De belangrijkste fasen van de meditatieve praktijk, variërend van psychische ab-sorptie, naar subtiele verlichting, naar causale transcendentie tot de ultiemenon-duale omhelzing van Vorm en Leegte.

Essay uit The Collected Works of Ken Wilber: Volume IVVertaling Ramo de Boer © 2014 www.mindconsult.nu

Ver

talin

g©

20

14

Min

dC

on

sult

/ram

od

eb

oer

2

Meditatie zelf

V: Wij willen graag dat je de ervaringen van verschillende stadia van meditatie beschrijft.Maar vertel ons eerst over meditatie zelf - de verschillende soorten en hoe ze werken.

A: Het is onder de deskundigen gebruikelijk meditatie te verdelen in twee grote categorieën,de zogenaamde ‘concentratie’ en ‘gewaarzijn’ (of ‘inzicht’) meditatie. Of: ‘geopend’ en ‘geslo-ten’.Laten we zeggen dat je kijkt naar een muur waar honderden puntjes op geschilderd zijn. Inconcentratie meditatie kijk je slechts naar één punt, en je kijkt er zo gefocust naar dat je deandere punten niet eens ziet. Dit ontwikkelt je concentratievermogen.In gewaarzijn training, of inzicht-meditatie probeer je zo gewaar te zijn van alle punten als jekunt zijn. Dit verhoogt je gevoeligheid, gewaarzijn, en wijsheid in die zin.

In concentratie-meditatie, richt je je aandacht op een object - een rots, een kaarsvlam, jeademhaling, een mantra, het hart, een gebed, en ga zo maar door. Door intens te concentre-ren op een enkel object, word jij als subject langzamerhand "geïdentificeerd" met dat object.Je begint het subject/object dualisme, dat de basis is van al het lijden en illusie, te ondermij-nen.Geleidelijk aan worden steeds hogere rijken van bestaan, die leiden naar de uiteindelijke ofnon-duale dimensie, allemaal vanzelfsprekend voor je gemaakt. Je overstijgt je gewone zelfof ego, en vindt de hogere en subtielere dimensies van bestaan - de spirituele en transcen-dentale.

Echter, je zou kunnen zeggen dat dit het bereiken is van de hogere dimensies door ‘brutekracht.’ En hoewel van concentratie-meditatie wordt gezegd dat het zeer belangrijk is, kanhet op zich niet onze neigingen uitroeien die in de eerste plaats dualisme zelf creëren. In feitenegeert het ze gewoon, probeert ze te omzeilen. Het richt zich op een punt en negeert alleandere.Concentratie-meditatie kan ons zeker enkele van de hogere sferen tonen, maar het kan onsniet permanent installeren op die hogere gebieden. Daarvoor moet je naar alle puntjes kijken.Je moet alle ervaring onderzoeken, met onthechting, niet-oordelend, vanuit gelijkmoedigheiden kristalhelder gewaarzijn.

V: Dat is dus inzicht- of gewaarzijn-meditatie.

A: Ja, dat klopt. De boeddhisten noemen concentratie-meditatie shamatha en gewaarzijn-meditatie vipassana of dhyana en prajna. De eerste leidt tot samadhi, of een-puntige concen-tratie, de tweede tot satori, of transcendentaal gewaarzijn en wijsheid. Het punt van ieder vandeze meditatiepraktijken - en er zijn andere, zoals visualisatie, koan, contemplatieve medita-tie, enzovoorts - het punt is dat ze eigenlijk allemaal twee belangrijke dingen doen.

In de eerste plaats helpen ze om de discursieve, rationeel-existentiële geest tot rust te bren-gen, de geest die de hele tijd moet denken, de geest die de hele tijd moet kletsen tegen zich-zelf en alles moet verbaliseren. Het helpt ons de 'monkey mind’ tot rust te brengen. En zodrade monkey mind wat tot rust is gekomen, laat het de subtielere en hogere dimensies van be-wustzijn te voorschijn komen - zoals het psychische, het subtiele, het causale, en de ultieme

Ver

talin

g©

20

14

Min

dC

on

sult

/ram

od

eb

oer

3

of non-duale. Dat is de essentie van echte meditatie. Het is gewoon een manier om te blijvenevolueren, om onze groei en ontwikkeling voort te zetten.

