2

Freewave, maandelijks mediamagazineJaargang 30, nummer 403

COLOFONExploitatie: Stichting Media CommunicatieHoofdredacteur: Hans Knot

Lay Out: Jan van Heeren

Druk: EPC

Vaste Medewerkers:

Michel van Hooff (Nederland); Rene Burcksen, Jan

Hendrik Kruidenier (VS); Jelle Knot (Internationaal);

Martin van der Ven (internetnieuws); Ingo Pater-

noster (Duitsland); Gijs van der Heuvel (Caribisch

Gebied); Radio Magazine (Engeland)

Verantwoordelijke Uitgever

Stichting Media Communicatie, Postbus 53121,

1007 RC Amsterdam

e-mail: olt@xs4all.nl

web: www.mediacommunicatie.nl

Correspondentieadres:

Hans Knot, Postbus 102, 9700 AC Groningen

e-mail: hknot@home.nl

web: www.soundscapes.info

www.hansknot.com

Lidmaatschap:

Nederland: Euro 25,-

Europa: Euro 30,-

Rest v/d wereld: Euro 36,50

Einde abonnement?

Op de adresband staat de datum waarop het abon-

nement afloopt. Vernieuw dit tijdig! Graag uw eigenadres vermelden onder mededelingen van uw

overschrijving (zowel via een overschrijvingskaart

als elektronisch). U kunt eventueel uw adres-

gegevens doormailen/ opsturen met verwijzing naar

de overschrijving.

Transacties:

Postgiro 4065700 t.n.v. SMC, Amsterdam

Verzending:

Eventuele klachten inzake verzending, onregelma-

tige ontvangst en adreswijziging ten alle tijden rich-

ten aan: Stichting Media Communicatie, Postbus

53121, 1007 RC Amsterdam

Advertentietarieven:eenmalig tweemalig

1/1 pagina: Euro 23,- Euro 34,501/2 pagina: Euro 14 ,- Euro 23,-1/4 pagina: Euro 10 ,- Euro 16,-

FOTO'S

Indien niet anders vermeld zijn alle foto's uit hetFreewave archief.

ISSN NR. 1381-8562

Elke auteur en adverteerder is verantwoordelijk voor zijn/

haar eigen publicatie. Zonder toestemming van de redactieis gehele of gedeeltelijke overname, in welke vorm danook, uit deze Freewave niet toegestaan.

Foto’s: linksboven: The Beatles met Carolinedeejay

Tom Lodge in 1966linksonder: Carolinedeejay Colin Nichol reikt in 1965de Caroline Bell Award uit aan de Beatles

Beste lezers,

“De drie Beatles.” “O, ik dacht dat het er vier wa-ren.” “De drie Beatlespláten....” Zomaar een voor-beeld van de aandacht die de Beatles kregen op de

zeezenders (in dit geval op Radio Noordzee). En

‘natuurlijk’ stonden ze nummer 1 in Veronica’s aller-

eerste Top 40 van 1965. Dat de Top 40 niet de

eerste gedrukte hitparade van Nederland was, valt

te lezen in het artikel “De préhistoire van de hit-

parade”, waarin ver terug wordt gegaan in de tijd.

Verder kunt u het tweede deel lezen over de terug-

keer van Radio Caroline in de jaren ‘80. Maar er

waren ook andere zeezenderplannen in die tijd. Zo

was er het project Radio Ventura/ Radio Free Eng-

land, met als zendschip de Manor Park. Hans Knot

schrijft over de plannen en over het schip, dat van

oorsprong uit Groningen(!) blijkt te komen. Vervol-

gens gaan we naar de provincie Brabant waar, even-

eens in de jaren ‘80, de landpiraat Radio Atlantis

ontstond. Het station bestaat nog steeds en is nu

sinds ruim 2 jaar legaal in de lucht.

Vaak hebben zeezender’fans’ nog een tweede

hobby, zoals bijvoorbeeld treinen. Er zijn er ook die

science fictionseries volgen en dan zijn raakvlakken

tussen beide hobbies natuurlijk leuk. Vandaar het

artikel ‘Doctor Who meets offshore radio’.

Veel leesplezier,

Jan van Heeren

Heden en verleden 3Perikelen 4Nieuws uit Engeland 6

Nieuws uit Amerika 6

Mistgordijn rond terugkeer Radio Caroline (2) 7Manor Park, van origine een Groninger coaster 15Herinneringen aan de landpiraten in Nederland 18

Doctor Who meets offshore radio 20

De prehistorie van de hitparade 22Historische foto’s van de US Courier 28

Zendmast geplaatstWO 14 MAART: Een e-mail vanuit Harlingen van SietseBrouwer meldt ons dat het is gelukt de zendmast teplaatsen aan boord van het zendschip, dat in de Friesehaven ligt afgemeerd. De constructie van de zendmastwas oorspronkelijk bedoeld voor de King David, eengepland zeezenderproject voor de kust van Israël in dejaren negentig van de vorige eeuw. De mast werd,zoals zo vaak, geconstrueerd door de Belgische masten-fabrikant De Kerf. Door de Israëlische organisatie werdde mast gekocht via de Nederlandse mastenleverancierPaul Bijzen. Uiteindelijk kwam de mast terecht op hetdek van het zendschip in wording toen de King David,niet te verwarren met het eerdere zendschip van CapitalRadio, nog in de haven van Portmouth lag. De BritseDTI liet evenwel niet begaan en na een raid op de KingDavid werd ondermeer de zendmast in beslag geno-men.

Geen inbeslagname schipHet schip zelf, met de zenders al aanboord, werd ongemoeid gelaten! DeKing David werd de dag erop naarPortugal gesleept, en van daaruitnaar Malta waar door de Israëli zelfeen nieuwe mast op het schip ge-plaatst. Herbert Visser, nu directeurbij 100%NL, was destijds ‘project-manager’ van het King David pro-ject. Onmiddellijk na deinbeslagname liet hij een claim leg-gen op de mast. Een paar jaar laterkreeg hij van de DTI te horen dat zeervan af wilden. Hij kon de mastterugkrijgen. Maar de Israëli blekener geen belangstelling meer voor tehebben. Omdat Visser ook niet di-rect wist wat hij met een mast moestaanvangen die in Engeland lag,schonk hij deze aan de directie van

Radio Caroline. Stationmanager Peter Moore regeldedat de mast bij de Britse domeinen werd opgehaald.Maar omdat uiteindelijk ook de mensen achter RadioCaroline besloten dat ze met de zendmast niets kondendoen, bleef de mast in opslag. Totdat via Sietse Brou-wer, bekend van het Caroline Nederland project enéén van de mannen achter Radio Waddenzee-project,de mast terecht kwam in Harlingen. Overigens is dezeconstructie speciaal ontworpen voor gebruik op eenlichtschip. Een droom van Sietse wordt langzamer-hand verwezenlijkt.

Kleiner en kleiner

VR 16 MAART: Inderdaad, steeds kleiner wordt denog levende groep van wat we eens onze helden noem-den. Vandaag rolt verlaat het bericht de e-mail brie-venbus binnen waarin vermeld wordt dat op 5 maartAlan Black kwam te overlijden. Alan werkte in dejaren zestig zowelvoor SwingingRadio England alsRadio Scotland enwerd geboren op

15 januari 1943. Almaanden ziekkwam hij toch nogonverwachts teoverlijden. VoorBeatlesfans wasAlan tevens eengrote held daar hijdeels verantwoor-delijk was voor detekenfilmversie van‘Yellow Submarine’.

Foto boven waterMA 19 MAART: Via Vincent Schriel kreeg ik vorigjaar al een deels door de tanden des tijd gehavendefoto toegestuurd die van origine in 1970 werd gemaakt,waarschijnlijk op het politiebureau van Noordwijk. Defoto werd hem toegestuurd door Martin Streefkerk,wiens moeder op de foto te zien is. Recentelijk nam ikcontact met Martin met de vraag om meer informatie entoestemming tot plaatsing. Hij schreef: ‘Mijn moederbehoorde tot de bemanning van de King David. Toen

3

De IsraëlischeKing David

De Zeevaart, voordat het schip werd omgebouwd tot zendschip vanCapital Radio (met dank aan Paul de Haan)

ww

w.radiow

addenzee.nl

4

het zendschip strandde is een deel van de bemanningnaar het politiebureau gebracht. Helemaal onderaanrechts is mijn moeder, Florence Pijnacker, samen met descheepshond Batcheba.

TakenMijn moeder was kok en matroos op het schip. De manstaande rechts is Bob en hij was afkomstig uit Engeland.De Aziatische vrouw is Sanny Hsg Fa en naast haar isGerry Preus te zien. De andere vrouw naast Bob is Lisa,afkomstig uit de VS. Gerry was een tiental jaren geledennog te zien en te horen op de jaarlijkse radiodag. Dankaan zowel Vincent als Martin voor de foto en informatie.Ook Paul de Haan, coaster lover nummer 1, stuurdenog een niet eerder geziene foto en wel van de MVZeevaart, voordat het Capital Radio zendschip werdomgebouwd.

The BeatlesDO 22 MAART: Ad Tervoort uit Heemskerk volgtmijn verhalen via internet met veel plezier. Naast zijnbeleving voor radio is zijn grote liefde het steeds maarweer speuren naar zaken rond de Beatles. Hij presen-teert tevens al meer dan 11 jaar lang iedere vrijdag-avond een eigen Beatles Show opwww.radioheemskerk.nl . Hij schreef me dat de Beatlestoch wel heel dankbaar moesten zijn voor het enormvele draaien van hun songs op de zeezenders. Ad

voegde er nog aan toe: ‘Op het web vind ik weiniglinks tussen de zeezenders en de Fab Four. Wel ont-dekte ik een interview dat in de Bob Stewart Show opCaroline North werd uitgezonden. Het duurde 22 mi-nuten maar was niet al te interessant. Tom Lodge was deinterviewer. Slechts dagen na het interview werd Re-volver opgenomen en ik vraag me af waarom daar nietverder over werd gevraagd.’ Misschien dat Tom Lodgezelf een antwoord heeft in een van de komende weken.

Toch wel linksNadenkend moeten er toch een paar links tussen deBeatles en de zeezenders worden genoemd. Zo werdde allereerste Caroline Bell Award door Colin Nicholuitgereikt aan de Beatles in 1965. Ook was het JohnLennon die zijn ‘Give Peace a chance’ opdroeg aan AbeNathans Vredesschip. George Harrison stopte in de ja-ren zeventig de nodige ponden in de MV Mi Amigo enbracht een incognito bezoek op zee. En toen Laser 1jaar jong werd in 1985 werden Paul en Linda McCartneyuitgebreid genoemd als supporters van het station. Jekunt zelf invullen wat daarmee bedoeld werd.

Dank aan: Martin van der Ven, Rob Olthof, Ad

Tervoort, Vincent Schriel, Sietse Brouwer

Samenstelling: HANS KNOT

VR 9 MAART: Jan de Jong (39), adjunct-directeurvan de NOS, is met ingang van vandaag mediadirecteurvan de NOS. De mediadirecteur maakt deel uit van eendriehoofdige directie en is onder meer verantwoorde-lijk voor het rechtenbeleid en de dagelijkse leiding aande hoofdredacties Nieuws, Sport en Evenementen. Defunctie is ontstaan als gevolg van een wijziging van dedirectiestructuur. De NOS directie bestaat uit een alge-meen directeur (Gerard Dielessen), een mediadirecteur(Jan de Jong) en een nog te benoemen zakelijk direc-teur. Jan de Jong is sinds 1 april 2005 adjunct-directeurbij de NOS. In 1993 kwam hij bij de NOS, waar hijbegon als stagiair bij NOS Studio Sport. In datzelfdejaar werd hij beleidsmedewerker en ondersteunde indie rol de leiding van Studio Sport. In 1996 werd hijHoofd Marketing en Communicatie bij de NOS. Daar-naast zette hij in 2001 samen met Martijn Lindenberg,regisseur en adviseur van de directie, het NOS Sport-rechtenbureau op.

ZO 11 MAART: Met in-gang van vandaag wor-den de uitzendingen vanRadioNL ook in heel Gro-ningen en Drenthe via de kabel uitgezonden. De fre-quentie die @Home (voorheen Essent Kabelcom) heefttoegewezen op de kabel is in Groningen en Assen 101.3FM, regio Winschoten 95.4 en in Drenthe op 96.9 FM.Met het toelaten van RadioNL op de kabel van @Homein Groningen en Drenthe is de vraag van vele luiste-

Een deel van de Capital Radio- bemanning na de stranding van hun schipin 1970. Rechtsonderaan Florence Pijnacker.

(met dank aan Martin Streefkerk)

5

raars ingewilligd. RadioNL is een regionaal commercieelradiostation dat 24 uur per etmaal, 7 dagen per week,‘gezelligheid’ op de radio brengt. Geen denderendehouseklanken of gillende gitaren maar Hollandsemeezingers. RadioNL was al te beluisteren op de autora-dio in Groningen op 89.1 FM en in Drenthe op 97.1 FM.

DI 13 MAART: Honderden medewerkers van deDeense staatsomroep DR hebben vandaag het werkneergelegd uit protest tegen een beslissing van de di-rectie waarbij ongeveer 300 personeelsleden op straatzouden komen te staan. Door de staking is een deel vande programmering geheel vervallen terwijl andere pro-gramma’s in verkorte vorm worden uitgezonden. Devoornaamste oorzaak van de financiële tekorten is hetuit de hand lopen van de kosten van de nieuwe huis-vesting van DR in Kopenhagen. De bouwkosten heb-ben een totaal bereikt van 631 miljoen Euro.

WO 14 MAART: Radio 4 heeft bijna 2000 reacties ge-kregen op een oproep om te klagen over de slechteetherontvangst van de signalen van dit publieke klas-sieke radiostation. Die ontvangst is verslechterd sindsde herverdeling van frequenties in 2003. Sinds die ver-andering klagen luisteraars over ruis in het signaal, hetcompleet wegvallen van de ontvangst en storingen doorsignalen van popstations en piraten. Een woordvoer-der van Radio 4 is verrast door het hoge aantal reacties.‘Naar aanleiding van eerdere klachten zijn steunzendersgeplaatst, maar de problemen zijn daarmee niet verhol-pen. We hebben alle klachten gebundeld en overhan-digd aan de verantwoordelijke ministers en relevanteTweede-Kamercommissies’’.

VR 16 MAART: NPO wordtde nieuwe benaming voor degehele publieke omroep, dievoorheen werd aangeduid alsPublieke Omroep. De nieuwebenaming, die staat voor Ne-derlandse Publieke Omroep, is

ingevoerd omdat de oude vaak tot verwarring heeftgeleid. Tegelijk met de naamsverandering is het nieuwecorporatieve logo openbaar gemaakt. Reden voor denieuwe naam en huisstijl is uiteraard het vergroten vande herkenbaarheid, vandaar dat alle beeldmerken opdezelfde ruitvorm zijn gebaseerd. Uitzondering is hetlogo van 3FM, dat voorlopig ongewijzigd blijft. Naasthet nieuwe NPO-logo hebben ook de televisie-, radio-en internetlogo’s een nieuw design gekregen. NPO wordtnaar het publiek in principe niet gecommuniceerd. Daarzijn de logo’s van Nederland 1, 2 en 3, Radio 1, 2, 3FM,Radio 4 en 5, de digitale themakanalen en Omroep.nlzélf voor bedoeld.

