Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5...

36
Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 Verbond van Verzekeraars

Transcript of Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5...

Page 1: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009Verbond van Verzekeraars

Page 2: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009Verbond van Verzekeraars

Page 3: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 1

Voorwoord

Voor u ligt het Financieel jaarverslag met de belangrijkste resultaten van de verzekeringsbranche over 2009.

Een verslag dat niet alleen cijfers bevat, maar vooral ook achtergronden en verklaringen bij die cijfers. Dat

laatste is van belang om ontwikkelingen te kunnen duiden en op die manier een beeld te schetsen van hoe

het gaat in de branche. Dit jaarverslag is opgesteld door het Centrum voor Verzekeringsstatistiek en Onder-

zoek (CVS), onder leiding van ir. H.F. Treur. Het CVS voert elk jaar de Enquêtes Financiële Jaarcijfers Leven,

Schade & Zorg uit ten behoeve van de leden van het Verbond. In dit verslag zijn cijfers en trends uit die enquê-

tes weergegeven en geanalyseerd.

Het jaar 2009 was het jaar van het herstel voor verzekeraars na de forse verliezen en afname van de solvabili-

teit in 2008 door de kredietcrisis. Gevolg van de kredietcrisis was een economische recessie waar vooral levens-

verzekeraars last van hadden. Hoewel dit jaarverslag een fi nancieel verslag is, kan verminderd vertrouwen

uiteindelijk ook leiden tot het wegblijven van klanten in specifi eke verzekeringssectoren. Het Verbond van

Verzekeraars is mede daarom bezig met een gedragsveranderingstraject voor de sector genaamd ‘Verzeke-

raarsVernieuwen’. In dit kader introduceert de branche prikkels om klantgericht handelen te stimuleren, wor-

den dossiers die het vertrouwen van de klant kunnen schaden proactief aangepakt en stelt de branche de

maatschappelijke waarden en verantwoordelijkheid weer centraal in gedrag en communicatie. Transparantie

is daarvan een belangrijk onderdeel. Daarom vindt het Verbond het belangrijk transparantie te bieden over

de stand van zaken in de sector aan consumenten en geïnteresseerden uit bijvoorbeeld kabinet, parlement,

overheid, toezichthouders, pers en maatschappelijke organisaties.

De verzekeringsbranche heeft een belangrijke rol bij het organiseren van solidariteit en het beschermen van

klanten tegen onvoorziene omstandigheden. De publieke belangstelling voor de bedrijfstak is traditioneel

groot. Deze belangstelling wordt versterkt door actuele discussies over de pensioenleeftijd, hypotheekrente-

aftrek, arbeidsongeschiktheid etc., dossiers waarin verzekeraars een belangrijke rol spelen.

De leden, vertegenwoordigd in de commissie CVS van het Verbond van Verzekeraars, evenals de portefeuil-

lehouder statistiek van het Verbondsbestuur, hebben een belangrijke bijdrage geleverd aan het tot stand

brengen van dit verslag. De commissie CVS bestaat uit de volgende leden:

- D. van der Eijk, voorzitter commissie CVS (Eureko/Achmea)

- dr. J.F.J. de Munnik (AEGON)

- mr. F.J.M. Romijn (ASR)

- ing. W.H. Steenpoorte EMIM (REAAL)

- R. van het Hof, portefeuillehouder statistiek Verbondsbestuur (Allianz)

Ik hoop dat deze uitgave u in uw werk als verzekeraar of anderszins van dienst is,

drs. H.J. Herbert

directeur

Page 4: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,
Page 5: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 3

Voorwoord 1

Samenvatting 4

Summary 5

Zusammenfassung 6

Resumé 7

1 Inleiding 9

1.1 Verantwoording 9

1.2 Representativiteit 9

1.3 Leeswijzer 9

2 Economische ontwikkelingen 10

2.1 De wereldeconomie 10

2.2 De Nederlandse economie 11

2.3 Beleggingen 11

2.4 De verzekeringsmarkt in 2009 12

3 Levensverzekeringen 14

3.1 Algemeen 14

3.2 Individueel 15

3.3 Productie individueel 15

3.4 Collectief 18

4 Schadeverzekeringen 19

4.1 Algemeen 19

4.2 Herverzekering 20

4.3 Motor 20

4.4 Brand 23

4.5 Transport 25

4.6 Aansprakelijkheid 25

4.7 Rechtsbijstand 26

4.8 Reis 27

5 Zorgverzekeringen 28

5.1 Algemeen 28

5.2 Ziektekosten 28

5.3 Inkomen 29

Verklaring begrippen 30

Page 6: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 20094

Nadat in 2008 de kredietcrisis toesloeg en uitmondde

in een recessie, vond in 2009 economisch herstel

plaats. De weg omhoog werd wereldwijd vooral in de

tweede helft van 2009 gevonden, maar was in Neder-

land niet voldoende om een positieve groei van de

reële economie over geheel 2009 te bereiken. Niet-

temin steeg de solvabiliteit van verzekeraars weer,

gingen de beurskoersen omhoog en is de uitgangs-

positie voor verzekeraars aan het begin van 2010

aanzienlijk beter dan het jaar ervoor.

LevensverzekeringenNa het historische dieptepunt van 2008, behaalt de

sector Leven in 2009 weer een positief resultaat. Voor

een belangrijk deel komt dit door de stijging van de

beurskoersen, die op diverse manieren doorwerkt in

het resultaat van verzekeraars. De doorwerking van

de recessie op de individuele portefeuille zien we

terug in het stagneren van de woningmarkt en resul-

teert waarschijnlijk ook in een afname van het sparen

voor de oude dag. Door verandering in de fi scale

wetgeving in het verleden neemt de koopsompro-

ductie van direct ingaande lijfrenten eveneens af. De

branche heeft ook nog steeds last van reputatiescha-

de als gevolg van de discussie over de beleggingsver-

zekeringen. Verder spelen de felle concurrentie in de

branche en toenemende concurrentie vanuit andere

branches een grote rol. Tezamen resulteren deze fac-

toren in een afnemend premie volume bij individuele

verzekeringen, terwijl de premie omzet bij de collec-

tieve verzekeringen stabiliseert.

SchadeverzekeringenOndanks de grote economische schommelingen, ont-

wikkelen de schadebranches zich relatief rustig. In

2008 was sprake van een terugval in het resultaat,

maar dit kwam slechts voor een deel door de krediet-

crisis. Het beeld paste goed in de conjunctuurcyclus

van schadeverzekeraars, die zich grotendeels onaf-

hankelijk van de macro-economische conjunctuur

ontwikkelt. In 2009 stabiliseert het resultaat, maar

dit komt voor een deel door de gestegen beleggings-

opbrengsten; de netto combined ratio laat een stij-

ging zien. Het premievolume van Schade stijgt licht.

Deze stijging vindt vooral plaats bij Brand en Trans-

port. Motor laat een lichte afname van het premie-

volume zien. In alle branches staan de premies onder

druk als gevolg van sterke concurrentie. Hierdoor

richten verzekeraars zich op de effi ciëntie, wat terug

te zien is in dalende bedrijfskosten.

ZorgverzekeringenHet resultaat van ziektekostenverzekeraars is voor

het eerst sinds 2006 positief. De introductie van het

nieuwe zorgstelsel in 2006 zorgde onder andere voor

sterke concurrentie op de premie, waardoor het

resultaat aanvankelijk negatief werd. Na premie- en

dekkingsaanpassingen door verbeterd inzicht in risi-

co’s sloeg het resultaat in 2009 om. Bij Inkomen zien

we de tegenovergestelde ontwikkeling. Het resultaat

daalt, maar blijft wel positief. Door het vrijvallen van

de schadevoorzieningen van inmiddels niet meer be-

staande producten, werd het resultaat in het verle-

den sterk gefl atteerd. Inmiddels worden de gevolgen

van de sterke concurrentie en de oplopende schade

steeds beter zichtbaar, wat het resultaat drukt.

Samenvatting

1 Premievolume van de directe binnenlandse tekening, de indirecte binnenlandse tekening en de directe buitenlandse tekening.

2 Technisch resultaat, uitgedrukt in een percentage van de bruto verdiende premie, na rente en na herverzekering, maar voor afdracht van vennootschapsbelasting.

Resultaat verzekeringsbranche 2009

premievolume1 netto com- resultaat2

2009 bined ratio 2005 2006 2007 2008 2009

mrd. euro % groei

t.o.v. 2008

2009 % verdiende premie

Totaal Leven 24,3 -8 n.v.t. 11 11 16 -23 6

Totaal Schade 13,5 1 100 11 10 10 4 3

- Motor 4,6 -2 103 11 13 11 2 2

- Brand 3,9 5 93 13 11 3 2 7

- Transport 0,9 8 104 13 9 12 6 0

- Overige 4,1 -1 101 8 7 14 6 1

Totaal Zorg 39,1 5 97 15 4 3 2 3

Totaal 76,8 0 n.v.t. 12 8 9 -6 4

Page 7: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5

Summary

After the credit crunch struck and then developed

into a recession in 2008, the economy started to reco-

ver by 2009. Globally, things started moving in the

right direction again, especially in the second half of

2009, however in the Netherlands this was not suffi -

cient for achieving growth of the real economy over

the entire of the year. Nonetheless, the solvability of

insurers increased again, stock exchanges started im-

proving, and at the start of 2010 the initial position

for insurers was considerably better than the year

before.

Life insuranceAfter the historic low of 2008, the Life sector achieved

positive results again in 2009. This is mainly due to

prices on stock exchanges rising, which affects the

insurers’ results in various ways. The impact of the

recession on individual budgets can be seen in the

stagnation of the property market and will likely also

result in reduced retirement savings for the future.

Due to past changes in tax laws, single premium pro-

duction of immediate annuities is also diminishing. In

addition, the sector is still affected by its damaged

reputation as a result of discussions about investment

insurances. Fierce competition across the sector and

increasing competition from other sectors also play a

major role. Together, these factors have resulted in a

diminishing premium volume for individual insuran-

ces, whereas premium turnover is stabilising for the

collective insurances.

Non-life insuranceDespite the major economic fl uctuations, the non-

life sectors have been developing relatively steadily.

Although results dropped in 2008, this was only part-

ly due to the credit crunch. The picture fi ts in well

with the business cycle of non-life insurers, which

mainly develops independently of the macro-econo-

mic cycle. The results stabilised in 2009, but this is

partly due to the fact that investment results have

improved; the net combined ratio has gone up. The

non-life premium volume is slightly on the rise. This

increase is most notable in Fire and Transport. Motor

vehicles shows a slight drop of premium volume.

Premiums are under pressure across all the sectors

due to heavy competition. This ensures that insurance

companies focus on effi ciency, which results in dimin-

ishing operating costs.

Accident and Health insuranceFor the fi rst time since 2006, the results of Health

insurers are positive. The introduction of the new

health care system in 2006 resulted in heavy competi-

tion in terms of premiums, among other things, with

the effect that initially results were negative. After

adjustments to premiums and coverage on the basis

of improved understanding of risks, the results

turned around in 2009. The opposite development

can be seen in Income: the results are declining, but

still continue to be positive. Expiring claims provi sions

of products that now no longer exist used to improve

results in the past. Currently, the consequences of the

fi erce competition and increasing claims are becom-

ing more visible, bringing results down.

