Experimentenprogramma Regelarme transitie West-Brabant · de dynamiek van de transitie kan het niet...

Experimentenprogramma

Regelarme transitie West-Brabant

Programmamonitor - Meting 3 (oktober 2014)

Naar de realiteit…

Experimentenprogramma

Regelarme transitie West-Brabant

Programmamonitor - Meting 3 (oktober 2014)

Naar de realiteit…

17 december 2014

Kees Leidelmeijer (RIGO), Monique Spierenburg (Vilans), Marijke van den Ham (RIGO), An-

nemarie Kraaijeveld en Bregje Spek (Studelta), m.m.v. Marjolein Lotsy, Annemiek Janzen en

Bert Sibum

https://transitiewb.coopcreation.com/

https://transitiewb.coopcreation.com/

Inhoud

Samenvatting ............................................................................................................................................ i

1. Het experimentenprogramma West-Brabant ................................................................................. 1

Leeswijzer ................................................................................................................................................ 3

1.1. De experimenten in vogelvlucht ................................................................................................. 4

1.2. De programmamonitor ............................................................................................................... 6

1.3. Bronnen ....................................................................................................................................... 8

2. Typering van de regio .................................................................................................................... 10

2.1. Bevolking ................................................................................................................................... 10

2.2. Indicaties voor Begeleiding ....................................................................................................... 11

2.3. Grondslagen .............................................................................................................................. 16

2.4. Conclusie ................................................................................................................................... 17

De experimenten ................................................................................................................................... 19

3. Breda - wijknetwerken .................................................................................................................. 20

3.1. Leren van de ervaringen ............................................................................................................ 20

3.1.1. De gekantelde professional ................................................................................................... 20

3.1.2. De gekantelde buurt .............................................................................................................. 24

3.2. Naar de realiteit ......................................................................................................................... 29

3.2.1. Organisatie van de toegang ................................................................................................... 30

3.2.2. Inkoop .................................................................................................................................... 32

3.2.3. Verantwoording..................................................................................................................... 33

3.2.4. Vervolgstappen...................................................................................................................... 33

3.3. Conclusies .................................................................................................................................. 34

4. Drimmelen – Dorpsteam ............................................................................................................... 36



4.3. Conclusies .................................................................................................................................. 43

5. Oosterhout – Sociaal Wijkteam ..................................................................................................... 46


5.1.1. Tussentijdse bijsturing ........................................................................................................... 46

5.1.2. De praktijk ............................................................................................................................. 48


5.2.1. Samenstelling SWT ................................................................................................................ 50

5.2.2. Regelarm................................................................................................................................ 52

5.3. Conclusies .................................................................................................................................. 53

6. Land van Heusden en Altena – Triage ........................................................................................... 56



6.3. Conclusies .................................................................................................................................. 64

7. Roosendaal .................................................................................................................................... 66


7.1.1. Wijksignalering ...................................................................................................................... 67

7.1.2. Centrale toegang ................................................................................................................... 68

7.1.3. Individuele begeleiding ......................................................................................................... 70

7.1.4. Plussen en minnen ................................................................................................................ 71


7.3. Conclusie ................................................................................................................................... 75

8. Rucphen – individuele begeleiding ............................................................................................... 77



8.3. Conclusie ................................................................................................................................... 79

9. Brabantse Wal ............................................................................................................................... 81


9.1.1. Integrale toegang .................................................................................................................. 81

9.1.2. Integrale dagondersteuning .................................................................................................. 85


9.3. Conclusie ................................................................................................................................... 91

10. Verschillen in de uitwerking ...................................................................................................... 94

10.1. Informatiepunt/eerste contact ............................................................................................. 94

10.2. De keukentafel ...................................................................................................................... 95

10.3. Mandaat ................................................................................................................................ 97

10.4. Onafhankelijkheid ................................................................................................................. 98

10.5. Verbinding ............................................................................................................................. 99

10.6. Zorg- en ondersteuningsplan .............................................................................................. 100

10.7. Samenwerking in de wijk ..................................................................................................... 101

10.8. Perspectief op besparingen ................................................................................................. 101

10.8.1. Tarieven ............................................................................................................................... 102

10.8.2. Substitutie ........................................................................................................................... 102

10.8.3. Regelarm.............................................................................................................................. 103

11. Monitoring en verantwoording ............................................................................................... 108

11.1. Definities ............................................................................................................................. 108

11.2. Zoektocht ............................................................................................................................ 110

11.3. Landelijke basis: Monitor Sociaal Domein ....................................................................... 112

11.3.1. Basisset ............................................................................................................................... 113

11.3.2. Facultatieve set .................................................................................................................. 114

11.3.3. Algemene set ...................................................................................................................... 115

11.4. Lokale uitwerkingen en denkrichtingen .......................................................................... 116

11.4.1. M&S toetsingskader (Breda) ............................................................................................. 117

11.4.2. Wmo-cockpit Dongemond ................................................................................................ 118

11.4.3. Kwaliteitskader (Land van Heusden en Altena) .............................................................. 121

11.4.4. Doelenboom Roosendaal ................................................................................................... 124

11.4.5. Zelfredzaamheidsmatrix (GGD Amsterdam/TNO) ......................................................... 127

11.5. Conclusie ............................................................................................................................. 128

12. Conclusies ‘over de experimenten heen’ ................................................................................ 130

12.1. Kantelen: een containerbegrip dat concretisering verdient ............................................... 132

12.2. Hoe verder? ......................................................................................................................... 134

i

Samenvatting

Het experimentenprogramma

In de afgelopen periode is in de regio West-Brabant hard nagedacht, ontwikkeld, uitgeprobeerd en

geleerd van en over manieren om de transitie én transformatie van de extramurale zorg en onder-

steuning vorm en inhoud te geven. Om dat proces te versterken, is er ruim twee jaar geleden het

Experimentenprogramma regelarme transitie AWBZ gestart. In dat programma is ondersteuning

geboden bij de ontwikkeling en uitwerking van die nieuwe ideeën. Maar het heeft bovenal gefun-

geerd als een platform om ervaringen uit te wisselen en van elkaar te leren. Gedurende het laatste

jaar – 2014 – is dat verder ondersteund door een programmamonitor waarmee de experimenten nog

explicieter zijn gevolgd. De voorliggende rapportage bevat de uitkomsten van de laatste meting met

die programmamonitor. Het brengt in beeld wat er per oktober/begin november 2014 is bereikt in en

om de experimenten. In de rapportage wordt in het bijzonder ingegaan op hoe de experimenten en

de in het proces rond de experimenten opgedane ervaringen hebben doorgewerkt in de realiteit die

per 1-1-2015 start.

Deze meting is een momentopname. Deze geeft de stand van zaken weer per eind oktober 2014. In

de dynamiek van de transitie kan het niet anders dan dat een deel van de werkelijkheid er inmiddels

alweer anders uitziet. Wat dat betreft is en blijft het een niet meer of minder dan een beeld van

‘werk in uitvoering’.

Veel inhoudelijke variatie

Er is in 2012 gestart met zo’n 20 experimenten. Die waren divers en betroffen onder meer het ver-

kennen en leren van nieuwe manieren van vraagverheldering, nieuwe manieren om de toegang tot

zorg en ondersteuning te realiseren, te oefenen met sociale wijkteams, wijknetwerken te ontwikke-

len, de inkoop op andere manieren te organiseren, dagbesteding anders in te richten, gegevensuit-

wisseling te organiseren, alternatieven te bedenken voor individuele begeleiding, vroegsignalering

van problemen vorm te geven en een mentaliteitsverandering te realiseren waarin ‘eigen kracht’

voorop staat.

