Flora en Fauna onderzoek Gorsselse Heide Ecogroen

ecogroen advies

e indrappor t_augustus 2008

‘Flora- en faunaonderzoek

Gorsselse heide’

Inventarisatie van natuurwaarden ihkv de Flora- en faunawet

FLORA- EN FAUNAONDERZOEK GORSSELSE HEIDE

COLOFON

Titel: ‘Flora- en faunaonderzoek Gorsselse heide’

Subtitel: Inventarisatie van natuurwaarden ihkv de Flora- en faunawet

Projectcode: 08078

Status: Eindrapport

Datum: 22 augustus 2008

Auteurs: ing. P.M. van den Brandhof, ing. J.G. Lindenholz & ing. M. van der Sluis

GIS: ing. E. Griffioen

Veldonderzoek: ing. Martijn Bunskoek, Martin Heinen, ing. Janneke Lindenholz, ir. David Sietses, ing. Marco van der Sluis, drs. Etienne de Vries & ing. Mike Wallink

Opdrachtgever: Dienst Landelijk Gebied – Regio Oost Contactpersoon: Dhr. Harm Smeenge, Dienst Landelijk Gebied

............................................................

EcoGroen Advies BV Postbus 625 8000 AP Zwolle

T: 038 423 64 64 F: 038 423 64 65 I: www.ecogroen.nl

Foto 1: Overzichtsfoto Lutea-ven op de Gorsselse heide

© EcoGroen Advies (2008) Alles uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt mits onder vermelding van de bron: P.M. van den Brandhof, J.G. Lindenholz & M. van der Sluis (2007). Flora- en faunaonderzoek Gorsselse heide; Inventarisatie van natuurwaarden ihkv de Flora- en faunawe. Rapport 08-078. EcoGroen Advies, Zwolle.


INHOUDSOPGAVE

1 Inleiding.....................................................................................................................................................................31.1 Aanleiding en doelstelling.................................................................................................................................31.2 Situatie..............................................................................................................................................................31.3 Leeswijzer.........................................................................................................................................................4

2 Onderzoeksmethodiek...............................................................................................................................................72.1 Algemene werkwijze.........................................................................................................................................72.2 Flora .................................................................................................................................................................82.3 Zoogdieren .......................................................................................................................................................82.4 Broedvogels......................................................................................................................................................82.5 Amfibieën..........................................................................................................................................................92.6 Reptielen ........................................................................................................................................................102.7 Vissen.............................................................................................................................................................102.8 Dagvlinders.....................................................................................................................................................102.9 Libellen ...........................................................................................................................................................102.10 Overige ongewervelden..................................................................................................................................10

3 Flora en fauna van het onderzoeksgebied ...............................................................................................................133.1 Flora ...............................................................................................................................................................133.2 Zoogdieren .....................................................................................................................................................143.3 Broedvogels....................................................................................................................................................153.4 Amfibieën........................................................................................................................................................153.5 Reptielen ........................................................................................................................................................163.6 Vissen.............................................................................................................................................................173.7 Dagvlinders.....................................................................................................................................................173.8 Libellen ...........................................................................................................................................................183.9 Mieren.............................................................................................................................................................18

4 Effectbeoordeling ....................................................................................................................................................194.1 Inleiding ..........................................................................................................................................................194.2 Beschermde flora ...........................................................................................................................................194.3 Zoogdieren .....................................................................................................................................................214.4 Broedvogels....................................................................................................................................................224.5 Amfibieën........................................................................................................................................................234.6 Reptielen ........................................................................................................................................................244.7 Vissen.............................................................................................................................................................254.8 Dagvlinders.....................................................................................................................................................254.9 Libellen ...........................................................................................................................................................254.10 Mieren.............................................................................................................................................................26

5 Eindconclusies en aanbevelingen............................................................................................................................27

6 Geraadpleegde bronnen..........................................................................................................................................29

Bijlagen I..................................................................................................................................................................Toponiemenkaart

II...........................................................................................................................................................Inventarisatieschema

III.................................................................................................................................................................Soortenlijst Flora

IV 1-10 .................................................................................................................................................Verspreidingskaarten

FLORA- EN FAUNAONDERZOEK GORSSELSE HEIDE 3

1 INLEIDING

1.1 Aanleiding en doelstelling

Voorliggende rapportage is opgesteld in opdracht van DLG regio Oost (contactpersoon dhr. H. Smeenge). Hoofddoelstelling is het toetsen van de maatregelen uit ‘Natuurherstelplan Gorsselse heide’1 aan de Flora- en faunawet. De Gorsselse heide is momenteel in eigendom van Domeinen na een voormalig gebruik als militair oefenterrein door het ministerie van Defensie. Momenteel zijn er vergevorderde plannen om het terrein over te dragen aan een natuurorganisatie. Alvorens over te gaan tot de verkoop wil Dienst Landelijk Gebied de bestaande natuurwaarden veiligstellen en verder ontwikkelen. Het feit dat het terrein bijzonder complex van aard is en er vele beleidsmatige aspecten moeten worden opgelost, draagt er eveneens toe bij dat DLG de intentie heeft het gebied te herstellen, voordat de overdracht zal plaatsvinden. Het uitvoeren van gebiedsoverstijgende maatregelen biedt de hoogste zekerheid om de ecologische potentie te borgen. Het voorliggende onderzoeksrapport geeft een overzicht van de verspreiding van aanwezige en te verwachten beschermde en bedreigde soorten. Ook wordt inzichtelijk gemaakt wat de noodzaak is voor het aanvragen van ontheffing annex art. 75 Flora- en faunawet en wat de randvoorwaarden zijn die gesteld worden aan het verkrijgen/ voorkómen van ontheffing. Toetsing van de ingrepen aan gebiedsgericht beleid (Natuurbeschermingswet en Nota Ruimte) maakt – conform de vraagspecificatie – geen onderdeel uit van voorliggend onderzoek.

1.2 Situatie

Gebiedsbeschrijving

De voorgenomen natuurherstelmaatregelen zijn gepland rondom en op de Gorsselse heide. De begrenzing van het onderzoeksgebied is aangegeven in figuur 1 op pagina 3. Het werkgebied – locaties waar werkzaamheden plaatsvinden - is hierin eveneens weergegeven. Het onderzoeksgebied wordt globaal begrensd door de Elzerdijk, Reeverdijk en de Deventerdijk en bestaat met name uit vennen, natte heide, heischraal grasland, gagelstruwelen en bos. De Gorsselse heide is één van de grootste natte heidegebieden in de Achterhoek. In het gebied komen (nog) veel bijzondere soorten voor, maar deze worden in de huidige situatie door omgevingseffecten negatief beïnvloed. Geplande ontwikkelingen

Slechts in een beperkt deel van het onderzoeksgebied vinden werkzaamheden plaats. De voorgenomen ontwikkelingen bestaan uit diverse maatregelen, die voornamelijk bedoeld zijn om de natuurwaarden veilig te stellen en verder te ontwikkelen:

1. Dempen of verondiepen van meerdere kilometers sloot en greppel, met name langs de randen van het gebied, in de landbouwenclaves en in enkele bospercelen (rabattenbos, schietbaan), maar ook in een nat heideterrein;

2. Dempen van ontwateringskuilen langs zandwegen; 3. Vrijmaken van de oevers van een vijftal vennen (Corduliagracht,

Cristatuspoeltje, Luteaven, Effususpoeltje en Obliqua-ven). Voor de ligging van deze vennen wordt verwezen naar Bijlage I: Toponiemenkaart;

4. Verwijderen van bos en bosopslag bij heide en heischraalgraslanden (totaal

1 Smeenge, H. (2008). Natuurherstelplan Gorsselse heide. Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.


5,7 hectare); lokaal met kluit en al rooien voor ontstaan zandige plekken; 5. Bosomvorming naar heide op twee plaatsen (totaal 3,7 hectare) middels

verwijderen Grove den en afvoeren 10cm strooisellaag; 6. Omvorming van landbouwgrond naar natuur (afgraven bouwvoor) op twee

terreinen (totaal 13 hectare); 7. Ophogen van een landbouwperceel met vrijkomende grond; 8. Dempen van rabatsloten in bos; 9. Recreatieve ontsluiting vernieuwen. Het merendeel van de bestaande paden

was in het verleden in gebruik pad waarover tanks dienden te rijden. Inmiddels heeft het terrein geen militaire doeleinden meer. De vernieuwing van de recreatieve ontsluiting bestaat uit het langzaam laten dichtgroeien van deze overgedimensioneerde paden. Ook worden op enkele plekken nieuwe paden aangelegd;

10. Recreatie ontsluiting opheffen. Op een aantal locaties bestaan plannen om recreanten te weren. Hiertoe worden paden afgezet met takken/stammen en worden bestaande paden ‘onzichtbaar’ gemaakt door kleinschalig te plaggen en plaggen te plaatsen.

Bovenstaande ingrepen zijn nader uitwerkt in `Natuurherstelplan Gorsselse Heide’ (Smeenge 2008).

1.3 Leeswijzer

In hoofdstuk 2 is de gehanteerde onderzoeksmethodiek per soortgroep toegelicht. Op basis van de verzamelde informatie uit het veld- en bureauonderzoek is in hoofdstuk 3 een beschrijving gegeven van de aangetroffen en de te verwachten soortensamenstelling van de soorten met een beschermingsstatus in de Flora- en faunawet en deels ook voor soorten van de Rode Lijsten. In hoofdstuk 4 van het rapport is beschreven voor welke soorten het noodzakelijk is om ontheffing annex artikel 75C van de Flora- en faunawet aan te vragen en welke voorwaarden gesteld kunnen worden aan het verkrijgen van een dergelijke ontheffing. Hoofdstuk 5 tenslotte geeft eindconclusies en aanbevelingen. Alle geraadpleegde bronnen zijn in Hoofdstuk 6 opgesomd.


Fiiguur 1: Kaart met de ligging van het onderzoeksgebied (binnen rode begrenzing). Kaartbron: Topografische Dienst Emmen.


