De Godin Freya gekruisigd, aan de schandpaal genageld

Waarom veranderde de vereerde heks in het verketterde duivelsgebroed?

Eckhart, H.

Een initiatief van onderzoeksgroep culturele erfgoed namens werkgroep Wolfsbloed

Inleiding

Voor ’t eerst ontbrandde op aarde een strijd, Toen Goden met speren Gulweig staken,

Haar verbrandden in de hal van de Hoge, Driemaal verbrandden, de driemaal herborene.1

Gulweig2 is de eerste heks die de dood overwon, onder de naam Heidr verder ging en

vrouwen, die gek genoeg waren om hekserij boven het huwelijk te kiezen, de toverkunst

leerde.3 In de Voluspa, die uit achtenvijftig strofen bestaat, worden twee hele strofen gewijd

aan de inwijding van de heks. Dit kleine gedicht beschrijft de kosmos van verleden tot

toekomst, in verhouding wordt er dus veel aandacht aan de inwijding van de heks besteed.

In dit onderzoek wordt de rol van hekserij in de prechristelijke Noord-Europese maatschappij

vergeleken met het stereotype beeld van hekserij. Welke rol speelde de heks in de

prechristelijke Europese maatschappij, waarom verschilt dit wel of niet met het stereotype

beeld van de heks? In hoofdstuk 1 wordt er een onderzoekskader geschetst, in hoofdstuk 2

wordt er hekserij aan de hand van de mythologie en runen geanalyseerd. Vervolgens wordt

deze analyse gecombineerd met andere historische bronnen en archeologische vondsten. In

hoofdstuk 3 wordt een vergelijking gemaakt tussen het stereotypebeeld van hekserij en het

prechristelijke hekserij. Uit het onderzoek worden redenen en aanleidingen voor de

verandering of overeenkomst afgeleid.

Hoofdstuk 1. Afwegingskader

In dit onderzoek wordt niet ingegaan op de verschillende interpretatie voor de definitie van

hekserij, hekserij wordt gelijk getrokken met alle vormen van magie en spiritualiteit.

§1.1 De onderzoeksgroep

De prechristelijke Noord-Europese cultuur wordt onderzocht. Alleen de gebieden, waar de

mythologie uit de Edda4 de religie vormden (in het vervolg ‘de Oude Religie’), worden

bekeken. Aan de hand van de geschriften van Tacitus en Ptolemaeus kan het gebied

geschetst worden waar de oude religie beoefend werd in de eerste eeuw na Christus. Dit

gebied omvat grofweg Midden-Europa, de zuidelijke gebieden van Scandinavië en IJsland

(zie figuur 1). De Germaanse cultuur in ruime zin wordt dus behandeld.

1 J. de Vries, Edda; Goden- en heldenliederen uit de Germaanse Oudheid, Deventer: Ankh-Hermes bv (1994), p. 29-30

2 Gul = Goud, Weig = sterke drank of kracht

3 De Vries (1994), p. 30

4 Edda = Grootmoeder, dit is tevens een aanwijzing dat de Edda hoogstwaarschijnlijk een documentatie is van oraal

doorgegeven verhalen.

W a a r o m v e r a n d e r d e d e v e r e e r d e h e k s , i n h e t v e r k e t t e r d e d u i v e l s g e b r o e d ?

P a g i n a | 2

De Edda bestaat uit twee delen, de poëtische-Edda en de proza-Edda, die onafhankelijk van

elkaar zijn opgeschreven en elkaar bevestigen door overeenkomstige mythen. In de oude

culturen was het gebruikelijk om poëzie mondeling van generatie tot generatie over te

geven. Hoewel de Edda in de 12de eeuw tot stand is gekomen bevat het mythen waarvan de

herkomst zeker voor het jaar 740 ligt en zeer waarschijnlijk nog ver voor het jaar 0.5 De

historische documentatie van Tacitus bevestigt de mythologie. Hij weergeeft een

gedetailleerd beeld van gebruiken, normen en waarde die uit de mythologie voort vloeien.

Tacitus heeft de Edda nooit kunnen lezen omdat deze een ruime duizend jaar na hem

opgeschreven is.

5 K. Würthner, Werken met runen; Over de oorsprong, geschiedenis, gebruik en invloed van de runen en het runenorakel,

Amsterdam: Uitgeverij Schors (1996), p. 9.

Figuur 1 Kaart van Europa rond het jaar 1 na Christus.

Het onderzoeksgebied is grofweg het groene gedeelte (er bestaan meerdere theorieën over het

gebied dat Germania omstreeks het jaar 0 bevatten. Deze kaart geeft geen dogmatische grens aan.)

IJsland wordt op de kaart niet weergeven.

Bron: Eigen interpretatie P.C. Tacitus, De origine et situ Germanorum, Amsterdam: S.L. Van Looy 1902 (De

origine et situ Germanorum 98 na Christus Vert. door Dr. B. H. Steringa Kuyper) en Ptolemaeus, ‘Germaniae

magnae situs’, (opgeschreven tussen 90-168 na Christus) Tropaea Drusi geraadpleegd op 13 Januari 2012, via

http://zocher-regel.gmxhome.de/ArbaloSchlacht/16TropaiaDrusu

W a a r o m v e r a n d e r d e d e v e r e e r d e h e k s , i n h e t v e r k e t t e r d e d u i v e l s g e b r o e d ?

P a g i n a | 3

In de proza-Edda wordt aan de hand van mythen de kunst van poëzie uitgelegd. De

mythen bevatten dus allegorieën. In het onderzoek wordt rekening gehouden met het feit

dat de proza-Edda geschreven is onder druk van het christendom. Verscheidene belangrijke

mythen zoals de Havamal zijn weg gelaten omdat deze strikt verboden waren onder de

Christelijke doctrine. Snorri verraadt zijn gebrek aan ‘verboden’ mythen, doordat hij

regelmatig eindigt met een verwijzing naar de Voluspa. 6 De poëtische-Edda heeft Snorri

nooit kunnen lezen, omdat deze in zijn tijd nog niet gevonden was.7

§1.2 Vergelijkingsmateriaal, Het Stereotypebeeld van de Heks

Rond 1300 wordt er een beeld gevormd van hekserij die tot heden de dominante toon heeft

gehad in Europa.8 De heksenhamer speelt hierin een belangrijke rol. De heks zou Satan

aanbidden, rondvliegen op bezemstelen, rituelen uitvoeren, orgieën aanrichtten en

toverkunst verrichten. Hierbij veranderen ze zichzelf en anderen in honden wolven, katten

en padden.9 Men was bang van heksen. Ze aten kindervlees op sabbatten en hadden seks

met de duivel.10 In Europa werden er tussen 1420 en 1780 tussen de 40.000 en 60.000

mensen terechtgesteld die beschuldigd werden van hekserij. Meestal betekende dat men op

de brandstapel terechtkwam.11

Bruegel wordt verantwoordelijk gehouden voor het moderne heksenbeeld in de lage landen.

In opdracht van de Antwerpse uitgever Hieronymus Cock ontwerpt hij een prent, waar

vrouwen vliegend op een bezem of beest te zien zijn (zie figuur 2).12

In de Westerse wereld leeft hekserij nog steeds, dit valt uit krantenartikelen af te

leiden, zo gebruikt de politie in Engeland een handleiding om met heksen om te gaan,13 is er

een Britse jongen door zijn broer en zus doodgeslagen omdat ze dachten dat hij een heks

zou zijn,14 werden in Den Haag mensen beroofd met behulp van hekserij,15 waarschuwt de

6 ‘sva sem segir í Völuspá…’ zie K. Samplonius, The War of the AEsir and the Vanir, TijdSchrift voor Skandinavistiek, vol. 22

(2001), nr. 1, p. 261 7 Poëtische-Edda is in de 13

de eeuw opgeschreven, maar pas in 1643 ontdekt door Brynjólfur Sveinsson, Snorri leefde van

1179-1241 en schreef de Proza-Edda rond 1220-1230 op. 8 Met de komst van Wicca en New Age bewegingen is dit langzaam aan het veranderen.