Verbinding als voorwaarde voor regelarm

Het ging bovenal ook om het organiseren van verbinding: tussen professionals van verschillende

aanbiedersorganisaties, tussen gemeenten en aanbieders, zowel ambtelijk als op bestuurlijk niveau,

tussen zorg en welzijn, tussen de mensen in de wijk en professionals. Alles vanuit de overtuiging dat

waar verbinding kan worden gelegd, een gezamenlijke taal en vertrouwen ontstaan waardoor de

maatschappelijke ondersteuning en zorg volgens regelarme principes kan worden georganiseerd. En

daarmee worden de randvoorwaarden neergezet om te komen tot meer kwaliteit voor de cliënt en

tot minder bureaucratie. Korte lijnen helpen om snel te komen tot een effectief en integraal zorgen

ondersteuningsplan waarbij de breedte van de expertise wordt gebruikt die nodig is en de cliënt cen-

traal staat in plaats van de schotten in het aanbod. Vertrouwen helpt om niet te verzanden in regel-

en verantwoordingsdruk, maar om bijvoorbeeld verantwoording te organiseren volgens het principe

van ‘high trust – high penalty’ en te werken volgens principes als ‘planning=realisatie’. En verbinding

tussen gemeenten helpt om te komen tot meer afstemming en samenwerking zodat niet elke ge-

ii

meente voor zich het wiel uitvindt en aanbieders die in verschillende gemeenten werken, ook voor

elke gemeente een andere ‘backoffice’ moeten organiseren.

Kanteling als voorwaarde voor substitutie

In de meeste experimenten was wat ook wel als ‘de kanteling’ wordt aangeduid een leidend principe.

Het uitgaan van en versterken van de eigen kracht van burgers, loslaten waar dat mogelijk is, ver-

antwoordelijkheid zo laag mogelijk in de organisatie leggen en te zoeken naar de verbinding: tussen

mensen en in de wijken en dorpen.

Ontwikkeling en resultaat in de experimenten

Er is tussen eind 2012 en eind 2014 veel veranderd. Experimenten zijn gesplitst (in Roosendaal) of

juist samengevoegd (in Breda), van focus veranderd (in Rucphen), gestopt omdat ze door de realiteit

werden ingehaald of omdat de experimenteerruimte in de praktijk beperkt was en er tegen vige-

rende regelgeving werd aangelopen. Dat speelde vooral bij inkoop (geen experimenteerruimte om

het in 2014 al echt anders te organiseren) en bij gegevensuitwisseling (privacywetgeving en landelijke

ontwikkelingen). Andere experimenten zijn niet goed van de grond gekomen omdat er onvoldoende

verbinding tot stand kwam tussen het initiatief en de gemeentelijke ontwikkelingen (een aantal ex-

perimenten in West, en Sterk in Werk). En sommige experimenten zijn al eerder afgerond omdat die

niet de praktijk maar vooral de ontwikkeling zelf tot onderwerp hadden (bijvoorbeeld de ontwikke-

ling van een kwaliteitskader in het Land van Heusden en Altena).

De experimenten die gedurende de gehele periode zijn gevolgd, presenteren we hierna nog even

kort, inclusief de belangrijkste lessen die ze hebben opgeleverd.

Breda – gekantelde professional en gekantelde buurt: wijknetwerken

De basis van het experiment ‘gekantelde professional’ ligt in de leergang ‘verbinden en veranderen’

die de bij het experiment betrokken professionals hebben gevolgd en waarin ze zich de gekantelde

werkwijze hebben eigen gemaakt. Van daaruit is een sociaal wijknetwerk opgezet met wijkverpleeg-

kundigen, Wmo-consulenten en een sociaal team met maatschappelijk werkers en vrijwilligers. De

versterkte samenwerking in het wijknetwerk heeft geresulteerd in het makkelijker en beter gebrui-

ken van elkaars deskundigheid en dat heeft bijgedragen aan meer kwaliteit en minder indicatie en

levering van professionele zorg en ondersteuning dan voorheen het geval was. De wijknetwerken

worden uitgebreid over de stad.

Het doel van het experiment de Gekantelde buurt was (is) het stimuleren van participatie en sociale

cohesie in de wijk. Het is uitgevoerd in en rond Pluspunt De Wisselaar in Breda Noord. Het experi-

ment was gericht op “het vinden van en oefenen met nieuwe methoden van vraagverheldering die

burgers helpen meer in de eigen kracht te komen om vandaaruit te zoeken naar mogelijkheden van

alternatieve ondersteuning.” De casuïstiekbesprekingen bleken goed te werken om meer gekanteld

denken en handelen te stimuleren, zowel bij professionals als wijkbewoners. De oplossingen die

worden bereikt, resulteerden gemiddeld in minder professionele ondersteuning dan waarin was

voorzien.

De experimenten in Breda hebben bijgedragen aan de beoogde kanteling bij professionals die nodig

is voor de regelarme transformatie van zorg en welzijn. Er zijn breed samengestelde wijknetwerken

iii

ontstaan waarin ‘regelarm’ werken vanzelfsprekender is geworden en in ieder geval als de gewenste

situatie wordt gezien. Er wordt gewerkt vanuit de wijkgedachte, dicht bij de burger en met aandacht

voor de verantwoordelijkheidstrap. De toegang tot maatwerkvoorzieningen wordt in Breda (nog) niet

direct gekoppeld aan de wijknetwerken zoals die vanuit de experimenten zijn ontwikkeld. Of dat in

de toekomst wel gaat gebeuren is onzeker. Het mandaat voor de toegang wordt gelegd bij wijkteams

die bestaan uit Wmo-consulent, wijkverpleegkundige en maatschappelijk werk. De wijkteams kunnen

worden ‘gevoed’ vanuit de bredere wijknetwerken als daar wordt geconstateerd dat een maatwerk-

voorziening gewenst is.

Drimmelen – dorpsteam

In het experiment met het Dorpsteam in Drimmelen is veel geleerd, bijgestuurd en opnieuw aange-

scherpt. Er is gezocht naar manieren om de bestaande praktijk bij te sturen door de vraagverhelde-

ring te veranderen (via Sonestra) en gelegenheid te bieden tot intercollegiale reflectie in het Dorps-

team zodat de vraagbeantwoording anders kon worden ingevuld.

Voor wat betreft de vraagverheldering is besloten om wat meer afstand te nemen van de Sonestra-

werkwijze. De methode zal nu vooral worden ingezet in de (complexere) situaties waar het een

meerwaarde heeft. Lastig daarin blijft te herkennen wanneer een vraag complex is of niet. Die

scheidslijn is niet hard. De structuur van het Dorpsteam is recent – en met het oog op de realiteit –

aangepast door er een kernteam in aan te wijzen dat het mandaat heeft voor de toegang tot het

Wmo-maatwerk. In het kernteam zijn vertegenwoordigd: de Wmo-casemanagers, medewerkers van

MEE en welzijnsmedewerkers van SWO en Surplus-welzijn. Verder is de wijkverpleegkundige seg-

ment 1 toegevoegd om de verbinding met het verzekerde domein te maken.

Hoe de nieuwe structuur in de praktijk zal uitpakken, is nog onzeker. Professionals geven aan de

structuur bureaucratisch te vinden en worstelen met de ‘onafhankelijkheid’ van het kernteam omdat

de Wmo-casemanagers ook de opdracht tot volumebeheersing hebben gekregen. Voor de Wmo-

casemanager is het zoeken naar de invulling van de dubbelrol: zowel op inhoud als op volume in een

team samenwerken met professionele medebeoordelaars zónder die verantwoordelijkheid.

Oosterhout – Sociaal wijkteam

Het experiment met de Sociale Wijkteams in Oosterhout is een goed voorbeeld van lerend vernieu-

wen. Er is steeds gevolgd wat er gebeurde in het experiment, er is bijgestuurd waar dat nodig was en

daarbij is regie gevoerd vanuit de gemeente.