2 ONDERZOEKSMETHODIEK

2.1 Algemene werkwijze

Voor het bepalen van de juiste onderzoeksmethodiek is door EcoGroen Advies allereerst een voorstudie uitgevoerd wat geresulteerd heeft in een onderzoeksvoorstel (De Vries 2008). Vervolgens is verspreid in 2008 veldonderzoek uitgevoerd naar diverse soortgroepen. Daarbij is ook gebruik gemaakt van verspreidingsgegevens die door derden zijn verzameld, zoals RAVON en EIS. Bruikbaarheid van bestaande gegevens en noodzaak voor veldonderzoek

De noodzaak voor veldonderzoek tegen de juridische achtergrond van natuurwetgeving wordt mede bepaald door de beschikbaarheid, compleetheid en actualiteit van al eerder verzamelde gegevens. In de regel worden faunagegevens van maximaal 3 jaar oud gezien als voldoende betrouwbaar. Voor flora worden gegevens tot circa 6 jaar oud geaccepteerd (Ministerie van LNV 2005 & 2006). Faunagegevens zijn zodoende vanaf 2005 bruikbaar en floragegevens vanaf 2002. Voor hoogdynamische en strikt-beschermde soorten (zoals bijvoorbeeld vleermuizen en Rugstreeppad) is actuele informatie die niet ouder is dan 1 jaar wenselijk (gegevens afkomstig uit 2007). Het uitgangspunt bij het gebruik van flora- en faunagegevens is dat de veldonderzoeken zorgvuldig zijn uitgevoerd, door ter zake kundige personen en volgens een door de PGO’s erkende methodiek. Om na te gaan wat bruikbare gegevens zijn is gebruik gemaakt van diverse bronnen, waaronder het Natuurloket (www.natuurloket.nl) en diverse verspreidingsatlassen. Onderzoeken naar flora en vegetatie (Giesen & Geurts 1993) en broedvogels (Arfman 2004), uitgevoerd in het gebied, waren goed bruikbaar als basis voor het veldonderzoek. Onderzochte soorten en soortgroepen

In totaal zijn voor het ecologisch onderzoek tussen begin april en augustus 2008 zeven dagbezoeken uitgevoerd. Op sommige dagen is het gebied door verschillende personen bezocht. In bijlage II is een overzicht gegeven van de bezoekdata, onderverdeeld naar soorten of soortgroepen. In overeenstemming met de vraagspecificatie en bekende verspreidingsgegevens is veldonderzoek verricht naar de volgende soorten/soortgroepen: � Vaatplanten: actualisatie van bekende standplaatsen van beschermde en

bedreigde soorten in het werkgebied; � Zoogdieren: Eekhoorn en marterachtigen (onderzoek naar vleermuizen is niet

relevant geacht); � Amfibieën: alleen Kamsalamander, Heikikker, Poelkikker en Rugstreeppad; � Reptielen: alleen Levendbarende hagedis, Hazelworm en Ringslang; � Vissen: alleen Bermpje en Kleine modderkruiper; � Dagvlinders: alleen Heideblauwtje; � Libellen: alleen Gevlekte witsnuitlibel. Van broedvogels bleken voldoende gegevens bekend, al zijn deze niet zeer recent (2004). Juridisch zwaarder beschermde soorten uit andere soortgroepen worden op basis van de uitgevoerde voorstudie niet verwacht. Naast de soortwaarnemingen die zijn gedaan in het veld is tevens zorgvuldig gekeken naar de mogelijke aanwezigheid van soorten op basis van terreinkenmerken en bekende verspreidingsgegevens. Van alle relevante waarnemingen zijn verspreidingskaarten in GIS gemaakt (ArcView-shapefiles). Deze zijn ook opgenomen in bijlage IV van deze rapportage. Onderstaand wordt de gehanteerde onderzoeksmethodiek per soortgroep verder toegelicht.


2.2 Flora

Op diverse plaatsen in het gebied – met name langs de vennen, langs de paden en op de nattere heidedelen – waren op voorhand beschermde en bedreigde plantensoorten te verwachten. In het gebied zijn o.a. soorten als Kleine zonnedauw, Wilde gagel en Klokjesgentiaan bekend. De bekende verspreidingsgegevens van Giesen & Geurts (1993) zijn als uitgangspunt genomen om oude waarnemingen te controleren, maar feitelijk zijn alle locaties waar maatregelen getroffen worden vlakdekkend door een botanist onderzocht. Zowel de verspreiding als de mate van voorkomen (abundantie) zijn in kaart gebracht. Ook zijn terreindelen met vlakdekkende bijzondere vegetaties op kaart aangegeven, naast de puntwaarnemingen van beschermde en bedreigde plantensoorten. Het onderzoek heeft op twee momenten plaatsgevonden: 26 mei en 12 augustus 2008. Het eerste veldbezoek (eind mei) heeft zich specifiek gericht op vroegbloeiende soorten als Stekelbrem, Witte waterranonkel en zeggensoorten. Het tweede veldbezoek half augustus heeft zich gericht op laatbloeiende soorten als Klokjesgentiaan. Daarnaast zijn tijdens veldbezoeken ten behoeve van de inventarisatie van overige soortgroepen ook waarnemingen van flora meegenomen.

2.3 Zoogdieren

Grondgebonden zoogdieren

In deze groep worden in eerste instantie geen juridisch zwaarder beschermde soorten verwacht. Strikt beschermde muizensoorten als Waterspitsmuis en Veldspitsmuis zijn gezien hun bekende verspreiding en habitatvoorkeur niet te verwachten. Dit zelfde geldt voor Steenmarter, Boommarter en Das. Tijdens alle bezoeken is actief gelet op sporen van deze marterachtigen in de vorm van prenten, haren en uitwerpselen. Ook is onderzoek naar Eekhoorn verricht door middel van intensief onderzoek naar verblijfplaatsen/ nesten van Eekhoorn en andere aanwijzingen (b.v. vraatsporen) voor aanwezigheid van de soort. Vleermuizen

Onderzoek naar vleermuizen is niet noodzakelijk geacht. Het gebied bestaat overwegend uit naaldhout – geen aantrekkelijke vestigingsplaats voor vleermuizen - terwijl bebouwing ontbreekt. Wel is actief gelet op de aanwezigheid van holten in bomen (ook vanuit het oogpunt van nestholten van spechten en uilen). Indien noodzakelijk zijn mogelijke koloniebomen van vleermuizen geïnspecteerd met een infrarood boomcamera. Eventueel onmisbare vliegroutes of foerageergebieden zullen door de maatregelen niet aangetast worden, waardoor ook hiervoor geen specifiek onderzoek benodigd was.

2.4 Broedvogels

Broedvogelonderzoek heeft zich alleen gericht op ontheffingplichtige soorten met jaarrond vaste verblijfplaatsen. Door DLG is een nieuwe lijst in voorbereiding van soorten die in deze categorie geschaard gaan worden. Ook deze soorten zijn tijdens het onderzoek in kaart gebracht. Het betreft in bomen broedende roofvogelsoorten, uilen (m.u.v. Bosuil), spechten, Raaf, Zwarte kraai, Roek en zwaluwen (m.u.v. Oeverzwaluw). Voor deze soorten is de nestlocatie exact in beeld gebracht. De lijst is echter nog niet vastgesteld, waardoor voorlopig de oude lijst van toepassing blijft (zie ook paragraaf 3.3). Voor een beeld van aanwezige Rode Lijstsoorten volstaat een overzicht van het redelijk recente onderzoek van Arfman (2004). Aangenomen is dat bij de herinrichtingsmaatregelen geen rekening gehouden zal worden met onbewoonde nestlocaties van niet-ontheffingplichtige vogelsoorten. Het in beeld brengen van nesten van ontheffingplichtige broedvogelsoorten is meegenomen bij de inventarisatie van overige soortgroepen, door bomen te controleren op nesten en holten.


2.5 Amfibieën

Op basis van bekende verspreidingsgegevens van RAVON waren op voorhand twee strikt beschermde amfibieënsoorten (Poelkikker en Kamsalamander) bekend in het uurhok waarin het onderzoeksgebied gelegen is. Daarnaast waren mogelijk Rugstreeppad en Heikikker te verwachten. Ten behoeve van het in kaart brengen van alle aanwezige amfibieënsoorten zijn vier dagbezoeken uitgevoerd op 1 april, 13 mei, 2 juli en 12 augustus. Amfibieën zijn geïnventariseerd op basis van zichtwaarnemingen van ei-afzet en vangsten van larven en volwassen dieren. Poelkikker is ook op basis van geluid in kaart gebracht. Kamsalamander

Kamsalamander is een vroege soort, die voorkomt in allerlei wateren met een onderwatervegetatie. Inventarisatie van Kamsalamander heeft plaatsgevonden in de piek van de paartijd (april). Het tellen van eitjes in oever- en watervegetatie en vangsten van volwassen exemplaren bij daglicht geeft een eerste indruk van de waarde van een (potentieel) voortplantingswater. De belangrijkste informatie is echter verzameld in augustus tijdens de bemonstering van potentieel geschikte wateren met een steeknet om voortplanting van Kamsalamander op basis van aanwezige larven vast te stellen. Poelkikker

Poelkikker is een vrij laat-actieve soort met een piek vanaf mei tot half juli. De soort is lastig te determineren vanwege de verwarring met andere groene kikkers. De beste onderscheidende kenmerken zijn geluid, gecombineerd met zichtwaarnemingen. Bij een mogelijke positieve waarneming zijn exemplaren gevangen om de identificatie te bevestigen aan de hand van de vorm van de meta-tarsusknobbel en verdeling van pigmentatie (buik, iris en kwaakblaas). Tijdens dagbezoeken op 13 mei en 2 juli met zonnige weersomstandigheden is Poelkikker op basis van geluid geïnventariseerd. Daarnaast zijn tijdens het dagbezoek in mei alle mogelijk geschikte voortplantingswateren afgelopen, waarbij groene kikkers ter identificatie zijn gevangen met een steeknet. Heikikker

Heikikker is een vroegactieve soort met een voorkeur voor ondiepe wateren met veenvorming. Inventarisatie van Heikikker heeft plaatsgevonden op 1 april 2008, in de piek van de paartijd. Het tellen van eiklompen in oever- en watervegetatie en vangsten van volwassen exemplaren bij daglicht geeft een eerste indruk van de waarde van een potentieel voortplantingswater. Informatie over de populatie-omvang is verzameld tijdens de uitgevoerde dagbezoeken op 2 juli en 12 augustus. In juli-augustus zijn op vochtige dagen juvenielen (soms massaal) te vinden in vochtige ruigtes en graslanden. Rugstreeppad

Rugstreeppad gebruikt met name ondiepe, schaars begroeide, vrij snel opwarmende wateren als voortplantingsplaats. Dit kunnen bijvoorbeeld tijdelijke poeltjes zijn, maar ook ondiepe slootjes. In het onderzoeksgebied zijn geen waarnemingen van de soort bekend, hoewel wel een aantal potentiële voortplantingswateren aanwezig is. Rugstreeppad heeft een lange voortplantingstijd van april tot en met augustus met een piek in de maanden mei en juni. Tijdens het dagbezoek op 13 mei zijn alle potentiële voortplantingswateren afgelopen, waarbij gericht gezocht is naar ei-snoeren, larven en juveniele dieren.


2.6 Reptielen

In deze groep waren op voorhand Ringslang, Hazelworm en Levendbarende hagedis te verwachten. Het voorkomen van Zandhagedis en Adder is niet bekend. Reptielen zijn over het algemeen moeilijk waar te nemen. De kans om reptielen aan te treffen kan aanzienlijk worden vergroot als men goed op de hoogte is van de plaats waar men de soort kan verwachten. Over het algemeen zijn reptielen vaak te vinden in overgangen in de vegetatie, afwisselingen in hoogtes, greppels en taluds. Voorbeelden van kansrijke plaatsen zijn de zuid- of zuidoostkant van kades, wallen, heuveltjes, dijkjes struweel- en bosranden. Deze plekken zijn vaak begroeid met dichte pollen gras, pijpenstrootje of heide waarin de dieren kunnen wegkruipen. De reptielen zijn hier vaak zonnend te vinden in de beschutting van heidestruikjes en pollen. Tijdens de eerste bezoekronde op 1 april zijn 50 ‘plaatjes’ uitgelegd in de vorm van dakpannen en groene matten, stronken oud hout (zie ook bijlage IV-8). Dit is een veel gebruikte methode om reptielen te inventariseren. Op kansrijke plaatsen in het terrein (tussen de vegetatie, maar in de zon) zijn deze ‘plaatjes’ gelegd. Deze platen warmen snel op in de zon en bieden beschutting voor reptielen, waardoor ze erg aantrekkelijk zijn. Tijdens alle veldbezoeken (1 april, 7 mei, 13 mei, 26 mei, 2 juli en 12 augustus) zijn de heidevegetaties in het onderzoeksgebied intensief op aanwezigheid van reptielen onderzocht, alsmede zijn de plaatjes gecontroleerd. De inventarisaties hebben plaatsgevonden tijdens weersomstandigheden die optimaal zijn voor reptielen: warm en zonnig weer (bij voorkeur tussen de 17 en 25 oC), weinig wind en geen regen.

