Fries levend erfgoed...stadslandbouw, musea en beheerders van natuurterreinen. Uiteraard wordt ook...
Transcript of Fries levend erfgoed...stadslandbouw, musea en beheerders van natuurterreinen. Uiteraard wordt ook...
1
Fries levend erfgoedWerken aan verscheidenheid
Friesedierenrassen
Platformreeksnummer10,december2017
Samenstellingentekst:JohannesSpyksmaFoto’s:voorzovernietandersaangegeven:SimonBosmaenPatZijlstraGrafischeverzorging:STIP,Leeuwarden,www.stipwerk.nlPrijslosseverkoop:€7,50.
Bank:NL16TRIO0197646174tennamevanpenningmeesterWerkverbandFrieseRassenteBurgum.
Dezebrochureiseenuitgavevanhet'PlatformFrieseRassenenGewassen'waarindeorganisatiesdiezichrichtenophetbehoudvandeFrieselandbouwgewassen,dierenrassen,fruitrassenenoorspronkelijkehoutigegewassensamenwerken.
FRIESEENMETFRYSLANVERWANTEDIERENRASSEN
Indezebrochurewordtverduidelijktomwelkedierenrassenhetgaatenhoezeopdiverselokatiesvoorkomen.DeFrieseenmetFryslânverwantedierenrassenkunnenineenzestalgroepenverdeeldworden:depaarden,derunderen,deschapen,dehonden,dehoenderenendegeiten.Voorhetvoortbestaanvandezerassenishetvanbelangdatzeopzoveelmogelijkplekkengefoktworden.
Dedierenrassenworden,alsonderdeelvanhet'PlatformFrieseRassenenGewassen',instandgehoudendoordebijhetPlatformaangeslotendierenorganisaties.
HetvoorlichtingsprojectwaarvandeeerderverschenenbrochureoverdeFriesedierenrassendeeluitmaakte,werdgefinancierddoorhetFondsJeMaintiendrai,deMeindersma-SybengaStichting,deVanHelomastichting,deBoelstra-Olivierstichting,deP.W.Janssen'sFriescheStichtingendeStichtingZeldzameHuisdierrassen.DeprovincieFryslânsubsidieerdedezetweedeversie.
2
Inleiding
Fryslânisvanoudseenlandbouwprovincie.Mededaardoorisdeprovinciebekendgewordendoordierenrassendieerzijnontstaanofdieermeeverwantzijn.Hetzijnernegen.HetmeestbekendishetFriesepaard.Hetwerdveelgebruiktalstrekdier,vandaagheefthetopveelplekkenindewereldeensportieveenrecreatievebetekenis.HetuitAmerikaovergewaaideHolstein-Friesian-rasisindeplaatsgekomenvandeFriesekoeienrassen:deFrieseRoodbonteendeFries-HollandseZwartbonte.Alsdubbeldoelkoeienzijnzegeschiktomermelkènvleesmeeteproduceren.Mensenmetcultuur-historischbesefhebbenervoorgezorgddatdetweeFrieseschapenrassennietuitstierven.Bijhet'FryskMelkskieppestamboek'enhet'ZeeuwsMelkschaapstamboek'(hetgaatomhetzelfderas)staanerongeveer5000ingeschreven.Derond1925dooreentweetalFrieseboerengefokteZwartbleswerdookveiliggesteld.HoewelsommigevariëteitenvandeFriesehoendersdoortekleineaantallengevaarlopen,zijnergenoegexemplarenvandetwaalferkendekleurslagenomzetelatenvoortbestaan.BijdebeideFriesehondenrassenstaatdeStabijhounergunstigvoor,deliefhebbersvandeWetterhounmoetenhetmeteenveelkleineraantaldoen.DanisernogdeLandgeit.WeliswaargeenFriesras,maaromdathetinFryslânveelvoorkwam,wordthettochtotdeFriesedierenrassengerekend.
VoorhetvoortbestaanvandeFriesedierenrassenishetvanbelangdatzeopmeerplekkenwordenaangetroffen.Indezeopinitiatiefvanhet'PlatformFrieseRassenenGewassen'samengesteldebrochurestaanvoorbeeldenvanhoederassenopdiverselocatiesvoorkomen.Wehopenhobbyisten,eigenarenvancultuurtoeristischevoorzieningen,landgoederenenhistorischeboerderijenertoetebewegendevoorbeeldendiewetonennatevolgen.Omdieredenwordtdebrochureookverspreidonderbeheerdersvankinder-enzorgboerderijen,gemeenten,initiatiefnemersvandorps-enstadslandbouw,museaenbeheerdersvannatuurterreinen.UiteraardwordtookaandachtbesteedaandemogelijkhedenomvanFriesedierenrassenafkomstigeproductentevermarkten.Recepten,zoalsinhetlaatstedeelbeschreven,kunnendaaraanbijdragen.
PlatformFrieseRassenenGewassen
3
HetFriesepaard
HetFriesepaardheefteenlangeenrijkehistorie.Vanwegezijntemperament(eenerfenisvandeSpaansepaardenuitdetachtigjarigeoorlog)wordthettotdewarmbloedpaardengerekend.HetishetenigepaardinNederlanddatdelaatstepaareeuwennietmetandererassengekruistis.Hetdoorhet'FrieschPaardenStamboek'erkendeFriesepaardiszwart,oorspronkelijkhadjeookbruine,blauwe,witgrijzeenroodschimmelkleurigepaardendiebijhetrashoorden.AlgedurendeeeuwengeniethetFriesepaardveelbekendheid,hetwerdenwordtveelgeëxporteerd.In2010warenerwereldwijdmeerdanzestigduizendFriesepaarden.Sinds1879bewaakthet'FrieschPaardenStamboek'dekwaliteitvandeFriesepaardenwaarookterwereld.HetishetoudsteenopéénnagrootstestamboekvanNederland.Jaarlijksorganiseertdeorganisatiekeuringen.Tweespringeneruit:dehengstenkeuringinjanuariendeCentraleKeuringvanmerriesenruineninoktober.
HetFriesepaardwordtveelalsrijpaardgebruikt.Erkanzowelvooreenvoertuigalsonderhetzadelmeegeredenworden.Enkeleanderegebruiksvormenzijn:hettuigen,dequadrille,hetringrijden,hetrijdenindressuurenhetrijdenmetvierspannenenmeerspannen.VaakwordendeFriesepaardengepresenteerdvooreenFriesesjees.Eenspeldatveelpubliektrektishetringsteken.Tijdenshetrijdensteekteendamealsbijrijdsteropdesjeeseenmetalenring.Dezewordentussendevingersvaneenuithoutgezaagdehandlosjesvastgezet.Ruimdertigjaarishetrijdenmetvierspanneninzwang.Somswordteennoggroteraantalpaardeningespannen.PietdeBoeruitOentsjerkbrachthetindertijdtottweeëntwintig.
Volgenseenopgavevanhet'CentrumvoorGenetischeBronnenNederland'isderisicostatusvanhetFriesepaardin2016normaal.Hetaantalvolwassenvrouwelijkedierenisvolgensdezeopgave36.000.
FrieseDierenrassen
4
GerdaVeenje:HetFriesepaardmoethaarkarakterbehouden
AlsGerdaVeenjebijhaarmanPieterintrekt,komtzeinaanrakingmetFriesepaarden.Dedierenboeienhaardoorhunrobuusteuitstralingenkarakter.Eerstiszenogergvoorzichtig,alsnelleertzededierenvertrouwen.DeVeenje'shebbeneenmodelmerrieeneenstermerrie,paardenmetkwaliteit.Enkeleervanwordenaancircussenverkocht.
Zorond1969kenthet'FrieschPaardenStamboek'nogmaarzo'ndrieëntwintighengstenwaarmeegefoktkanworden,nuzijndaterongeveerzevenennegentig.Wordenereerstvooralklassiekepaarden(werkpaarden)gefokt,vandaaggaathetindeeersteplaatsomluxeengeschiktheidvoordesport."Ennatuurlijkprobeertelkefokkereenkroonen/ofmodelmerrietefokken,dieooknogeensgeschiktisvoordedressuur.Paardendiehetbijsportgoedpresterenbrengennogaltijdgoedgeldop".Gerdahoudtvanhetwatklassiekeretype.Depaardendiezijenhaarmannunoghebbenkomenvooreendeeluiteenstamwaarindekenmerkenvanhetlandbouwhuishoudpaardnogzijnterugtevinden.DefokkersvanhetFriesepaardmoetenoppassenvoorinteelt,tochmagiedereenzelfbepalenwelkehengstbijwelkemerriepast.Sommigenkiezenbewustvoorinteeltomoudegewensteeigenschappenterugtefokken."IkhebgeenwaarderingvoorfokkersdieFriezenkruisenmetpaardenmetArabischbloed.Specifiekeraskenmerken,zoalshetkarakter,moetenernietuitgefoktworden".
GerdaVeenjewasjarenlangvoorzittervandeindeFrieseWoudenwerkzameverenigingvoorFriesepaarden'TaitBehâld'.Zeisnuerelid.Van1999tot2006waszesecretarisvandeHynstedageninTyt-jerksteradiel.Vooralhaarverdienstenkreegzeop22oktober2009ophetProvinsjehûsinLeeuwardendeFriesepaardensportprijs'DeGuds'.FokkendoenGerdaenhaarmannietmeer.Zonderdat,iseraanhunFriesepaardenookgenoegpleziertebeleven.
FrieseDierenrassen
5
Fries-HollandseZwartbonte
Indeperiode1744-1756sterveninFryslâninéénjaartijdruimhonderdduizendkoeienaandeveepest,driekwartvandeFrieseveestapel.Dekoeien,dieindietijdvoornamelijkroodbontvankleurzijn,wordenaangevulddoorgrootscheepseaankopenvan(waarschijnlijk)zwartbontveeuitJutlandenHolstein.DeFrieseboerenkennenhunvak.Naenigegeneratieshebbenzeweerbestekoeienopstal,zeergevarieerdingrootteenbespiering,indoorsneemelkrijkedierenmetgroteuiers.DedeskundigeUtrechtsedierenartsGerardHengelveldisrond1865helemaalverruktvandeFrieseZwartbonten:"Demelktekenszijnvoortreffelijk,debuikendeuierzijngoedontwikkeldengroot,despenenzijnfijn,demelkadersbreedmetvelekronkelingen,hetmelkgatgrootendemelkspiegelbreedenhoog".
NadeTweedeWereldoorloggaanFrieseboereneendubbeldoelkoefokken,geschiktvoordemelk-ènvleesproductie.InheelEuropazijnzezeergeliefd,zodatdemeestsuccesvollestamboekboerenvoorhunbestedierenenormebedragenkunnenvragen.DoorvroegrijpheidwordendeZwartbontenechtersteedskleinerendaaltdemelkproductie.Omdietelatentoenemen,kruisenAmerikaansefokkersdegeïmporteerdeFriese
zwartbontenmetmelkrijkerassen.ZoontstaathetHolstein-Friesian-rasdatvandaagopvrijwelalleFriesemelkveebedrijvenvoorkomt.
EenkleindeelvandeFrieseboerenhoudtdeFries-HollandseZwartbontenaan.In1983richtenzehet'Fries-HollandseRundveestamboek'op.HetaantalFries-Hollandsekoeiendaaltsnel.In2016zijnheternogruimtweeduizendvolwassenvrouwelijkedieren.HetvoordeelvandezedubbeldoelkoeienisdatzebetrekkelijkveelvleesenmelkmetietshogeregehaltenaaneiwitenvetdandeHolstein-Friesiansleveren.Zehebbenminderkrachtvoernodigenzijnrobuuster,watscheeltindedierenartsenkosten.HetraswordtopnogmaareenkleinaantalNederlandsebedrijveninstandgehouden.