De sociale wijkteams zijn in dat proces getransformeerd van zelfsturende teams met een brede op-

dracht tot teams met een specifieke opdracht en bestaande uit MEE-consulenten en medewerkers

van Surplus-welzijn. Ook het CJG is toegevoegd aan het wijkteam. De overdracht tussen wijkver-

pleegkundige en Wmo is ‘warm’ geregeld: als door de wijkverpleegkundige wordt geconstateerd dat

Wmo-maatwerk nodig is, wordt dat in principe overgenomen. Daarnaast krijgt het sociale wijkteam

verantwoordelijkheid voor participatie/inkomen. Daarmee is het sociale wijkteam in Oosterhout ‘3D’

geworden. Vraagverheldering is in Oosterhout opgepakt via de methode Sociale Netwerk Verster-

king. En net als in Drimmelen is geconstateerd dat het zinnig lijkt om een onderscheid te maken tus-

sen de wijze waarop met enkelvoudige vragen en met meer complexe vragen wordt omgegaan. Maar

ook hier wordt nog geworsteld met het onderscheid: wanneer is een vraag enkelvoudig?

iv

Binnen het experiment en de doorvertaling naar de realiteit van 2015 is de regelarme organisatie in

Oosterhout een leidend principe geweest. Het regelarme is dan ook maximaal gelukt voor zover dat

in deze vernieuwingsperiode mogelijk was. De toekomst zal moeten uitwijzen of het nog regelarmer

kan en hoe efficiënt de uitvoering in de praktijk zal zijn

Land van Heusden en Altena – Triage

Het experiment Triage is een goed voorbeeld van hoe belangrijk het is om te experimenteren met

nieuwe manieren om samenwerking te organiseren. Net als in Oosterhout en Drimmelen heeft de

positionering en vormgeving van het Sociale Wijkteam een flinke ontwikkeling doorgemaakt. De re-

centste verandering is een wijziging in de samenstelling waarbij de huisarts – die een centrale positie

innam in het wijkteam- is vervangen door MEE. In het wijkteam zitten nu: MEE, welzijnswerk (Tre-

ma), de wijkverpleegkundige en de senior Wmo-consulent.

Het wijkteam heeft vooral een rol bij ‘verdiepingsvragen’ en kan adviseren om toegang tot maatwerk

te bieden. Aanbieders hebben een adviserende rol (aan het wijkteam), mede omdat zij niet over hun

eigen inzet willen besluiten. De kanteling lijkt dan ook nog niet te zijn volbracht in het Land van

Heusden en Altena. Het denken vanuit het principe van eigen kracht en de organisatie van professio-

nele ruimte is weinig verankerd. Hier lijkt zich te wreken dat nog weinig is geïnvesteerd in het ont-

wikkelen van een gezamenlijke visie en taal zoals bijvoorbeeld in Breda en Oosterhout wel is gedaan.

Roosendaal – wijksignalering, toegang en individuele begeleiding

In Roosendaal is gewerkt aan drie experimenten:

wijksignalering (ook wel bekend als de pleintjesaanpak, waarbij ervaringsdeskundigen zijn in-

gezet om de vroegsignalering te versterken),

toegang (waarbij is verkend hoe de toegang en vraagverheldering in combinatie met eigen

kracht benadering in de praktijk kan worden gebracht; in het bijzonder rond de vraagverhel-

dering) en

individuele begeleiding (waarin is verkend of een verschuiving kon worden gerealiseerd van

individuele begeleiding naar groepsbegeleiding en of private initiatieven konden worden ge-

realiseerd).

Er zijn positieve ervaringen opgedaan met de inzet van ervaringsdeskundigen. Ze herkennen specifie-

ke problemen beter en zijn in staat om mensen in de wijk met elkaar te verbinden zodat zij elkaar

verder kunnen helpen. Ook levert een groot deel van de gesprekken vrijwilligers op die zich willen

inzetten voor de wijk. Wat de effecten op langere termijn zijn (in termen van vermindering van in-

stroom in professionele begeleiding), is nog onzeker.

De benadering die is gevolgd bij toegang (vraagverheldering en beantwoording volgens een door

HetPunt ontwikkelde toolbox) lijkt effect te sorteren. De methode lijkt te leiden tot minder gebruik

van maatwerkvoorzieningen. De tijdsinvestering wordt wel aanzienlijk gevonden.

Uit het experiment Individuele Begeleiding is gebleken dat de verschuiving van individuele begelei-

ding naar groepsbegeleiding zelden mogelijk bleek. De verschuiving van professionele hulp naar niet-

professionele hulp bleek vaak wel mogelijk, in het bijzonder bij de meer praktische en “gezellige”

zaken.

v

De experimenten hebben een realistisch en inzichtelijk beeld opgeleverd van de mogelijkheden en

valkuilen waar rekening mee kan en moet worden gehouden bij het verder vormgeven van het

speelveld rond de nieuwe Wmo. Eind juni 2014 is door de in de experimenten samenwerkende par-

tijen (aanbieders) een eindadvies over de experimenten opgesteld (aan de gemeente die geen part-

ner was in de experimenten). De gemeente heeft dit advies gebruikt als input voor het gemeentelijk

beleid.

Rucphen – activering maatschappelijk middenveld

Het experiment in Rucphen is gericht op het realiseren een verhoogde bereidheid tot signalering bij

het maatschappelijk middenveld. Om dit idee te verkennen, zijn focusgroepen georganiseerd met

professionals en het maatschappelijk middenveld (parochiewerk, verenigingsleven, buurtpreventie,

brandweer, gemeenteraad, lagere en middelbare school, WMO-raad).

Het op deze manier activeren van het maatschappelijk middenveld is een relevante innovatie voor

meer gesloten gemeenschappen waarin zorgmijding regel is. Het beter benutten van het voorliggend

veld kan het beroep op duurdere zorg gaan verminderen. Het is echter nog te vroeg om te kunnen

beoordelen of deze benadering ook effectief is en kan worden ingebed in het gemeentelijk beleid

omdat de uitwerking in de praktijk nog moet plaatsvinden. Pas als die is gerealiseerd, kan worden

geconstateerd of het maatschappelijk middenveld kan worden gestimuleerd een actievere rol te

nemen in de vroegsignalering van probleemsituaties en of dat inderdaad bijdraagt aan verminderd

beroep op professionele zorg en ondersteuning. Verbinding maken met het gemeentelijk beleid en

de van daaruit werkend professionals in de wijk kan helpen deze aanpak te versterken en inbedden.

Brabantse Wal – Integrale toegang en dagbesteding

De experimenten in de Brabantse Wal zijn opgezet met het doel om te leren voor de praktijk die per

1-1-2015 realiteit wordt. Voor het experiment toegang geldt ook dat de wijze waarop het nu wordt

uitgevoerd, de basis vormt voor hoe het straks zal gaan. Dat is ook terug te vinden in het gezamenlij-

ke Beleidsplan Wmo 2015-2017 van de drie gemeenten in de Brabantse Wal.

In de Brabantse Wal hebben de gemeenten de toegang in het gemeentelijk Wmo-loket onderge-

bracht. Dat wil zeggen dat de gemeenten zelf de vraagverheldering uitvoeren en de toegang tot de

Wmo verstrekken. Het in het loket opgestelde zorgplan biedt de basis voor de burger en de aanbie-

der. Het experiment integrale toegang is er vooral op gericht geweest om hiermee aan de slag te

gaan. Er is een gespreksleidraad ontwikkeld die in een aantal sessies met aanbieders is getoetst op

volledigheid en vervolgens is ermee geoefend met als doelen:

het opdoen van ervaring door de consulenten;

het beter in beeld krijgen welke informatie consulenten vooraf nodig hebben om het gesprek

goed te kunnen voeren;

nagaan wat er in de Wmo-besluiten opgenomen moet worden, zodat zorgaanbieders direct

met een inwoner aan de slag kunnen.