2.7 Vissen

Op basis van de terreinkenmerken waren op voorhand geen beschermde vissoorten te verwachten in het onderzoeksgebied. In beken in de omgeving zijn overigens wel Kleine modderkruiper en Bermpje bekend (eigen onderzoek EcoGroen Advies). Vissenonderzoek is gecombineerd met onderzoek naar amfibieën. Tijdens een dagbezoek op 13 mei zijn alle kansrijke wateren bemonsterd met een schepnet om (beschermde) vissoorten in kaart te brengen.

2.8 Dagvlinders

Bij dagvlinders was alleen het voorkomend van de strikt beschermde soort Heideblauwtje bekend. Verder waren diverse soorten van de Rode Lijst te verwachten zoals Bruine vuurvlinder, Groot dikkopje en Gentiaanblauwtje. Het onderzoek naar dagvlinders heeft plaatsgevonden in de piek van de vliegtijd van Heideblauwtje op 2 juli. Daarnaast zijn dagvlinders meegenomen tijdens andere veldonderzoeken. Zo is ondermeer een inventarisatie uitgevoerd naar Gentiaanblauwtje tijdens de floraronde op 12 augustus. Hierbij zijn aangetroffen Klokjesgentianen gecontroleerd op ei-afzet van deze vlindersoort.

2.9 Libellen

In het onderzoeksgebied zijn geen strikt beschermde libellensoorten bekend. Op basis van aanwezige terreinkenmerken kon de aanwezigheid van de strikt beschermde Gevlekte witsnuitlibel niet worden uitgesloten. Inventarisatie naar deze libellensoort heeft plaatsgevonden in de piek van de vliegtijd van Gevlekte witsnuitlibel op 13 mei en 26 mei. Daarnaast zijn libellen meegenomen tijdens andere veldonderzoeken.

2.10 Overige ongewervelden

Er zijn geen waarnemingen bekend van in de Flora- en faunawet beschermde sprinkhanen, kevers, kreeften of slakken in het onderzoeksgebied (Het Natuurloket, Piscaria/ Limnodata Neerlandica, Huijbrechts 2003 & 2004, Cuppen & Koese 2005,


Gmelig Meyling, de Bruyne & Keulen 2006). Deze worden gezien de verspreiding van bekende populaties en het ontbreken van geschikte habitats ook niet verwacht. Daarom is gericht onderzoek naar deze soortgroepen niet uitgevoerd. Wel zijn nestkoepels van de laag beschermde Kale en Rode bosmier geïnventariseerd.


3 FLORA EN FAUNA VAN HET ONDERZOEKSGEBIED

3.1 Flora

Beschermde soorten

In totaal zijn in 2008 vier juridisch zwaarder beschermde soorten aangetroffen: Wilde gagel, Kleine zonnedauw, Klokjesgentiaan en Jeneverbes (alle FFW tabel 2). Verder zijn enkele laag beschermde soorten aangetroffen van Flora- en faunawet tabel 1 waaronder Koningvaren, Brede wespenorchis en Kleine maagdenpalm. De standplaatsen van beschermde soorten zijn weergegeven in de kaart in bijlage IV-3. Wilde gagel komt verspreid voor in gagelstruwelen in met name het noordelijk deel van het plangebied. Hier komt de soort vlakdekkend voor over vrij grote oppervlaktes. Kleine zonnedauw komt verspreid voor langs paden, oevers van vennen (o.a. Lutea-ven), taluds van recent gegraven putten (regenwater-afvang) en geplagde heidestroken. Vooral de aanwezigheid van Kleine zonnedauw op het talud van enkele pas één jaar oude putten is opvallend. Groeiplaatsen bevinden zich ter hoogte van de zaadbank tot maximaal 20 centimeter daaronder (globaal tot maximaal 30 cm onder maaiveld). Foto 2: Kleine zonnedauw, aangetroffen op de oever van het Lutea ven. Klokjesgentiaan is vooral aanwezig langs paden en in geplagde heidestroken. Lokaal weet de soort zich (voorlopig) te handhaven in vergraste natte heidevegetaties. Jeveneverbes komt slechts op één locatie voor in de noordoosthoek van het onderzoeksgebied op een zandige kruising van twee paden. Overige juridisch zwaarder beschermde soorten zijn gezien bekende verspreidingsgegevens en de intensiteit van het uitgevoerde onderzoek niet te verwachten binnen het werkgebied. Soorten van de Rode lijst

In totaal zijn 15 soorten van de Rode Lijst waargenomen. Het betref met name soorten van gebufferde wateren (2) heide/hoogveen (11) en bos (2). Hoge dichtheden met


Rode Lijstsoorten concentreren zich langs paden en op afgeplagde heidevegetaties. In de tabel in bijlage III is een opsomming gegeven van alle aangetroffen Rode Lijstsoorten en een indicatie van de abundantie en standplaatsen. De gegevens zijn gebaseerd op de resultaten van het veldonderzoek van 2008. De standplaatsen van de soorten van Rode lijst zijn weergegeven op kaart IV-4 in de bijlage.

3.2 Zoogdieren

Vleermuizen

Vaste verblijfplaatsen

In het werkgebied zijn geen gebouwen aanwezig, die mogelijk geschikt zijn als verblijfplaats van vleermuizen. De te kappen bomen zijn allen geïnspecteerd op de aanwezigheid van holten, die mogelijk van belang zijn als verblijfplaats van vleermuizen. Het werkgebied bestaat voornamelijk uit naaldbos, wat normaliter een zeer lage verwachtingswaarde heeft voor vleermuizen. Lokaal zijn wel volgroeide berken aanwezig, waarbij in enkele dode en vermolmde exemplaren ook holten zijn aangetroffen. Op basis van de uitgevoerde inspectie van de bomen is geconstateerd dat deze niet geschikt zijn/ bewoond worden door vleermuizen. De aanwezigheid van verblijfplaatsen van vleermuizen in het werkgebied is dan ook niet aannemelijk. Vliegroutes

Van veel vleermuissoorten is bekend dat zij gebruik kunnen maken van steeds dezelfde structuren om zich tussen hun verblijfplaatsen en foerageergebieden te verplaatsen. Vanwege dit traditiegetrouwe gedrag zijn dergelijke lijnvormige structuren (b.v. rijen woningen en singels) beschermd, indien zij van wezenlijk belang zijn voor het functioneren en voortbestaan van populaties en wanneer alternatieve routes ontbreken. In het onderzoeksgebied heeft geen gericht onderzoek naar vliegroutes van vleermuizen plaatsgevonden. Op basis van de gebiedskenmerken kunnen langs bosranden (met name langs de zandpaden rondom het onderzoeksgebied) vliegroutes van vleermuizen aanwezig zijn. Foerageergebieden

Foerageergebied van vleermuizen geniet binnen de Flora- en faunawetgeving geen juridische bescherming, tenzij het onmisbaar is voor het voortbestaan van een populatie. Het onderzoeksgebied vormt naar verwachting beperkt foerageergebied van Laatvlieger, Rosse vleermuis, Watervleermuis, Gewone grootoorvleermuis, Gewone dwergvleermuis en Ruige dwergvleermuis. Eekhoorn

In het werkgebied heeft een intensief onderzoek plaatsgevonden om verblijfplaatsen van Eekhoorn (FFW tabel 2) vast te stellen. Dergelijke nesten zijn echter niet aangetroffen. Wel zijn op een tweetal locaties vraatsporen van Eekhoorn gevonden (zie kaart bijlage IV-5). Naar verwachting fungeert het werkgebied alleen als beperkt foerageergebied voor Eekhoorn en zijn buiten het werkgebied wel verblijfplaatsen aanwezig. Overige grondgebonden zoogdieren

Op basis van bekende verspreidingsgegevens en de aanwezige terreinkenmerken is het voorkomen van strikt beschermde soorten als Veld- en Waterspitsmuis (beiden FFW tabel 3) uitgesloten.


Er is specifiek gelet op het voorkomen van de middelhoog beschermde Steenmarter (FFW tabel 2) en de strikt beschermde Das en Boommarter (FFW tabel 3). In het plangebied zijn echter geen sporen aangetroffen als uitwerpselen, prenten, prooiresten, burchten, nesten en vraat- en krabsporen, die duiden op de aanwezigheid van deze soorten.

3.3 Broedvogels

Jaarrond beschermde broedvogels

Door het Ministerie van LNV is de ‘Handreiking Flora- en faunawet’ opgesteld (2006), waarin is aangegeven van welke vogelsoorten de nestplaatsen jaarrond beschermd zijn. Voor schade aan of het verstoren van nestplaatsen van deze soorten is het noodzakelijk om een ontheffing annex artikel 75C van de Flora- en faunawet aan te vragen. Het betreft in functie zijnde nesten van: Bosuil, Steenuil, Kerkuil, Ransuil, Groene specht, Zwarte specht, Grote bonte specht en alle boombewonende roofvogelsoorten. In het onderzoeksgebied zijn nestlocaties/ territoria van de jaarrond beschermde Kleine bonte specht en Grote bonte specht aangetroffen. Een nestlocatie van Grote bonte specht bevindt zich in het werkgebied in een boom die gekapt zal worden. Overige nestlocaties van jaarrond beschermde broedvogels zijn ondanks intensief onderzoek niet aangetroffen in het werkgebied. Nestlocaties van jaarrond beschermde broedvogels zijn in de bijlage aangegeven op kaart IV-6. Rode Lijst broedvogels

Tijdens het onderzoek is geen volledige broedvogelinventarisatie uitgevoerd. Wel is vrij recent een volledige broedvogelinventarisatie uitgevoerd door Arfman (2004). Groene specht, Grauwe vliegenvanger, Boomvalk, Ransuil, Kneu zijn in 2004 allen in het onderzoeksgebied aangetroffen. Groene specht, Boomvalk en Ransuil zijn in 2008 ook meegenomen tijdens de inventarisatie (zijn jaarrond beschermde broedvogels), maar deze zijn binnen het werkgebied niet aangetroffen. Ook Kneu en Grauwe vliegenvanger zijn in 2008 niet aangetroffen in het werkgebied. In 2004 zijn echter wel twee paartjes Grauwe vliegenvanger vastgesteld in het werkgebied.

3.4 Amfibieën

Kamsalamander

Kamsalamander van sinds oudsher bekend uit het plangebied. Zo zijn in 1968 larven van de soort waargenomen door de Christelijke Jeugdbond van Natuurvrienden (Bakker et al. 1970). In 2008 zijn in het vroege voorjaar volwassen exemplaren aangetroffen in het Cristatus poeltje (1 man en 1 vrouw) en de Obliqua ven (1 man). Tijdens het veldbezoek op 12 augustus zijn beide wateren bemonsterd ten behoeve van de inventarisatie van larven van Kamsalamander. In de Cristatus poeltje en het Obliqua ven zijn resp. 36 en 40 larven aangetroffen. Beide wateren vormen dus belangrijke voortplantingsplaatsen voor Kamsalamander in het onderzoeksgebied: in overige wateren is de soort niet aangetroffen. Naar verwachting ontbreken geschikte omstandigheden in de andere aanwezige wateren (o.a. Luteaven en Corduliagracht) door een combinatie van factoren. Hierbij zijn met name de aanwezigheid van predatoren (vis als Zonnebaars), droogvallen van wateren in de zomer en beschaduwing en bladinval van omliggend bos belangrijke redenen voor afwezigheid. Overwintering van Kamsalamander wordt met name verwacht in de strooisellaag van de bossen rondom het Cristatus poeltje en het Obliqua ven. Een kaart met waarnemingen van Kamsalamander en haar voortplantingswateren is opgenomen in Bijlage IV-7.