Results in the insurance industry in 2009

Premiums1 Net com- Results2

2009 bined ratio 2005 2006 2007 2008 2009

billions of

euros

% growth

comp. to 2008

2009 % earned premiums

Total Life 24.3 -8 n/a 11 11 16 -23 6

Total Non-life 13.5 1 100 11 10 10 4 3

- Motor vehicles 4.6 -2 103 11 13 11 2 2

- Fire 3.9 5 93 13 11 3 2 7

- Transport 0.9 8 104 13 9 12 6 0

- Other 4.1 -1 101 8 7 14 6 1

Total Accident & Health 39.1 5 97 15 4 3 2 3

Total 76.8 0 n/a 12 8 9 -6 4

1 The premium volume of the direct domestic turnover, indirect domestic turnover and direct foreign turnover.2 Result after interest, expressed as a percentage of the gross premium, after interest and after reinsurance, but before the

deduction of corporation tax.

Page 8: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 20096

Zusammenfassung

Nachdem 2008 die Kreditkrise entstand und in eine

Rezession mündete, setzte 2009 die wirtschaftliche Er-

holung ein. Die Überwindung der Krise fand weltweit

vor allem in der zweiten Jahreshälfte 2009 statt, reich-

te in den Niederlanden allerdings nicht aus, um ein po-

sitives Wachstum der realen Wirtschaft für ganz 2009

zu bewerkstelligen. Dennoch stieg die Solvenz der Ver-

sicherer wieder, die Börsenkurse gingen wieder nach

oben, und die Ausgangsposition für Versicherer An-

fang 2010 ist wesentlich besser als im Jahr zuvor.

LebensversicherungenNach dem historischen Tiefpunkt 2008 erzielt der

Bereich Lebensversicherungen 2009 wieder positive

Ergebnisse. Zu einem wesentlichen Teil ist dies auf

den Anstieg der Börsenkurse zurückzuführen, der

unterschiedliche Auswirkungen auf das Ergebnis der

Ver sicherer hat. Die Auswirkungen der Rezession auf

die einzelnen Portfolios werden anhand der Stagna-

tion auf dem Wohnungsmarkt spürbar und führen

wahrscheinlich auch zu rückläufi gen Zahlen beim

Sparen fürs Alter. Durch Veränderungen bei der Steu-

ergesetzgebung in der Vergangenheit nimmt die

Kapitalproduktivität der unmittelbar in Kraft treten-

den Leibrenten ebenfalls ab. Die Branche leidet

außerdem immer noch unter dem Rufschaden, der

infolge der Diskussion über die Anlageversicherun-

gen entstanden ist. Darüber hinaus spielen die harte

Konkurrenz in der Branche und die zunehmende

Konkurrenz aus anderen Branchen eine große Rolle.

Gemeinsam führen diese Faktoren zu einem Rück-

gang des Beitragsvolumens bei individuellen Ver-

sicherungen, während sich der Beitragsumsatz bei

den kollektiven Versicherungen stabilisiert.

SchadensversicherungenTrotz der erheblichen wirtschaftlichen Schwankungen

entwickeln sich die Schadenversicherungsbranchen

relativ ruhig. Das Ergebnis lief im Jahr 2008 zurück.

Dieser Rückfall war jedoch nur zum Teil auf die Kredit-

krise zurückzuführen. Das Bild passte gut in den Kon-

junkturzyklus der Schadensversicherer, der sich

größtenteils unabhängig von der makrowirtschaftli-

chen Konjunktur entwickelt. 2009 stabilisiert sich das

Ergebnis, was aber zu einem Großteil auf die gestie-

genen Investitionsgewinne zurückzuführen ist; die

Netto-Schaden-Kosten-Quote weist einen Zuwachs

auf. Das Beitragsvolumen bei den Schadensversiche-

rern steigt leicht an. Diese Steigerung fi ndet vor allem

in den Bereichen Brand und Transport statt. Im Bereich

Motor ist ein leichter Rückgang des Beitragsvolumens

zu verzeichnen. In allen Branchen stehen die Beiträge

infolge der starken Konkurrenz unter Druck. Dadurch

konzentrieren sich Versicherer auf die Effi zienz, was

sich in den sinkenden Betriebskosten äußert.

Beitragsvolumen1 Netto-Schaden- Ergebnis2

2009 Kosten-Quote 2005 2006 2007 2008 2009

Mrd.

Euro

% Wachstum

gegenüber

2008

2009 % verdienter Beitrag

Gesamt Leben 24,3 -8 n. zutr. 11 11 16 -23 6

Gesamt Schaden 13,5 1 100 11 10 10 4 3

- Motor 4,6 -2 103 11 13 11 2 2

- Brand 3,9 5 93 13 11 3 2 7

- Transport 0,9 8 104 13 9 12 6 0

- Sonstige 4,1 -1 101 8 7 14 6 1

Gesamt Krankenvers. 39,1 5 97 15 4 3 2 3

Gesamt 76,8 0 n. zutr. 12 8 9 -6 4

Ergebnis der Versicherungsbranche 2009

1 Beitragsvolumen der direkten inländischen Verträge, der indirekten inländischen Verträge und der direkten ausländischen

Verträge.2 Technisches Ergebnis, dargestellt als Prozentwert des brutto verdienten Beitrags, nach Rente und Rückversicherung, aber

vor Abzug der Körperschaftssteuer.

Page 9: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 7

KrankenversicherungenDas Ergebnis der Krankenkostenversicherer ist zum

ersten Mal seit 2006 positiv. Die Einführung des

neuen Krankversicherungssystems 2006 sorgte unter

anderem für eine stärkere Konkurrenz bei den Bei-

trägen, weshalb das Ergebnis zu Beginn negativ aus-

fi el. Nach Beitrags- und Deckungsanpassungen durch

einen verbesserten Einblick in die Risiken änderte

sich das Ergebnis 2009. Im Bereich Einkommensver-

sicherungen erleben wir eine entgegengesetzte Ent-

wicklung. Das Ergebnis sinkt, aber bleibt positiv.

Durch den Wegfall der Schadensrücklagen von mit-

tlerweile nicht mehr verfügbaren Produkten wurde

das Ergebnis in der Vergangenheit erheblich ge-

schönt. Inzwischen sind die Folgen der starken Kon-

kurrenz und der wachsenden Schäden immer stärker

zu sehen, wodurch das Ergebnis sinkt.

Resumé

Après la crise du crédit de 2008 qui a entraîné une

récession, 2009 a été marquée par une reprise écono-

mique. En particulier dans la deuxième moitié de

2009, la sortie de crise se dessinait dans le monde en-

tier. Toutefois, aux Pays-Bas, cette reprise n’a pas été

suffi sante pour générer une croissance positive de

l’économie réelle sur toute l’année 2009. Néanmoins,

la solvabilité des assureurs a augmenté, les cours de

la Bourse sont repartis à la hausse et les assureurs ont

pu entamer l’année 2010 en s´appuyant sur une bien

meilleure base par rapport à l’année précédente.

Assurances vieAprès la baisse historique enregistrée en 2008, le sec-

teur Vie a obtenu un résultat positif en 2009. Ceci est

dû en grande partie à la hausse des cours de la Bourse

qui a eu des répercussions diverses sur le résultat des

assureurs. L’infl uence de la récession sur le porte-

feuille individuel se traduit par une stagnation sur le

marché immobilier et entraîne probablement une

baisse des produits d’épargne pour la retraite. En rai-

son d’une modifi cation de la législation fi scale dans

le passé, la production du capital des rentes viagères

entrant directement en vigueur est également en

baisse. La branche se ressent encore des conséquen-

ces de la discussion sur les assurances investissements

qui a entaché sa réputation. En outre, la rude concur-

rence au sein de la branche et la concurrence issue

des autres branches jouent également un rôle. La

combinaison de ces facteurs contribue à une baisse

Résultat branche des assurances 2009

Volume des primes1 Ratio net résultat2

2009 combiné 2005 2006 2007 2008 2009

mrd.

euros

% croissance

par rapport à

2008

2009 % prime acquise

Total Vie 24,3 -8 n.a. 11 11 16 -23 6

Total Dommages 13,5 1 100 11 10 10 4 3

- Véhicules automobiles 4,6 -2 103 11 13 11 2 2

- Incendie 3,9 5 93 13 11 3 2 7

- Transport 0,9 8 104 13 9 12 6 0

- Autres 4,1 -1 101 8 7 14 6 1

Total Maladie 39,1 5 97 15 4 3 2 3

Total 76,8 0 n.a. 12 8 9 -6 4

1 Volume des primes des souscriptions nationales directes, des souscriptions nationales indirectes et des souscriptions étran-

gères directes.2 Résultat technique, exprimé en pourcentage de la prime acquise brute, après intérêt et après réassurance, mais avant paie-

ment de l’impôt sur les sociétés.

Page 10: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 20098

du volume des primes pour les assurances individuel-

les, tandis que le chiffre d’affaires des primes se sta-

bilise pour les assurances collectives.

Assurances dommagesEn dépit des grandes fl uctuations économiques, la

situation est relativement stable dans la branche des

assurances dommages. En 2008, le résultat affi chait

une baisse qui n’était due qu´en partie à la crise du

crédit. Cette image correspondait bien au cycle con-

joncturel des assurances dommages dont l’évolution

est, en grande partie, indépendante de la conjonc-

ture macro-économique. En 2009, le résultat se stabi-

lise, ceci étant partiellement dû à une hausse du

produit des investissements ; le rapport net combiné

affi che une hausse. Le volume des produits du sec-

teur Dommages connaît une légère augmentation,

en particulier dans les domaines Incendies et Trans-

port. Le secteur Véhicules automobiles enregistre

une légère baisse du volume des primes. Dans toutes

les branches, les primes ressentent la pression géné-

rée par une rude concurrence. Les assureurs se con-

centrent sur la rentabilité, ce qui se traduit par une

baisse des frais généraux.

Assurances maladieLe résultat des assurances maladie est positif pour la

première fois depuis 2006. L’introduction du nouveau

régime de soins en 2006 a engendré notamment une

rude concurrence sur les primes, le résultat étant au

début négatif. Après les ajustements au niveau des

primes et de la couverture suite à une meilleure ap-

préciation des risques, le résultat s´est redressé en

2009. Le secteur Revenus affi che une évolution con-

traire. Le résultat baisse, mais reste toutefois positif.

En raison des provisions pour sinistres qui devenaient

disponibles sur des produits désormais disparus, le

résultat dans le passé était beaucoup trop gonfl é.

Entre-temps, les conséquences de la rude concurrence

et de l’augmentation des dommages deviennent de

plus en plus visibles ce qui a une infl uence négative sur

le résultat.

Page 11: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 9

1 Inleiding

1.1 VerantwoordingDit verslag bevat een terugblik op de fi nanciële ont-

wikkelingen in de Nederlandse verzekeringsbranche

over het jaar 2009. Het jaarverslag is opgesteld door

het Centrum voor Verzekeringsstatistiek en Onder-

zoek (CVS), het statistisch onderzoeksbureau van het

Verbond van Verzekeraars.

Vrijwel alle hier gepresenteerde gegevens over de

verzekeringsbranche zijn ontleend aan comptabele

enquêtes, die het CVS in het voorjaar van 2010 heeft

gehouden onder verzekeraars. Aan deze enquêtes

doen verzekeraars mee die werkzaam zijn op de

Nederlandse markt en die een vergunning hebben

van De Nederlandsche Bank (DNB). Voorheen be-

perkte het CVS zich hierbij tot de directe binnenland-

se tekening. Vanaf 2008 zoeken wij meer aansluiting

bij DNB, die de cijfers inclusief indirecte tekening (dit

is vooral herverzekering aangenomen van andere

verzekeraars) en directe buitenlandse tekening weer-

geeft. De extra tekening is ongeveer 5% van het to-

taal en verhoogt de cijfers van het CVS in vergelijking

met de uitkomsten van vorige jaren.