9 W. Hofstee, ‘Collegebeschrijving Heksen en Ketters’, Universiteit Leiden 13 September 2011, p. 1 en R.A. Horsley, Who

Were the Witches? The Social Roles of the Accused in the European Witch Trails, The Journal of Interdisciplinary History,

Vol. 9, No. 4 (Spring, 1979), p.690 10

R. Verlindt, Vrouwen op den besem en derghelijck ghespoock: Pieter Bruegel en de traditie van hekserijvoorstellingen in de Nederlanden tussen 1450 en 1700, Nijmegen: Radboud Universiteit (2011), p. 161 en M. Eliade, Some Obeservations on European Witchcraft, History of Religions, Vol. 14, No. 3 (Feb., 1975), p. 150-151 11

Verlindt (2011), p. 31. 12

Verlindt (2011), p. 247-249. 13

‘Politiegids helpt in omgang met heksen’, Telegraaf 1 november 2010, via

http://www.telegraaf.nl/buitenland/8089417/__Politiegids_helpt_in_omgang_met_heksen__.html 14

‘Jongen doodgemarteld door familie omdat hij heks zou zijn’, AD 5 Januari 2012, via http://www.ad.nl/ad/nl/1013/Buitenland/article/detail/3107333/2012/01/05/Jongen-doodgemarteld-door-familie-omdat-hij-heks-zou-zijn.dhtml 15

‘Hypnoseroof zaait angst in Haags China-Town’, AD 29 oktober 2011, via http://www.ad.nl/ad/nl/1040/Den-

Haag/article/detail/3001440/2011/10/29/Hypnoseroof-zaait-angst-in-Haags-China-Town.dhtml

W a a r o m v e r a n d e r d e d e v e r e e r d e h e k s , i n h e t v e r k e t t e r d e d u i v e l s g e b r o e d ?

P a g i n a | 4

Paus voor tovenarij,16 is hekserij in Roemenië een beroep,17 werd in Amerika een heks voor

inbraken opgepakt,18 en ga zo maar door.

Hoofdstuk 2. Analyse van hekserij in de Oude Religie

§2.1 Mythologie over hekserij in de Oude Religie

Inwijdingswegen: Comparatieven studie van de runen

Eliade geeft aan dat een rituele dood waarbij men naar andere (mythische) wereld reist,

gevolgd door een wedergeboorte en onthulling van geheime leerstellingen de kern van het

inwijdingsritueel is.19 De rituele dood heeft een nauwe relatie met het getal negen.20 De

16

‘Paus waarschuwt voor tovenarij’, Telegraaf 21 maart 2009, via http://www.telegraaf.nl/buitenland/3534495/__Paus_waarschuwt_voor_tovenarij__.html 17

‘Roemenië verklaart hekserij een beroep’, Spits Nieuws 2 Januari 2011, via http://www.spitsnieuws.nl/archives/raar/2011/01/roemenie_verklaart_hekserij_ee.html 18

‘Weerwolf moet zes maanden de cel in’, De Pers 17 mei 2007, via http://www.depers.nl/opmerkelijk/63501/Weerwolf-

moet-zes-maanden-de-cel-in.html 19

M. Eliade, The Encyclopedia of Religion volume 7, Londen: Macmillan (1987), p. 225 en M. Eliade, Recent Works on Shamanism. A Review Article, History of Religions, Vol. 1, No. 1 (Summer, 1961), p. 154 20

Hella, de godin van de onderwereld, heeft macht over de negen werelden. Ran, de godin van de zee, heeft negen dochters die zeelieden naar de bodem trekken. Freya, de godin van hekserij en inwijding, leeft in de negende wereld.

Figuur 2 Pieter van der Heyden naar Pieter Bruegel, Sint Jacob bestrijdt hekserij en toverij, gravure.

Bron: R. Verlindt, Vrouwen op den besem en derghelijck ghespoock: Pieter Bruegel en de traditie van hekserijvoorstellingen in de Nederlanden tussen 1450 en 1700, Nijmegen: s.l. : s.n. (2011), p.48-49.

W a a r o m v e r a n d e r d e d e v e r e e r d e h e k s , i n h e t v e r k e t t e r d e d u i v e l s g e b r o e d ?

P a g i n a | 5

inwijding blijkt ook te bestaan uit negen nachten. 21 Pipping toont een verband met het

sjamanistische inwijdingsritueel. Deze duurt vaak ook negen dagen en is bedoeld om de

sjamanen inzicht te geven in de negen werelden.22

Freya’s gouden tranen, de goddelijke mede of Odrerir, speelt een sleutelrol in de

inwijding van de Oude Religie. Odrerir bevat een transformatie-element, wordt geassocieerd

met ‘verborgen kennis’, geheugen en wijsheid. Het zou zelfs kennis vanuit de andere

werelden overbrengen, waardoor men de geheimen van de kosmos leert kennen.23 De

Odrerir wordt tijdens de inwijding aangeboden door Günnlod, Freya onder een andere

naam.24 Odrerir staat nauw in relatie met Freya. De gevallen strijders in Walhalla, de

Einherjar, drinken elke dag mede van de geit Heidrun. Heidrun betekent letterlijk “heldere

verborgen kennis”, zij is Freya in een andere gedaante.25

De verschillende stadia die Kvilhaug in haar etymologische onderzoek naar de inwijding in de

Oude Religie heeft geabstraheerd, zijn: 1. Vision-Quest theme, 2. Vision theme, 3.

Descending theme, 4. Trail theme, 5. Maiden theme.26

Kortom een inwijding bestaat uit negen nachten, waarbij men een rituele dood

ondergaat, terug komt als een getransformeerd persoon die kennis van geheime

leerstellingen heeft verkregen door een slok van de goddelijke mede. De onderliggende

structuur, is het Vision-Quest theme, Vision theme, Descending theme, Trail theme, Maiden

theme.27

De meest bekende inwijding uit de mythologie is de inwijding van Wodan. In de

Havamal28 ondergaat Wodan een inwijding, waarna hij de kennis van de runen29 verkrijgt.30

De runen die de Urdr in de wortels van Yggdrassil gekerfd heeft raapt Wodan schreeuwend

op (strofe 129 Havamal).31 Vervolgens worden er 18 toverspreuken behandeld (strofe 138

t/m 157 Havamal).32

Overal in Noord-Europa worden er vondsten gedaan waarop runeninscripties staan,

zelfs in Engeland en Frankrijk worden er archeologische vondsten met runeninscripties

gedaan (het Angelsaksische runenalfabet, of futhark). In dit onderzoek worden de twee

meest bekende runensystemen onderzocht, het Armanenfuthork, en het algemene

futhark.33

21

Eliade (1975), p.161 en De Vries (1994), p. 51 en 122 22

S. v. Schnurbein, Shamanism in the Old Norse Tradition: A Theory between Ideological Camps, History of Religions, Vol. 43, No. 2 (November 2003), p. 117 23

Kosmische kennis staat voor de kennis van runen, het lot, genezing en poëzie, zie M. Kvilhaug, The maiden with the mead; A Goddes of initiation in Norse Mythology?, Oslo: University of Oslo (2004), p. 130 24

Kvilhaug (2004), p. 42-43 25

Kvillhaug (2004), p.92 en 129-130 26

Kvilhaug (2004), p. 45 27

Kvilhaug (2004), p. 45 28

Havamal = het lied van de Hoge 29

Runen = geheimen 30

De Vries (1994), p. 36-55 31

De Vries (1994), p. 51 32

De Vries (1994), p. 53-55 33

Het meest gebruikte futhark, de algemene futhark is de ‘oude/nieuwe’ futhark. Men noemt dit futhark jonge futhark als

men een aanhanger van de Armanenfuthork is. Oude futhark als men de Armanenfuthork niet incalculeert.

W a a r o m v e r a n d e r d e d e v e r e e r d e h e k s , i n h e t v e r k e t t e r d e d u i v e l s g e b r o e d ?