Foto 3: Larve van Kamsalamander, gevangen in het Obliqua ven. Poelkikker

Poelkikker is aangetroffen in het Lutea-ven, Cristatus poeltje en een watergang in het landbouwgebied aan de noordwestzijde van het onderzoeksgebied. Naar verwachting vindt op deze locaties ook voortplanting plaats, hoewel de soort bij het Lutea ven sterk onder druk staat door de aanwezigheid van een hoge dichtheid Zonnebaars. Naar verwachting vindt overwintering van Poelkikker plaats in de strooisellaag van de bossen rondom het Cristatus poeltje en het Obliqua ven. Een kaart met waarnemingen van Poelkikker en haar voortplantingswateren is opgenomen in Bijlage IV-7. Heikikker

In het plangebied zijn in 2008 geen waarnemingen gedaan van Heikikker. Ondanks het aflopen van potentiële voortplantingslocaties – waarbij gericht gekeken is naar ei-afzet en volwassen dieren - is de soort niet aangetroffen. Verder zijn ook geen waarnemingen bekend van de soort uit het verleden. Rugstreeppad

In het plangebied zijn in 2008 geen waarnemingen gedaan van Rugstreeppad. Ondanks het aflopen van potentiële voortplantingslocaties – waarbij gericht gekeken is naar eisnoeren, larven en juveniele dieren is de soort niet aangetroffen. Verder zijn ook geen waarnemingen bekend van de soort uit het verleden. Overige amfibieën

In het onderzoeksgebied is de aanwezigheid van de laag beschermde Gewone pad, Kleine watersalamander, Bruine kikker en Bastaardkikker (alle FFW tabel 1) vastgesteld.

3.5 Reptielen

Levendbarende hagedis

Levendbarende hagedis is verspreid in het gehele gebied waargenomen, met name op delen met oude, structuurrijke heide. Naar verwachting vormen alle heidevegetaties in het werkgebied voortplantings- en overwinteringsgebied voor Levendbarende hagedis.


Een kaart met waarnemingen van Levendbarende hagedis is opgenomen in Bijlage IV-8. Hazelworm

Ondanks gericht onderzoek met plaatjes is Hazelworm niet aangetroffen. De laatste, bekende waarnemingen van de soort dateren van ca. 8 jaar geleden (mondelinge mededeling J. Teeuwen, IVN Zutphen). Aangezien de soort een verborgen levenswijze heeft, is het voorkomen van Hazelworm op de Gorsselse heide niet met zekerheid uit te sluiten. De soort is met name te verwachten in structuurrijke heide en open naaldbos. Ringslang

In het verleden is Ringslang regelmatig gemeld in het onderzoeksgebied. De laatste jaren is de soort hier echter niet meer waargenomen (Natuurloket & de Vos 2005). Ook tijdens het onderzoek in 2008 is de soort niet waargenomen. De meest dichtbij gelegen populatie bevindt zich bij Joppe, op een afstand van ruim 1,5 kilometer (de Vos 2005). Naar verwachting vormt het plangebied geen belangrijk leefgebied voor Ringslang. Zo zijn geen potentiële broedlocaties (mesthopen, bladhopen e.d.) aangetroffen. Overigens is Ringslang wel een opportunistische zwerver en is in staat lange afstanden af te leggen. Daardoor bestaat er wel een kans dat sporadisch zwervende exemplaren in het plangebied terecht komen. Vooral in de nazomer werden waarnemingen gedaan (Bakker et al. 1970). Het is dan ook niet waarschijnlijk dat in het verleden voortplanting heeft plaatsgevonden in het plangebied.

3.6 Vissen

Ondanks intensieve bemonstering van de wateren zijn geen beschermde vissoorten aangetroffen. Wel zijn niet beschermde soorten als Tiendoornige stekelbaars en Zonnebaars aangetroffen. Vooral de waarneming van Zonnebaars is opvallen. De soort is slechts op één locatie aangetroffen: het Lutea ven. Hier komt ze in hoge dichtheden voor > 5000 dieren! Doordat het echte roofvissen zijn, zorgen ze voor een sterk predatiedruk op aanwezige inheemse amfibieën.

Zonnebaars (Lepomis gibbosus)

In het begin van de twintigste eeuw werd de Zonnebaars vanuit Noord-Amerika in Nederland geïntroduceerd om hier de vijvers op te sieren. Vestiging in natuurlijke Nederlandse wateren was al snel een feit. Vanaf de jaren negentig komen er steeds vaker meldingen van zonnebaars in geïsoleerde, natuurlijke vennen en wateren en vaak in hoge aantallen. Inmiddels is duidelijk dat de zonnebaars in geïsoleerde, natuurlijke vennen/wateren een directe bedreiging voor onze inheemse fauna vormt. Door het nagenoeg ontbreken van natuurlijke vijanden in geïsoleerde wateren heeft de Zonnebaars een grote invloed op de voorplanting van amfibieën en op de macrofauna (libellenlaven, muggenlarven etc.).

3.7 Dagvlinders

Heideblauwtje

In het onderzoeksgebied bevinden zich naar verwachting drie kleine deelpopulaties van Heideblauwtje (FFW tabel 3). Op basis van het uitgevoerde onderzoek bestaat de populatie uit ruim 100 exemplaren. Opvallend is dat locaties met de grootste aantallen (vermoedelijk ook in gebruik als voortplantingslocatie) bestaan uit de meest recent geplagde heidevegetaties. Ook uit literatuur is bekend dat enkele jaren na het plaggen van heide, Heideblauwtje soms uiterst talrijk kan voorkomen. Heideblauwtje is vooral gebaad bij kleinschalig plaggen (Bos et al. 2006).


Overige dagvlinders van de Rode Lijst

Naast de beschermde en tevens Rode Lijstsoort Heideblauwtje is ook Rode Lijstsoort Groot dikkopje aangetroffen in lage dichtheden. Op basis van beschikbare informatie (Natuurloket) en het uitgevoerde veldonderzoek wordt geconcludeerd dat overige dagvlinders van de Rode Lijst ontbreken. Zo is Gentiaanblauwtje niet aangetroffen. De soort is sinds de jaren ’90 verdwenen op de Gorsselse heide (Wallis de Vries 2003).

3.8 Libellen

Ondanks intensief onderzoek is de strikt beschermde Gevlekte witsnuitlibel niet aangetroffen. Overige libellen van de Rode Lijst zijn niet aangetroffen tijdens de veldbezoeken.

3.9 Mieren

In het noordelijk deel van het plangebied zijn enkele nestkoepels van de laag beschermde Behaarde rode bosmier (FFW tabel 1) aangetroffen.


4 EFFECTBEOORDELING

4.1 Inleiding

Bij een beoordeling van mogelijke effecten van de natuurherstelmaatregelen tegen de achtergrond van de Flora- en faunawet, dient in eerste instantie louter gekeken te worden naar effecten van de herstelmaatregelen tijdens de realisatiefase. In tweede instantie worden pas gunstige effecten betrokken in de beoordeling, zoals het herstel of de uitbreiding van habitats. De belangrijkste reden voor deze benadering is dat kwetsbare populaties van zeldzame soorten door ingrijpende gebeurtenissen in hun omgeving dermate onder druk kunnen komen te staan dat zij gaan kwijnen of verdwijnen. Wanneer binnen afzienbare tijd geen herpopulatie meer kan optreden, streeft de realisatie van nieuwe natuur één van haar belangrijkste doelen voorbij, namelijk het vergroten van het leefgebied van soorten en habitats die kwetsbaar zijn en achteruitgaan. Er moet dus beoordeeld worden tegen lokale en regionale populatie-omvang en zeldzaamheid van soorten en habitats en de mate waarin ze kunnen standhouden ondanks de maatregelen die plaats gaan vinden. In de Flora- en faunawet wordt in dit verband gesproken over waarborging van de ‘duurzame staat van instandhouding’ van een populatie. In dit hoofdstuk wordt beschreven voor welke soorten het noodzakelijk is om ontheffing annex artikel 75C van de Flora- en faunawet aan te vragen en welke voorwaarden gesteld kunnen worden aan het verkrijgen van een dergelijke ontheffing.

4.2 Beschermde flora

Kleine zonnedauw en Klokjesgentiaan

Kleine zonnedauw (FFW tabel 2) is aanwezig binnen de begrenzing van de locaties waar bosopslag wordt gedund/verwijderd, venoevers worden vrijgesteld en recreatieve ontsluiting wordt vernieuwd/opgeheven en op taluds van te dempen kuilen. Klokjesgentiaan komt, met uitzondering van de taluds van de te dempen kuilen op vergelijkbare locaties voor als Kleine zonnedauw. Groeiplaatsen van beide soorten bevinden zich niet op locaties waar ook daadwerkelijk bos en bosopslag wordt verwijderd/gedund. Afhankelijk van de uitvoering van de werkzaamheden kunnen wel schadelijk effecten optreden. Bosopslag dunnen en venoevers vrijstellen Schade op Kleine zonnedauw en Klokjesgentiaan op deze locaties kan met een zorgvuldige werkwijze grotendeels worden voorkomen. Op locaties waar bosopslag wordt gedund/verwijderd en venoevers worden vrijgesteld, kan schade op Klokjesgentiaan en Kleine zonnedauw voorkomen worden door groeiplaatsen te ontzien bij de werkzaamheden. Dit is mogelijk door groeiplaatsen van Kleine zonnedauw en Klokjesgentiaan met linten af te zetten, is in het veld voor de uitvoerder van de werkzaamheden duidelijk waar kwetsbare plekken liggen. Deze locaties zijn ingetekend met behulp met GPS, maar omdat hierin een afwijking van 5-10 meter kan zitten, is het wel van belang dat kwetsbare plekken in veld worden afgezet door een ter zake kundige2. Voor een indruk van de verspreiding van vlakdekkende kwetsbare vegetaties en groeiplaatsen van middelhoog beschermde plantensoorten als Kleine

2 Onder een ter zake kundige wordt verstaan een persoon die: · Op HBO, dan wel universitair niveau een opleiding heeft genoten met als zwaartepunt (Nederlandse)

ecologie en/of · Als ecoloog werkzaam is voor een ecologisch adviesbureau dat is aangesloten bij het netwerk Groene

Bureaus en/of · Zich aantoonbaar actief inzet op het gebied van de soortenbescherming en is aangesloten bij de daarvoor

in Nederland bestaande organisaties (zoals Das en Boom, VZZ, RAVON, Vogelbescherming Nederland, Vlinderstichting, Natuurhistorisch genootschap, KNNV, NJN, IVN, EIS Nederland, FLORON, VOFF, SOVON, etc.)