HetaantalFries-Hollandsekoeiendaalt.In2016zijnervolgenseenopgavevanhet'CentrumvoorGenetischeBronnenNederland'nogruim2100volwassenvrouwelijkedieren.
FrieseDierenrassen
6
JanHoekman:DeFries-HollandseZwartbonteiseenkoe-in-balans
ZoalsiedereFrieseveehouderheeftJanHoekman'svaderindejarenvijftigFries-HollandseZwartbontekoeien.AlsvrijweliedereboerindejarenzeventigmeermelkrijkeHolstein-Friesians(dez.g.'Amerikanen')aanschaft,houdendeHoekmans'vastaanhettraditioneleFrieseras.Deredenisondermeerdatde'Jupiters'dietothunveestapelbehorenerggoederesultatenleveren.
EnigetijdnadathijhetbedrijfvanzijnvaderinHaskerhorneheeftovergenomen,constateertJantekortenbijz'nkoeien.Hijgaatnusamenwerkenmetdez.g.'fundamentfokkers'.DatzijnboerendiedooreengerichteaanpakdekwaliteitvandeFH-koeienprobereninstandtehoudenenteverbeteren.Voortaanselecteertookhijuitzijneigenveestapeldebesteexemplaren.Destierkalverendiedaaruitgeborenwordengebruikthijinheteigenbedrijf.Ominteelttevoorkomen,houdthijelkjaardrietotvijfstierenuitdeeigenveestapelaan.Degenetischevariatiebinnenhetraswordtdaardoorzogrootmogelijkgehouden.Hoekmanhoudtongeveerhonderdkoeien,waarvanhijerzo'ntachtigmelkt.Delageremelkopbrengstwordtgecompenseerddoordatdedierenmetweinigvoergenoegennemen.Overtolligedierenworden,omdatzealsdubbeldoelkoegoedbespierdzijn,maaraltegraagdoorslagersaangekocht.ZeleverenmeeropdaneenuitgediendeHolsteiner.
ErzijninFryslânmaarenkeleFH-fokkers.Somstreftjehetrasookaanopbedrijvenwaar"deAmerikanen"overheersen.Hoekman:"Boerenzijnookmensen,zelatenzichmakkelijkdoorwatgrootisenveelopbrengtimponeren".Hijlaatzichnietvandewijsbrengen."DeFH-koeiseenkoe-in-balans.Deverhoudingenkloppen.EenvaarsvanditrasgeeftinheteerstejaarmindermelkdaneentweejarigeHolsteiner,maarjemoetwatgeduldhebben".HoekmandurfttebewerendatdeFH-koeefficiënterisdaneenanderekoe.
FrieseDierenrassen
7
FrieseRoodbonte
IndenegentiendeeeuwwordtveelFriesveenaarhetbuitenlandgeëxporteerd.VooralinNoord-Amerikaiserveelvraagnaarzwartbontvee.DefokkerijvanhetzwartbonteFriesekoeienraswordtvrijalgemeen.Erzijnookeenaantalboeren,dieaanhetfokkenvandeuitdezwartbontekoeienvoortkomenderoodbontenvasthouden.Zerichtenin1957devereniging'FokkersvanRoodbontFriesStamboekvee'op.BehalvedezeuitdeFrieseZwartbontenvoortkomenderoodbonten,zijnernogsteedseensterkafgenomenaantalFrieseRoodbontenvanhetoorspronkelijketype.In1993zijndaternogmaarzeventienkoeienenvierstieren.Eénvandezekoeienwordtindatjaaropde'PraktijkschoolvoordeVeehouderij'inOenkerkgehuldigd.'Maeieblom'heefthonderdduizendkilomelkgeleverd.Erzijnopdatmomentnogongeveertwintigdierenvanhetoorspronkelijketype.Defeestgangersvindendaarinaanleidingde'StichtingRoodbontFriesVee'opte
richten.DezeorganisatietrachtderaszuivereFrieseRoodbonteinstandtehouden.Inventarisatie,registratieeneenfokprogrammamoetendaaraanbijdragen.Zoveelmogelijkwordtaandezuivereafstammingvastgehouden,dehaarkleurmoetdusroodbontzijn.DerodekleurkandonkerderzijndandievanderoodbontekoeienvanhetHolstein-Frisianras.DekleurvandekopvandeFrieseRoodbontenneigtnaarzwart.Ronddeeeuwwisselingzijn
ernogmaareentientaldierenvan"deouderodeFriezen".Erzijnmeerdereredenenomhetbedreigderas,waarvanernogmaarruimdriehonderdzijn,instandtehoudenentelatengroeien.DeFrieseRoodbonteis,evenalsdeFries-HollandseZwartbonte,eendubbeldoelkoeendusgeschiktvoormelk-ènvleesproductie.Hetrasbevatuniekgenenmateriaaldatmetbehulpvankruisendienstkandoenbijhetverbeterenvananderekoeienrassen.HetvormteenonderdeelvandeFriesecultuurhistorie.Hetbiedtpraktischevoordelenzoalsdenaarverhoudingminderebehoefteaanvoer,eengoedegezondheidendebetrekkelijkhogevet-eneiwitgehaltes.FrieseRoodbontenzijnmakkelijktehoudenenbiedenbijgeboortenweinigmoeilijkheden.
Destichting'FriesRoodbontVee'heeftin2016en2017vanviernieuwestierenspermagewonnendatingezetwordtdoorledenenookdoornieuweboeren.
Volgenseenopgavevanhet'CentrumvoorGenetischeBronnenNederland'zijnerin2016nog485volwassenvrouwelijkedieren.
FrieseDierenrassen
8
SiebeReitsma:liefdevoorFriesRoodbont
Alsjehetbestuurvande'StichtingRoodbontFriesVee'vraagtwaarjeFrieseRoodbontenaantreft,verwijzenzeondermeernaarSiebeReitsmainAllingawier.Rond1968krijgenzijnoudersJacobenKlaskeReitsmahuneerstevaneenFrieseRoodbonteafstammendkalf.
MetdezekoezijndeReitsma'sgaanfokken.Driebeslagenwordensuccesvol:deFeikjes,deHibma'sendeArendsjes.EénArendsjekomtaaneenproductievanbijnahonderdduizendliter.Alszehaarzestiendekalfbrengt,bloedtdekoenettevorendood.HetKI-bedrijfCR-Deltaschafttweestierenaandievanhetbedrijfkomen:SurfenneJetseenSurfenneLammert.WeleenbewijsdatdeveestapelvandeReitsma'svangoedekwaliteitis.InheelNederlandlopennakomelingenvanSurfenneJetse.Siebe:"Datisietsomtrotsoptezijn".HetgaatSiebebijdeRoodbontenietzozeeromdekleur,maarmeeromdesterkebespieringendesterkeuiervanhetras.Zijnkoeienhoudenhunhoorns:"Koeienzonderhorensisgeengezicht”.
VeelgangbareboerenzijnvolgensSiebeteveelgefixeerdopdemelkopbrengst,zerekenennietmetwatdekoeinandereopzichtenwaardis.Zijndierenhebbeneenlangerelevensduur,zewordengemakkelijktwaalfjaar.ZeproducerenmindermelkdandeHolstein-Friesian-koe,daarstaattegenoverdatdenieuwmelkenmaarachtkilobrokkrijgen.Holstein-Friesian-runderenhebbenvolgensSiebeweltwaalfkilonodigenvragenookmeeronderhoudsvoer.Bovendienzijnzegoedbevleesd,waardoorzebijdeslagerhetnodigeopbrengen.
OokalheeftSiebemaarvijfentwintigRoodbontenennogeentientalanderekoeien,hijkanerbestvanbestaan.Hijheefteenmoderneligboxstallatenbouwenwathetmelkenveelgemakkelijkermaakt.
FrieseDierenrassen
9
HetFriesemelkschaap
HetFriesemelkschaapheefteenlangegeschiedenis.HetheeftdezelfdekenmerkenalsdemelkschapendiesindsjaarendaglangsdeNederlandseenBelgischekustvoorkomen.ZokennenwenogsteedshetZeeuwsemelkschaap.In1432werdhetmelkschaapopeenschilderijvandegebroedersVanEyckindeSintBaafskathedraalteGentalafgebeeldals'hetlamGods'.HetschaapkomtookvooropeenschilderijvanPaulusPotter.
Melkschapengevenveelmelk.Zehebbeneengrotesmallewigvormigerompenzijnarmbespierd,waardoorzemindergeschiktzijnvoorvleesproductie..OmdezeredenwerdvakerdevoorkeuraandeTexelaargegeven.Bijsommigedierenkomenhalsbellenvoor,zehebbeneenonbewoldepijlstaart.HetFriesemelkschaapwordtgeprezenomderijkemelkgiftendeuitstekendemoedereigenschappen.Alsdelammerenvandemoederafgewendzijn,kunnenzetoteindoktobergemolkenworden.Hetschaapproduceertjaarlijksongeveervijfhonderdlitermelk,waarvantachtigkilohardeofzachteschapenkaaskanwordengemaakt.Melkschapenzijnergvruchtbaar.Zewerpeninéénkeerongeveertweetotdrielammeren.Vierlingenbehorenniettotdeuitzonderingen.Zegevenweiniggeboorteproblemen.Delammerengroeiensnelengoed.
Omdevleesopbrengstteverhogen,wordthetmelkschaaprond1900gekruistmetvleesrijkeEngelserammen.Hetwordtdaardoorzeldzaam.DeMarssumerboerK.N.Kuperuskeerthettijdoorin1908het'FrieschMelkschapenStamboek'opterichten.HijspoortnogovergeblevenmelkschapenopenhaalteenaanhetrasbeantwoordenderamuitOost-Friesland.In1958zijnernogmaardriefokkersmetenkelerammen.Rond1970volgteenexplosievegroei.In2000staanongeveertweeduizenddierengeregistreerd.In2005isdatuitgegroeidtotmeerdanvijfduizend.Anno2011staanbijhetStamboekruim8000vrouwelijkedierenen700rammeningeschreven.Demelkvanhetschaapwordtdooreentoenemendaantalboeren-ookbuitenFryslân-gebruiktomerkaasvantemaken.ZovindenweondermeerinSchotlandeengrotekuddeFriesemelkschapen.
Volgenseenopgavevanhet'CentrumvoorGenetischeBronnenNederland'staanerin2016bijbeidestamboekentezamen5000volwassenvrouwelijkemelkschapeningeschreven.
FrieseDierenrassen
10
JappiedeJong:“MelkersvandeFrieseMelkschapenmoetenhunverantwoordelijkheidgaannemen”
AlsJappiedeJonginNesbijAkkrumsamenmetzijnvrouwschapenwilgaanmelkenomerzachtekaasmeetemaken,proberenzeheteerstmeteenvijftientalZwartblessenenVlaamseschapen.AlnaeenaantaljarengaanzeoveroptienFriesemelkschapen.Hetverschilisgroot:zegevenvooreenlangereperiodemeermelk.Eerstdrieliterdaags,laterinhetseizoenneemtdataftotongeveeranderhalfliter.Dedertigschapendiehetbedrijfanno2017telt,wordenindeeerstehelftvandeweekdoordevrouwgemolken,indetweedehelftdoethijdat.Zowordtookhetkaasmakenverdeeld.Eenkilomelkleverteénzachtkaasje.DiewordendirectnadatzegemaaktzijninAkkrumeninTynjeverkocht.Datlevertgenoeggeldopomdeboerderijwaarzewonenteonderhoudenendeverzekeringspremiestebetalen.
