JAMMO JAVal Bisagno - Genova

Contact :

F. van ZuilekomBurg. Hondelinkstraat 14153 VC Beesd

06 53 18 83 97frankvanzuilekom@me.com

JAMMO JAVal Bisagno - Genova

MIJN DANK

Hanneke Kijne MentorHan Dijk commissielidRoberto Cavallo commissielid

Externen;A. van Egmond - externe begeleidingF. Kydd - externe begeleidingW. Voogt - externe begeleidingP. Marchevet - externe begeleidingM. van Kranenburg - Medestudent

E. Sommariva - Universiteit GenovaJ. Sordi - Universiteit GenovaA. Zampichelli - Universitiet GenovaG. Giglio - Universiteit GenovaG. Piaggio - Comune GenovaM. Marrazzo - Comune Genova (Genova Smart City)

S. van Schijndel - Arcadis & collega’sR. van Warmerdam - DRO Amsterdam

OKRA Landschapsarchitecten bvAcademie van Bouwkunst AmsterdamLaserbeest Delft

SPECIALE DANK;Stiching EFL - De Van Eesteren-Fluck & Van Lohuizen

Colofon

Titel document : Val Bisagno Genova | Jammo JáDatum : Auteur : Frank van ZuilekomIn samenwerking met : H. Kijne, H. Dijk, R. Cavallo & Academie van BouwkunstOpdrachtgever : Academie van BouwkunstStatus : concept, niet voor publicatie

Voor het samenstellen van dit document heeft Frank van Zuilekom getracht alle auteurs, fotografen en andere rechthebbenden te benaderen. Mocht iemand in dit document een illustratie aantreffen, waarop hij of zij rechten kan doen gelden of een niet correcte bronvermelding aantreffen, gelieve zich dan te melden.

Alle rechten zijn voorbehouden, zowel voor het gehele werk als delen ervan. Niets uit dit document mag in enige vorm of op enige wijze worden verveelvoudigd, openbaar gemaakt of opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, fotocopie en digitale vermenigvuldiging in begrepen. Voor iedere vorm van gebruik is schriftelijke toestemming van Frank van Zuilekom vereist.

AFSTUDEREN 2013 - 2014

Als landschapsarchitect is Frank van Zuilekom gefascineerd door het stedelijke landschap, het gebruik van de openbare ruimte in de stad en hoe hierop gereageert kan worden binnen het vakgebied. In 1950 woonde ongeveer 20% van de wereldbevolking in de stad, met de huidige groei van steden zal dit aantal in 2050 naar ruim 60% stijgen. Frank van Zuilekom ziet het als zijn taak als landschapsarchitect om de buitenruimte binnen de stadsgrenzen kwalitatief te verbeteren en daarbij, waar mogelijk, omliggende stadsdelen te revitaliseren.

Bij de groei van steden komt het vaak voor dat infra en industrie ingesloten worden binnen de stadsgrenzen en barrières vormen op menselijke schaal. Deze gebieden vormen na verloop van tijd potentieel interessante plangebieden voor nieuwe hoogwaardige groene openbare ruimtes in de stad.

Voor het afstudereerproject 2013 - 2014 is Frank van Zuilekom op zoek gegaan naar een (binnen)stedelijk gebied met een dergelijk potentie. Een eis hierbij was dat de ingreep op niveau van de stad ruimtelijke kwaliteit toe zou voegen. Als opgave voor het afstudereerproject is de stad Genova en in het bijzonderde Bisagno vallei gekozen.

JAMMO JAVal Bisagno - Genova

Haven Genova

Ligurische zee

Apennijnen gebergte

FASCINATIE GENOVA

Genova bestaat uit vele verschillende tijdsperioden, iedere periode heeft een duidelijk kenmerk en had een koppeling met de haven. Tegenwoordig is de fysieke koppeling tussen stad en haven oppervlakkig tot nauwelijks aanwezig, Genova is op grote schaal in te delen in de haven en de stad als leefomgeving. Ondanks dat de stad nauwelijks een fysieke relatie heeft met de stad is de één zonder de ander ondenkbaar, de stad heeft de haven gemaakt en andersom.

De stad Genova heeft een rijke historie die nog goed terug te zien is in de structuur en opbouw. De stad is door het onderliggende reliëf en morfologie tussen bergen en zee opgebouwd, de ligging is uniek en de ruimte zeer beperkt. Bij alle typologieën is het reliëf voelbaar, door de beperkte ruimte zijn er kleine steegjes en smalle straatjes ontstaan die uitkomen op pleinen en ruimtes, binnen een hoog stedelijk landschap.