zonnedauw en Klokjesgentiaan wordt verwezen naar de Bijlagen IV-3 en IV-4. Greppel dempen Op het meest noordoostelijk gelegen natte heideveld is een te dempen greppel aanwezig. Doordat deze greppel is gelegen temidden van een kwetsbare vegetatie met soorten als Kleine zonnedauw en Klokjesgentiaan, is het van belang dat het dempen op een zorgvuldige wijze plaatsvindt. Dit is mogelijk door gebruik te maken van licht materieel (kruiwagens en loopplanken) om insporing/ betreding van deze kwetsbare vegetatie tot een minimum te beperken. Vernieuwen recreatieve ontsluiting Bij het vernieuwen van de recreatieve ontsluiting – concreet bestaand uit het langzaam laten dichtgroeien van randen van paden - kunnen op door successie groeiplaatsen van Kleine zonnedauw en Klokjesgentiaan verdwijnen. Daardoor zal langs de smaller geworden paden ook weer een nieuwe zone ontwikkelen, die kan dienen als nieuwe kiemplek voor beide soorten. De populatie-omvang van Klokjesgentiaan en Kleine zonnedauw ter plekke zal naar verwachting dan ook niet wijzigen door de maatregel. Opheffen van recreatieve ontsluiting Bij het opheffen van recreatieve ontsluiting – concreet bestaand uit maatregelen als kleinschalig plaggen, fysiek afzetten van paden met takken/boomstammen en het plaatsen van plaggen – kunnen door successie groeiplaatsen van Kleine zonnedauw en Klokjesgentiaan verdwijnen door het dichtgroeien van de heide. Aan de andere kant kan het kleinschalig plaggen van heide zorgen voor nieuwe groeiplaatsen van Kleine zonnedauw en Klokjesgentiaan. Net als bij het plaatsen van plaggen en het fysiek afzetten van paden met takken/boomstammen is bij het plaggen van belang dat hiervoor plekken worden uitgekozen zonder groeiplaatsen met Kleine zonnedauw en Klokjesgentiaan om schade aan deze middelhoog beschermde soorten te voorkomen. Kuilen dempen Als gevolg van dempen van kuilen worden groeiplaatsen van Kleine zonnedauw aangetast. Kleine zonnedauw is een algemeen voorkomende soort op de Gorsselse heide. Met name op plekken waar in een recent verleden geplagd is of plekken waar op andere wijze de zaadbank is blootgelegd, komt de soort in hoge dichtheden voor. Door het dempen van de kuilen gaan enkele kleine groeiplaatsen van Kleine zonnedauw verloren. Door het relatief algemene voorkomen van Kleine zonnedauw zal de gunstige staat van instandhouding van de populatie niet in gevaar komen door uitvoering van de natuurherstelmaatregelen. Wel blijft voor het dempen van de kuilen het aanvragen van ontheffing annex art. 75 van de Flora- en faunawet noodzakelijk voor Kleine zonnedauw. Compensatie is gezien het algemene voorkomen van de soort niet aan de orde. Wel dienen mitigerende maatregelen te worden getroffen. Daarom dient het dempen van de kuilen uitgevoerd te worden in de periode september t/m maart (buiten de bloeiperiode van Kleine zonnedauw). Wilde gagel

Op meerdere locaties vinden werkzaamheden plaats op groeiplaatsen van Wilde gagel (FFW tabel 2). Het gaat dan met name om werkzaamheden als het kappen van bos/ verwijderen van opslag. Door een zorgvuldige werkwijze kan schade aan Wilde gagel voorkomen worden. Op locaties waar bosopslag gedund of verwijderd wordt, dient dit handmatig (zonder gebruik van insporend materieel) te gebeuren. Ook op locaties waar bos omgevormd wordt naar heide dienen groeiplaatsen van Wilde gagel ingepast worden. Wanneer met deze voorwaarden rekening wordt gehouden, is het aanvragen van ontheffing annex art. 75 van de Flora- en faunawet niet noodzakelijk voor Wilde Gagel. Jeneverbes

De groeiplaats van Jeneverbes (FFW tabel 2) blijft gehandhaafd en wordt niet aangetast door de beoogde maatregelen. Het aanvragen van ontheffing annex art. 75


van de Flora- en faunawet is niet aan de orde. Overige soorten

Voor schade aan soorten van tabel 1 van de Flora- en faunawet en soorten van de Rode Lijst hoeft formeel geen ontheffing annex art. 75 van de Flora- en faunawet te worden aangevraagd. Wel wordt eventuele schade op deze soorten tot een minimum beperkt, omdat deze soorten profiteren van de voorwaarden die ten aanzien Wilde gagel, Kleine zonnedauw en Klokjesgentiaan worden gesteld. Verder ontstaat door het vrijstellen van de venoevers uitermate geschikte omstandigheden voor de vestiging van allerlei bijzondere soorten van natte heide en gebufferde wateren. Bijzondere Rode Lijstsoorten die in het verleden voorkwamen in het gebied (o.a. Oeverkruid en Drijvende waterweegbree) kunnen door deze maatregel wellicht weer terugkeren. Ook het omvormen van bos naar heide kan zorgen voor goede vestigingsmogelijkheden voor soorten van natte heide. In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van maatregelen, die plaatsvinden op groeiplaatsen van middelhoog beschermde soorten. Tevens wordt daarbij aangegeven of ontheffing annex art. 75 van de Flora- en faunawet nodig is en voorwaarden worden gesteld aan de uitvoering van de werkzaamheden. Tabel 1: Samenvatting effectbeoordeling flora

Beoogde maatregel op locaties met middelhoog beschermde soorten

Ontheffing Voorwaarden

Kleine zonnedauw

Kuilen dempen Ja Uitvoering buiten bloeiperiode (september t/m maart)

Recreatieve ontsluiting vernieuwen

Nee Ontzien en inpassing bestaande groeiplaatsen

Recreatieve ontsluiting opheffen


Verwijderen opslag Nee Ontzien en inpassing bestaande groeiplaatsen

Venoevers vrijstellen Nee Ontzien en inpassing bestaande groeiplaatsen

Greppels dempen/verondiepen

Nee Insporing voorkomen

Klokjesgentiaan






Venoevers vrijstellen Nee Ontzien en inpassing bestaande groeiplaatsen

Wilde gagel

Kappen bos Nee Ontzien en inpassing bestaande groeiplaatsen


Jeneverbes



4.3 Zoogdieren

Vleermuizen

Alle vleermuizensoorten zijn strikt beschermd in de Flora- en faunawet (tabel 3) en Habitatrichtlijn Bijlage IV. Aangezien geen verblijfplaatsen van vleermuizen zijn aangetroffen, blijven negatieve effecten op dit onderdeel van het leefgebied van vleermuizen achterwege. Aangezien aanwezige lijnvormige elementen nauwelijks van karakter zullen veranderen door de geplande ingrepen, wordt niet verwacht dat aantasting van vliegroutes of belangrijke foerageergebieden van vleermuizen plaatsvindt. Het aanvragen van ontheffing annex art. 75 van de Flora- en faunawet is


niet aan de orde voor vleermuizen. Eekhoorn

Eekhoorn is middelhoog beschermd in de Flora- en fauna (tabel 2). Effecten op vaste verblijfplaatsen van Eekhoorn (nesten) zijn niet aan de orde, omdat deze niet zijn aangetroffen. Ook zal geen belangrijk/ onmisbaar foerageergebied verloren gaan, aangezien slechts op twee plekken vraatsporen zijn aangetroffen. Hieruit kan geconcludeerd worden dat het werkgebied slechts marginaal foerageergebied betreft. blijkt dat Het aanvragen van ontheffing annex art. 75 van de Flora- en faunawet is niet aan de orde voor Eekhoorn. Overige soorten

Bij de planrealisatie kunnen verblijfplaatsen van laag beschermde zoogdiersoorten verloren gaan. Het aanvragen van een ontheffing is voor deze soorten echter niet aan de orde, omdat automatisch vrijstelling van de verbodsartikelen 9 en 11 uit de Flora- en faunawet geldt. Schade kan – indien de planning van de werkzaamheden dit toelaat - geminimaliseerd worden door werkzaamheden buiten de voortplantingsperiode (maart tot augustus) uit te voeren. De minst schadelijke periode bestaat uit de maanden september en oktober.

4.4 Broedvogels

Jaarrond beschermde broedvogels

Als gevolg van de beoogde maatregelen zal één nestlocatie van Grote bonte specht verdwijnen. Voor het verwijderen van nestlocaties is het aanvragen van ontheffing annex art. 75 van de Flora- en faunawet noodzakelijk. Grote bonte specht is in Nederland en de regio Gorssel een algemeen voorkomende soort. Omdat voldoende volgroeid bos aanwezig blijft in de directe omgeving van het onderzoeksgebied zijn voldoende uitwijkmogelijkheden beschikbaar. Tevens worden de werkzaamheden zodanig uitgevoerd, dat schade aan aanwezige exemplaren tot een minimum beperkt blijft. Door het algemene voorkomen van Grote bonte specht, de beschikbaarheid van voldoende uitwijkmogelijkheden en de uit te voeren schadebeperkende maatregelen zal de gunstige staat van instandhouding van de populatie van Grote bonte specht niet in gevaar komen. Wel blijft het aanvragen van ontheffing annex art. 75 van de Flora- en faunawet noodzakelijk voor Grote bonte specht. Compensatie is gezien het algemene voorkomen van de soort en de beschikbaarheid van uitwijkmogelijkheden niet aan de orde. Wel dienen mitigerende maatregelen te worden getroffen. Daarom dient de kap van de nestboom uitgevoerd te worden in de periode juli t/m februari (buiten de broedperiode van Grote bonte specht). Wel is van belang dat eventuele rustende spechten voorafgaand aan de kap van de boom verjaagd worden. Schade op overige jaarrond beschermde broedvogels is niet te verwachten. Overige broedvogels

Als gevolg van de maatregelen (o.a. het omvormen van bos naar heide, vrijstellen van vennen en dunnen/verwijderen van bosopslag) zal broedgebied van meerdere broedvogels verdwijnen. De gunstige staat van instandhouding komt echter niet in gevaar, omdat deze soorten in de regio algemeen voorkomen en voldoende uitwijkmogelijkheden hebben in de directe omgeving van het onderzoeksgebied. Het is veelal niet mogelijk ontheffing te verkrijgen voor verbodsbepalingen die gelden voor broedvogels. Er mogen daarom geen activiteiten worden ondernomen op locaties waar nesten of andere voortplantings- of vaste rust- of verblijfplaatsen van de vogels aanwezig zijn. Werkzaamheden die broedbiotopen van vogels verstoren of


beschadigen dienen buiten het broedseizoen van de aanwezige vogels te worden gestart. Voor de meeste soorten kan de periode tussen 15 maart en 15 juli worden aangehouden als broedseizoen. De broedperiode verschilt per soort en soms ook per jaar. In het kader van de Flora- en faunawet wordt voor het broedseizoen geen standaardperiode gehanteerd. Van belang is of een broedgeval wordt verstoord, ongeacht de datum. Als in de periode 15 juli - 15 november gestart wordt met de werkzaamheden dan is het van belang om na te gaan of bewoonde nesten van Houtduif aanwezig zijn in de invloedsfeer van de plannen. Houtduif kan namelijk broeden tot half november. Een straal van ca. 20 meter rondom de nestplaats wordt gezien als beïnvloedingszone waarbinnen verstoring op de meeste algemene broedvogels optreedt (waaronder Houtduif).

