk rhy hW[ fyrw myrw koeI hY nhIN[ iksy fyrydwr qoN kuJ ilAw nhIN[ pr fyrydwr qW sMq krqwr isMG iBMfrWvwly vI sn, swfy vyly gurmiq kwilj dw hr ividAwrQI aunHW dw snmwn krdw sI[ sMq Aqr isMG, gurmiq kwilj dy sMsQwpk sMq gurmuK isMG, sMq inrMjx isMG pitAwlw, sMq jIvn isMG-dlIp isMG kwr syvw vwly Aijhy AnykW gurmuK hn, ijnHW dI krxI nUM isr Jukwaux ivc myrI isKI nUM koeI nukswn nhIN phuMcdw, nw mYnUM koeI Srm AwauNdI hY[ hW kUV-kusiq dy pRswrk mnmqIAW dy sMg ivcoN Srm Awvy, ieh Ardws krIdI hY[

fw. mwn nUM ieqrwz hY ik mYN inrmilAW dw sMgI hW[ myrI inSTw hY ik mYnUM pivqr lokW dI sMgq qoN keI prhyz nhIN[ mYN hI nhIN, hr isK hr roz ieh Ardws krdw hY ik aus nUM nwm-jpx vwly pivqr lokW dw myl pRwpq hovy[ kurwn dI pihlI sUrq ivc vI Aijhy nyk lokW dy sMg dI hI kwmnw kIqI auplbD hY[ mYN fw. mwn dw bhuq DMnvwdI huMdw, jy auh mYnUM mlIn lokW dy sMg qoN vrijq krdy, pr A&sos auh mYnUM mnmuKW dy sMg ivc vyK ky uS hn Aqy pivqr lokW dI suhbq qoN nw uS[ aunHW nUM ieh uSI dyxI myry vs ivc nhIN hY[

fw. mwn dw ieh ieqrwz hY ik mYN SRI gurU gRMQ swihb dI guruqw nUM Fwh lgw irhw hW[ myrI bynqI hY ik myrw iliKAw koeI iek vwk Aqy kIqw hoieAw koeI iek vI krm ds dyx jo SRI gurU gRMQ Aqy SRI gurU pMQ dI guruqw dy ivruD hovy[ sgoN mYN AwpxIAW iliKqW rwhIN ies ivSy dw BrpUr pRcwr kIqw hY[ mYN SRI gurU gRMQ swihb dy do koS iqAwr kIqy hn[ iek-iek Sbd dw vwsqivk ArQ Koj ky KojwrQIAW Aqy isK ivSvwsIAW swhmxy gurU gRMQ swihb dy ivcwr dIAW aucweIAW rK irhw hW, quhwfy iksy vI tukV-boc dI pRwpqI myry qoN ivSwl hovy, qW disE[ Asl ivc pusqkW dy inMdk kdy gurU gRMQ swihb dI auicAweI nUM nhIN jwx skdy[ AKr-snyhI hI Sbd dy Awqm-pRkwS dw AwnMd lY skdy hn[ SRI dsm gRMQ nUM SRI gurU goibMd isMG jI dI rcnw mMnx nwl SRI gurU gRMQ swihb dI guruqw nUM Fwh lgdI hY, ies ivc myrw rqw Br vI ivSvws nhIN[ SRI gurU gRMQ jI nUM gurU mMnx vwsqy bwkI sB pusqkW nSt kr dyxIAW cwhIdIAW hn, mYN

33

quhwfy ies ivcwr nwl iblkul sihmq nhIN[ AslIAq ivc SRI dsm gRMQ dy ivroDI hI gurU gRMQ swihb auqy ikMqU krdy hn[ imswl leI SRI dsm gRMQ dw ivroDI BsOV pMQ SRI gurU gRMQ swihb auqy vI ikMqU krdw sI[ s. SmSyr isMG „ASok‟ rwgmwlw dy ivruD sn[ pRisD ivdvwn svrgvwsI s. hirMdr isMG mihbUb „SRI dsm gRMQ‟ dy ivroDI sn, Aqy nwl hI auh BgqW Aqy BtW dI bwxI nUM vI quC smJdy sn[ rwgmwlw ivc ivSvws nhIN sI rKdy[ Aijhw hI hwl „dsm gRMQ‟ dy swry ivroDIAW dw hY[