P a g i n a | 6

Von List lijkt het Armanenfuthork verkregen te hebben door zelf een soort inwijding

te begaan (zie figuur 4).34 Het Armanenfuthork berust niet op historische bewijzen, maar

komt overeen met de 18 toverspreuken van de Havamal. De negen rechtsomdraaiende

(maancirkel) en de negen linksomdraaiende (zonnecirkel) runen die uit de Armanenfuthork

voortvloeien, vormen een op zichzelf gesloten systeem (zie figuur 3).35

Figuur 3 De maancirkel en zonnecirkel van het Armanenfuthork

Bron: K. Würthner, Werken met runen; Over de oorsprong, geschiedenis, gebruik en invloed van de runen en het

runenorakel, Amsterdam: Uitgeverij Schors (1996),p.64

Dit is interessant, omdat achttien runen twee reeksen van negen runen bevatten. Dit

lijkt te corresponderen met de inwijding. In de poëtische-Edda staan twee inwijdingsrite die

overeenkomen met de runen, de inwijding van Wodan en van Frey (in Skirnirsmal).36

Mijn veronderstelling is dat elk van de runen een fase in een van de twee inwijdingen

representeert. Waarbij de eerste runenreeks (fa t/m is) logischerwijs met Frey is verbonden,

omdat de Fa rune met Frey overeenkomt.37 Noodzakelijkerwijs is de tweede reeks (ar t/m

ge) dan verbonden met Wodan. Wanneer de runen gecombineerd worden met de

inwijdingswegen en de achttien toverspreuken van de Havamal, lijkt er een overeenkomst

tussen beide inwijdingen te bestaan die tot nu toe nog niet in literaire bronnen besproken

word.38 Frey en Skirnir39 lijken een en dezelfde persoon te zijn, net zoals Wodan en Tyr,

waarbij de derde rune een belangrijke rol speelt in de transformatie (zie appendix 1). Skirnir

ondergaat de inwijding, komt in het rijk van de doden en komt terug als Frey waarbij de

34

Guido von List verkreeg tijdens een elf maanden durende tijdelijke blindheid een visioen waarbij hij de runen oppakten,

zie G. von List, The secret of the runes The Eighteen ’Futharkh’ Runes, with their Mystical Interpretations, Rochester,

Vermont: Destiny Books 1988 (Das Geheimnis der Runen 1809 vert. door E. Thorsson) 35

Würthner (1996), p. 64 36

De Vries (1994), p. 117-130 37

Bovendien komt Frey uit de wanenfamilie, waarvan de runen komen en is Frey de tweelingbroer van Freya, de godin van de inwijding. 38

Althans ik heb geen enkel artikel, boek, of dergelijke gelezen die deze theorie bevat. 39

Skirnir = de pure of de zuivere

W a a r o m v e r a n d e r d e d e v e r e e r d e h e k s , i n h e t v e r k e t t e r d e d u i v e l s g e b r o e d ?

P a g i n a | 7

thorn-rune de rol speelt van vernieuwing. De eerst menselijke Wodan ondergaat een

inwijdingsproces, offert zichzelf en komt terug als een God die de plaats van Tyr inneemt. 40

In de Poëtische-Edda wordt behalve de inwijding van Wodan en Frey in ieder geval

ook de inwijding van Balder en van Sigurd behandeld.41 Hierop lijkt het Armanenfuthork

geen antwoord te geven. Zijn deze inwijdingswegen wel in de algemene futhark te plaatsen?

40

Hij neemt de plaats van Tyr in, hij wordt Tyr. Tyr wordt vervangen door Wodan. 41

De Vries (1994), p. 85-87 en 183-227

Figuur 4 Het Armanenfuthorkh

Bron: G. von List, The secret of the runes The Eighteen ’Futharkh’ Runes, with their Mystical Interpretations,

Rochester, Vermont: Destiny Books 1988 (Das Geheimnis der Runen 1809 vert. door E. Thorsson)

Figuur 5 Het algemene Futhark

Bron: K. Würthner, Werken met runen; Over de oorsprong, geschiedenis, gebruik en

invloed van de runen en het runenorakel, Amsterdam: Uitgeverij Schors (1996)

W a a r o m v e r a n d e r d e d e v e r e e r d e h e k s , i n h e t v e r k e t t e r d e d u i v e l s g e b r o e d ?

P a g i n a | 8

De algemene futhark wordt bevestigd door meerdere historische bronnen, de oudste

dateert uit het midden van de 1ste eeuw.42 De futhark bestaat uit 24 runen die drie reeksen

van 8 runen opleveren. Ook deze reeksen zijn te combineren met de inwijding en de

verschillende stadia. In eerste instantie lijkt er een rune bij elke reeks te kort te komen. Toch

is het te onderbouwen waarom er maar 8 runen in tegenstelling tot 9 corresponderen met

de inwijding. Ten eerste zitten er tussen negen nachten, acht dagen. Ten tweede is het

laatste stadia van de inwijding, de fase waar men een slok van de Odrerir verkrijgt. Uit de

Havamal blijkt dat men beter over dit laatste proces kan zwijgen (zie strofe 137 Havamal).43

Dat zult gij ervaren; Als gij vraagt naar runen; Stammend van godlijk geslacht; Die maakten

de machtige goden; En kleurde de krachtige ziener; Het is zeker het best, als gij zwijgt.

Elke runenreeks van 8 runen correspondeert dus met een inwijdingsweg. Volgens

Würthner bevat de eerste runenreeks (fehu t/m wunjo) de inwijding van Frey, de tweede

runenreeks (hagalaz t/m sowilo) de inwijding van Wodan en de derde runenreeks (tiwaz t/m

othala) de inwijding van Tyr. 44 Het lijkt voor de hand liggend dat de runenreeks die met

Tiwaz begint de inwijdingsweg van Tyr bevat, echter is een inwijding van Tyr op zichzelf niet

in de Edda terug te vinden. Deze runenreeks lijkt veel eerder te corresponderen met de

inwijding van de held Sigurd, die een en dezelfde persoon als de god Balder lijkt te zijn, net

zoals Tyr en Wodan met elkaar vergelijkbaar zijn.45 Sigurd sterft door Brunnhild, de vrouw

met de mede en lijkt daarna getransformeerd te zijn in Balder.

Om deze veronderstellingen kracht bij te zetten is een hele studie op zichzelf. Er

moet rekening gehouden worden met het feit dat de Oude Religie niet een statisch systeem

is. Bij dit onderzoek wordt deze vergelijking betrokken, om een schets te geven van hekserij

in de Oude Religie. Hekserij is niet iets dat slechts voorkomt in de mythologie. Nee, Hekserij

vormt een complex systeem binnen de mythologie (en in combinatie met de runen), wat

door de hele Edda terugkomt, zoals een geweven web. Zij zit diep geworteld in de mythen.

Verschillende vormen van magie

De magiesoorten die in de Oude Religie werden gebruikt bestonden uit twee

hoofdstromingen. Seidr (en Spae), de meer sjamanistische vorm van magie en Galdr, die

vaak geassocieerd wordt met runen. 46

Galdr

In Galdr magie wordt er veel met runen gewerkt. Hoewel runenmagie en Galdr magie niet

helemaal dezelfde zaken zijn, kunnen ze ook niet los van elkaar gezien worden. Galdr is het

42

E. Thorsson, Runelore: A handbook of esoteric Runology, Boston: Weiserbooks (1997), p. 11 43

De Vries (1994), p. 52 44

Würthner (1996), p. 7. 45

Sigurd en Balder worden door allen bemind, beide worden verbrand op een brandstapel, 46

K. Gundarsson, Teutonic Magic; The Magical & Spiritual Practices of the Germanic Peoples, Woodbury: Llewellyn

Publications Inc. (1990), p. 21

W a a r o m v e r a n d e r d e d e v e r e e r d e h e k s , i n h e t v e r k e t t e r d e d u i v e l s g e b r o e d ?