4.5 Amfibieën

Kamsalamander

Kamsalamander is strikt beschermd krachtens de Flora- en faunawet (Tabel 3) en Habitatrichtlijn bijlage IV. Als gevolg van de maatregelen (met name vrijstellen venoevers) kunnen leefgebied en individuele exemplaren van Kamsalamander schade ondervinden. Aantasting van voortplantingswateren kan beperkt worden door een zorgvuldige werkwijze. Naast aantasting van voortplantingswateren kan ook aantasting plaatsvinden van landbiotoop van Kamsalamander (foerageergebied en overwinteringsgebied). Kamsalamander is een schaarse soort in de omgeving van de Gorsselse heide. Het vrijstellen van venoevers heeft o.a. tot doel om twee bedreigingen van de voortplantingswateren van Kamsalamander (bladinval en beschaduwing) te beperken. Hierdoor zullen de leefomstandigheden voor Kamsalamander aanzienlijk verbeteren. Tevens worden de werkzaamheden zodanig uitgevoerd, dat schade aan aanwezige exemplaren tot een minimum beperkt blijft. Door de uit te voeren schadebeperkende maatregelen en de positieve effecten na de werkzaamheden zal de gunstige staat van instandhouding van de populatie Kamsalamander niet in gevaar komen en zelfs bevorderd worden. Aangezien schade niet geheel te voorkomen is, dient ontheffing annex art. 75 van de Flora- en faunawet aangevraagd te worden. Compensatie is niet aan de orde, aangezien voortplantingswater gehandhaafd blijft (er is zelfs sprake van een kwaliteitsverbetering) en in de omgeving voldoende bosopstanden aanwezig zijn, die kunnen fungeren als alternatief landbiotoop. Wel is het verrichten van een aantal mitigerende maatregelen van belang. Wanneer onderstaande maatregelen uitgevoerd worden, blijft schade op Kamsalamander tot een minimum beperkt: � Kappen van bos rondom de voortplantingswateren in de herfst-winter (van

september-februari). Daarbij is van belang dat de strooisellaag niet verstoord wordt en de stobben blijven staan (hierin houden zich foeragerende en overwinterende Kamsalamanders op). Deze maatregel is niet aan te raden in maart-april, vanwege de grote kans op de aanwezigheid van broedvogels;

� Verwijderen strooisellaag en stobben in maart-april (voortplantingsperiode Kamsalamander), mits broedvogels afwezig zijn. In deze periode bevindt het grootste deel van de populatie Kamsalamanders zich in het water en het kleinste deel op land;

� Vergraven venoever van juli t/m oktober - afhankelijk van het waterpeil - aangezien oevers dan droogvallen en zonder aantasting van het watermilieu vergraven kunnen worden.

Poelkikker

Poelkikker is strikt beschermd krachtens de Flora- en faunawet (Tabel 3) en Habitatrichtlijn bijlage IV. Als gevolg van de maatregelen (met name dempen/verontdiepen sloten en vrijstellen venoevers) kunnen leefgebied en individuele exemplaren van Poelkikker schade ondervinden. Aantasting van voortplantingswateren


kan beperkt worden door een zorgvuldige werkwijze. Naast aantasting van voortplantingswateren kan ook aantasting plaatsvinden van landbiotoop van Poelkikker (foerageergebied en overwinteringsgebied). Evenals Kamsalamander is Poelkikker een schaarse soort in de omgeving van de Gorsselse heide. Het vrijstellen van venoevers heeft o.a. tot doel om twee bedreigingen van de voortplantingswateren van Poelkikker (bladinval en beschaduwing) te beperken. Hierdoor zullen de leefomstandigheden voor Poelkikker aanzienlijk verbeteren. Tevens worden de werkzaamheden zodanig uitgevoerd, dat schade aan aanwezige exemplaren tot een minimum beperkt blijft. Door de uit te voeren schadebeperkende maatregelen en de positieve effecten na de werkzaamheden zal de gunstige staat van instandhouding van de populatie Poelkikker niet in gevaar komen en zelfs bevorderd worden. Aangezien schade niet geheel te voorkomen is, dient ontheffing annex art. 75 van de Flora- en faunawet aangevraagd te worden. Compensatie is niet aan de orde, aangezien voortplantingswater gehandhaafd blijft (er is zelfs sprake van een kwaliteitsverbetering) en in de omgeving voldoende bosopstanden aanwezig zijn, die kunnen fungeren als alternatief landbiotoop. Wel is het verrichten van een aantal mitigerende maatregelen van belang. Wanneer onderstaande maatregelen uitgevoerd worden, blijft schade op Poelkikker tot een minimum beperkt: � Verontdiepen van de watergang in landbouwgebied in herfst-winter (van

september t/m februari), wanneer Poelkikkers zich ophouden in landbiotoop; � Kappen van bos in de herfst-winter (van september-februari). Daarbij is van

belang dat de strooisellaag niet verstoord wordt en de stobben blijven staan (hierin houden zich foeragerende en overwinterende Poelkikkers op). Deze maatregel is niet aan te raden in april-juni, vanwege de grote kans op de aanwezigheid van broedvogels;

� Verwijderen strooisellaag en stobben van april t/m juni (voortplantingsperiode Poelkikker), mits broedvogels afwezig zijn. In deze periode bevindt het grootste deel van de populatie Poelkikkers zich in het water en het kleinste deel op land;

� Vergraven venoever van juli t/m oktober - afhankelijk van het waterpeil - aangezien oevers dan droogvallen en zonder aantasting van het watermilieu vergraven kunnen worden.

Overige amfibieën

Door de beoogde werkzaamheden kan aantasting plaatsvinden van voortplantingsgebied en overwinteringshabitat van Gewone pad, Kleine watersalamander, Bastaardkikker en Bruine kikker. Het betreft hier zogenaamde algemene, laag beschermde soorten (FFW tabel 1) waarvoor in deze situatie automatisch een vrijstelling geldt van de verbodsartikelen 9, 11 en 12 van de Flora- en faunawet. Ontheffing annex artikel 75 van de Flora- en faunawet hoeft derhalve voor deze soorten niet aangevraagd te worden. Door rekening te houden met Kamsalamander en Poelkikker blijft schade op overige amfibieën ook tot een minimum beperkt.

4.6 Reptielen


Levendbarende hagedis is middelhoog beschermd in de Flora- en fauna (FFW tabel 2). De soort is alleen aangetroffen op locaties waar bosopslag op de heide verwijderd/ gedund wordt. Door de beoogde werkzaamheden zal verstoring optreden op individuele exemplaren van Levendbarende hagedis. Het areaal geschikt leefgebied (heidevegetaties) wordt juist uitgebreid. Levendbarende hagedis komt vrij algemeen voor op de Gorsselse heide. Daarnaast zal door de geplande werkzaamheden meer heide (optimaal leefgebied) ontstaan voor Levendbarende hagedis. Tevens worden de werkzaamheden zodanig uitgevoerd, dat schade aan aanwezige exemplaren tot een minimum beperkt blijft.


Door het algemene voorkomen van Levendbarende hagedis, de uit te voeren schadebeperkende maatregelen en de positieve effecten na de werkzaamheden zal de gunstige staat van instandhouding van de populatie Levendbarende hagedis niet in gevaar komen. Wel blijft het aanvragen van ontheffing annex art. 75 van de Flora- en faunawet noodzakelijk voor Levendbarende hagedis. Compensatie is gezien het algemene voorkomen van de soort niet aan de orde. Wel dienen mitigerende maatregelen te worden getroffen: � Werkzaamheden dienen uitgevoerd te worden buiten de voortplantingsperiode

van Levendbarende hagedis (april tot en met juli); � Op locaties waar bosopslag gedund of verwijderd wordt, dient de bosopslag

handmatig (zonder gebruik van insporend materieel) verwijderd te worden. Hazelworm

Hazelworm is strikt beschermd in de Flora- en fauna (FFW tabel 3). Hoewel de soort niet is aangetroffen (ondanks intensief onderzoek) is totale afwezigheid niet geheel uit te sluiten. Het is echter niet mogelijk om ontheffing aan te vragen voor een soort, wanneer niet aannemelijk is te maken dat de soort ook daadwerkelijk aanwezig is. De aanwezigheid van geschikt leefgebied (met name op locaties waar bos omgevormd wordt tot heide en locaties waar bosopslag gedund/verwijderd wordt) en oude waarnemingen is in dit geval niet afdoende. Zekerheidshalve raden we wel aan om zorgvuldig/voorzichtig om te gaan met Hazelworm. Enkele jaren geleden zijn Hazelwormen opgedoken in Twente bij het verwijderen van de strooisellaag in bossen, terwijl de soort hier niet eerder was waargenomen (mond. med. A. Grote Beverborg, Natuurmonumenten)! We raden dan ook aan om vooral bij de omvorming van het bos tot heide rekening te houden met de mogelijke aanwezigheid van Hazelworm. Dit is mogelijk door werkzaamheden uit te voeren buiten de kwetsbare voortplantings- en overwinteringsperiode van Hazelworm (juli tot en met september). Ringslang

Schade op Ringslang is niet te verwachten. Wanneer een zwervend exemplaar van Ringslang de locatie zou aandoen kan deze vluchten wanneer de werkzaamheden worden opgestart. Het aanvragen van ontheffing annex art. 75 van de Flora- en faunawet is voor Ringslang zodoende niet aan de orde.

4.7 Vissen

Beschermde vissoorten zijn niet aangetroffen/ te verwachten in het onderzoeksgebied. Het aanvragen van ontheffing annex art. 75 van de Flora- en faunawet is voor vissen niet aan de orde.

4.8 Dagvlinders

Er zijn geen werkzaamheden gepland op voortplantingsplaatsen van Heideblauwtje. Schade aan exemplaren en/of leefgebied van Heideblauwtje is dan ook niet te verwachten. Het aanvragen van ontheffing annex art. 75 van de Flora- en faunawet is voor Heideblauwtje niet aan de orde.

4.9 Libellen

Beschermde libellensoorten zijn niet aangetroffen/ te verwachten in het onderzoeksgebied. Het aanvragen van ontheffing annex art. 75 van de Flora- en faunawet is voor libellen niet aan de orde.


4.10 Mieren

Door de beoogde werkzaamheden kan aantasting plaatsvinden van nestkoepels en exemplaren van Behaarde rode bosmier. Het betreft hier een algemene, laag beschermde soort (FFW tabel 1) waarvoor in deze situatie automatisch een vrijstelling geldt van de verbodsartikelen 9, 11 en 12 van de Flora- en faunawet. Ontheffing annex art. 75 van de Flora- en faunawet hoeft voor deze soort derhalve niet aangevraagd te worden.


5 EINDCONCLUSIES EN AANBEVELINGEN

Eindconclusies

Voor het uitvoeren van de herstelmaatregelen is het aanvragen van ontheffing annex art. 75 van de Flora- en faunawet noodzakelijk. Specifiek zijn het dempen van kuilen (Kleine zonnedauw), de omvorming van bos naar heide (Grote bonte specht), het dunnen en verwijderen van bosopslag (Levendbarende hagedis) en het vrijstellen van oevers van vennen (Poelkikker en Kamsalamander) ontheffingplichtig. Daarnaast gelden voor een aantal maatregelen aanvullende voorwaarden, die schade op beschermde soorten kunnen voorkomen. Indien niet aan deze voorwaarden voldaan kan worden, kan het aanvragen van ontheffing ook noodzakelijk zijn voor soorten als Klokjesgentiaan en Wilde gagel. De tabel op de volgende pagina geeft weer voor welke maatregelen een ontheffing van de Flora- en faunawet noodzakelijk is en welke voorwaarden aan het verkrijgen van ontheffing (of juist het voorkómen van het aanvragen van ontheffing) gesteld worden. Aanbevelingen

� In het Lutea ven is een enorme concentratie Zonnebaarzen aanwezig. Zonnebaarzen beperken de grote potentie die het Lutea ven heeft voor kritische en zeldzame amfibieënsoorten (Kamsalamander, Heikikker en Poelkikker). Voorgesteld wordt het ven in het late najaar droog te leggen en alle Zonnebaarzen weg te vangen. Ook kan er voor gekozen worden de bodem zodanig op te hogen dat het ven eens per 5 à 10 jaar droogvalt, zodat eventuele herkolonisatie van vis nooit meer langdurig kan optreden;

� Bij een aantal te dempen kuilen zijn - na het graven van de kuilen in het verleden - plaggen blijven liggen. Het is aan te raden om deze na het dempen van de kuilen terug te plaatsen op de bovengrond. Ook kan ervoor gekozen worden om de bovenste 30 cm van de kuil af te schrapen, in depot te zetten en na het dempen weer terug te plaatsen op de bovengrond. Hierdoor krijgt Kleine zonnedauw nieuwe vestigingsmogelijkheden;

� Het is sterk aan te raden om de geplande werkzaamheden uit te laten voeren onder directievoering van een bekwaam ecoloog op het gebied van met name flora.

