Franciscaans leiderschap door Jaap Lodewijks

26

description

Franciscus van Assisi, paus, Franciscus, leiderschap, managementboek, gedachtegoed, Jaap Lodewijks, Als het wassen van andermans voeten, leiding geven, de stentor, franciscaans

Transcript of Franciscaans leiderschap door Jaap Lodewijks

Page 1: Franciscaans leiderschap door Jaap Lodewijks
Page 2: Franciscaans leiderschap door Jaap Lodewijks

franciscaans leiderschap

Page 3: Franciscaans leiderschap door Jaap Lodewijks
Page 4: Franciscaans leiderschap door Jaap Lodewijks

Jaap Lodewijks

FRANCISCAANS LEIDERSCHAP

Als het wassen van andermans voeten

Vierde, herziene en uitgebreide druk

Page 5: Franciscaans leiderschap door Jaap Lodewijks

© 2011/2013, Uitgeverij Ten Have

www.uitgeverijtenhave.nl

Omslag b’IJ Barbara

Foto auteur Cees Baars

Opmaak binnenwerk ZetSpiegel, Best

ISBN 978 90 259 0351 0

ISBN e-book 978 90 259 0352 7

NUR 707/808

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveel-

voudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of open-

baar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, me-

chanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder

voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored

in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, elec-

tronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the

prior written permission of the publisher.

Page 6: Franciscaans leiderschap door Jaap Lodewijks

In the fury of the momentI can see the Master’s handin every leaf that tremblesin every grain of sand

Bob Dylan

Page 7: Franciscaans leiderschap door Jaap Lodewijks
Page 8: Franciscaans leiderschap door Jaap Lodewijks

Voor Els, in liefde,die mij op het spoor van broeder Franciscus heeft gezet

Page 9: Franciscaans leiderschap door Jaap Lodewijks
Page 10: Franciscaans leiderschap door Jaap Lodewijks

Inhoud

Voorwoord bij de uitgave van 2011 11Bij de vierde, herziene en uitgebreide druk 15

1. Inleiding 192. Het leven van Franciscus in een notendop 243. Franciscus als levenshouding 304. De schepping als relativering van leiderschap 425. Leiderschap en het afwezig (durven) zijn, oftewel het

tijdelijke van leiderschap of het besef daarvan 456. De ontmoeting als centraal franciscaans thema 52

De wolf van Gubbio, het verstaan van andermans taal 53De sultan, het ontdekken van de andersdenkende 56De paus, de omgang met de leider boven je 58De broeders, als leider onder gelijken/professionals 64De kus van de melaatse, de omgang met de behoeftige 69

7. De verbindende werking van tegenspel en gehoorzaamheid 86

8. De last van het leiderschap 1009. Woorden mij gegeven in de loop der jaren 111

Er zijn 111Vasten en schrijven 112Ontvankelijk zijn 113De orde handhaven 114

Page 11: Franciscaans leiderschap door Jaap Lodewijks

10. Epiloog 11611. Voor wie zich verder wil oriënteren 12012. Het ‘Zonnelied’ 123

Page 12: Franciscaans leiderschap door Jaap Lodewijks

Voorwoord(bij de uitgave van 2011)

Franciscus van Assisi is een heilige. Verhalen over hem heb-ben mensen altijd gefascineerd. En ook nu nog spreekt zijnfiguur velen tot de verbeelding.

Hij is een heilige van lang geleden. Hij leefde rond het jaar1200. Franciscus betekent tegenwoordig voor veel mensen deheilige die met vogels en andere dieren sprak: op zijn sterf-dag wordt Werelddierendag gevierd. Hij lijkt daarmee on-schadelijk gemaakt. Een onschuldige sprookjesfiguur, rond-om wie talrijke verhalen leven die mooi zijn om te vertellen,maar die geen actuele betekenis meer hebben. ‘Heiligenmoet je bewonderen, niet nadoen’; zo luidde al een middel-eeuws spreekwoord. Franciscus lijkt zo extreem, maar tege-lijk zo weerloos. Hij was in de woorden van Helene Nol-thenius een mateloos mens. Daarom wordt hij niet vaakgenoemd als het om leidinggeven gaat. Benedictus lijkt onsverstandiger, begrijpelijker, gematigder. Over hem als inspi-ratiebron voor leiderschap is inmiddels een boekenplank vol-geschreven.