isKW dI iek purwxI Awdq hY- ijs nwl ivcwrW dw mqByd hovy, auh kWgrs dw eyjMt hY[ smyN dy Pyr nwl hux ies ivc ieqnw pirvrqn AwieAw hY ik hux ivroDI ivAkqI Awr. AYs. AYs. dw eyjMt bxw idqw jWdw hY[ myry nwl vI ieho hoxw sI[ fw. mwn ilKdy hn,„ieMtrnYt qy pweI Awr. AYs. AYs. dI nvIN ilst ivc mYN hrBjn isMG dw nwm vyiKAw hY[……pwTk Awp smJ lYx ik ienHW aupr dsIAW pMQ-ivroDI bhuq hI fUMGIAW swizSW leI (ArQwq dsm gRMQ nUM gurU-ikRq ilKx vwsqy) kOx Dn dy irhw hY ? kI hrBjn isMG pMQ nUM jvwb dy skdw hY ik aus dI mzbUrI ikhVI hY ? jW iPr aus nUM hr-hwl ieMtrnYt auqy pweI jwxkwrI nUM cYlyNj krnw cwhIdw hY[ jy auh cwhy qW jWc kr ky pMQ swhmxy AwpxI siQqI spSt kr dyvy[ (I have noted Harbhajan Singh,s name in document titled - R.S.S. New List at web page WAKE

UP KHALSA. …..Readers can interpret themselves who is compensating who for this deep rooted anti panthic conspiracy as outlined above. Can Harbhajan Singh share with Panth what is

His helplessness/Compulson“ mzbUrI”or otherwise must controvert above postings ASAP and clarify

this issue before the Panth after investigation if he wishes to do so). mYN Awpxw spStIkrx dyvW ies qoN pihlW rwStrI isK sMgq dy nwm auqy jwrI kIqw ibAwn pwTkW nwl sWJw krnw zrUrI hY[ ibAwn hY- “rwStrI isK sMgq dI 25. 5. 2009 dI (srkUlr) nwgpur 25. 5. 2009 rwStrI isK sMgq dI eypYks kmytI ivc mYNbr cuxy gey icrMjIv isMG, srpRsq ruldw isMG prDwn, vIryNdr isMG idlI, gurcrn isMG igl jYpur, rivMdrpwl isMG idlI, jgjIvnjoq isMG auqrWcl, fw. jsivMdr isMG, fw. Avqwr isMG SwsqrI, bwbU isMG duKIAw, dljIq isMG Kwlsw, rijMdr isMG BMgU, rxjIq isMG rwxw brimMGm, mnijMdr isMG srsw, ivMg kmWfr jy. AYs. cFw, prqwp isMG POjdwr, rxbIr isMG, Syr isMG POjI[ eypYks kmytI dIAW bYTkW ivc ivSyS qOr qy sdy jwx vwilAW ivc prIqm isMG BwtIAw PrIdwbwd, igAwnI kulivMdr isMG, gurcrnjIq isMG lWbw sMq ispwhI, fw. gurdIp isMG jgbIr pMjwb ryfIE lMfn, fw. hrpwl isMG pMnU pitAwlw XUnIvristI, fw. joD isMG pitAwlw XUnIvristI, pRo. hrBjn isMG dyhrwdUn, riqMdr isMG ieMdOr, kSmIr isMG pitAwlw XUnIvristI, guriekbwl isMG kOlsr tkswl, rwgI hirbMs isMG jgwDrI, igAwnI pUrn isMG, sMq hrI isMG zIrw, pRo. divMdr isMG jMmU, pRo. divMdr isMG mohwlI, fI. AYs. mWgt kYnyfw, ieMdr isMG[ rwStrI svXM syvk sMG vloN sRI kuldIp cMd AgnIhoqrI ies kmytI dy sMcwlk bxwey gey[ mIitMg ivc igAwn isMG AwhUjw jblpur dy inDn qy do imMt dw mon Dwrn kIqw igAw[ mqw pws hoieAw ik sMq hrnwm isMG DuMmw, BweI bldyv isMG AKMf kIrqnI, igAwnI joigMdr isMG vydWqI, sMq suD isMG, sMq byAMq isMG, sMq suKdyv isMG, inhMg Syr isMG, inhMg bldyv isMG, sMq igAwndyv isMG, sMq blbIr isMG sIcyvwl dw ivSyS snmwn kIqw jwvy[” ieh srkUlr rwStrI isK sMgq dw hY, jW sRI dsm gRMQ dy ivroDIAW dI bdnwm krn dI swizS dw ihsw, mYnUM nhIN pqw[ mYnUM ieqnw pqw hY ik hrBjn isMG nUM nw srkwr, nw koeI pMQ ivroDI, nw hmwieqI ^rIdx dy smrQ hY[ ijhVy gurU dy rwh auqy qurdy hn, aunHW dw icq Dn „qy nhIN foldw[ nw auh iksy nUM (quhwfy vWg Dn nwl) ^rIddy hn, nw auh kdy ivkdy hn[ ivkxw gurU dy nwm qy hI kw&I hY, hor ivkx dI kI loV hY ? jy Akwl-puru^ ny BuK-nMg idqI hovy qW bMdw fol skdw hY[ pr jy myry vrgy nUM, ijs ny bcpn ivc klrk bxn dw supnw vI nw ilAw hovy, prmySr pUrI Swn sihq XUnIvristI ivc pRoPYsr Qwp dyvy, iPr Aiq-inMidq rwStrI isK sMgq dy inkMmy-inkMmy kwrkunW hQoN pwxI dw Gut vI kOx pIxw cwhygw ? auh mYnUM kI dyx dy smrQ hn ? ieh iBKwrI gurU dy isKW nUM kuJ dyx dy kdoN qoN smrQ ho gey hn ? quhwfI nzr ivc ieh dwqy hoxgy, myry vwsqy qW swrw jhwn gurU dy dr dw mMgqw hY[ mwn swihb ! ivikAW hoieAW kol kdy ^rIdx dI smrQw hoeI hY ? ienHW qoN aunHW lokW dI isKI nUM ^qrw hY, jo ienHW nUM bhuq phuMc vwly smJdy hn[ mYN qW ienHW dI phuMc Awpxy qk vI nhIN smJdw, ikauNik myry kol ienHW dy iksy eyjMt ny pujx dI Ajy qk ihMMmq hI nhIN kIqI[