P a g i n a | 9

gebruik van toverspreuken.47 Geluidstrillingen worden gebruikt om de volledige kracht van

runen te benutten.48

Opvallend is dat wetenschappelijk onderzoek aantoont dat geluidstrillingen (ofwel

frequenties) menselijk en dierlijk gedrag beïnvloeden.49 Het lijkt er op dat de prechristelijke

Europeaan kennis bezat en deze gebruikte, die de moderne mens pas in de 20ste eeuw

verkregen heeft. Galdr was namelijk een vaak voorkomende magiesoort zoals de Edda ons

laat zien. Het gebruik van Galdr komt in de inwijding van Frey en Wodan voor (zie strofe 129

Havamal en 36 Skirnismal).50 De inwijding van Frey laat zien welke invloed aan Galdr werd

toegekend. Goud, sieraden noch bedreiging met geweld brengt Gerda van haar standpunt

af, maar voor de dreiging met Galdr bezwijkt de reuzin wel.51 Niet alleen de Skirnirsmal en

de Havamal kennen het gebruik van Galdr, door de hele Edda heen komt het gebruik van

Galdr voor, zelfs in de heldensagen. Sterker nog uit de Voluspa blijkt dat de wereld is

ontstaan uit een grote geluidsgolf, die later in stukken is gedeeld.52 “Ar var Alda, Thar er Ymir

Bygdhi” betekent letterlijk ‘in het begin was er een grote golf, waarin een groot geluid aan

het opbouwen was’. 53 Ymir de eerste reus waaruit de wereld is opgebouwd betekent

namelijk ‘groot geluid’. Ymir, de grote geluidsgolf, werd in stukken gedeeld om de wereld op

te bouwen. Dit duidt op een vorm van Galdr.

Seidr en Spae

Seidr kenmerkt zich door waarzeggerij en tovenarij. Spae betekent letterlijk voorspellen.54

Seidr kan vertaald worden als ‘zingen’ en ‘binden’, waardoor deze magievorm gekoppeld is

aan Galdr.55 Binden slaat terug op de runen, het binden van runen was een magische

praktijk.56 Een voorbeeld van een bindingsrune is de Aegishjalmur of de Helm van Vrees.

Deze bindrune is onder andere terug te vinden in Reginsmál en Fáfnissmál van de

Nibelungensagen. In de praktijk werd deze gebruikt om de vijand schrik aan te jagen en de

drager bescherming te bieden.

Seidr is aan de Azen geleerd door de Waanse godin Freya.57 Freya is de Godin van

Seidr. In de mythologie komt Freya telkens in vermomming of andere naam terug als degene

die Seidr onderwijst, en daarmee de desbetreffende figuur inwijdt.58

Na zijn inwijding is Wodan een meester van Seidr geworden.59

47

Kvilhaug (2004), p. 50-52 48

Gundarsson (1990), p.19-22 en Kvilhaug (2004), p.54 49

H. Payne, Handbook of inquiry in the arts therapies: one river, many currents, London: Jessica Kingsley Pusblishers (1993), p. 177-187 50

De Vries (1994), p. 51 en 121-122 51

De Vries (1994), p. 120-122 52

De Vries (1994), p.28 en M. Kvillhaug, ‘Soundwaves and the Big Bang in the Poetic Edda - Hidden Knowledge in Old Norse Myths pt.1’, video geraadpleegd op 13-12-2011, via http://www.youtube.com/watch?v=evE6aLg-_Q8 53

De Vries (1994), p.28 en M. Kvillhaug, ‘Soundwaves and the Big Bang in the Poetic Edda - Hidden Knowledge in Old Norse Myths pt.1’, video geraadpleegd op 13-12-2011, via http://www.youtube.com/watch?v=evE6aLg-_Q8 54

J. de Vries, Etymologisch Woordenboek, Leiden: Koninklijke Brill (1997), p. 677 55

Kvilhaug (2004), p. 54 56

M. Macleod, B. Mees, Runic Amulets and Magic Objects, Woodbridge: The Boydell Press (2006), p. 225-226 57

Snorri edda en J. Lindow, Handbook of Norse mythology, Santa Barbara: ABC-CLIO inc. (2001), p.24 58

Günnlod (de vrouw die Wodan inwijdt), Gerda (de vrouw die Frey inwijdt), Hella (de vrouw die Balder inwijdt) lijken alle Freya in zich te hebben of Freya te zijn, zie Kvilhaug (2004), p.69 en 121-122

W a a r o m v e r a n d e r d e d e v e r e e r d e h e k s , i n h e t v e r k e t t e r d e d u i v e l s g e b r o e d ?

P a g i n a | 10

Seidr is nauw verbonden met seksuele magie, wat doet denken aan de inwijdingsweg van

Frey.60 Bij de toepassing van Seidr werden vaak runen en andere magische attributen

gebruikt. Heksen werden begraven met een heilige staf, een buideltje met kruiden en een

lepel voor Mede.61

Met de Voluspa62 begint de poëtische Edda. De Volva die de Voluspa verkondigt,

gebruikt Spae om de wereld van het begin tot het einde te schetsen.63 In strofe 15 van de

Voluspa staat dat de Volva Seidr gebruikten wanneer ze het kon gebruiken in trance.64 Ze

noemt zichzelf Heid, volgens de Vries is Heid een gewone naam voor tovenaressen. Ik denk

dat Heid een van de vele benamingen is die Freya aanneemt. Freya is de eerste heks en

daarmee de heks of de Volva.65 Bovendien lijkt de naam Heid een afgeleide van Heidrun te

zijn, in paragraaf 2.1 is aangetoond dat Heidrun, Freya in andere gedaante is. Dit wil zeggen

dat de Voluspa, de profetie van Freya is. Zij is de moeder van Seidr en Spae.

Seidr wordt tevens vaak gebruikt door de trickster-god Loki. Door vele mythen heen

maakt Loki gebruik van gedaantewisseling, wat een onderdeel van Seidr is.66

Verschillende academici hebben Seidr met Sjamanisme vergeleken en hebben daarbij

de conclusie getrokken dat Seidr een sjamanistische vorm van hekserij is. In paragraaf 2.1 is

de gelijkenis die Pipping maakt tussen de negen dagen van inwijding en de sjamanistische

inwijdingsrituelen weergeven. Strömbäck geeft aan dat de Voluspa een sjamanistisch lied is

dat vergelijkbaar is met sjamanistische praktijken van de Saami. 67 Volgens Eliade kenmerkt

Seidr zich met de “klassieke benadering van de sjamanistische seance”. 68 Duerr voegt eraan

toe dat Seidr uitgevoerd door de Volva oorspronkelijk vrouwelijk magie of een

sjamanistische techniek was die bestond tot de hekserij van de Middeleeuwen.69 De Vries en

Schröder stellen dat sjamanisme, in de vorm van Seidr, eigen is aan de Germaanse

samenleving, en veel verder terug gaat dan de middeleeuwen.70

Kortom, de mythologie en sagen staan vol met vormen van hekserij. Hekserij vormt

een onderliggende leidraad onder de mythologische verhalen. Een van de functies van de

mythologie lijkt dan ook het informeren over magische praktijken te zijn. Galdr lijkt de magie

59

Lindow (2001), p. 25 60

Macleod, Mees, (2006), P. 56 61

M. Kvillhaug, ‘The Oseberg Priestess Burial - A Viking Age Mystery’, video geraadpleegd op 18-01-2012, via http://www.youtube.com/watch?v=glj8of3BGZo 62

Spa=spae=profetie en Volu=Volva=Zieneres, dus de profetie van de zieneres 63

De Vries (1994), p.25-35 64

De Vries (1994), p. 30 en Lindow (2001), p.51 65

In de Maiden with the Mead, heeft Maria Kvilhaug succesvol aangetoond dat Freya, of de vrouw, de belangrijkste Godin in de Oude Religie is. De meeste andere mythische vrouwelijke wezens zijn terug te leiden tot Freya, wanneer het om de uitoefening van Seidr gaat. 66

Zo speelt de van gedaanteveranderde Loki een belangrijke rol bij onder andere Balder’s dood (Vermomd als oud vrouwtje kreeg Loki van Frigga te horen dat Balder alleen door de maretak gedood kon worden. De maretak gaf Loki vervolgens aan de blinde tweelingbroer Hodur om op Balder te schieten, zie Guerber (1951), p. 201-203), het terugvinden van Thor’s hamer (Vermomd met Freya’s valkenveren, verandert in een valk rees hij naar Folkvang, zie Guerber (1951), p. 75-77), en het terugkrijgen van Sif’s gouden haar (Vermomd als paardenvlieg probeerde Loki de weddenschap met Sindri te saborteren, zie Guerber (1951), p. 63-67). 67

v. Schnurbein (2000), p. 117-118 en 121-122 68

v. Schnurbein (2000), p. 119 69

v. Schnurbein (2000), p. 122 70

v. Schnurbein (2000), p. 126

W a a r o m v e r a n d e r d e d e v e r e e r d e h e k s , i n h e t v e r k e t t e r d e d u i v e l s g e b r o e d ?