JappiedeJongisachtjaargeledenvoorzittervan'ItFryskeMelkskieppestamboek'geworden.Warenertienjaargeledennog59leden,nuzijndaternogmaarongeveerdertig.Zonuendankomenernogwelledenbij,maardoordetoegenomenregelgevinglatensteedsmeerhetafweten.Eenanderbezwaarisdathetmelkschaap,zoalsdeTexelaar,geenvleesrasis.Voorveleneenredenomdatschaaptegaanhouden.BijnaniemandziethetonderscheidtusseneenFriesMelkschaapeneenTexelaar.Hetaantalledendatdeschapennoginhetstamboeklaatregistrerenis
geslonkennaarongeveertien.Omdatteveranderen,ondernamhet'Molkskieppestamboek'recenteenpogingdeoverstapnaarregistrerengemakkelijkertemaken.
OokinFryslânzijnernogsteedsbedrijvendiemeerdanhonderdFriesemelkschapenhouden,omerhardeofzachtekaasvantemaken.Alshethenluktdaareenspeciaalproductvantemaken,valterhetnodigemeeteverdienen.BijhetMolkskieppestamboekbestaatdeindrukdatsommigemelkersmetgroteaantallenschapenteweinigaandachtbestedenaanhetraszuiverhoudenvanhundieren.Tochmakenzegebruikvandeuniekeovergeleverdeeigenschappenvanhetschaap.DatbrengtdeJongtotdeuitspraakdatzulkemelkersmeerdannuhetgevalishunverantwoordelijkheidmoetennemen.
FrieseDierenrassen
11
DeZwartbles
HetZwartblesschaapiswaarschijnlijkontstaanuitdeSchoonebeeker,eenDrentsheideschaapdatrond1925doorFrieseveehandelarenwerdopgekochtopdeNorgermarkt.HetwerddoorverkochtaanenkeleFrieseboerendieermeefoktenenhetmogelijkkruistenmethetFrieseMelkschaapendeTexelaar.HetdierkreegdekenmerkenvandehuidigeZwartbles,zewordenwel"veredeldeSchoonebeekers"genoemd.AnderenbewerendaterdoorbloedonderzoeknooitverwantschapmethetDrentseschaapisaangetoond.HetzouzijningevoerduitDuitsland.
DeZwartblesisietsminderbespierddandeTexelaar,staatwathogeropdebenenendevachtisietsgrover.Hetisoersterk,vruchtbaar(vierlingenzijngeenuitzondering)enheeftgoedemoeder-eigenschappen.Hetlammertgemakkelijkafenproduceertdoorgaansvoldoendemelk.
HetZwartblesschaapbehoortmethetFrieseMelkschaap,hetZeeuwsemelkschaapenhetTexelscheschaaptotdegroepvandeNederlandseweideschapen.Ditonderscheidtzevandeheideschapen.Eenbelangrijkkenmerkisdebruinzwartekleurendetypischewitteblesopdekop.Dieblesverbreedtzichnaardekruinendebek.Verderheefthetdierwitteachtervoeteneneenwittestaartpunt.Watz'nbouwbetreftstaathettussendeTexelaarenhetmelkschaapin.DeZwartblesismakkelijkenmooi.Hetkarakterenhet"gebruiksgemak"zorgenervoordatdeZwartbleshetidealeschaapisvooriemanddieschapenvoorzijnplezierfokt.
In1985wordthet'NederlandsZwartblesSchapenstamboek'opgericht.Deledenzijnoverwegendhobbyisten.TienjaarlaterontstaatuitonvredemethetbeleidvanhetStamboekde'Zwartblesfokkersgroep'.Eengeschilpuntbetrefthetschaapzoalsditvolgensdegroepvanoorsprongbedoeldis:eenruimschaapmetveelinhoudenlengtedatkrachtigisingangenstand.
In2015stondenbijbet'ZwartblesSchapenStamboek'1700schapenen345rammeningeschreven.De'Zwartblesfokkersgroep'teldein201672vrouwelijkeen12mannelijkedieren.OokinDenemarken,TsjechiëenDuitslandiservraagnaardeZwartbles.InEngelandenBelgiëhebbenzehuneigenStamboekopgericht.
FrieseDierenrassen
12
JanNoordenbos:nietermaarwatoplosfokken
JanenRichtsjeNoordenbosuitItHeidenskipzijnZwartblesfokkersvanheteersteuur.DoordemooiesprekendekoppenheeftJanalsjongenalmeerdangewonebelangstellingvoorhetras.HetdierkomtindejarenvijftigenzestigindestreekwaarJanwoontvrijwelnietvoor.EendoorhembewonderdkoppeltjebijRijsvormtdaaropeenuitzondering.Alshijtwaalfwordt,krijgtJantweeZwartbleslammeren.Danbeginthijalmethetrastefokken.Vanz'nvadermoethetaantalbeperktblijven,eenmaaleigenbaasneemthetaantalZwartblessenopdeboerderijsneltoe.Alsin1978/1979het'NederlandsZwartblesSchapenstamboek'wordtopgericht,wordthijlidengaathijmeergerichtaantypeenkleuraftekeningwerken.DefamilieNoordenbosisvoorstandervandegeorganiseerdefokkerij.Jekrijgtdaardoorbeteruitgangsmateriaalenminderinteeltbijeenraswaarvanerweinigexemplarenzijn.Vrijwelallerammenwordenverkochtaanhandelarendiezedoorverkopenomzelatenvetweiden.Zijnzegenoeggegroeid,danweetdeslagererwelwegmee.
AntjeWildeboer:VierdegeneratieZwartblesfokker
NannevanderBurguitJelsumheeftnietkunnenbevroedendatzijnzesentwintigjarigeachterkleindochterinhetzelfdedorpbijnaeeneeuwlaterhetfokkenvandedoorhemenzijncollegaKeesSeinstraontwikkeldeZwartblesschapenweerterhandneemt.VanderBurg'sdochterAntjetrouwtmetNicoWildeboerdieditschaapfokt.DienszonenNicoenRientsverliezenerookhunhartaan,waarnaNico'sdochterAntjedefamilietraditievoortzet.Zekrijgtdemogelijkheideentientalschapentegaanhouden.Antjesluitzichaanbijdedoorhaarpakeopgerichte'Zwartbles-fokkersgroep'.Zeletvooralopdeinhoudvanhetschaapenhetbeenwerkenzebesteedtveelaandachtaanhetalgemeenvoorkomen.
FrieseDierenrassen
13
Friesehoenders
HetFriesehoenderraskentmaarliefsttwaalfzogenaamdekleur-slagen.Hetrasheefteenlangegeschiedenis.In1565verbiedthetFrieseprovinciaalbestuurdeuitvoervanveeuitdeprovincie,waarbijookde"weitenhinnen",vanoudsdebenamingvoordeFriesehoenders,wordenvermeld.Indietijdkomthetrasnogveelvoor.
Vanaf1900gaathetaantalsterkachteruit.Erworden"nutsrassen"ingevoerd:'Leghorns'en'Wyandotte's'leggenmeerengrotereeierenenverschaffenmeervlees.DaarbijwordtvergetendatdeFriesehoendersmetweinigvoer,inverhoudingtothunlichaamsgrootte,veeleierenleggen.InwonersvanEngelandnoemenhetdiereen'everydaylayer'.
Alsheterinhetbeginvandejarentwintigmethetrasslechtvoorstaat,richtenenkeleliefhebbers'DeFryskeHinneklub'op.Vooralindedaaropvolgendejarenzettendeledenvandiecluballezeilenbijomdeverlorengeganekleurslagenterugtefokken.Degoudpel,zilverpel,citroenpel,geelwitpel,roodpelendeFriesehoendersmetdekleurenroodbont,zwart,zwartbont,blauw,koekoekenwitkunnenvoortaantotdeFriesehoenderswordengerekend.Delaatsterkendekleurslagisdeteruggefoktezandgele.
HoewelhetoverhetalgemeengoedgaatmetdeFriesehoenders,zijnervanenkelekleurslagenteweinig.Dewitten,dekoekoek,dezwartbonten,deroodbonten,deblauwenendezandgelenwordennogmaarweinigaangetroffen.Pasalsookdeze(zeer)zeldzamekleurslagenmettertijdweerinruimematevoorkomen,kangezegdwordendathetinalleopzichtengoedgaatmethetFriesehoenderras.
FrieseDierenrassen
14
VeelbelangstellingvoorFriesehoenderrassen
JaapStrikwerdauitDearsumissindsvierjaarvoorzittervande'FrieseHoenderclub'.InzijndoorhemzelfgebouwdekippenverblijffokthijdeZilverpel/WytweitenendeGoudpel/Gielweiten.Allebeikleurslagendieerwathunaantalbetreftredelijkgoedvoorstaan.Bijandereisdatnietzo.Metnamevandeeffenkleurenzoudenermeermoetenzijn.TochisStrikwerdanietontevreden.Zijnclubkrijgtsteedsnogweernieuweleden.
ErzijnergenoegdieookindestadFriesekippenhouden,maardeaanschafvaneenhaan-nodigomtefokken-iseenprobleem.Omdatzo'ndier'sochtendslawaaimaakt,hebbenveelburenereenhekelaan.Enwienietfoktheeftbijde'FrieseHoenderclub'weinigtezoeken.InDuitslandgaathetanders.Daarkunnenkippenfokkersopeen'Gasamtplatz'eenhokvandegemeentehuren("vergelijkhetmeteenvolkstuin",zegtStrikwerda).Zoontstaanerookinstedelijkegebiedenplekkenwaarniemandlastvandehanenheeft.Eenanderprobleembijhetfokkenis,dathetveeltijdkost.Vooralbijjongerenontbreektdatvaak.Eenprobleembijhetfokkenisook,datdehelftvandeuitgebroedeeierenhanenzijn.
Eennieuwgegevenisdatergewerktwordtaaneennieuwekleurslag:deroodkoekoekdieeerderookvoorkwam.Strikwerdadenkt,dathetafleidtvandenoodzaakdebestaandekleurslageninvoldoendeaantalinstandtehouden.Datkostalmoeitegenoeg,vooralookomdaterbijelkekleurslagmeerderefokkersnodigzijndieerééninstandhouden.
DeorganisatieheeftveelcontactenmetdezustervereniginginDuitsland.Zolangergeenvogelgriepisendedierenoptijdwordeningeënt,werkenbeidenmeeaan(inter)nationaleshows.EvenalsaandeclubshowdieelkjaarinSneekgehoudenwordt.Dedoordeclubgeorganiseerde'jongdierendagen'trekkensteedsmeerbelangstelling.Opdelaatstgehoudendagwarenermeerdan100dieren.
OmdathetfokcentrumvandeFriesekrielenbij'ItGrieneNêstinSumaropgehevenis,wordteraangewerktdatnueenplaktegevenbijhetnieuwopterichten'FriesLandbouwmuseum'inGoutum.
