feiten, mogelijkheden en belemmeringen

Actieve ouderen:

feiten, mogelijkheden en belemmeringen

11 oktober 2012

Prof. dr. M.J.M. Kardol

Leerstoelhouder Active Ageing

Vrije Universiteit Brussel

Symposium: Senioren in actie !?

1. Waarom is het een thema?

Senioren in actie !?

1. Waarom is het een thema

2. Hoe is het gesteld met de actie van seniorensenioren

3. Welke factoren hebben een belemmerende en bevorderende invloed op het actief zijn van senioren

Ad. 1. Waarom is het een thema ?

a. Vanwege het aantal senioren in de samenleving

b. Vanwege de positie van senioren in de samenlevingb. Vanwege de positie van senioren in de samenleving

c. Vanwege de toename van senioren met

gezondheidsproblemen

d. Vanwege de veelheid aan kwaliteiten van senioren

1. Waarom is het een thema?

1. Nederland vergrijst: 2030: - meer dan 23 % van de bevolking is 65 + 1)

- 1.2 miljoen Nederlanders is 80 +

Ad. a. vanwege het aantal senioren in de samenleving:

Er komen er steeds meer:

2. Grijze druk verdubbelt tussen nu en 2040 van 25 % naar 44 %

3. Het geboortecijfer is in 50 jaar teruggelopenvan 3.12 naar 1.72 2)

4. Naar een levensverwachtingvan bijna 90 jaar ! 2)

1) CBS 2009

2) Europese Commissie 2012

1. Waarom is het een thema ?

Ad.b. Vanwege de positie van senioren in de samenleving:

De positie verandert:

� vanplichtenvrij, afgeschreven en zorgbehoevend individu

� naar verantwoordelijke, getalenteerdeen zelfredzame burger

1. Waarom is het een thema ?

Ad.b. vanwege de positie van senioren in de samenleving:

De positie verandert:

� Van laag opgeleide naar hoger opgeleide (%)

2000 20202000 2020

Lager onderwijs 41 10

Middelbaar- en Hoger onderwijs 24 44

� Van zware kostenpost naar economische factor van betekenis

1. Waarom is het een thema?

� 2/3 van alle 65-plussers heeft 2 of meer chronische

Ad. c. vanwege de toename van senioren met gezondheidsproblemen: (1)

Het aantal senioren dat beperkingen ondervindt neemt toe:

� 2/3 van alle 65-plussers heeft 2 of meer chronische

aandoeningen 1)

� Bij de ouderen van 85 jaar en ouder heeft 85% meer

dan twee chronische aandoeningen 1)

1) Gezondheidsraad 2008

1. Waarom is het een thema?

�Bij ongewijzigd beleid: in 2030 meer dan 130.000

verpleegbedden extra nodig

Ad. c. vanwege de toename van senioren met gezondheidsproblemen: (2)

Het aantal senioren dat beperkingen ondervindt neemt toe:

verpleegbedden extra nodig 2)

�Kosten AWBZ lopen op van 10.4 miljard (2009) naar

24/7 miljard (2030) 2)

2) SCP

1. Waarom is het een thema?

� Stijging kosten zorg alleen al door dementie jaarlijks

met 2.1 %

Ad. c. vanwege de toename van senioren met gezondheidsproblemen: (3)

Het aantal senioren dat beperkingen ondervindt neemt toe:

met 2.1 % 3)

3) RIVM

4) Behoefteonderzoek in Nederlandse gemeenten (BAS) 2011/2012

Maar let wel! Bijna 2/3 van alle 65 + voelt zich gezond 4)

1. Waarom is het een thema?

� druk op de pensioenleeftijd:

langer door blijven werken

Ad.d. vanwege de veelheid aan kwaliteiten van senioren: (1)

Het grijs kan/moet verzilverd worden:

:

is het devies

en

de pensioenleeftijd

wordt gekoppeld

aan de levensverwachting

Waarom is het een thema?

1. Waarom is het een thema?

� de mantelzorger is verreweg de grootste zorgleverancier

Ad. d. vanwege de veelheid aan kwaliteiten van senioren (2)

Het grijs kan/moet verzilverd worden:

� het vrijwilligerswerk in Nederland draait voor een belangrijk

deel op senioren

� de huidige trend van informalisering van de zorg is alleen

mogelijk door de inzet van actieve senioren

1. Waarom is het een thema?

� veel verenigingen bestaan bij de gratie van de vrijwillige

inzet van senioren

Ad. d. vanwege de veelheid aan kwaliteiten van senioren: (3)