De resultaten worden uitgedrukt in een percentage

van de bruto verdiende premie. De hier gepresen-

teerde resultaten zijn de zogenaamde technische

resultaten inclusief herverzekering, maar vóór

afdracht vennootschapsbelasting. Deze resultaten

zijn opgehoogd naar de omvang van de gehele

Nederlandse verzekeringsbranche.

De genoemde bedragen en aantallen in dit jaarver-

slag over voorgaande jaren kunnen op bepaalde

punten licht afwijken van de bedragen en aantallen

zoals vermeld in eerdere jaarverslagen. De belang-

rijkste redenen hiervoor zijn bijstellingen op oude

jaren, veranderingen in panelsamenstelling en de ge-

wijzigde verslagleggingsregels. De in de kaders ge-

presenteerde resultaten zijn afkomstig van het CVS,

tenzij anders vermeld.

1.2 RepresentativiteitDe fi nanciële gegevens over levensverzekeraars zijn

gebaseerd op 96% van de Nederlandse verzekerings-

markt, gemeten naar premievolume. De resultaten

zijn afkomstig van de Enquête Financiële Jaarcijfers

Leven, die het CVS jaarlijks houdt onder levensverze-

keraars die in Nederland werkzaam zijn. De enquête

vraagt onder andere de technische en niet-technische

rekening en de balans uit.

De fi nanciële gegevens van schadeverzekeraars zijn

gebaseerd op 80% van de Nederlandse verzekerings-

markt, gemeten naar premievolume. De resultaten

zijn afkomstig van de Enquête Financiële Jaarcijfers

Schade & Zorg, die het CVS jaarlijks houdt onder

schadeverzekeraars die in Nederland werkzaam zijn.

De in het hoofdstuk schadeverzekeringen gepresen-

teerde resultaten hebben betrekking op alle schade-

verzekeringen exclusief Zorg, namelijk verzekeringen

voor motorrijtuigen, brand, transport, aansprakelijk-

heid, rechtsbijstand en reis.

De sector Zorg bestaat uit ziektekosten- en inko-

mensverzekeringen, die weer zijn opgebouwd uit

productgroepen. Hierbij wordt rekening gehouden

met producten uit het nieuwe zorgstelsel (de basis-

verzekering) en de uitloop uit het oude zorgstelsel,

alsmede de WIA en de uitloop van producten gerela-

teerd aan het oude sociale zekerheidsstelsel (Pemba,

WAO-gat). De fi nanciële gegevens van ziektekosten-

verzekeraars zijn gebaseerd op kwartaalcijfers van

DNB over de gehele markt van Nederlandse ziekte-

kostenverzekeraars, de cijfers van Inkomen komen

uit de Enquête Financiële Jaarcijfers Schade & Zorg

en zijn gebaseerd op 90% van de markt gemeten

naar premievolume.

1.3 Leeswijzer Hoofdstuk 2 gaat kort in op algemene economische

ontwikkelingen die deels van invloed zijn op de resul-

taten van de verzekeringsbranche. In hoofdstuk 3

wordt verslag gedaan van de fi nanciële ontwikkelin-

gen op de markt voor levensverzekeringen, met aan-

dacht voor de ontwikkeling van het premievolume,

de nieuwe productie en het resultaat. Daarna licht

hoofdstuk 4 het resultaat van de diverse schadever-

zekeringen toe, waarbij we ook stilstaan bij de im-

pact van herverzekering. Hoofdstuk 5 bevat een toe-

lichting op de markt van zorgverzekeringen. Het

verslag sluit met een verklarende lijst van begrip-

pen.

Page 12: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 200910

2 Economische ontwikkelingen3

2.1 De wereldeconomieAls gevolg van de kredietcrisis werd de wereld in

2009 getroffen door een grote recessie. De productie

daalde wereldwijd met meer dan 1% en de daling

van de wereldhandel was met 12% de grootste da-

ling sinds de Tweede Wereldoorlog. Weinig landen

bleven gespaard voor de reeds in 2008 ingezette

snelle economische teruggang, maar niet elk land

werd even hard getroffen. Het waren vooral de

hoogontwikkelde economieën die te maken kregen

met een sterke teruggang, terwijl enkele Aziatische

landen door bleven groeien. Deze landen droegen

dan ook in niet geringe mate bij aan het herstel dat

in de loop van 2009 weer inzette. Vooral China speel-

de hierin een grote rol, met een economische groei

van bijna 9% over heel 2009, al ging het ook in dit

land in de eerste helft van 2009 langzamer dan in de

tweede helft. Naast het herstel in Azië, werd de con-

junctuuromslag gedreven door overheidsingrijpen

en actief beleid van de centrale banken. Aanhouden-

de budgettaire en monetaire stimulering voorkwam

dat de recessie omsloeg in een depressie en zorgde

ervoor dat in de loop van 2009 de economische weg

omhoog weer werd ingezet.

Voor de Verenigde Staten lag het omslagpunt in het

derde kwartaal van 2009. De groei versnelde sterk in

het vierde kwartaal, waardoor het bruto binnenlands

product uiteindelijk ‘slechts’ een krimp van 2,5% over

geheel 2009 noteerde. Dit was beter dan gemiddeld

in de ontwikkelde landen, maar voor de Verenigde

Staten betekende dit het eerste jaar met economi-

sche krimp sinds 1946. Het omslagpunt werd vooral

ingezet door overheidsingrijpen en beleidsmaat-

regelen, maar in het vierde kwartaal namen de be-

drijfsinvesteringen en de consumptie toe. Ook het

producentenvertrouwen liet een toename zien, ter-

wijl het consumentenvertrouwen net als de woning-

markt bleef steken op een laag niveau. De hoge

werkloosheid (10%) en de stroeve kredietverlening

zijn factoren die het herstel remmen. Bovendien is

mede door het overheidsingrijpen het begrotings-

tekort opgelopen tot 11%, het hoogste tekort sinds

de Tweede Wereldoorlog. Net als de budgettaire

maatregelen zal dit tekort weer genormaliseerd

moeten worden.

In Azië werd ondanks de wereldwijde recessie een

economische groei gehaald van 5,25%. Vooral China

droeg hieraan bij, maar ook India en Indonesië be-

haalden over 2009 een gezonde economische groei.

In Azië was een grote spreiding te zien van de econo-

mische ontwikkeling tussen de landen. Zo nam de

economie van Japan met meer dan 5% af. Niettemin

vond het herstel in Japan, mede door de ontwikkelin-

gen in de rest van Azië, al eerder plaats dan in de

Verenigde Staten en Europa.

Europa werd hard geraakt door de recessie. Over ge-

heel 2009 daalde het bruto binnenlands product met

4%. Sinds het derde kwartaal van 2009 was de reces-

sie offi cieel voorbij, maar ook hier waren grote ver-

schillen tussen landen te zien. Zo steeg de economie

van Frankrijk en Duitsland al sinds het tweede kwar-

taal, terwijl Griekenland en Spanje in het vierde

kwartaal nog in een recessie zaten.

In Europa is een duidelijke stagnatie van de huizen-

3 De tekst in dit hoofdstuk is gebaseerd op het Centraal Economisch Plan 2010 van het CPB, het jaarverslag 2009 van DNB, overzichtsartikelen uit ESB en publicaties van de OECD en de Wereldbank.

-5

-4

-3

-2

-1

0

1

2

3

4

2001 2003 2005 2007 2009 2011

Volumemutaties BBP t.o.v. het jaar ervoor

1,9

0,1 0,3

2,2 2

3,4 3,6

21,5

-4

2

0

100

200

300

400

500

600

werkloze beroepsbevolking (x 1.000)

2001 2003 2005 2007 2009 2011

252

302

399

479 483

413

344

304

379

500 500

Figuur 1 Mutaties BBP (%) en de gemiddelde werkloze beroepsbevolking tussen 2001 en 2009 (bron: CBS).

Voor 2010 en 2011 betreft het prognoses op basis van cijfers van het CPB

Page 13: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 11

markt waar te nemen en verloopt de kredietverle-

ning moeizaam. Dit komt enerzijds door een vermin-

derde vraag naar krediet van de voorzichtiger

geworden huishoudens en anderzijds doordat ban-

ken voorzichtiger zijn geworden met het verstrekken

van krediet. De overheidsmaatregelen tegen de crisis

waren een belangrijke factor in het omslaan van de

conjuncturele neergang in een opwaartse trend,

maar leidden ook tot grote overheidstekorten. Deze

liepen op van 2% in 2008 tot 6% in 2009. Vanwege

het stabiliteits- en groeipact mag dit niet te lang

doorgaan en zullen de maatregelen afgebouwd,

stopgezet of zelfs teruggedraaid moeten worden.

Als het economische herstel door wil zetten, moet

het dan zijn overgenomen door de consumptie en de

investeringen.

2.2 De Nederlandse economieDe Nederlandse economie noteerde in 2009 een

recordkrimp van 4%. Niettemin was in het derde en

vierde kwartaal van 2009 al weer een opwaartse

trend te zien, waardoor de recessie lijkt te kunnen

worden gekarakteriseerd als kort maar krachtig. De

groei werd echter vooral gedreven door de genomen

overheidsmaatregelen en door de weer aantrekken-

de wereldhandel, die werd aangedreven door het

herstel in Azië. In die zin was nog geen sprake van

echte herstelgroei, omdat de binnenlandse bestedin-

gen en de investeringen achterbleven.

Voor 2010 verwacht het Centraal Planbureau (CPB)

een doorgaand economisch herstel. Het herstel is

echter pril en staat nog onder druk. Export is een be-

langrijke determinant in de economische groei van

de Nederlandse economie. Als de groei van de

wereldhandel in 2010 afzwakt, zal dit dan ook nave-

nant negatief doorwerken op de Nederlandse econo-

mische groei. Bovendien moet de overheid maat-

regelen nemen om het overheidstekort terug te

dringen, wat is opgelopen tot boven de normen van

het stabiliteits- en groeipact. Naast het terugdringen

van het tekort, zal ook het ruime budgettaire beleid

moeten worden teruggedraaid en zullen de stimule-

ringsmaatregelen worden afgebouwd. Dit wordt be-

moeilijkt doordat de recessie heeft geleid tot minder

belastinginkomsten en meer overheidsuitgaven. Het

verdergaande economische herstel is dan ook afhan-

kelijk van het aantrekken van de consumptie en de

investeringen.

Ondanks de economische teruggang, liep de werk-

loosheid in Nederland minder sterk op dan in andere

landen. Wel verwacht het CPB een verdere stijging

tot 6,5% van de beroepsbevolking in 2010 en 2011.

Een belangrijke factor hierin was de fl exibele arbeids-

markt met relatief veel zzp’ers. Bovendien hadden

bedrijven buffers opgebouwd met in het verleden

behaalde winsten, waardoor ze personeel langer

konden aanhouden. Wegens de krappe markt voor

geschoolde werknemers, kozen veel bedrijven ervoor

personeel aan te houden, ondanks de vraaguitval. De

infl atie is door de economische terugval laag geble-

ven en was over heel 2009 gemeten 1,2%.