ZA 17 MAART: De redacties van diverse Nederlandsekranten bevestigen vandaag een reeds lang lopend ge-rucht dat vertegenwoordigers van RTL Nederland enTalpa, de mediaonderneming van John de Mol in on-derhandeling zijn over een mogelijke samenwerking.Dit zal mogelijk de toekomst van Tien veilig kunnenstellen. Sinds geruime tijd is het duidelijk dat het metjongste commerciële televisiestation van Nederland niet

goed gaat. De minieme belangstelling en de financiëlekosten dwongen de eigenaar van onder meer Radio 10en Radio 538 om drastische maatregelen te nemen.Als beide partijen tot een overeenkomst komen, ligt deweg naar RTL 8 open. Andere bronnen beweren danweer dat er nog met meerdere ondernemingen onder-handeld wordt. Wie aan de tafel plaats neemt, wist menechter nog niet te achterhalen.

MA 19 MAART: Het landelijke commerciële radiosta-tion BNR Nieuwsradio heeft binnenkort weer een nieuwehoofdredacteur. De per 1 januari 2007 vertrokken MichielBicker Caarten wordt zeer snel opgevolgd door de 41-jarige Paul van Gessel. Deze is momenteel nogprogrammaleider bij de Limburgse regionale omroepwaar hij in de zomer van 1996 als medewerker werdaangenomen. Daarvoor was Van Gessel werkzaam bijhet Radio 1 Journaal als seniorverslaggever en eind-redacteur en voor Omroep Gelderland waar hij begonmet zijn radiowerkzaamheden. Michiel Bicker Caartenbesloot in november 2006 na een periode van acht jaar,per 1 januari 2007 terug te treden als hoofdredacteur.Michiel Bicker Caarten stond als mede-initiatiefnemeraan de wieg van BNR Nieuwsradio dat hij sinds 1998leidde. Mark Fuller werd begin dit jaar hoofdredacteurad interim.

DI 20 MAART: De Concertzender wordt Radio 6, zoluist de tekst van een persbericht van de NPO. Denaamsverandering gaat in op 15 april, tegelijk met denieuwe huisstijl. Met de naamsaanpassing is Radio 6volgens de NPO ‘herkenbaar binnen het totale pakketvan radiozenders’. Aan het format zal niet worden ge-

Bruce Welch van The Shadows heeft geen slechte smaak. Hier promoot hijFreewave Media Magazine. Foto met dank aan Bert Bossink.

6

sleuteld en Radio 6 brengtnaast jazz, cross-overmuziek,wereldmuziek en informa-tieve en culturele program-ma’s.

DI 20 MAART: Martijn van Delft is per 1 mei benoemdtot hoofd van de afdeling Kijk- en Luisteronderzoek(KLO) Informatie & Advies van de NPO. Van Delft issinds 2005 manager research binnen de afdeling Strate-gische Marketing en Business Development bij AchmeaZorg. Voordat hij bij Achmea in dienst kwam, was VanDelft jaren actief als manager research bij reclamebu-reau DDB Amsterdam en als wetenschappelijk staf-medewerker verbonden aan de Hersenstichting Ne-derland.

HANS KNOT EN MICHEL VAN HOOFF

Nieuwe naam-gevingDe BBC heeftverklaard dat eenvan haar lokaleradiostations, Ra-dio Cleveland,spoedig vannaam zal veran-deren in BBCTees. Onder de

naam Radio Cleveland is men 33 jaar bekend geweestnadat men in een eerder stadium BBC Radio Teesideheette. In 1970 werd het onder die naam opgericht enin 1974 werd overgegaan tot de eerste naamswisselingtoen door een verandering van naamgeving de CountyCleveland ontstond. Deze is nu weer opgegeven endus diende het station ook weer van naam veranderdte worden. Een woordvoerster van de BBC verklaardedat eigenlijk Cleveland nooit als zodanig de mantel dekteen BBC Tees veel beter klinkt als men kijkt naar hetluisterpubliek dat het lokale radiostation heeft. NaastTeeside is deze ook te vinden in delen van de countiesNorth Yorkshire en Durham.

Reclame voor gokken toegestaanAls gevolg van nieuwe regelgeving is het in de toe-komst in Groot-Brittannië mogelijk geworden reclamete maken op radio en de commerciële televisie voorgokkantoren, casino’s en andere soorten van kans-spelen. De regeling wordt van kracht in septemberaanstaande. Wel zijn er bepaalde codes voor reclame-maken. Zo mag het niet opruiend zijn en moet hetkinderen en gevoelige groeperingen beschermen.

Forse groeiIn 2006 is het adverteren via internet binnen Engelandmet liefst 19% toegenomen. Het nam toe tot een bedrag

van in totaal 235 miljoen Pond, dit alles ten koste van detraditionele media, zoals radio, televisie en de kranten.Deze cijfers zijn bekend gemaakt door Thomas Interactive.Nationale radioreclame had een teruggang van 8% invergelijking tot 2005. Dit betekende een terugval vanliefst 300 miljoen Pond. De verwachting is dat radio-reclame minder snel in de toekomst zal worden ver-kocht mede gezien het gegeven dat de gemiddelde luis-teraar steeds meer gefragmenteerd naar de radio luis-tert. Binnenkort worden de uitgebreide cijfers bekendinzake de radiobeluistering en adverteren via de com-merciële radio in het jaar 2006.

Slechts 15%Slechts 15% van de bevolking van Groot-Brittanniëmaakt gebruik van de radio als het gaat om het erken-nen als de voornaamste bron voor haar nieuwsgaring.De televisie is voor 52% van de Britten de voornaamstebron, terwijl de kranten een percentage kregen toege-meten van 24%. Het internet wordt door 8% van deBritten als belangrijkste bron gezien voor het vergarenvan het nieuws, aldus een recent onderzoek uitgevoerddoor KPMG. Wel werd er groot onderscheid gevondenals het ging om leeftijdsgroepen en het gebruik vaninternet voor het zoeken naar het dagelijks nieuws. Zowerd bijvoorbeeld geconstateerd dat in de categorietussen 19 en 25 jaar het percentage aanzienlijk hogerlag, namelijk op 26%. De huidige generatie maakt dusduidelijk gebruik van de nieuwe mogelijkheid terwijl deoudere generaties zich houden aan de oorspronkelijkewaardevolle bronnen.

Kom naar Engeland toe

Recent werd er een contract getekend dat vanaf hetvoorjaar een jaar lang de buitenlanders moet oproepenvoor korte breaks of langere vakanties naar Groot-Brittannië te lokken. Het contract werd ondertekenddoor de eigenaren van Capital Radio en het Bureauvoor Toerisme in Engeland. Op de diverse Capital Goldstations in London, Birmingham, Manchester, Kent,Sussex en Hampshire als wel via internet en DAB digitalRadio en Digital TV zal de luisteraar en kijker regelmatigde aandacht worden getrokken middels het promotenvan ‘City Breaks’, Family Fun, ‘Green England”en ‘RuralEscape’. De campagne duurt een jaar.

REDACTIE THE RADIO MAGAZINE

Contract met National Public Radio

Eigenaren van Sirius Satellite Radio en de NPR (NationalPublic Radio) hebben een nieuw samenwerkingsakkoordvoor een zeer lange duur afgesloten. Hierdoor wordtde levering van 269 radiokanalen verzekerd. Zo krijgende Amerikanen een keuze uit informatie, nieuws, cul-tuur en diverse ontspanningsprogramma’s. Bovendienwordt in september een nieuwe ochtendshow, met tal-rijke items voor de doelgroep tussen 25 en 44

7

jaar opgestart. Via Sirius.com en Sirius Internet Radio(SIR) kunnen de abonnees vooraf geselecteerde uit-zendingen van NPR Now en NPR Talk verkrijgen. Si-rius Satellite Radio zendt z’n programma’s vanuit deruimte naar de aarde, waarbij luisteraars de program-ma’s zonder de handicap van een schotel kunnen be-luisteren.

RENE BURCKSEN EN JAN HENDRIK KRUIDENIER

In de nacht van 6 op 7februari 2007 overleedTom de Munck (archieffoto)

op 59-jarige leeftijd. Tomwas in de periode 1979tot en met 1989 onder zijneigen naam werkzaamvoor het Freewave Me-dia Magazine terwijl hijvan begin 1981 ook voorhet Freewave Media Ma-gazine schreef onder denaam John Wendale. Hijhaalde vele mysterieuzezaken met betrekking tot

de Radio Caroline organisatie naar boven en gezamen-lijk besloten we in 1984 een aantal van zijn en mijnontdekkingen te bundelen in een aantal verhalen.. Alsode aan Tom de Munck heb ik besloten een deel vandeze verhalen te bewerken en datgene te brengen watwe tussen medio 1980 en het compleet ontdekken vande technische gegevens van het toekomstige zend-schip, de Ross Revenge, zoal hadden ontdekt. In dezowel de editie van de maand mei als die van juni zal hetzijn te lezen in uw Freewave Media Magazine.

Deel 2:

OP NAAR OPENBARING VAN DE NAAM

VAN HET ZENDSCHIP

Met name over de zenders en alles wat daarmeete maken heeft kletste Vincent maar raak. Volgens

hem kwam er ook een FM zender op de Imagine, waar-mee Zuid Engeland, met een perfect stereogeluid, zouworden bediend. Ondanks dat hij in eerdere gesprek-ken met ons frequenties als 519, 408 en 319 meter hadaangegeven als de ideale plekken op de middengolf,beweerde hij eind september 1981 dat chef technicusPeter Chicago altijd al naar de 429 meter had gelonkt.Het toeval wilde dat er na korte tijd testsignalen te ho-ren waren op 519 meter. Vanzelfsprekend dacht ieder-een dat dit testsignalen vanaf het Carolineschip waren,waar dit dan ook maar verankerd zou liggen. In iedergeval nog niet voor de Britse kust.

Even was het vrije radiowereldje in rep en roer toen

werd gemeld dat zich ten noorden van het Marsdiepeen schip ‘ophield’ dat verdacht veel op een zendschipleek. Kort daarna was de teleurstelling groot. Opnieuwbleek dat een nerveuze en onervaren observeerdereen valse melding had gedaan. Toen we Monsey con-fronteerden met de testsignalen zei hij dat dit Carolinewel zou zijn. Hij had gehoord dat het station op driefrequenties aan het testen was. Verder vertelde hij dataan een team van Veronica TV de toezegging was ge-daan dat zij als eerste op het schip mochten komen omte filmen. Maar nog steeds was er helemaal geen schip,maar dat wisten we pas later definitief. Op 1 oktober1981 spraken we met MMR vice-president Roy Lindau.‘Er zijn problemen met de generatoren’, zodoende kan15 oktober ook niet worden gestart. Alle deejays zijn alaan boord van het schip en er ligt al een boot klaar inhet Kanaal, waarop mensen zitten te wachten op deaankomst van de Imagine’, zo loog hij.

Ex-Caroline deejay Stevie Gordon deed, in die dagen,alsof hij goed was geïnformeerd en beweerde datCaroline toch op 15 oktober zou beginnen: ‘Men isredelijk tevreden over de gekozen frequentie. De elek-tronica van Amerikaanse makelij zal het middengolf-signaal dusdanig bewerken, dat het als ‘FM’ klinkt. Deeerste periode zullen de deejays lang op het schip zit-ten, zonder dat er wordt getenderd. Men wil eerst af-wachten wat het effect zal zijn dat het station teweeg zalbrengen. De mensen zullen wel moe worden, om steedsdezelfde stemmen te moeten aanhoren’, zei Gordon.Kort na deze, onjuiste, berichtgeving was het Vincentweer, die nauwelijks een week na de verklaring vanLindau over de problemen met de generatoren, meteen geheel nieuwe reden van de vertraging aankwam:‘Er zijn problemen met de stabiliteit van het schip zelf.Het dook in de golven, en het kwam er niet genoeg uit.Er zullen correcties toegepast moeten worden op de140 ton extra ballast, die bestaat uit beton. De kapiteinhad daarom besloten meteen terug te varen naar hetdroogdok’, zo luidde Monseys verhaal. Zo’n grote hoe-veelheid non-sens hadden wenog nooit ge-hoord. Helaaskonden weMonsey nietcon f r on te renmet het feit datKoos en Leunis,op datzelfdemoment, on-derweg warennaar Schotland.In hun porte-feuille zat eengedekte chequet.w.v. 28.500,-Pond. Ronanhad het geldbijelkaar wetente krijgen omeen schip te ko-

-deel 2-

8

pen. Niemand was op de hoogte van die transactie endat had, om overduidelijke reden, ook zo moeten blij-ven.... Eind oktober ontstond een gerucht, dat wijdswerd verspreid. Het Ierse Vrije Radio station SunshineRadio in Dublin, eigendom van Robbie Dale, zou vannaam gaan veranderen zodra Caroline in de lucht was.Sunshine zou dan Caroline North worden en vanaf deImagine zou Caroline South gaan uitzenden. Uiteinde-lijk bleek dat het verhaal was ontstaan door een type-fout in een persbericht van een vrije radio club met denaam Anorak UK.

Aan iedereen, die hij sprak, had Vincent verteld datCaroline twee Continental Electronics zenders aan boordhad, een 50 en een 10 kW. Edward King, directeur vande zenderfabriek, kon zich nog wel herinneren dat eenzekere Chicago hem, in het voorjaar van 1981, hadopgebeld, en had gevraagd naar tweedehands zen-ders. ‘Omdat wij die niet verkopen, heb ik hem doorge-stuurd naar Besco International in Dallas. Dick Witkovs-ky, de eigenaar, is een goede vriend van mij. Hij handeltin goede tweedehands apparatuur’. In zijn onschuldhad King de boel voor Caroline aardig blootgelegd. Erwaren dus geen nieuwe CE zenders. Dick Witkovskybleek een net zo openhartige Amerikaan te zijn als zijnvriend Edward King. Hij vertelde ons, dat op een dagChicago zo maar bij hem binnen was komen lopen. Hijhad een 50 en een 10 TX nodig. Bij Besco is dit meestaluit voorraad leverbaar, maar op dat moment juist niet.Dick en Peter besloten dus maar eens te bellen met eenaantal stations, waarvan het vermoeden bestond dat zijeen nieuwe zender wenste aan te schaffen. Dick haddaar zo zijn bronnen voor. Met een lijst van adressen opzak vertrokken de beide heren voor een trip doorAmerika en Canada. Uiteindelijk vonden ze twee ge-schikte zenders. Voor de 50 Kw moesten ze naar hetlokale Canadese station CFSO dat had besloten om eennieuwe zender aan te schaffen.

In september 1981 stonden zo drie zenders gereed voorverzending naar het schip; alle van het merk RCA. In-clusief diverse draaitafels, recorders, microfoons, meng-panelen, werden de zenders in zware kratten, door eeneigen transporteur van Caroline, naar de haven vanNew York gebracht. De tocht naar het zendschip zouechter een ongewenst lange tijd in beslag nemen. Toenwij in december 1981 met Johnnie Walker spraken overzijn nieuwe baan als programmaleider bij Caroline, washij nog een man vol ideeën. Hij wist precies hoe hij desound van het station zou gaan opbouwen. Met zijntoen 36 jaar en vele jaren ervaring twijfelde daar ookniemand aan. Toch liet hij, in het begin van ons ge-

sprek, al wat kritiek los op de gang van zaken. Metname de steeds weer genoemde startdata, door Monsey,zaten hem dwars: ‘Als het aan mij lag, werden en wor-den er helemaal geen startdata genoemd. Bij een der-gelijke opzet als die van ons station, is het moeilijk allesprecies te plannen. Vertragingen kunnen heel eenvou-dig optreden. Hoe dan ook, we hebben een heel dui-delijk doel voor ogen. We willen Caroline met dezelfdeelan impact als in de 60’er jaren, terugbrengen. Alleenvoegen we er een aantal moderne, nieuwe, elementenaan toe. Want in de zestiger jaren had niemand het inzijn hoofd gehaald om een 90 meter hoge mast op eenschip te zetten.’, aldus Walker. Toen we vroegen of hijzeker wist dat het schip er was, gaf hij te kennen datgeheel zeker te weten: ‘Het ligt ergens bij een scheeps-werf. En het wachten op ‘onze Lady’ is de moeite waard.Met een enorm sterk signaal zullen we in de ether terugkomen. De luisteraars zullen zeer verrast zijn over degeluidskwaliteit, die we op de middengolf zullen produ-ceren.