De ervaringen vanuit de Wmo-consulenten zijn positief. Vanuit een aantal aanbieders en MEE wor-

den nog wel twijfels geuit of de werkwijze die wordt voorgesteld vooral ook bij complexere en meer

chronische situaties tot een goed resultaat gaat leiden.

vi

Het experiment Integrale dagbesteding wordt op twee locaties in de Brabantse Wal uitgevoerd: in

Bergen op Zoom (Aen de Fonteyne) en in Putte (gemeente Woensdrecht). Het project in Putte is

opgezet vanuit welzijn en is gericht op ouderen. In het project in Bergen op Zoom stond de vraag

centraal of het mogelijk zou zijn om een integraal aanbod vanuit verschillende organisaties te bieden

waarmee meerdere doelgroepen kunnen worden bediend. Beide experimenten hebben positieve

resultaten opgeleverd. Zowel bezoekers als vrijwilligers en professionals zijn overwegend positief. De

huiskamerbenadering in Putte – die vooral drijft op vrijwilligers - krijgt ook al navolging in andere

dorpen. En Aen de Fonteyne heeft laten zien dat menging van doelgroepen (wat ook kostenbespa-

rende effecten heeft) goed mogelijk is, hoewel de grenzen daarvan ook duidelijk zijn geworden. Het

vervolg van het experiment is het opstellen van een business-case voor varianten van integrale dag-

besteding. Die zal ook meer duidelijkheid kunnen geven in hoeverre de dagbesteding niet alleen voor

de betrokkenen maar ook in bedrijfsmatige zin succesvol kan worden uitgevoerd.

Het leren gaat door

Als er over de hele periode wordt teruggekeken, kan niet anders dan worden geconstateerd dat de

ontwikkeling in en om de experimenten aanzienlijk is geweest. Waar er eind 2013 nog veel op de

tekentafel lag en er vooral werd geïnvesteerd in elkaar leren kennen en het zoeken van de verbinding

tussen domeinen, heeft een jaar later – en na uitproberen in de praktijk - veel van wat is verkend in

de experimenten doorgewerkt in hoe de realiteit wordt georganiseerd. Dat daarbij onder druk van de

transitie en de behoefte aan controle op de uitgaven door gemeenten ook keuzen zijn gemaakt die in

eerste instantie minder regelarm lijken uit te pakken, is begrijpelijk. Onder druk van bezuinigingen is

het lastig om vertrouwen voorop te stellen. Dat zal ook in de realiteit moeten groeien om alsnog de

transformatie zo regelarm mogelijk vorm te gaan geven.

Het proces dat is ingezet en waarmee in de experimenten is geoefend, is nog niet afgerond. Het leren

gaat door en zal alleen maar worden versterkt door de realiteit die zich in het overgangsjaar 2015 en

daarna zal aandienen. Dat die behoefte er is, blijkt ook uit de constatering dat er - terugkijkend - bij

veel betrokkenen in het programma het gevoel is dat er ‘misschien wel meer in had gezeten’. Dat

heeft er vermoedelijk mee te maken dat - nu de basis is gelegd - het van daaruit makkelijker is te zien

hoe het verder moet en kan.

1

1. Het experimentenprogramma West-Brabant

In de regio West -Brabant wordt door gemeenten, zorgaanbieders, welzijnsorganisaties, cliëntenor-

ganisatie, zorgkantoor en verzekeraar samengewerkt in het experimentenprogramma Regelarme

transitie AWBZ. De regio bestaat uit 18 gemeenten1 waarin vele zorgen welzijnsorganisaties actief

zijn. Circa 40 daarvan spelen op enige wijze ook een rol in dit experimentenprogramma. Daarnaast

zijn Zorgbelang Brabant en CZ vertegenwoordigd.

Eind september 2013 is door de samenwerkende partijen in de regio een convenant getekend waarin

de volgende doelen voor de samenwerking in het Experimentenprogramma Regelarme Transitie zijn

benoemd:

o het ontwikkelen van een samenhangend aanbod thuiszorg en welzijn;

o het samen leren terugdringen van de kosten van de Wmo, AWBZ en ZvW;

o het regelarm en efficiënt uitvoeren van de Wmo, AWBZ en ZvW om de overhead te

kunnen verminderen en systeemkosten te kunnen beperken;

o het verbinden van activiteiten uit de Wmo, AWBZ en ZVW;

1 In West-Brabant werken 19 gemeenten (incl. Tholen) samen binnen de gemeenschappelijke regeling

Regio West-Brabant. Tholen participeert niet in dit experimentenprogramma.

TholenBreda

Moerdijk

Zundert

Steenbergen

Drimmelen

Werkendam

Roosendaal

Rucphen

Woensdrecht

Aalburg

Oosterhout

Alphen-Chaam

Halderberge

Bergen op Zoom

Etten-Leur

Woudrichem

Baarle-Nassau

Geertruidenberg

2

Door een regelarme organisatie van een samenhangend aanbod van extramurale zorg en welzijn is

het mogelijk – zo is het uitgangspunt - om zowel voor cliënten als voor professionals en financiers

positieve effecten te bereiken.

Voor cliënten beoogt de transitie bij te dragen aan:

o meer regie over het eigen leven en de eigen zorgvraag,

o meer zelfredzaamheid en verantwoordelijkheid,

o minder verschillende hulpverleners in huis,

o meer helderheid in de procedure en het aanbod.

Voor professionals (aanbieders) liggen de voordelen in:

o minder administratieve lasten,

o meer arbeidssatisfactie door een betere verhouding tussen directe en indirecte uren,

o betere samenwerking tussen professionals, vrijwilligers en specialistische zorgaan-

bieders.

Voor de financiers (overheid, zorgkantoor en verzekeraars) hebben de voordelen te maken met:

o afgestemde inkoop en contracten waardoor geen regelingen ‘gestapeld’ worden,

o doelmatige, effectieve en transparante inzet van schaarse middelen,

o evenredige verdeling van kosten,

o geen afwenteling van negatieve effecten.

Om ervaring op te doen met het werken aan geïntegreerde zorg en welzijn, zijn in de regio - veelal

door aanbieders en gemeenten gezamenlijk - verschillende experimenten ontwikkeld. Die ervaringen

betroffen niet alleen ‘de uitvoeringspraktijk’ maar zeker ook het proces van het gezamenlijk optrek-

ken van diverse aanbieders en gemeenten in het denken over de transitie en transformatie. Door die

ervaringen vervolgens te delen binnen het programma kon niet alleen van de eigen ervaringen wor-

den geleerd, maar ook van elkaars ervaringen. Gedurende 2014 is mede met dat doel een monitor

uitgevoerd. De voorliggende rapportage is de derde – en tevens eindmeting van die monitor.

3

Leeswijzer

In het vervolg van dit eerste hoofdstuk worden kort de experimenten gepresenteerd en de ontwikke-

ling die zij sinds eind 2012 hebben doorlopen. Aansluitend wordt een nadere toelichting gegeven op

deze monitor.

In hoofdstuk 2 wordt beschreven hoe de regio ervoor staat op een aantal relevante indicatoren in

relatie tot de functie Begeleiding en wat verschillen zijn tussen gemeenten. Het is een korte typering

die zich toespitst op kenmerken van de bevolking en indicaties voor Begeleiding. Lezers die geïnte-

resseerd zijn in uitgebreidere typeringen van de regio en van de gemeenten waar de experimenten

zijn uitgevoerd, worden verwezen naar de eerdere metingen.

In de daarop volgende hoofdstukken 3 t/m 9 worden - geordend naar subregio - de experimenten

beschreven: hoe hebben ze zich ontwikkeld, wat zijn de resultaten en hoe hebben de inzichten die in

de experimenten zijn opgedaan, zich doorvertaald in de realiteit. Daarbij wordt in het bijzonder inge-

gaan op de mate waarin invulling is gegeven aan de regelarme aspecten van de transitie. Dat was

immers het centrale thema in het experimentenprogramma. Er wordt steeds afgesloten met een

conclusie waarin de opbrengsten worden weergegeven in het toetsings- en selectiekader dat ten

grondslag lag aan het experimentenprogramma. Dit kader wordt nog verder toegelicht in paragraaf

1.2.

In hoofdstuk 10 worden de uitwerkingen van elementen van de organisatie van toegang, samenwer-

king en verbinding zoals die in de verschillende experimentgemeenten zijn geconstateerd nog eens

naast elkaar gelegd. Daarop voortbordurend wordt onder meer ook een indruk gegeven van de varia-

tie in systeemkosten die verschillende uitwerkingen met zich mee zouden kunnen brengen. Hoofd-

stuk 11 gaat in op visies op en ontwikkelingen in het veld van monitoring en verantwoording. In

hoofdstuk 12 worden conclusies getrokken vanuit het perspectief van regelarme transitie en wordt

vooruit gekeken naar hoe de transformatie in de komende periode verder vorm zou kunnen worden

gegeven.