Wie Franciscus van Assisi als inspiratiebron kiest, moet lef heb-ben. Jaap Lodewijks is die uitdaging aangegaan met zijn boek:

voorwoord | 11

Page 13: Franciscaans leiderschap door Jaap Lodewijks

Als het wassen van andermans voeten. Dat is een geheimzinnigetitel. Wat is er nu leuk of inspirerend aan de vuile zweetvoetenvan een ander? Voeten wassen is gewoon vies werk.

Er is een oud verhaal over Franciscus dat weinig mensen ken-nen. Er was ooit een broeder die er vurig naar verlangde omFranciscus te ontmoeten. Hij bad ervoor en droomde erover.Op een dag gaf zijn overste hem de opdracht om op het landte gaan werken. Op weg daarnaartoe kwam hij twee broederstegen, doorweekt en met modder besmeurd. Hij vergat zijnwerk en nodigde de broeders uit om naar binnen te komen.Toen ze bijgekomen waren, ging hij de voeten van de oudstebroeder wassen. Onder de lagen vuil en modder kwamen ge-wonde voeten tevoorschijn. De broeder schrok: hij herkendede wonden die Franciscus droeg, net als die van Christus.Zijn verlangen was vervuld. Het verhaal gaat op vrome wijzeverder – we kunnen dat vervolg hier vergeten. Waar het meom gaat, is dat het eenvoudige dienstwerk om iemands voetente wassen de sleutel bood voor de ontmoeting. Het is niet fijn,het is niet schoon, het is niet eens efficiënt. Het is wel men-selijk en drukt eerbied uit voor de ander. De broeder komtFranciscus tegen op een moment dat hij dat niet verwacht ofgepland had. En hij herkent hem niet aan zijn welsprekend-heid of vroomheid, maar aan zijn wonden.

In een ander verhaal is een melaatse zo opstandig dat de broe-ders die hem moeten verzorgen, een hekel aan hem krijgen.Ze willen van hem af en vertellen dat aan Franciscus. Diegaat poolshoogte nemen. De melaatse, trouw aan zichzelf,scheldt Franciscus uit. Franciscus weet het even niet meer entrekt zich terug om te bidden. Dan zegt hij tegen de melaatse

12 | franciscaans leiderschap

Page 14: Franciscaans leiderschap door Jaap Lodewijks

dat hij hem zelf wil gaan verplegen. ‘Mij best,’ reageert die,‘maar wat kun jij wat de anderen niet kunnen?’ Daar had hijeen punt, want Franciscus was notoir onhandig. Maar hijlaat zich niet uit het veld slaan: ‘Ik zal doen wat je van mevraagt.’ De melaatse wil gewassen worden omdat hij zostinkt. Franciscus gaat dat doen en het verhaal neemt eenwonderlijke wending: terwijl Franciscus de melaatse van toptot teen wast, verdwijnt diens ziekte en tegelijk komt de me-laatse tot inkeer. We hoeven het verhaal niet af te doen van-wege het wonder. Het heeft ons genoeg te vertellen: Francis-cus had geen programma en mikte niet op bekering, maarging in op de behoefte van de zieke.