P a g i n a | 11

te zijn die de aarde gecreëerd heeft en via de sjamanistische Seidr geeft Freya een beeld van

het verleden en de toekomst van de wereld. Hekserij in de Oude Religie was een complexe

kunst, die spirituele technieken bevat welke resultaten door de wetenschap verklaard

kunnen worden.

§2.2 Hekserij in de Germaanse maatschappij

Volgens de Rigspula kunnen alleen bloedverwanten van Jarl runen leren en beheersen (zie

strofe 35 en 42 Rigspula). 71 Jarl, is het derde ras dat door Heimdall opgewekt wordt in de

Rigspula, het ras van de krijgers.72 Wat ook wel geïnterpreteerd wordt als de sociale klasse

van koningen en edelmannen.73 Hierbij moet opgemerkt worden dat het Germaanse volk

een krijgersvolk was, en dat met Jarl ook het hele Germaanse volk bedoeld kon worden.

Maar wat onbetwistbaar uit de Rigspula te voorschijn komt, is dat hekserij aan de hogere

klasse toekomt.

Dat de mythologie over hekserij serieus werd genomen valt af te leiden uit het feit

dat de inwijding (vooral die van Wodan) nagebootst werd. Zo hing men zichzelf gewond op

om wijsheid te verkrijgen.74Zoals bij de heilige tempel van Uppsala gebeurde, waarover

geschreven is in het elf eeuwse werk ‘Gesta Hammaburgensis ecclesiae pontificum ‘ van

bisschop Adam van Bremen en in het dertien eeuwse werk ‘Heimskringla’ door Snorri. De

Christelijke bisschop Bjarni Kolbeinsson vermelden in de dertiende eeuw: ‘Ik heb de kunst

van poëzie nooit geleerd via de waterbron. Ik heb nooit Galdr uitgevoerd, ik zat nooit onder

een opgehangen man.’75 Een argumentatie die de praktische hekserij aantoont.

“Bovendien bezitten zij heldenliederen, door welker voordracht, die zij barditus noemen, zij den moed aanvuren, terwijl ze louter uit den klank daarvan reeds een voorgevoel krijgen omtrent den afloop van den op handen zijnden slag: want overeenkomstig de toonhoogte van het lied, dat door hunne gelederen dreunt, jagen zij öf den vijand schrik aan of versagen zij zelven; en het is, of door dat schild-gezang niet zoozeer eene harmonie van klanken uit menschelijke kelen wordt voortgebracht, als wel een harmonisch geschal, dat hen bezielt, als zong de oorlogsgeest het zelf.”

76

Dit is een citaat uit De origine et situ Germanorum van de Romein Tacitus en vormt een

perfect voorbeeld van Galdr. Galdr werd door strijders gebruikt voor het gevecht, om de

vijand schrik aan te jagen, een analyse te maken van de afloop en om in een andere

gemoedstoestand te komen. Dit gebruik van Galdr was zo typerend voor de Germanen dat

zij hier zelfs naar vernoemd zijn. Germanus is afgeleid van het Keltische woord gairm

(letterlijk krijgsgeschreeuw) en betekent kampstrijder, die onder luid geschreeuw optrekt.77

71

De Vries (1994), p.82 en 83 72

Scher (1963), p. 398 73

S.P. Scher, Rigspula as Poetry, MLN, Vol. 78, No. 4, German Issue (Oct., 1963), pp. 397-407, p. 404 74

zie ook Kvillhaug (2004), p. 53 75

Kvillhaug (2004), p. 53 76

P.C. Tacitus, De origine et situ Germanorum, Amsterdam: S.L. Van Looy 1902 (De origine et situ Germanorum 98 na

Christus Vert. door Dr. B. H. Steringa Kuyper) p. 2 77

Ibid

W a a r o m v e r a n d e r d e d e v e r e e r d e h e k s , i n h e t v e r k e t t e r d e d u i v e l s g e b r o e d ?

P a g i n a | 12

Behalve Galdr gebruikten de krijgers ook Seidr. Een bekend voorbeeld daarvan zijn de

beserkers. Deze krijgers gebruikten vormverandering om in een andere geesttoestand te

raken, waarbij ze krachtig, woest en onverslaanbaar werden. Hierbij identificeerde de

beserker zich met een beer.78 Naakt met enkel een

berenvacht om trokken ze onder woeste kreten te

strijd, begunstigd met de beserkerwoede door Wodan. 79 In de moderne wereld die op materialisme is

gebaseerd, is het moeilijk te begrijpen tot wat onze

hersenen in staat zijn. Tot op de dag van vandaag

schrijven westerse wetenschappers allerlei

hulpmiddelen toe aan beserkers, zoals de

vliegenzwam of masculiene.80 Behalve documentatie, bevestigen historische vondsten het

bestaan van de beserkers (zie figuur 6).

De beserkers van de heldensagas zijn mannen van edele afkomst. Murray heeft vele

suggesties gevonden voor het bestaan van edele en zelfs Koninklijke heksencovens tot in de

14de eeuw.81 Dit is een bevestiging van de Rigspula, beoefenaars van hekserij waren

inderdaad van hoge stand.

“Zij hechten in hooge mate aan voorteekenen en door het lot beslissende orakelspreuken. Bij het loten

gaan zij op zeer eenvoudige wijze te werk: zij hakken een tak van een vruchtdragenden boom, snijden

die in twijgjes, en merken elk van deze met bepaalde teekens, om ze vervolgens op goed geluk af en

al naar het toeval het meebrengt over een wit laken te werpen.”82

Dit citaat van Tacitus weergeeft het runengebruik, waar volgens hem in hoge mate aan

gehecht werd. Eerder schrijft Tacitus over de vrouw.

“ Ja, zij vereeren zelfs de vrouw als een heilig wezen en meenen, dat zij met profetischen blik is

begaafd; daarom versmaden zij hare raadgevingen niet, noch veronachtzamen zij hare uitspraken.”83

Deze twee citaten bevestigen het gebruik van Seidr in de Germaanse samenleving. Tacitus

schrijft Spae zelfs geheel aan de vrouw toe.

Behalve de Romeinse Tacitus schreef Snorri dat de IJslander Seidr beoefende tijdens

de Paganistische periode. Sjamanisme (in de vorm van Seidr) zou ontstaan zijn met Wodan

en was verloren gegaan toen de Scandinaviërs bekeerd werden tot het christendom. Het

Sjamanisme werd behouden door de Saami, die in zijn tijd nog niet bekeerd waren. 84

Merkwaardig is dat Snorri een tegenovergestelde stelling inneemt ten opzichte van

78

Een variant hierop is de minder bekende Ulfhednar, die zich met een wolf identificeerde. 79

Guerber (1951), p. 21 80

v. Schnurbein (2000), p. 121 81

L.W. Kingsland, Initiation Ceremonial from Norse Literature, Folklore, Vol. 57, No. 1 (Mar., 1946), p. 47 82

Tacitus, p. 7 83

Tacitus, p. 6 84

Lindow (2001), p. 25

Figuur 6 Armband gevonden in Gotland met de runen inscriptie ‘Beserker eeuwige strijd’

W a a r o m v e r a n d e r d e d e v e r e e r d e h e k s , i n h e t v e r k e t t e r d e d u i v e l s g e b r o e d ?

P a g i n a | 13

hedendaagse academici, die veronderstellen dat het Sjamanisme (in de vorm van Seidr) van

de Saami afkwam (zie paragraaf 2.1).

