Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

32
Alex Verhoeven (VVSG), Ann Tack (WVI), Jan Van Alsenoy (VVSG) en Nathalie Garré (WVI) - november 2009 Freiburg, duurzame stad

Transcript of Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

Page 1: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

Alex Verhoeven (VVSG), Ann Tack (WVI), Jan Van Alsenoy (VVSG) en Nathalie Garré (WVI) - november 2009

Freiburg, duurzame stad

Page 2: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default
Page 3: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

Freiburg, duurzame stad �

Inhoud

Vaubaninspireert 5

WijkVauban(enaansluitendSolarsiedlung) 9

ToespraakvanendialoogmetschepenmevrouwStuchlik(2008) 13

MobiliteitsbeleidvanFreiburg 15

Wandelinglangsenkelemarkantegebouwen 19

WijkRieselfeld 21

Solarfabrik(zonnecellenfabriek) 25

Voetbalstadion 27

Gerenoveerdeappartementsblokken 29

EnkeleandereweetjesoverFreiburgalsduurzamestad 30

Contact:begeleidersVVSG-studiebezoeken 30

In2008organiseerdedeVVSGtweestudiebezoekenaanFreiburg.Degegevensindezebrochurewerdennaarbestvermogencorrectgenoteerdtijdens de geleide bezoeken.

Page 4: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

� Freiburg, duurzame stad

Alex

Ver

hoev

en

Page 5: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

Freiburg, duurzame stad �

Freiburg is een stad met bijna 220.000 inwoners en 30.000 studenten, een beetje te vergelijken met Gent. De voorbije kwarteeuw maakte het bestuur van duurzame ontwikkeling een krachtige beleidsprioriteit. Energie-, milieu- en klimaatbeleidsplannen volgden elkaar op. Ondertussen kwamen er allerlei kleine en grote realisaties tot stand. De Vlaamse gemeenten gingen al twee keer op werkbezoek naar Freiburg. Onze gids is Roland Veith, stedenbouwkundige bij de dienst stadsontwikkeling. Hij laat ons in enkele hoofdlijnen de Vauban-wijk zien, wellicht het belangrijkste project van de stad.

DeVVSG-busparkeertaandebuitenkant.Ietsverderopstaatdeslogan:‘Wijcreërendewereldzoalswijhemwillen.’DevoormaligeFransemilitairebasisisnueennieuwestedelijkewoonwijkmetbijna5300inwoners.Eeneersteopvallendeindruk:heelveelgezinnenmetjongekinderendievrijuitspelen.Debijnaautovrijewijkishundomein.Hetlijktweleenperfecteomgeving.Detramdoorkruisthetmiddenvandewijkenbrengtdebewoners snel, op tien minuten, naar het stadscentrum. Voetgangers, fietsers en openbaar vervoer krijgen zichtbaar prioriteit.Groenisdedominantekleur.Dewijkoogtstedelijk maar het landschap blijft heel open. ‘Wij zijn metdeplanninggestartin1993.EenjaarvroegerkochtFreiburgdezekazernevandeDuitseoverheid.In1997zijnwe effectief beginnen te bouwen. Het groene bewustzijn, dat in Freiburg heel sterk leefde als gevolg van de acties tegeneengeplandekerncentrale,hebbenweindezewijkproberentevertaleninduurzamestadsontwikkeling,’zegtonzegidsRolandVeith.‘Metdeverkoopvandegrondenheeft het stadsbestuur de basisinfrastructuur van deze wijk kunnen financieren: de sanering van de bodem, de bouwvanscholenenkinderopvang,deontwikkelingvanhetopenbaarvervoer.70procentvandebebouwingisparticulier, 200 sociale woningen liggen verspreid over dehelewijk.Erstaateenhuisvoor600studenten.Indeparticuliere bouw kwamen veel woningen tot stand als een onderdeelvaneenbouwblok:gezinnenverenigdenzichineenbouwgroepdiesamenmeteenarchitecthetbouwblokontwierp.Dewoningenkregeneenindividueleinvulling.’

Autoarme groene stadswijk

Vaubaniseenwijkzonderhoogbouwenmetveelgroeneenopenruimte.Wezienookheelweinigauto’s.RolandVeith:‘Hoewelhetgaatomeenstedelijkewijkisdemaximalehoogtevandebebouwingslechts13meter.Erzijnookgeenafzonderlijkekelders,welzienweperbouwblokeengemeenschappelijkeruimte,bijvoorbeeldvoor fietsen of voor het bewaren van wijn.De open en groene ruimte heeft te maken met de inrichting vanhetpubliekedomein.Elkewoningiswelbereikbaarmetdeautomaardeparkeergaragesliggenaandebuitenkant.Tussendewoonblokkenkwamenveelgroeneplekken voor ontmoeting en spel tot stand. Het oude bomenbestandhebbenwebehouden.’Buitendecentraleverkeersaswaardetramineengroenebeddingloopt,zijndestratennietergbreed.Zelatenveelplaatsvoortussenliggendeopenruimte.Wandel-enfietspaden leggen de band met de natuur en met het openbaarvervoer.Slechts40procentvaneenbouwperceelmag bebouwd worden aan een nuttige oppervlakte vanmaximaal1.4.Opeenperceelvan1000m²isdatmaximaal400m².Detotalebruikbareoppervlaktevanalleverdiepingensamenisdan1400m².Deopenruimtevanhet bouwperceel voegt zich meestal zonder afsluitingen toe aandepubliekeruimtewaardoorhetgroenekarakternogversterktwordt.‘Het autobezit in Vauban geeft de verandering mooi aan: slechts een op tien inwoners heeft een eigen auto, in heelFreiburgisdateenopvier.Degezinnenkiezenhiervoorveelveiligespeelruimtevoorhunkinderen,eencomfortabelemaarenergiezuinigewoningeneensnelle,gemakkelijke verbinding met tram of fiets naar het centrum vandestad,’zegtRolandVeith.

Energievriendelijk bouwen

Eenanderopvallendaspectishetveelvuldigegebruikvanzonnepanelen.RonaldVeith:‘TochzijndiezonnepanelenniethetbelangrijksteaspectinhetenergieverhaalvanVauban.Hetgebruikvanzonne-energievoorwarmwater

Vauban inspireert

Page 6: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

� Freiburg, duurzame stad

of elektriciteit was zelfs geen verplichting maar wordt welaangemoedigd.Eenstrengeenergienormstondwelvoorop.Hetmaximaleenergieverbruikvoorverwarming(21°C)was65kWh/m²/j.DenorminDuitslandwasbijdestart eind jaren negentig 100 kWh/m²/j. U ziet het grote verschil. Bij de constructie van elke woning is met deze normrekeninggehouden.Ookiselkplatdakeengroendaken worden terrasconstructies los van de woning gebouwd omkoudebruggentevermijden.’‘Jevindthierookveelpassiefwoningen:inheelFreiburggaathetomvierhonderdhuizen.Dewoningenverbruikenslechtseenvijfdeaanenergievaneennormalewoning.Een passiefhuis met vier inwoners heeft een jaarlijkse energiefactuurvannoggeen100euro.’‘Zoalsuzietkentdefotovoltaïschezonneenergieindezewijkeendoorgedrevengebruik:bewonersmakenerwinstmeeenhettotalevolumekomtovereenmethetenergiegebruikvan250gezinnen.NogeenbelangrijkenergieaspectishetstadsverwarmingsnetdathoutsnippersuithetZwarteWoudverwerkt.Decentralekomttegemoetaan de behoefte van 700 gezinnen.’