34

ieQy ieh kihxw vI zrUrI hY ik swfy vrgy ilKx-bolx dw kMm krn vwilAW nUM iksy vI jQybMdI, pMQ, Akwdimk Adwry, sMpRdwie jW Dwrimk smudwie qoN ivcwr pRgt krn leI inmMqRx Aw skdw hY[ auQy jwxw vI gunwh nhIN, bolxw vI pwp nhIN, blik ividAw dw pRswr ieh swfw nYiqk Drm hY[ pwp hY qW isK pMQ dI Swn nUM nIvW krnw[ mYnUM qW ies sMsQw dw kdy koeI inmMqRx nhIN AwieAw[ iksy sdy qy ienHW kol igAw nhIN, kdy ienHW dI sBw ivc BwSx nhIN idqw[ iPr mYN ksUrvwr Aqy pMQ-DRohI ikvyN ho igAw ? iek Gtnw Xwd AweI[ mYN dyhrwdUn nvW AwieAw sI[ fw. blbIr isMG swihq kyNdr, dyhrwdUn dI AwnryrI fwierYktr bIbI mihMdr kOr jI nwl sMsikRq dw iek pRoPYsr AwieAw[ kihx ligAw „isK qo ihMdU hI hYN, ^wlsw qo ihMdUEN kI &Oj QI[ Xy qo hmrI rkSw ky ilXy SRI gurU jI ny bnweI QI[ ies ilXy Awp hm BweI-BweI hYN[‟ mYN aus nUM auqr idqw „Awp iblkul TIk kihqy hYN[ SRI gurU goibMd isMG jI hmwry duSmn Qy qumhwry imqr Qy, ikauNik mrny kI ifaUtI hmwrI AOr rwj kw suK qumhwry lIey[ hmyN ispwhI bxw idXw, qumhyN hwikm[ qo gurU qumhwry Qy Xw hmwry‟[ aus BweI dI ies ivikRq Dwrnw dw inKyD krn vwsqy vI aus vyly mYN quhwfI Gor-inMdw dw iSkwr dsm pwqSwh dI „rwmwvqwr‟ bwxI dw Awsrw lYNidAW aus nUM ikhw ik „Agr vwsqv myN Awp myry BweI hYN qo myry swQ hr roz ien pMkqIEN kw pwT ikauN nhIN krqy- „rwm rhIm purwn kurwn Anyk khYN mq eyk nw mwnXo[ isimRiq SwsqR byd sBY bhu Byd khYN hm eyk nw jwnXo[‟ aus suihrd BweI dI Skl mYN Aj qk dobwrw kdy nhIN vyKI[