FrieseDierenrassen
15
Advocaat
Benodigd:6eieren100gramsuiker5cl.brandewijn1zakjevanillesuikereenweinigzout
Deingrediëntenineenschaalvermengenenaubainmarieverwarmen.Heefthetdejuistedikte,danbrandewijntoevoegen,ineenafgeslotenpotbewaren.Indekoelkastblijftheteenaantalwekengoed.Ditiseenmildeadvocaat.Bron:J.Koopmans-Andringa
DeWetterhoun
DeFrieseWetterhounkomt,zoalsdenaamzegt,voortuitdegroepvandewaterhonden.VooroudersvanhetraskwamenvoorinEngeland.ErbestaanafbeeldingenuitdatlandwaaropWetterhounenenwetterhounachtigedierenduidelijkstaanafgebeeld.WaarschijnlijkwerdendeeersteWetterhounennaarFryslânmeegenomendoorvissersenpalinghandelarendieopEngelandvoeren.EeuwenlangwordthetdierookwelOtterhoungenoemd.Naastdeotterjachtwordthetrasgebruiktalswaakhond,verdelgervanongedierte(ratten,mollen,bunzingen)ensomsalstrekhond.DeWetterhounkomtwaarschijnlijkeerderinFryslânvoordandeStabijhoun.HetalgemeenbeelddatdeWetterhounoproept,isdatvaneenforsgebouwdehonddiezonderplompoflogtezijn,eenvierkantebouwheeft.Hetiseengedrongenhond,dieevenalsdeStabijhoungeenkeelhuidenhanglippenheeft.Wetterhounenzijnzwart,bruinoforanjemetwitteaftekening,waarbijinhetwitschimmelen/ofspikkelsmogenvoorkomen.Hetdierwordtverondersteldrustig,eigenzinnig,gereserveerdvoorvreemdeneneenidealeerfhondtezijn.DeWetterhounstaatietshogeropdepotendandeStabij.
DeWetterhounvormtmetzevenhonderd-envijftigdiereneenkleinras.Volgenseenopgavevanhet'CentrumvoorGenetischeBronnen'zijnerin2016500volwassenvrouwelijkedieren.Degrensvooreenaldannietveiligvoortbestaanvanzeldzamedierrassenwordtoverhetalgemeenbijhetgetalduizendgelegd.Hetisduskwetsbaar,vooralookomdathetaantalingeschrevendierenachteruitgaat.
BijdeWetterhounissindseenaantaljareneenoutcrossprojectgaande.MarjoleinRoosendaalvandeFokadviescommissievandeNVSWdaarover:Erwordteendieringekruistdatvolledigonverwantis.Omdatergefoktwordtmeteengeslotenstamboek,isdegenetischediversiteit,devariatieinerfelijkmateriaal,achteruitgegaan.Hetantwoorddatde'NederlandseVerenigingvanStabij-enWetterhounen'daaropdenkttekunnengevenishetinvoerenvanversbloed.Metgerenommeerdewetenschappersiseenplanvanaanpakopgesteld.Eind2014werdeentweetalnestengeboren,eénmeteenlabradoralsvadereneénmeteengrotepoedelalsvader.Deervaringleert,volgensdeinitiatiefnemers,datdezemethodeervoorzorgtdatervoldoendenieuwegeneninhetraswordeningebracht,terwijlnatweegeneratiesnietmeertezienzalzijndatereenanderrasisingekruist.OpdezemanierhooptmendegenetischebasisvanhetrasteverbredenzodatdeinteeltgraaddaaltendegezondheidenfertiliteitvandeWetterhounweerzalstijgen.
FrieseDierenrassen
16
SjoerdRiemersma:“IkkanmetmijnWetterhounenlezenenschrijven”
GrootvaderRiemersmaisinTerhorneberoepsvisseren-jager,alsSjoerduitBolswarderalsjongengeregeldmetpakeendiensWetterhounopuittrekt.Zoontstaatzijnliefdevoorhetras.HijheeftaleenWetterhounalshijnogmaarzeventienis.Nuheefthijaldevierdeeneendaaruitdoorhemgefoktedochter."EenWetterhounisdoorendoorbetrouwbaar,ikhoefnietopdehondteletten,hijletopmij.Zezijnwaaks.Zehebbenenormveelrust,hetzijnkalmehonden".Wetterhounenzijnookgeschiktalshuishond."Zezijnenormgesteldophunbaasenhetgezin,enverdraagzaamtegenanderedieren".Hijweetdathetdiergraagbuitenisenmetdebaasdingenonderneemt.Hetiseensterkrasmeteenonder-eneenbovenvacht."Zewordennooitkoudennat".Eenandersterkpuntisdeonverstoorbaarheidendeenormgoedeneusenhetuitstekendegeheugen.Eigenschappendie,alshetdierRiemersmabijdejachtvergezelt,goedvanpaskomen.
Hetzijnhondendievanoorsprongvrijrondliepenombunzingen,mollen,wildekattenteverjagen.RiemersmaheeftdeWetterhounjarenlangmetsuccesgebruiktalsmuskusrattenvanger.Zesvanzijncollega'shebbenerookéénaangeschaft.Hetraswordtbedreigddoorinteelt.Riemersmaisniettesprekenoverhetvoornemenomhetintekruisenmetbloedvananderehondenrassen."IkzouhetdoodzondevindenalsdeWetterhoundaardoorhaarkarakterverliest".HijdenktdathetbeteriswetterhounachtigehondenuitmetnameFryslântegebruikenomdetoekomstveiligtestellen.
FrieseDierenrassen
17
DeStabijhoun
Aandehandvaneenoudschilderijwordtbeweerd,dathetFriesehondenrasStabijhounafstamtvandeSpanjoelofSpioen,eenspanielachtigehonddiedeSpaansetroepennaarNederlandzoudenhebbengebracht.DeDrentsepatrijsendeheidewachtelzoudeningrotelijnendezelfdeafkomsteneigenschappenhebben.Derassenvertonenovereenkomsteninlippen,schofthoogte,schedel,hals,rug,voetzolen,borstenbeharing.VerondersteldwordtdatdeStabijhounalvóór1800inFryslânvoorkomt.Alsgevolgvandetoenemendevraagnaarbont,wordtdehondrond1900opgroteschaalbijdemollen-enbunzingjachtingezet.VanoudskomtdeStabijhounvooralvoorinhetFrieseWoudengebied.
DeStabijhouniswaaks,dehond"slaataan"alseenvreemdehetterreinofhethuisbetreedt.Hetiseenaanhankelijkehond,dieuitstekendineengezinpast.Hetdierishalflangharigmeteengestrektepostuureneenkarakteristiekelangestaartdietotaandehielreikt.Hetonderstedeelislichtomgebogen.Volgenseendoorde'NederlandseverenigingvoorStabij-enWetterhounen'verspreidebeschrijvingstraaltheteenverfijndeadeluitenbeschikthetoverveelkrachtenuithoudingsvermogen.Demeestvoorkomendekleuriszwartmeteenwitteaftekening,bruinmeteenwitteaftekeningkomtookvoor.Inbeidegevallenmogenerinhetwitzwarterespectievelijkbruinespikkelsvoorkomen.Jehebtookeenmengvormvanzwart-ofbruinwit,dezogenaamdeschimmels.
Inenronddeoorlogsjaren1940-1945zetteneenaantalfokkerszichinomdeStabijhounalsrashondopdekaarttekrijgen.In1947werdeenrasverenigingopgericht.In2016zijnervolgenseenopgavevanhet'CentrumvoorGenetischeBronnenNederland'bijdeStabijhoun2000volwassenvrouwelijkedieren.Derisicostatusisnormaal,detrendstabiel.
Wiedeafleveringenvanhetorgaan'DeFryskehounen'vande'NederlandseVerenigingvoorStabij-enWetterhounen'doorbladert,stuitopeengrootaantaldoordeledenmetStabij-ofWetterhounenondernomenactiviteiten:clubmatches,jachthondenproeven,familiedagen,gemeenschappelijkewandelingen,tentoonstellingenenallerleitrainingen.
Bijde'NederlandseVerenigingvanStabijhounenenWetterhounen'wordtoverwogenomookbijdeStabijhountot'outcross'overtegaan.Ookdaarzijnvolgensdeinitiatiefnemersdeinteeltproblemensteedsgroteraanhetworden.
FrieseDierenrassen
18
Foto:H
endrikvanderM
eer
HendrikvanderMeer:“Ikdoeerallesvoor”
EvenalszijnzoonSjoerd,groeitHendrikvanderMeeruitSumaropmethonden.Indeherfstvan1996wordtheteenserieuzezaak.OmhetrasinstandtehoudenbesluithijtegaanfokkenmetdeStabij-pupJitskefanitFredenhof,Yfkeisheteersteresultaat.
JarenlaterlopenophetgroteerfaandeHeideraadinSumarreheidevijfglanzendeStabijhounenendriepupsrond.Yfkeisdehoogsteinrangorde,metopgehevenstaartlaatzedeanderedierenvoortdurendmerkendatzedebaasis.Sytskestaatookhaarmannetje.Marchjeisdegoedheidzelve,zijmaaktgeenruzie.Depubslerenvanhunmoedergehoorzaamtezijn.
AanhetfokkenvanStabijhounenwordenhogeeisengesteld.De'NederlandseverenigingvoorStabij-enWetterhounen'waarvanHendriklidis,verplichtjemeetedoenaaneenfokprogramma.Sindsdienweethijbijvoorbeelddatdeogenvanz'nhondendonkerenhetgebitscharendmoetzijn.Hijzorgtervoordatditinordekomt.
Dedierenmoeten,voordatjeermeemagfokken,opeenshowtweekeer'zeergoed'oféénkeer'uitmuntend'hebbenbehaald.Aandeheupenwordenookeisengesteld.Ominteelttegentegaan,moetdedekreudieerbijwordtgezochtdoordefokadviescommissiegoedgekeurdworden."ZewillenbijdeVerenigingnietdatjeereenslagnaarslaat".HijisheternietmeeeensdatdeStabijhounwordtgekruistmetanderehondenrassen.Alserdanietsmoetgebeuren,kunnenerbeter‘stabijna’s’(dievandeStabijhounafstammen)gebruiktworden.Hendrikheeftdenodigesuccessenbehaald.Optentoonstellingenbehaaldehijeen'zeergoed'.Elskeisvijfkeerreservekampioengeweest.VoorHendrikisdatniethetbelangrijkste."Ikdoeallesvoormijnhondenenkrijgerveelvoorterug".Alshijoverwathijmetzeheeftmeegemaaktaanhetwoordkomt,duurthetgeruimetijdvoordathijisuitgepraat.
FrieseDierenrassen
19
Delandgeit
DeNederlandselandgeitisnietvanFrieseoorsprong,hetdierkomtechterooknogveelindeprovincievooreneriseenactieve'Friesefokkerslub'.HetraswordtdaaromtotdeFriesediersoortengerekend.BeginvorigeeeuwwerddelandgeitvaakgekruistmetToggenburger-enSanegeiten,omdatdezemeermelkgaven.DeNederlandselandgeitheeftdaardoorophetpuntgestaanuittesterven.
Dathetrasnietgeheelverdwenenis,dankenweaandr.A.C.vanBemmeldiein1958enkelelandgeitennaar'DiergaardeBlijdorp'haalde.Nakomelingenvandezedierenwerdendoorhetvoormalige'RijksinstituutvoorNatuurbeheer'ingezetvooreenbegrazingsonderzoekinnatuurterreinen.Vanaf1971isdelandgeitenpopulatiedoorgerichtfokkenlangzaamgrotergeworden.Nederlandkentnuongeveertweeduizendgeitenenvijfhonderdbokken.