Behalve de uitoefening van vormverandering door de Beserkers en Ulfhednar, zijn er

ook andere technieken van Seidr in de Germaanse maatschappij terug te vinden. Veel

voorkomend zijn gevonden runenstokjes. Zo is in Bergen (Noorwegen) een runenstokje

gevonden daterend uit 1170 na Christus met de volgende runeninscriptie.85

Een vorm van seksuele magie uitgeoefend door een runenspreuk. En de

Aegishjalmur86 werd bijvoorbeeld niet allen door strijders gedragen, maar werd ook op de

schouders van het vee gekrast of geknipt, om het vee te beschermen tegen ziekte.87

Hoofdstuk 3. Afweging

§3.1 Hekserij uit de Oude Religie vergeleken met het stereotypebeeld van hekserij

Uit hoofdstuk 2 volgt dat hekserij in de Oude Religie een complex spiritueel systeem vormde.

In de mythologie zit een laag die dit systeem met haar praktijken bloot legt. Uit de

mythologie en de historische documentatie en de archeologische vondsten kan opgemaakt

worden dat hekserij een veel voorkomende praktijk was. Aan mensen van de hoogste stand

kwam hekserij toe. Galdr werd door krijgers toegepast in de strijd, en sommige elite groepen

maakten ook gebruik van Seidr. Seidr werd vooral door vrouwen beoefend, waardoor

vrouwen opgehemeld werden tot heilige wezens. Heksen werden serieus genomen en hun

raadgeving werd altijd opgevolgd. Het ondergaan van inwijdingen werd in grote mate

toegepast door krijgers.88 De tempel bij Uppsula en de Oseberg grafheuvel tonen het belang

van de inwijding aan. Een stam had een heks nodig, een spirituele raadgever.

Dit staat haaks tegenover het stereotype beeld. De lelijke vrouw met de pukkel op

haar neus, vliegend op een bezemsteel in zwarte gewaden. De vrouw die een verbond met

de duivel sloot. Bovendien werd dit duivelsgebroed niet vereerd maar juist verketterd.

Hekserij uit de Oude Religie komt dus totaal niet overeen met het stereotype beeld van

85

Macleod & Mees (2006), p. 57 86

Een bindrune 87

R. Ellison, A prophet without honour: The Brief career of Erlendur Ormsson, in: J. Jesch , R. McTurk & E. Jackson (red.),

Saga-book of the Viking Society Vol. 24, London: Viking society for Nothern Research (1994-1997), p. 304

88 Zij ondergingen een symbolische dood om tot Wodan’s leger, de Einherjar, te kunnen behoren (zie ook de wodansknoop

of de knoop van de gedodenen)

W a a r o m v e r a n d e r d e d e v e r e e r d e h e k s , i n h e t v e r k e t t e r d e d u i v e l s g e b r o e d ?

P a g i n a | 14

hekserij. De overgang van deze tegenstelling lijkt met enige gelijkmatigheid te verlopen,

waarbij de komst van het christendom een belangrijke rol speelt (zie figuur 7).

Figuur 7 De opkomst van het christendom in Europa tussen het jaar 200 en 1000 na Christus.

Bron: ‘Tijd van monniken en ridders, de verspreiding van het christendom’, Studio Geschiedenis geraadpleegd

op 24 januari 2012 via http://www.studiogeschiedenis.nl/2efase/tijdvak3/aspect1/

De eerste duidelijke vervolging van hekserij die in Europa terug te vinden is, dateert van de

vierde eeuw. Een decreet van keizer Constanties II schreef voor dat bij het bestrijden van de

Heidense godsdiensten alle "tovenaars" in Rome voor de wilde dieren geworpen moesten

worden. Hij schreef aan het volk dat beoefening van hekserij bestraft mocht worden met

elke denkbare straf. 89 Tot 1300 werd er onderscheid gemaakt tussen witte en zwarte magie.

De uitvoerders van zwarte magie werden logischerwijs bestraft, net zoals men een slechte

daad bestraft. Tussen 1325-1330 waren er een aantal heksenvervolgingen die diende als

politieke showprocessen.90 Dit gaf aanleiding tot de echte heksenprocessen, waar de

Inquisitie zich na 1375 mee ging bemoeien en het beeld van de heks veranderde in de

persoon die een verbond met duivel gesloten had.91 Na 1520 werd het wereldlijke recht

inquisitoir in plaats van accusatoir92, waardoor de overheid zelf de aanklacht kon

formuleren.93

§3.2 Oorzaken van de resultaten

Wat zijn de oorzaken van deze radicale omslag in 1300? Om hier een antwoord op te vinden

wordt er gekeken naar (andere) veranderingen in de maatschappij voor en na 1300.

89

C. Pharr, The interdiction of Magic in Roman Law, Transactions and Proceedings of the American Philological Association, Vol. 63 (1932), p. 282-283 90

W. R. Riddel, The First Execution for Witchcraft in Ireland, Journal of the American Institute of Criminal Law and Criminology, Vol. 7, No. 6(Mar., 1917), p. 828-837 91

H.C. Lea, A History of the Inquisition of the Middle Ages Volume 3, New York: Harbor Press (1888), p. 519 92

Accusatoir betekent dat er hoor en wederhoor gepleegd moet worden. 93

P. S. Gorski, Historicizing the Secularization Debate: Church, State, and Society in Late Medieval and Early Modern Europe, ca. 1300 to 1700, American Sociological Review, Vol. 65, No. 1, Looking Forward, Looking Back:Continuity and Change at the Turn of the Millenium (Feb., 2000), p.153

W a a r o m v e r a n d e r d e d e v e r e e r d e h e k s , i n h e t v e r k e t t e r d e d u i v e l s g e b r o e d ?

P a g i n a | 15

Naar aanleiding van dit onderzoek kan er gezegd worden dat de Oude Religie een

zelfregulerend systeem vormde, gebaseerd op spirituele grondslagen en in harmonie met de

natuur. Dat het christendom te maken heeft met deze omslag, komt in ieder geval duidelijk

naar boven. Hoe sterker Europa gekerstend werd, hoe sterker de heks verketterd werd.

Maar waarom wordt de heks verketterd onder het juk van het christendom?

Ten eerste is de uitbreiding van het Romeinse Rijk een oorzaak. Het christendom

werd ingezet als een instrument om de ‘barbaren’94 te overwinnen. Als je ze niet kan

verslaan, verander ze dan, was het motto van de Romeinen. Toen het Romeinse Rijk in de 4de

en 5de eeuw ten val kwam, was er geprobeerd om alle volken onder het Romeinse bestuur te

kerstenen.95 Het is niet verwonderlijk dat juist het christendom gekozen is als politiek

instrument, het is uitermate geschikt om het volk onder de duim te houden. Het is een

dogmatische religie, er is een God en daar gehoorzaamd men aan. Het woord van God is

wet, en daar valt niet over te discussiëren.96

Ten tweede is de expansie van het christendom een oorzaak. God had één zoon, die

door een speer verwond aan een kruis gestorven was, opstond uit de dood, mensen kon

genezen en meerdere paranormale krachten bezat. De lijdensweg van Jezus heeft veel

overeenkomsten met de inwijding van Wodan en daarmee ook de inwijdingen van de

heksen die zijn voorbeeld volgden. De Oude Religie en dan in het bijzonder de hekserij was

daarom een doorn in het oog voor het christendom. Een decreet zoals keizer Constantinius II

schreef en andere dergelijke teksten kwamen bijzonder goed uit. De heks werd bestempeld

als demonisch. Zij moest wel van Satan afkomen, omdat niemand behalve de zoon van God

de dood kan overwinnen. De invloed van het christendom op het heksenbeeld is zelfs

tegenwoordig nog te merken. Zo zijn er theorieën die beweren dat Wodan’s inwijdingsweg

een aftreksel van Jezus kruisiging is. Een theorie die onmogelijk te combineren is met de

complexiteit van de inwijdingsweg van Wodan en de archeologische vondsten van runen en

inwijdingsmaterialen ver voordat het christendom invloed had.97 Ook de proza-Edda geeft

de invloed van het christendom aan. De Havamal, waarin Wodan zijn inwijding begaat, en de

Voluspa, de voorspelling van de heks, zijn niet terug te vinden, hoewel deze duidelijk in de

Oude Religie horen.