We confronteerden Walker met het gerucht dat in dietijd circuleerde dat de MEBO II het Caroline zendschipzou worden en in een Portugese haven verbouwdwerd. Het ging hier om het voormalige zendschip vanRNI. De gedoodverfde programmaleider wuifde dit la-chend opzij: ‘We hebben een nieuw schip en dat isgroter dan de MEBO II. Het is 120 meter lang en hetweegt zo’n 1100 ton. Verder zei Walker: ‘Nu ik in Enge-land terug ben, merk ik dat Caroline nog steeds leeftonder de mensen en dat doet me veel plezier. Ook bijmij leeft dezelfde heimwee naar het station, als bij deluisteraars. Al weet ik dat ik enorme risico’s neem, tochdoe ik het. Het is ‘t mij waard. En, als alles zo gaat als wewillen, wordt het een opwindende en lonende opgave’.

persbericht

9

Kort daarna zou Walkers enthousiasme sterk afne-men.

Al eerder noemden we de naam van Paul Hodge, diesamen met Bob Keene een kantoor had in Londen,dat zij gedeeltelijk aan Caroline hadden verhuurd.Plotseling was Hodge in november 1981 verdwenen.Niemand wist waar hij was gebleven. Bob Keene ech-ter, miste wel opeens een bedrag van £ 14.000,- vanhet firmakapitaal. Pas in april 1982 zouden de Carolinemensen ontdekken welk spelletje Hodge had gespeeld.Zelfs Vincent Monsey, die in die dagen ook niet eenbepaald fraaie rol had gespeeld, was hevig ontdaanna de ontdekking van de ‘double cross’ van PaulHodge. Hoewel de Caroline staf het hardnekkig bleefontkennen, dat een gerucht de ronde deed, dat ereen tweede station vanaf de MV Imagine zou gaanuitzenden, veroorzaakte dit gerucht voor nog meeropwinding in zeezenderkringen. Niet alleen de fanswerden nerveus. Zelfs bij Radio One (BBC) en RadioLuxemburg voelde men steeds meer de hete ademvan Radio Caroline in de nek. Wat aanvankelijk alsfantasie van Ronan werd beschouwd, werd toch steedsmeer als een reële bedreiging gevoeld.

Mede om die reden pepten beide stations hun formatnog wat op en werden nieuwe jinglepakketten inge-voerd. Radio Luxemburg ging andermaal over naarhet Top 40 format. Al die paniek was natuurlijk zeervoorbarig. Maar, wie wist toen eigenlijk dat voorCaroline het spel nog maar net was begonnen op eenSpaanse scheepswerf? Chicago was wachtende op

een zending uit de VS. De zenders en de andere appara-tuur waren in stevige kratten de reis van Dallas naarHoek van Holland begonnen. Toen de apparatuur inNederland aankwam ontstonden er problemen. Dit le-verde een vertraging op en uiteindelijk werden de krat-ten vrijgegeven en door het constructieteam naar dehaven, waar de ombouw zou plaats vinden, vervoerd.Het was toen december en nog steeds wist niemand waarhet zendschip lag, ook niet wat voor een type schip hetzou zijn en wat de oorspronkelijke taak was geweest.

Maar kwam er dan daadwerkelijk een nieuw schip? Hetwas de advocaat van Al Ham, de man achter ‘Music ofYour Life’, die vertelde wie de representant was achter hetfinancieringsconsortium van Caroline. Deze advocaat,Jack London, zei dat het met name de persoon van derepresentant was, die hem had weten te besluiten om AlHam te adviseren niet met Caroline in zee te gaan, zo langdeze persoon er bij betrokken zou zijn. Wie was dandeze bemiddelaar die Caroline weer tot leven had ge-bracht? ‘Het is een zekere James Ryan uit Philadelphia,meer kan ik je niet zeggen, dat moeten jullie zelf maaruitzoeken’, zo had hij ons gezegd. Maar, waar te begin-nen? Al in het begin van de zomer van 1981 had Ryan bijMonsey de financieringsovereenkomst getekend, samenmet de New Yorkse Caroline advocaat John Leonard.Volgens het afgesloten contract zou Caroline wordengefinancierd in een aantal termijnen. Het geld was af-komstig van een aantal particuliere ondernemers, die doorRyan werden geadviseerd. In eerste instantie was deinvesteerders toegezegd dat in november 1981 RadioCaroline zou gaan uitzenden. Maar toen Ryan in deze

De Ross Revenge tijdens de ombouw in Spanje

10

wintermaand bij Monsey informeerde hoe de za-ken er voor stonden, zou het beter geweest zijnals hij de waarheid had gezegd tegen Ryan; na-melijk dat er een enorme vertraging van driemaanden was ontstaan door het vasthouden vande zenders door de Nederlandse douane. Vin-cent was waarschijnlijk bang dat die waarheidniet goed zou aanslaan bij de financiers en ver-zon weer een of ander excuus. Ook noemde hijgelijk maar weer een nieuwe startdatum. Hijmaakte Ryan wijs dat Caroline met Kerstmis tehoren zou zijn via de middengolf. De werkelijk-heid was totaal anders. Op het schip kon maarweinig worden gedaan, omdat eerst de zendersen de studioapparatuur moesten worden inge-bouwd, voordat andere zaken konden wordengeklaard, zoals het plaatsen van de zendmast. Pasin december, toen de lang verwachte apparatuurarriveerde, kon met de ‘grootscheepse’ verbou-wing worden begonnen.

Ronan O’Rahilly had zich niet al te intens beziggehouden met de zaak en had in geen maandenmet de representant van het financierings-consortium gesproken. Aanvankelijk kondenRonan en Ryan goed met elkaar opschieten. Bei-den waren leren. Wellicht dacht Ryan dat Ronanrond Kerstmis eindelijk de verlossende woordenzou spreken. Maar Ronan was gedurende denajaarsperiode nogal geïrriteerd geraakt doorRyans merkwaardige stijl van optreden. In eentelefoongesprek, vlak voor Kerstmis, had Ronangezegd dat Ryan wel goed moest begrijpen dathet zijn schip niet was, maar dat van O’Rahilly endat de heren gewoon nog even geduld moestenhebben. Dit zat Ryan helemaal niet lekker. Maar,toch wachtte hij nog even af. In januari 1982kwamen we erachter wat er met de telefonischeinformatie service van Chris England was ge-beurd. Deze was afgesloten. Bij toeval kwamenwe erachter dat er een tweede telefoonaansluitingwas in Londen, waar Chris gebruik van maakte.Een vriend van Chris nam, nadat we het nummerhadden gedraaid, op en zei nergens van te we-ten. Chris zou voor Radio Caroline naar Amerikazijn gereisd. Het verhaal was, dat Peter Chicago,vanuit Spanje, met een vriend had gebeld methet verzoek of deze enige onderdelen uit Ame-rika zou willen halen en deze naar het schip zouwillen brengen. Die vriend was James Kaye, die inhet verleden ook al eens enige hand- en span-

diensten voor de Caroline organisatie had verricht.Kaye ging naar de States en nam zijn vriend Chris mee.Zonder te weten dat zijn maat ook zijn telefoon hadafgeluisterd. Op eigen kosten ondernamen de beidende trip naar Dallas om daar de onderdelen op te pik-ken. Eenmaal in Spanje, met een auto vol onderdelen,wachtte hen een teleurstelling. Er was geen geld en zekonden niet worden betaald voor hun bewezen dien-sten. ‘Dat komt spoedig’, werd hen meegedeeld. Ont-daan en platzak kwamen Chris en James terug uit Spanjein Engeland aan. Daar werden ze opgewacht door één

van onze tipgevers, die hen meenam naar een pub en hendronken voerde. James werd loslippig en noemde een haven-plaats. Het klonk als Esteph Colona. In zijn beschonken toe-stand bleek hij kennelijk nog zo helder van geest dat hij eenfake naam kon noemen. Ook wist onze tipgever nog vanhem los te krijgen dat dit een havenplaatsje was in Portugal.Enig speurwerk leerde ons dat we in de maling waren geno-men.

In januari ’82 spraken we ook met Jim West, de marketingmanager van ‘Music of Your Life’. Hij bevestigde dat de firmavan Al Ham nog steeds in onderhandeling was met Caroline:‘We zijn in ieder geval erg geïnteresseerd in het ‘pirate’ pro-ject. Het is wel grappig wat er nu gebeurt. Zo’n 20 jaar gele-den was ik ook (indirect) betrokken bij offshore radio. In dietijd produceerde ik de pakketten met jingles voor BritainRadio, Radio England en Radio London. Ik werkte toen nogals producer voor de jinglemaatschappij PAMS in Dallas.’ Westmerkte op dat er nog niets te zeggen viel over de resultatenvan de besprekingen. Wel zei hij dat zijn baas A1 Ham het‘very exciting’ vond om piraat te worden. Een paar dagen nahet gesprek met Jim kregen we het eerder genoemde jinglepakket in handen. ‘The Imagination Station Caroline....’. Inopdracht van Johnny Walker had het bedrijfje, dat de moeder-banden van PAMS had overgenomen, -CPMG- een proef-serie gemaakt. Nadat Johnny ze had beluisterd schijnt hijalleen maar ‘shit’ te hebben gezegd. De kwaliteit van het ge-heel was inderdaad ver beneden het niveau dat we van PAMSgewend waren. Het zendschip zou Imagine gaan heten, afge-leid van Lennon’s song met dezelfde titel. Hij schreef: ‘Imaginethere’s no country’ en ‘Imagine all the people living life inpeace.’ Dit was de kern van de filosofie achter LovingAwareness, die opnieuw via Radio Caroline zou worden uit-gestraald. Op basis van dit alles moest het idee geschapen

Bouw van de mast

11

worden van een land waar alle mensen in vrede zouden kunnenleven. Het was ook het plan, om ‘Imagination paspoorten’ te gaanuitgeven, voor iedereen die achter de LA filosofie zou staan.

In de tweede maand van 1982 kwam Vincent Monsey met eennieuwe creatieve smoes, die de waarheid over het niet uitvarenvan de Ross Revenge moest dekken. Volgens Monsey zou Ronanwillen wachten tot de hoger beroepszaak van de Magda Maria,het zendschip van Radio Paradijs, achter de rug zou zijn. RadioCaroline mocht niet hetzelfde risico lopen te worden binnen-gesleept door de marine - van welk land dan ook. Als Ronan daarwerkelijk op zou hebben willen wachten dan had het uitvarennog precies twee jaar lang uitgesteld moeten worden. Want toen,januari 1984

,

bepaalde de Hoge Raad in Den Haag dat het ingrij-pen van de Nederlandse justitie niet had mogen plaatsvinden.Sinds augustus 1981 had het zendschip van de ‘Paradijsorganisatie’in de Amsterdamse entrepothaven aan de ketting gelegen. Nie-mand had echter kunnen vermoeden dat het nieuwe Carolinezendschip kort na het uitspreken van Monseys smoes ook aan deketting zou worden gelegd. In maart ontstond een korte relomdat Wolfman Jack, in één van zijn syndicated programma’s ophet Franse Europe 1, wat denigrerende opmerkingen over Carolinezou hebben geplaatst. Er is niemand die dit op de band heeftopgenomen, maar toch vroegen we een reactie aan Wolfmansmanager, Don Kelley. Hij was duidelijk verrast over dit bericht enverwees het naar het rijk der fabelen. ‘Wolfman is juist zeer en-thousiast over Caroline en zodra het uitzendt zal hij naar Europavliegen om het te bezoeken’, aldus Don.

Vanuit New York vertelde Monsey ons niet veel later via welkenieuwste snufjes Radio Caroline in staat zou zijn om commerciëleprogramma’s direct vanuit de States naar het schip toe te sturen.Volgens hem zou dat per satelliet gaan gebeuren. Vanuit het kan-toor in New York voegde hij nog wel aan zijn verhaal toe dat allesnog in de kinderschoenen stond. Tevens liet hij doorschemerendat het alweer bijna Pasen was en dat het project zo goed alsstartklaar was. In maart bleek voor het eerst dat er in Spanje opde scheepswerf iets mis was met het zendschip. Geruchten gin-gen, dat er een schuld was van $ 70.000,-, zijnde de niet betaaldeliggelden bij de scheepswerf. Beide feiten waren onjuist maarkwamen dicht bij de waarheid. Er waren problemen en het schiplag inderdaad in de buurt van Bilbao. Bovendien werd er gefluis-terd dat Major Market Radio geen belangstelling meer had voorRadio Caroline. Chris Cary, die onder de naam Spangles Muldoonooit zijn carrière begon, was eigenaar van Radio Nova in Ierland.Hij zei in die tijd: ‘Het is een droom uit de 60’er jaren dat Carolineeen groot en jong luisterpubliek kan trekken op de middengolf.Iedereen luistert nu naar de FM.’ Ironisch genoeg kocht Cary,kort na die uitspraak

eenzelfde 50 kW middengolfzender als Caro-line had gekocht en ook deze werd geleverd via Besco in Dallas.

Toen Robb Eden van ons vernam dat wij precies wisten welketweedehands zenders Peter had gekocht in Dallas, werd hij zeernerveus. Uiteraard, want Monsey had de investeerders wijsge-maakt dat er nieuwe Continental Electronics zenders waren aan-geschaft. Eden hoopte dat wij dit alles voor ons zelf zoudenhouden: ‘Niet iedereen hoeft alles te weten’, voegde hij er aan toe.Half februari 1982 zei Monsey dat er hard werd gewerkt aan deopzetten van de zendmast. Hij sprak dit keer de waarheid. Hetconstructieteam was inderdaad in Spanje hard aan het werk omde hoogste mast, ooit op een zendschip gebouwd, op de RossRevenge te plaatsen. Monsey kon het echter niet nalaten omtoespelingen te maken op een nieuwe startdatum: ‘We hebben

nog maar een dag of vijf nodig om zendklaarte zijn’, sprak hij optimistisch. Ook deelde hijmee, dat de Ross Revenge definitief onder dePanamese vlag zou gaan varen. Caroline hadafgezien van de Liberiaanse vlag. Later zou-den we van Leunis horen dat in oktober 1981het schip door hem bij de Panamese autori-teiten was geregistreerd, als zijnde een jacht.Ronan had dit niet voor elkaar gekregen,maar voor Leunis was dit een ‘fluitje van eencent’ geweest. Monsey bevestigde ons ver-moeden, dat de Ross Revenge een voorma-lig visfabriekschip zou zijn. Al wisten we toennog geen naam. Hij besloot zijn optimistischverhaal met de mededeling, dat het schip denaam Imagine zou krijgen als het de havenzou uitvaren.