mYN quhwnUM rwStrI isK sMgq nwl AwpxI gUVHI-nyVqw dI khwxI zrUr dsWgw[ ies sMgTn dI jdoN sQwpnw hoeI sI, jdoN Awm isK ienHW dy imSn bwry kuJ vI nhIN sI jwxdy, aus smyN swfy qoN vkq lY ky ienHW ny gurduAwrw tI. tI. ngr Bopwl ivc kuJ ihMdUvwdI Bwvnw qoN pRyirq lYkcr kIqy sn, ijs auqy AsW Awpxw s^q ieqrwz pRgt kridAW, iPr kdy gurduAwrw swihb dI styj qy ienHW nUM nhIN sI cVHn idqw[ iPr s. SmSyr isMG (imRqk) kwnpurIey dI AgvweI ivc ienHW gurduAwrw nwnksr hmIdIAw rof Bopwl ivKy pRogrwm kIqw[ mYN Awpxy swQIAW sihq s. SmSyr isMG nUM isK styjW qoN ihMdU mnsUby pRcwrn leI Ptkwr pweI[ „mD pRdyS kyNdrI isMG sBw‟ dy XqnW nwl swry Bopwl dy gurduAwirAW ivc ienHW dI GuspYT rok idqI geI[ iPr ies jmwq ny Awr. AYs. AYs. dy sihXog nwl Bopwl dy rivMdr Bvn ivc smwgm riKAw, ijs ivc mYN qy s. jIvnjIq isMG Bopwl kyvl ieh vyKx leI gey ik auh smwgm ivc iks iksm dy BwSx dyNdy hn ? jdoN ienHW ny isKW nUM ihMdU dsx dw pRXqn kIqw, qW Awr. AYs. AYs dy sYNkVy vrkrW dI mwr-kutweI dI pRvwh kIqy ibnw AsW kyvl do isKW mYN Aqy s. jIvnjIq isMG ny KVy ho ky aucI Awvwz ivc ikhw ik- ieh bkvws bMd kro[ ies dI qsdIk s. jIvnjIq isMG qoN kIqI jw skdI hY[ aunHW dw pqw hyTW dy irhw hW- Jeeawnjit Singh, 71-B,Shakti Nagar,Sector-I, Bhopal-462024 , Phone No. 09589350506 iPr vI mYnUM Awpxy isK hox dw koeI AiBmwn nhIN[ nw hI mYN cMgw isK ho skdw hW[ cMgy isr& ds pwqSwh sn Aqy aunHW dI pivqr bwxI hY jW Awp jYsy srb-gux sMpMn suihrd gurisK[ myry leI ieho Sbd SoBnIk hn- kuicl kTor kpt kwmI ] ijau jwnih iqau qwir suAwmI[ AijhI siQqI hI jy iml jwvy, qW bhuq vfI pRwpqI hY[ tkswlI isK qusIN ho skdy ho, mYN nhIN[ swnUM AwpxI nhIN, Awpxy gurU dI auicAweI Aqy pivqrqw dw hI mwn bQyrw hY[ iPr vI fw. mwn nUM myrI bynqI hY ik aunHW ny myry auqy AisK hI nhIN gdwr isK hox dw bhuq hI gMBIr doS lwieAw hY[ hux aunHW dw nYiqk &rz hY ik ijs SRI Akwl q^q dy snmwn leI AwpxI vcnbDqw dIAW auh vwr-vwr sONhW KWdy hn, auQy hwizr ho ky myry rwStrI isK sMgq nwl iksy vI qrHW dy sMbMD hoxy pRmwixq kr dyx[ myrw aunHW nwl vI, isK pMQ nwl vI scw vwiedw hY ik doSI hox dI sUrq ivc mYN inSicq qOr qy ilKx Aqy styj auqy bolx dw sdw leI piriqAwg kr dyvWgw, pr jy auh Aijhw nw kr sky, qW jQydwr SRI Akwl q^q aunHW nUM szw dyx jW muAw& krn, ieh mYN aunHW dy ivvyk qy Cf dyvWgw[ pr ieh zrUr hY ik jy fw. mwn myry auqy lwey doS nUM pRmwixq nhIN krdy jW gunwh leI muAw&I nhIN mMgdy, qW auh isr& myry doSI nhIN, gurU pMQ nwl DoKw krn vwly vfy swizSI ivAkqI hoxgy[

Aws hY fw. jsbIr isMG mwn ieqnI syvw pRvwn krngy[