Een derde oorzaak is de lust naar macht van de kerken en de royale macht. Heksen

werden steeds meer angstaanjagend. Angst werd gezaaid bij de bevolking. Wanneer de

bevolking bang is, zijn ze bereid hun vrijheid op te geven. Zoals tegenwoordig ook met de

problematiek rondom het terrorisme te zien is. Minder vrijheid voor de bevolking en grote

angst onder de bevolking, betekent meer macht voor de overheersers.98 Het bestaan van

heksen was als het waren een vrijbrief voor de overheersers. Een goed voorbeeld daarvan is

94

lees germanen, kelten en andere oorspronkelijke Europese godsdiensten 95

De Byzantijnse heersers probeerden een monofystisch-gezind beleid te voeren. 96

Vooral wanneer het woord van God in het Latijn geschreven is, een taal die onleesbaar was voor de gewone bevolking, is

deze Godsdienst een ultiem machtsinstrument. 97

Een oude vondst is een 5000 jarige oude grafheuvel in Ierland ‘Newgrange’ genaamd, deze grafheuvel was een instrument voor inwijdingen. 98

B. de Jouvenel, On Power. The Natural History of its Growth, Indianapolis: Liberty Fund 1993(Du Pouvoir: Histoire Naturelle de sa Croissance 1945 vert. J.F. Huntington)

W a a r o m v e r a n d e r d e d e v e r e e r d e h e k s , i n h e t v e r k e t t e r d e d u i v e l s g e b r o e d ?

P a g i n a | 16

de dood van Jeann d’arc.99 Zij stond de Engelse koning in de weg, die de overigens

christelijke Jeann d’arc beschuldigde van ketterij en hekserij. Wat tot haar dood op de

brandstapel leidde.100

Een vierde oorzaak ligt in de veranderingen die het christendom bracht. In de tijd van

de Oude Religie was er een systeem ontwikkeld dat zichzelf reguleerde en in harmonie met

de natuur werkten. Het uitoefenen van hekserij speelde een belangrijke rol bij het omgaan

met de woeste omgeving.101 Toen men het christendom opgedrongen kreeg ontaarde als het

ware de maatschappij. Men kon niet meer terugvallen op hekserij, er kwamen normen en

waarde die niet in een krijgercultuur pasten. Als gevolg viel het hele systeem viel uit elkaar.

Er ontstond een soort cultuurshock. De spirituele maatschappij werd opeens een

materialistische maatschappij, gebaseerd op Romeins en Canoniek recht. Er kwam een

systeem met goud en geld. De ongecultiveerde natuur werd eng en gevaarlijk. Men moest

hard werken om te kunnen overleven. Het christendom bracht angst en nieuwe

voorschriften. Het kan niet anders dan dat deze omkeer niet vlekkeloos is verlopen. Een

zondebok was nodig voor gebreken in het systeem en voor onverklaarbare zaken in een

materialistische en Christelijke wereld. De heks die niet in het plaatje van een Christelijke

maatschappij paste was ideaal voor deze rol. Zo veranderde de vereerde mooie Freya in een

lelijk gedrocht.

Conclusie

In dit onderzoek is aangetoond dat de Oude Religie een systeem was dat voor de komst van

het christendom bestond, en niet een systeem dat een reactie op het christendom was. De

complexiteit van hekserij in de Oude Religie is in hoofdstuk twee weergeven. Freya speelt

een belangrijke rol in het inwijdingsproces, en is de moeder van hekserij. De heks was een

persoon die de dood kon overwinnen. Hekserij werd zowel door mannen als vrouwen

toegepast en vormde een houvast in de maatschappij. De heks werd vereerd en was een

persoon van hoge afkomst. Rond het jaar 1300 is hier verandering ingekomen. Het

stereotypebeeld van hekserij ontstaat langzaamaan. Het expanderen van het Romeinse Rijk,

de expansie van het christendom, de lust naar macht en de ontaarde samenleving die het

christendom teweegbracht zijn hoofdoorzaken van deze verandering. In hoofdstuk twee is er

een begin gemaakt van het in kaart brengen van de inwijdingswegen. Een vervolg onderzoek

zou daar verder op door kunnen gaan om een nog beter beeld van hekserij in de Oude

Religie te weergeven. De invloed die de opkomst van de materialistische wereld had is

tevens een onderwerp om aandacht aan te besteden.

99

Een christelijke vrouw die in mannenkleding het Franse leger aanvoerde. 100

J.van Herwaarden, Het nog steeds intrigerende raadsel: Jeanne d'Arc, vrouw en heilige. Revue belge de philologie et

d'histoire. Vol. 62 n. 2 (1984), p. 322-324 101

Zie J.G. Frazer, The Golden Bough: A Study of Magic and Religion, London: Wordsworth (1993)

W a a r o m v e r a n d e r d e d e v e r e e r d e h e k s , i n h e t v e r k e t t e r d e d u i v e l s g e b r o e d ?

P a g i n a | 17

Literatuurlijst

M. Eliade, The Encyclopedia of Religion volume 7, Londen: Macmillan (1987) M. Eliade, Some Obeservations on European Witchcraft, History of Religions, Vol. 14, No. 3

(Feb., 1975), pp. 149-172

M. Eliade, Recent Works on Shamanism. A Review Article, History of Religions, Vol. 1, No. 1

(Summer, 1961), pp. 152-186

R. Ellison, A prophet without honour: The Brief career of Erlendur Ormsson, in: J. Jesch , R.

McTurk & E. Jackson (red.), Saga-book of the Viking Society Vol. 24, London: Viking society

for Nothern Research (1994-1997), p. 304

J.G. Frazer, The Golden Bough: A Study of Magic and Religion, London: Wordsworth (1993)

P. S. Gorski, Historicizing the Secularization Debate: Church, State, and Society in Late

Medieval and Early Modern Europe, ca. 1300 to 1700, American Sociological Review, Vol. 65,

No. 1, Looking Forward, Looking Back: Continuity and Change at the Turn of the Millenium

(Feb., 2000), pp. 138-167

K. Gundarsson, Teutonic Magic; The Magical & Spiritual Practices of the Germanic Peoples,

Woodbury: Llewellyn Publications Inc. (1990)

J.van Herwaarden, Het nog steeds intrigerende raadsel: Jeanne d'Arc, vrouw en heilige.

Revue belge de philologie et d'histoire. Vol. 62 n. 2 (1984), pp. 317-3381

W. Hofstee, ‘Collegebeschrijving Heksen en Ketters’, Universiteit Leiden 13 September 2011

R.A. Horsley, Who Were the Witches? The Social Roles of the Accused in the European Witch

Trails, The Journal of Interdisciplinary History, Vol. 9, No. 4 (Spring, 1979), pp. 689-715

B. de Jouvenel, On Power. The Natural History of its Growth, Indianapolis: Liberty Fund

1993(Du Pouvoir: Histoire Naturelle de sa Croissance 1945 vert. J.F. Huntington)

L.W. Kingsland, Initiation Ceremonial from Norse Literature, Folklore, Vol. 57, No. 1 (Mar.,

1946)

M. Kvilhaug, The maiden with the mead; A Goddes of initiation in Norse Mythology?, Oslo:

University of Oslo (2004),

H.C. Lea, A History of the Inquisition of the Middle Ages Volume 3, New York: Harbor Press

(1888)

J. Lindow, Handbook of Norse mythology, Santa Barbara: ABC-CLIO inc. (2001)

G. von List, The secret of the runes The Eighteen ’Futharkh’ Runes, with their Mystical

Interpretations, Rochester, Vermont: Destiny Books 1988 (Das Geheimnis der Runen 1809

vert. door E. Thorsson)

M. Macleod, B. Mees, Runic Amulets and Magic Objects, Woodbridge: The Boydell Press

(2006)

H. Payne, Handbook of inquiry in the arts therapies: one river, many currents, London: Jessica

Kingsley Pusblishers (1993)

C. Pharr, The interdiction of Magic in Roman Law, Transactions and Proceedings of the

American Philological Association, Vol. 63 (1932), pp. 269-295

W. R. Riddel, The First Execution for Witchcraft in Ireland, Journal of the American Institute

of Criminal Law and Criminology, Vol. 7, No. 6(Mar., 1917), pp. 828-837

K. Samplonius, The War of the AEsir and the Vanir, TijdSchrift voor Skandinavistiek, vol. 22

(2001), nr. 1

S. v. Schnurbein, Shamanism in the Old Norse Tradition: A Theory between Ideological

Camps, History of Religions, Vol. 43, No. 2 (November 2003), pp. 116-138

W a a r o m v e r a n d e r d e d e v e r e e r d e h e k s , i n h e t v e r k e t t e r d e d u i v e l s g e b r o e d ?