In maart beweerde men vanuit het CarolineHouse, aan de Madison Avenue, dat er reedsvoor 5 miljoen Pond aan reclamecontractengetekend was. De meeste spots zouden inhet Engels worden uitgezonden. Enkele echterook in het Frans, Duits en Nederlands. Deorganisatie zei nog steeds een omzet van 25miljoen Pond per jaar te kunnen halen. Nogsteeds was ‘niemand’ achter de geheime lig-plaats van het zendschip gekomen. AlleenChris England, de man van de speciale‘telefoonservice’, had bij het afluisteren vande Carolinetelefoons ook een gesprek opge-vangen met Peter Chicago en zijn vriendJames Kaye. Chicago noemde Kaye het tele-foonnummer van een café aan de kade, bijde scheepswerf. Later draaide Chris het num-

RobbEden

12

mer en vond uit waar dit thuis hoorde. Maar, Chriszweeg. Hij hield de informatie voor zichzelf, tenminstedat namen wij aan. Nog steeds hadden alleCarolinemedewerkers er geen notie van dat hun tele-foon werd afgeluisterd. Toch slaagden we erin de vriendvan Chris te pakken te krijgen, die volledig op de hoogtewas van alle Caroline ontwikkelingen. Hij was bereidom, tegen een wederdienst, enige informatie aan onsdoor te spelen. ‘Op de eerste plaats zijn er drie frequen-ties favoriet bij Peter Chicago: 319 (311.5), 537 en 389meter. Er zijn heel wat figuren die voor Caroline aan deslag zijn, waaronder James Kaye’, zei hij. Hij zou debenen uit zijn lijf hebben gelopen om maar alles te kun-nen doen om het station weer terug in de lucht tekrijgen. ‘Maar het zijn allemaal egotrippers, die belang-rijk willen zijn en willen kunnen zeggen dat ze bij deCarolineorganisatie behoren.’ Hij vertelde verder dathet schip een grote trawler zou zijn van 76 meter lang,met een tonnage van ruim 1000. Het zou in een NoordSpaanse haven liggen, maar het was pertinent niet inBilbao. Hierdoor konden we vrijwel zeker aannemendat het Santander moest zijn. Maar, zekerheid hieroverhadden we toen nog niet. Verderwerd er ons verteld dat er tweegeneratoren aan boord zoudenzijn met een gezamenlijk vermo-gen van 200 kW. Het schip zou ineen perfecte conditie verkeren enzou een zeer sterke motor aanboord hebben. Gevaar voor af-drijven, zoals bij de MV Mi Amigo,was dus niet aanwezig.

Eind maart 1982 was de RossRevenge zo goed als klaar. Voorzo’n f 60.000,- werd het schip volmet voedsel geladen. Het zag ertoen dus werkelijk uit alsof hetPasen zou gaan worden. De tankswerden volgeladen met olie enwater en alles werd in gereedheidgebracht voor de afvaart. We

hoorden dat de lengte van deantennedraden zo’n 80 meter moestzijn. Met vier vermenigvuldigd zoudit de golflengte van 320 meter zijn;kortom 311.5 meter ofwel 319. Gro-tendeels gereed voor haar nieuwetaak, was de Ross Revenge het dokuitgevaren naar een ligplaats, ietsminder diep in de haven. Intussenhad de representant van de finan-ciers, James Ryan, iemand naarSpanje gezonden om eens eenkijkje te nemen op het schip om tezien hoe ver de werkzaamhedenwaren gevorderd. Toen bleek dathet schip nog niet helemaal klaarwas, zoals Ryan wel was verteld,barstte Ryan in woede uit en paktemeteen Vincent Monsey aan. Hijwerd beschuldigd van leugens en

contractbreuk. Ook werd hem naar het hoofd geslin-gerd dat het schip nog niet was aangekocht, toen in1981 het eerste financieringsbedrag was overgemaaktaan Caroline. Spoedig zou Monsey merken, wie dit aanRyan had verteld. Juist op dat moment kwamen wijachter de naam van het zendschip Ross Revenge en nawat telefoontjes en gesprekken wisten we met welkschip we te doen hadden.

Hier in het kort de geschiedenis van het schip: Augus-tus 1960, de zijnetten trawler ‘De Freyer’ werd bij derederij A.G. Wesser in Bremerhaven gereed gemaaktvoor levering aan Ross Fisheries in Schotland. Het wasde trots van de rederij, bijna 27 meter lang, 10 meterbreed en 978 ton zwaar. Een dieselmotor van 2050 PKkon het schip een kruissnelheid van 14 mijl geven. DeFreyer was uitgerust met moderne ballasttanks en eenverstelbare schroef. Een modern en zeer stabiel visserij-schip, waarvoor geen zee te hoog was. Bovendien washet voorzien van een dubbele beplating, ter bescher-ming tegen ijsschotsen. Ross Fisheries gaf het de naamRoss Revenge. Na acht jaar van trouwe dienst ver-

zendbuis

mast Ross Revenge

13

kocht Ross Fisheries het schip aan B.U.T, British UnitedTrawlers, maar Ross Fisheries huurde het vervolgensvan B.U.T. terug. Het ging steeds slechter met de visse-rij en in 1974 besloot B.U.T. de Ross Revenge te latenombouwen tot ‘salvage ship’, dus tot bergings-/reddingsschip. Meer rederijen waren op het idee geko-men hun schepen te laten ombouwen en de concur-rentie was hard. In 1979 uiteindelijk, moest men deRevenge verkopen. Door bemiddeling van scheeps-makelaardij ‘Tee Side ShipWroaers’ kwam de RossRevenge in eigendom van kapitein Silas Victor Oates.Hoewel Oates aan de zuidkust van Engeland woonde,kreeg de Ross Revenge de haven van Guernsey alsthuishaven. De douane en de havendienst van dit ei-land konden, toen we er naar vroegen, zich Oates enzijn schip nog wel herinneren. Het laatste dat zij overbeiden vernamen was eenbericht uit het plaatsjeStranrear in Schotland.Daar zou de Ross Revengevan eigenaar zijn veran-derd. Dit speelde zich af inoktober 1981. Volgens deautoriteiten van Guernseyheeft Oates nooit iets bij-zonders met ‘zijn schip’ ge-daan. In oktober 1981werd het schip, vanuitSchotland, door hetconstructieteam naarSpanje overgevaren. Zijzouden daar de gehele ver-bouwing voor hun reke-ning nemen. Toen de koop-overeenkomst werd afge-sloten was men van planmeteen naar Spanje te ver-trekken. Het schip wasdoor Oates geheel gereedvoor vertrek achtergelaten.Een groot oponthoud zoude bemanning echter tewachten staan, wanneer zijde afvaart geheel volgensde regels zouden spelen.Aan de rompslomp met dedouane zou veel te veel tijdin beslag nemen. De be-manning verzon een list, zodat de douane letterlijkomzeild kon worden. Aan de havendienst deelde menmede dat men een proefvaart zou gaan maken. Dezezag daar geen bezwaar in. Dus, werd de motor gestarten voer de Ross Revenge de haven uit, om nooit meerterug te komen.

Al tijdens de overtocht bleek het schip geen miskoop tezijn, maar een koopje (de aankoopprijs was 28.500,-Pond). Vanwege het faillissement van Oates was deprijs uiteindelijk op dit bodembedrag uitgekomen. Denominale marktwaarde lag in de buurt van de 100.000,-Pond. De Ross Revenge gedroeg zich precies zoals eenzendschip zich zou moeten gedragen, tijdens een storm

windkracht 9. Het schip ging kalm mee met de golfbe-wegingen, maar van enige schommelingen was geensprake. Alle gevulde glazen op de tafel verschoven nieten er werd geen druppeltje gemorst. Maar ook met eenbijna 90 meter hoge zendmast zou er, volgens hetconstructieteam, geen vuiltje aan de lucht zijn. Deballasttanks en het extra gestorte beton (140.000 kilo)maakten het schip als een rots in de branding.

Hier volgen puntsgewijs de gegevens over de RossRevenge:* Augustus 1960 bouwklaar gemaakt door AG Wesserin Bremerhaven, West Duitsland. werfnummer 868.* Toenmalige naam: ‘Freyer 63’/Trawler. Lengte 76,61meter - breedte 10,39 meter - gewicht 978 ton bruto,428 ton netto - Uitgevoerd met speciale dubbele

‘ijsbeplating’ - In gebruikbij Ross Fisheries tot 1968.* Eigendom van BritishUnited Trawlers tot 1979.* Eigendom van Oates tot1981, thuishavenGuernsey - Ouderegistratienummer GY 718.* Motoren gebouwd doorNV Werkspoor te Amster-dam. 10 cilinders olie/2.050bhp. -Maximum snelheid± 15 knoten*Verstelbare schroevent.b.v. goedemanoeuvreerbaarheid.* In 1976 omgebouwd totzijtrawler* In 1979 omgebouwd totsalvage schip* 8 januari 1982 uit Llo-yd’s register teruggetrok-ken in verband met deverbouwing en naams-wijziging doorCarolineorganisatie.* Van Engeland naar Bor-deaux toe, vervolgensnaar Bilbao en Santander* kleurstelling: romp roestroze, dek wit en groen.

Op 26 maart 1982 meldde het Algemeen Dagblad: ‘Inpiratenkringen wordt er rekening mee gehouden datRadio Caroline rond 4 april terugkeert met uitzendin-gen vanaf zee. Een in Lissabon opgeknapt zendschipzou onderweg zijn naar de Theemsmonding’. Het Alge-meen Dagblad ging in het kort nog even in op hetzinken van de MV Mi Amigo en besloot het artikel met:‘Het schip heeft een zendmast van 90 meter. Er staandrie zenders aan boord, waarmee vijf golflengten be-streken kunnen worden. De bevoorrading zal vanuitMarokko geschieden’. Een dag later kwam hetVeronicablad met een artikel over de mogelijke terug-keer van het station . Zij besloten het stuk, dat groten-deels was overgenomen uit het blad Broadcast, met te

14

zeggen dat zij het pas zouden geloven als ze signa-len hadden gehoord van Radio Caroline en zevroegen zich tevens af wat de Britse justitie zoudoen met Caroline in ‘haar’ Theemsmonding. Op24 februari begon Annie Challis van zich te latenhoren. Sinds zij, een half jaar daarvoor, door Ronanals stationmanager/controller was aangenomen,had zij een behoorlijk ‘low-profile’ aangehouden.Maar, wel degelijk had ze stilletjes alle touwtjes inhanden genomen. Annie dacht dat de tijd rijp wasom voorzichtig van zich te laten horen. De RossRevenge was tenslotte zo goed als klaar en zouspoedig vertrekken, zo leek het. Ze vertelde ons,desgevraagd, dat over een dag of tien de Spaansehaven verlaten kon worden.

In kringen van vrije radio en bij de overgeblevenCarolinefans steeg de spanning ten top.Vooral toenop 27 en 28 maart 1982 op een aantal oude ‘Carolinefrequenties’ met modulatietonen werd getest. Op29 maart zaten alle fans op het puntje van hunstoel. Gedurende de hele dag werd een testsignaaluitgezonden op 954 kHz. Een plek op de midden-golf, die door velen voor 963 kHzwerd aangezien, omdat op de meesteradio’s dit niet precies is af te lezen. Detesten werden ook uitgevoerd op devolgende frequenties: 954, 963, 1169,1187, 1314 en 1368 kHz. In eerste in-stantie ontkende deCarolineorganisatie dat de testen vanafde Ross Revenge waren gekomen.Later vertelde een stafmedewerker:‘De signalen kwamen wel degelijkvanaf ons schip in Spanje. Ze moes-ten zo nodig aan een aantal mensenlaten horen dat alles werkte en dat hetschip klaar was. De risico’s, om vanuiteen haven te gaan zenden, namen zijvoor lief.’ De testen werden in zowatheel West-Europa ontvangen. Ook detoekomstige deejays van Carolinehoorden de testen met spanning aan.Voor hen was de tijd eindelijk aange-

broken, dat zij achter de microfoon, in de Caroline studio,konden gaan zitten. Annie had ze allemaal gebeld en ge-vraagd beschikbaar te blijven: Johnny Walker, Johnny Jason,Adrian Horseman, Robin Ross (Rockin Robin), Vincenta, PatSharp, David Simmons, Chris Ryan, Mitch Parker en JimmyMc Clenn. Toen het bijna Pasen was vlogen Chris, Mitch enVincenta vanuit Amerika naar Londen en hielden zich ge-reed voor de tender die hen, binnen een week, naar de Rosszou brengen. Iedereen was er van overtuigd dat het einde-lijk zo ver zou zijn dat Radio Caroline weer in de ether zoukomen. Het had ook maar een haar gescheeld of het waswerkelijkheid geworden.

De deejays zouden, wanneer ze eenmaal in de studio aan hetwerk waren, uit moeten kunnen kijken over de zee. Voor ditdoel was de studioruimte op het achterdek gebouwd, in watvoorheen een verplaatsbare kantoorruimte was geweest -een zogenaamde Portakabin. Ondanks alle bezwaren, dieChicago tegen die ‘bult’ op het achterdek had, wist Ronanhet door te zetten. Men had echter de fout gemaakt eengewone, metalen, Kabin te kopen in plaats van een uit alumi-nium. De enorme uitstraling van de 50 kW zender, via demast, zou op de apparatuur in de studio gaan inwerken,waardoor een hevige storing en ontregeling van alle elek-tronica het gevolg zou zijn. Om dit te voorkomen was degehele ruimte aan de buitenkant omkleed met fijn gaas. Inhet ‘kippenhok’ waren twee studio’s gebouwd, een productie-en een ‘on-air’ studio. Chicago echter, had toen al te ver-staan gegeven dat Ronan in eerste instantie wel z’n zijn hadgekregen, maar dat hij uiteindelijk zou zegevieren: ‘Wat erook gebeurt, die studio’s zijn binnen in het schip gebouwdvoordat we in de lucht zijn’, had hij tegen de constructeursgezegd, die op de scheepswerf de leiding hadden over degehele verbouwing van de Ross Revenge.’ Hij en zijn com-pagnons op het toekomstige zendschip hadden nog voloptijd hieraan te werken daar het nog tot augustus 1983 zouduren alvorens het zendschip daadwerkelijk in West-Euro-pese internationale wateren voor anker zou gaan.

TOM DE MUNCK EN HANS KNOT

(1983 en 2007)

Johnny Lewis(in gebreide RossRevenge trui)

zenders Ross Revenge

15

Ik kijk met een bepaalde regelmaat naar de internetsiteover coasters in Groningen maar, zo bleek half februari2007, niet vaak genoeg. Het was Bert Meijer die me erop wees dat de coaster van de dag de ‘Quo Vadis’ was,ofwel beperkt in de zeezenderwereld bekend als de MVManor Park. Direct gaan mijn gedachten naar een viertalradiovrienden waarmee ik al dan niet regelmatig contactheb en vaak amusant de herinneringen, onder genotvan een echte pint, terughaal: Paul Graham, StuartRussell, Chris Cortez en Peter Moore. Toen ik de op decoastersite geplaatste foto’s dan ook terugzag en debeheerder ervan vroeg om meer informatie inzake debetreffende coaster was ik verkocht. Ik moest eenverhaal opdiepen, dat ik eerder als hoofdstuk hadgepubliceerd in het boek ‘Historie van de zeezenders1974-1992, meer mislukkelingen en duimzuigers’,uitgegeven door de Stichting Media Communicatie inAmsterdam, 1994.