4

1.1. De experimenten in vogelvlucht

In het proces van de eerste ideeën voor een experiment tot de verdere uitwerking, voorbereiding en

uiteindelijke implementatie zijn bij de meeste experimenten de nodige veranderingen ontstaan, zoals

ook zou mogen worden verwacht vanuit de ‘learning by doing’ filosofie die in het programma is om-

armd. Bij sommige was er onvoldoende draagvlak bij gemeenten, soms konden partijen niet tot een

gezamenlijk gedragen formulering en opzet komen. Bij weer andere experimenten werd al vrij snel

geconstateerd dat het experiment niet veel toegevoegde waarde had aan bijvoorbeeld landelijke

ontwikkelingen en initiatieven. Maar andere experimenten zijn tot het einde toe – deze meting -

actief geweest, steeds verder uitgewerkt, gesplitst, samengevoegd, bijgesteld, opnieuw in het veld

gezet enzovoort. Van de meeste experimenten die de eindstreep hebben gehaald, kan al worden

geconstateerd dat die ook door zullen werken in de realiteit van 2015. In tabel 1 wordt een overzicht

gegeven van de experimenten waar in verschillende stadia van het experimentenprogramma aan is

gewerkt en of ze ook doorgaan in de realiteit.

tabel 1 Experimenten in het programma 2012-2014

Subregio

monitor december 2012 (eerste voor-stellen met oorspr. nr’s)

2

jan. 2014 (me-ting 1)

juni 2014 (me-ting 2)

nov. 2014 (me-ting 3) impact 2015

Breda 2. Buurtonderneming in Breda gekantelde buurt

gekantelde buurt

wijknetwerken werkt door in de realiteit

3. Pluspunt De Wisselaar in Breda

11. Expeditie Zuid West in Breda (gekantelde hulp en zorg: pro-fessionals uit de behandelstand)

gekantelde professionals

gekantelde professionals

12. Project X in Breda gekantelde financiering

niet verder als experiment uitgewerkt

Het idee om uit te gaan van finan-cieringswijzen die sturen op resu-ltaat i.p.v. op product heeft wel doorgewerkt in de wijze waarop de inkoop is vormgegeven. Als experi-ment is het niet van de grond ge-komen omdat het niet kon worden geoefend.

Dongemond

5. Ontwikkelen Toegang en arrangementen gemeente Drimmelen

dorpsteam dorpsteam dorpsteam (herijkt)

werkt door in de realiteit

8. Sociale wijkteam in Ooster-hout

sociaal wijkteam sociaal wijkteam (herijkt)

sociaal wijkteam werkt door in de realiteit

19. Vrijwilligers zonder grenzen in Oosterhout


Vanuit de gemeente is dit wel verder verkend, maar buiten het experimentenprogramma

14. Kwaliteitstoetsing in het Land van Heusden en Altena

Kwaliteit afgerond met advies

15. Levering van zorg in natura i.p.v. PGB in het Land van Heusden en Altena

gestopt na eer-ste verkenningen

Het idee in het experiment was om kleine PGB- aanbie-ders ook toegang te geven tot AWBZ middelen. Dat was onmogelijk binnen de wettelijke kaders. Het expe-riment liep daarmee te ver vooruit op het inkooppro-ces.

2 Zie voor de volledige beschrijving van de toenmalige voorstellen voor experimenten: Lotsy, M en A.

Janzen (2012) ‘Plan van aanpak Experimenten Programma Regelarme transitie West-Brabant’.

5

Subregio

monitor december 2012 (eerste voor-stellen met oorspr. nr’s)

2

jan. 2014 (me-ting 1)

juni 2014 (me-ting 2)

nov. 2014 (me-ting 3) impact 2015

16. Triage in plaats van indicatie in het Land van Heusden en Altena

triage triage triage (herijkt)

nog onduidelijk hoe het experi-ment doorwerkt in de werkpro-cessen van de wijkteams

West 1. Aanpak transitie begeleiding

Roosendaal signalering in de wijk

wijksignalering wijksignalering in afwachting van te maken keuzes

centrale toegang centrale toegang

centrale toegang (herijkt)


levering indivi-duele begelei-ding

individuele begeleiding


werkt door in de realiteit van de wijkteams

4. Sociale wijkteam in Etten-Leur

niet verder als experiment uitgewerkt Deze experimenten werden geïnitieerd vanuit de aan-

bieders. Ze zijn gestopt omdat de samenwerking met gemeenten te weinig tot stand kwam. Daarmee leek onvoldoende leerruimte te kunnen worden geboden. De initiatieven zijn wel in de realiteit voortgezet.

6. Serena Pluspunt in Zevenber-gen


7. Van Binnen naar buiten en omgekeerd in Zevenbergsche Hoek, Klundert en Fijnaert


18. Begeleidingsindicatie in Rucphen

individuele begeleiding (signalering maatschappelijk middenveld)



Heeft nog geen aansluiting gekregen met gemeentelijk beleid, maar wordt wel door-gezet richting implementatie

13. Data uitwisseling in Etten-Leur, Halderberge, Moerdijk, Roosendaal, Rucphen en Zun-dert

eenmalige gege-vensuitwisseling t.b.v. beleids-informatie

afgerond na gebleken redun-dantie met traject VNG/KING moni-tor Sociaal Do-mein

uitwisseling van cliëntinformatie op casusniveau.

gestopt na eer-ste verkennin-gen

Complicaties rond privacywetgeving en de gemeentelijke rol bij de uit-wisseling van gegevens van burgers met professionals maakten het niet goed mogelijk om hier verder mee te komen.

Brabantse Wal

9. Toegang tot ondersteuning in Bergen Op Zoom, Steenber-gen en Woensdrecht

integrale toe-gang

integrale toe-gang

integrale toe-gang


10. Integrale dagopvang in Bergen op Zoom, Steenbergen en Woensdrecht

integrale dagop-vang groep

integrale dagop-vang groep

af te ronden met business case

in afwachting van te maken keuzes

17. Doorstroom AWBZ sterk in werk in Breda en Bergen op Zoom

sterk in werk niet gestart Geen verbinding tot stand gekomen met de gemeenten (zie ook meting 1 en 2).

6

De experimenten die gedurende de gehele periode in 2012-2014 actief zijn (geweest), zijn weergege-

ven in Kaart 2.

Kaart 2 De Regio West-Brabant en de experimenten in de eindmeting

1.2. De programmamonitor

De experimenten zijn gevolgd om te ontdekken welke benaderingen – zowel in proces als naar resul-

taat - meer of minder succesvol zijn en welke randvoorwaarden in de lokale organisatie/ besturing

van belang zijn om de belofte van de decentralisatie invulling te kunnen geven. Het doel daarvan was

om ook al gedurende de looptijd van de experimenten van elkaar te leren. Er is een programma-

monitor ontwikkeld waarin de resultaten van de experimenten worden bezien vanuit vier verschil-

lende perspectieven: de projectleiders, de professionals, de bestuurders (van gemeenten en aanbie-

ders) en de cliënten.

Bij deze derde – en laatste - meting van wat is bereikt in de experimenten, worden de experimenten

ook nog eens expliciet langs de lat gelegd van het oorspronkelijke selectie/toetsingskader van het

experimentenprogramma. Dat kader formuleerde immers het inhoudelijk speelveld waarop de expe-

rimenten konden plaatsvinden en specificeerde de lijnen waarlangs de vernieuwing tot stand zou

moeten/kunnen komen. Door wat is bereikt in de experimenten vanuit dit perspectief te beschou-

wen, wordt een beeld gegeven van de voortgang op de vernieuwing en de opschalings-

mogelijkheden. De mate waarin de experimenten doorwerken in de realiteit zal daar eveneens bij

worden meegenomen.