2.3 BeleggingenDe aandelenmarkt begon in 2009 met een zeer lage

koers. Door de kredietcrisis waren de koersen in 2008

zeer sterk teruggelopen. Zo was de AEX meer dan

gehalveerd en zat op het niveau van halverwege de

jaren ’90 uit de vorige eeuw. In maart 2009 werd het

dieptepunt bereikt, waarna de beurskoersen weer

snel opliepen. Het herstel verliep redelijk stabiel, wat

te zien is aan de afname van de volatiliteit van de

koersen. Al met al steeg de AEX in 2009 met 36%.

Wereldwijd was het beeld ongeveer hetzelfde, wat

te zien is aan de ontwikkeling van de MSCI.

Verzekeraars beleggen een relatief klein deel van

hun activa in aandelen, onder andere om het risico

op grote verliezen te verminderen en daarmee de

Figuur 2 Beurskoersen AEX (linker-as) en MSCI (rechter-as) in 2009

0

50

100

150

200

250

300

350

400

decnovoktsepaugjuljunmeiaprmrtfebjan0

200

400

600

800

1000

1200

1400

AEX MSCI

Page 14: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 200912

continuïteit van de bedrijfsvoering te waarborgen.

Zodoende bestaat het grootste deel van beleggin-

gen van verzekeraars uit vastrentende waarden, zo-

als staats- en bedrijfsobligaties, vorderingen uit (hy-

pothecaire) leningen en vastgoed. De rendementen

van deze vastrentende waarden hangen onder an-

dere af van de kapitaalmarktrente en de opslagen

voor het kredietrisico (credit spreads). De kapitaal-

marktrente is voor verzekeraars op de lange termijn

dan ook een belangrijke determinant van de beleg-

gingsopbrengsten. Een stijging van de kapitaalmarkt-

rente heeft immers een negatief effect op de obliga-

tiekoersen, maar vergroot (op de langere termijn)

wel weer de beleggingsopbrengsten. Daardoor laten

de beleggingsrendementen van verzekeraars welis-

waar schommelingen zien, maar deze zijn vergeleken

met de beursontwikkelingen veel meer gedempt. Dit

beeld wordt weergegeven met de ontwikkeling van

de zogenaamde u-rendementen4. Het u-rendement

werd in 1995 geïntroduceerd als maatstaf om de ren-

dementen op beleggingen te bepalen. Voor 2009

zien we een gestaag afnemende trend.

niet alleen de opbrengsten, maar ook de verplichtin-

gen van de verzekeraar. De ontwikkeling van de sol-

vabiliteit (zie kader ‘solvabiliteit’) laat zien dat de

verplichtingen minder hard zijn gestegen dan de be-

zittingen, waardoor de fi nanciële positie van verze-

keraars is verbeterd.

2.4 De verzekeringsmarkt in 2009Ook verzekeraars hadden te maken met de neer-

gaande economie in het begin van 2009 en het aan-

trekkende herstel dat daarna inzette. Omdat de ren-

te en de beurskoersen meebewegen met de

conjunctuur en levensverzekeraars voor een groot

deel van hun resultaat hiervan afhankelijk zijn, wer-

ken deze schommelingen vooral sterk door in de sec-

tor Leven. Schadeverzekeraars zijn vooral afhankelijk

van incidenten en overheidsbeleid en zijn daardoor

grotendeels ongevoelig voor macro-economische

conjunctuurschommelingen. Verder was eerder al

gebleken dat de verzekeringssector veerkrachtig en

gezond genoeg was om de kredietcrisis te doorstaan,

al hebben de enkele verzekeraars die in 2008 een be-

roep deden op steun van de staat, deze in 2009 nog

niet geheel terugbetaald. De solvabiliteit stond wel-

iswaar onder druk, maar is in 2009 duidelijk gestegen

(zie kader ‘solvabiliteit’).

Door het aantrekkende herstel is het gevaar voor de

verzekeringssector vooralsnog verder verminderd.

Dit betekent uiteraard niet dat er geen risicofactoren

zijn. Zo is de schokbestendigheid van de fi nanciële

sector afgenomen door de afname van de fi nanciële

buffers. Verder moet rekening worden gehouden

met het afbouwen of terugdraaien van de monetaire

en budgettaire overheidsmaatregelen en eventuele

extra maatregelen om het overheidstekort terug te

dringen. Ook de situatie in Griekenland, Italië, Ier-

land, Portugal en Spanje vormt een risico voor de

fi nanciële sector, omdat dit invloed kan hebben op

de koers van de euro, de rentestand of zelfs de mone-

taire stabiliteit. Daarnaast is het stroeve verloop van

de kredietverstrekking een punt van zorg. Niettemin

heeft de verzekeringssector al eerder laten zien vol-

doende stabilisatoren en risicomitigerende maat-

regelen te hebben genomen om een crisis die voort-

komt uit één van deze risicofactoren, het hoofd te

kunnen bieden.

Figuur 3 Ultimo maandelijks u-rendement 2009 (%)

januari december

3,0

3,5

4,0

4 Het u-rendement is een rendementsmaatstaf die maandelijks wordt gepubliceerd door het CVS. De hoogte van het u-rendement is gebaseerd op het effectief rendement van alle staatsleningen (guldens- en euro-obligatieleningen) die voldoen aan een aantal specifi eke criteria.

Naast de hoge beleggingsopbrengsten in 2009, be-

haalden verzekeraars nog extra opbrengsten op

staatsobligaties. Door het economische herstel nam

het vertrouwen van beleggers toe. Hierdoor daalde

het kredietrisico (de credit spreads) en steeg de waar-

de van staatsobligaties, wat de beleggingsopbreng-

sten van verzekeraars een extra impuls gaf.

Uiteraard beïnvloeden de rente en de beurskoersen

Page 15: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 13

Solvabiliteit

De aan DNB gerapporteerde solvabiliteitsratio geeft inzicht in de mate waarin een verzekeraar in staat

is om zijn (toekomstige) verplichtingen na te komen. De ratio wordt verkregen door de aanwezige sol-

vabiliteit te delen door de vereiste solvabiliteit, waarbij de vereiste solvabiliteit een wettelijk voorge-

schreven veiligheidsmarge is en de aanwezige solvabiliteit de middelen die de verzekeraar als buffer

aanhoudt. De marge hoort groter te zijn dan 100% en ligt hier in de praktijk ruim boven. De krediet-

crisis zorgde er echter voor dat de ratio in 2008 daalde. Het effect werd versterkt doordat verzekeraars

zelf ook al waren begonnen met het verlagen van de buffer, omdat de marge in de periode voor 2008

zeer hoog was. Niettemin bleef de solvabiliteitratio boven de 200%, meer dan tweemaal de vereiste

hoeveelheid. In 2009 is de ratio weer gestegen, wat duidelijk maakt dat de solvabiliteitsratio weliswaar

onder druk stond, maar dat de afname ongevaarlijk was. De afname demonstreerde feitelijk dat het

buffermechanisme precies doet waarvoor het is ontworpen.

Figuur 4 Solvabiliteit verzekeraars (bron: DNB)

0%

100%

200%

300%

400%

2006 2007 2008 2009

Schade & Zorg Leven

Page 16: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 200914

3 Levensverzekeringen

- Resultaat positief

- Premievolume neemt af

- Aandeel beleggingsverzekeringen neemt af

- Nieuwe productie individueel daalt sterk

3.1 AlgemeenVoor de levensverzekeringsbranche was 2008 een

historisch dieptepunt met een resultaat van -23%. In

2009 slaat het resultaat weer om in een plus, maar de

omzet daalt van 26,4 miljard euro in 2008 naar 24,3

miljard in 2009. De gevolgen van de discussie over be-

leggingsverzekeringen en de kredietcrisis werken

nog steeds door en de concurrentie van banken

neemt toe. Hierdoor vermindert in het bijzonder de

vraag naar vermogensopbouwende levensverzeke-

ringen. De beleggingsopbrengsten namen in 2009

fors toe, waardoor het resultaat ondanks de premie-

daling weer positief wordt en uitkomt op 6% van de

verdiende premie. Het dieptepunt van 2008 is hier-

mee voor wat betreft het resultaat verleden tijd,

maar de premie weerspiegelt deze ontwikkeling

niet.

Figuur 5 Technisch resultaat Leven in procenten van

de verdiende premie

-30

-25

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

6

11

16

-23

11

2005 2006 2007 2008 2009

Weinig interesse in levensloopregeling

Nederlandse consumenten hebben nog steeds weinig interesse in de levensloopregeling. In het beginjaar

van de levensloopregeling, 2006, gaf 7% van de consumenten aan een dergelijke regeling (levensloopver-

zekering of -rekening) te hebben afgesloten. Eind 2007 en 2008 was dit aandeel gestegen naar 9%. Begin

dit jaar gaf 7% van de consumenten aan een levensloopregeling te hebben lopen. Hoewel het aandeel

levensloopconsumenten dit jaar lager is dan in de voorgaande jaren is de daling niet statistisch signifi cant.

Overigens kunnen de hogere percentages van voorgaande jaren veroorzaakt worden doordat de begrip-

pen ‘spaarloon’ en ‘levensloop’ niet helder zijn voor de consument. Consumenten die hebben aangegeven

deel te nemen aan de levensloopregeling, doen dit vooral omdat ze eerder willen stoppen met werken.

Ook de fi scale aantrekkelijkheid van de regeling is voor ruim een kwart van de consumenten een reden

geweest om deel te nemen aan de levensloopregeling.

Figuur 6 Antwoorden op de vraag: waarom heeft u een levensloopregeling

(maximaal 3 antwoorden mogelijk)? (percentage)

0 10

Prepensioen

Fiscaal aantrekkelijk

Op advies van de werkgever

Ouderschapsverlof

Zorgverlof

Wereldreis

Studieverlof

Anders, namelijk ...

Weet niet

20 30 40 50 60 70 80

2006 2007 2008 2010

Page 17: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 15

3.2 IndividueelNa een periode van ongeveer vijf jaar waarin het pre-

mievolume van individuele levensverzekeringen met

een steeds lager percentage groeide, nam het pre-

mievolume in 2008 voor het eerst af. In 2009 zet deze

trend zich voort met een afname van het premie-

volume van ruim 12% (2,2 miljard euro). Het beeld

van afnemende omzet wordt zelfs weerspiegeld bij

relatief nieuwe producten zoals de levenslooprege-

ling (zie kader).

De onderverdeling van het premievolume naar perio-

diek en koopsom was jarenlang stabiel bij de indivi-

duele verzekeringen. Circa 55% van het premievolu-

me werd voldaan door middel van periodieke premie,

de overige 45% via eenmalige stortingen (koopsom).

Deze situatie is in 2009 drastisch gewijzigd, omdat de

afname van het premievolume in 2009 vooral bij de

koopsommen optreedt. Hierdoor is het aandeel van

de periodieke premie 62% tegen 38% koopsommen.

Dit beeld is consistent met de gevolgen van een

recessie, waardoor mensen minder geld over hebben

voor een koopsom en de premie in koopsommen dus

afneemt. Daarnaast neemt de koopsomproductie

van direct ingaande lijfrenten mogelijk verder af.

Vanwege aanpassingen in het fi scale beleid in het

verleden zullen namelijk steeds minder grote kapita-

len beschikbaar komen.

Het premievolume van de traditionele levensverzeke-

ringen (in geld in plaats van beleggingen) is 9,8 mil-

jard euro, het premievolume van de verzekeringen in

beleggingseenheden bedraagt 5,4 miljard euro. De

afname van het premievolume ten opzichte van 2008

is procentueel gezien het sterkst bij de traditionele

verzekeringen. Deze nemen met 16% af, terwijl de

beleggingsverzekeringen met 6% afnemen. Ook dit

weerspiegelt de afname van de koopsomproductie

van direct ingaande lijfrenten. Het aandeel traditio-

nele verzekeringen binnen het totaal is hiermee dus

enigszins gedaald, van 67% in 2008 tot 64% in 2009.