Engagement van bestuur en bewoners

DeVaubanwijkisnetjes.Vandalismeisnauwelijkstezien.Destraatlevertooksteedseenzelfdebeeldop:veeljongegezinnen,geenouderenofarmen,geenmensenvanandereorigine.RonaldVeith:‘Milieubewusteburgershebbenzichzowelbijdetotstandkomingalsbijhetbeheervandewijksterkgeëngageerd. De inrichting van de publieke ruimte kwam met veel overleg en veel aandacht voor specifieke groepen –bijvoorbeeldspeelruimtevoorkleineofgrotekinderen–totstand.Ookdebouwgroepenhebbengoedmeegepraat.Erisveelzorgvooronderhoud.Daardooriserweinigvandalisme.Ookhetaantalverhuizingenisbeperkt:deafgelopen tien jaar zijn maar dertig woningen van bewoner gewisseld.Natuurlijktrekjeeensoorthomogeniteitaan:gezinnenmetkinderendiegraagindestadwonen,komenhierhelemaalaanhuntrekken.’

Vier succesfactoren ‘VierpijlersdragenhetsuccesvanFreiburg.Eerst

envooraliserdeintegralevisieopduurzameontwikkelingdiedelaatstekwarteeuwiskunnengroeienenwaarbijecologieeneconomiehandinhandgaan.Eenruimeconsensusbijalle politieke partijen over de strategie van duurzameontwikkelingiseentweedeelement.Ookhetsterkenetwerkvanheeluiteenlopendestakeholderszoalsbedrijfsleven,universiteit,verenigingen,bestuurenburgershebbenhiertoebijgedragen.Entotslotenvooral:hetengagement,de steun en de participatie van heel veel inwoners.’

De Freiburgse burgemeester Dieter Salomon in Brussel tijdens een presentatie over Freiburg – Green City. De aanleiding was de nominatie van Freiburg als een van tien kandidaten voor de titel van Europese Groene Hoofdstad. (meer informatie: www.europeangreencapital.eu)

Elektrische bussen in Brugge ‘Hetbeeldvandiemooiegroenestadswijken

dieheelgoedmetopenbaarvervoerbereikbaarzijn, blijft zeker bij. Je merkt ook dat wij bij ons nog een belangrijke stap moeten zetten naar passiefbouwen.OokvoorzonnepanelenineenmonumentenstadalsBruggemoetenwenogoplossingenzoeken.Elektrischebussenindestad,datstaatookopmijnagenda.’

Jean-Marie Bogaert, schepen van Toerisme van Brugge

Bottomup ‘Zekervooreenduurzaamheidsambtenaariseen

bezoekaanFreiburgmeerdandemoeitewaard.Develeprojectengeveneensterkeimpressieoverdemanierwaaropzo’nontwikkelingtotstandkomt.WatmeheelsterkisbijgeblevenisderolvandebewonersindeVaubanwijk:demensendie zelf initiatieven hebben genomen, de bottom-up-benaderingbijdeopbouwvandewijk,desamenwerkingmethetbestuur.’

Sven Lins, duurzaamheidsambtenaar van Merelbeke

Page 7: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

Freiburg, duurzame stad �

Clementwijk,Sint-Niklaas:opVlaamseleest ‘FreiburgenVaubanhebbenonssterkgeïnspireerd

omdeClementwijknaareenduurzaammodelte kneden. Eerst en vooral heeft het autoarme aspect en de mobiliteits- en parkeerorganisatie vanVaubanonssterkaangesproken.DeparkeeroplossinghebbenwewelopVlaamsniveaumoetenterugbrengen:inplaatsvantweeparkeergebouweninderandvandewijkzoalsinFreiburgbundelenwedeparkeerplaatsenindeClementwijkperwoonblokofwoonveld.Maarhetresultaatisevengoed.Wecreëreneenaangenameverblijfsruimte.’

‘WebouwenwelminderpassiefdaninVauban,maardeClementwijkwordteenheelgroenewijkmeteengrootpark.Hethuidigegrachtenstelselblijft behouden.’

‘IkwilnogevenzeggendathetheelaangenaamenleerrijkwasomFreiburgmetcollega’svananderestedenengemeententekunnenbezoeken.Wehebbenveelervaringenengedachtenuitgewisseld.’

Bart Van Lokeren, adviseur ruimtelijke ordening Sint-Niklaas.

De Clementwijk is een stadsvernieuwingsproject met een subsidie uit het Vlaamse stedenbeleid.

Groepsbouwrendeertmeer ‘WijbouweninVlaanderennogteveelindividueel

wanneerhetgaatompassievewoningen.Freiburglaatziendatgroteprojecten,groepsbouweengroterrendementhebben.Wesprekenhiermeestalovereenextrainvesteringvoorpassiefbouwenvan25procent.InFreiburggaathet

om10procent.Wanneerjeeengroepsbouwrealiseertmetbijvoorbeeldachtwoningenzitdeenergiewinstindebuitenschil.Individueelbouwenheeft een groter verlies.’

‘WenemendeideeënmeeinHoeilaart.Zobereidenweeenpps-woonprojectvoorwaarinpassiefbouwenisopgenomen.OokdeenergienormvoorsocialeverkavelingenhebbenwealverscherptnaarE60terwijlVlaanderenE100voorschrijft.’

Koen Geers, schepen en OCMW-voorzitter van Hoeilaart

Zelf aan de slag ‘DeontwikkelingvandewijkenVaubanen

Rieselfeld biedt heel veel inspiratie voor de wvi. Vooralhetenergie-enmobiliteitsbeleidblijvenmebij,ookdebetrokkenheidvandebewonersbijdetotstandkoming.’

‘DewviwerktnusamenmetdestadIeper,desocialehuisvestingsmaatschappij Ons Onderdak endeprovincieaandevoorbereidingvaneennieuwewijkIeperOostsector.Hetplanpastinhet Interreg-project Future Cities, dat steden en gemeentenbegeleidtindeaanpassingaandekomendeklimaatverandering.InIepergaathetomeenwoonwijkvanietsmeerdantweehonderdwoningen.Eenbredebenadering–devierP’s–staatvoorop:Planet(stedenbouw&milieu),People(sociaal),Prosperity(economisch)enProcess(aanpak).’

Nathalie Garré, stafmedewerker West-Vlaamse Intercommunale

(meer informatie: www.wvi.be)

Page 8: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

� Freiburg, duurzame stad

Alex

Ver

hoev

en

Page 9: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

Freiburg, duurzame stad �

Projectomschrijving

- Voormaligekazerne,verlatenin1992,aangekochtdoorstadFreiburgvandeDuitseoverheidvoor40miljoenDM (= 20 miljoen €)

- Groenbewustzijnisontstaanindejaren80naaraanleidingvanprotesttegeneengeplandekerncentraleindebuurt

- Groen was in die periode de op één na sterkste politieke partij, momenteel de sterkste partij. Maar over de partijgrenzen heen is er vrij grote consensus over algemenedoelstellingvanvooruitstrevend,‘duurzaam’beleid.