Net zo belangrijk als de Ligurische zee is voor de stad, is het water uit de achterliggende Apennijnen gebergte. In de herfstmaanden september en oktober valt het meeste water, via verschillende valleien wordt dit water afgevoerd naar de kustlijn met alle gevolgen van dien.

PROBLEEMSTELLING

Door de ligging en de hoge dichtheid is de ruimte beperkt, groen is niet tot nauwelijks te vinden binnen de stadsgrenzen, de ruimte en “lucht” die er is, vind men aan de randen van de stad, de haven en het achterliggende landschap. In het oude centrum is het weefsel van steegjes en straatjes het domein van de voetganger. Wanneer er gezocht wordt naar de open ruimtes moet men grote hoogteverschillen en/of infrastructurele lijnen overbruggen om er te komen.

De haven is belangrijk voor de stad maar gedraagt zich er niet naar, grote infrastructurele bundels doorkruisen de stad met als gevolg geluidsoverlast en luchtvervuiling. De relatie tussen de oude stad en het water is momenteel ver te zoeken en de openbare ruimte beperkt. De haven wil in de komende jaren groeien op en manier die de stad op ruimtelijk niveau niet verder zal helpen.

Het (regen)water uit het achterliggende landschap wordt via 2 grote “kanalen” naar de kust afgevoerd. Beide afvoerkanalen gaan door de stad en zijn op de manier zoals ze nu ruimtelijk zijn ingericht een grote barrière en worden gezien als een open riool.

Sopraelevata - één van de hoofdaders die de haven moet ontsluiten van verkeer

GENOVA

Genova is een historische stad in het noorden van Italië en is bekend geworden door verschillende oorlogen, de pesto en natuurlijk Christoforo Colombus. Door morfologie en de strategische ligging is de stad op een natuurlijke wijze ontstaan tussen het Appenijnen gebergte en de Ligurische kust. Het onderliggende landschap en het klimaat hebben ervoor gezorgd dat er een langgerekte maar zeer compacte stad is ontstaan die zich manifesteert naar de kust. Het oude stadscentrum van Genova, Centro Storico, is qua schaal vergelijkbaar met de grachtengordel van Amsterdam maar is qua dichtheid een veelvoud hiervan.

Door het onderliggende reliëf en de toename van infrastructuur zijn de ruimtes beperkt. Hierdoor is het leefklimaat de laatste decennia verslechterd, met name het centrale gebied rondom de haven en het oude centrum. Vanaf het onstaan van de stad heeft de haven een belangrijke rol opgeëist. De groei van de stad liep parallel aan die van de haven en in de loop van de tijd zijn haven en stad in elkaar gegroeid. Door deze ontwikkelingen zijn de laatste open ruimtes binnen de stadgrenzen van Genova ingevuld met infrastructuur.

CENTRO STORICO GENOVA

1,13 KM223.000 INWONERS

49.13M2 PER INWONER

GRACHTENGORDEL AMSTERDAM

1,10 KM212.160 INWONERS

90.46 M2 PER INWONER

1500 M

APPENIJNEN GEBERGTE

LIGURISCHE ZEE

Genova

608.015Inwoners 2012 (binnen stadsgrenzen)

33kmLengte kustlijn

‘T IJ

PO

RT

O A

NT

ICO

CE

NT

RO

ST

OR

ICO

PAR

CO

DE

LLE

MU

RA

(Ape

nnijn

en g

eber

gte)

AQ

UA

RIA

DI

GE

NO

VA

PIA

ZZ

A D

I FE

RR

AR

I

0.0 m/ km 2.0 km

365m

208m

125m

A7 - MILANOnoord

A10 - SAVONAwest

A26 - ALESSANDRIAnoord

A12 - PIZAoost

18 parken / tuinen

2 (openbare) stadsparkenOpenbaar

15 tuinen

1 landschapspark Parco delle Mura

Semi - openbaar

Landschapspark

HAAT LIEFDE

Genova is op natuurlijke wijze ontstaan op de hellingen van het Appenijnen gebergte aan de Ligurische kust. In de loop van tijd heeft het zich uitgestrekt over een lengte van 34 kilometer en heeft daarbij 22 valleien overbrugt.De valleien zijn ontstaan door natuurlijke bronnen, regenwater en smeltwater en hebben nog steeds functie in de afvoer van overtollig water uit de bergen. De grootste twee valleien zijn de Val Polcevera, met een industrieel karakter en de Val Bisagno, een vallei waarin vooral gewoond wordt.