3.3 Productie individueelVanaf de tweede helft van 2008 daalde de productie

van individuele levensverzekeringen door de krediet-

crisis en de daarop volgende economische recessie.

Figuur 7 Premievolume individueel in miljarden euro’s

0

4

8

12

periodieke premie koopsom APE

2005

9,7

2006

9,7

2007

9,8

2008

9,8

2009 2005 2006 2007 2008 2009 2005 2006 2007 2008 2009

9,4

7,8 7,8 7,8 7,6

5,8

10,5 10,5 10,6 10,610,0

Figuur 8 Verschil tussen productiepremie van nieuwe individuele levensverzekeringen in 2009 en 2008

per maand in miljoenen euro’s

-350

-300

-250

-200

-150

-100

-50

0

J F M A M J J A S O N D

Page 18: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 200916

Deze daling zet zich voort in het hele jaar 2009. De

productie blijft in alle maanden van het jaar 2009

achter ten opzichte van dezelfde maand een jaar eer-

der en dat terwijl de tweede helft van 2008 al een

aanzienlijke daling ten opzichte van 2007 had ge-

toond. De productiepremie (het premietotaal van de

nieuw afgesloten verzekeringen) neemt met 26% af

van 7,1 miljard euro in 2008 tot 5,3 miljard in 2009.

De verkoop van het aantal individuele polissen ver-

toont dezelfde ontwikkeling als de productiepremie.

Alle maanden binnen het jaar 2009 laten een lagere

verkoop van het aantal polissen zien in vergelijking

met dezelfde periode van het jaar daarvoor. De ver-

koop van het aantal nieuwe polissen is over geheel

2009 met 14% gedaald van 1,1 miljoen stuks tot 0,9

miljoen stuks.

De daling van het aantal polissen is zowel binnen de

beleggingsverzekeringen als de traditionele verzeke-

ringen terug te zien. De daling bij beleggingsverze-

keringen is het sterkst, het aantal polissen neemt

daar met 54% af van 168.000 polissen in 2008 tot

77.000 polissen in 2009. De verkoop bij traditionele

verzekeringen neemt met 6% af van 899.000 polissen

tot 843.000 polissen.

Doordat de daling in de verkoop van het aantal be-

leggingsverzekeringen sterker is dan de daling in de

verkoop van traditionele verzekeringen, is het aan-

deel beleggingsverzekeringen in de totale productie

van nieuwe individuele levensverzekeringen verder

gedaald. In 2006 was nog een derde van de nieuwe

producten een beleggingsverzekering. Door de dis-

cussie over de beleggingsverzekeringen, de slechte

beursresultaten en de kredietcrisis is het aandeel be-

leggingsverzekeringen in het totale aantal nieuwe

polissen gedaald tot 21% in 2007, vervolgens tot 16%

in 2008 en ten slotte tot 8% in 2009.

De daling binnen verschillende productgroepen vari-

eert sterk. De sterkste daling in het aantal verzekerin-

gen vindt plaats bij Spaarverzekering. Het aantal po-

lissen neemt met 42% af tot 50.000 polissen in 2009.

De productiepremie is iets minder afgenomen, van 0,8

miljard euro tot 0,5 miljard (37%). De kleinste daling

bevindt zich bij de productgroep ‘Levenslang bij over-

lijden’. Deze neemt licht af met 3% en komt op een

totaal aantal polissen van 379.000 in 2009.

De daling bij de beleggingsverzekeringen is het grootst

binnen de beleggingshypotheken. Die dalen met 71%

tot 19.000 polissen in 2009. Daar waar de hypotheek

gerelateerde beleggingsverzekeringen terrein verlie-

zen, worden traditionele hypotheekverzekeringen

juist meer verkocht. De traditionele hypotheekverze-

keringen groeien dan ook met 27% naar 102.000 polis-

sen. Per saldo is het aantal nieuwe hypothecaire verze-

keringen in 2009 17% lager dan het jaar ervoor; het

saldo gaat van 146.000 polissen in 2008 tot 121.000

polissen in 2009. Deze daling kan onder andere wor-

den verklaard door de forse terugloop van de woning-

markt als gevolg van de economische recessie. Het aan-

tal verkochte woningen is, volgens gegevens van het

kadaster, in 2009 30% lager dan in 2008. Niet alleen

werden minder woningen verkocht, maar de verkochte

woningen zijn ook goedkoper dan voorheen. Gemid-

deld gingen de woningen in 2008 voor 255.000 euro

van de hand. In het jaar 2009 is dit 238.000 euro; een

daling van bijna 7%. De omzet van de nieuwe produc-

tie van verzekeringen is door het volume en het prijs-

effect op de woningmarkt dan ook harder gedaald

dan het aantal en gaat van 0,5 miljard euro in 2008 tot

0,3 miljard euro in 2009. Een afname van 35%.

De totale productie van de periodieke premiebeta-

lende verzekeringen daalt in 2009 sterk, met 35% tot

1,0 miljard euro. De premie-inkomsten van koopsom-

polissen zijn minder sterk gedaald, hoewel daar ook

een aanzienlijke daling van de premie-inkomsten is te

bemerken van 24% tot 4,3 miljard euro. De APE (An-

nualised Premium Equivalent, oftewel de gestandaar-

diseerde productie) van 2009 bereikt met 1,4 miljard

euro een dieptepunt. De APE is het totaal van de peri-

odieke premie vermeerderd met 10% van de koop-

sompremie, en geeft de ‘kwaliteit’ van de productie

weer. In de afgelopen vijf jaar was de APE in 2006 het

hoogst, met een productie van 2,5 miljard euro.

Net als in 2008 zijn de verzekeringen die tegen perio-

dieke premie worden afgesloten voor meer dan de

helft beleggingsverzekeringen, al wordt het verschil

kleiner, namelijk 51% tegen 49% traditionele verze-

keringen. Zoals we eerder vermeldden, is de produc-

tie van beleggingsverzekeringen fors gedaald. Deze

daling heeft echter niet tot gevolg dat ook de ver-

houding tussen beleggingsverzekeringen en traditio-

nele verzekeringen bij de koopsompolissen en bij de

polissen tegen een periodieke premie sterk is veran-

derd. De verhouding tussen beleggingsverzekerin-

0,0

0,4

0,8

1,2

1,6

2,0

aantal nieuwe polissen (miljoenen)

1997 2000 2003 2006 2009

Figuur 9 Aantal nieuwe individuele levens-

verzekeringen

Page 19: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 17

Banksparen

Vanaf 1 januari 2008 hebben consumenten de mogelijkheid om fi scaal gefaciliteerd te sparen bij ban-

ken. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) heeft cijfers gepubliceerd over het totaal aantal en

het opgespaarde tegoed op rekeningen per ultimo 2009 over de bankspaarproducten bedoeld voor

pensioenopbouw, pensioenuitkering en hypotheek. In de verzekeringsmarkt is dit vergelijkbaar met de

uitgestelde lijfrente, direct ingaande lijfrente en hypotheek, al is het extra toegevoegde saldo aan

bankrekeningen niet direct te vergelijken met nieuwe productie van verzekeraars.

Eind 2009 hebben Nederlandse consumenten 2,4 miljard euro op 237.000 bankspaarrekeningen staan.

Eind 2008 stond er 0,6 miljard euro op de rekeningen. Om het cijfer te vergelijken met de nieuwe produc-

tie van verzekeraars, moeten we het saldo van 2009 corrigeren voor het reeds in 2008 gestorte vermogen

en de nieuwe stortingen op de in 2008 geopende rekeningen. Stel dat het bedrag dat in 2008 is gespaard

ook weer in 2009 wordt gespaard, dan is het saldo dat op nieuwe bankspaarrekeningen in 2009 wordt

gespaard het totale saldo van 2009 minus tweemaal het saldo uit 2008. Hiermee komen we uit op een

inleg van 1,2 miljard euro. We kunnen ervan uitgaan dat dit een overschatting is, omdat over 2008 veelal

geen compleet jaar zal zijn gespaard. Niettemin kan deze inleg min of meer worden vergeleken met de

premie-inkomsten van verzekeraars op nieuwe individuele uitgestelde lijfrente, direct ingaande lijfrente

en hypotheek gerelateerde levensverzekeringen van 4,1 miljard euro. In totaal is er dus ruim vijf miljard

euro gefaciliteerd gespaard, waarvan minimaal driekwart bij verzekeraars. In 2008 was ongeveer 90%

van bijna zes miljard gefaciliteerd door verzekeraars, waardoor enerzijds substitutie naar meer bank-

spaarproducten en anderzijds een daling binnen de totale markt zichtbaar is.

Zowel bij verzekeraars als banken wordt het grootste deel van het aantal gevormd door polissen/spaar-

rekeningen voor de woning. Bij verzekeraars is het aantal polissen voor een direct ingaande lijfrente

ongeveer net zo groot als de polissen voor uitgestelde lijfrente. Bij banksparen betreft het daarentegen

vaker pensioenopbouw dan pensioenuitkering.

Figuur 10 Verdeling van aantal polissen en bankspaarrekeningen voor de opbouw van pensioen (uit-

gestelde lijfrente), pensioenuitkering (direct ingaande lijfrente) en woning (hypotheek) bij banken en

verzekeraars, 2009 (bron: CVS en CBS)

0%

20%

40%

60%

80%

100%

46

12

42

25

26

49

Pensioenopbouw Pensioenuitkering Woning

Banksparen Individuele levensverzekering

Page 20: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 200918

gen en traditionele verzekeringen is bij verzekerin-

gen tegen een periodieke premie licht veranderd.

Het aandeel beleggingsverzekeringen is met twee

procentpunten afgenomen. Bij de koopsommen is

het aandeel beleggingsverzekeringen met één pro-

centpunt afgenomen.

3.4 CollectiefHet premie-inkomen van de collectieve levensverze-

keringen is in 2009 min of meer gelijk gebleven aan

dat van 2008. De krimp die we bij de individuele ver-

zekeringen zien, blijft hier dus achterwege, maar het

is voor het eerst sinds 2005 dat geen sprake is van

groei. Binnen de waarderingsvormen is wel verschil

in ontwikkeling te zien. Zo nemen de collectieve ver-

zekeringen in beleggingen toe met 6,5%, tot 4,7 mil-

jard euro, terwijl de collectieve verzekeringen in geld

met bijna hetzelfde percentage afnemen tot 4,4 mil-

jard euro. Hierdoor is het aandeel traditionele verze-

keringen gedaald tot 48%, waar het in 2008 nog net

iets meer was dan de helft (51%).

Ook bij de collectieve verzekeringen zien we een af-

name van de koopsommen. Lage dekkingsgraden

van pensioenfondsen beperken begin 2009 de over-

drachtsmogelijkheden van pensioencontracten naar

verzekeraars. Dit lijkt ook de oorzaak van de vermin-

dering van het aantal grote overnamekoopsommen,

waardoor het premie-inkomen in 2009 afneemt. De

periodieke premie neemt toe. Dit beeld is echter ver-

tekend. Ongeveer de helft van het verschil wordt ver-

oorzaakt doordat door fusie en overname de cijfers in

2008 niet volledig zijn geadministreerd. De APE, die de

kwaliteit van de verzekeringen weergeeft, neemt

hierdoor toe. Het aandeel van het premie-inkomen

dat via periodieke premie wordt voldaan, neemt hier-

door toe van 43% in 2008 naar 51% in 2009.