- Planningwijkgestartin1993,bouwgestartin1997- Stad heeft het gebied stuk voor stuk verkocht en

hiermee volgende zaken gefinancierd: kinderopvang, scholen,saneringbodem,openbaarvervoersnetwerk,…

- Oppervlakte:41ha(noot:opwebsitesendergelijkeis38havermeld)

- Momenteel:±5.000inwoners(=120inw/ha)en600-taljobs

- Verkoopprijs grond: 450 €/m²- Huurprijs ±10 €/m²- 70%individueelgebouwd,daarnaast200sociale

woningenverspreidoverdegansewijk;enkelevroegerekazernesomgebouwdnaargemeenschapshuizen(gekend als het S.U.S.I.-project, zie ook http://www.susi-projekt.de);studentenhuis(600studenten).

- Individuelebouwomvatvaakbouwvia:meerderegezinnenverenigenzichtoteenbouwgroep(Baugruppe)diei.s.m.eenarchitecteenbouwblokontwerpenenbouwen,meteenindividueleinvulling

(Stedenbouwkundige)voorschriften/randvoorwaarden

- Huizenmaximaal13mhoog(kan1grotewoningzijn,kanookappartementzijn)

- Geenafzonderlijkekelder.Erzijngemeenschappelijkevoorzieningenvoorwatmensennormaliterinkelderopslaan: fietsenstallingen, ruimte voor het bewaren van wijn,...

- Alle dakconstructies toegelaten; indien gekozen voor platdak:verplichteaanlegvangroendak

- Geen verplichting tot gebruik van zonne-energie, weldevoorwaardevoormax.energieverbruikvoorverwarmingvan65kWh/m²/jom21°Ctebereiken(eindjaren90!)

- Maximaaltebebouwenoppervlakteperperceelis40%; nuttige oppervlakte is max. 1.4 x aangekochte oppervlakte.Voorbeeld:op1.000m²magmax.400m² bebouwd worden en bedraagt de max. nuttige oppervlakte1.400m²

Energie

- Vereiste:max.energieverbruikvoorverwarmingom21°Ctebereiken:65kWh/m²/j;denorminDuitslandwas100kWh/m²/j

- > 400 passiefhuizen in Freiburg, hier ook aanwezig (bvb. 50 rijwoningen nabij het Sonnenschiff)

- Heeft slechts 1/5 van het energieverbruik van een normalewoning(voorbeeld:passiefhuismet4inwoners: energiefactuur = 90€/j!)

- Maxenergieverbruikvoorverwarming15kWh/m²/j(21°C)

- Warmwaterwordtgeproduceerdopzonne-energie - Terrasconstructie (balkon) staat los van woning om

koudebruggentevermijden - Gemiddeldemeerkostvoorhetbouwenwordtge-

raamdop7à8% - De overtuiging leeft dat passiefhuizen de standaard

moetenenkunnenworden- Onderzoeksprojectpassiefhuis(tevindenviagoogle

metdetrefwoorden“Vaubanwohnenarbeiten): - Ondergrondsebiogascentraleproduceertgas

voordekeuken,dezewerktophetGFT-afvalenhettoiletafval(vacuüm-afzuigingmetslechts1/2lspoelwater,vgl.principeWCopvliegtuig)

- Gefinancierd door hogere overheid- 250-talenergie+woningen(producerenmeerenergie

danzeverbruiken)- Doorgedrevengebruikvanzonne-energie: - Nietverplichtopgelegd

Wijk Vauban (en aansluitend Solarsiedlung)

Page 10: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

10 Freiburg, duurzame stad

- Voor warm water- en elektriciteitsproductie - Allegeproduceerdeelektriciteitmoetverplichtop

hetnetgebrachtworden(dusnieteerstindeeigenwoningtegebruiken).Hiervoorwordtdeinwonervergoedaan50centperkWh.Voorhetverbruikvanelektriciteitwordt30centperkWhaangerekend.Zodoendemaaktdeinwonerwinst.

- Inequivalentenuitgedruktkanhettotaleenergieverbruikvan250gezinneninVaubangeproduceerdwordenmetdefotovoltaïscheenergie

- Indieninwonersdeinvesteringnietkunnenopbrengenvoorhetplaatsenvanzonnepanelen,gebeurt dit door firma’s die het dak van de woning gebruiken

- Delevensduuris25jaar- Stadsverwarmingsnet: - WKK-centraleophoutsnippers - In equivalenten is er voldoende productie voor de

behoefte van 700 gezinnen- Sonnenschiff = Zonnekantoren (zie ook http://www.

sonnenschiff.de): - ArchitectRolfDisch - Energie+gebouw:produceertmeerenergiedan

het verbruikt (met SOBIC = Solar Building Innovation Center)

- Gebruikvangeothermischeenergievoorverwarming:op80mdiepteisereenconstantetemperatuurvan12°C,ditwordtviaeenwarmtewisselaaruitgewisseldmetdeaangezogenlucht die in het gebouw wordt gebracht als ventilatie-verwarming). Het ventilatiesysteem is ingebouwd achterdegekleurdepanelen.

- Koeling in hete zomer. Muren gevuld met paraffine-capsules om warmte te bufferen: de paraffine smelt bij25°C,waardoordemuurzooverdagtot5xmeerenergie(warmte)kanopslaandaneengewonemuur.Dezewarmtewordt’snachtsafgegeven.

- InhetcomplexishetSolarInfocentrumingericht:hetinformeertenbegeleidtbewoners,besturenenprofessionelenovergansEuropa.

- Innovatie in de sector is enorm snel. Voorbeeld: isolerende beglazing: Thermopane (o.a. productie vanramen)evolueerdevanglasmet2-lagennaar3-lagenenterugnaar2-lagen(waarbijdezelfdewaardenalsbij3-lagengerealiseerdworden)

- Gebruik van vacuümmuurisolatie; duurder maar moderneruitzicht.

Mobiliteit

- autobezit - Vauban:1autoper10inwoners. - Freiburg:1autoper4inwoners.- Autoluwewijk: - Prioriteit aan voetganger, fietser en openbaar

vervoer - Allewoningenbereikbaarmetauto,maarinhet

merendeelvandewijkiserverbodopindividueleparkingbijdewoning.