Tegen het einde van de zoveelste poging van Gerardvan Dam om het Radio Delmareproject goed van degrond te krijgen (1979) was er ook sprake van dat ereen aantal Britten betrokken zou worden bij dit project.In werkelijkheid kwam het er op neer dat één Brit, PaulGraham, aan boord kwam. Zijn taak was het startenvan programmatapes van de Nederlandse service en

het verzorgen van onderhoudswerkzaamheden. DoorGerard van Dam, de grote man achter Delmare, wasbeloofd dat Paul Graham en zijn maatjes in de toenma-lige toekomst een eigen Engelstalige service, onder denaam ‘Radio Atlantis’, zouden gaan runnen. Het nood-lot sloeg echter toe toen andermaal Radio Delmare werddwars gezeten door organisatorische problemen en erslechts één bemanningslid uiteindelijk aan boord bleef:Johan Rood. Zonder eten en drinken besloot ook dezeuiteindelijk zich over te geven, hetgeen de zoveelstemaal was dat de autoriteiten het van de Delmare-clanwonnen.

Paul Graham was erg teleurgesteld in het mislukkenvan het project en besloot met een aantal andere vrijeradioaanhangers een eigen zeezenderproject op te gaanzetten. Onder hen ondermeer Neil MacArthur (StuartRussell) en Chris Cortez. De laatst genoemde,zeezenderfreak van het eerste uur, was de grote anima-tor achter dit mislukte project. Hij wist een schip tekoop in de haven van Sunderland, gelegen aan deEngelse noordoostkust. Het betrof de MV Manor Parkdie in eigendom was van Betson Shipping Ltd en Rings-end Co Dublin, terwijl het geregistreerd was via deonderneming Blond Marine Services. Als plaats van re-gistratie stond Dublin vermeld, een registratie die trou-wens gedurende de gehele voorbereidingsperiode zouworden gehandhaafd. Tussen september 1979 en au-gustus 1980 werd er driftig ‘gewerkt’ hoewel het totrealisatie van de plannen, te komen tot een tweeling-station onder de naam ‘Radio Free England/ RadioVentura’, uiteindelijk niet kwam. Chris had in de loop

V.l.n.r.: “Dave, Steve en Chris”

16

der 60’er jaren een groot aantal kontakten opgebouwden was bovendien in de landpiratenscène terecht ge-komen.

Tezamen met een aantal vrienden had hij in de eind70’er jaren alle beslommeringen rond Radio Carolinenauwlettend gevolgd en was er van overtuigd dat erzondermeer ruimte zou zijn voor een tweede station,dat zich moest gaan richten op het Britse luisterpubliek.Nog ver voordat de MV Manor Park werd opgespoordhad men al de beschikking over zowel een AM- alskorte golfzender, elk met een vermogen van 1 kW.Tevens had men een optie op een Philips zender meteen vermogen van 10 kW. Deze zender was slechts 18maanden in gebruik geweest en was te koop voorslechts 7500 Ponden. De MV Manor Park was dan welzeer roestig in aanblik maar leek volgens de initiatiefne-mers zeer geschikt als radioschip aangezien het eendubbele scheepshuid had en bovendien een zeer goedwaterballastsysteem. Het schip was technisch gezien dooreen verzekeringsmaatschappij afgeschreven zodat deoorspronkelijke taak, die van vrachtschip, niet meermocht worden uitgevoerd. Tijdens een transport waseen grote lading graan gaan schuiven en had dermateschade aangericht dat zelfs de brug op het schip be-schadigd was. Na het mislukken van het radioprojectwerd door de initiatiefnemers gesteld dat men beden-kingen had over de regeling met de verzekering daarde schade in vergelijking met de verzekeringspapierenaanzienlijk meeviel en er dus gesproken kon wordenvan een verzekeringszwendel. Met de scheepseigenaarwerd, via een makelaar, wel een heel mooie deal afge-sloten en wel dat de mensen achter het project volopde tijd zouden krijgen het schip te verbouwen tot zend-schip. Pas daarna zou worden gesproken over de be-taling van de koopprijs.

Dit kwam erg goed van pas mede omdat de lieden meteen beperkt budget dienden te werken en potentiëleadverteerders pas geld op tafel wensten te leggen na-dat bewezen was dat het radiostation daadwerkelijk inde ether zou zijn. Chris nodigde twee andere vriendenuit eens bij het schip te komen kijken en te overwegenmee te doen. Deze twee vrienden, Kevin Turner enStuart Clark, zouden beiden later zowel voor de VOPals Caroline gaan werken. Stuart’s eerste impressie overde MV Manor Park: “Toen ik het schip voor de eerste

keer zag waren er vele overeenkom-sten met de MEBO II waar te nemenen, hetgeen erg belangrijk was, hetverkeerde in uitstekende conditie. Hetlag in de bedoeling dat we het groteruim ondermeer zouden gaan gebrui-ken voor het bouwen van de studio’sen zouden gaan werken met een ho-rizontale antenne, het zgn. T- antenne-systeem, zoals Veronica in het verle-den ook had gebruikt.

Het leek ons wel wat om vanaf hetbegin bij het project betrokken te zijn.Onze taken bestonden uit het volledigschoonmaken van het schip en de as-

sistentie bij de verbouwing tot zendschip. Eén van delokale zeelieden vertelde ons dermate stuitende verha-len hoe hij in het verleden met schepen had gevaren engemanipuleerd dat we besloten hem te vragen er voorte zorgen dat we met de kerstdagen 1979 buitengaatszouden liggen. Er was al voor een ankerpositie geko-zen in het Knock Deep, niet ver van de toenmaligeankerplaats van de MV Mi Amigo verwijderd. De gene-ratoren aan boord kregen ook een grote onderhouds-beurt maar bleken in zeer slechte staat te verkeren.Hierdoor hadden we grote delen van ons verblijf inSunderland geen licht, geen verwarming en geen heetwater. Ook functioneerden de spoelbakken van de toi-letten niet. Het kookgerei was iets beter waarbij er van-uit gegaan kan worden dat dit wel minimaal was tenoemen. Eigenlijk deerde het ons niet daar we alleenmaar wilden dat het project zo snel mogelijk van startzou kunnen gaan.”

Het eerste dat men deed was het schoonmaken van degrote laadruimte. Deels stond er een grote plas water,vermengd met olie. Emmer voor emmer diende dezevieze rotzooi er uit gehaald te worden. Kevin Turner:“Het meest verschrikkelijke karweitje dat je je maar

17

kunt voorstellen. Van onder tot boven zat je uiteindelijkonder de olie en daar we alleen maar een koude douchekonden nemen duurde het weken voordat die viezelaag, en dus ook de geur, verdwenen was. Vervolgensdienden we de hele binnenhuid van het schip, voorzienvan een zilverachtige verflaag, te ontdoen van dezelaag. Met gasbranders en krabbers waren we met zijnallen 14 dagen in de weer om deze klus te klaren waarnaeen rode verflaag zou worden aangebracht. Eén vande aanwezige ‘freaks’ was Brian die het gelukte de gene-rator aan de praat te krijgen. Precies 24 uur hebben wemogen genieten van deze vorm van stroomvoorziening.Het was diezelfde dag dat we ‘leenbuurtje’ gingen spe-len bij één van de opgelegde schepen alwaar we eenloopplank meenamen. Direct werd deze zilverkleuriggeschilderd om te voorkomen dat men iets zou merkenvan de diefstal.

Met een kraan werd een grote caravan in het ruimgeplaatst waardoor er kon worden gewerkt aan devoorbereidingen tot verbouwing van deze caravan totstudio. Voordat het zover was besloot men eerst decaravan te verankeren waardoor het schuiven in hetruim niet meer van toepassing zou zijn. De caravan wasnatuurlijk een uitstekend idee gezien deze een minimaleRF-inslag van de zenders zou toelaten. Het enige nadeelwas het ontbreken van natuurlicht, hetgeen door deinitiatiefnemers als niet belangrijk werd beschouwd.Stuart Clark: “De leefcondities leken verder normaal tenoemen. Er waren 7 hutten waar in totaal voor 20 per-sonen ruimte was. De stuurhut, kombuis, kapiteinsverblijfetc. zagen er allemaal schoon uit hoewel hier en daar hetnodige gerepareerd diende te worden.” “Als ik het ver-gelijk met de conditie van de Communicator en van deRoss Revenge in de mid-80’er jaren kan ik concluderendat de Manor Park rustig met beide schepen de concur-rentie had kunnen aangaan. Terwijl wij hard aan hetwerk waren om het schip uit te rusten was Chris drukdoende potentiële investeerders te interesseren. Zelfswerd er iemand in de VS op pad gestuurd om enkelemultinationals te bewerken. De reacties waren goed tenoemen maar de adverteerders wensten alleen met onsin zee te gaan als we in de ether zouden komen. Reden

hiertoe waren de slechte ervaringen diesommigen hadden opgedaan met de fi-nanciering van andere voormaligezeezenderprojekten.”

Het weigeren van de adverteerders tothet investeren in het project tijdens deopbouwperiode bleek de nekslag teworden daar al het gespaarde geld vande leden van de groep initiatiefnemerser was doorgegaan en er geen geldmeer over was om verder te gaan. Eenbewaker werd door de initiatiefnemersaan boord gezet, hetgeen tot de uitein-delijke definitieve mislukking zou leiden.De eigenaar van het schip was inmid-dels ook erg ongeduldig geworden eneiste dat men zo snel mogelijk in de etherzou komen aangezien men anders het

kopen van het schip wel zou kunnen vergeten. Redenvan deze eis was dat de eigenaar had geconstateerd datde bewaker herhaaldelijk goederen van het schip mee-nam en doorverkocht, zonder dat deze goederen ei-gendom van de bewaker waren. Men kon echter nietaan deze eis van de eigenaar voldoen en besloot dereeds ingebouwde zaken weer uit het schip te halen.

Binnen de vrije radiowereld waren al de nodige berich-ten verschenen omtrent het project en vooral in Enge-land werd men helemaal wild toen berichten versche-nen a1s zou de Manor Park plotseling in de haven vanColchester zijn opgedoken. Het bleek dat het hele Ra-dio Free England / Radio Ventura project ten einde wasgekomen door gebrek aan de benodigde financiën. InColchester waren de fans echter teleurgesteld aange-zien de Manor Park aan een nieuwe eigenaar was ver-kocht. De persoon in kwestie was ene Andy Anderson,een naam die bekend klonk in de zeezenderwereld daardeze ook werd gebruikt door één van de voormaligetechnici van Atlantis. Beide personen hadden echterniets met elkaar te maken en de nieuwe eigenaar van deMV Manor Park had ook hele andere bedoelingen: hetweer inzetten van het schip als vrachtschip binnen Eu-ropese wateren.

In 1981 verkocht deze echter het schip daar hij eenenorme winst kon maken. Vanuit Sunderland had hijhet schip opgekocht voor 25.000 Ponden terwijl noggeen jaar later er 60.000 Ponden voor neergeteld werddoor een aantal Italiaanse financiers, die het schip lietenombouwen tot varende zeilschool. Het doet me trou-wens goed te melden dat het ging om een in de provin-cie Groningen gebouwde coaster van 492 ton. Het schipwerd in 1956 gebouwd op de werf van de Gebr. CoopsNV in Hoogezand en het had een lengte van 51,97meter en een breedte van 8,49 meter. Met een snelheidvan maximaal 9 knopen voer het schip in de periode toten met 1978 onder de naam Quo Vadis, alvorens teworden omgedoopt tot MV Manor Park.

HANS KNOT

Foto’s op pagina 16 en 17: groningerkustvaart.nl

18

interview. De deejays uit die tijd braken later door bijlegale lokale radiostations. Na 19 invallen hielden deoorspronkelijke exploitanten het voor gezien en werdhet station door familieleden en vrienden overgeno-men.

In 1992 besteedde hetBrabants Dagblad uitge-breid aandacht aan RadioAtlantis onder de titel:‘Bossche piraat ruim 12jaar in de lucht, bij onsgeen groeten vanSpruitje’. Op dat momentwas Radio Atlantis éénvan de meest beluisterde stations van de regio ’s-Hertogenbosch en dat ondanks de opkomst van Ra-dio10 en Sky Radio. Er werd bij Atlantis radio gemaaktvoor een breed publiek, meer muziek, minder pratenen een goed format. Radio Atlantis was een piraat die 24uur per etmaal en dagelijks uitzond. Men deed pogin-gen om een legale status te krijgen. Het Brabants Dag-blad kopte: “Atlantis wil legaal in Hedel”. En weer ketstede aanvraag voor een vergunning af op de bureaucra-tie in Nederland. De jaren 1999 tot en met 2003 werdengekenmerkt als problematisch voor de mensen achterRadio Atlantis. Diverse mensen binnen de organisatiekwamen te overlijden en steeds moest ook gezochtworden naar nieuwe uitzendlocaties.

In 2003 ging het Agentschap Telecom een grote klop-jacht houden op de Nederlandse piratenzenders. Vooralin het noorden en oosten van Nederland werden tien-tallen zenders uit de ether gehaald. Ook ging de rege-ring frequenties veilen, waardoor de hele FM-band on-overzichtelijk en vol werd. Radio Atlantis verhuisde datjaar naar de 105 FM en verzorgde 24 uur pet etmaal,zeven dagen in de week, via die frequentie de uitzen-dingen. Het station werd andermaal één van de bestbeluisterde stations in de regio.

Op 7 oktober 2003 waren er vele invallen in de regioBrabant: Ra-dio Mexicowerd uit delucht gehaalden RadioAtlantis ver-liet vrijwillig10 minutenlater de ether.Op woens-dag 8 okto-ber 2003 be-steedde hetS t a d s b l a dDen Boschu i t g e b r e i daandacht aanRadio Atlantisin het kadervan de actieEtherflits. Op

De geschiedenis van de ‘ Brabantse’Radio Atlantis

Bij de naam Radio Atlantis denk ik allereerst aan Adriaanvan Landschoot en zijn opponent Arie Swaneveld, dieimmers via een artikel in de AVRO-bode door mijgeattendeerd werd op de plannen van de Vlaming VanLandschoot. Deze laatste had eerst in 1973 gedurendeeen periode van vier maanden zendtijd gehuurd via deCaroline organisatie op het zendschip MV Mi Amigo.Toen landgenoot Tack echter de voorkeur kreeg totzenderhuur met zijn Radio Mi Amigo besloot de excen-trieke Adriaan van Landschoot dat het tijd werd eeneigen zendschip te laten inrichten. Hij kocht de MV Con-dor en Arie Swaneveld verhuurde hem zijn voormaligeREM-eiland middengolfzender aan de Atlantis organisa-tie. Bij de naam ‘Atlantis’ denk ik vervolgens ook aanRadio Atlantis in Rotterdam en aan het gelijknamigestation Atlantis Amsterdam. Beide waren piratenzendersin de jaren tachtig.

Ik heb tot voor kort ooitgeweten dat er in Brabantook een piraat was onderdie naam. In 1980 begon-nen Adje, Jan Netten,Jacky van Prooyen en Sjef

Schut met de eerste radio-uitzendingen in de gemeente’s-Hertogenbosch.Vanuit de woning van Jan en TheaNetten werden de uitzendingen verzorgd, eerst onderde naam Radio Caroline. Men stelt gedurende een pe-riode van twee jaren onafgebroken uitgezonden tehebben. Echter, door ruimtegebrek werd er verhuisdnaar een grotere locatie. Maar ook dit station bleef nietonopgemerkt voor de opsporingsdienst, die toen nogonder de naam RCD berucht was. Op 8 december 1982vielen ambtenaren van de Radiocontrole Dienst de toen-malige zendlocatie binnen. Het station werd na ruim 2jaar uitzenden uit de ether gehaald. De apparatuur ende zender werden in beslag genomen en tevens werdbij de buren Radio Perlee uit de lucht gehaald.