FLO

RA-

EN F

AUN

AON

DER

ZOEK

GO

RSSE

LSE

HEI

DE

28

Tab

el 2

: Ove

rzic

htst

abel

res

ulta

ten

Flo

ra-

en fa

unao

nder

zoek

Gor

ssel

se h

eide

Maa

treg

elen

O

nthe

ffing

? So

ort(e

n)

Voor

waa

rden

op

hoof

dlijn

en

Rec

reat

ieve

ont

slui

tinge

n ve

rnie

uwen

N

ee

- N

vt

Rec

reat

ieve

ont

slui

tinge

n op

heffe

n N

ee

- �

Ont

zien

van

loca

ties

met

Wild

e ga

gel,

Klo

kjes

gent

iaan

en

Kle

ine

zonn

edau

w.

Kui

len

dem

pen

Ja

Kle

ine

zonn

edau

w

� U

itvoe

ring

in d

e pe

riode

sep

tem

ber t

/m m

aart

(bui

ten

de b

loei

perio

de v

an K

lein

e zo

nned

auw

).

Slo

ot d

empe

n/ve

ront

diep

en

Nee

� B

ij sl

oot l

andb

ouw

gebi

ed: u

itvoe

ring

in w

inte

rper

iode

(sep

tem

ber t

ot fe

brua

ri) in

ver

band

m

et P

oelk

ikke

r. G

repp

el d

empe

n/ve

ront

diep

en

Nee

� O

p lo

catie

nat

te h

eide

: dem

pen

met

lich

t mat

erie

el (k

ruiw

agen

s en

loop

plan

ken)

om

in

spor

ing/

bet

redi

ng v

an ro

ndom

gel

egen

kw

etsb

are

vege

tatie

tot e

en m

inim

um te

be

perk

en.

Bos

om

vorm

en n

aar h

eide

Ja

G

rote

bon

te s

pech

t �

Kap

van

de

nest

boom

in d

e pe

riode

juli

t/m fe

brua

ri (b

uite

n de

bro

edpe

riode

van

Gro

te

bont

e sp

echt

). P

erce

el o

phog

en

Nee

-

Nvt

R

abat

slot

en d

empe

n N

ee

- N

vt

Bos

opsl

ag d

unne

n/ v

erw

ijder

en

Ja

Leve

ndba

rend

e ha

gedi

s �

Uitv

oerin

g bu

iten

de v

oortp

lant

ings

perio

de v

an L

even

dbar

ende

hag

edis

(apr

il to

t en

met

ju

li). H

andm

atig

ver

wijd

eren

van

bos

opsl

ag (z

onde

r geb

ruik

van

insp

oren

d m

ater

ieel

); �

Ont

zien

van

loca

ties

met

Wild

e ga

gel,

Klo

kjes

gent

iaan

en

Kle

ine

zonn

edau

w..

Om

vorm

ing

land

bouw

naa

r nat

uur

Nee

-

Nvt

Oev

ers

vrijs

telle

n ve

nnen

Ja

K

amsa

lam

ande

r en

Poe

lkik

ker

� G

efas

eerd

e ui

tvoe

ring.

Kap

van

bom

en in

sep

tem

ber-

febr

uari

(zon

der v

erst

orin

g st

rooi

sella

ag).

Ver

wijd

eren

sto

bben

en

stro

oise

llaag

in a

pril.

Eve

ntue

el v

ergr

aven

ve

noev

ers

in n

azom

er m

et la

ag w

ater

peil;

�

Ont

zien

van

loca

ties

met

Wild

e ga

gel,

Klo

kjes

gent

iaan

en

Kle

ine

zonn

edau

w.


6 GERAADPLEEGDE BRONNEN

Documenten:

Arfman, G. (2004), Broedvogels van de Gorsselse heide 2004. Uitgegeven in eigen beheer. Bal, D., H.M. Beije, M. Fellinger, R. Haveman, A.J.F.M. van Opstal & F.J. van Zadelhoff (2001). Handboek

Natuurdoeltypen. Expertisecentrum LNV, Wageningen. Bakker, J., S. van der Kluit, H .van Neling, E. van Ingen en K. Strijker (1970). Inventarisatie van de

Gorsselse Heide over 1969. Christelijke Jeugdbond van Natuurvrienden, afdeling Zuthpen. Bos, F.M., D. Bosveld, D. Groenendijk, C. van Swaay & I. Wynhoff, De Vlinderstichting (2006). De

Dagvlinders van Nederland, verspreiding en bescherming (Lepidoptera: Hesperioidea, papilionoidea. – Nederlandse Fauna 7. Lieden. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, KNNV Uitgeverij & European Invertebrate Survey - Nederland.

Cuppen, J.G.M. & B. Koese (2005). De Gestreepte Waterroofkever Graphoderus bilineatus in Nederland: een eerste inhaalslag. EIS Rapno. EIS2005-11.

Emmerik, W.A.M. van & H.W. de Nie (2006). De zoetwatervissen van Nederland ecologisch bekeken. Sportvisserij Nederland.

Europese Gemeenschappen (2000). Beheer van ‘Natura 2000’-gebieden. De bepaling van artikel 6 van de Habitatrichtlijn (Richtlijn 92/43/EEG).

Giesen, Th. G. & M.H. Meertens (1994). Vegetatiekartering van de Gorsselse Heide 1993. Giesen & Geurts Biologische Projekten, Ulft.

Gmelig Meyling, A.W., R.H. de Bruyne & S.M.A. Keulen (2006). Inhaalslag Verspreidingsonderzoek; mollusken van de Europese Habitatrichtlijn. Inventarisatieperiode 2004-2005. Zeggekorfslak Vertigo moulinsiana. ANEMOON rap.nr: 2006-02.

Huijbregts, H. (2003). Beschermde kevers in Nederland (Coleoptera). Nederlandse faunistische mededelingen: p19.

Huijbregts, H. (2004). Gestreepte waterroofkever Graphoderus bilineatus (Degeer, 1774). – EIS – Nederland, www.naturalis.nl/eis.

Janssen J.A.M. & J.H.J. Schaminée (2003). Europese Natuur in Nederland. Habitattypen. Janssen J.A.M. & J.H.J. Schaminée (2004). Europese Natuur in Nederland. Soorten van de Habitatrichtlijn. Krijgsveld, K.L., S.M.J. van Lieshout, J, van der Winden & S. Dirksen (2004). Verstoringsgevoeligheid van

vogels. Literatuurstudie naar de reactie van vogels op recreatie. Bureau Waardenburg bv (rapport 03-187) in opdracht van Vogelbescherming Nederland. L

Lange, E., P. Twisk, A. van Winden & A. Diepenbeek (1994). Zoogdieren van West-Europa. Uitgegeven door de KNNV.

Limpens, H., K. Mostert & W. Bongers (red.) (1997). Atlas van de Nederlandse vleermuizen, Stichting Uitgeverij van de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging, Utrecht.

Meertens, M.H. & Th. G. Giesen (1994). Vegetatiekartering van de Gorsselse Heide 1993. Giesen & Geurts Biologische Projekten, Ulft.

Ministerie van LNV (2004). Besluit van de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit TRCJZ/2004/5727, houdende vaststelling van rode lijsten flora en fauna.

Ministerie van LNV (2005). Handreiking Bestemmingsplan en Natuurwetgeving. Directie natuur. Ministerie van LNV (2006). Handreiking Flora- en faunawet. Voor werkzaamheden en activiteiten in het

kader van bestendig gebruik, bestendig beheer en onderhoud en ruimtelijke inrichting en ontwikkeling. Dienst Landelijk gebied.

Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie (2002). De Nederlandse libellen (Odonata). Nederlandse fauna 4. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, KNNV Uitgeverij & European Invertebrate Survey-Nederland, Leiden.

SOVON vogelonderzoek Nederland (2002). Atlas van de Nederlandse broedvogels 1998-2000. – Nederlandse Fauna 5. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, KNNV Uitgeverij & European Invertebrate Survey-Nederland, Leiden.

Smeenge, H. (2008). Natuurherstelplan Gorsselse heide. Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.

Vries, E. de (2008. Onderzoeksvoorstel. Ecologisch onderzoek Gorsselse heide in het kader van de Flora- en faunawet. Kenmerk 08078. EcoGroen advies, Zwolle.

Vos, M.T. de (2005). De Ringslang in Achterhoek en Liemers. Verspreiding knelpunten en oplossingen. Rapportnr. 05140. Stichting Staring Advies, Zelhem.

Wallis de Vries, M. (2003). Beschermingsplan Gentiaanblauwtje 2003-2007. Expertisecentrum LNV, Ede.


Internet:

� Ministerie van LNV (www.minlnv.nl/ www.hetlnvloket.nl)) � Het Natuurloket (www.natuurloket.nl) � Provincie Gelderland (www.provinciegelderland.nl) � RAVON (www.ravon.nl) � Stichting Anemoon (www.anemoon.org) � Waarneming.nl (website met soortenwaarnemingen in Nederland). � Piscaria/ Limnodata Neerlandica (www.limnodata.nl) Mondelinge informatie

Dhr. J. Teeuwen (IVN afdeling Zutphen) Dhr. A. Grote Beverborg (Natuurmonumenten)

BIJLAGEN

BIJLAGE I: KAART MET TOPONIEMEN

BIJLAGE II: INVENTARISATIESCHEMA 2008

Soort/Soortgroep Veldonderzoeken Resultaat

Flora/vegetatie 26 mei 2008 (dag) 12 augustus 2008 (dag)

Diverse strikt beschermde en bedreigde soorten in het gehele gebied

Vleermuizen Nevenwaarnemingen Geen belangrijk, onmisbaar leefgebied

Overige zoogdieren Nevenwaarnemingen Eekhoorn

Broedvogels Nevenwaarnemingen Grote bonte specht, Kleine bonte specht

Amfibieën 1 april 2008 (dag) 13 mei 2008 (dag) 12 augustus 2008 (dag)

Kamsalamander en Poelkikker

Vissen Nevenwaarnemingen Geen soorten van FFW-Tabel 2/3

Reptielen 1 april 2008 (dag) 7 mei 2008 (dag) 13 mei 2008 (dag) 26 mei 2008 (dag) 2 juli 2008 (dag) 12 augustus 2008 (dag)


Heideblauwtje 2 juli 2008 (dag) >100 exemplaren

Gevlekte witsnuitlibel 13 mei (dag) 26 mei (dag)

Niet aangetroffen

Overige ongewervelden Nevenwaarnemingen Geen soorten van FFW-Tabel 2/3

BIJLAGE III: SOORTENLIJST FLORA

Soort Status Standplaats Abundantie

Borstelgras Nardus stricta RL4 Langs paden Schaars Bosaardbei Fragaria vesca RL4 Bos Zeldzaam Bruine snavelbies Rhynchospora fusca RL4 Geplagde heide en langs paden Lokaal dominant Dubbelloof Blechnum spicant RL4 Beboste oever Zeldzaam Gewone veenbies Trichophorum cespitosum

subsp. germanicum RL4 Vochtige heidevegetatie en langs paden Lokaal frequent

Heidekartelblad Pedicularis sylvatica RL2 Langs paden Lokaal frequent Jeneverbes Juniperus communis FFW-tabel 2

RL4Langs paden Zeldzaam

Kleine veenbes Oxycoccus palustris RL3 Veenmosrijk deel Obliquaven Zeldzaam Kleine zonnedauw Drosera intermedia FFW-tabel 2

RL4Geplagde heide en langs paden. Ook in watervangputten Lokaal abundant

Klokjesgentiaan Gentiana pneumonanthe FFW-tabel 2 RL4

Vochtige heidevegetatie en langs paden Schaars

Moerashertshooi Hypericum elodes RL3 Droogvallende oever van Luteaven Lokaal frequent Moeraswolfsklauw Lycopodiella inundata RL3 Geplagde heide en langs paden Lokaal frequent Stekelbrem Genista anglica RL4 Droge heidevegetaties Hier en daar Wilde gagel Myrica gale FFW-tabel 2

RL4Vochtige heidevegetatie. Ook in bos(randen) Lokaal dominant

Witte waterranonkel Ranunculus ololeucos RL4 Water en oever van Cristuatus poeltje, Lutea- en Obliquaven

Lokaal frequent

Legenda: Beschermingsregime Flora- en faunawet (FFW): Tabel 1: ‘Algemene soorten’ waarvoor veelal automatisch vrijstelling geldt; Tabel 2: ‘Overige soorten’ waarvoor vrijstelling geldt, mits activiteiten voldoen aan goedgekeurde gedragscode; Tabel 3: Soorten van Bijlage IV HR/ bijlage 1 AMvB artikel 75 FFW, waarvoor alleen onder strikte voorwaarden vrijstelling mogelijk is.