0

2

4

6

8

periodieke premie koopsom APE

2005

1,6 1,51,0

2006

1,8

2007

1,5

2008 2009 2005 2006 2007 2008 2009 2005 2006 2007 2008 2009

5,9 6,15,7

4,3

5,7

2,2

2,5

2,0

1,4

2,0

Figuur 12 Aandeel beleggingsverzekeringen/verze-

keringen in geld in productiepremie tegen periodie-

ke premie of koopsompremie in 2009

periodieke premie koopsom

geld49%

beleg-gingen51% geld

94%

beleg-gingen6%

Figuur 11 Nieuwe productiepremie in periodieke premie, koopsommen en APE in miljarden euro’s

Figuur 13 Premievolume collectief in miljarden euro’s

0

1

2

3

4

5

6

periodieke premie koopsom APE

2005

3,8 3,9

4,7

2006

3,7

2007

3,9

2008* 2009 2005 2006 2007 2008* 2009 2005 2006 2007 2008* 2009

3,6

4,54,8

4,4

5,2

4,2 4,14,4

5,1

4,5

* 2008 incompleet.

Page 21: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 19

4 Schadeverzekeringen

- Lichte groei premievolume

- Schade stijgt

- Resultaat blijft laag

- Bedrijfskosten dalen

4.1 AlgemeenHet premievolume van de schadeverzekeringen, ex-

clusief Zorg (Ziektekosten en Inkomen), stijgt in 2009

licht ten opzichte van 2008. Na correctie voor infl atie

zien we echter een stabilisatie. Het over 2009 behaal-

de resultaat is nagenoeg gelijk aan dat van 2008. Het

jaar waarin het economisch herstel begon lijkt hier-

door voor de sector Schade sterk op het jaar van de

crisis dat daaraan vooraf ging. Dit bevestigt het beeld

dat schadeverzekeringen zich grotendeels onafhan-

kelijk van de conjunctuurcyclus ontwikkelen.

Tabel 1 Premievolume en premieontwikkeling schadebranches

i Tot de Overige verzekeringen behoren ook Krediet & Borgtocht en Diverse geldelijke verliezen.ii Tot de productgroep Reis en hulpverlening behoren naast de gewone reisverzekeringen (inclusief de ongevallendekking)

ook annuleringsverzekeringen en hulpverlening. Bij het marktvolume Reis en hulpverlening is zoveel mogelijk aansluiting

bij DNB-cijfers gezocht. De ongevallendekking Reis werd voorheen onder Inkomen gerapporteerd. Hierdoor is het

premievolume van Reis en hulpverlening en van het totaal van Overig gestegen ten opzichte van voorgaande jaren. Bij

Inkomen is het premie-inkomen verlaagd.

Het beeld van stabilisatie komt breed naar voren.

Motor laat een krimp van het premievolume zien,

maar dit wordt gecompenseerd door een stijging bij

Brand. Alleen Transport laat een relatief hoge groei

zien, maar dit gaat gepaard met een afnemend resul-

taat dat rond de nul uitkomt.

Door de slechte fi nanciële resultaten over 2008 heb-

ben veel maatschappijen in 2009 maatregelen geno-

men om onder andere de bedrijfskosten naar bene-

den te krijgen. De branchebrede daling van de bruto

Figuur 14 Resultaat na rente in procenten van de verdiende premie en de netto combined ratio van Schade

0

4

8

12

16

20

43

1516

14

67

1110 10

na herverzekeringvoor herverzekering

2005 2006 2007 2008 200988

92

96

100

104

100

9394

98

93

netto combined ratio schade

2005 2006 2007 2008 2009

Branche 2008 2009 Mutatie

mrd. euro mrd. euro %

Motor 4,7 4,6 -2

Brand 3,7 3,9 5

Transport 0,9 0,9 8

Overige i 4,1 4,1 -1

w.o. Aansprakelijkheid 1,3 1,3 4

w.o. Rechtsbijstand 0,7 0,7 8

w.o. Reis en hulpverleningii 0,9 0,9 -1

Totaal 13,4 13,5 1

Page 22: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 200920

bedrijfskosten met bijna één procentpunt van de ver-

diende premie geeft aan dat de door de maatschap-

pijen genomen maatregelen effectief zijn geweest.

De netto combined ratio5 van het totaal van de scha-

deverzekeringen ligt in 2009 op 100, wat betekent

dat de inkomsten even hoog zijn als de uitgaven,

zonder dat daarbij rekening is gehouden met het be-

leggingsresultaat. Ten opzichte van 2008 is dit een

verslechtering.

Omdat de beleggingsopbrengsten over 2009 aan-

zienlijk beter zijn dan over 2008, is het beeld van het

resultaat positiever dan dat van de netto combined

ratio. Daarnaast zijn verzekeraars effi ciënter gaan

werken. De bedrijfskosten zijn in bijna elke branche

gedaald, wat een positief effect heeft op zowel de

netto combined ratio als het resultaat.

4.2 HerverzekeringTen opzichte van 2008 neemt de marge op herverze-

keringen licht toe, waardoor het resultaat na herver-

zekering voor verzekeraars over 2009 iets lager uitvalt

dan in 2008. Zowel de betaalde herverzekeringspre-

mie als de uitgekeerde herverzekerde schade zijn ge-

daald. Vanwege een afname van de door herverzeke-

raars betaalde provisie en winstdeling neemt de

herverzekeringsmarge per saldo toe.

4.3 MotorHet premievolume van de branche Motor is in 2009

gedaald ten opzichte van 2008, met bijna 2%. De da-

ling van het premievolume, welke zichtbaar is bij zo-

wel WA als casco, is het gevolg van de sterke concur-

rentie in deze branche en de sterke daling (22%) van

het aantal verkochte nieuwe personenauto’s. Aange-

zien het wagenpark in 2009 toch is toegenomen,

Figuur 15 Herverzekeringsmarge, premie betaald aan en schade ontvangen van herverzekeraars, als percen-

tage van de verdiende premie

0

3

6

9

3

4

5

3

6

herverzekeringsmarge

2005 2006 2007 2008 20090

4

8

12

16

20

24

12 12

19

2120 19

18

1110 10

schadepremie

2005 2006 2007 2008 2009

Figuur 16 Gemiddelde verzekeringspremie voor personenauto’s per kwartaal (portefeuille, in euro’s)

380

400

420

440

2008-1

427 425423

2008-2 2008-3 2008-4 2009-1 2009-2 2009-3 2009-4

422

414 412

406

412

5 De netto combined ratio gebruikt de bedragen gecorrigeerd voor herverzekering. Dit kan alleen op brancheniveau. Voor de onderliggende productgroepen is het aandeel herverzekering niet bekend en moet derhalve de bruto combined ratio worden berekend.

Page 23: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 21

Schade bij branche Motor verder gestegen in 2009

Het jaar 2008 viel op door de sterke toename van de schade. Daarvoor kon een aantal verklaringen wor-

den gevonden, zoals de hagelbui op 23 juni 2008 en de toename van de ruitschade. Aangezien de ex-

treme hagelbui als een incident kan worden gezien, was er enige verwachting dat de schade in 2009 on-

der het niveau van 2008 uit zou komen. Cijfers geven echter aan dat de schade in 2009 uitkomt boven de

schade van 2008. Mogelijke verklaringen kunnen worden gevonden in de relatief strenge vorstperiode

begin 2009. In februari en maart ontstonden veel beschadigingen aan het asfalt met name het ZOAB.

Door opspattende steentjes ontstond in die periode veel cascoschade waaronder sterretjes in ruiten. Een

eerste analyse van het aantal ruitschaden in 2009 geeft ook aan dat het aantal ruitschaden in januari-mei

hoger ligt dan in andere jaren. Ook de hevige sneeuwval in de tweede helft van december heeft door de

ontstane gladheid veel WA- en cascoschade veroorzaakt.

0

5

10

15

1 1

1213

12

2 2

1113

11

na herverzekeringvoor herverzekering

2005 2006 2007 2008 200990

95

100

105

110

103

9695

100

93

netto combined ratio

2005 2006 2007 2008 2009

Figuur 17 Resultaat na rente in procenten van de verdiende premie en netto combined ratio van Motor

moet worden geconcludeerd dat de gemiddelde pre-

mie per personenautopolis in 2009 is gedaald. Deze

conclusie wordt ondersteund door cijfers uit de CVS

Productiestatistiek Schade & Zorg. Overigens zijn

deze cijfers een combinatie van zowel WA-verzeke-

ringen als cascoverzekeringen, waardoor de samen-

stelling van de portefeuille een effect kan hebben op

de gemiddelde premie.

Het resultaat na rente en na herverzekering van de

branche Motor is in 2009 ongeveer gelijk aan het

resultaat behaald in 2008. De sterke daling die op-

trad in 2008 is hiermee niet gecompenseerd, maar

wel tot stilstand gekomen. De premie-inkomsten zijn

in 2009 gedaald ten opzichte van 2008, terwijl de

schadelast juist iets steeg, onder andere als gevolg

van de gladheid in 2009 en meer claims op het gebied

van ruitschade (zie kader). Een hoger beleggings-

resultaat compenseert deze ontwikkelingen, waar-

door het totale resultaat uiteindelijk ongeveer gelijk

blijft.

Het effect van het beleggingsresultaat is goed te

zien in de netto combined ratio, die voor 2009 een

verslechtering laat zien ten opzichte van 2008. Met

de premie-inkomsten alleen zijn de uitgaven in de

Tabel 2 Diefstallen van voertuigen (bron: RDW-BOVAG)

categorie 2005 2006 2007 2008 2009 Mutatie ’08/’09

aantal %

Personenauto’s 13.844 12.821 11.891 11.216 11.025 -2

Bedrijfsvoertuigen 3.038 2.763 2.447 2.476 2.631 6

Aanhangers 1.032 1.030 987 1.015 896 -12

Motorrijwielen 1.765 1.547 1.676 1.926 2.112 10

Bromfi etsen* nb 4.420 9.774 11.687 13.276 14

Totaal 19.679 18.161 17.001 16.633 16.664 0

% van vorig jaar -14 -8 -6 -2 0 2

% teruggevonden

personenauto’s

61 55 56 56 56 0

*Cijfers zijn bekend vanaf 2006 en daarom niet meegenomen in het totaal.

Page 24: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 200922

Figuur 18 Resultaat na rente vóór herverzekering

Motor casco en Motor WA in procenten van de ver-

diende premie

0

10

20

30

0 1

25

15 16

1 11

10

7

totaal cascototaal WA

2005 2006 2007 2008 2009

Figuur 19 Resultaat na rente vóór herverzekering personenauto’s en bedrijfsauto’s, casco en WA in procen-

ten van de verdiende premie

branche Motor niet volledig te dekken, maar dankzij

de opbrengsten uit beleggingen valt het resultaat

over 2009 toch positief uit.

Uit cijfers van de Dienst Verkeer en Scheepvaart (DVS)

valt op te maken dat het aantal verkeersdoden het

afgelopen jaar verder is gedaald. De diefstal van

voertuigen is in 2009 ongeveer even hoog als in 2008,

al is de verdeling lichtelijk gewijzigd. Zo zijn in 2009

minder personenauto’s en aanhangers gestolen dan

in 2008, maar de diefstal van gemotoriseerde twee-

wielers en bedrijfsvoertuigen is juist gestegen.

Het resultaat van WA-verzekeringen (voor rente en

herverzekering) is in 2009 verder verslechterd. Was

het resultaat over 2008 al negatief, in 2009 is het ver-

der gezakt tot -7% van de bruto verdiende premie.