Het duurde echter niet lang alvorens men weer in deether was, namelijk binnen 24 uur. Weer een dag laterwerd men gebeld door de politie afdeling bijzonderewetten en de heer Dolkemade van die afdeling melddehen dat ze direct moesten stoppen met uitzenden an-ders zou er opnieuw door de autoriteiten ingegrepenworden. Men mocht wel een afscheidsuitzending ma-ken. Daarna mocht men niet meer onder de naamCaroline in de ether komen en daaraan heeft men zichvoorbeeldig gehouden.

Enige tijd later was men echter weer in de ether en welonder de naam Radio Atlantis. In de jaren 1985 tot enmet 1988 was men vooral een zogenaamde volkszender.André Hazes, Corry Konings en andere smartlappen-artiesten bezochten de studio voor het geven van een

19

15 oktober 2003 zette de technicus van Atlantis de zenderweer aan. Op 4 december 2003 werd Atlantis voor de 20e

keer uit de ether gehaald. Bij een inval aan de PastoorMutsaertsstraat werden alle materialen, die nodig zijn voorhet verzorgen van programma’s, in beslag genomen doorhet Agentschap Telecom in samenwerking met de politie.Reeds op 19 december was Atlantis wederom in de lucht.Eind november van dat jaar diende Radio Atlantis een aan-vraag in voor een legale status naar het Commissariaat voorde Media. Deze mogelijkheid deed zich voor omdat het lokaleradiostation in Den Bosch failliet was gegaan en de vergun-ning eindigde in maart 2004. Het Brabants Dagblad besteeddein december van 2003 nog aandacht aan de aanvraag dieAtlantis met nog twee andere partijen had ingediend.

Plaatsing laatste illegale zendmast in 2004

Op 18 januari 2004 werd er een groot Atlantis evenementgeorganiseerd om steun te verlenen aan Radio Atlantis. Ar-tiesten en medewerkers kwamen bijeen voor het publiek omsteun te vragen voor het station. Eind februari 2004 werd destichting Radio Atlantis lokaal opgericht en rond die tijd wer-den ook de plannen gepresenteerd met betrekking tot deaanvraag voor een zendvergunning. Het kwam allemaal goed,hoewel men nog een lange weg had te gaan. Op 20 februari2004 had Radio Atlantis zijn laatste (illegale) uitzending. DJAndré, vanaf het begin medewerker van het station, draaidetussen 16.00 en 18.00 uur het afscheidsprogramma op de105FM, terwijl de luisteraars en medewerkers op de marktemotioneel meeluisterden. Daar werd er ook vanaf vier uur ’smiddags de handtekeningenactie gestart voor het behoudvan Radio Atlantis. Die middag werden duizenden handteke-ningen opgehaald. Ook de artiesten uit heel Nederland ga-ven hun steun voor het radiostation. RTL 4 en ook via Ne-derland 1 werden er items over Radio Atlantis uitgezonden.

Ook de justitie liet zich niet onbetuigd. Op 24 juni 2004 kwa-men er per post twee brieven binnen, waarin boetes werdenaangekondigd: één van Euro 550,— en een van Euro 1.100,—voor ongeoorloofd uitzenden vanuit een pand in Den Bosch.Op 8 september van dat jaar besliste het college van Burge-meester en Wethouders dat zij Radio Atlantis voor zoudendragen als de nieuwe lokale omroep van de stad. Op woens-dag 13 oktober nam de gemeenteraad het voorstel van B &W. over en Radio Atlantis werd door de Gemeente Den Boschlegaal verklaard en voorgedragen aan het Commissariaatvoor de Media.

Vervolgens kreeg de organisatie achter Radio Atlantis eenongelooflijk telefoontje. Het hoofd zendzaken van het Com-

missariaat voor de Media deelde mede dat niet destichting Atlantis de zendmachtiging voor DenBosch zou krijgen, maar de stichting Teleros. Destichting Teleros, een doorstart van Boschtion,kreeg tegen alle verwachtingen in de vergunningvoor de Noord-Brabantse hoofdstad, terwijl juistdoor het faillissement van Boschtion de zend-vergunning was vrijgekomen. Op 13 oktober 2004gaf de gemeenteraad van de stad nog het adviesaan het Commissariaat voor de Media om Atlantisals nieuwe omroep voor te dragen. Het Commis-sariaat voor de Media week zelden af van eenvoorgenomen beslissing. De organisatie achterRadio Atlantis ging, na overleg met de GemeenteDen Bosch, in beroep.

Op 22 februari 2004 nam de Gemeenteraad DenBosch een motie aan waarin zijn uitdragen, on-danks het besluit bij het Commissariaat, nog steedsachter Atlantis te staan. Op 16 maart ging Atlantislokaal in beroep tegen de beslissing van het Com-missariaat. Drie dagen later presenteerde Atlantiszich voor een kabelfrequentie in Brabant via radioen de kabelkrant. Op 24 maart stond de organisa-tie Atlantis voor de moeilijkste beslissing uit haarbestaan. De Stichting moest kiezen tussen een pu-blieke aanvraag voor een zendvergunning (hetlopende bezwaar) of een commerciële vergun-ning, die als voorwaarde gold voor kabelbedrijfEssent, voor uitzending via de kabel. De organi-satie Radio Atlantis besliste voor het laatste en liethet bezwaar voor publieke lokale radio vallen.

Op 5 april 2005 kreeg Atlantis een vergunningvoor commerciële radio voor heel Nederland.Vanaf dat moment kon Atlantis ontvangen wor-den door 418.000 mensen. Vanaf 16 december2005 was Radio Atlantis voor het eerst legaal tebeluisteren op de kabel. Sponsoren hadden zichal bereid verklaard om alle vaste kosten te kun-nen voldoen. In 2006 werd het kabelbereik vanAtlantis uitgebreid tot delen van Gelderland; inBrabant tot Boxmeer, St. Antonis, Uden,Veghel,Grave, Cuijk, Oisterwijk,Loon op Zand,Tilburg, Dongen en Gilze Rijen. Vanaf 2007 is Ra-dio Atlantis te ontvangen door meer dan 1 miljoenmensen, mits zij hun radio allen afstemmen op defrequentie van het station.

ROB OLTHOF

20

Dat de aflevering“Not So JollyRoger” (1966) vande serie DangerMan deels werdopgenomen rondhet Red Sands fortis bekend in zee-zenderk r ingen .Maar nooit heb ikin dit verband ge-lezen dat begin fe-bruari 1968 RedSands alwéér hetdecor voor een

televisiefilm vormde. Die keer was het voor een afleve-ring van de bekende serie Doctor Who (met daarin detweede vertolker van de rol van Doctor Who: PatrickTroughton). Het gaat om “Fury from the Deep”, dat ineen reeks van zes afleveringen door de BBC werd uit-gezonden in maart en april 1968.

Aanvankelijk was men van plan om het filmmateriaal opeen booreiland te schieten. Maar er werd geen toestem-ming gegeven door de diverse benaderde oliemaat-schappijen en wel in verband met veiligheidsrisico’s.Daarom viel uiteindelijk de keuze op Red Sands, dat nahet einde van de uitzendingen van Radio 390 in juli 1967niet meer gebruikt werd. In ‘Fury from The Deep’ gaatDoctor Who de strijd aan met een dodelijk soort zee-wier, dat zich snel kan uitbreiden en daarbij tevensschuim aanmaakt. In een van de torens van het fortwerd door de filmmakers een schuimmachine geïnstal-leerd met een grote hoeveelheid water. Daarmee konhet fort ook echt overspoeld worden met schuim.

Wie de afleveringen anno 2007 wil zien, heeft geengeluk. De BBC heeft met de serie ‘Doctor Who’ haareigen ‘Ja Zuster, Nee Zusterschandaal’, daar erveel afleveringen gewist zijn. Zo ook alle zes afleverin-

gen van ‘Fury from the Deep’. In Australië doken en-kele fragmenten op die er aldaar uitgeknipt waren in1970, omdat ze te ‘gewelddadig’ werden bevonden.Ook zijn er nog wat niet gebruikte filmbeelden terug-gevonden, een stukje video van aflevering zes en eenkleurenfilm die gemaakt is tijdens de opnamen. De BBC

liet destijds ook altijd een fotograaf een aantal foto’svan het beeldscherm maken. Daarvan zijn er nog eenaantal bewaard, hoewel de kwaliteit te wensen over-laat. Op enkele van deze foto’s is te zien hoe één van detorens omgeven is met schuim en op een andere foto iste zien hoe Doctor Who zijn vriendin Victoria, die ge-vangen is op het fort, te hulp schiet met een helikopter.

In de film speelt ook Brian Cullingford mee, in de rolvan Perkins. Heel opmerkelijk is het dat in de periode1965-1966 dezelfde Brian Cullingford werkte op het RedSands fort en wel als presentator bij KING Radio enRadio 390! Het dagelijkse financiële programma ‘TheVoice of Business’ dat Brian in 1966 ging verzorgen,werd trouwens aan land opgenomen. Voordat hij gingwerken bij KING Radio en Radio 390 was hij freelancerbij de BBC. Na het verdwijnen van Radio 390 ging Brianvoor BBC Radio 2 werken (met zijn programma ‘NightRide’) en speelde in een handvol televisiefilms (zowelBBC als ITV) aan het eind van de jaren ’60. VanCullingford in de rol van Perkins zijn ook enkelescreenshots gemaakt, waaronder eentje samen metVictoria, de Doctor Who “babe” die in dezelfde afleve-

Schuim op Red Sands

Een helikopter temidden van de forten

Victoria en Perkins (Brian Cullingford)

21

ring voorgoed afscheid nam van de serie, tot verdrietvan de fans.

Via Jon Myer van de Pirate Hallof Fame werd Brian Cullingfordbenaderd en hij reageerde ophet bovenstaande met: “Jehebt een paar prachtige herin-neringen boven gehaald, wanthet was tijdens de repetitiesvoor Fury from The Deep datik de beeldschone actrice JuneMurphy (foto) voor de eerstemaal ontmoette. We trouwden

in augustus van dat jaar, dus volgend jaar hopen weonze robijnen bruiloft te vieren.” Ook ging Brian in opeen meegezonden screenshot waarop hij te zien wasmet Victoria uit de Doctor Who serie: “Ik heb deze fotoniet eerder gezien. Victoria was de actrice DeborahWatling, dochter van de bekende acteur Jack Watling,en ik herinner me haar goed.” Brian merkt tenslottenog het volgende op: “Je e-mail bevatte een openba-ring voor mij. Omdat de afleveringen waarin ik voor-kwam werden opgenomen in de studio (BBC - WhiteCity), had ik geen idee dat er beelden van het geliefdeRed Sands fort zouden worden gebruikt. Toch wel eenvreemd toeval.” Blijkbaar heeft Brian de afleveringendestijds dus nooit gezien. Het is slechts gissen, maarmisschien had hij het te druk met afspraakjes met zijntoekomstige vrouw?

Naast Brian Cullingfordis er nóg eenzeezenderdeejay dieheeft meegespeeld in deDoctor Who serie: CarlConway. Hij maakte deeluit van de allereerstedeejayploeg van RadioCaroline in 1964. OmdatCarl geen zeebenen had,heeft hij zich na zijn eer-ste verblijf op zee be-perkt tot het vervullenvan taken voor RadioCaroline aan land. In dejaren ’50 en ’60 heeft hij

in een groot aantal films gespeeld. De Doctor Who afle-veringen waarin Carl voorkomt zijn: “The War Machi-nes” (1966) en “The Ambassadors of Death” (1970).Deze afleveringen zijn in tegenstelling tot “Fury fromthe Deep” niet verloren gegaan.

Tenslotte valt er ooknog een kort optre-den van eenzeezenderdeejay inde bioscoopfilm “Dr.Who and theDaleks” (1965) temelden. De Cana-dees MichaelLennox speelt eenThal, bewoner vande planeet Skaro.Kort na de opnamevan de film zou deze

p e r s o o npas goedb e k e n dworden alsMike Len-nox, deejaybij RadioL o n d o nvan no-v e m b e r1965 tot aanhet eindevan het

station in augustus 1967. Voor zijn rol in de Dr. Who filmkreeg Mike een pruik op en werden valse wimpersaangeplakt. Tevens moest hij het haar van armen enborst afscheren, zodat zijn lichaam met een glimmendeschmink kon worden ingesmeerd. Samen met andereThal-acteurs (foto) protesteerde hij tegen deze gang vanzaken, die van tevoren niet gemeld was. Dit resulteerdein een verhoging van het salaris. Naast de Dr. Who filmheeft Mike nog in enkele andere films gespeeld.

Twee jaar geleden werd de Doctor Who serie weernieuw leven ingeblazen. De Britten houden van traditie,maar het is waarschijnlijk science fiction om te wachtenop een volgende link die gelegd kan worden tussenDoctor Who en offshore radio….

JAN VAN HEEREN

BBC-documentmet de

rolverdeling

van Fury fromthe Deep

Mike Lennox

22

De hitlijst: de oude Romeinen kenden het fenomeenuiteraard nog niet. Wel onderkenden ze — gelet ophun beruchte ‘brood en spelen’ — het belang van com-petitie als vermaakselement. En, daar ligt een zekereovereenkomst. Net als de Romeinse gladiatorgevechten,is een hitparade immers uiteindelijk weinig anders daneen wedstrijd, in dit geval tussen artiesten en songs, omde gunst van het publiek. Simpel, maar in al haar een-voud wel verantwoordelijk voor het ontstaan van depopradio en de hele muziekindustrie die daar omheen,of meer precies daardoor, werd gevormd. Al gaat hungeschiedenis dan niet terug tot het begin van de jaar-telling, toch hebben de hitlijsten intussen een respecta-bele leeftijd bereikt. Jean-Luc Bostyn, Hans Knot enGer Tillekens voerenje mee terug in de tijdnaar het begin bij hettijdschrift “Billboard”.

Op zoek naar de wortels

Op de laatste dag van de vorige eeuw maakte de re-dactie van het on-line magazine RadioVisie haar, zeereigenzinnige, keuze bekend van het ‘Radioprogrammavan de Eeuw’. [1] Het verzamelde redacteurengilde liethet daar niet bij en koos ook nog voor onder meer het‘belangrijkste programmaformat van de eeuw.’ Ze kwa-men daarbij uit op een keuze die achteraf nogal voorde hand ligt: het bekende radioformat van de hitparade.Dat format is inmiddels bijna even oud als de twintigsteeeuw zelf. In dit essay gaan we op zoek naar de oor-sprong. Allereerst brengen we een bezoekje aan hetland van Uncle Sam, waar het idee ontstond, vervol-gens gaan we naar het Nederland van 1947 waar hetverschijnsel voor het eerst opdook in de Lage Landen!