Het grijs kan/moet verzilverd worden:

inzet van senioren

� senioren zijn op tal van beleidsterreinen de belangrijkste

ervaringsdeskundigen

2. Hoe is het gesteld met de actie van senioren

a. deelname aan de arbeidsmarkt en informele hulp

b. deelname aan het vrijwilligerswerk

c. deelname aan het verenigingslevenc. deelname aan het verenigingsleven

d. deelname aan studieactiviteiten

e. belangstelling voor politieke besluitvorming en voor

invloed op beleid van maatschappelijke instanties

2. Hoe is het gesteld met de actie van de senioren

a.deelname aan de arbeidsmarkt en informele hulp (1)

�Arbeidsparticipatie mannen en vrouwen in de leeftijd 60-65 jaar Gemiddeld: 20% Mannen: 27% Vrouwen: 13 %

�Arbeidsparticipatie na 65 jaar 2%?�Arbeidsparticipatie na 65 jaar 2%?

�Arbeidsparticipatie vrouwen met baan van 12 tot 34 uur stijgt van 1990 tot 2003 van 1 naar 2 miljoen. Gevolg: vermindering deelname vrijwilligerswerk en informele hulp

2. Hoe is het gesteld met de actie van de senioren

a.deelname aan de arbeidsmarkt en informele hulp (2)

Arbeidsdeelnamen uren vrijwilligerswerk en

informele hulp geven p.w.

voltijd 3,5voltijd 3,5

deeltijd 4,7

geen 6

Bron: Breedveld e.a. 2004

2. Hoe is het gesteld met de actie van senioren

b. deelname aan het vrijwilligerswerk

� > 40 % van de senioren verricht vrijwilligerswerk

� senioren besteden ongeveer 2x zoveel uren aan

Vrijwilligerswerk voorkomt sociale uitsluiting, bevordert sociale insluiting:

� senioren besteden ongeveer 2x zoveel uren aan

vrijwilligerswerk dan niet-senioren

� hoe lager de opleiding hoe minder wordt deelgenomen

aan vrijwilligerswerk 1) 2)

1) Observatory for Sociopolitical Developments in Europe, 2011

2) B.A.S.

2. Hoe is het gesteld met de actie van senioren

c. deelname aan het verenigingsleven 1)

� >50% van de senioren neemt deel aan het

verenigingsleven

� hoe hoger het inkomen, hoe vaker lidmaatschappen

van meer verenigingen

� hoe lager het inkomen, hoe vaker alleen lid van een

seniorenvereniging

1) B.A.S.

2. Hoe is het gesteld met de actie van senioren

d. deelname aan studieactiviteiten 1)

� Nog geen 10 procent van mensen van 60 jaar en ouder neemt deel aan

studieactiviteiten.

� De behoefte om op de hoogte te blijven van lokale en bovenlokale � De behoefte om op de hoogte te blijven van lokale en bovenlokale

ontwikkelingen is groot:

� gemeentelijke infobrochure wordt door 66 % van de senioren geraadpleegd

� dagblad wordt door 70% dagelijks gelezen

� internet wordt door 55% geraadpleegd voor actualiteiten

1) B.A.S. Behoefteonderzoek Nederlandse gemeenten, 2012

2. Hoe is het gesteld met de actie van senioren

e. belangstelling voor politieke besluitvorming en voor

invloed op beleid van maatschappelijke instanties 1)

� 35% van de senioren van 60 jaar en ouder is enigszins geïnteresseerd in politiek

� 25% is zeer geïnteresseerd

� >25% geeft aan dat het slecht is gesteld met hun invloed op het beleid van de lokale overheid

� >20% geeft aan dat het slecht is gesteld met hun invloed op het beleid van maatschappelijke instanties

1) B.A.S. Behoefteonderzoek Nederlandse gemeenten, 2012

3. Welke factoren hebben een belemmerende en bevorderende invloed op het actief zijn van senioren

a. de burgerlijke staat/gezinssamenstelling en sociaal

netwerk

b. de woonsituatie en woonomgevingb. de woonsituatie en woonomgeving

c. het zelfbeeld

d. de organisatie van het vrijwilligerswerk

e. inspraak, medezeggenschap en participatie

f. het institutionele denken

3. Welke factoren hebben een belemmerende en bevorderende invloed op het actief zijn van senioren

a. de burgerlijke staat/gezinssamenstelling en sociaal

netwerk

� Toename alleenstaanden als gevolg van ongelijkheid in levensverwachting mannen - vrouwen

� Toename alleenstaanden als gevolg van echtscheidingen

� Toename alleenstaanden in zijn algemeenheid

� Laag geboortecijfer (1.7)

3. Welke factoren hebben een belemmerende en bevorderende invloed op het actief zijn van senioren

b. de woonsituatie en woonomgeving (1)

� Ruim 90 procent van de senioren wil blijven wonen

waar men woont (ageing in place) 1),2)waar men woont (ageing in place) 1),2)

Waarom ?