Door de relatief goede opbrengsten uit beleggingen

is het resultaat na rente positief en zelfs iets hoger

dan in 2008.

Sinds 2006 stijgt de schadelast bij cascoverzekerin-

gen, maar met de marginale stijging in 2009 lijkt deze

trend gestopt. De reden van deze schadeontwikke-

ling ligt mogelijk in de opkomst en teruggang van

het aantal polissen met een no-claimbeschermer. In

2009 zijn al diverse maatschappijen gestopt met het

aanbieden hiervan.

Als we het resultaat van WA en casco onderverdelen

naar personenauto’s en bedrijfsauto’s, zien we dat

vooral de bedrijfsauto’s bijdragen aan het positieve

resultaat van cascoverzekeringen.

-40

-20

0

20

40

-2-5

-2

17 16

2 1

25

96

personenauto’s cascopersonenauto’s WA

2005 2006 2007 2008 2009-20

0

20

40

14

3

31

16 16

-2

23

117

12

bedrijfsauto’s cascobedrijfsauto’s WA

2005 2006 2007 2008 2009

Page 25: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 23

Figuur 21 Schadelast grote branden gecorrigeerd voor infl atie (1987=100)

0

50

100

150

200

excl. Enschedeschadebedrag gecorrigeerd voor inflatie

1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009

4.4 BrandHet premievolume bij brandverzekeringen is in 2009

met 5% gestegen. Hiermee wordt de groei die in

2008 optrad, doorgezet. De stijging vond vooral

plaats op de zakelijke markt, de particuliere markt

blijft vanwege de premieontwikkeling als gevolg van

sterke concurrentie min of meer op hetzelfde niveau

als 2008.

Het resultaat na herverzekering heeft na het diepte-

punt in 2008 ook weer de weg omhoog gevonden.

De schadelast neemt minder toe dan de premie,

waardoor de netto combined ratio verder is gedaald.

Ook de lagere schadelast van grote branden heeft in

2009 een positief effect op het resultaat. Het aantal

grote branden nam weliswaar toe, van 96 in 2008

naar 105 in 2009, maar omdat de gemiddelde schade

Figuur 22 Resultaat na rente vóór herverzekering Brand Bedrijven en Particulieren in procenten van de

verdiende premie

0

10

20

30

40

50

25

39

14 16

26

Brand Bedrijven

2005 2006 2007 2008 20090

4

8

12

16

20

8

12

5

9

15

Brand Particulieren

2005 2006 2007 2008 2009

Figuur 20 Resultaat na rente in procenten van de verdiende premie en de netto combined ratio van Brand

0

10

20

30

2

7

1921

10

13

18

1311

3

na herverzekeringvoor herverzekering

2005 2006 2007 2008 200970

80

90

100

110

93

87

10199

90

netto combined ratio

2005 2006 2007 2008 2009

Page 26: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 200924

per brand aanzienlijk lager is, is het totaal van de

schade als gevolg van grote branden in 2009 lager

dan in 2008, namelijk 369 miljoen euro in plaats van

491 miljoen euro.

Figuur 24 Resultaat na rente vóór herverzekering in procenten van de verdiende premie en de bruto combined

ratio van de Technische verzekeringen

De stijging van het resultaat van Brand komt volledig

voor rekening van de zakelijke verzekeringen. Bij de

particuliere verzekeringen (opstal- en inboedelverze-

keringen) is het resultaat licht afgenomen.

0%

10%

20%

30%

40%

32

8

31

2222

voor herverzekering

2005 2006 2007 2008 200960

70

80

90

100

110

72

99

7881

84

bruto combined ratio

2005 2006 2007 2008 2009

0

5

10

15

20

25

6

0

20

1615

2 3

13

9

12

na herverzekeringvoor herverzekering

2005 2006 2007 2008 200985

90

95

100

105

110

104

90 90

97

94

netto combined ratio

2005 2006 2007 2008 2009

Figuur 25 Resultaat na rente vóór en na herverzekering in procenten van de verdiende premie en de netto

combined ratio van Transport

Figuur 23 Gemiddelde verzekeringspremie van nieuw afgesloten particuliere brandpolissen per kwartaal

in euro’s

160

170

180

190

200

2008-1

172

176

190

2008-2 2008-3 2008-4 2009-1 2009-2 2009-3 2009-4

185

196

182

178

181

gemiddelde premie opstal en inboedel

Page 27: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 25

Figuur 27 Mutatie schadevoorziening AVB en AVP in procenten van de verdiende premie

-10

0

10

20

2005 2006 2007 2008 2009

mutatie schadevoorziening AVB

7

1012

1

4

-10

0

10

20

2005 2006 2007 2008 2009

mutatie schadevoorziening AVP

0

4

-5

56

Door sterke concurrentie op verzadigde markten zien

we de gemiddelde verzekeringspremie voor nieuw

afgesloten polissen afnemen (CVS Productiestatis-

tiek).

Ongeveer 300 miljoen euro (iets minder dan 10%)

van het premievolume voor brandverzekeringen gaat

om in de zogenoemde Technische verzekeringen. Dit

zijn verzekeringen voor Elektronica, Machinebreuk

en Construction All Risk. In 2008 deden zich enkele

incidenten voor die de schadelast verhoogden, waar-

door het resultaat sterk daalde. In 2009 deden zich

niet van dit soort incidenten voor.

4.5 TransportHet premievolume bij transportverzekeringen is in

2009 aanzienlijk gestegen, maar de stijging is kleiner

dan in 2008. De stijging wordt waarschijnlijk vooral

veroorzaakt door extra buitenlandse tekening in de

sector schepen. Ook grote Nederlandse werven heb-

ben een goed jaar achter de rug omdat eind 2008

hun orderportefeuille nog prima was gevuld. Het

resultaat laat echter een ander beeld zien. Het resul-

taat voor rente en voor herverzekering komt uit op

-1% van de verdiende premie en is daarmee gelijk ge-

bleven aan 2008. Waar in 2008 het resultaat na rente

en na herverzekering nog positief uitkwam, komt

2009 uit op het nulpunt. Dit jaar heeft in het bijzon-

der de productgroep Vervoerde Goederen, die qua

premievolume bijna 40% van de branche uitmaakt,

een negatief stempel gedrukt op het resultaat van de

gehele branche.

4.6 AansprakelijkheidTot de branche Aansprakelijkheid behoren naast de

aansprakelijkheid voor particulieren (AVP) en bedrij-

ven (AVB) ook aansprakelijkheidsverzekeringen voor

garagehouders, landbouwers, bestuurders en com-

missarissen, en beroepsaansprakelijkheid. Het resul-

taat van aansprakelijkheidsverzekeringen blijft in

2009 ongeveer gelijk aan dat van 2008, zowel voor

het totaal als voor de belangrijkste productgroepen:

bedrijven (AVB) en particulieren (AVP). De daling van

het resultaat bij de aansprakelijkheidsverzekeringen

voor particulieren wordt voornamelijk veroorzaakt

door een hogere mutatie van de schadevoorziening.

Figuur 26 Resultaat na rente vóór herverzekering Aansprakelijkheid totaal, Bedrijven en Particulieren in

procenten van de verdiende premie

-10

0

10

20

30

40

1918 19 1816

Totaal aansprakelijkheid

2005 2006 2007 2008 2009-10

0

10

20

30

40

-1

32

24 22 24

29

-1

9

6

12

AVBAVP

2005 2006 2007 2008 2009

Page 28: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 200926

Stijging arbeidszaken bij rechtsbijstandverzekeringen

Rechtsbijstandverzekeraars hebben vorig jaar een record aantal schademeldingen ontvangen. De 423.600

meldingen betekenen een stijging van ruim zes procent ten opzichte van 2008 en zelfs een stijging van

tien procent in vergelijking met 2007. De oorzaak hiervan is de economische crisis, die vanaf eind 2008

tot meer ontslagen heeft geleid. Het aantal arbeidszaken is in 2009 dan ook met 35 procent toegenomen

ten opzichte van 2008.

Hetzelfde beeld is terug te zien in de claimfrequentie. Hierbij maken we onderscheid naar gezins-, be-

drijfs-, motorrijtuigen- en overige rechtsbijstandpolissen. De gemiddelde claimfrequentie over alle cate-

gorieën over de laatste drie jaar bedraagt negen procent. De bedrijfsrechtsbijstandverzekeringen sprin-

gen daar uit, met een gemiddelde van 24 procent.

Figuur 29 Gemiddelde claimfrequentie naar soorten rechtsbijstand

0

5

10

15

20

25

30

claimfrequentie (gemiddeld 2007-2009)

bedrijfsrechtsbijstand gezinsrechtsbijstand overige rechtsbijstand totaal

De opbrengsten uit beleggingen zijn daarnaast verbe-

terd, zodat het resultaat op ongeveer hetzelfde niveau

als een jaar geleden blijft.

4.7 RechtsbijstandHet premievolume van rechtsbijstandverzekeringen

laat in 2009 een stijging zien. Vooral bij gezinsrechts-

bijstand is de groei groot, wat wordt veroorzaakt

door een toename van de gemiddelde premie per

polis. Het resultaat daalt, omdat de schade meer toe-

neemt dan de premie. De daling van het resultaat is

zowel te zien bij het resultaat na herverzekering als

bij het resultaat voor herverzekering. De toename

van de schade kan worden verklaard door een stij-

ging van het aantal schademeldingen (zie kader). Dit

leidt tot een hogere mutatie van de schadevoorzie-

ningen.

Figuur 28 Resultaat na rente vóór en na herverzekering en mutatie schadevoorziening van Rechtsbijstand in

procenten van de verdiende premie

0

4

8

12

16

20

1211

17

11

7

5

1413

resultaat voor herverzekeringresultaat na herverzekering

2005 2006 2007 2008 20090

5

10

2005 2006 2007 2008 2009

mutatie schadevoorziening

7

4 4

3

5

Page 29: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 27

Figuur 30 Resultaat na rente vóór herverzekering en mutatie schadevoorziening van Reis in procenten van

de verdiende premie

0

5

10

15

20

25

20

17 17 1817

resultaat na rente

2005 2006 2007 2008 2009-2

0

2

2005 2006 2007 2008 2009

mutatie schadevoorziening

0

1 1

-1

0

4.8 ReisIn 2009 daalt het premie-inkomen van reisverzekerin-

gen ten opzichte van 2008. De schade neemt een

fractie toe, maar doordat reisverzekeraars erin sla-

gen de kosten te drukken, stijgt het resultaat nog

enigszins.

Page 30: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 200928

-2

0

2

4

0

2

4

0 0

resultaat na rente na herverzekering

2005 2006 2007 2008 200996

98

100

102

100

98

97

101 101

netto combined ratio

2005 2006 2007 2008 2009

5 Zorgverzekeringen

- Resultaat ziektekostenverzekeraars licht positief

- Premievolume inkomensverzekeraars stagneert, resultaat blijft dalen

5.1 AlgemeenDe sector Zorg bestaat uit de branches Ziektekosten

en Inkomen. Wetswijzigingen in 2006 hadden voor

beide branches grote gevolgen. Bij Ziektekosten wa-

ren de gevolgen het grootst, met de introductie van

de basisverzekering. De omzet van deze branche nam

fors toe, terwijl het resultaat afnam en aanvankelijk

zelfs negatief werd. Bij Inkomen (verzekeringen te-

gen inkomensderving als gevolg van arbeidsonge-

schiktheid veroorzaakt door ziekte of ongeval) bete-

kende de overgang van WAO naar WIA het afl open

van oude producten en de introductie van nieuwe

producten. Vanwege vrijval van schadevoorziening

leidde dit niet direct tot wijzigingen in het resultaat,

maar inmiddels ebt dit effect weg en we zien juist

dat er veel aan de schadevoorziening wordt toege-

voegd als gevolg van een toename van het aantal

claims en daaraan gekoppelde hogere invalideringen

en lagere revalideringen. De oplopende schadelast

zorgt ervoor dat het resultaat sinds 2008 blijft dalen.