- Parkeren - Bewonersindeparkeervrijezonedieeen

autohebben,moeteneenparkeerplaatsindegemeenschappelijkegarage(Solargarage)kopen

- Bezoekerseninwonerskunnenbetalendparkerenindecentraleas(Vaubanstrasse),daarnaastzijner50betalendebezoekersplaatsenindeparkeergarage

- Stratenindeling - Centraleverkeersas: - Afzonderlijketrambeddingaangelegdingras.De

grasstrook komt ten goede aan de infiltratie van hemelwater,hetuitzichtenhetbeperkenvangeluidshinder en trillingen doordat de vibraties beteropgevangenworden(wordenbijverhardingimmersmeerdoorgegevennaardewoningen)

- Autoverkeerenlangsparkerentoegelaten - Leefstraten:4mbreed,sharedspaceprincipe,alslus

aansluitendopcentraleas - Wandelpaden:linknaarnatuurenopenbaarvervoer - Fietspaden- VerbindingmetstadscentrumvanFreiburgmet

buslijnenentram(±10à15min.)

Water

- Dakwaterwordtafgevoerdnaareenwadi,vollediglokale infiltratie, geen afvoer naar waterloop

- Infiltratie van hemelwater in de trambeddingen- AfvalwaterwordtgezuiverdinRWZI- Regenwater van de wegenis ? volgens sommige notities:

80% lokale infiltratie.

Page 11: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

Freiburg, duurzame stad 11

Groen/natuur/landschap

- Behoudoudbomenbestand- Tussenwoonblokkendiversegroenelobben,ingericht

voor ontmoeting en spel

Sociaal

- Socialemix:70%individuelebouw,200socialewoningen(verspreidingeplant),vroegerekazernesomgebouwdnaargemeenschapshuizen,studentenhuis(600studenten).

- Aantalinwonersjongerdan18jaar:30%- Huizenmaximaal13mhoog(omdatuitstudiesblijkt

dathoogbouwvakermetsocialeproblemengepaardgaat)

- Levenslang wonen wordt nagestreefd door installatie van lift en loopbrug bij een aantal blokken

- Modulairbouwen(bouwblokvolumekaningevuldworden naargelang de behoefte van de bewoner)

- Geenkelders,maargemeenschappelijkeruimtevooropslag van wijn e.a., fietsenstalling

- Publiekegroeneruimtes,ingerichtmetveelinspraakvanbewonersenvoordiversedoelgroepen(bvb.speelruimtegerichtnaarkleinerekinderen,speelruimte

gerichtnaargroterekinderen,ruimtemeteenbroodbakoven,…).a vandalisme relatief beperkt.

- Buurtpleinmetgemeenschapsgebouw(café,kinderopvang,gemeenschapszalen,wekelijksemarkt),gekomenopvraagvandebewoners

- Bepaaldbouwblokmetafzonderlijksoortgemeenschappelijkegastenkamer(ontvangenfamilie,feestje…)zodatindividuelewoningenerkleinerkunnen

- Centrummetwinkels- Intensievedialoogmetdeinwoners- Indeafgelopen10jaarzijnnogmaar30woningenvan

bewonergewisseld

Varia

- Naar schatting ±10.000 bezoekers per jaar.- Indebuurt:watbuitennissighuisvanarchitect

Disch,helehuisdraaitmeemetdezon,vooropvangzonnewarmteinhuis+opgrootzonnecellenvlakopdak.

Page 12: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

12 Freiburg, duurzame stad

Alex

Ver

hoev

en

Page 13: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

Freiburg, duurzame stad 1�

Voortraject

- Freiburg:210.000inwoners+30.000studenten- DoordeligginginhetZwarteWoud(groeneomgeving)

zijnmensenbewustervoormilieu-ennatuuraspecten- uitenquêtebijinwonersmetvragenwaaraandestad

meerenmindermiddelenmoetuitgevenblijken2duidelijkeprioriteiten:

- 63%wildatdestadinvesteertinfamilies,kinderen(opvang,vervoer,…)

- 58%vindtdatdestadmoetinvesterenindebeschermingvanhetleefmilieuenhetklimaat

- energieprijzen blijven spectaculair stijgen

Beleid

- Uit een studie blijkt dat volgens de huidige werkwijze eendalinginCO2-uitstootvan10%wordtgerealiseerd,destadwilechter25%bereikeng evaluatie van wat goedennietgoedisinhetbeleid.

Indienallesopallesgezetwordt,kantegen203040%reductie in uitstoot bereikt worden (intussen door gemeenteraadbeslist,weliswaarvoorlopignogmetkanttekening ‘mits de economische toestand het toelaat’).

- Vrijmakenvanmiddelenvoorduurzaamenergiegebruik: - Warmtevraagvangebouwenreducerenmet50% - Inzetten op zonne-energie- Verlenenvansubsidiesdoordestad(bovenop

eventuelesubsidiesvandestaat): - geen subsidies voor nieuwe passiefhuizen:

meerkostbedraagttussen5à10%maarissnelteruggewonnen

- wel subsidies voor renovatie: 10 % van de totale bouwkost, met max. 10.000 €/woning; budget van 450.000 €/jaar. (totale stadsbudget is ±700 mln €, voorzoverdeschepenzichuithethoofdwistteherinneren)Schepenbeklemtoontbelangvandathetgeenfinancieringssysteem is, maar baar geld in handen vanburger.

- 150 € voor vervangen koelkast (is grote

energieverbruikerindewoning)- Inwonersdieomwillevanbeschaduwingdoorbomen

geenPVcellenkunnenplaatsenophundak,kunneneenstukvaneenPVdakopgemeentegebouwenoverkopen

- Mobiliteit:autoverkeerreducerendoorkorteafstandenmet de fiets nog meer haalbaar te maken

- Meer investeren in communicatie, sensibilisatie, campagnevoering:

- Belangrijkitemisdemobiliteit - Belangrijkedoelgroep:leerlingen - Onderzoeknaarwatkanvoorsociaalzwakkeren:

opleidenvanwerklozen(50–60jarigen)totenergiedeskundige,dieinstaanvoorindividueelbezoekvandewoningenenhetuitvoerenvankleineenergiebesparendeingrepen(noot:tevergelijkenmetonzeenergiesnoeiers)

- partners/netwerkvanoverleggroepenuitdiversesectoren:

- kamervankoophandel(gebruikvanzonne-energieomgebouwtekoelen)

- wetenschappelijk instituut - hogeschool - kerken(sic) - SolarFabrik

VoorbeeldfunctiedoorstadFreiburg

- Binnenhalen en/of bijscholen gekwalificeerd personeel- Realisatie van verlaging energieverbruik bv. door

computers- Normvoornieuwegebouwenvandestad:vanaf2009

passiefgebouw;ookgemeentelijkescholen.- Normopbouwgrondenvandestad - vandaag=max.energieverbruikvoorverwarming

(21°C):40kWh/m²/j - 2011=max.15kWh/m²/j(passiefgebouw) - sterke overtuiging dat passiefhuizen op korte termijn

destandaardmoetenwordengstadonderzoektoferookdergelijkenormenkunnenopgelegdwordenopprivategronden

- Aanpakhistorischegebouwen:technischeoplossingen

Toespraak van en dialoog met schepen mevrouw Stuchlik (2008)

Page 14: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

1� Freiburg, duurzame stad

zoekenvoorhetisolerenbvb.plaatsenvaneen2deraamachterdehistorischeglasramen

- Scholendietotenergiebesparingkomen,mogendatbudgethoudenvooranderezaken.