Landgeitenzijnsteviggebouwde,middelgrotegeitenmetvrijkortepoten.Zezijnoverwegendbont,metwittevlekkenindekleurenzwart,grijs,bruin,beigeofeenmengelingdaarvan.Ookkomenéénkleurigedierenvoor.Dekleurbruinisdominant,hetkruisenvaneenzwartbontebokmeteenbruinegeitlevertoverwegendbruinenakomelingenop.Debokkenvallenopdoorhunmonumentalehorensdieeenlier-,eensabel-ofeenramsvormhebben.Deramsvormkomtnogmaarweinigvoor.Degeitenhebbenveelkleinerehorens,zebuigenvrijwelrechtnaarachteren.Delandgeitwerptvoorheteerstoptwee-jarigeleeftijdmeestaltweelammeren.Hetaflammerengaatgemakkelijkendemoederzorgisgoed.
Methetoogopdetoekomstvandelandgeit,ishetvangrootbelangdatdedierenaccuraatgeregistreerdenbeoordeeldworden.In1982werdde'LandelijkeFokkersclubNederlandseLandgeit'opgericht.Zowelparticulierenalseenaantalinstanties(waaronder'Staatsbosbeheer'enkinderboerderijen)zijnbijdezeorganisatieaangesloten.Volgenseenopgavevanhet'CentrumvoorGenetischeBronnenNederland'zijnerin20161480volwassenvrouwelijkedieren.Derisicostatusisbedreigd,detrendstabiel.
FrieseDierenrassen
20
WimpydeVriesenAlbertThalenkoesterendelandgeit
Elkjaarwordtinaugustusbij'DeSpitkeet'inHarkema-Opeindedejaarlijksekeuringvande'LandgeitenFokkersclubFryslân'gehouden.Eenvoudigisdatniet:IBNnummers,vervoersbewijzen,veterinairemaatregelenenretourbewijzenzijnnodigomdeaan-enafvoervandedierenmogelijktemaken.VoorzitterWimpydeVriesisal35jaarverslingerdaanlandgeiten.Hetkaraktervandezegeiteniseigenzinning,zoheefthijervaren.Vandaardezegswijze:"Wiewilvloeken,moetgeitenhouden".Omdathijgingverhuizen,moesthijzijngeitenafstaan.Hijheeftnogeenbokdiezondertebetalendoorgeitenhoudersgebruiktkanworden.
DeVriesisnietontevredenoverhoeheterinFryslânmetdelandgeitvoorstaat.Hijvindtweldaterteweinigjongemensenbijzijnclubhoren.Datmoetveranderen.
AlbertThalen,secretarisvandeFokkersclub,begonmet'LouisvandeLindeborg'.Laterkochthij'PinkeltjevanhetNoordseVeld',eengeitdiebijStaatsbosbeheerliep.Daarbouwthijnogsteedsopvoort.DelandgeitisandersdandeSanengeit,deToggenburgerofdedwerggeit,vindtThalen.Zijngeitenzijnvrijwelnooitziek,hebbenweinigvoernodig,zijndaaromgeschiktominnatuurterreinentelopen.Geitenmelkisgeschiktvoormensenmeteenkoemelk-allergie.Hetkomtnietvaakvoordatlandgeitengemolkenworden,omvandemelkkaastemaken.Jemoeterdannogalwatvanhebben.Vooréénkilokaashebje,denktThalen,ongeveertienlitermelknodig.Landgeitenhoudenkostmoeite."Maaralsjehetervooroverhebt,danhebjeookwat."
FrieseDierenrassen
21
WerkenmethetFriesepaardopdeklassieketoer
Hetbegonalshobbyeneigenlijkishetdatnog.Naastzijnwerkzaamhedenalsbakker,exploreertAugustinusHoekstrainSibrandabuorrenmetzesFriesepaardeneenstoeterij.Als14-jarigejongenkochthijzijneerstepaardwaarmeehijmetsuccesmenwedstrijdengingrijden.Tweejaarlaterkwamereenpaardbij.Metditspanwashijookergsuccesvol.Uiteindelijkzettehijeeneigenhandels-entrainingsstalop:FriesiansforExport.
Vroegerhadjeopbijnaelkdorpeenvoermandiemetzijnpaardenbijbijzonderegelegenhedendienstdeed.Nuisdatnietmeerzo.Hethoudenvaneenstoeterij,zoalsdeHoekstra'shetdoen,isnietmeervanzelfsprekend.Koetsierszijnvaakmoeilijktevinden.Doordeinvesteringenisheteenkostbareaangelegenheid.Depaardenendekoetsmoetenerpiekfijnuitzienendusextraverzorgdengepoetstworden.Dannoghetvervoernaardeplekwaarzewordeningezet.Weerthuismoetallesopgeruimdenschoongemaaktworden.Metwachttijdenerbijgerekend,kostdateenheledag.Tochdenkthijernietaanermeetestoppen.Watalseenliefhebberijbegon,wordtmetliefdevoorhetFriesepaardvoortgezet.
JannekeHoekstra,metAugustinusgetrouwd,doetmeeaanringsteekwedstrijden.Sinds2010zijnbeideookactiefindetuigsport.Zohebbenzemeegedaanaandegroteshow'Faderpaard'enaandejubileumshowvanwegehet130-jarigbestaanvande'KoninklijkeVerenigingFriesPaardenstamboek'.Erwordtnationaaleninternationaalgereden.Augustinusverzorgtmetzijnvaderhetvervoermetrouw-entrouwkoetsen.MeteenarresleewordendewinnaarsopThialfinHeerenveendoorhemgereden.
Stoeterij
22
Friesedierenrassenop'DekemaState'
IndeomgevingvanLeeuwardenstaaneenaantalstatesdieooitdoordeFrieseadelenanderevoornamefamiliesbewoondwerden.Hetbegrip'state'slaatnietalleenophethuismaarookopdelanderijenentuinendiebijhethuishoordenendieeenbelangrijkerolspeelden.
Eénvandievoornamehuizenis'DekemaState'inJelsum.HetstatigehuiswerdvoorhetlaatstbewoonddoorhetgeslachtVanWageningen,zewoondenertot1996.Destateisnueigendomvande'StichtingDekemaState',diehetgebouwmetdeerbijhorendetuinenvoorhetpubliektoegankelijkmaakt.JekunterzienhoeeenFrieseadellijkefamiliezorond1930leefde.AlsbeheerderWimHoogendamvanplaniseenhondaanteschaffen,isdekeuzevoorhemnietmoeilijk,hetwordteenFrieseWetterhoun.
Het'Popta-slot’
WestelijkvanLeeuwardenisinMarssumhetstatige'Popta-slot'of'Heringastate'gelegen.Hetdooreengrootpubliekbezochtegebouw-met-omgevinggeefteenbeeldvanhetlevenvandeFrieselandadel.SindsjaarendagwordenerFriesehoendersgehouden.DekeuzevielopdeRoodpel.
Cultuurtoerisme
23
Op'DoniaState'vindjeFriesedierenrassen
Dedierenvankinder-enzorgboerderij'DoniaState'inStienskomenuitallewerelddelen.Minalama'smetdenamenAbeenAagje,eenreuzenslakvanmaarliefstvijftiencentimeter,zeeboe-koeienenzeldzamealbinoegelsdelenhetterreinmet'gewone'boerderijdieren.Erzijnookgeiten,schapen,konijnen,vogelsenkippen.
TotdielaatstedierenhorenookenkelevertegenwoordigersvanFriesedierenrassen.DekinderboerderijistotnutoedeenigeinFryslânwaarhieraanbewustaandachtwordtbesteed.
EendeelvandeweilandenophetzeshectaregroteterreinwordtinbeslaggenomendoorZwartblessen.Zemoetenhetopnementegenenkelebuitenlandseschapenrassen.DeveestapelomvatookeenFriespaard.Demerrieslijthaarlaatstedagenop'DoniaState'.AllangbestonddewensopdeboerderijookFriesehoendersondertebrengen.
Uiteindelijkwashetzover.EénvandekippenverblijvenwerdinbeslaggenomendooreenhaanenkippenvandekleurslagZandgele.Zoloopterookeenkoppellandgeiten.
Sinds1997biedt'DoniaState'eenvolwaardigewerkplekaanmensenmeteenbeperkingofhulpvraag.Metondersteuningvanprofessionelebegeleiderswordenallevoorkomendewerkzaamhedenindehoreca,dierenverzorgingengroenvoorzieninguitgevoerd.Dedeelnemerswordthierdooreenperspectiefgeboden.
'DoniaState'iseenwaarspeelparadijs,waarscholenengroepeninhetkadervanhunbiologielessenvanhartewelkomzijn.DoordestafwordtmateriaalontwikkeldomleerlingenkennistelatenmakenmetdeFriesedierenrassen.Hetmateriaalwordtbijbezoekenmetendoorleerlingenvanhetbasisonderwijsinpraktijkgebracht.
Kinderboerderijen
24
HistorieherleeftinHempens-Teerns
Omtevoorkomendatergebouwdwordt,scheidteenstrookagrarischgebiedhetdorpHempens-TeernsvandeLeeuwarderwijkSuderbuorren.
Vanaf2006lopendaarvaneindapriltoteindoktoberdeFrieseRoodbonte-pinkenvanSiebeReitsmauitAllingawier.Eenzestaldorpsbewonersvormende'wurkgroepkij'.Zezorgenervoordatophetterreinallesgoedverloopt.Raakteenpinkindesloot,danwordtdezeermetmanenmachtweeruitgeholpen.Eenmeidoornhaagenoudelindenmoetendeherinneringaaneenboerderijdieerstondlevendhouden.DeFrieseRoodbontendragenookaandedorpshistoriebij.
Demeestedorpsbewonerszijnblijalsdejongekoeienerinhetvoorjaarweerzijn.Alshetvriestwordthetterreiningerichtalsijsbaan.
DorpsboomgaardmetFriesedierenrassen
AlseengrondeigenaarinHantumhuizennietgoedweetaaneenweilandjemiddeninhetdorpeennieuwebestemmingtegeven,schenkthijhetaandedorpsgemeenschap.Dorpsbelangweeterwelwegmee.Geheelopeigenkrachtwordthetterreiningericht.'StichtingFruitynFryslân'helpteraanmeedaterachtentwintigtraditionelehoogstamfruitbomenwordenaangelegd.DaartussenloopteenFrieseRoodbontemethaarkalfeneenZwartblesmethaarbeidelammeren.Jammergenoegiserdooreengebrekaanvrijwilligerseeneindeaanhetprojectgekomen.
Dorpsbewoners
25
LandgoedHizzardbiedtplekaanZilverpellen
PietenMarthaKaastrauitLollumnemenenkelejarengeledenhetbesluithunmelkveebedrijftebeëindigen.GebruikmakendvandeNatuurschoonwetstichtenzeeenlandgoed.Naardebuurtschapwaarhetgelegenis,heethetHizzard.Behalvevijfdichtbijdeboerderijgelegenhectares,wordendelanderijenverkocht.Omaandevoorwaardenvoorhetinrichtenvaneenlandgoedtevoldoen,wordteengrootdeelingerichtalsnatuurgebied.OmvogelsenplantenaantetrekkenmaaktKaastraeengrotevijvermetaansluitendeenplas-drasgebied.Metdevrijkomendegrondwordteenafgegraventerphersteld.EenbelangrijkmotiefvoorKaastraisdestrengeregelgevingdiehemalsbezittervanmelkveewerdopgelegd.BijdeZilverpellendieheterfverfraaienheefthijdaargeenlastvan.MarthazouophetlandgoedookeenkoppelZwartblessenwillengaanverzorgen.Misschienkomtheternogvan.
