Familienamen in het kerspel Elst Over-Betuwe17e en 18e eeuw

Uit de Burgerlijke Stand ( vanaf 1811) en de Bevolkingsregisters (vanaf 1825) is na te gaan welke personen in Elst woonden in de 19e eeuw. De DTB's (Doop-, Trouw- en Begraafboeken) zijn vaak een goed startpunt om oudere gegevens op te zoeken. Er is echter veel meer informatie beschikbaar in archieven. Daarom is een overzicht gemaakt van familienamen uit het kerspel Elst (Dorp-Elst en de buurschappen eromheen) gebaseerd op diverse bronnen die aanwezig zijn in het Gelders Archief (voormalig Rijksarchief Gelderland) in Arnhem en in het archief van de dorpspolders Over-Betuwe dat is ondergebracht onder toegangsnummer 1087 (en 1091?) in het regionaal archief Rivierenland in Tiel (niet beschreven!).De gevonden personen zijn samengebracht op drie bladen: Blad 1; 17e eeuw, blad 2; 18e eeuw en blad 3; rond het jaar 1800. De bladen zullen aangevuld worden met gegevens uit de trouwboeken (Ger. Kerk in Elst van ????tot???? en RK Trouwen in Eijmeren van 1703-1764 en 1764-1811).

Bronnen die gebruikt zijn om de eerste drie namenlijsten samen te stellen:

Blad 1: 17e eeuw

In het Gelders Archief te Arnhem wordt de tekst van de verponding van Elst, Aam, Rijkerswoerd en Laar vastgesteld in 1650 bewaard onder toegangsnummernummer ////////. Een transcriptie door D. Spruit is uitgegeven door de Historische Kring Kesteren en Omstreken (Arend Datema Instituut, Stationsstraat 40-42, Kesteren) als Osenvorenreeks nummer A6. Het bevat een waardebepaling van onroerend goed in het schoutambt Elst ten dienste van belasting heffing. Uit de namen index zijn de namen verwijderd van personen die niet in het kerspel Elst wonen (maar in Arnhem, Nijmegen, Utrecht enz.) en uit de omschrijvingen zijn zoveel mogelijk vermeldingen van beroepen overgenomen.

In het archief van het polderdistrict Over-Betuwe is een lijst van belastingplichtigen uit het jaar 1675, te vinden onder inventaris nummer 702. De lijst is samengesteld uit een opgave uit alle dorpen van het ambt Over-Betuwe en werd gebruikt voor het vaststellen van het familiegeld voor 1676, een soort van personele belasting. Het origineel wordt bewaard in het regionaal archief Rivierenland te Tiel. Een transcriptie door Guido van Benthem is te vinden op http://members.chello.nl/~g.vbenthem/Overbetuwefamiliegeld1676.htmHieruit zijn gegevens van Inheems, XIII Buirschap Elst, Rijkcerswoerd, Merm, Aem, Brelaer, Lijnden, Hollanderbroeck, Eijmeren, Reedt, Laer tot XXIII Elden overgenomen

Blad 2: 18e eeuw

De dijkstoel had als taak dijkbreuken te voorkomen en als het toch fout ging te zorgen voor spoedig herstel. De door hen (meestal via de schouten) aangestelde rotmeesters waren verantwoordelijk voor het bewaken van de dijkvakken in geval van hoog water. De Waaldijk en Rijndijk van de Over-Betuwe waren verdeeld in 19 wachtposten met rotten van ongeveer 10 man waarvan twee rotmeesters. Elstenaren waren ingedeeld in de dijkvakken Driel, Eldense Sluis, klein Holthuysen. Een overzicht van 108 Rotmeesters in 1711 waarvan 25 voor deze dijkvakken is te vinden in het boek Over-Betuwe: Geschiedenis van een polderland 1327-1977 van G.J. Mentink en Johan van Os (1983, De Walburg Pers, Zutphen) pp 86-87.

In de Rotcedulle van 1750, die bewaard worden in het archief van het polderdistrict Over-Betuwe onder inventaris nummer 2109, is een namen lijst te vinden van de rotten in Elst, Rheet, Eijmeren en Lijnden. Het betreft 88 personen verdeeld over 9 rotten waaronder 18 rotmeesters.

In hetzelfde archief is onder inventaris nummer 1418 een lijst aanwezig met Ingezetenen en huizen in het Ambt Over-Betuwe uit 1763. De lijst voor het kerspel Elst bevat namen van 195 personen en vermeld het buurschap waar men woont maar geeft geen beroepen.

Blad 3: Rond 1800

De lijst van de volkstelling van 1795 t.b.v. belasting heffing (50ste penning) bevat 371 personen in Elst en haar buurschappen, Elden en Driel De lijst wordt bewaard in het archief van het polderdistrict Over-Betuwe onder inventaris nummer 937.

Het register met manspersonen boven 18 jaar is in 1797 opgesteld. Het wordt bewaard in het archief polderdistrict Over-Betuwe onder inventaris nummer 1455. Het bevat niet alleen de namen van 270 personen maar ook hun leeftijd en beroep

Dijkdoorbraken zijn van alle tijden in de Betuwe. Vermaard is de doorbraak in 1740/41 vanwege de uitgestrektheid van Kleef tot de Biesbosch en is beschreven door J. van Zellem in Tijdschrift voor Waterstaatgeschiedenis 12 (2003) p 11. Ook in o.a. 1769/70, 1784 en 1799 waren er doorbraken en bij de dijkdoorbraak in 1809 was er zeer veel schade. Om de slachtoffers schadeloos te stellen werd er een (lange) lijst gemaakt met 276 personen die schade hadden geleden t.a.v. vernielde huizen, beschadigde huizen, schuren en bergen, koren, hooi, stro, paarden, hoorn-vee, varkens, eetwaren, meubelen, klederen, tabak, houtgewas, vruchtbomen en deelgereedschap. De lijst wordt bewaard in het archief van de dorpspolders Over-Betuwe, inventaris nummer 2709 en is opgenomen als bijlage in: Dagboek van een watervloed van J.T.M. Derksen.(2001, Osenvoren reeks nr. 68, Arend Datema Instituut, Kesteren)

W.R. Rutgers, mei 2009

Bijlagen:Voorbeelden van, meestal het eerste deel, van enkele originele bronnen:

Schade bij de dijkdoorbraak in 1809 uit: J.T.M. Derksen, Dagboek van een watervloed, dijkbreuken en overstromingen in januari 1809, pag. 194

Lijst der manspersonen booven de 18 jaaren oud binnen het kerspel Elst. 1797Archief polderdistrict Over-Betuwe, inventaris nummer 1455

Lijst van alle ingezetenen van den Kerspel Elst met zijn buurtschappen als meden van den Kerspel Elden gehorende onder het Schout Ambt Elst opgemaakt door schout en buurmeesteren op den 5 November 1795 (in verband met de 50e penning).Archief polderdistrict Over-Betuwe, inventaris nummer 937

Uit de lijst met ingezetenen en huizen in Ambt Over-Betuwe 1763: hier opgave voor buurschappen Hollanderbroek, Rheet en Aam. Archief polderdistrict Over-Betuwe, inventaris nummer 1418

Uit: “Rotcedulle en Regelement in tijdt van ijs en watersnoot”, (1750). Archief polderdistrict Over-Betuwe, inventaris nummer 2109.

Uit de transcriptie van D. Spruit van de verponding van Elst voor 1650. Osenvorenreeks nr. A6