De cijfers voor de branche Inkomen wijken af van de

cijfers vermeld in eerdere jaarverslagen. De ongeval-

lendekking die onder reisverzekeringen valt, werd

voorheen onder de branche Inkomen gerapporteerd.

Vanaf dit jaar valt deze dekking onder de branche

Overig. Hierdoor is het premievolume van Inkomen

verlaagd.

5.2 ZiektekostenDe ziektekostenverzekeraars concurreren sinds de in-

troductie van het nieuwe zorgstelsel in 2006 onder

andere sterk op de premie. Tezamen met de onbe-

kendheid met de werking en effecten van het ver-

eveningsstelsel en een onderschatting van het con-

sumptiepatroon van de verzekerden, leidde dit

aanvankelijk tot een negatief resultaat. In 2009 komt

het resultaat voor het eerst weer boven de nul. In

2008 leek dit al te gebeuren, maar de voorlopige

cijfers bleken te voorbarig en de defi nitieve cijfers

lieten alsnog een licht negatief resultaat zien over

2008. Door premie- en dekkingsaanpassingen door

verbeterd inzicht in risico’s is het resultaat uiteinde-

lijk omgeslagen in een kleine plus. Ook in de netto

combined ratio is deze verbetering zichtbaar. De net-

to combined ratio komt voor het eerst sinds de intro-

ductie van het nieuwe zorgstelsel weer onder de 100.

De inkomsten zijn in 2009 voor het eerst sinds de in-

voering van het nieuwe zorgstelsel hoger dan de uit-

gaven.

Figuur 31 Resultaat na rente na herverzekering in procenten van de verdiende premie en de netto combined

ratio van Ziektekosten (basisverzekering en aanvullende verzekeringen, bron: DNB)

Branche 2008 2009 Mutatie

mrd. euro mrd. euro %

Ziektekosten 33,4 35,3 6

Inkomen 3,7 3,8 1

Totaal 37,2 39,1 5

Tabel 3 Premievolume en premieontwikkeling

zorgbranches

Page 31: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 29

5.3 InkomenHet premie-inkomen in de markt voor inkomensver-

zekeringen is in 2009 vrijwel gelijk aan dat van 2008.

Slechts een lichte stijging is te zien van 3,74 miljard in

2008 naar 3,78 miljard in 2009. De geleden schade is

daarentegen met bijna tien procentpunten van de

verdiende premie toegenomen. Het resultaat staat

dan ook onder druk, maar dit wordt enigszins ge-

compenseerd doordat de beleggingsopbrengsten in

2009 beter zijn dan in 2008. Niettemin neemt het

resultaat in 2009 verder af. De afname is vooral sterk

bij de arbeidsongeschiktheidsverzekeringen voor

zelfstandig ondernemers (AOV) en ziekteverzuim-

verzekeringen. De sterke afname in het resultaat bij

de AOV komt met name door de hogere betaalde

schade en grote toevoeging aan de schadevoorzie-

ningen. Dit hangt samen met de invalideringskans,

die gestegen is van 1,2% in 2008 naar 1,4% in 2009,

terwijl de revalideringskans daalde (kans op revalida-

tie in het eerste jaar van arbeidsongeschiktheid was

33% in 2008 en 28% in 2009, bron: CVS risicostatis-

tiek AOV). Dit betekent dat verzekeraars meer en

langer moeten uitkeren.

De gemiddelde premie voor individuele arbeidson-

geschiktheidsverzekeringen is in 2009 vrijwel niet

veranderd ten opzichte van 2008. Het gemiddeld ver-

zekerd bedrag en de eindleeftijden zijn echter har-

der gestegen dan de premie (bron: CVS risicostatis-

tiek AOV Individueel). Dit betekent dat de premie

relatief gezien goedkoper is geworden: verzekerden

hebben een hogere en langere dekking.

Het gemiddeld verzekerd bedrag is de afgelopen

twee jaar met circa 8% gestegen. Als een verzekerde

arbeidsongeschikt raakt, keert een inkomensverze-

keraar dus hogere bedragen uit. Een andere factor

die de ontwikkeling van de gemiddelde premie be-

paalt, is de eindleeftijd waarop de AOV eindigt. In de

afgelopen twee jaar is er een duidelijke ontwikkeling

in de eindleeftijd zichtbaar. Het aandeel verzekerden

met hogere eindleeftijden (> 60 jaar) is sterk toege-

nomen en het aandeel verzekerden met lagere eind-

leeftijden is afgenomen. Dit betekent dat er langer

dekking wordt geboden. Deze verschuiving past bij

het feit dat we in Nederland met z’n allen steeds lan-

ger doorwerken.

Figuur 32 Resultaat vóór herverzekering in procenten van de verdiende premie en de netto combined ratio

van Inkomen

0

10

20

30

40

50

20

12

3941 40

22

16

22

2826

resultaat na renteresultaat voor rente

2005 2006 2007 2008 200960

70

80

90

100

91

80

76

82

75

netto combined ratio

2005 2006 2007 2008 2009

Page 32: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 200930

Verklaring begrippen

Annualised Premium Equivalent (APE) Het volume van de nieuwe levenproductie uitgedrukt

in zogenaamde premie-equivalenten op jaarbasis.

APE bestaat uit periodieke premies op jaarbasis plus

10% van de nieuwe koopsompremies.

Bedrijfskosten Het totaal van kosten en provisie; dit bestaan uit de

componenten acquisitiekosten, wijziging overlopen-

de acquisitiekosten, beheers- en personeelskosten,

winstdeling en provisie herverzekering.

Beleggingsverzekering Een levensverzekering waarbij de premies of koop-

som wordt belegd in aandelen of beleggingsfond-

sen. Het op te bouwen kapitaal wordt te zijner tijd

omgezet in (jaarlijkse) uitkeringen.

Bruto combined ratio Geleden schade en bedrijfskosten in verhouding tot

de verdiende premie, inclusief herverzekering.

Bruto verdiende premie Het totaal van de geboekte (ontvangen) premies in-

clusief het herverzekerde deel (de premies betaald

aan de herverzekeraar), minus de premievoorziening

ultimo (de premie die door de verzekeringnemer

vooruit is betaald en waarvoor nog een verzekerings-

prestatie geleverd gaat worden), plus de premie-

voorziening primo (vooruitbetaalde premie van het

voorgaande jaar).

Directe binnenlandse tekening De totale tekening (= omzet) van schade- en zorgver-

zekeraars bestaat uit directe en indirecte tekening

(herverzekering aangenomen van andere verzeke-

raars). De directe tekening bestaat uit binnenlandse

en buitenlandse tekening. De buitenlandse en indi-

recte tekening vormen samen ongeveer 5% van het

totaal.

Eigen behoud Het gedeelte van een schade dat voor rekening van

de verzekeraar en niet van de herverzekeraar komt.

Eigen vermogen Het eigen kapitaal van een onderneming, waaronder

het aandelenkapitaal en de reserves.

Grote branden Branden met een schade van meer dan 1 miljoen euro.

Herverzekeringskosten (of herverzeke-ringsmarge) Kosten die bestaan uit de premie betaald aan de her-

verzekeraar, de herverzekerde schade, de provisie

ontvangen van de herverzekeraar, en gemiste rente.

De herverzekeringsmarge wordt uitgedrukt als per-

centage van de verdiende premie. Dit afgetrokken

van het resultaat na rente levert het resultaat na her-

verzekering op.

Herwaarderingsreserve De niet-gerealiseerde winsten en verliezen op de

aandelenportefeuille.

Koopsom Een bedrag dat een verzekerde ineens bij een verze-

keraar stort om in de toekomst bijvoorbeeld een lijf-

rente-uitkering te ontvangen.

Leven collectief Bedrijfsonderdeel bij verzekeraars dat zich bezig-

houdt met verzekeringen waarbij één partij de verze-

keringnemer is voor andere partijen. Bijvoorbeeld de

collectieve pensioenverzekering voor werknemers,

waarbij de werkgever als verzekeringnemer op-

treedt.

Leven individueel Bedrijfsonderdeel bij verzekeraars dat zich bezig-

houdt met levensverzekeringen die worden afgeslo-

ten door individuele personen.

Netto combined ratio Geleden schade en bedrijfskosten in verhouding tot

de verdiende premie, exclusief herverzekering. De

netto combined ratio is een indicator voor het verze-

keringstechnische resultaat.

Periodieke premie Het bedrag dat periodiek wordt gestort bij een ver-

zekeraar om in de toekomst een uitkering bij over-

lijden (kapitaalverzekering) of om een (periodieke)

uitkering te ontvangen bij leven.

(Technisch) resultaat voor herverzekering (ook: resultaat na rente) De verdiende premies minus de geleden schade en

bedrijfskosten, plus de renteopbrengsten van de

voorzieningen.

(Technisch) resultaat na herverzekering Het resultaat na rente (resultaat voor herverzeke-

ring) minus de herverzekeringsmarge (herverzeke-

ringskosten).

Tweede pijler Het werknemerspensioen of de pensioentoezeggin-

gen die zijn vastgelegd in pensioenregelingen die

Page 33: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 31

zijn overeengekomen tussen werkgever en werk-

nemers. Het werknemerspensioen kan naar keuze

van de desbetreffende sociale partners zowel door

verzekeraars als door pensioenfondsen worden uit-

gevoerd.

Opbouw resultaat voor schade-verzekeringen:

Geboekte premie

+ Mutatie premievoorziening

= Verdiende premie

Betaalde schade

+ Mutatie schadevoorziening

= Geleden schade

Verdiende premie

- Geleden schade

- Bedrijfskosten

= Technisch resultaat voor rente

Technisch resultaat voor rente

+ Rente technische voorzieningen

= Technisch resultaat na rente

Technisch resultaat na rente

- Kosten herverzekering

= Technisch resultaat na herverzekering

Opbouw resultaat voor levens-verzekeringen:

+ Verdiende premies eigen rekening

+ Opbrengsten uit beleggingen

+ Overige technische baten/lasten eigen rekening

- Uitkeringen eigen rekening

- Wijziging overige technische voorzieningen eigen

rekening

- Winstdeling en kortingen

- Bedrijfskosten

- Beleggingslasten

- Aan niet-technische rekening toegekende op-

brengst uit beleggingen

= Resultaat technische rekening levensverzekering

Page 34: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Colofon© Uitgave van het Verbond van Verzekeraars,

Centrum voor Verzekeringsstatistiek en Onderzoek

Bordewijklaan 2, 2591 XR Den Haag

Postbus 93450, 2509 AL Den Haag

Telefoon: 070 - 3338500

Fax: 070 - 3338510

E-mail: [email protected]

Internet: www.verzekeraars.nl

Vormgeving: Artoos Communicatiegroep bv, Rijswijk

Druk: DeltaHage bv, Den Haag

(2010.06.1,5.DH)

Page 35: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009Verbond van Verzekeraars

Page 36: Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009...Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2009 5 Summary After the credit crunch struck and then developed into a recession in 2008,