P a g i n a | 18

S.v. Schnurbein, The Function of Loki in Snorri Sturluson’s “Edda”, History of Religions, Vol.

40, No. 2 (Nov., 2000), pp. 109-124

P.C. Tacitus, De origine et situ Germanorum, Amsterdam: S.L. Van Looy 1902 (De origine et

situ Germanorum 98 na Christus Vert. door Dr. B. H. Steringa Kuyper)

E. Thorsson, Runelore: A handbook of esoteric Runology, Boston: Weiserbooks (1997)

R. Verlindt, Vrouwen op den besem en derghelijck ghespoock: Pieter Bruegel en de traditie

van hekserijvoorstellingen in de Nederlanden tussen 1450 en 1700, Nijmegen: Radboud

Universiteit (2011)

J. de Vries, Etymologisch Woordenboek, Leiden: Koninklijke Brill (1997)

J. de Vries, Edda; Goden- en heldenliederen uit de Germaanse Oudheid, Deventer: Ankh-Hermes bv (1994)

K. Würthner, Werken met runen; Over de oorsprong, geschiedenis, gebruik en invloed van de

runen en het runenorakel, Amsterdam: Uitgeverij Schors (1996)

Internetbronnen ‘Tijd van monniken en ridders, de verspreiding van het Christendom’, Studio Geschiedenis

geraadpleegd op 24 Januari 2012 via

http://www.studiogeschiedenis.nl/2efase/tijdvak3/aspect1/

Ptolemaeus, ‘Germaniae magnae situs’, (opgeschreven tussen 90-168 na Christus) Tropaea

Drusi geraadpleegd op 13 Januari 2012, via http://zocher-

regel.gmxhome.de/ArbaloSchlacht/16TropaiaDrusu

‘Jongen doodgemarteld door familie omdat hij heks zou zijn’, AD 5 Januari 2012, via

http://www.ad.nl/ad/nl/1013/Buitenland/article/detail/3107333/2012/01/05/Jongen-

doodgemarteld-door-familie-omdat-hij-heks-zou-zijn.dhtml

M. Kvilhaug, ‘The Oseberg Priestess Burial - A Viking Age Mystery’, video geraadpleegd op 18-

01-2012, via http://www.youtube.com/watch?v=glj8of3BGZo

M. Kvilhaug, ‘Soundwaves and the Big Bang in the Poetic Edda - Hidden Knowledge in Old

Norse Myths pt.1’, video geraadpleegd op 13-12-2011, via

http://www.youtube.com/watch?v=evE6aLg-_Q8

‘Hypnoseroof zaait angst in Haags China-Town’, AD 29 oktober 2011, via

http://www.ad.nl/ad/nl/1040/Den-Haag/article/detail/3001440/2011/10/29/Hypnoseroof-

zaait-angst-in-Haags-China-Town.dhtml

‘Roemenië verklaart hekserij een beroep’, Spits Nieuws 2 Januari 2011, via

http://www.spitsnieuws.nl/archives/raar/2011/01/roemenie_verklaart_hekserij_ee.html

‘Politiegids helpt in omgang met heksen’, Telegraaf 1 november 2010, via

http://www.telegraaf.nl/buitenland/8089417/__Politiegids_helpt_in_omgang_met_heksen_

_.html

‘Paus waarschuwt voor tovenarij’, Telegraaf 21 maart 2009, via http://www.telegraaf.nl/buitenland/3534495/__Paus_waarschuwt_voor_tovenarij__.html

‘Weerwolf moet zes maanden de cel in’, De Pers 17 mei 2007, via http://www.depers.nl/opmerkelijk/63501/Weerwolf-moet-zes-maanden-de-cel-in.html

W a a r o m v e r a n d e r d e d e v e r e e r d e h e k s , i n h e t v e r k e t t e r d e d u i v e l s g e b r o e d ?

P a g i n a | 19

Appendix 1: Runen

Tabel 1 De runen van het Armanenfuthork met omschrijving

Runen Korte Omschrijving

1. Fa Overlijden voor nieuwe opstand

2. Ur Herkennen van de reden van een gebeurtenis

3. Thorn Kracht van dood, door een constante vernieuwing van het leven in wedergeboorte

4. As Kracht van een voorstel

5. Rit Kosmische orde

6. Ka Vrouwelijke principe in het Alles in pure sexuele zin

7. Hagal Gedragen door zijn zekere bewustzijn, controleert de verkozene de fysieke en spirituele rijken

8. Nauth Dwang van het lot

9. Is Alles moet gehoorzamen aan de dwingende wil

10. Ar Zichzelf offeren, zoals het zichzelf wijdt in de vlammende dood, om herboren te worden

11. Sol Alle zaligheid van de zon aan degene die bewust is van zijn kracht

12. Tyr De vernieuwde Wodan als hij naar beneden klimt van de wereldboom na zijn zelfopoffering

13. Bar het spirituele leven in iedereen

14. Laf Intuitive wijsheid (spirituele oog)

15. Man Draupnir, negen nachten (maan)

16. Yr dwangmatig de ander veroveren met slechts een voorwendsel ipv echte redenen (het succes van deze overwinning is slechts illusionair zoals de overwinning zelf is, maar het brengt ultieme razernij

17. Eh verbintenis

18. Gib verrijzen (om te geven), zijn en overleden om opnieuw te verrijzen

Bron: G. von List, The secret of the runes The Eighteen ’Futharkh’ Runes, with their Mystical Interpretations,

Rochester, Vermont: Destiny Books 1988 (Das Geheimnis der Runen 1809 vert. door E. Thorsson)

W a a r o m v e r a n d e r d e d e v e r e e r d e h e k s , i n h e t v e r k e t t e r d e d u i v e l s g e b r o e d ?

P a g i n a | 20

Tabel 2 De Runen van het algemene Futhark met omschrijving

Runen Korte omschrijving

1. Fehu macht, het scheppen en vernietigen

2. Uruz oerkracht

3. Thurisaz donder, kracht der vernietiging en verdediging

4. Ansuz adem, inspiratie, medium tot de Goden

5. Raido straling, rechtmatige orde

6. Kenaz gecontroleerd vuur, beheerste energie

7. Gebo gift, geschenk tussen Goden en mensen

8. Wunjo vreugde, harmonie

9. Hagalaz oerzaadje van kosmisch leven en kosmische patronen, evenwicht

10. Nauthiz noodlot

11. Isa antimaterie, wilskracht

12. Jera verandering, de eeuwige rondgang

13. Eihwaz goddelijke inwijding in de wijsheid van de wereldboom en bevrijding voor de angst van dood

14. Perthro oerwet, lot en de drie schikgodinnen (nornen), oorzaak en gevolg

15. Elhaz levenskracht, communicatie met andere werelden

16. Sowilo verlichting, zegen

17. Tiwaz zelfopoffering, in wapens of strijd ligt gerechtheid

18. Berkano aardmoeder, wedergeboorte in de geest

19. Ehwaz trouw, harmonieuze dualiteit

20. Mannaz innerlijk evenwicht

21. Laguz oerwater, toegenomen levenskracht

22. Ingwaz transformatie, periode van groei en bloei

23. Dagalaz discipline, bovenpersoonlijke, zelf overwinnen

24. Othala voorouders en vaderland Bron: K. Würthner, Werken met runen; Over de oorsprong, geschiedenis, gebruik en invloed van de runen en het

runenorakel, Amsterdam: Uitgeverij Schors (1996)