HET PSYCHISCHE NIVEAU

V: Kun je een beschrijving geven van de niveaus van meditatie, en hoe ze worden ervaren?Wat gebeurt er eigenlijk in elke fase?

A: Als je meditatie beoefent is een van de eerste dingen die je beseft dat je geest - en je leven,wat dat betreft - wordt gedomineerd door grotendeels onbewust verbaal gebabbel. Je bentaltijd tegen jezelf aan het praten. En dus zijn veel mensen, als ze beginnen te mediteren, ver-baasd over hoeveel rommel er door hun gewaarzijn heen stroomt. Ze zien dat gedachten,beelden, fantasieën, opvattingen, ideeën, concepten hun gewaarzijn vrijwel domineren. Zerealiseren zich dat deze denkbeelden een veel grotere invloed op hun leven hebben dan zeooit gedacht hadden.

In ieder geval zijn de eerste meditatie-ervaringen alsof je in de bioscoop zit. Je zit en kijkt naaral die fantasieën en concepten die langskomen voor je gewaarzijn. Maar het hele punt is datje je uiteindelijk van hen gewaar wordt. Je kijkt onpartijdig naar ze en zonder oordeel. Je zietze alleen voorbijgaan, net zoals je kijkt naar de wolken die in de lucht drijven. Ze komen, zegaan. Geen lof, geen veroordeling, geen oordeel – alleen beschouwen. Als je je gedachtenbeoordeelt, als je in ze verstrikt raakt, dan kun je ze niet overstijgen. Je kunt dan geen hogereof subtielere dimensies van je eigen wezen vinden. Dus je zit in meditatie, en je bent gewoon‘getuige’ van wat er gaande is in je geest. Je laat de monkey mind doen wat het wil, en jij blijfteenvoudig kijken.

En wat er gebeurt, omdat je onpartijdig getuige bent van deze gedachten, fantasieën, begrip-pen en beelden, is dat je begint vrij te worden van hun onbewuste invloed. Je kijkt naar ze,dus je gebruikt ze niet om naar de wereld te kijken. Daarom word je, tot op zekere hoogte, vrijvan ze. En word je vrij van de gescheiden-zelf notie die van hen afhankelijk was. Met anderewoorden, je begint vrij van je ego te worden. Dit is de eerste spirituele dimensie, waar hetconventionele ego ‘sterft’ en hogere structuren van het bewustzijn worden ‘opgewekt’. Jegevoel van identiteit begint zich natuurlijk uit te breiden en de kosmos te omarmen, of dehele natuur. Je stijgt uit boven je geïsoleerde geest en lichaam, wat eventueel het vinden vaneen grotere identiteit kan omvatten, zoals de natuur of de kosmos –‘kosmisch bewustzijn’,zoals R.M. Bucke het noemde. Het is een zeer concrete en onmiskenbare ervaring.

En, dat hoef ik je niet te vertellen, dit is een buitengewone opluchting! Dit is het begin vantranscendentie, van het vinden van je weg terug naar huis. Je realiseert je dat je één bent metde structuur van het heelal, eeuwig. Je angst voor de dood begint af te nemen, en je beginthet open en transparante karakter van je eigen wezen op een concrete en tastbare manier tevoelen.Gevoelens van dankbaarheid en toewijding ontstaan in je - toewijding aan de Geest, in devorm van Christus of Boeddha, of Krishna; of toewijding aan je actuele spirituele meester;zelfs toewijding in het algemeen, en zeker toewijding aan alle andere levende wezens. Debodhisattva gelofte, in welke vorm dan ook, komt voort uit het diepst van je wezen, op eenzeer krachtige manier. Je beseft dat je gewoon alles moet doen wat je kunt om alle levende

Ver

talin

g©

20

14

Min

dC

on

sult

/ram

od

eb

oer

4

wezens te helpen, en om de reden, zoals Schopenhauer zei, dat je je realiseert dat we alle-maal hetzelfde non-duale Zelf of Geest of Absolute delen. Dit alles begint voor de hand teliggend – net zo vanzelfsprekend als regen op het dak. Het is echt en het is concreet.