Land van Heusden en Altena

•triage

Drimmelen

•Dorpsteam

Breda

•gekantelde buurt

•gekantelde professional

Rucphen

•Individuele begeleiding

Oosterhout

•Sociale wijkteams

Roosendaal

•signalering in de wijk

•centrale toegang

• individuele begeleiding

Brabantse Wal

• integrale toegang

• integrale dagondersteuning groep

7

Het kader wordt nog eens weergegeven in Tabel 2. In de kolommen van het kader zijn de drie lijnen

van vernieuwing weergegeven. In de rijen zijn de inhoudelijke thema’s benoemd die in de experi-

menten als kader zijn meegegeven vanuit de veranderagenda.

Tabel 2 Selectie/toetsingskader Experimenten regelarme transitie AWBZ

Vernieuwingslijnen

Inhoudelijke

thema's

Organisatie van zorg Lokale besturing Systeemvernieuwing & Randvoorwaarden (landelijke basis)

Gebiedsgericht Cross sectoraal Bekostiging

inkoop

coalitieaanpak

wijkgericht organiseren

Experimenteerruimte

Wmo regiovorming

Eigen kracht, eigen regie Cliëntregie;

Burger is startpunt,

Informele zorginzet

Toegang/drempel tot professionele zorg op basis van Eigenkracht piramide

Professionele beslisruimte

Ruimte voor inzet en man-daat voor professional inge-bed in regelgeving

Cliëntpositie versterkt en wettelijk verankerd

Geïntegreerde zorg & wel-zijn

Teamsamenstelling en werkwijzen dichtbij

Grenzen aan sociale zorg

Een gezin, een plan; einde aan stapeling

Verbinden en kantelen Welzijn, Zorg en SZ

Sturen op kwaliteit voor de burgers (outcome)

Verbinding sociaal en me-disch domein

Geïntegreerde inspectie, controle en verantwoording

Kwaliteitskader ontwikkeling en monitor

Efficiëntie Lokale overlap in kaart

heldere, eenvoudige proce-dures voor cliënten

..% reductie

Verantwoordings-organisatie ‘lean‘ opzetten

Opschalingeffecten voor zorgorganisaties

VECOZO Schakelpunt/AZR

iAWBZ , iWmo,

informatievoorziening

De drie lijnen van vernieuwing zijn:

1. Organiseren van zorg & welzijn: hier gaat het om cross sectoraal organiseren om overlap eruit te

halen, wijk/gebiedsgerichte aanpak, de verhouding in inzet van informele in relatie tot professionele

zorg, Eigen kracht van de cliënt en het informele (wijk)vermogen inzetten etc.

2. Vernieuwen van (inter)lokale sturingssysteem Zorg & Welzijn: hier gaat het om inkoop, budget,

toegang en verantwoording die past bij de beoogde (sub)regionale organisatie van zorg & welzijn en

de vermindering in de kosten als gezamenlijke opgave

3. Herinrichten van de randvoorwaarden om vernieuwing in de nationale organisatie van Zorg en

Welzijn alsmede de vernieuwing van lokale sturing mogelijk te maken. Te denken valt dan aan: Ve-

cozo informatie schakelpunt in de zorg, inrichting van (onafhankelijke) indicatiestelling, integraal

toezicht inspectie, AZR. Dit gaat om landelijke initiatieven. Bij de beoordeling wordt verkend in welke

mate die landelijke lijn ook lokaal wordt geadopteerd.

8

1.3. Bronnen

De input voor de monitor bestaat voor een belangrijk deel uit de interviews die vooral in oktober

2014 zijn gehouden met de projectleiders, professionals, cliënten en de bestuurders (van betrokken

gemeenten en van aanbieders). In tabel 2 wordt een overzicht gegeven van de personen die zijn ge-

interviewd.

Aanvullend is ook gesproken met Tilja van den Berg en Rob Raaijmakers van CZ en met Cock Vermo-

len, directeur - bestuurder van Zorgbelang Brabant. Input over cliënten is vanuit een aantal experi-

menten verkregen door casuïstiekanalyse, individuele gesprekken en groepsgesprekken (deels in het

kader van evaluaties door de projectteams en deels specifiek voor de programmamonitor).

Daarnaast zijn beleidsdocumenten van de gemeenten bestudeerd, evaluaties van de projectteams en

de documenten die in het kader van de inkoop zijn gebruikt.

tabel 2 Bronnen meting 3: periode oktober 2014

perspectief:

gebied experiment projectleider(s) bestuurlijk professionals cliënten

Breda wijknetwerken

John Beckers (bestuurder WIJ)

Michel Wijngaards (regiodirecteur Thebe)

Miriam Haagh (wethouder Bre-da),

Anton van Man-sum (Surplus),

tevens aangescho-ven:

Carolien Krijnen (gemeente Breda),

Carla Kalhorn (gemeente Breda)

Miriam Duif (MEE-consulent)

Erik Neeve (Sur-plus Welzijn

face-to-face inter-views

Dongemond

Drimmelen dorpsteam

Armand Lagrouw (Surplus)

Stella Terlouw, (gem. Drimmelen)

Mark van Ooster-hout (wethouder Drimmelen)

Alie van der Plaat (wijkzuster Ter-heijden en Wa-genberg, Surplus Zorg)

Ingrid Barten (casemanager Wmo)

Nanon de Goeij (wijkzuster, Sur-plus Zorg)

Ria van Spijk (co-ordinator Mantel-zorg en Vrijwillige Thuishulp, SWO Drimmelen)


9

perspectief:

gebied experiment projectleider(s) bestuurlijk professionals cliënten

Oosterhout sociale wijk-team Ooster-hout

Daisy van Gils (gem. Oosterhout),

Maaike Overdam (MEE)

Marjan Janse-Witte (wethouder Oosterhout),

Anja Hartmans (regiomanager Surplus)

Amy Rijken (Soci-aal Wijkteam Oosterhout)

rapport: Eindcon-clusie Sociaal wijkteam Ooster-hout

o.b.v. eindconclu-sie sociaal wijk-team

Land van Heusden en Altena

triage

Gijs van Riet (ge-meente Werken-dam)

Paula Jorritsma (wethouder Woudrichem)


Bram Koolstra (gemeente Woud-richem)

Marijke van Dort (Wmo, gemeente Werkendam)

Wilma Claassen (Prisma)

Anouk van Gent (Zorgboerderij de Enghoeve)


West

Roosendaal

signalering in de wijk

centrale toe-gang


George Fassaert (Het Punt),

Maarten van Eijbergen (GGZ- WNB)


Marcel Schoones (gemeente Roo-sendaal)

Hugo Polderman (wethouder Roo-sendaal)

Peter Meijs (SDW)

Erik Sloot (GGZ-WNB)

Conny van Over-veld, (buurtop-bouw-werker/ welzijnswerker Traverse)

Ceciel Gerards

panelgesprek met Zorgbelang

Rucphen individuele begeleiding

Janneke van den Eerenbeemt (Stichting Groen-huysen)

Susanne Hogen-doorn, (GGD West-Brabant)

Mireille Salden (GGZ WNB)

Martien De Bruijn, wethouder Ruc-

phen

Sabine Verheijen (GGZ WNB)

focusgroep profes-sionals

focusgroep maat-schappelijk mid-denveld

-

Brabantse Wal

Woensdrecht, Steenbergen, Bergen op Zoom

Integrale toegang/

Integrale dag-ondersteuning Groep

Katja Drost (Tante Louise-Vivensis)

Bram Boluijt (gemeente Woensdrecht)

Cor van Geel (Wethouder Steenbergen)

Marlies Hoose-mans (MEE West-Brabant)

Erik Sloot (GGZ-WNB)

Hans de Rooij, Stichting Welzijn Ouderen, Bergen op Zoom

Antje Walhout, maatschappelijk makelaar (BWI bij dagondersteuning Putte

o.b.v. evaluatie dagbesteding

face-to-face inter-views, aangevuld met interviews en analyses voor evaluatie dagbe-steding

10

2. Typering van de regio

In de vorige rapportages is vrij uitgebreid ingegaan op het profiel van de regio West-Brabant naar

bevolking, woningvoorraad en gebruik van zorg en dienstverlening. Voor deze derde meting richten

we de aandacht weer wat meer op waar het experimentenprogramma primair betrekking op had: de

transitie van de functie Begeleiding van de AWBZ naar de Wmo. We gaan in op de aard en omvang

van die transitie (ontwikkeling van de aanspraak, samenstelling van de cliëntengroep, aantallen (her)-

indicaties per jaar) om een beeld te krijgen van de voorliggende taak. Als achtergrond beschrijven we

de twee primaire bevolkingsparameters die de behoefte aan begeleiding indiceren: leeftijd en uitke-

ringsafhankelijkheid. Voor een wat breder beeld – bijvoorbeeld over stapeling en gebruik van andere

vormen van zorg en dienstverlening – verwijzen we graag naar de eerdere rapportages.