DeStâlfandeKlinze
In1986werdinAldtsjerkdeState'DeKlinze'uit1655inzijnoorspronkelijkestaathersteld.Hetlandgoedligtineenachthectaregrootparkenbeschikteoverdestalhouderij'DestâlfandeKlinze'.Friesepaardenenantiekekoetsenstondendehotelgastentendiensteomerromantischetochtenmeetemaken.Opdestatigeoprijlaanwerdvoorgroepenvantienpersonenofmeerringstekengeorganiseerd.
Landgoederen
26
Foto:D
eKlinze
InFryslânismeerplekvoorfokcentrametdezeldzamedierenrassen
AndersdanandereprovinciesvanNederland,kentFryslânslechtsdriefokcentravoordeFriesedierenrassen.Zewordenbeidebeheerddoorde'FrieseHoenderclub'.HetenewerdingerichtvoordetwaalfkleurslagenvandegroteFriesehoenders,hetstaatbijVijversburginZwartewegsend.HetanderevervangthetvoormaligefokcentrumvoorFriesekrielenbij'ItGrieneNêst'inSumar.HetnieuwecentrumkomtwaarschijnlijkbijhetFriesLandbouwmuseuminGoutum.HetderdefokcentrumisRispensStateinIJlst,waardeFrieseRoodbontegekoesterdwordt.
InFryslânontbrekenfokcentravoordeFries-HollandseZwartbonte,detweeschapenrassen,debeidehondenrassenendelandgeit.Fokcentravoordezeldzamedierenrassenwordenerkenddoordelandelijke'StichtingZeldzameHuisdierrassen'(SZH).EenfoktechnischinspecteurvandeorganisatiebeoordeeltofeenfokcentrumbeantwoordtaandevoorwaardendiedeSZHdaarbijvoorschrijft.Elkcentrumheefthetrechtdebenaming'ErkendFokcentrumvandeStichtingZeldzameHuisdierrassen'tevoerenopwegwijzers,posters,publiciteitsmateriaal,briefpapier,enzovoort.Alservooreenofmeerrassendiehetcentrumbeheerteenstamboekoffokkersclubbestaat,dandientdeeigenaar-alsdezeeenparticulieris-hierbijaangeslotentezijn.DebeidecentrabijVijversburgenGoutumwordenbeheerddoorde'FrieseHoenderclub'.PetraBeerdabeheerthetfokcentruminIJlst.
FokcentradoendenkenaandeinOostenrijkgevestigde'ArcheHöfe'.Ookdezewerdendaaropgerichtomhetvoortbestaanvanzeldzamedierenrassenveiligtestelleneneenbreedpubliekoverditonderwerpteinformeren.EvenalsinNederland,kanzo'nboerderijeigenstreekproductenopdemarktbrengen.Vaakwordtookaandachtbesteedaandeeducatieovereenofmeerdierenrassen.Zebiedensomslogeergelegenheid.Eriseenrelatietussende'ArcheHöfe'(Fries:Arkepleatsen)methetinrichtenvaneenboerenerf,alsdaarwordtrekeninggehoudenmetdecultuurhistorischebetekenis.MartijnBroekmanvan'StichtingLandschapsbeheerFriesland'inBeetsterzwaagwildaarbijgraagadviserendoptreden.Uiteraardiserookalleredenomopeen'ArcheHof'aandachttebestedenaandeFrieseenmetFryslânverwantelandbouwgewassenenfruitrassen.Hetwachtenisopeenofmeerinitiatiefnemersdiehetoprichtenvaneen'Arkepleats'inFryslânterhandnemen.
Fokcentra
27
LinkshetvoormaligefokcentrumvoordeFriesekrielenbijItGrieneNêst.RechtshetfokcentrumvoordegrotehoendersbijVijversburg.
'Natuurmonumenten'draagtbijaanhetbehoudvandeFrieseRoodbonten
EénvandeopmerkelijkstenatuurterreinenvanonslandligttussenHarlingenenZurichvlaklangsdeN31.Hetgeraas
vanvoortsnellendeauto'slijktdevogelsinhet'HegewiersterFjild'niettederen.Steedsmeervogelswetenhetdoor'Natuurmonumenten'beheerdenatuurgebiedjevanzo'nhonderdhectaretevinden.DeFrieseRoodbontenvanMaaikeBoumauitSkuzumvindenerbuitendeherfst-enwintermaandennualdriejaareenplek.Halfaprilwordenzeergebracht,beginoktoberkomenzeterug.Maaikehoeftnietbijtevoeren.Hetgaatzoalshetmoetgaan.VrijwilligersvanNatuurmonumentenhoudeneenoogjeinhetzeil.VolgensNatuurmonumentenhoorthetbijdewerkzaamhedenvandezeorganisatiedat
aandachtaandezeldzamedierenrassenwordtbesteed.Waarmogelijkprobeertmenzeinhaarterreinenondertebrengen.DeFrieseRoodbontenpassenuitstekendinhetHegewiersterfjild.Denatuurorganisatieisbereidenkelepercelenvanintotaal3à4hectarerondomhetbeheerkantoorinEastereinaaneigenarenvanFriesveeteverpachten.
TjammeTilstrahieldalskleinejongenallandgeiten
EenkwarteeuwgeledenhieldTjammeTilstrainEernewoudeallandgeiten.Hijbegonmetafgekeurdegeiten,vandaagdedagishijeengewaardeerdlidvande'LandgeitenfokkersclubFryslân'.Zijneerstegeithieldhijineentheekist,nubrengthijzijnkoppelvaneentientallandgeitenonderineennatuurterreindathijhuurtvan'ItFryskeGea'.Landgeitenmoetenlateninententegenblauwtong,iséénvanderedenenwaaromhetaantalbijdeclubaangeslotenfokkersisteruggelopen.WerdeneropdejaarlijksekeuringinHarkemaeerdernogmeerdan200geitenaangevoerd,tegenwoordigzijndaternogongeveerhonderd.
Tilstrawaardeertdelandgeit,omdathetdierdeoorspronkelijkeeigenschappenvandezediersoortbewaardheeft.Landgeitenkunnengoedtegenalleweersomstandigheden,waardoorzeineennatuurterreinophunplekzijn.Daarvindenze,zoalsinEernewoude,diversesoortenplantenwaardoorhunvoedselgevarieerdis.Tilstramoetzijngeitenoverigenszonuendanmetwatbiksbijvoeren.Omtevoorkomendatzegebrekenaanhunpotenoplopen,laathijzijngeiteninnatteperiodenopeenhogergelegendijkgrazen.DeFokkersclubheeftoverhetalgemeenoudereleden.Tjammeiseenvandejongsten.
Natuurterreinen
28
RispensStateinIJlsthoortbij‘ZeldzaamLekker’
OnderderookvanIJlstinde'Ruiterpolder'zijnveertighectareweilandgevuldmeteenkoppelFries-Roodbontezoogkoeieneneenhoeveelheidjongvee.EerderliephierzwartbontHolstein-Friesianvee.Alsdeeigenaarzijnbedrijfbeëindigt,wordt'RispensState'doorGosseenPetraBeerdaaangekocht.Zijgeefthaarbaanalsdierenartsopenwordtboer.DoorhetoprichtenvaneenbiologischfokbedrijfgaatzezichvolledigaanhetbehoudvanhetFriesedierenraswijden.
Inmei2003komendeeerstedertigmelkkoeienophetbedrijf.Dedieren,waaronderenkele"monumentalekoeien",wordenaangekochtvaneentientalverschillendebedrijven.OmdatPetradekoeiennietwilmelken,moetereenanderebestemmingwordengezocht.DeFrieseRoodbonteiseendubbeldoelkoe,hetligtvoordehanddatzehet-naastdeverkoopvanvrouwelijkveeaanmelkveebedrijven-inhetvermarktenvanvleeszoekt.Liefhebbersvanhetras,eenfokker,eenmester,eenslagereneenkokslaandehandenineen.Zestartenhetproject:'DeFrieseRoodbontealsculinaireervaring'.Enwatblijkt?DeFrieseRoodbonteiseensuperieureleveranciervansmakelijkvlees.DoelvanhetprojectishetkoeienrasvoorFryslântebehouden.Omdattebereiken,moetjevolgensPetradeFrieseRoodbonteeconomischinteressantmaken.Hetvleesverdwijntnuzonderlabelindegrotestroom.HetbedrijfinIJlstlevertvoorhetculinaireprojecteengrootdeelvanhetslachtvee.Petra:"Watjefoktmoetjeooketen.Alsjeernietsmeedoet,verdwijnthetrasvanzelf".Petralevertvleesaanparticulierenenaanenkelerestaurants.
'RispensState'istotnutoehetenigebedrijfinFryslândathetpredikaat'ZeldzaamLekker'doordelandelijke'StichtingZeldzameHuisdierrassen'istoegekend.Zulkebedrijvenbiedenproductenofdienstenaandieverbondenzijnmetzeldzamehuisdierrassenendaarmeebijdragenaanhetinstandhoudenvandíerassen.InIJlstgaathetomeenaanbodvanvleesvandeFrieseRoodbonte.Kenmerkendisdatdeproductenzichonderscheidenvansoortgelijkeproductendoorhetverhaaldaterachterzit.Dangaathetomdesmaakofdemanierwaarophetgemaaktwordt.Bovendienmoetdeherkomstendetotstandkomingervanhelderentransparantzijn.
Vermarkten
29
SlagerMennoHoekstraproduceerteensmaakvolstukjevlees
Ongeveerdriejaargeledennemendeinitiatiefnemersvanhetproject'DeFrieseRoodbontealsculinaireervaring'contactopmetMennoHoekstrainAnjum.Hoekstraheeftinhetvoetspoorvanzijnvader,grootvaderenovergrootvaderbelangstellingvoorhetslachtenvanbijzonderekoeienrassen.MethetoogdaaropheefthijinDokkumeenkleinschaligeenmoderneslagerijingericht.
NatuurbeheerdersleverenhemslachtrijpeSchotseHooglanders,uitdeVeluwewordenWaterbuffelsaangevoerd.ZijnbelangstellinggaatookuitnaarhetslachtenvanFrieseRoodbonten.Ookvandezedierenweethijeensmaakvolstukjevleestemaken.
Anno2017slachtHoekstrahetvleesvandeRoodbontedatdoorPetraBeerdauitIJlstwordtaangeleverd.VraagenaanbodzijnvolgensHoekstrabehoorlijkinevenwicht.Zouhijmeerdierenaangevoerdkrijgen,danmoeteromdeafzettevergrotenmeerreclamewordengemaakt.Deslageristevredenoverhoehetgaat.Een
streekproductmoetexclusiefzijnènsmaakvol.Uitdereactiesleidthijafdathijzichdaarovergeenzorgenhoefttemaken.