- ClimapuntFreiburg:opvolgenvandeCO2-reductie via een digitaal registratiesysteem, door het invoeren vanverbruiksgegevens(noot:tevergelijkenmetonzeenergieboekhouding).DitsysteemwordtookinNederlandenBelgiëgebruikt(netwerkvoorsteden).

- pesticidenbeleid - reeds15jaarverbod - meermanueelwerk,gebruikvanverschillende

mechanischetechnieken - hogere tolerantiegrens voor ‘onkruid’- gebruik strooizouten: enkel in extreme situaties

Page 15: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

Freiburg, duurzame stad 1�

Algemeen

- Holdingdieinstaatvoortransport:FreiburgerVerkehrAG

- Motivatie voor het mobiliteitsbeleid van Freiburg: - autoverkeerneemt10xmeerplaatsindanopenbaar

vervoer

- 1989: cybernetics mobility concept (niet enkel auto weren,maaralletransportvormenintegreren)

- Uitbouw netwerk openbaar vervoer - Promotie fietsverkeer - Verkeersregeling/beperkinggdoel:geendoorgaand

verkeerinwoonkernen(inDuitslandwerdindejaren’80inwoonkernenoveralzone30ingesteld)

- Kanaliserenindividueelgemotoriseerdverkeerg3typesstrateninFreiburg:

- Zone30 - Zone50 - Snellerverkeer(gebundeld) gInFreiburgiser650kmstraat,slechts160km

daarvan zijn voor bundeling snelverkeer! (notities verschillen:iemandnoteerde160kmzone30…)(Freiburg heeft ook meer dan 400 km fietspaden.)

- Parkeerplaatsmanagement (in kern tot 2 €/uur)

Historiekvanhetopenbaarvervoerindestad:

- Tot1984:ingewikkeldtariefsysteemvoorhetopenbaarvervoer(diversezones,doelgroepen,…)

- Aantal ritten vanaf 1980 tot 1984 constant (27,3 tot 29 miljoen ritten per jaar)

- Na invoering eenvoudig tarief in 1984 sterke stijging van het aantal ritten per jaar, nu al boven 70 miljoen! Dit zijn 200.000 ritten per dag (incl. zondag) voor 215.000inwoners

- De “financiële minus” steeg niet mee, bleef constant ondanks hoger aantal ritten

- 1984: invoer van de Freiburger Umweltschutzkarte =maandabonnementopenbaarvervoerindestad=milieuticket

- Bewusteenaansprekendenaam(‘Milieukaart’)enlogo

- Tot30%goedkoper - Overdraagbaarnaaranderen(waseisvan

gemeenteraad,nietvanautonoomgemeentebedrijf),d.w.z.jekanjekaartgewoonaaniemandandersgevenofuitlenen.

- Inhetweekendbruikbaaralsfamiliekaart(met1

Mobiliteitsbeleid van Freiburg

Figuur:hoewijonsverplaatsenenwatditbetekentquaruimtegebruik.Slide1:baanvakkeningenomendoorauto’s,slide2:zelfdemetenkeldechauffeurs, slide 3: zelfde met evenveel mensen die de bus nemen.

- geluidshinder - luchtverontreiniging(20%vandeCO2-uitstootin

Duitslanddoorautoverkeer) - mobiliteitiseentaakvandelokaleoverheid

Problematiek

- heropbouwvanhetstadscentrumna2deWO(werd voor 80% vernietigd) gebeurde volgens het middeleeuwsplan,dusweinigplaatsvoordeauto

- autoverkeernamenormtoeenveroorzaakteveelhinder

Historiek van de mobiliteit in de stad:

- tot1972:autoinhetstadscentrum- 1973:invoeringvoetgangerszoneenplaatsingvan

fietsenstallingen gstads-,levens-enmilieukwaliteitverbeterde

without their

Meer info: http://www.sakura.cc.tsukuba.ac.jp/~eeeforum/2nd3EF/IS3_Freiburg.pdf)

Page 16: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

1� Freiburg, duurzame stad

maandkaartmogendan2volwassenenen4kinderenrijden)

- tot’84bleefhetaantalgebruikersvanhetopenbaarvervoerconstant,doordezemaatregelensteeghetaantalgebruikers

- 1991:maandkaartnietenkelmeervoorFreiburg,maarvoorderuimereregio:

Regio (Umwelt)Karte = maandabonnement op openbaarvervoerineenstraalvan50à60kmrondFreiburgvoorhetgebiedtussenFrankrijkenhetzwartewoud

- Groot aantal verschillende firma’s betrokken, werken met1tarief

- 1prijs,ongeachthoeverjerijdtinderegio - Nog altijd overdraagbaar - 44 €/maand (jaarabonnement = prijs van 10

maanden)(stadenomliggendeLandskreisenbetalen 9 mln €/jaar om tekort te dekken (vgl. zware overheidstoelageDeLijn))

- Voor een dagticket blijven er 2 tarieven (enkel Freiburg,ofgansderegio)

- 60.000mensenpendelendagelijks(voorwerk,boodschappen,…)

- Studievoorenna1jaarinvoeringRegiokaart:28.500autoritten per week zijn overgestapt naar openbaar vervoer

- Capaciteitvanhetnetmoestonmiddellijknainvoeralsterkuitgebreidworden,zowelnaaraantalwagonsals naar aantal ritten

- >90%vandeklantenhebbeneenmaand-ofjaarabonnement

Voorwaardenvooreengoedopenbaarvervoer:eenvoudigetarifering en goedkoop ticket werken, maar het openbaar vervoermoetookaantrekkelijkzijnopvlakvansnelheid,frequentie en nabijheid- Snelheidsmaatregelen: - Steedsvoorrangaantram,behalveopeenpaarte

drukkekruispunten - Lageopstapbevordertop-enafstapsnelheiden

maakt vervoer toegankelijk voor bv. rolstoelpatiënten - Tram heeft eigen bedding- Frequentiemaatregelen - Tram:iedere7.5min. drukstebuslijnen:iedere15min. Anderelijnen:iederhalfuur gwiskundigmodelomzekertezijndatgebruiker

altijd een aansluiting heeft (2 x 7,5 = 15; 2 x 15 = 30) - Hogere frequentie in de spits - Opvrijdagenzaterdag: - ’snachtsblijven5buslijneninhetstadscentrum

actief. Moet je voorbij de eindhaltes zijn, kan je naarjeeindbestemmingmeteentaxidieaandeeindhaltewacht

- Bijopstappengeefjeaanwaarjewilzijn,buschauffeur verwittigt taxidienst (8 plaatsen per taxi)

- Busom1h30,2h30,3h30,4h30 - Prijs voor de busrit: 2 € voor houders van een

maandabonnement, 4 € voor de overige reizigers. Bijkomend 1 € voor de taxi

- Omliggendezonesaanstadscentrumbetalenderestvandekostvoordetaxiaanhettaxibedrijf,evenredigvolgenshetaantalinwoners

- Ditwordtgecompenseerddooraantoonbaredalingvandekosteningevolgeweekendongevallen