2.1. Bevolking

De bevolking in de regio West-Brabant is vergeleken met de rest van Nederland al behoorlijk ver-

grijsd. Dat geldt in het bijzonder de totale groep 65-plussers. Alleen in Aalburg behoort het aandeel

65-plussers tot dat van de 30% gemeenten in Nederland met de minste 65-plussers: minder dan 16%.

De groep 65-plussers als geheel is in de regio echter nog relatief jong. In de meeste gemeenten ligt

het aandeel 80-plussers dan ook rond het gemiddelde in Nederland (zie Kaart 1). In het Land van

Heusden en Altena, Geertruidenberg, Rucphen en Etten-Leur ligt het aandeel onder het Nederlands

gemiddelde. Bergen op Zoom, Roosendaal, Steenbergen en in het bijzonder Zundert en Baarle-

Nassau hebben – vergeleken met het gemiddelde in Nederland – een vrij groot aandeel 80-plussers.

Kaart 1 Aandeel 80-plussers per gemeente (1-1-2014)

Bron: CBS bevolkingsstatistiek

TholenBreda

Moerdijk

Zundert

Steenbergen

Drimmelen

Werkendam

Roosendaal

Rucphen

Woensdrecht

Aalburg

Oosterhout

Alphen-Chaam

Halderberge

Bergen op Zoom

Etten-Leur

Woudrichem

Baarle-Nassau

Geertruidenberg

Regioprofiel

aandeel 80-plus

3,7% of minder

3,7-4,1%

rond NL gem. (4,1-4,5%)

4,5-4,9%

>4,9%

11

De regio West-Brabant is als geheel relatief welvarend. Het gemiddeld besteedbaar inkomen van de

bewoners ligt in de meeste gemeenten rond het gemiddeld van dat in Nederland. In de meeste ge-

meenten was ook de uitkeringsafhankelijkheid in 2013 beperkt. Alleen in Bergen op Zoom en Ruc-

phen is het aandeel bewoners dat afhankelijk is van inkomensondersteuning hoger dan gemiddeld in

Nederland (Kaart 2). In de gemeenten Roosendaal, Etten-Leur, Breda en Oosterhout ligt het aandeel

rond het gemiddelde in Nederland. In de overige gemeenten is de uitkeringsafhankelijkheid beperkt.

Kaart 2 Aandeel inwoners met een uitkering in 2013

Bron: CBS Regionale Kerncijfers

2.2. Indicaties voor Begeleiding

Het aantal inwoners in West-Brabant dat is geïndiceerd voor extramurale begeleiding en dat per 1

januari 2015 overgaat naar de Wmo is – in lijn met het beeld van de leeftijdsverdeling en de sociaal-

economische situatie – beperkt. Dat wil zeggen: het aandeel ligt lager dan gemiddeld in Nederland

(zie Kaart 3). Alleen in Bergen op Zoom. Roosendaal, Breda en Oosterhout komt het aandeel inwo-

ners met een indicatie die overgaat naar de Wmo overeen met het gemiddelde in Nederland. Ge-

middeld in Nederland ligt dat aandeel op 1,1%. In de regio West-Brabant als geheel is dat 0,9%. Dat

zijn kleine aandelen, maar voor de regio als geheel gaat het wel om ruim 6.700 cliënten (alleen vol-

wassenen) die een geldige indicatie hebben voor extramurale AWBZ-zorg met één of meer functies

die overgaan naar de Wmo.

TholenBreda

Moerdijk

Zundert

Steenbergen

Drimmelen

Werkendam

Roosendaal

Rucphen

Woensdrecht

Aalburg

Oosterhout

Alphen-Chaam

Halderberge

Bergen op Zoom

Etten-Leur

Woudrichem

Baarle-Nassau

Geertruidenberg

Regioprofiel

% van bevolking met uitkering (AO, WW, bijstand)

6,5% of minder

6,5 - 8,5%

rond NL gem. (8,5-10,5%)

10,5-12,5%

> 12,5%

12

De verschillen in aantallen – en dus in de opgave – zijn groot tussen gemeenten.3 In Breda gaat het

om bijna 2.100 bewoners die overgaan van AWBZ naar Wmo. Aan de andere kant van het spectrum

ligt Woudrichem met circa 100 mensen die overgaan naar de Wmo. Die verschillen in aantallen han-

gen vanzelfsprekend samen met het aantal inwoners in een gemeente (en met de kenmerken van de

bevolking). Voor vrij veel van de gemeenten in West-Brabant gaat het dan ook om rond de 200 men-

sen die overgaan van de AWBZ naar de Wmo. In aanvulling op Breda, zijn de aantallen groter in Ber-

gen op Zoom (740), Etten Leur (415) Roosendaal (810), en Oosterhout (560).

Kaart 3 Aandeel bewoners van 18 jaar of ouder die een geldige indicatie hebben voor ex-tramurale AWBZ-zorg met één of meer functies die overgaan naar de Wmo (1 juli 2014)

Bron: CIZ - Op weg naar andere zorg

Ontwikkeling 2010-2014

Het aantal personen met een indicatie voor Begeleiding (Groep en Individueel samen) die overgaan

naar de Wmo is de laatste jaren toegenomen (zie Figuur 1). In Nederland als geheel bedroeg de toe-

name 21% (ruim 32.000 personen meer ten opzichte van de 150.000 mensen met een indicatie voor

Begeleiding in 2010). In West-Brabant bedroeg die toename 13% (bijna 800 mensen meer dan in

2010).

3 De opgave voor gemeenten hangt niet alleen samen met de indicaties, maar ook met wat daarvan

verzilverd wordt. Die gegevens zijn door Vektis beschikbaar gesteld aan gemeenten. Daarbij lijken er grote – en soms ook onverklaarbare - verschillen te zijn. Voor deze monitor beschikken we niet over die gegevens en kun-nen hier dus ook niet presenteren hoe het er in de regio wat dat betreft voor staat.

TholenBreda

Moerdijk

Zundert

Steenbergen

Drimmelen

Werkendam

Roosendaal

Rucphen

Woensdrecht

Aalburg

Oosterhout

Alphen-Chaam

Halderberge

Bergen op Zoom

Etten-Leur

Woudrichem

Baarle-Nassau

Geertruidenberg

Regioprofiel

% inwoners dat overgaat naar Wmo

0,8% of minder

0,8 - 1.0%

rond NL gem. (1,0-1,2%)

1,2-1,4%

>1,4%

13

Figuur 1 Aantallen personen met een indicatie voor Begeleiding naar Functiecategorie in West-Brabant


Ook als aandeel van de bevolking, is dat wat meer geworden (0,94% in 2014 t.o.v. 0,84% in 2010). In

Nederland was die relatieve toename groter: 1,11% in 2014 t.o.v. 0,93% in 2010.