De twee verhalen die ik vertelde, zijn laat opgetekend en heb-ben daardoor een miraculeus karakter gekregen. De verhalenen teksten die Jaap Lodewijks aanhaalt, zijn minder wonderlijken staan dichter bij Franciscus. Lodewijks is goed geïnfor-meerd over de talrijke vroegfranciscaanse bronnen en hij putuitvoerig uit de teksten die Franciscus zelf heeft laten opteke-nen. Lodewijks legt die teksten naast zijn eigen dagelijkse prak-tijk. Dat levert verrassende doorkijkjes op in het leven van eenadjunct -hoofdredacteur bij een dagblad – en in zijn privéleven.

Het boek wordt daardoor niet hoogdravend, wonderbaar-lijk of soft.

Lodewijks laat zien dat die vreemde, oude heilige uit Assisiactuele betekenis kan hebben voor wie dagelijks op de werk-vloer staat en daar leiding geeft.

Gerard Pieter Freeman

bijzonder hoogleraar Franciscaanse Spiritualiteit, Universi-teit van Tilburg

voorwoord | 13

Page 15: Franciscaans leiderschap door Jaap Lodewijks
Page 16: Franciscaans leiderschap door Jaap Lodewijks

Bij de vierde, herziene en uitgebreide druk

Dit boek kwam in 2011 uit en beleefde vrij snel een aantaldrukken. Het werd ook een werkboek, gezien de lezingen,workshops en meerdaagsen die ik – soms samen met ande-ren – erover heb gegeven. Het is ook een ontmoetingsboekgeworden, dankzij de persoonlijke contacten met lezers.Franciscus leeft voort in vele harten.

Hoezeer Franciscus de harten beroert, werd in maart 2013wereldwijd duidelijk. De nieuwe paus, aangetreden op 13maart 2013, noemde zich naar onze minderbroeder: daar-mee gaf hij een inspirerend signaal af. Ook in praktische zin:op Witte Donderdag waste hij in Rome de voeten van eenaantal gedetineerden. Hij gaf zo de kern weer van de spiritu-aliteit van broeder Franciscus: terug naar de eenvoud en dedienstbaarheid. Of dat allemaal gaat lukken, zal de tijd leren.Het Vaticaan is een slangenkuil en de katholieke wereldkerk iszwaar verdeeld. Maar opvallend was wel hoe snel de menseneen verbinding wisten te leggen met de figuur van Franciscus– zowel gelovigen als ongelovigen. Franciscus is in ons blij-ven voortleven: als teken van hoop, als teken dat het anders

kan. Die boodschap wordt stevig omarmd. Er spreekt eenverlangen uit.

Dat betekent ook dat de kenmerken van Franciscus’ lei-

bij de vierde druk | 15

Page 17: Franciscaans leiderschap door Jaap Lodewijks

derschap actueel zijn. Ze zijn niet alleen bruikbaar voor depaus, maar voor ons allemaal. Ook voor wie leiding ondergaat,maar wél verantwoordelijkheid wil of durft te nemen binnenzijn of haar organisatie.

Dat verhaal wordt in dit boek verteld. Zo kunnen Francis-cus en zijn spiritualiteit voortleven in ons doen en laten opons werk, ongeacht de plek die wij daarbinnen innemen, be-taald of onbetaald.

De leiderschapskenmerken van Franciscus worden als ver-rassend ervaren. Zoveel is mij wel duidelijk geworden tijdenslezingen en workshops. De inspiratie komt niet vanuit tipsen trucs, maar vanuit de ontregelende laag daaronder. Het lei-derschap van Franciscus voedt vooral de vraag ‘wat doet lei-dinggeven (met) mij?’

Hoe kun je de complexiteit van ondernemen voelbaarmaken, hoe kun je dienstbaar zijn en je ego in toom houden?Dit zijn de vragen waar het leiderschap van Franciscus zich opricht.

Het werd ook steeds duidelijker dat zijn manier van lei-dinggeven een fysieke manier is, in die zin dat iets of iemandleiden je ‘beroert’ – het lijf speelt nadrukkelijk mee in vormen richting, het is niet louter een zaak van het verstand en demond. Hoewel het wel slim is je hoofd er van tijd tot tijd bijte houden.