- Nabijheidsmaatregelen - Net=35kmlang - 80%vandeFreiburgerswoontop<500mvaneen

tramhalte - Zoneringsplan- Overigerandvoorwaarden: - Kostenloze “park and ride” plaatsen verspreid over

hetgebied - Verbinding met hoofdstation van de Duitse

easy understandable – fare system

Page 17: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

Freiburg, duurzame stad 1�

spoorwegen:verbindinglangeafstands-enregionaalverkeer:

- Heeft 3 parkeerniveaus ondergronds en overdekte fietsenstalling

- Ligt naast centraal busstation - Sluitaanop3tramlijnen - Ticketvoorevenementen:openbaarvervoeris

inbegrepenindekostprijs(zieinfra‘voetbalstadion’)

Voorbeeld: wijk Rieselfeld

- 75ha;gepland:12.000inwoners- Tramlijn=centraleas - Opendein1997,toenerslechts1.000inwoners

waren - Redenen van bewust vroegtijdige aanleg: - goeduitgerustegrondkanaanhogereprijs

verkochtworden(enmetdeverkoopvandegrondenwordengemeenschapsvoorzieningenbetaald)

- vermijdendatgezinnentweedewagenaanschaffen

Losse bemerkingen

- Laatstetramom0.30uur.- Bussendienenvooralvoorrandenverdere

woonkernen.Eensaanrandwordenmensentoegeleidnaardetram,endietramisindekernstadsneller.Bijvroegereveranderingenvanbusnaartrambleekeenreizigerstoenamevan20tot40%.

- Hettramnetis35km.

Page 18: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

1� Freiburg, duurzame stad

Alex

Ver

hoev

en

Page 19: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

Freiburg, duurzame stad 1�

Mobiliteitscentrale

Waar?WentzingerStrasse15Wat?markantgebouwmetmarkant,cirkelvormigzonnecellenvlak(34m2,2.000kWh)fietsen huren, tot 1.000 fietsen stallen, fietsherstellingsdienst, automaat met fiets-binnenbanden, autoparking, info over en aankoop van tickets of abonnementenopenbaarvervoer,café-bistro(metwarmwatervanzonnecollectoren),…

Torengebouwentreinstation(‘Solartower’)

Waar?Bismarckallee9Wat?optweetorengebouweneenwandvanzonnepanelenover19verdiepingen,geïnstalleerdmetsteunvandestadFreiburg.Capaciteit36kWp(dezuidelijketoren)resp.21kWp.Het van 2001 daterende gebouwencomplex van het station (32.000m2) is niet louter station, maar is multifunctioneel dienstverleningscentrummetkantoren,kleinhandel,horeca, praktijken van advocaten, dokters e.a. Het heeft op een geslaagde manier de sterke activiteit van de binnenstad verruimdnaardezewestelijkekantvanFreiburg.Dezonnepanelenwerdenspeciaalvoorditprojectontwikkelddoor de Solarfabrik. De stationstoren won ±2000 de zonne-architectuurprijs van het land Baden-Württemberg. (http://www.bahnhofszeile.de/ )

Zonne-leerpadbijschool

Waar?Friedrichstrasse51Wat?- scholengroepmetondermeertechnischeopleidingen

energie(middelbaarenhogeschool)- Buitenvrijtoegankelijke12infopanelenoverhet

nutvandezon,vanfotosynthesetotfotovoltaïschetechnologie.

- een ‘zonnetoren’ voor praktijklessen met simulaties van reëleenergiebeheersystemen,totstandgekomenmedemethulpvandestadFreiburg

- samenwerkingmetdelokaleKamervankoophandel

voor gespecialiseerde, praktijkgerichte zonne-energie-opleidingen

- diverse soorten zonne-installaties zichtbaar, gebruikt inonderwijs,enondermeervoorwarmwatervoordesporthal

- ookanderetechnieken,zoalswatermolen(12kW)en geothermische installatie (waarvan warmtepomp aangedrevenmetzonneënergie)

- De2scholenwonnenin1998deDuitseZonneprijsvoorhunengagement.

Moderne handelszaak met zonneënergie-gevel

Waar?ModehausKaiser,Kaiser-Joseph-Strasse172-178(déwinkelwandelstraatvanFreiburg)Wat?Grotekledingzaak.Sedert1999een18meterlangeglasgevelmet63transparantezonnepaneleninveiligheidsglas(4,1kWp).

Stadhuis

Iseeneeuwenoudgebouwwaarnietzomaarallesgemakkelijk energetisch optimaal kan gemaakt. Sedert 2004 zonne-installatie op ’t dak (16,8 kWp). Om redenen vanmonumentenzorggeenklassiekeblauwe,maarspecialeantracietkleurigezonnecellen-weliswaardaardoorietsjesminder energetisch performant (140 m2,14.500kWh).

Internaat met zonnefacade

Waar?Kartäuserstrasse41Wat?eenwatmonotonegevelvandejaren60,in1999gerenoveerd.Dewandenvandeterrassenzijnnu308zonnecelmodules(samen230m2,23kWp).Klassiek neveneffect: bij hoogstaande zon (zomer) vormen depaneleneenzonneweringvoordeachterliggendevensters.

Wandeling langs enkele markante gebouwen

Page 20: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

20 Freiburg, duurzame stad

Alex

Ver

hoev

en

Page 21: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

Freiburg, duurzame stad 21

Historiek

- Freiburg=153km²=15.300ha- Problematiek eind jaren ‘80 – begin jaren ‘90:

Freiburgerswijken20-30kmuitbuitencentrumomwillevandehogegrond-enhuurprijzen

- 320hawaarinnuRieselfeldligtwerdsederteind19eeeuw gebruikt voor het infiltreren van het huishoudelijk afvalwatervanFreiburgviaeengrachtennet.Dergelijkemaniervanwerkenstondhaaksophetgroenbewustzijndatontstaanisindejaren’80(naaraanleidingvanprotesttegeneengeplandekerncentrale)

- DitgebiedkwamvrijnahetaansluitenvanhetafvalwatervanFreiburgopeenRWZIop25kmafstand.78hamochtbebouwdworden(Rieselfeld)alsderestnatuurbeschermingsgebiedwerd

- Grondenwarenverontreinigddoorhethuishoudelijkafvalwater:

- Debovenste40cmwerdenoverde78haafgegravenenafgevoerdnaarhetaanpalendeennieuwgecreëerdenatuurgebied.

Projectomschrijving

- 78ha,geplandvoor11.000inwoners(=14.000inw/km2,140inw/ha).Opvandaagwonenerreeds8.400inwoners

- Ontwerpviawedstrijd.Keuzevoorconceptmetcentraleas=trambedding(2deprijsgingnaarconceptmetgroenevingers,3deprijsgingnaarconceptmetcentralegroeneruimte)

- Eerstebebouwingin1996- Ontwikkeldin4grotedelen,omde2jaarwordteen

nieuwdeelontwikkeld.‘Lerendeplanning’=telkensbijlerenuitvorigefaseenvolgendefasebijsturen(zoookVauban).