De laatste decennia is de stad sterk gegroeid en zijn er meerdere infrastructurele ingrepen gerealiseerd binnen en buiten de valleien. Enkele ingrepen zijn desastreus geweest voor de stad en het leefklimaat. Zo is er in de Val Bisagno rond 1935 station Brignole gerealiseerd en zijn de laatste 842 meter vanaf het station naar de monding van de zee ondertunneld. Door verstedelijking in de valleien en door menselijke interventies zijn er op grote schaal problemen ontstaan, niet alleen binnen de grenzen van Genova, maar langs de gehele Ligurische kustlijn.

CONCEPT

De wateroverlast is niet alleen in Genova een probleem. De problematiek op schaal van de Ligurische kust, de stad, wijken en de inwoners vereist een integrale aanpak. De valleien zorgen voor de afvoer van water uit de bergen met pieken in de maanden oktober en november.

In de huidige situatie stroomt de vallei geregeld in deze twee maanden over en staat het “droog” in de overige maanden. De visie is om in de overige tien maanden de valleien een andere functie te laten vervullen. Door de pieken van oktober en november op te vangen in de overige maanden kan er voor een meer constantere stroom van water worden gezorgd. Op deze manier worden de valleien veiliger en kunnen de grote open ruimtes weer gebruikt worden voor het stedelijke leven, recreatie, ontspanning, beweging etc. Het toegankelijk maken, vergroenen en omvormen van de valleien betekend het leefklimaat in de stad verbeteren.

Door de omvorming van de 22 valleien die Genova kent of heeft gekend, ontstaan er op natuurlijke wijze 22 verbindingen naar de Ligurische kust en/of het Appenijnen gebergte.

TOEGANKELIJKE GROENE OPENBARE RUIMTE

=

+REAGEREN OP WATERPROBLEMATIEK

TOEGANKELIJKE, LEEFBARE EN VEILIGE STAD MET MINDER FRAGMENTATIE

WATERSTAND 25%Normaal - 200 m3/sdecember t/m september

WATERSTAND 50%Jaarlijks - 700 m3/soktober t/m november

WATERSTAND 100%Eens per 20 jaar - 1400 m3/s

jan feb mar apr may jun jul aug sept oct nov dec

50 mm

100 mm

150 mm

200 mm

Average Rainfall Genoa

MASTERPLAN

Bij de transformatie van de vallei gaat het niet alleen om het stroomgebied binnen de huidige “kademuren”. Bij de omvorming van de vallei naar een openbare groene ruimte is een integrale aanpak vereist die inspeelt op de landschappelijke ondergrond en de stedenbouwkundige context.

De omliggende structuren worden versterkt in de nieuwe vallei waardoor nieuw programma en goede verbindingen tot stand komen. De vallei wordt toegankelijk en tot nieuwe voorkant van de wijken gevormd, bebouwing komt weer in de vallei te liggen.

VERMINDEREN VAN ASFALTHet masterplan bestaat uit een aantal stappen waardoor het een gewenst resultaat bereikt op verschillende schalen.

Door een heldere definitie van type verkeer per lijn in te voeren onstaat er meer hiërarchie. Evenwijdig aan de kust, doorstroming van verkeer op landelijk, stedelijk en lokaal niveau, haaks op de kust worden de verbindingen tussen de verschillende schalen tot stand gebracht

Minder gemotoriseerd vervoer wordt toegelaten binnen het stadscentrum van Genova.

Multimodale knopen worden gerealiseerd en de verbinding wordt versterkt tussen auto en openbaar vervoer.

Enkele ambities van de stad voor 2020 zijn; toevoegen van 13 treinstations en het terugbrengen van luchtvervuiling.

TOEVOEGEN VAN GROENVanwege ingrepen op infrastructuur komt er veel ruimte vrij in de profielen binnen de stad. Deze ruimtes worden de nieuwe groen-blauwe verblijfsplekken en verbindingen binnen de stad.

Op grote schaal wordt er een verbinding gemaakt tussen de twee grote landschappen, het Appenijnen gebergte en de Ligurische zee. Groen in het straatprofiel worden de nieuwe verbindingen tussen parken en tuinen.

Groen in de stad zorgt voor een verbetering van het stedelijke leefklimaat. Wateropname, schaduwvorming, temperatuur verlaging en een groen in de straat zorgen hiervoor.

HERSTELLEN VAN VALLEIENDe ruimte wordt niet alleen gevuld met groen maar waar mogelijk worden valleien in “ere” hersteld. Water wordt op deze manier weer zichtbaar.