Ik gebruik hierboven niet zomaar de woorden beroeren envoelbaar maken. Dat is lichaamstaal. De kern is ‘in beweging’zijn met mensen om je heen en met jezelf. Onderweg zijn(wandelen, ergens op afgaan), iemand ontmoeten (naar ie-mand toegaan, voor iemand openstaan), je verwonderen(over je omgeving, over een ander mens), elkaar aanraken (jemedemens), geraakt worden, richting geven, oefenen (vallen,

16 | franciscaans leiderschap

Page 18: Franciscaans leiderschap door Jaap Lodewijks

opstaan). En ondergaan wat dat met je doet. Het zijn fysiekebegrippen die horen bij wat Franciscus heeft voorgeleefd. Inde verhalen die ik straks met u deel worden dat lijfelijke as-pect en de lichaamstaal verder duidelijk. Ook mijn eigen om-gang en ervaringen tellen daarbij mee. In de ondertitel vanmijn boek: Als het wassen van andermans voeten kun je dit as-pect van de leiderschapsspiritualiteit van Franciscus als hetware ‘ruiken’.

Franciscaans leidinggeven is geen methode. Het prikkeltde zintuigen. Zoals een deelnemer na afloop van een bijeen-komst zei: ‘Franciscus wordt de Tabasco in mijn leidingge-vend kruidenkastje.’

Deze herziene editie gaf mij de mogelijkheid opmerkingenvan lezers over de actualiteit van franciscaans leiderschap teverwerken in een aantal aanpassingen en verduidelijkingenin de tekst – en om de literatuurlijst op te frissen. Ook kreegik de kans om een paar ingrediënten toe te voegen aan de Tabasco. Ingrediënten die in de oorspronkelijke uitgave ietste veel tussen de regels waren blijven hangen, maar die gaan-deweg het gebruik van het boek steeds interessanter werden.Dus heb ik een nieuw hoofdstuk toegevoegd: over tegenspel

en het in deze tijd zo lastige woord gehoorzaamheid. Het zijntwee woorden waarmee Franciscus elke dag op stap was. Zijkunnen ons verder helpen met het werk binnen onze orga-nisaties.

Jaap Lodewijks

juli 2013

bij de vierde druk | 17

Page 19: Franciscaans leiderschap door Jaap Lodewijks
Page 20: Franciscaans leiderschap door Jaap Lodewijks

1. Inleiding

Franciscus van Assisi is dus die rijke jongeling uit het beginvan de Middeleeuwen die zich op een dag op het stadspleinten overstaan van zijn familie uitkleedde, zijn kleren weggaf,daar een tijdje naakt stond en zich daarna hulde in eengrauw kleed, bijeengehouden door een stuk touw om zijnmiddel. Hij deed dit om zich vanaf dat moment te wijdenaan de armen van de stad Assisi, door letterlijk en figuurlijkaf te dalen naar de onderkant van die Italiaanse stad in deheuvels van Umbrië, eindpunt van een diepe persoonlijkecrisis. Deze jonge, vrolijke koopman werd een Godzoeker enstichtte een orde waarvan hij – zijns ondanks – de leider enhet boegbeeld werd. Want eigenlijk was het hem niet te doenom volgelingen te vinden, maar om de Heer te zoeken, in ver-ticaal contact, maar evengoed in de schepping zoals die zichin die dagen in mens, dier en natuur aan hem voordeed. Eenleider tegen wil en dank, een leider die zich niet op zijn lei-derschap beriep. Hij zag het leiderschap als een noodzakelijketaak, maar ook als een last, die hij, toen het niet meer ging,na innerlijke strijd liefdevol overdroeg aan een medebroeder.