RL 0 t/m RL 4 verwijzen naar de status op de Rode lijst: 0= Verdwenen; 1= Ernstig bedreigd; 2= Bedreigd; 3= Kwetsbaar; 4= Gevoelig

BIJLAGEN

BIJLAGE I: KAART MET TOPONIEMEN

BIJLAGE II: INVENTARISATIESCHEMA 2008

Soort/Soortgroep Veldonderzoeken Resultaat

Flora/vegetatie 26 mei 2008 (dag) 12 augustus 2008 (dag)

Diverse strikt beschermde en bedreigde soorten in het gehele gebied

Vleermuizen Nevenwaarnemingen Geen belangrijk, onmisbaar leefgebied

Overige zoogdieren Nevenwaarnemingen Eekhoorn

Broedvogels Nevenwaarnemingen Grote bonte specht, Kleine bonte specht

Amfibieën 1 april 2008 (dag) 13 mei 2008 (dag) 12 augustus 2008 (dag)

Kamsalamander en Poelkikker

Vissen Nevenwaarnemingen Geen soorten van FFW-Tabel 2/3

Reptielen 1 april 2008 (dag) 7 mei 2008 (dag) 13 mei 2008 (dag) 26 mei 2008 (dag) 2 juli 2008 (dag) 12 augustus 2008 (dag)


Heideblauwtje 2 juli 2008 (dag) >100 exemplaren

Gevlekte witsnuitlibel 13 mei (dag) 26 mei (dag)

Niet aangetroffen

Overige ongewervelden Nevenwaarnemingen Geen soorten van FFW-Tabel 2/3

BIJLAGE III: SOORTENLIJST FLORA

Soort Status Standplaats Abundantie

Borstelgras Nardus stricta RL4 Langs paden Schaars Bosaardbei Fragaria vesca RL4 Bos Zeldzaam Bruine snavelbies Rhynchospora fusca RL4 Geplagde heide en langs paden Lokaal dominant Dubbelloof Blechnum spicant RL4 Beboste oever Zeldzaam Gewone veenbies Trichophorum cespitosum

subsp. germanicum RL4 Vochtige heidevegetatie en langs paden Lokaal frequent

Heidekartelblad Pedicularis sylvatica RL2 Langs paden Lokaal frequent Jeneverbes Juniperus communis FFW-tabel 2

RL4Langs paden Zeldzaam

Kleine veenbes Oxycoccus palustris RL3 Veenmosrijk deel Obliquaven Zeldzaam Kleine zonnedauw Drosera intermedia FFW-tabel 2

RL4Geplagde heide en langs paden. Ook in watervangputten Lokaal abundant

Klokjesgentiaan Gentiana pneumonanthe FFW-tabel 2 RL4

Vochtige heidevegetatie en langs paden Schaars

Moerashertshooi Hypericum elodes RL3 Droogvallende oever van Luteaven Lokaal frequent Moeraswolfsklauw Lycopodiella inundata RL3 Geplagde heide en langs paden Lokaal frequent Stekelbrem Genista anglica RL4 Droge heidevegetaties Hier en daar Wilde gagel Myrica gale FFW-tabel 2

RL4Vochtige heidevegetatie. Ook in bos(randen) Lokaal dominant

Witte waterranonkel Ranunculus ololeucos RL4 Water en oever van Cristuatus poeltje, Lutea- en Obliquaven

Lokaal frequent

Legenda: Beschermingsregime Flora- en faunawet (FFW): Tabel 1: ‘Algemene soorten’ waarvoor veelal automatisch vrijstelling geldt; Tabel 2: ‘Overige soorten’ waarvoor vrijstelling geldt, mits activiteiten voldoen aan goedgekeurde gedragscode; Tabel 3: Soorten van Bijlage IV HR/ bijlage 1 AMvB artikel 75 FFW, waarvoor alleen onder strikte voorwaarden vrijstelling mogelijk is.

RL 0 t/m RL 4 verwijzen naar de status op de Rode lijst: 0= Verdwenen; 1= Ernstig bedreigd; 2= Bedreigd; 3= Kwetsbaar; 4= Gevoelig

BIJLAGE IV-1 T/M 10: VERSPREIDINGSKAARTEN

1. Maatregelenkaart (A3)

2. Kwetsbare vegetatie (A3)

3. Beschermde flora (A3)

4. Rode Lijst flora (A3)

5. Eekhoorn

6. Jaarrond beschermde broedvogels

7. Amfibieën

8. Reptielen

9. Vissen

10. Dagvlinders

Vooronderzoek ecologie hoogwatergeul Veessen / Wapenveld

Datum 14-08-2008

Flora- en faunawetonderzoekGorsselse Heide

StatusAuteurTopografie

DefinitiefIng. P. v.d. BrandhofDLG/Topografische dienst Emmen Jaar inventarisatie: n.v.t.

Maatregelenkaart



!( Kuilen dempen

Sloot dempen / verondiepen

Greppel dempen / verondiepen

Bos omvormen naar heide

Perceel ophogen

Rabatsloten dempen

Bosopslag dunnen / verwijderen

Omvorming landbouw naar natuur

Venoevers vrijstellen

Gebiedsgrens

¬(1

3

17

5

98

2

10

46


Datum 14-08-2008



DefinitiefIng. P. v.d. BrandhofDLG/Topografische dienst Emmen Jaar inventarisatie: 2008

Kwetsbare vegetatie

1. Natte heide (Klokjesgentiaan, Kleine zonnedauw, Bruine snavelbies en Moeraswolfsklauw)

2. Gagelstruweel (Wilde gagel)



5. Natte heide (Klokjesgentiaan, Kleine zonnedauw, Bruine snavelbies en Moeraswolfsklauw)




9. Natte heide (Klokjesgentiaan, Gewone veenbies, Kleine zonnedauw en Bruine snavelbies)

10. Natte heide (Wilde gagel, Klokjesgentiaan en Gewone veenbies)

Beschrijving vegetatie

¬(2

!( !(

!( !(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(!(

!(!(

!(!(

!(!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!( !(!(!(

!(!(

!(!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(!(!(

!(!(!(!(

!(

!(

!(

!(

!(

!( !(

!(

!(

!(

!(

!(

!(!(

!(!(

!(

!(!(!(

!(

!( !( !( !(!(!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(!(

!(

!(

!(!(

!(

!(!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(!(!(

!(!( !(

!(!(!(

!(

!(!(!(

!(

!(

!(


Datum 14-08-2008




Flora (beschermde soorten)

!( Brede wespenorchis (FWW tabel 1)

!( Jeneverbes (FFW tabel 2)

!( Kleine maagdenpalm (FFW tabel 1)

!( Kleine zonnedauw (FFW tabel 2)

!( Klokjesgentiaan (FFW tabel 2)

!( Koningsvaren (FFW tabel 1)

!( Wilde gagel (FFW tabel 2)

Begrenzing plangebied

¬(3

")

")")")

")

")

")

")

")

")

")

")

")")

")

")

")

")

")

")

")

")

")

")")

")")

")

")

")

")

")

")

")")

")

")")")

")

") ") ") ")")")

") ")")")

")")

")")

")

")

")

")

")

")

")")

")

")

")

")

")

")

")

")

")") ")

")")")

")

")")")

")

")

")

")

")

") ") ")")")")

")

")

")")

")

")

")

")

") ")

") ")

")

")")")")

")")

")")

")

")

")

")

")

")

")

")")

")")

")")

")

")")

")

")

")

")

")

")

")

")

")

")

")

")

") ")")")

")")

")")

")

")

")

")

")

")

")")")

")") ")

")")")

")

")")")

")

")

")

")")")

")")")")

!(

!(

!(

!(

!(

!(!(

!(

!(

!(!(

!(

!(!(

!(

!(!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(!( !(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(!(

!(

!(

!(

!(!(

!(

!(

!(

!(

!(!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(!(

!(!(

!(!(

!( !(

!(!(

!(!(!(!(

!(!(

!(

!(

!(!( !(

!(

!(

!(!( !(

!(!( !(

!( !(

!(

!(


Datum 14-08-2008




Flora (Rode lijst-soorten)

!( Borstelgras (RL4)

!( Bosaardbei (RL4)

!( Bruine snavelbies (RL4)

!( Dubbelloof (RL4)

!( Gewone veenbies (RL4)

!( Heidekartelblad (RL2)

!( Jeneverbes (RL4)

!( Kleine veenbes (RL3)

") Kleine zonnedauw (RL4)

") Klokjesgentiaan (RL4)

") Moerashertshooi (RL3)

") Moeraswolfsklauw (RL3)

") Stekelbrem (RL4)

") Wilde gagel (RL4)

") Witte waterranonkel (RL2)


¬(4

!(

!(


Datum 14-08-2008




Zoogdieren

!( Eekhoorn (vraatsporen)


¬(5

!(

!(

!(

!(


Datum 14-08-2008




Nestplaatsen van jaarrond beschermde broedvogels

!( Grote bonte specht

!( Kleine bonte specht


¬(6

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(!(

!(

!(

5 ex.

10 ex.

10 ex.

25 ex.

25 ex.

1 ex. man

1 ex. vrouw

1 ex. vrouw

40 ex. larven

36 ex. larven


Datum 14-08-2008




Amfibieën

!( Kamsalamander

!( Poelkikker


¬(7

!(

!(

!(!(

!(

!(!(

!(!(

!(!(!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

9

2

7

3

6

1

4

8

5

10


Datum 14-08-2008




Reptielen

!( Levendbarende hagedis

Raaien met plaatjes


¬(8

> 1000 ex.


Datum 14-08-2008




Vissen

Zonnebaars (leefgebied)


¬(9

!(

!(

!(

10 ex.

21 ex.

67 ex.

14 ex.

1 ex.

4 ex.

1 ex.


Datum 14-08-2008




Vlinders

!( Heideblauwtje (losse exemplaren)

Heideblauwtje (cluster)


¬(10

Flora en Fauna onderzoek Gorsselse Heide Ecogroen

Documents

Transcript of Flora en Fauna onderzoek Gorsselse Heide Ecogroen