Ver terug in

de tijd

Over de ‘uit-vinding’ vande hitparadebestaat geenverschil van

mening. De pophistorici zijn het erover eens, dat diemoet worden bijgeschreven op het conto van het Ame-rikaanse magazine ‘Billboard’, nog steeds ‘s werelds meesttoonaangevende muziekblad annex samensteller vantientallen hitlijsten in alle mogelijke genres en vormen.Voor het ontstaan van ‘Billboard’ zelf moeten we intus-sen alweer ruim een eeuw in onze jaartelling terug. Hetidee om een ‘Amusement Monthly’ uit te geven ont-stond namelijk aan het eind van de negentiende eeuw.De precieze locatie was Weilert’s Saloon in Cincinnati.Boven, zoals Amerikanen het noemen, ‘two schoonersof beer’ proostten de initiatiefnemers William H.Donaldson en James F. Henninghan daar op het succesvan het nieuwe maandblad, dat ze net hadden opge-richt.

Ze wisten hoe te promotenZelf werkten ze al in het grafisch vak. Ze maakten gi-gantische aanplakbiljetten voor het circus en de ker-mis. Biljetten, om op duizenden ‘billboards’ te plakken.Die informatie kon ook best worden verpakt in eentijdschrift, zo was hun idee. En, op 1 november 1894verscheen voor de eerste keer hun ‘Bil lboardAdvertising, a monthly resume of all that is new, brightand interesting on the boards’.

Alleen die datum bleef over

Die ene datum in 1894 is bekend. Binnen de huidigeredactie van ‘Billboard’ is er echter niemand meer dieeen notitieboekje kan vinden waarin alle datums om-trent het ontstaan en de ontwikkeling van ‘Billboard’shit-charts’ nauwkeurig werd vastgelegd. Algemeenwordt echter 4 april 1914 aangenomen als de datumwaarop voor het eerst een vaste pagina verschijnt, dielijkt op wat nu een hitlijst wordt genoemd. Zij het innog vage contouren. De betreffende pagina heette‘Popular Songs Heard in Vaudeville Theatres Last Week’.Daar vonden zowel de theater Tip 10 uit New-York alsdie uit Chicago en San-Francisco een plaatsje. Uiter-aard was er toen nog geen sprake van enige rangordeen kwam er ook nog niemand binnen ‘met stip’.

Wijziging

Acht jaar later, in 1922, was denaam veranderd en heette die-zelfde rubriek ‘MetropolianMirth-Melody-Music’. De toen-malige redactie van Billboardvoegde er toen ook al een soorttipparade aan toe: ‘TheBillboard Song Hits: ReliableGuide to the Best Songs in theCatalogues of the Leading MusicPublishers’. Aan het eind van dejaren veertig krijgt de ‘Billboard’Hit-chart al meer het aanzien van een hitlijst, zoals wedie tegenwoordig nog steeds kennen. Die lijst blijft na-melijk niet langer beperkt tot bladmuziek. De helft vandie vaste, wekelijkse pagina is dan gereserveerd voorde opgave van de meest gekochte platen. Die rubriekkreeg vervolgens de naam ‘Billboard Music PopularityChart’. Deze hitparade bestond uit een ‘National Top 10’,afgeleid van vier regionale bestselleroverzichten: die uitde South, de Midwest en de East- en Westcoast. Erwaren daarnaast ook nog een soort tiplijst, gebaseerdop jukeboxen (coin machines, zoals dat destijds heette):‘Going Strong’; een overzicht van de meest gekochtebladmuziek; en een ‘List of Songs with Most Radio Plugs’,een overzicht van platen die het meest gedraaid wer-den op de radio.

Een lijstje van toen

Op 27 juli 1940 zag de ‘Music Popularity Chart’, voorwat betreft de platentitels, er als volgt uit:I’ll Never Smile Again — Tommy DorseyThe Breeze And I — Jimmy DorseyImagination — Glenn Miller BandPlaymates — Kay Kayser BandFools Rush In — Glenn Miller Band

Hedendaags logo

23

Where Was I? — Charlie Barnet BandPennsylvania 6-5000 — Glenn Miller BandImagination — Tommy Dorsey BandSierra Sue — Bing CrosbyMake Believe Island — Mitchell Ayres

Big bands

De platentitels maken duidelijk dat in 1940 de swing-periode, begonnen in de vroege jaren dertig, nog involle gang was. ‘Swing’ is de gangbare naam voor dejazzstijl, die in de vroege jaren dertig opkwam met demuziek van de big bands. Deze muziek was nauw ver-bonden met dansvormen als de ‘Lindy Hop’ en de‘Jitterbug’. De stijl hield stand tot het midden van dejaren veertig. De meeste bands omvatten minstens tienmuzikanten, waaronder veel koperwerk: drie of viersaxofonisten, drie trompetten en twee tot drie trom-bonisten. Standaard was er een pianist, een gitarist,een bassist en een drummer. Vooral de laatsten zorg-den voor de basisritmes waarop het publiek kon dan-sen. De overige instrumenten zorgden — vaak in solo-improvisaties — voor meer complexe melodische enritmische structuren, waardoor het gevoel van ‘swing’ontstond. Vanwege de populariteit van deze stijl wor-den de jaren dertig en veertig wel getypeerd als hettijdperk van de swing.

Trombone Succeeds Clari-

net

Ook in die periode waren erwisselingen van de wacht.Billboard’s Hitparade van 1940laat zien, dat rond die tijd GlennMiller (foto) erin slaagde om zijn‘sound’ te laten doorbreken.Dat signaal had ‘Billboard’ demuziekbranche trouwens alenkele weken eerder doorge-geven. Op 4 mei 1940 publi-ceerde het blad de resultatenvan een enquête onder ruimhonderd redacteuren van di-verse universiteitskranten. Henwerd de voorkeur gevraagdvan de studentengeneratie van1940 ten aanzien van maximaaldrie bands. Dat onderzoekleidde tot deze kop en onder-kop boven het bewuste arti-kel: ‘Miller New Campus King’ en ‘Trombone SucceedsClarinet as Swing Emblem of College Youth’. Trombonist,arrangeur en bandleider Glenn Miller triomfeerde danook duidelijk met 251,5 punten, gevolgd door de bandvan Kay Kayser met 82,5 punten en derde werd TommyDorsey met 57 punten. Van de andere, bijna veertiggenoemde, formaties scoorde het merendeel lager dantien punten!

Andere bladen

Tegen die tijd was ‘Billboard’ ook niet langer het enigeblad met een hitparade. [2] Ook andere bladen, zoals‘Down Beat Magazine’ — opgericht in 1935 en het Ame-rikaanse lijfblad van de ‘echte’ jazzliefhebbers — ken-

den toen een populariteits-poll. In dit geval was diegebaseerd op de keuzesvan de lezers en demuziekjournalisten; eenwerkwijze die we nu nogtegenkomen in het muziek-blad OOR. Ook toen almaakten journalisten enfans subtiele onderschei-dingen tussen en binnengenres. In 1940 maakte‘Down Beat’ voor haar lijs-ten bijvoorbeeld een on-

derscheid tussen ‘Swing’ en ‘Sweet’. Bands die in hunuitvoeringen meer complexe rhythmische patronen be-nadrukten en uitgebreide en geïmproviseerde solo’sinlasten, golden als “Swing”, of ook wel “Hot” bands.Bleven deze elementen achterwege, dan werden demuziek en de bands ‘Sweet’ genoemd. Net als tegen-woordig bleken die indelingen niet waterdicht. Zo plaats-ten de lezers van ‘Down Beat’ Glenn Miller in 1940 opeen tweede plaats achter Benny Goodman in de swing-lijst en op een tweede plaats achter Tommy Dorsey opde Sweetlijst. Het plotselinge succes van Glenn Millerwas overigens mede te danken aan het feit dat hij in dietijd voor het sigarettenmerk Chesterfield een radiopro-gramma verzorgde, de ‘Moonlight Serenade’, dat driekeer per week door CBS op haar radiostations werduitgezonden.

Your Hit Parade

Sigaretten bleken in die tijd ook van belang voor deintroductie van de hitparade op de radio. In dit gevalwas het echter een ander merk, te weten Lucky Strike,dat de hoofdrol speelde. In 1935 besloot de sigaretten-fabrikant George Washington Hill, die van Lucky Strikeeen succesvol merk had gemaakt, namelijk voor deradio het programma ‘Your Hit Parade’ te gaan spons-oren. Het werd een wekelijks programma dat van 20april 1935 tot liefst 7 juni 1958 heeft gelopen. Het pro-gramma presenteerde detop hits van de week, ge-zongen door artiesten die alsmedewerkers aan het pro-gramma verbonden waren.Onder hen vinden we on-der meer de namen vanDoris Day en Dinah Shoreen niet te vergeten FrankSinatra (foto), die in februari1943 tot het programmateamtoetrad. Vanwege de siga-retten stond het programma

24

ook wel bekend als de ‘Lucky StrikeHit Parade’. Het programma had ookeen eigen band en orkest — het LuckyStrike Orchestra. En natuurlijk waser reclame om en rond de liedjes. Be-kend werd ondermeer de jingle: ‘L-S-M-F-T — Lucky Strike Means FineTobacco, so round so firm so fullypacked, so free and easy on thedraw.´

BMI versus ASCAP

Niet iedereen was ove-rigens even blij met deopkomst van de hit-parade op de radio.Vooral de grote

muziekfirma’s, die hun inkomsten tedanken hadden aan de verkoop vanplaten en bladmuziek in gespeciali-seerde winkels, zagen de ontwikke-lingen niet goed zitten. Ze waren be-vreesd dat het publiek aan de radiogenoeg zou hebben en hun productenniet meer zouden kopen. Met hunauteursrechtorganisatie de AmericanSociety of Composers, Authors andPublishers (ASCAP) ondernamen zeactie en ze verboden zelfs dat hunsongs op de radio zouden wordengespeeld. Toen de rechter daar eenstokje voor stak, dreigde de ASCAPhaar prijzen voor de radiostations teverdubbelen. De National Associationof Broadcasters (NAB), de belangen-organisatie van de nationale radio-stations, richtte toenin 1939 een eigena u t e u r s r e c h t -organisatie op:

Broadcast Music Incorporated (BMI). In 1940 riep de NAB een totaleboycot uit van ASCAP-muziek. Alleen songs die geregistreerd waren bijde BMI, vielen nog op de radio te horen. Het duurde even, maar uitein-delijk moest de ASCAP zich in 1941 gewonnen geven. De strijd tussenBMI en ASCAP ging nog wel een aantal jaren door. Nog in 1960 werdendeejays aangeklaagd en veroordeeld voor het aannemen van geld doorBMI voor het draaien van hun platen. Dat was het zogeheten Payolaschandaal, maar daarmee raken we wel verwijderd van ons onderwerp.Terug dus naar ´Your Hit Parade´.

Een onderzoek

Lucky Strike’s Hit Parade trok al snel de aandacht van onderzoekers. DeAmerikaanse socioloog John Gray Peatman haakte er in het begin van dejaren veertig gretig bij aan voor een overzicht van het luistergedrag vanhet Amerikaanse publiek. [3] Hij liet zien, dat over drie jaar — van dezomer 1939 tot de zomer 1942 — de hitparade meer dan gemiddeld werdbeluisterd. Over de eerste maanden van 1942 stond 50% van de radio’sop dit programma afgestemd. Peatman stelde ook vast dat de meesteluisteraars relatief jong waren — tussen de 18 en de 40 — en dat hetprogramma door mannen zowel als (iets meer) vrouwen werd gevolgd.Het merendeel van de luisteraars woonde in de stad en was relatief hoogopgeleid. Peatman berekende ook nog de omloopsnelheid van songs op´Your Hit Parade´. In de twaalf maanden tussen 5 april 1941 en 28 maart1942 stonden er in totaal 66 songs op de hitladder. Theoretisch hadden dater, zo merkte Peatman op, 52 keer 10, dus 520 kunnen zijn. Van die 66bleken er bovendien 11 na één week alweer van het toneel te zijn ver-dwenen. De gemiddelde levensduur van de andere songs kwam uit op 13weken. Er bestaat, zo concludeerde Peatman, duidelijk een selecte groepvan ´hit songs´, de songs die worden gefloten, geneuried en nagezongendoor allerlei soorten mensen, of ze nu dansen, bladmuziek of platen ko-pen of niet.´

Via het ´Armed Forces Radio Network´

Net als veel andere radioprogramma’s werd ´Your Hit Parade´ vertaaldnaar de televisie. In 1950 verscheen het voor het eerst op de beeldbuis,gepresenteerd door André Baruch en Del Sharbutt. Net een jaar eerderhad het instituut van de ´hitparade´ ook de Nederlandse radio weten tebereiken. Ook voor die tijd kon men in de Lage Landen wel het pro-gramma ´Your Hit Parade´ volgen, aangezien het iedere dinsdagavondwerd uitgezonden door de ´Allied Expeditionary Forces Programme´,het Armed Forces Radio Network in Duitsland, dat dit programma op demiddengolf uitzond voor de daar gelegerde Amerikaanse soldaten. Ookverzorgde de KRO — zo valt te lezen in het muziekblad Tuney Tunes vannovember 1948 — al vlak na de Tweede Wereldoorlog zondagsavondsom kwart over acht een bespreking van de hitparade. [4] Maar, in dezomer van 1949 kwam er een heuse Nederlandstalige versie van de Ame-rikaanse hitparade.

In Nederland eerst één keer per maand

Op zaterdag 2 juli 1949 ging de destijdszevenentwintigjarige deejay — al heette dat be-roep toen nog niet zo — Pete Felleman (foto) voorde microfoon van de VARA-radio zitten om voorde allereerste keer zijn eigen programma ´Hit-parade´ aan te kondigen. Hij begon met num-mer achttien (!). Dat was ´Bali Hai’ , een song uitde musical South Pacific van Rodgers enHammerstein, gezongen door Perry Como. Ennet als van de zanger zou Nederland ook van hetbegrip ‘Hitparade’ nog meer horen. Tot voor diebewuste zaterdag hadden in Nederland nog maarweinigen daarvan gehoord. Iemand die het wel wist was Pete Fellemanzelf. Logisch, want hij las ‘Billboard’. Felleman, die al als jongen een liefheb-

Dinah Shore

25

op de hals. Het kwam namelijk herhaaldelijk voor dat een platenboer werdgeconfronteerd met een klant die op zoek was naar een door Felleman ge-draaide, maar in Nederland niet leverbare plaat. Dan werden de platen-maatschappijen lastig gevallen met verzoeken muziek te leveren, die ze niethadden aangekocht. “Wij bepalen zelf wel wat we uitbrengen en we laten onsniets door een willekeurige programmamaker voorschrijven,” zo kreeg Felle-man van een wrevelig gestemde directeur van een platenmaatschappij te ho-ren. Later zouden de platenbonzen daar heel anders over gaan denken.

Overstap naar de platenmaatschappij

In 1957 keerde Capitol Records de zaak zelfs om door Pete Felleman als label-manager in dienst te nemen, waarmee een eind kwam aan de uitzending vanhet programma ‘ Hitparade’. Onder druk van Philips besloot de VARA namelijkdat het programma niet in handen kon blijven van een medewerker vanCapitol Records. In de jaren zestig werd Felleman de promotor van Motown-groepen als Diana Ross en The Surpremes, The Four Tops en Stevie Wonder.In 1985 — Felleman was toen al met pensioen — keerde hij terug op de radio.Binnen het VPRO programma ‘De Avonden’ verzorgde hij een korte jazz-rubriek.