� er wordt veel tijd in de eigen omgeving doorgebracht

� er is doorgaans een sterke binding met de eigen buurt vooral van oudere senioren

� er is een gevoel van afhankelijkheid van de directe omgeving

1)B.A.S, 2)A. Smetcoren,VUB 2012

3. Welke factoren hebben een belemmerende en bevorderende invloed op het actief zijn van senioren

b. de woonsituatie en woonomgeving (2)

� Toch verhuist gemiddeld 14 %

� Wie verhuist? � Wie verhuist?

� Van de senioren die verhuizen is 35% gescheiden, 17% is weduwe/weduwnaar,11.6% is gehuwd

� 17.3% heeft een inkomen lager dan € 1000, - p.m.;

� 37.7% woont in sociale woningbouw; 8,2% heeft een eigen huis

3. Welke factoren hebben een belemmerende en bevorderende invloed op het actief zijn van senioren

b. de woonsituatie en woonomgeving (3)

� Waarom verhuizen ? (1)

� 15.2 % heeft lichamelijke beperkingen, 12.5 % heeft geen � 15.2 % heeft lichamelijke beperkingen, 12.5 % heeft geen lichamelijke beperkingen.

� 26.2% van de groep 60-69 jr verhuist vanwege de gezondheid; van de groep >80 jr is dat 44.2%

3. Welke factoren hebben een belemmerende en bevorderende invloed op het actief zijn van senioren

b. de woonsituatie en woonomgeving (4)

� Waarom verhuizen ? (2)

� bijna 37% van de alleenstaande senioren verhuist vanwege de � bijna 37% van de alleenstaande senioren verhuist vanwege de kwaliteit van de woning en/of woonomgeving

3. Welke factoren hebben een belemmerende en bevorderende invloed op het actief zijn van senioren

b. de woonsituatie en woonomgeving (5)

� afname verhuisgeneigdheid door: (1)

nieuwe vormen van huur-koop constructies� nieuwe vormen van huur-koop constructies

� thuiszorgtechnologie, woonaanpassingen ed(AAL)

� on line contacten en ‘alert systemen’

� buurtcontacten en sociale cohesie

� verhoging van de veiligheid

3. Welke factoren hebben een belemmerende en bevorderende invloed op het actief zijn van senioren

b. de woonsituatie en woonomgeving (6)

� afname verhuisgeneigdheid door: (2)

herkenbaarheid en identiteit van de buurt� herkenbaarheid en identiteit van de buurt

� beschikbaarheid van informele en formele zorg

� aanwezigheid voorzieningen als rustbanken, veilige oversteekplaatsen, openbare toiletten, vervoersmogelijkheden en bewegingstoestellen

3. Welke factoren hebben een belemmerende en bevorderende invloed op het actief zijn van senioren

c. het zelfbeeld (1)

� 1 op de 3 senioren heeft het gevoel niet mee te tellen 1)het gevoel niet mee te tellen 1)

1)B.A.S.

3. Welke factoren hebben een belemmerende en bevorderende invloed op het actief zijn van senioren

c. het zelfbeeld (2)

� 2 op de 3 senioren heeft het gevoel wel mee te tellenhet gevoel wel mee te tellen

3. Welke factoren hebben een belemmerende en bevorderende invloed op het actief zijn van senioren

d. de organisatie van het vrijwilligerswerk

�naar kort cyclisch vrijwilligerswerk

�naar een flexibele intrede in vrijwilligerswerk

�naar het faciliteren van vrijwilligerswerk

�naar ‘acquisitie’ van vrijwilligers door leeftijdgenoten

3. Welke factoren hebben een belemmerende en bevorderende invloed op het actief zijn van senioren

e. inspraak, medezeggenschap en het actief bevorderen

van maatschappelijke participatie

� ter zake de gemeentelijke structuurvisie� ter zake de gemeentelijke structuurvisie

� ter zake behoefteonderzoek voor senioren

� ter zake het betrekken van senioren bij medezeggenschap en inspraak (poll)

3. Welke factoren hebben een belemmerende en bevorderende invloed op het actief zijn van senioren

f. doorbreking van het institutionele denken

� de WHO stelt:

“ Het thuis oud kunnen worden is van belang om te voorkomen “ Het thuis oud kunnen worden is van belang om te voorkomen

dat iemand een traumatische verhuizing door moet maken

naar een instelling zoals een verpleeghuis”

� Opgave: van zorgplaats naar levensatelier:

Van zorg gericht op tekorten naar zorg

gericht op competenties van senioren

Dank voor uw aandachtDank voor uw aandacht

111012RB