- Verkoopvangronden: - Inkleinestukkenomgroteprojectontwikkelaars

tegentehouden - Verkoopprijs grond: 320 à 350 €/m² (in Vauban meer

dan 400 €/m²) - Metgrondverkoopwerdenvolgendezaken

gefinancierd: kinderopvang, school, openbaar vervoersnetwerk(m²prijsgrond>m²kostprijstram),…

- Gemiddelde kostprijs per woning: 2.000 €/m², alles inclusief(ookstudiewerk)

- Huurprijzen: geen systematische gegevens vernomen, wel een voorbeeld van 510 € huur voor ±60m2.

- Individuelebouwomvatvaakbouwvia:meerderegezinnenverenigenzichtoteenbouwgroepdiei.s.m.eenarchitecteenbouwblokontwerpenenbouwen,metveelvrijheidvoorindividueleinvullingvanstructuurvandeelruimtesvandeeigenwoning.Hierdoorwordtdekostprijsgedrukt.Vergtwelveelonderlingecommunicatie.

- Ruimte-inname - Openbaargroen 13.2% - WonenenKMO 50.4% - Straten/pleinen/… 27.4% - Openbaregebouwen 9%- Aantalinwonersjongerdan18jaar:33%(inVauban:

30%)

(Stedenbouwkundige)voorschriften/randvoorwaarden

- Keuzevoorbouwblokkeninhetvierkantmetmaximaal4 verdiepingen (tussenoplossing tussen energetisch interessantehoogbouwdieechterwelwarmteverliezenheeft langs 4 zijden en sociaal beter scorende individuelewoningen)

- Nagenoeggeenvrijstaandeeengezinswoningen,welkoppelbouw;zeerdichtebebouwing

- Bouwblokkengrenzendaanhetnatuurgebiedzijnminderhoog(ruimtelijkeovergang)

- Max.energieverbruikvoorverwarming(21°C)=65kWh/m²/j

Energie

- Max.energieverbruikvoorverwarming(21°C)=65kWh/m²/j

- Meerkostvoorpassiefwoning:10%(kostprijswoning

Wijk Rieselfeld

Page 22: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

22 Freiburg, duurzame stad

= 2.200 €/m²); energie+ woning*: 20% (kostprijs woning tot 2.800 €/m²) (* = woning die meer energie produceertdanverbruikt)

- Gunstiger kredietvoorwaarden voor degenen die betere waardenhalendandestandaardvereisten:Kfw40enKfw60huizen(verbruikenresp.max.40en60kWh/m²/jvoor verwarming én warmwaterproductie)

- Een aantal passiefhuizen - Max.energieverbruikvoorverwarming(21°C)=15

kWh/m²/j - Inblokkenvanminimaal4woningen - Overtuigd dat passiefhuis zo snel als mogelijk de

standaardmoetworden gnietenkeluitecologischstandpuntmaarook

uit politiek standpunt (meer onafhankelijkheid van landen die fossiele brandstoffen leveren bvb. Rusland)

- Stadsverwarmingsnet: - Voor2wijken:Rieselfeld11.000inw.enanderewijk

van12.000inw. - WKKopaardgas - Aansluitingsplicht, omwille van rendabiliteit, uitz.

voor passiefhuizen- Ook hier leeft de overtuiging dat je eerst een goed

thermischgebouwmoetbouwen(bvb.opvlakvanisolatie) en dat pas dan kan geïnvesteerd worden in gebruik van zonne-energie als “kers op de taart”

Mobiliteit

- Autoluwewijk: - Prioriteit aan voetganger, fietser en openbaar

vervoer - Creëertspeelstraten - Trambeddingincentraalgelegenhoofdstraat - Vaninbeginalaangelegdengeopend-hoewel

aanvankelijkslechts1.000inw.-omtevermijdendatbewonerseen(1eof2de)autoaankopen.Zoookvaninbeginkinderopvang.

- Bovendienkangoeduitgerustegrondaanhogereprijsverkochtworden(metverkoopvangrondwordengemeenschapsvoorzieningenbetaald)

- ligtingrasstrook,ditkomttengoedeaaninfiltratie, het uitzicht en het beperken van hinder (vangt vibraties beter op dan verharding)

- Dehandelszakenzijngegroepeerdopdiecentraleax.

- Carsharingproject- autobezit - Freiburg:35personenwagens/100inwoners(nadeel

inF:geenscholen,opvangindebuurt) - Rieselfeld:28.5personenwagens/100inwoners.

Geenautovrijezone. - Vauban:16personenwagens/100inwoners - (decijfersverschillenwel’sbeetjealnaardebron) gkanenkelbijuitgebouwdopenbaarvervoeren

aanbodvanvoorzieningen- met fiets stadscentrum bereikbaar met onderweg

slechtséénverkeerslicht

Water

- Algemeen:regenwatervanhetdakwordtlokaalgeïnfiltreerd

- Regenwatervanhetdakvandesporthalwordterhergebruikt(inlagereschoolmochthetnietvandegezondheidsinspectie)

- ZwartwaterwordtgezuiverdineenRWZI25kmverderopgelegen

- Grijswaterenregenwatervandewegenis: - Zuiveringviarietveldgelegeninhetnatuurgebied - 4.300m² - Voorafgegaandoorbezinkingsbekkenaangelegdmet

geotextiel - leem - zand dat jaarlijks 2 maal geruimd wordt.

- Drinkwaterverbruik - inDuitsland:140l/inw/d - inFreiburg:99l/inw/d

Groen/natuur/landschap

- Doorintensiefruimtegebruikwerdeendeelvanhetgebiedvrijgehoudenenomgevormdtoteennatuurgebied

- De recreatiedruk op het natuurgebied wordt gekanaliseerdviaeenbeperktaantalingangen,wandelpaden, goed ingeplante infoborden (educatie), uitzichtspunt,…

- Tussenwoonblokken:diversegroeneruimtes,ingerichtvoor ontmoeting en spel

- Centralenietafgeslotenvijver: - Staat in voor de infiltratie van het hemelwater - Bewustnietafgeslotenvoorspelendekinderen: - Omkinderentelerenomgaanmetdenatuur

Page 23: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

Freiburg, duurzame stad 2�

- Iedereendientverantwoordelijkheidtenemen(moetomgaanmetderealiteit)

- Onderzoek heeft aangetoond dat op “veilige speelplaatsen” kinderen toch avontuurlijk en inventief willen zijn waardoor ze tot handelingen komendieveelonveiligerzijndanbijbvb.eenvijver

- Perkjesronddestraatbomenwordenhierendaaronderhoudendoorbewoners,hiertoewordteenovereenkomstafgeslotenmetdestad(stadplantdeboom)

Sociaal

- Hogewoondichtheidwasexplicietedoelstelling(woonnood).

- Keuzevoorbouwblokkeninhetvierkantmetmaximaal4 verdiepingen (tussenoplossing tussen energetisch interessantehoogbouwdieechterwelwarmteverliezen

heeft langs 4 zijden en sociaal beter scorende individuelewoningen)

- Socialemix:25%socialewoningenoverganshetproject (één van de vier bouwdelen heeft zelfs 50%), bouwgroepen,privatebouw;stedenkunnennuookaanspraak maken op subsidies voor integratieprojecten

- zonevoorkleinhandelendienstenzoalsbank,warenhuis, brandweer, politie, … (idee van zelfvoorzienendewijk,maarvolledigetewerkstellinginde eigen wijk blijft theorie)

- centraleasmetschool,kinderopvang,sporthal,kerk(katholiekeenoecumenischekerkonder1dak,gescheiden door flexibele wanden om 1 ruimte te kunnenvormen),park,marktplaats,….