Franciscus van Assisi is dus die mysticus die tijdens én nazijn leven talloze mensen inspireerde, door de verhalen die

inleiding | 19

Page 21: Franciscaans leiderschap door Jaap Lodewijks

zijn overgeleverd en die telkens weer zijn verteld. Hij leeftvoort in al die ordes die zich op zijn levenshouding en ge-dachtegoed baseren, van kapucijnen en conventuelen totfranciscanen. En natuurlijk, laten we dat niet vergeten, viaen dankzij zijn metgezellin in het geloof Clara van Assisi,ook in talrijke nonnenordes, zoals de clarissen en de fran-ciscanessen. En tot slot in de lekenbewegingen die zich in deeeuwen daarna door Franciscus lieten inspireren.

Franciscus van Assisi is dus die man die behoorlijk vreemdedingen deed. Hij praatte met dieren. Hij zocht die mensenop – en liet zich er letterlijk en figuurlijk door ‘raken’ – dieiedereen had uitgekotst, zoals de melaatsen. Hij negeerde demachthebbers in de katholieke kerk niet, hij gehoorzaamdeze, maar hij ging evengoed met een intense koppigheid methen in dialoog wanneer hij iets voor zijn orde wilde bereiken.Hij wenste zich niet ‘buiten’ de katholieke kerkorde te plaat-sen, maar wilde juist een plek ‘erbinnen’ vinden. Evenzo zochthij de ontmoeting met de ‘andersdenkende’, zoals het verhaalover zijn bezoek aan de sultan laat zien. Met de kracht van zijneigen standpunt was hij in staat naar de argumenten en ge-voelens van de ander te luisteren. Hij ging op zoek naar watde mensen bindt in plaats van naar wat hen scheidt. Resultaatof niet, dat was van ondergeschikt belang.

Bij de bespiegelingen in de huidige tijd over leiderschap enleidinggeven spelen het gedachtegoed en de levenshoudingvan deze Godzoeker een marginale rol. Anderen zijn veel be-langrijker geworden als ijkpunt voor modern en spiritueelmanagement. Ik noem alleen Benedictus, die weer tot levenis gebracht door mensen als Anselm Grün, en in Nederland

20 | franciscaans leiderschap

Page 22: Franciscaans leiderschap door Jaap Lodewijks

bijvoorbeeld door Wil Derkse. De benedictijner spiritualiteitheeft – zeer terecht – een vaste plaats veroverd als het gaatom leiderschap en leidinggeven.

Ik ben mijn geloofsleven begonnen via Franciscus. Als veerti-ger op zijn spoor gezet door de kapucijnen in Velp, en daarnaal lezend, mediterend, pratend en kauwend op en over zijn tek-sten en de verhalen over hem, voelde ik op een gegeven mo-ment dat deze kleine, magere, driftige, tegendraadse mysticusmij als leidinggevende iets had te vertellen over hoe ik mijnwerk (en mijn leven) kan verdiepen – voor mijn eigen zielen-heil, en ter inspiratie van de organisatie waarbinnen ik werk.

In dit verhaal wil ik mijn oogst met u delen. Wat ik uiteraardniet wil, is werk overdoen dat anderen al hebben gedaan – enveel beter dan dat ik dat zou kunnen. Theo Zweerman, Edithvan den Goorbergh, Gerard Pieter Freeman, om een drietal tenoemen, hebben op onnavolgbare en onvermoeibare wijze degedachtewereld en de geschriften van Franciscus ontrafeld,waarbij zij zich baseerden op oudere bronnen. Ik heb noch decapaciteiten noch de behoefte daar iets aan toe te voegen. Ikben dankbaar voor wat zij hebben samengevat en verdiept. Ikverwijs achter in dit boek graag naar hun bevindingen.