HET SUBTIELE NIVEAU

V: Dus wat over de volgende algemene fase, het subtiele niveau?

A: Als je identiteit begint de geïsoleerde en individuele lichaam-geest te overstijgen, dan krijgje de intuïtie dat er een Zijnsgrond of echte Goddelijkheid is, voorbij het ego, en voorbij eenberoep op mythische god-figuren of rationalistisch sciëntisme of existentiële moed. DezeGodheidvorm kan daadwerkelijk gevoeld worden. Hoe meer je je ontwikkelt voorbij de geïso-leerde en existentiële lichaam-geest, hoe meer je ontwikkelt in de richting van de Geest, dieop het subtiele niveau vaak wordt ervaren als Godheid Vorm of archetypisch Zelf. Daarmeebedoel ik, bijvoorbeeld, een zeer concrete helderheid en schittering van gewaarzijn.

Het punt is dat je iets vóórbij de natuur ziet, voorbij het existentiële, voorbij het psychische,zelfs voorbij kosmische identiteit. Je begint de verborgen of esoterische dimensie te zien, dedimensie buiten de gewone kosmos, de dimensie die de natuur overstijgt. Je ziet het Licht, ensoms straalt dit Licht letterlijk als het licht van duizend zonnen. Het overweldigt je, bekrachtigtje, geeft je energie, herschept je, doordrenkt je.Dit is wat wetenschappers de ‘numineuze’ aard van de subtiele geest hebben genoemd. Nu-mineus en licht. Dit is, geloof ik, waarom heiligen universeel worden afgebeeld met halo vanlicht rond hun hoofd. Dat is eigenlijk wat ze zien. Goddelijk Licht.

Mijn favoriete lectuur van Dante:

Mijn blik fixerend op het eeuwige licht zag ik in haar diepte,Gebonden met liefde samen in één volume,De verspreide bladeren van het hele universum.Binnen het lichtgevende diepgaande bestaan van dat Verheven LichtZag ik drie cirkels van drie kleuren, toch van één dimensieEn bij de tweede leek de eerste gereflecteerd,Als regenboog is door regenboog, en de derde Leek vuurdat gelijkelijk uit beide wordt uitgeademd.

Dat is niet louter poëzie. Dit is een bijna wiskundige beschrijving van een soort ervaring vanhet subtiele niveau. Hoe dan ook, je kunt dit niveau ook ervaren als een ontdekking van jeeigen hogere zelf, je ziel, de Heilige Geest. ‘Hij die zichzelf kent, kent God,’ zei de heilige Cle-ment.

Q: En de werkelijke ervaring zelf?

A: De werkelijke ervaring varieert. Hier is een voorbeeld: Stel dat je wandelt in de binnenstad,kijkend in de etalages. Je kijkt naar een deel van de koopwaar, en ineens zie je een vage af-beelding dansen voor je ogen, het beeld van een persoon. Opeens realiseer je je dat het je

Ver

talin

g©

20

14

Min

dC

on

sult

/ram

od

eb

oer

5

eigen reflectie in de etalage is. Plotseling herken je jezelf. Je herkent je Zelf, je hogere Zelf.Ineens herken je wie je bent. En wie je bent is - een lichtgevende vonk van het goddelijke.Maar het heeft die schok van herkenning -'O, dat! "

Het is een zeer concrete realisatie, en brengt meestal veel gelach of veel tranen. De subtieleGodheidvorm of Licht of Hoger Zelf - dat zijn allemaal slechts archetypen van je eigen Wezen.Je maakt kennis, via meditatieve ontwikkeling, met het begin van een directe ontmoeting metde Geest, met je eigen essentie. Het verschijnt dus als licht, als een wezen van licht, als nadaals shabd als helderheid, numinositeit, enzovoort.