Page 24: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

2� Freiburg, duurzame stad

Alex

Ver

hoev

en

Page 25: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

Freiburg, duurzame stad 2�

- Waar?MunzingerStrasse10.- Opgericht in 1996 voor de productie van PV cellen

(mede gefinancierd door de chocoladefabriek Ritter, die volopdekaartvanhernieuwbareenergietrektnadatproblemenontstondenomhazelnotentekrijgennaderampinTjernobilgbewustwording)

- Jaarlijksegroei>30%,behoorttotdewereldtop,beursgenoteerd(AG)

- 2002-2004: problemen om voldoende grondstoffen tekrijgengonderneminggekochtinKualaLumpur,recycling bedrijf in India en productie in Singapore

- Niche voor Freiburgse vestiging: samenstelling van modules, leveren kwaliteit (geen massa-productie)

- GebouwisCO2-neutraal,nul-emissie-industriegebouw - Inkomenburelengeoriënteerdopdezon(grote

voorhal in glas), productie-eenheid in het noorden ggebruikvanpassievezonne-energie

- Grotethermischemassabvb.gebruikvanbeton,graniet met biotiet (donkere kleur)

- Interne winsten (warmte-afgifte door mensen en machines)

- VerwarmingviaWKKopkoolzaadolie - PV-cellenopluifelsdienenookalszonneweringinde

zomer(indeherfst-winterkandelaaghangendezonwelbinnen)

- Terinfoinderand: - Eenzonnepaneelvan8m²levertbijinstralingvan

1 kW/m² (?) een productie van 1.100 kWh/j (?); kostprijs: 4.500 €, garantie: 25 jaar

- Om de geproduceerde stroom om te zetten tot wisselstroomdieophetnetkaniseenconvertornodig, garantie daarop: 10 jaar

Solarfabrik (zonnecellenfabriek)

Page 26: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

2� Freiburg, duurzame stad

Alex

Ver

hoev

en

Page 27: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

Freiburg, duurzame stad 2�

- bestaandstadion,1995vernieuwingdak - 2.300m2PV-panelen - zonneboiler-installaties voor douches - ±160 fans investeerden mee via club + kregen gratis

abonnement voetbalseizoen; samen zo’n 500.000 €; 90.000 kWh/j, ±10 jaar terugverdientijd, berekend over langere tijd geeft hen gegarandeerd rendement van5à6%overvastgelegdelangereperiode.

- totale elektriciteitsproductie ongeveer gelijk aan verbruikstadion

- drinkbekers in het stadion: statiegeld- proefopstelling en gebruik van Stirling motor; mogelijk

grotetoekomst,maarvoorlopignognietvoldoendestabiel

- parkingiszéérklein,veelextratramszorgenvoorpiekafvoerfans(metbuskanzoietsniet)

- voetbalticket = tegelijk ticket openbaar vervoer - financiering: 1 % meerprijs toegangstickets - 26.000plaatsen;±10à15.000komenmetdetram

Voetbalstadion

Page 28: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

2� Freiburg, duurzame stad

Alex

Ver

hoev

en

Page 29: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

Freiburg, duurzame stad 2�

- Energiebehoefte ter verwarming bedroeg vóór de renovatie 105 kWh/m2a, na de renovatie nog 64,5 kWh/m2a.

- Vroegereterrassenomgevormdtotwintertuin.Alzovoorverwarmingluchtdiedaarnaindewoonkamerkomt.

- Gepland voor nabije toekomst : renovatie van anderappartementsgebouwvanjaren70toteenpassiefgebouw!(doel±15kWh/m2)

- Voor renovaties kan geput uit subsidies van KFW (Kreditanstalt für Wiederaufbau).

Gerenoveerde appartementsblokken

Page 30: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

�0 Freiburg, duurzame stad

- In2010vindtdewereldexpoplaatsinShanghai,metals thema “de stad”. Daartoe heeft Shanghai de stad FreiburguitgenodigdomopdeexpodewijkVaubantekomenvoorstellen.Freiburgishiermeeéénvande20uitverkorenstedenopdeexpo.

- Beginfebruari2009wasFreiburgéénvande35geselecteerdeEuropesestedenwaarvanereindfebruariminstenséénzouuitgekozenwordenals‘Groene Hoofdstad van Europa’ - een titel die beoogt hetzelfde prestige te hebben als Culturele Hoofdstad vanEuropa.Belgischestedenkomenernieteensaantepas…(www.europeangreencapital.eu)

- OverheelFreiburg±80.000m2zonnepanelen

- NaarverluidtzoudenallezwembadeninFreiburgovereenWKKbeschikken.

- In Freiburg kunnen burgers ook participeren in windmolens. De subsidies (vgl. stroomcertificaten)

hiervoorliggenlageromdatwindsystemenopzichalveel productiever zijn dan zonne-systemen. Duitsland heeft dus gekozen niét voor het korte-termijn economisch optimum, maar voor het stimuleren van eenmixaanenergiebronnen,opdatDuitslandopmiddellange termijn niet meer afhankelijk zou zijn vanéénofenkeleenergiebronnendiehetduurmoetbetalen aan de Poetins, Ahmadinnejads en Wahabieten vandezewereld.

- Is de energiebalans voor zonneënergie wel positief? M.a.w.,wordternietméérenergieverbruiktvoorproductie van zonnecellen e.d., dan wat ze aan energie opbrengen?Overdedoorsneelevensduurgerekendleverteenfotovoltaïsche installatie ongeveer vier tot achtmaal zo veel energie als voor haar productie nodig is. (bron: brochureSolartoureninFreiburg,2004)(AV:volgensdiversebronnenkomtdieverhoudingintussenalweernog een stuk gunstiger uit)

Enkele andere weetjes over Freiburg als duurzame stad

Contact: begeleiders VVSG-studiebezoeken

Privébureaudatstudiebezoekenbegeleidt,metruimaanbodvantopics:Hans-Jörg Schwander (en Steffen Ries)CEO Innovation Academy(begeleidinginDuits,Engelsmogelijk)[email protected](49)761/4004481

ContactpersoonstadFreiburg:PetraHeßGreen City Freiburg, Referat für Internationale Kontakte, Department International Affairs, Rathausplatz 2-4, 79098 Freiburg,Telefon:+49(0)7612011025,E-Mail:[email protected]

Page 31: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default

Colofon

redactie Alex Verhoeven (VVSG) Ann Tack (WVI), Jan Van Alsenoy (VVSG) en Nathalie Garré (WVI)

vormgeving:NicoleVanWichelen

foto’s:AlexVerhoeven

v.u.:MarkSuykens,directeurVVSG

Page 32: Freiburg, duurzame stad - Pagina's - default