Wat ik wil proberen, is ontdekken en in woorden samenvattenwat Franciscus in deze tijd nog te zeggen kan hebben overleiderschap. Ik weet dat ik hem daarmee tekortdoe, zowel intheologische als in spirituele zin. Zijn doel was te leven naarGods wil. Hij deed dit door de schepping te eren, door in hetdagelijks leven dienstbaar en dankbaar om te gaan met ‘deminsten’ en ook door te leven als hen. Ik heb gemerkt dat de

inleiding | 21

Page 23: Franciscaans leiderschap door Jaap Lodewijks

begrippen die hij in zijn spiritualiteit heeft overgeleverd, ookde levenshouding en de levensduur van een modern leiderzouden moeten bepalen meer nog dan wat kloosterstichtersals Benedictus ons hebben voorgeleefd over hoe een abt zichdient te gedragen, wat hij moet doen en vooral wat hij moetlaten. Mijn opvatting is dat Franciscus hier nog ‘onder’ ligt.Het is een diepere laag die hij in ons wil aanboren, hij geeftons de basisgedachte waarop een managementstijl of leider-schap moet stoelen. Overigens is die basisgedachte niet al-leen bruikbaar voor wie leider moet of mag zijn, maar voorieder mens, omdat ieder mens verantwoordelijkheid heeftvoor de ander.

Ik geef leiding in de media. Dat ervaar ik als een grote ver-antwoordelijkheid, omdat de kracht, de macht en het ego-strelende – en het egovernietigende – aspect van de journa-listiek in deze tijd in ethisch opzicht veel vraagt. Het is eenwerkterrein waarbinnen professionals met elkaar werken.Ook vanuit dat oogpunt is Franciscus als reflectie te gebrui-ken. Dit door de manier waarop hij zijn ‘orde’ aanvankelijkorganiseerde: niet in een klooster, maar midden in de sa-menleving, met veel eigen verantwoordelijkheid voor de uit-oefening van broederschap onder mensen. Dat er later ookkluizenarijen ontstonden en (tijdelijke) kloostertjes, doet erniets aan af.

Ik hoop dat u met mij mee wilt gaan op een pelgrimagenaar de wereld van die merkwaardige man, met wie velen –zo is mij gebleken – in deze tijd niet zo goed uit de voetenkunnen. Omdat hij te radicaal zou zijn met zijn keuzes voorarmoede en extreme gedienstigheid en omdat hij aards re-

22 | franciscaans leiderschap

Page 24: Franciscaans leiderschap door Jaap Lodewijks

sultaat niet zag als iets om na te jagen. Om die redenen is hijvoor velen lastig navolgbaar, zelfs voor zijn ‘erfgenamen’.

Mijn vriend kapucijn Savio Nederstigt vertelde mij ooit hetverhaal van zijn eerste poging om Franciscus te ‘zijn’. Hijwerkte als jonge broeder in Indonesië. In een van de dorpenwaar hij regelmatig kwam, hadden twee families ruzie metelkaar. De ruzie werd op straat uitgevochten. Savio dacht: watFranciscus met de wolf van Gubbio deed (lees dit verhaal inhoofdstuk 6), lukt mij misschien ook. En in zijn bruine pijstond hij daar, tussen de beide families in, opgewonden vanvreugde, de franciscaanse mediator. Maar, hij kon nog net optijd zijn brommertje bereiken, de motor starten en de wegterug inslaan voordat beide families hem bereikten. Zij had-den lust noch zin zich door een buitenstaander de vrede telaten opdringen.

Ik leef niet als Franciscus, al kijk ik regelmatig naar hem inde spiegel. Zijn spiritualiteit daagt mij enorm uit. Dit essay isde vastlegging van die uitdaging.