En soms verschijnt het als een eenvoudig en helder gewaarzijn van wat is - heel eenvoudig,heel duidelijk. Het punt is dat het zich bewust is van alle punten op de muur. Het is duidelijkgewaar van wat er van moment tot moment gebeurt, daarmee het moment overstijgend. Hetoverstijgt deze wereld, en begint deel te nemen in het Goddelijke. Het heeft een heilig zicht,hoe het ook wordt uitgedrukt.

Dat is het subtiele – een persoonlijke ontmoeting met het Goddelijke. Je neemt echt deel aanGoddelijkheid, en in het gewaarzijn en de wijsheid van Goddelijkheid. Het is een beoefening.Het kan worden gedaan. Het is gedaan, vele malen!

Ver

talin

g©

20

14

Min

dC

on

sult

/ram

od

eb

oer

6

HET CAUSALE NIVEAU

Q: Dat is heel duidelijk. Dus hoe zit het met het volgende niveau, het causale?

A: Je zit daar, gewoon getuige zijnde van alles wat opkomt in de geest of in je actuele erva-ring. Je probeert om gelijkelijk getuige te zijn van alle puntjes op de muur van je gewaarzijn.Als je er bedreven in bent geworden zullen uiteindelijk rationele en existentiële stippen af-sterven, en psychische punten beginnen in beeld te komen. Dan, na een tijdje, word je beterin het getuige zijn, dus beginnen subtielere objecten of punten te verschijnen.

Deze omvatten licht en hoorbare illuminaties en subtiele Godheidvormen enzovoorts. Als jedoorgaat met simpel waarnemen - wat je helpt te desidentificeren van lagere en groverevormen, en je gewaar wordt van de hogere en subtielere vormen — dan zullen zelfs subtieleobjecten of subtiele stippen niet meer opkomen. Je treedt een diepzinnige staat van non-manifestatie binnen, die wordt ervaren als, laten we zeggen, een herfstnacht met een vollemaan.

Het heeft allemaal een vreemde en mooie numinositeit, maar het is een ‘stille’ of ‘zwarte’numinositeit. Je kunt niet echt iets zien behalve een soort van zilverachtige volheid, die alleruimte vult. Maar omdat je niet echt een bepaald object ziet, is het ook een soort van Radica-le Leegte. Zoals Zen zegt: "stop het geluid van die beek."

Dit staat op diverse manieren bekend als Shunyata, als de Wolk van Ontweten, GoddelijkeOnwetendheid, Radicaal Mysterie, nirguna (‘niet-kwalificeerbaar’) Brahman, en ga zo maardoor. Briljante vormloosheid, zonder objecten om er iets aan af te doen.

Het wordt duidelijk dat je absoluut een bent met deze Volheid, die alle werelden en alle ni-veaus en alle tijd en alle geschiedenis overstijgt. Je bent perfect vol, en daarom ben je volko-men leeg. "Het is alle dingen en het is geen dingen," zei de christelijke mysticus Boethius.Ontzag maakt plaats voor zekerheid. Dat is wie je bent, voorafgaand aan alle manifestatie,voorafgaand aan alle werelden. Met andere woorden, het is zien wie of wat je tijdloos, vorm-loos bent.

Dat is een voorbeeld van het causale niveau; dat is jnana samadhi, nirvikalpa samadhi, en gazo maar door. De ziel, of het gevoel van afgescheiden-zelf verdwijnt, en God of afgescheidenGodheid vorm verdwijnt, omdat beide — de ziel en God —ineenstorten in vormloze Godheid.

Zowel de ziel als God verdwijnen in de Allerhoogste Identiteit.

Ver

talin

g©

20

14

Min

dC

on

sult

/ram

od

eb

oer

7

HET NON-DUALE NIVEAU

V: Dus dan rest nog het non-duale niveau .

A: In het vorige causale niveau, ben je zo opgenomen in de ongemanifesteerde dimensie datje misschien de manifeste wereld niet eens opmerkt. Je bent de Leegte aan het ontdekken,en dus negeer je Vorm.. Maar op het ultieme of non-duale niveau integreer je beiden. Je zietdat Leegte lijkt op, of zichzelf manifesteert als, Vorm, en dat de essentie van Vorm Leegte is.Meer concreet, jij bent alle dingen die zich voordoen. Alle manifestatie komt op, van momenttot moment, als een spel van Leegte. Als het causale was als een stralende maanverlichtenacht, dan is dit als een stralende herfstdag.