Het eerste overzicht

De eerste ‘Hitparade’, die door Pete Fellemanwerd uitgezonden, was niet de meest recentelijst uit juli 1949, maar een overzicht van januaritot en met juni 1949. Achttien platen op rij; hiervolgen de eerste tien zoals Felleman die uitzond.Cruising Down The River (On A SunnyAfternoon) — The Three SunsForever And Ever — Perry ComoFar Away Places — Dinah ShoreRed Roses For A Blue Lady — Vaughn MonroeRiders In The Sky — Vaughn MonroeCareless Hands — Mel TorméAgain — Gordon Jenkins & His Orchestra‘A’ You’re Adorable (The Alphabet Song) — PerryComo & The Fontane SistersPowder Your Face With Sunshine — Doris Day & Buddy ClarkSunflower — Frank Sinatra

Meerdere versies

Nederlands eerste Top 10 kwam overigens niet helemaal overeen met de lijstvan ‘Billboard’. In die jaren was het namelijk nog heel gebruikelijk dat eenpopulaire song tegelijkertijd door meerdere artiesten werd opgenomen endoor diverse platenmaatschappijen werd uitgebracht. Het was dus niet onge-woon, dat er meerdere versies van een en hetzelfde liedje in de Billboardlijstenstonden. Niet al die versies bereikten dezelfde positie. In 1949 werd het nummer‘Far Away Places’ — geschreven door Alex Kramer en Joan Whitney —bijvoorbeeld uitgebracht in uitvoeringen van onder meer Perry Como, BingCrosby, Margaret Whiting en Dinah Shore. De eerste twee bereikten beide eentweede plaats; de derde kwam op een vierde positie terecht. De uitvoering vanDinah Shore kwam niet verder dan een veertiende plaats. Ook de versie van‘Cruising Down The River’ door de The Three Suns werd in populariteitvoorbijgestreefd door de uitvoeringen van Blue Baron en die van Russ Morgan.Felleman moest het dus duidelijk doen met de platen die hij voorhanden had.Of speelde zijn eigen voorkeur voor bepaalde artiesten hier een rol?

Meer programma’s

VARA’s Hitparade was overigens niet het eerste programma van Felleman. Hijbegon zijn radioloopbaan bij dezelfde omroep met het roemruchte ‘Swing &Sweet from Hollywood & 52nd Street’, een serie programma’s waarin telkenseen speciale artiest centraal stond. [5] Daarna maakte hij het programma ‘USACabaret’, waarin hij bij elke uitzending een bezoek aflegde aan een fictievejazzclub. Daar speelde dan een big band op het podium, terwijl in de lounge

ber was geworden van deAmerikaanse muziek, en zich ophet Amerikaanse muziekbladhad geabonneerd, stelde deVARA voor dat hij een pro-gramma samen zou stellen datop de hitlijsten uit dat blad wasgebaseerd. Dat gebeurde envanaf die dag liet Pete Fellemaneens in de maand horen watAmerika’s favorieten waren.

Vrienden bij de KLM

Omdat de grootste hits in de VStoen nog niet automatisch in Ne-derland werden uitgebracht,moest Felleman er zelf voor zor-gen dat de muziek vanuit Ame-rika naar Nederland kwam. Hijschakelde daartoe zijn kennis-sen onder het KLM personeelin. “Ik had hun vliegschema’sbij me thuis aan de muur han-gen!” Hij vroeg hen steevast omde nieuwste platen uit deBillboard-radio-hitlijst in Ame-rika aan te schaffen of op hetvliegveld in ontvangst te nemenvan een van Fellemans Ameri-kaanse vrienden. Felleman:“Om de spanning op te voeren,begon ik de uitzending altijd methet nummer dat onderaan delijst stond. Wanneer ik dan ten-slotte nummer één had laten ho-ren, kwamen de mensen hunhuis uit en riepen: “Die heeft ge-wonnen!”

Wrevel

Omdat de smaak van de Ne-derlandse liefhebber van popu-laire muziek niet zo bleek te ver-schillen van die van de Ameri-kanen, haalde Felleman zich iro-nisch genoeg het ongenoegenvan de platenmaatschappijen

BingCrosby

Doris Day

26

Een weerspiegeling van de muzikale smaak

In 1956 vinden we Bill Haley (foto) in de hitlijst ten teken dat er dan een nieuwtijdperk begint. Het tijdperk vande rock-’n-roll. Hitlijsten wordendan langzaamaan een vertrouwdverschijnsel. En, vanaf 9 januari1965 gaat ook de Veronica TopVeertig in gedrukte vorm bij deplatenhandel over de toonbank.Maar, lang voor dat jaartal presen-teerde Felleman al zijn hitparadeen voor Nederland heeft de radiodus prioriteit boven het gedruktewoord. Natuurlijk gaf Felleman’shitparade geen weergave van deNederlandse platenverkoop. Daarstaat tegenover dat zijn lijst wel de

muzieksmaak van het publiek weerspiegelde. We kunnen dat zien in dereconstructie die in het ‘Hitdossier 1958-1990’ wordt gemaakt van de platen-verkoop in 1949. [7]

Onmiskenbare invloed

Als hitsongs voor het jaar 1949 noemt het Hitdossier onder meer de nummers‘Again’ in de uitvoering van Gordon Jenkins; ‘Far Away Places’ in deuitvoering van Bing Crosby, Dinah Shore en Perry Como; en ‘Riders In TheSky’ in de uitvoering van Vaughn Monroe, Burl Ives, Bing Crosby en JimSmith. In 1950 komt daar ook “Forever And Ever” in de uitvoering vanDinah Shore, Perry Como en Russ Morgan bij. Dat zijn liefst vier van de tiennummers uit de eerste lijst van Felleman. In de namen van de artiesten zelf zitzelfs nog meer overlap. Ook Doris Day, Frank Sinatra, The Three Suns enMel Tormé waren geen onbekenden voor het Nederlandse platenkopendepubliek. Helaas valt niet meer te achterhalen welke invloed Felleman’s Hitparadeheeft gehad op de muzikale smaak van de luisteraar. Dat die invloed er isgeweest, lijkt echter onmiskenbaar.

Noten1 Zie daarvoor: Bostyn, Jean-Luc (2000), Het Samoyede-

project. Over de eerste uitzending van de Belgische Natio-nale Radio Omroep na de bevrijding.

2 ‘Billboard’ heeft door de grote ervaring en betrokkenheidbij het hitgebeuren altijd haar leidende positie kunnen hand-

haven, zelfs voortdurend kunnen verbeteren. Iedere maandag-

ochtend wordt de hitmachinerie op gang gebracht, die ver-volgens tientallen medewerkers een volledige dagtaak be-zorgt. Zij produceren wekelijks de meest denkbare en on-

denkbare overzichten. De vraag naar die actuele markt-

sondering is zo groot dat ‘Billboard’ dagelijks al een soortvoorinformatie verstuurd, waarin alle mutaties en hitnot-eringen worden weergegeven. Ook via internet is de organi-

satie uiterst actief. Kijk daarvoor op: www.billboard.com.

3 John Gray Peatman publiceerde zijn verslag in het uitge-

breide hoofdstuk: ‘Radio and popular music.’ In: Paul F.Lazersfeld en Frank N. Staunton (1944), Radio Research

1942-1943. New York: Duell, Sloan and Pearce, 1944, 335-393.

4 Ook de hitparade van de KRO trok overigens al de nodige luisteraars. Zie: Hans Knot (1999), De

curves van de draadomroep. Het eerste bekende luisteronderzoek in Nederland.

5 Meer daarover valt te lezen in een ander artikel uit het tijdschrift Soundscapes: Hans Knot

(2000), Swing & Sweet from Hollywood & 52nd Street. De Tuney Tunes in gesprek met PeteFelleman.

6 Zie hiervoor: Labree, Rob (1993), Rock-’n-roll in rood-wit-blauw. Amsterdam: Jan Metz, 1993, 75.

7 Zie hiervoor: Bouwman, Francis, en Cees Broekhuizen (1990), Hitdossier 1958-1990. Haarlem:

Becht, 1990 (vijfde editie).

JEAN LUC BOSTYN, GER TILLEKENS EN HANS KNOT

nog een kleine formatie stond op-gesteld. Met behulp van ingebliktapplaus, opnames van gelach enrinkelende glazen werd voor deluisteraars de nodige atmosfeer ge-suggereerd. Het was een populairprogramma, maar lang niet zo po-pulair als zijn ‘Hitparade’ uit 1949.

Niet de Veronica Top 40, zoalszo vaak beweerdEn, vergeet tot slot dat jaartal 1949niet. Het geeft aan dat de invoe-ring, op zaterdag 2 januari 1965,van de ‘enige echte Veronica Top40’ niet de eerste hitlijst in Neder-land is geweest, zoals zo vaak abu-sievelijk wordt vermeld. Fellemanbegon ruim vijftien jaar eerder ensneed daarmee ook de gedruktepers de pas af. In Engeland ver-

schenen deeerste con-sistente hit-l ijsten in1952 in hetblad ‘NewM u s i c a lExpress’. Inzijn boek‘ R o c k - ’ n -

roll in rood-

wit-blauw’ meldt Rob Labree datde eerste gedrukte Nederlandsehitparade pas verscheen inElseviers Weekblad. [6] Vanaf fe-bruari 1956 publiceerden Jan deKruiff en Frits Versteeg, de redac-teuren van de rubriek ‘Disco-draaiboek’ van dat blad, de hit-lijsten van een aantal wereldste-den, zoals Londen, New York enParijs. Gegevens over Amsterdamontbraken en men besloot die zelfte gaan verzamelen. Op zaterdag10 maart 1956 verscheen de vol-gende landelijke lijst over demaand februari:Rose Marie — Slim WhitmanNieuwe Feestpotpourri — JohnnyJordaanMalagueña — Trio Los ParaguayosRock Around The Clock — BillHaleyHernando’s Hideaway — ArchieBleyerAccordeon Potpourri — DrieJacksonsIndian Love Call — Slim Whitman‘t Huiske — Frits RademacherLola — Orkest Bob LondonSixteen Tons — Tennessee Ernie

27

19,—

Typisch zeventig, 5 cd

box met briljante songs die

je nauwelijks meer hoort

Euro 19,—

Typisch tachtig, 5 cd

box met briljante songs die

je nauwelijks meer hoort

Euro19,—

Hitdossier Collectables

jaren 60, delen 1 en 2 .

Per deel Euro 16,—

Hitdossier Collectables

jaren 70, delen 1 en 2. Per

deel Euro 16,—

Earth & Fire the Dutch

collection Euro 15,—Earth &

Fire wild and exciting Euro

6,—

Alan Price set collection

Euro 16,—

Kiki Dee Sixties collection

Euro 15,—

More greatest hits of

the sixties, 8 cd box Euro

19,50

Matt Monroe collection (

2 cd’s) Euro 10,—

Elkie Brooks gr hits Euro

10,—

Percy Faith Delicado Euro

18,—

Marianne Faithfull best of

Euro 10,—

Adam Faith best of Euro

10,—

Zombies singles collectionA and B sides Euro 16,—

Brainbox very best Euro

10,—Jose Feliciano gr hits Euro

10,—Frida Boccara masterseries Euro 11,—

Fifth Dimension best of

100 forgotten sixties Euro 19,50

50 tracks rare and obscure Euro 19,50

100 hits of the 50’s Euro 19,50

100 mooiste luisterliedjes Euro 19,50

100 Easy listening Euro 19,50

100 sfeermelodieën Euro 19,50

100 Rock ballades Euro 19,50

Toen was het stil op straat: een 4 cd

box + 1 DVD met liedjes van Rudi Carell,

Blue Diamonds, Gerard de Vries( het spel

kaarten), Imca Marina, The Ramblers,

Saskia en Serge, Max van Praag, Trea

Dobbs etc Euro 19,50

100 soul classics met o.a. Stevie

Wonder, Otis Redding, Percy Sledge, Four

Tops, James Brown, Sam Cooke Euro 18,—

100 Onvergetelijke liedjes met oa.

Corry Brokken,Dorus, Max van Praag,

Herman Emmink, Ramblers, Bue Diamonds

Euro 18,—

Cats, 1 CD+1 DVD met grootste hits Euro

17,95

BZN: o.a. Crystal Glaze, Horizon,

Symphony night 2, Teuila sunset, Euro

10,— Singles collection Euro 15,— Best

of Euro 10,— 28 golden hits Euro 15,—

BZN live Euro 10,— Singles collection 3 cds

box Euro 15,—

Veronica Never Ending Story: dubbel

cd met alle bekende tunes van Radio

Veronica Euro 16,—

Radio London dubbel cd met 47 fab

forty hits + 49 Radio London jingles Euro

16,—

Nederpop 70-79 “and the beat goes on”

3 cd box + 1 dvd. Euro 19,50

Nederpop 16 hits jaren 60 Euro 6,—Nederpop 16 hits jaren 70 Euro 6,—

Les meilleurs ’69 van Vic van de

Reijt. 3 cd box met de mooiste Fransepop Euro 19,—

Van du tot DADADA, 3 cd box met debeste Duitse schlagers Euro 21,—Typisch zestig, 5 cd box met briljante

songs die je nauwelijks meer hoort Euro

Euro 10,—

Spooky Tooth best of Euro

10,—

Chris Montez dubb cd Euro

16,—

Dave dee dozy mick & tich

gr hits Euro 10,—

Yardbirds Euro 10,—

Petula Clark Essential Euro

10,—

Tommy Roe Euro10,—

Herb Alpert Euro 10,—

Frank Laine gr hits ( 2 cd)

Euro 10,—

Best of the Troggs Euro

10,—

Jan Akkerman: oil in the

family Euro 10,—

Koos Alberts Euro 10,—

Stef Bos is dit nu later? Euro

10,—; Stef Bos Noord & zuid

Euro 10,— ; Tussen de liefde

in Euro 10,— Vuur Euro 10,—

Zien Euro 10,— Stef Bos: don-

ker en licht Euro 10,—

Cuby Bizzard: Dancing Bears

Euro 10,—

Andre van Duin Hollands

goud Euro 10,—

Earth and Fire Andromeda

Euro 10,— Reality fills Fantasy

Euro 10,—

Focus: 8 Euro 10,— Focus III

Euro 10,— Focus Hamburger

concerto Euro 10,— ; Best ofFocus Euro 10,—

Golden Earring: 2nd live

Euro 10,— Contraband Euro

10,— Switch Euro 10,—

Moontan Euro 10,— Prioner ofthe night Euro 10,— en nogdiverse andere cd’s van

Golden EarringJohnny Hoes: ach was ik

maar Euro10,—

28

De Voice of America “Dodecanase Islands" ging van start in1951. Doel was het Oostblok te bombarderen met propa-ganda, en tevens als stoorzender voor propaganda vanuithet Oostblok te fungeren. Hiervoor was de MV Doddridgeaangeschaft en herbouwd tot zendschip met de naam USCoastal Messenger. De AM-zender had een vermogen van150 kW. Tevens waren er twee kortegolfzenders met eenvermogen van 35 kW. De totale kosten voor de herbouw enuitrusting van het geavanceerde zendschip kwamen uit op3,5 miljoen dollar. In 1952 werd het schip omgedoopt in USCourier en vertrok het naar het Caribische gebied. Hier maaktemen onder meer gebruik van een met helium gevulde ballonals antenne, een experiment dat in de jaren tachtig zou wor-den nagedaan door de Laser organisatie. Later in 1952 ver-trok het schip weer en ging bij het eiland Rhodos voor anker.In 1964 werd het zendschip uit de Middellandse Zee terugge-trokken aangezien de programma's vanaf dat moment vanafland werden voortgezet.

In het Panamakanaal, 1952

Een van de kortegolfzendersAdvertentie van RCA, 1952>

Heliumballon