Ter afsluiting: in dit verhaal gebruik ik de begrippen leider-schap en leidinggeven soms door elkaar heen, en soms aan-vullend op elkaar. Ik besef dat het twee verschillende zakenzijn, die ook weer in elkaars verlengde liggen. Leiderschapdraagt het visionaire en charismatische in zich. Leidinggevenis de dagelijkse praktijk waarin dat visionaire handen en voe-ten moet krijgen. Het gaat dus samen op, soms in één per-soon verenigd, of binnen een organisatie los van elkaarstaand verdeeld over meerdere personen. De tekst zal steedsduidelijk maken hoe ik met die twee begrippen omga.

inleiding | 23

Page 25: Franciscaans leiderschap door Jaap Lodewijks

2. Het leven van Franciscus in een notendop

Franciscus van Assisi leefde in een roerige tijd, vol strijd tus-sen steden en gedurende economische voor- én tegenspoed.Het precieze jaartal van zijn geboorte is niet bekend, het is1181 of 1182. Hij was de zoon van een rijke en ondernemendelakenkoopman uit Assisi, een stad in de provincie Umbrië,Italië. Franciscus was voorbestemd zijn vader op te volgen.Daarom hielp hij in zijn jonge jaren mee in de zaak. Reizenhoorde daarbij. In de overlevering wordt vermeld dat hij eenjongeman als ieder ander was binnen zijn sociale groep: ple-zier maken en feesten, aandacht voor het andere geslacht, ennieuwsgierig en ondernemend. Ook nam hij deel aan de velekorte en langere oorlogen tussen de Italiaanse stadstaten dieelkaar het licht in de ogen niet gunden en die voortdurendhun macht wilden uitbreiden.

Vanaf zijn twintigste jaar belandt hij in een identiteitscrisis– mede door een gevangenschap – die uitmondt in een be-keringsproces. Dat proces eindigt in de nu al door talloze ge-neraties navertelde scène op het stadsplein van Assisi, waar hijvoor het oog van zijn ouders en anderen zijn rijkeluisklerenuittrekt en zich steekt in een grauw kleed, met een stuk touwals riem. Hij wil leven als de armen – die hun plek hebben

24 | franciscaans leiderschap

Page 26: Franciscaans leiderschap door Jaap Lodewijks

onder aan de heuvels waarop Assisi ligt – en al rondtrekkendhet woord van God verkondigen.

Hij volgt de roeping van de apostelen, zoals in de Bijbel staatbeschreven: ‘Neem niets mee onderweg, geen beurs, geen reis-zak, geen brood, geen geld en geen stok. In welk huis je ookbinnengaat, eerst moet je zeggen: vrede aan dit huis.’

Aanvankelijk gaat hij in z’n eentje op pad, maar verschillendemannen voelen zich tot zijn roeping aangetrokken en sluitenzich bij hem aan. Heel bijzonder is dat zich rond 1211 ookeen vrouw bij hem meldt: Clara (1193/1194-1253). Zij is eenvrouw uit een adellijke familie, en op Palmzondag 1212 ver-laat zij het ouderlijk huis om zich aan het leven van Francis-cus toe te vertrouwen. Ze treffen elkaar in San Damiano, netbuiten de stadsmuren van Assisi. Maar het is Clara niet ver-gund bij Franciscus te blijven, want alleenstaande, rondtrek-kende vrouwen passen niet in het tijdsbeeld, en het is mededaarom een ronduit gevaarlijke situatie voor haar. Volgensde richtlijnen van de Rooms -Katholieke Kerk mogen manne -lijke en vrouwelijke religieuzen niet samen onder één dakslapen, ook al was dat in dit geval de blote hemel. Om diereden restaureren de broeders een kerkje/klooster (in San Da-miano) waarin Clara en andere vrouwen – zoals haar zusterAgnes – die zich bij haar hadden aangesloten, verblijven. Zeleiden daar een besloten en contemplatief leven. Ook Claraslaagt erin een eigen Regel erkend te krijgen van de paus.Franciscus en Clara houden regelmatig contact en zowelFranciscus als Clara heeft ‘de tijd’ overleefd. Zij is in onzetijd bijna net zo bekend als Franciscus, en ook over haar isveel geschreven.

het leven van franciscus in een notendop | 25