Wat verschijnt als harde of solide objecten ‘daar buiten’ zijn feitelijk transparante en door-schijnende manifestaties van je eigen Wezen of Is-heid. Ze zijn geen belemmeringen voorGod, alleen uitingen van God. Zij zijn dus leeg in de zin dat ze geen obstructie of belemmering.zijn. Ze zijn een vrije uiting van het Goddelijke. Zoals de Mahamudra traditie het beknoptstelt: ‘Alles is geest. Geest is leeg. Leegte is vrijelijk-manifesteren. Vrijelijk-manifesteren iszelfbevrijdend.’

De vrijheid die je op het causale niveau vond — de vrijheid van Volheid en Leegte — die vrij-heid is gevonden om uit te breiden naar alle dingen, zelfs naar deze "gevallen" wereld vanzonde en samsara. Daarom worden alle dingen zelf-bevrijd. En deze buitengewone vrijheid, ofafwezigheid van beperking, of totale verlossing — deze heldere stralende herfstdag — dit iswat je daadwerkelijk ervaart op dit punt. Maar ‘ervaring’ is hier helemaal het verkeerdewoord. Dit is de realisatie van de niet-ervaarbare natuur van Geest. Ervaringen komen engaan. Ze hebben allemaal een begin in de tijd, en een eind in de tijd. Zelfs subtiele ervaringenkomen en gaan. Ze zijn allemaal prachtig, heerlijk, buitengewoon. En ze komen en ze gaan.

Maar deze non-duale 'staat' is niet zelf gewoon een andere ervaring. Het is eenvoudig deopening of open plek waarin alle ervaringen opkomen en gaan. Het is de heldere herfsthemelwaardoor de wolken komen en gaan — het is zelf niet een andere wolk, een andere ervaring,een ander object, een andere manifestatie. Deze realisatie is die van de volslagen vruchte-loosheid van ervaring, de volslagen futiliteit van het proberen om verlossing of de bevrijdingte ervaren. Alle ervaringen verliezen volledig hun smaak — deze passerende wolken.

Jij bent niet degene die bevrijding ervaart; jij bent de open plek, de opening, de leegte, waarinelke ervaring komt en gaat, zoals reflecties in de spiegel. En jij bent de spiegel, de spiegelgeest, maar geen enkele ervaren reflectie. Toch ben je niet apart van de reflecties, achteroverleunend en toekijkend. Jij bent alles wat van moment tot moment opkomt. Je kunt de helekosmos in een slok doorslikken, het is zo klein, en je kunt de hele hemel proeven zonder eenvin te verroeren.

Dit is de reden waarom, in Zen, wordt gezegd dat je de Grote Samadhi niet kunt binnengaan,het is feitelijk de opening of open plek die altijd aanwezig is en waarin alle ervaring — en allemanifestatie — van moment tot moment opkomt. Het lijkt alsof je deze staat "binnen gaat",behalve dat eenmaal daar je je realiseert dat er nooit een tijd was dat deze toestand nietvolledig aanwezig en volledig herkend was — ‘de poortloze poort.’ En dus begrijp je diep-

Ver

talin

g©

20

14

Min

dC

on

sult

/ram

od

eb

oer

8

gaand dat jij nooit deze staat bent binnengegaan; noch zijn de Boeddha’s, verleden of toe-komst, ooit deze toestand binnengaan.

In Dzogchen is dit de herkenning van de ware natuur van de geest. Alle dingen, in alle werel-den, zijn zelf-bevrijd op het moment dat ze zich voordoen.

Alle dingen zijn als zonlicht op het water van een vijver. Alles glinstert. Het is allemaal leeg.

Het is allemaal licht. Het is allemaal vol, en het is allemaal voldaan. En de wereld gaat zijngewone gang, en niemand merkt er iets van.

Vragen en opmerkingen:

Ramo de Boerinfo@mindconsult.nuwww.mindconsult.nu030-6704409