Stromend water door de valleien van de stad zorgt voor beweging, levendigheid en verkoeling op grote schaal. In tegenstelling tot eerdere ingrepen worden de valleien weer hersteld zodat het ecosysteem weer oude vormen aan kan nemen en het water op natuurlijke manier wordt opgenomen door de omgeving.

Multi-modal transfer

green connection

less asphalt, more green

restore historical valleys

biodiversity and city nature

diversity in green

movement

connection sea - mountainsinfiltration

control climate

climate

recreation

hierarchy en routing

Infrastructuur maakt plaats voor toegankelijk water en groen

IDENTITEIT

TORRENTE BISAGNO

Het onderliggende landschap en de stedenbouwkundige context van het stroomgebied van de Bisagno zorgen voor de toekomstige “kleurmenging”. De fysieke ingrepen t.b.v. veiligheid en het programma wat kan ontstaan of wordt toegevoegd komen voort uit de behoefte van de omgeving.

Ieder deelgebied heeft een eigen “kleur” die kan worden gelezen als een identiteit. De bisagno kleurt mee met de omgeving en zorgt voor behoud van deze identiteit maar wel binnen de eenheid van één verbindende lijn tussen het Appenijnen gebergte en de Ligurische kust.

TERRA BISAGNO

Het gefragmenteerde karakter van de stad komt niet alleen terug binnen de wijken maar ook in het groen. Het landschap heeft lange tijd contact gehad met de Ligurische kust. Bijzondere ecosystemen van zoet en zout ontmoeten elkaar en een verscheidenheid aan vegetatie was terug te vinden in de vallei.

In de loop van de tijd heeft het landschap plaats moeten maken voor de stad. Om ervoor te zorgen dat het landschap niet verder afneemt in de toekomst is er een groene lijn, La Linea Verde opgenomen in het masterplan van Genova Urban Lab.

Achter deze groene lijn, begint het Appenijnengebergte dat een enorme variatie aan hellingen, hellingshoeken en oriëntatie hiervan heeft. Door deze enorme variatie ontstaan er veel verschilen binnen de vegetatie en is het landgebruik divers.

VERHALEN, MYTHEN EN GELOOF

Steden met een grote geschiedenis hebben verhalen en mythen die van generatie op generatie worden doorverteld. In Genova is dit ook het geval, tevens heeft het geloof in Italiaanse steden een grote rol. Het tonen van deze verhalen en de historie van de stad is een belangrijk aspect.

Enkele verhalen en mythen van Genova;

De Lavandaie, de zogenaamde wasvrouwen waren decennia lang het gezicht aan de oevers van de Val Bisagno. Het waren de vaste bezoekers.

De Genovese gevechtschepen zijn onderdeel van de rijke maritieme historie van de stad. Kenmerkend zijn de puntige platte bodems met goed gevormde zeilen, veelal in roodbruine tinten.

De Val Bisagno was eeuwen lang het land van boomgaarden en boerderijen. Aan de oevers stonden Notenbomen, olijfbomen en andere ingrediënten voor de bekende Genovese Pesto.

Lavandaie, de wasvrouwen Genovese gevechts schepen Val Bisagno, land van boomgaarden en boerderijen

“ANDARE A SENTIRE CANTARE LE LAVANDAIE” PER INDICARE LA MORTE DI QUALCUNO“hoor je de wasvrouwen zingen” geeft het overlijden van iemand weer

MATERIALEN EN KLEUREN VAN GENOVAGenova is rijk aan kleur, materiaal en sfeer. Enkele kleurstalen en sfeerbeelden geven mijn impressie van de stad weer.

VERHALEN, MYTHEN EN GELOOFDe oevers van de Val Bisagzo zijn opgedeeld in meerdere “parochies”, het geloof speelt een belangrijke rol binnen de landgrenzen van Italië.

De oorspronkelijke spijkerbroeken komen uit Genova, de gewoven stof en de blauwe kleur waren kenmerken van de Val Bisagno. Arbeiders en later fabrieken stonden aan de oevers van de vallei.

Verhalen zijn er in overvloed als het gaat om overstromingen of eb en vloed, In Mont. st. Michel in Frankrijk wordt gezegd dat de vloed met de snelheid van een rennend paard komt. Dezelfde expressie werd onlangs nog gebruikt in de film, Lord of the Rings, waar het water met de snelheid van reddende paarden door de vallei heen buldert.

Lord of the rings Lord of the ringsJeans van Genova

“A LA VITESSE D’UN CHEVAL AU GALOP”, MONT ST MICHEL, FRANCE“Vloed komt met de snelheid van een galloperend paard”