GegaardeossenhaasvanFrieseRoodbonteinsausvaneekhoorntjesbrood
Bereidingswijze:
•Portineerdeossenhaas•Binddeossenhaasop•VacumeerdeOssenhaasmetdejusvaneekhoorntjesbroodensalie•GaardeOssehaasineenwarmwaterbadvan65graden,voor29minutenmeteenkerntemperatuurvan57/58graden•Koelterug•BakdeOssehaasvoorhetserverenvanhetgerechtnogevenopkleurenjuistetemperatuur•Snijdhierviergelijkemedaillonsvan•Serveren
Bronenfoto:HenkMarkus
Vermarkten
30
VleesvandeFries-HollandseZwartbonte
AlsNicoHooghiemsterin1971inReduzumhetbedrijfvanzijnvaderoverneemt,ziethijgeenredendeFries-HollandseZwartbonten/FryskHollânskSwartbûntendoorgangbareHolstein-Friesianstevervangen.FH-runderenproducerenalsdubbeldoelkoeienmeerenbetervlees.JekuntditzoalsbijafgedankteHolstein-Friesians',indegrotestroomlatenverdwijnen,erkanookmeerwaardeaanwordenverleenddoorhet,evenalshetvleesvandeFrieseRoodbonte,alsstreekproducttevermarkten.Eenbordaandewegverduidelijktevoorbijgangersdatzeop'HolwerdaSathe'malsensmaakvolvleesverkochten.
DoordatHooghiemsteralsbiologischeveehouderzijnkoeiennietlangeropzijngrupstalmochthouden,kwamereeneindeaanhetbedrijf.EendeelvanzijnHollands-FrieseZwartbontengingnaarde'Graasboerderij'inSondel.OmdatSjoerdDeinum,omzijnkoeienlangseenkringlooptevoerenenkostenvankrachtvoertebesparen,voerthijzijnkoeienalleenmetgrasenkuil.DeinumzochtkoeienvanhetoudeFrieserasdievanoudsaanzulkeomstandighedengewendzijn.HijlietdekoeiendiehijalhadmetspermavandeHollands-FrieseZwartbonteinsemineren.Overtienjaardenkthijkoeienmet
tachtigprocent'Friesbloed'tehebben.Hetwordendaardoordubbeldoelkoeien,waardoorzeookvleesproduceren.NuallaathijelkemaanddooreenslagerinKoudumtweekoeienslachten.Hetvleeswordtindeboerderijwinkelenaanrestaurantsverkocht.
BuurvrouwDurkjemaaktkaasvanmelkvanFriesekoeien
HetwaseenbuurmanvanDurkjeBrouwerdeKoning,diealsreclamemandenaamvanhaarbedrijf'buurvrouwDurkje,bedacht.Eenaansprekendenaamdiegoedinhetgehoorligt.Begonzein2011mettweekoeiendiemelkvoorhaarkaasleverden,in2017zijnhetertienwaarvandrieFrieseRoodbonteneneénFries-HollandseZwartbonte.Hetwordenermeer,achterdeboerderijloopthetkalfvaneenzuivereRoodbonte.In2012werdhaarbedrijfgecertificeerd.Durkjeheeft,bijgestaandoorhaarmoeder,indezesjaardatzebedrijfheeftzichzelfhetkaasmakengeleerd.ViaDeStreekboerenlangsanderekanalenvindtzedenodigeafzet.
Vermarkten
31
InKollumwordtverseschapenkaasgemaakt
InhetbeginvandejarentachtigverhuizenTheoMontsmaenzijnvrouwnaarKollumomerinhunboerderijbijKollumverseenbelegenschapenkaastemaken.Indietijdhoudthijzo'nhonderdentwintig,laterzo'ntweehonderdenvijftigFriesemelkschapen.Defamilielevertvooralaandegroothandel.Omdatdeverkoopvanhardekaasaanheteindvandejarennegentigmoeizaamverloopt,wordtvoortaannoguitsluitendversekaasgemaakt.
JaarlijksverwerktMonsmaveertigduizendlitertotbijnaevenzoveelkilo'sschapenkaas.TweekeerperweekhaalthijdemelkbijLeodeVosuitPeize.Deeiwitrijkeweiwordtopgehaalddooreenboerdieerzijnveemeevoert.
Deperiodewaarinkaaswordtgemaaktlooptvandederdeweekvanjanuaritotbeginnovember.Dekaasjeshebbenallehetzelfdeformaatvandriehonderdgram.ZewordenvijfdagenperweekdoorMonsmainplasticbakjesafgeleverd.
HetafzetgebiedisongeveerdrievierdedeelvandeprovincieFryslân.Hetzuid-westelijkgedeeltewordtbedienddoordeMiekeHaarsmauitOudega-Gaasterland.
Hetmakenvanversekaasisergbewerkelijk.Monsmaenzijnvrouwverwerkeninéénkeertweehonderdenvijftigliter.Dehoudbaarheidisachtdagen,heteindproductmoetdussnelafgezetenverkochtworden.
Alsbijhetmakenvanversekaaspasteurisatieverplichtwordt,stoppenveelkleinereproducentenhunwerkzaamheden.Monsmagaatdoor,deaanhouderwint.
Vermarkten
32
WiegerKuikenmaaktkaasmetmelkvanFriesemelkschapen
AlsveehouderSybrandKuikeninKollumerpomphetboerenbedrijfbeëindigt,neemtzoonWiegerhetroerover.Hetideeomhetanderstedoenleeftallangeretijdbijhem.Opdeeenentwintighectaregrondziethijonvoldoendemogelijkhedenvoorvoortzettingvanhetmelkveebedrijf.Eerstdenkthijaanhetopzettenvaneengeitenhouderij,omdatdeafzetmogelijkhedenopdatmomentminimaalzijn,kiesthijeenandereweg.Hijweetdatbiologischeschapenkaasbetereperspectievenbiedt:eenschapenhouderijmeteenkaasmakerijzijngeboren.
In2017houdtdekaasmakerhonderdenveertigFriesemelkschapenenenkelerammen.Delammerenvanhetvrouwelijkgeslachtzorgenvoorhetinstandhoudenvandekudde.HetFrieseMelkschaapisalsproducentvanschapenmelknietteevenaren,vindtWieger."Hetdierproduceertnegenàtienmaanden,waarvindjeeenrasdatditpresteert?"
BitterballenGrootKabel
Benodigd:200gramgaarkalfsstoofvlees350gramoudeschapenkaas60gramboter80grambloem4dlmelk1dlvochtvanhetkalfstoofvleesKleinbeetjezoutWittepeper,nootmuskaat,peterselienaarsmaakBloem,losgeklopteeiwittenenpaneermeelVoorbereiding:Snijhetkalfstoofvleesendekaasheelfijn.Maakeenrouxvandeboterendebloem.Doedekoudemelkenhetvleesvochterbijenlaatdesausgoeddikworden.Schepvervolgenshetfijngehaktevleesendekaasdoordesausenroergoedtoteenmooieragout.Laatdezehelemaalafkoelenenbewaarderagouttotgebruikindekoelkastofdiepvries.Haalderagoutvlakvoorverwerkinguitdekoelkast.Vormmetdehandenballetjes,niettedik,andersmoetenzetelangindefrituur.Zetdriebakjesklaar,éénmetbloem,éénmetlosgeklopteiwitenéénmetpaneermeel.Haaldebitterballenachtereenvolgensdoordebloem,heteiwitenhetpaneermeel.Legdegepaneerdebitterballeneenhalfuurterugindekoelkast.Bereiding:Verhitfrituurolieof-vettot180gradenc.Frituurdebitterballenongeveerdrieminutentotzegoudbruinzijn.Serveren:Laatzeevenopkeukenpapieruitlekkenenserveerzealssnackofbijgerecht.Mosterdiseenklassiekebegeleidervoorbitterballen.
Bron:GrootKabel
Vermarkten
33
Vleesvandejongelandgeit:verrassendzachtvansmaak
JorisenJannyViëtoronderhoudenrondomhunstelpboerderijtjeinPeinseenbonteboerentuin.BijhetgeheelhoorteenkuddedoorJorisverzorgdelandgeiten.Eengeitkrijgtgemiddeldtweelammeren,waarvanmeestaléénbokje.Zewordendooreenambachtelijkeslagerverwerkttotvleespakketten.
GeitenvleesisindeNederlandsekeukensnauwelijksbekend.Tochisgeitdemeestegegetenvleessoortterwereld.Meestalwordtgedachtdathetvleesvandegeittaaiis."Onzin"vindenJorisenJanny,"alsjehetmaargoedbereidt".Liefhebbersvanlamsvleesvanhetschaapzullenvolgenshenookhetvleesvandejongegeitwaarderen,desmaakisverrassendzacht.
Jorisenzijnvrouwetenhetgeitenvleeshetliefstzonderveelkruiden,omdatdandespecifiekesmaakverlorengaat.Opeennietaltehoogvuurwordendebeidenkantenvanhetvleesdichtgeschroeid,omhetdaarnametpeperenzouttebestrooien.Daarnawordt(kokend)watertoegevoegd.VervolgenslaatJannyhetvleesdrieuurvolgensdemethodevan"slowcooking"opeenzeerlaagvuurzachtworden.Zolangdevoorraadstrekt,wordtaandebezoekersvandetheetuininPeinsgeitenvleesverkocht
.
Geitenvleesmetkruidenendiversegroentes
Benodigdheden:Tweekilogeitenbout(heelofinschijven)mosterdpepermuntbladeren1teenknoflook1/2selderij2winterwortels2uien2laurierblaadjespeperzout3eetlepelzureroom
Bereiding:Degeitenboutwassenengoedafdrogen.Hetvleesmetdegekneusdemuntbladereninwrijvenendunmetmosterdbestrijken.Deboutindepanleggenenlichtbruinenaanbeidezijden.Deschoongemaakte,zeerfijngesnedengroententoevoegen,dekselopdepanenopeenzeerlaagvuurzetten.Naanderhalfuurdeboutomkerenennogeensmetgeslotenpananderhalfuurverderlatengaren.
Degeitenboutuitdepannemenenwarmhouden.Voordesaushetbraadvochtaanlengenmetwatwater,ondertussenmeteengardeflinkroeren.Desauskruidenmetzoutenpeperenvermengenmetdrieeetlepelszureroom.Hetbeenuitdeboutverwijderen(ditkanookvoordebereiding).Hetvleesinplakkensnijdenenserverenmetde(munt)saus.
Tips:*Groentendiegoedtecombinerenzijnmetgeitenvlees:wortels,sperzieboontjes,pastinaak,koolrabi.*Rozemarijngeefteenlekkeresmaakaangeitenvlees.*Hetgeitenvleesserverenmeteengroenesalademetwortel,appelenrozijnen.
Bron:JannyViëtor
Vermarkten
34
'StadsherberghetWapenvanIJlst'verwerktvleesvandeFrieseRoodbonte
ZezijnerindeStadsherbergvanIJlstmaarwattrotsop,opdekaartprijkentweegerechtenbereidmetvleesvandeFrieseRoodbonte.DatwordtdriekeerperjaarbetrokkenvanRispensStateinIJlst,waarnahetineenvrieskistwordtopgeborgen.Hetzijn:deStadsburgeropdeLunchkaartendeRunderstoofpotopdeDinerkaart.
DeStadsburgerisopgebouwduiteenroségebakkenrundvleesburgermetsla,tomaat,augurk,bacon,TynjetalerenBBQsaus,geserveerdmetfrietenfritessaus.Ingrediëntenstoofvlees:
220gramstoofvleesvandeFrieseRoodbonte;10gramkastanjechampignon(fijngesneden);25gramwitteui(inblokjesgesneden);1teentjeknoflook;25gramknolselderij(inblokjesgesneden);10gramwinterpeen;5grambosui(fijngesneden);1blaadjelaurier;1/2stkruidnagel;2grjeneverbes1mespuntjeChinesevijfkruiden;1/4flesjeTexelsskuumkoppe;50mlrodewijn;100mljus;1plakjekruidkoek(inblokjesgesneden).
Kruidhetvleesmetzoutenpeper,bakhetvervolgensaanineenpanmeteenbeetjeolie,voegdegroententoe,laathetgeheeleenbeetjedoorkoken,
voegdekruidenenknoflooktoeenblushetgeheelafmetderodewijnenTexelsskuumkoppe,voegdejustoeenlaathetstoofpotjeeenaantalurendoorkokenopzachtvuuralsdezebijnagaarisenvoegdandeblokjeskruidkoektoe.Heerlijkmetrijstengewoktegroenten.Lekkerite!
'DeMallemok'inSlotenverwerktvleesvandeFries-HollandseZwartbonte
Bijrestaurant'DeMallemok'inSlotenwordtveelgewerktmetstreekproducten.ZostaaterookeenKogelbiefstukvandehoutskoolgrillopdekaart,gemaaktmetvleesvandeFries-HollandseZwartbonte.
Deingrediëntenzijn:
-aardappelpureevanWoudgeeltjesgeleverddoorJelmerAlbadainSondel-cantharellen-bini(minibroccoli)-gebrandemais-rodewijnsaus-fregulametchinichuri-krokantjevanrodebiet-truffelaardappel
Gastronomie
35
EenkookworkshopmetproductenvanFriesedierenrassen
InRijperkerkrunnenAgedeGraafenArendDijkstraonderdebenaming'IlCasale'eenkookstudio.Zewerkenmetproductenvankleinefamiliebedrijven.HunwinkelbiedtwijnenendelicatessenuitItalië,debakermatvanSlowFood.ZonuendanverwerkenzeproductenafkomstigvandeFrieserassen.ZogebruikenzebijvoorbeeldinhunstudiobijeenkookworkshopmetdierassenvleesvandeFrieseRoodbonteenverseenhalfhardekaasvanhetFrieseMelkschaap.Latenzedaarmeeeenmaaltijdbereiden,danmakenzeondermeergebruikvanhetFrieseWoudgeeltjeendeLeverkleurigeBoon.
Eenkookworkshopbij'IlCasale'heefteenvastverloop.Bijaankomstwordteenglaswijnmetenkelehapjesgeserveerd.Vervolgenswordtdedoordebeheerderssamengesteldereceptuurdoorgenomen.Dedeelnemersgaandaningroepjeseenonderdeelvanhetmenubereiden.Naallevoorbereidingengaanzeaantafelenwordthetzelfbereidemaalgeserveerd.
Gastronomie
36
RunderlendevanFrieseRoodbonteingroenekruiden
Perpersoonca.150gramrunderlendeboterpeperenzout
Kruidenmengselbestaandeuit:1bosjepeterseliegehaktenkeletakjesfijngesnedenrozemarijnenkeletakjestijmtenenknoflook,gepletengehaktrodewijn
Bereiding:Deentrecotedroogdeppenendoorhetkruidenmengselwentelen.Daarnainietsheteboterheelkortombruinbakken/dichtschroeien,afblussenmeteenscheutrodewijn.Vervolgenslatengarenineenovenvan90graden,gedurendeca.1à1,5uur.Uitdeovernemenenhetvleesonderaluminiumfolie15minutenlatenrusten.Voorhetserverenhetvleesingelijkmatigeplakkensnijdenenkruidenmetpeperenzout.
Bron:KookstudioIlCasala-Rijperkerk
KoksleerlingenFriesePoortverwerkenproductenvandeFrieserassen
Onderwijs
37
Bij de afdeling horeca van ROC Friese Poort Drachten werken ze volgens de vijf principes van het “Dutch cuisine ”concept. Cultuur, Gezond, Natuur, Kwaliteit en Waarde. Door middel van projecten leren de studenten te werken met regionale producten. In het “proeflokaal”en restaurant NU in Drachten zijn heerlijke gerechten verkrijgbaar met ingrediënten van eigen bodem. Ook op het gebied van vlees maken de studenten gebruik van regionale producten Zo zijn ze nu aan de slag gegaan met Fries Roodbont
Ingrediënten (voor 4 personen):
240 gr runderfilet van Fries Roodbont 4 bosuitjes 1 scheutje sojasaus enkele druppels tabasco grof zout peper 4 plakken zuurdesembrood van 1/2 cm dikte 1 dl olijfolie 12 zilveruitjes op azijn 12 mini-augurkjes op azijn 12 gezouten ansjovisfilets op olie 1 limoen
Bereidingswijze
Snijd de runderfilet in blokjes van ½ cm. Snij de bosuitjes flinterdunne schuin weg. Houd enkele reepjes over voor de decoratie. Meng het vlees en de bosui met de sojasaus, tabasco, mosterd en 1 el olijfolie. Op smaak brengen met peper en zout. Goed afgedekt bewaren in de koelkast.
Steek uit de plakken brood 4 ronde vormen met behulp van een inox ring. Rooster deze in een pan op een zacht vuur in een bodem olijfolie tot ze langs beide kanten licht goudgeel gekleurd en krokant zijn.
Aflaten koelen op een rooster en daarna op keukenpapier zodat ze krokant blijven krokant blijven.
Snijd de zilveruitjes en augurkjes in tweeën en rol de ansjovisfilets op voor decoratie.
Leg de toast net niet in het midden van het bord. Verdeel daarover de tartaar. Schik er de uitjes, augurkjes, ansjovis en bosui er speels op en schaaf er limoenschil over.
SchoolkinderenmakenkennismetdeFriesedierenrassen
"Wiedejeugdheeft,heeftdetoekomst",moetenzeindertijdbij'ItGrieneNêst'inSumarhebbengedacht,toenzedaarinhetvoorjaarvan2008meteenscholenprogrammabegonnen.Doordat'ItGrieneNêst'eenanderebestemmingheeftgekregen,isdatprogrammabeëindigd.UiteraardwerddaarbijaandachtbesteedaandedaaraanwezigeFriesedierenrassen.Naeenkorteintroductieopdeboerderijvolgdenzoekopdrachten.Devoorhetprogrammagemaaktewerkbladenwerdennaderhandopschoolingevuld.Dethuisopdrachtenwerdenbijdeleerlingenthuisuitgevoerd,zodatookdeouderserbijkunnenwordenbetrokken.Hetpakketbestondbovendienuiteenintroductie-dvdeneenkwartetgewijdaandeFrieserassen.Deleerkrachtenwerdenopweggeholpenmeteenhandleidingwaarindeleeraspectenendeorganisatievaneenenanderwerduiteengezet.
Hetprogrammabestond,afhankelijkvanwatzichbijItGrieneNêstvoordeed,uiteenvoorjaars-,eenzomer-eneenherfstprogramma.Dewerkbladendieinhetvoorjaarwerdengebruikt,warengewijdaandeherkomst,deverschijningeneigenschappenvanderassen.Indezomerginghetoverdegroeiendeverzorgingvanderassen,hetherfstprogrammahadbetrekkingopdeeindproductenendegebruiksmogelijkhedenvanderassen.
Naafloopkwamendekinderenweerbijelkaarindestal,waarzemetdedoorItGrieneNêstaangesteldebegeleidergezamenlijkdeantwoordenopdevragendoornamen.
In2008werd'ItGrieneNêst'doorbijnadriehonderdkinderenbezocht.InhetFriesLandbouwmuseuminGoutumwaarmeehet'PlatformFrieserassenengewassen'gaatsamenwerken-endatondermeeruitgroeittoteeneducatiefcentrumvoordeFrieserassenengewassen-wordtdedraadweeropgepakt.
Onderwijs
38
39
UITDEPLATFORMREEKSTEBESTELLENPUBLICATIES
1.Werkenaanverscheidenheid:werkzaamhedenvanhetPlatformFrieseRassenenGewassen.Prijs:€3.50
2.DeFrieserassenengewassenengrondeigenaarsPrijs:€2.503.DeFrieserassenengewassenenreceptuur,kookkunstengastronomiePrijs:€2.504.DeFrieserassenengewassenenstreekproductenPrijs:€2.505.DeFrieserassenengewassenenruimtelijkekwaliteitPrijs:€2.506.DeFrieserassenengewassenendenatuurinclusievelandbouwPrijs:€2.507.DeFrieserassenengewassenendestads-endorpslandbouwPrijs:€2.508.DeFrieserassenengewasseneneducatiePrijs:€2.509-11Ineendrietalbrochureswordtverduidelijktomwelkerassenengewassenhetgaaten
voorbeeldengegevenvanwaternualmeegedaanwordt.Prijs:€7.50perstuk12.IneennaslagwerkwordendeFrieserassenengewassenuitgebreidbeschreven.
Prijs:€1013.In2019verschijnteenuitgebreidedocumentatiemettekstenenfoto'svanderassen.Prijs:€1514.Indepublicatie'Tidenhawwetiden'wordtdeFrieseagrarischegeschiedenisvanafheteerste
begintotdehuidigetijdbeschreven.PertijdvakwordtvermeldwelkeFrieseenmetFryslânverwantelandbouwgewassen,dierenrassenenfruitrassenzichvoordeden.Prijs:€10
15.EenglobalebeschrijvingvandelandbouwgewassencollectievanhetWerkverbandFrieseRassenenGewassen.Prijs:€5
16.EenglobalebeschrijvingvandeFrieseenmetFryslânverwantedierenrassenPrijs:€517.EenglobalebeschrijvingvandeFrieseenmetFryslânverwantefruitrassen.Prijs:€518.EenglobalebeschrijvingvandeinFryslângesignaleerdehoutigegewassenPrijs€519.HetfokkenvandeFrieseofmetFryslânverwantedierenrassen.Prijs:€520.HetwinnenvanzadenenknollenvandeFrieseenmetFryslânverwantelandbouwgewassen.
Prijs:€521.HetinstandhoudenenvermeerderenvanhetFriesefruitPrijs:€522.Eenintroductievanhetzaadvoordetetelenconsumptiegewassen.Prijs:€2.23.Eenintroductievanhetaantebiedenzaadinzakjesenzakken.Prijs:€2..24.FANFRYSLANSGRUN:Raamplanvooreengebundeldeaanpakvandepraktischeeneconomische
toepassingvandeFrieseenmetFryslânverwantedierenrassen,landbouwgewassen,fruitrassenenhoutigegewassen.Prijs:€10
BovengenoemdepublicatieskunnenmetvermeldingvandenummerswordenbestelddoorovermakenvandegenoemdebedragenopbanknummerTRIO0197646174tennamevanpenningmeesterWerkverbandFrieseRassenteBurgum.Afgezienvanhetin2019verschijnendnummer13kanhetgehelepakketdoorovermakingvan€60viahetvermeldebanknummerbesteldworden.Portokosten:€7.50.
40
www.onzestabyhoun.nl
www.dwvn.nl
www.friesehoenderclub.nl
www.nzs.nl
www.fruitynfryslan.nl
www.roodbontfriesvee.nl
www.nvsw.nl
www.werkverband-frieserassen.nl
www.landgeit.nl
www.melkschapen.nl
www.frieshollands.nl
www.szh.nl
www.zeldzamerassen.nl/zwartbles-fokkersgroep
Blijf het Platform Friese Rassen en Gewassen steunen!
www.herbariumfrisicum.nl www.vriendenvanhetoudefruit.nl
Voor€12,50abonnementsgeldinhetjaarblijftudoorhettijdschriftOERopdehoogtevanwaterzichafspeeltbijhetPlatformFrieserassenengewassen.Banknummer:NL16TRIO0197646174