De ontwikkeling van de aanspraken Individuele Begeleiding (het product van het aantal geïndiceerde

extramurale functies BGI maal de omvang van de functie) was in de regio West-Brabant wel wat gro-

ter dan gemiddeld in Nederland. In de regio West-Brabant bedroeg de toename van de aanspraken

BGI tussen 1 juli 2010 en 1 juli 2014 bijna 50% (daarbij is gecorrigeerd voor de omvang van de bevol-

king) zoals kan worden gezien in Figuur 2. Voor Nederland als geheeld was dat 43% (eveneens gecor-

rigeerd voor de omvang van de bevolking).4

De toename van de aanspraak Individuele Begeleiding heeft vooral plaatsgevonden in de laatste

twee jaar. Dat komt overeen met de periode waarin met de invoering van het scheiden van wonen

en zorg de omzetting van de lichte zorgzwaartepakketten naar extramurale indicaties is ingezet. Ten

opzichte van 1 juli 2012 is er dan ook een afname te zien van het aandeel bewoners met een intra-

murale indicatie. Die afname is geheel op het conto te schrijven van de indicaties voor VV (Verpleging

en Verzorging). Bij GGZ en GZ was er nog sprake van een toename. Dat beeld is gelijk aan dat in Ne-

derland als totaal.

Het totaal van de aanspraken op Begeleiding Groep lag in West-Brabant medio 2014 wat lager dan in

2010. In Nederland is dat in diezelfde periode ongeveer gelijk gebleven.

4 De toename van de aanspraak Verpleging was in deze periode overigens nog beduidend groter. In

Nederland bedroeg die toename maar liefst 80%. In West-Brabant was dat 67%.

0,0%

0,2%

0,4%

0,6%

0,8%

1,0%

1,2%

1,4%

1,6%

0

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

6.000

7.000

1 juli 2010 1 juli 2012 1 juli 2014

% v

an b

evo

lkin

g

aan

tal p

ers

on

en

me

t in

dic

atie

BG

die

o

verg

aan

naa

r W

mo

BG+ VP/BH (+PV)

BGI + BGG + PV

BGI + BGG

BGG + PV

BGG-sec

BGI + PV

BGI-sec

tot. indicaties BG (% v/dbevolking)

14

Figuur 2 Ontwikkeling aanspraken BGI en BGG en totaal van intramurale indicaties als aan-deel van de bevolking, ten opzichte van 1 juli 2010

Bron: CIZ - Aanspraak op AWBZ-zorg

Onder het vrij gemiddelde beeld van de ontwikkeling van de aanspraken op de functies Individuele

Begeleiding en Begeleiding Groep, gaan behoorlijke verschillen schuil tussen afzonderlijke gemeen-

ten (zie Kaart 4).

Kaart 4 Ontwikkeling van de aanspraken BGI tussen 1 juli 2010 en 1 juli 2014, ten opzichte van de omvang van de bevolking

0

20

40

60

80

100

120

140

160

1 juli 2010 1 juli 2012 1 juli 2014

ind

ex

(1 ju

li 2

01

0 =

10

0)

BGI (totaal uren per week t.o.v.bevolking)

BGG (totaal dagdelen per weekt.o.v. bevolking)

intramuraal (totaal indicaties t.o.v.bevolking)

TholenBreda

Moerdijk

Zundert

Steenbergen

Drimmelen

Werkendam

Roosendaal

Rucphen

Woensdrecht

Aalburg

Oosterhout

Alphen-Chaam

Halderberge

Bergen op Zoom

Etten-Leur

Woudrichem

Baarle-Nassau

Geertruidenberg

Regioprofiel

ontw. aanspraken BGI 2010-'14

13% of minder

13-33%

rond NL gem. (33-53%)

53-73%

> 73%

15

De toename van de aanspraak BGI was opvallend beperkt in Alphen-Chaam en Steenbergen (minder

dan 14% ten opzichte van de gemiddelde toename van 50% in de regio). Maar ook in Woudrichem,

Oosterhout en Zundert lag de toename nog onder het Nederlands gemiddelde. Drimmelen en Breda

komen op het Nederlands gemiddelde uit. In de andere gemeenten was de toename groter.

Het is belangrijk op te merken dat – hoewel die toenames omvangrijk zijn (soms meer dan een ver-

dubbeling) het geregeld om relatief kleine aantallen gaat. Zo is het aantal mensen met een indicatie

voor Individuele Begeleiding in Woensdrecht tussen 2010 en 2014 gestegen van 100 naar 115. In de

Woensdrechtse situatie is het vooral de omvang van de indicatie die sterk is gestegen: van gemiddeld

4,3 uur per week naar gemiddeld 8,5 uur per week. Per saldo is de aanspraak daar ruim mee verdub-

beld. Maar per hoofd van de bevolking ligt het aantal uren BGI per week in Woensdrecht nog steeds

lager dan gemiddeld in Nederland (4,5 uur per 100 inwoners t.o.v. 5,1 uur per 100 inwoners in Ne-

derland). Ofwel, een sterke toename, maar zeker geen uitzonderlijk niveau.

De aanspraak op Begeleiding Groep is in veel gemeenten in West-Brabant kleiner geworden. Vooral

in het noordelijke deel van de regio was dat het geval. In Bergen op Zoom, Baarle Nassau, Roosen-

daal, Alphen-Chaam een Aalburg was er een toename die hoger lag dan gemiddeld in Nederland

(Kaart 5).

Kaart 5 Ontwikkeling van de aanspraken BGG tussen 1 juli 2010 en 1 juli 2014, ten opzichte van de omvang van de bevolking

Bron: CIZ - Aanspraak op AWBZ-zorg

TholenBreda

Moerdijk

Zundert

Steenbergen

Drimmelen

Werkendam

Roosendaal

Rucphen

Woensdrecht

Aalburg

Oosterhout

Alphen-Chaam

Halderberge

Bergen op Zoom

Etten-Leur

Woudrichem

Baarle-Nassau

Geertruidenberg

Regioprofiel

ontw. aanspraken BGG 2010-2014

-4% of minder

-4% - 0

rond NL gem. (0 -4%)

4-8%

> 8%

16

2.3. Grondslagen

De grootste groep cliënten - in termen van de dominante grondslag – met een of meer functies die

overgaan van de AWBZ naar de Wmo heeft een psychiatrische aandoening. Het gaat om 38% van de

totale groep (zie Figuur 3). In Nederland als geheel is dat nog meer: 43%. Nog eens ruim een kwart

van de cliënten in West-Brabant met een of meer functies die overgaan van AWBZ naar Wmo heeft

een verstandelijke beperking en 10% heeft een psychogeriatrische aandoening. Het aantal cliënten

waarvan een lichamelijke beperking (somatisch, lichamelijk of zintuiglijk) de dominante grondslag is,

is daarmee sterk in de minderheid (iets meer dan een kwart). Het is daarmee een behoorlijk hetero-

gene groep, met een zwaartepunt bij mensen die op grond van psychosociale aandoeningen of be-

perkingen ondersteuning nodig hebben om normaal te kunnen participeren in de samenleving.

Figuur 3 Aantal cliënten met een geldige indicatie voor extramurale AWBZ-zorg met één of meer functies die overgaan naar de Wmo


In 2013 is 70% van de groep die in dat jaar een geldige indicatie had voor een of meer functies die

overgaan naar de Wmo voorzien van een eerste indicatie of herindicatie (zie Figuur 4). Dat is minder

dan het in 2011 was (toen lag dat aandeel in West-Brabant op 85% en 90% in Nederland als geheel).

Het is echter nog steeds een behoorlijk deel van de totale cliëntengroep. Voor 2015 mag weer een

toename worden verwacht vanwege de verkorte geldigheid van de indicaties die in 2014 door het CIZ

zijn afgegeven om het overgangsrecht te beperken.

12%

10%

38%

12%

26%

2%Somatischeaandoening/ziekte (SOM)

Psychogeriatrischeaandoening/ziekte (PG)

Psychiatrischeaandoening/ziekte (PSY)

Lichamelijke handicap (LG)

Verstandelijke handicap (VG)

Zintuiglijke handicap (ZG)

Totaal clienten van AWBZ naar Wmo: 6.715 (stand juli 2014)

17

Figuur 4 Aantal indicatiebesluiten voor cliënten afgegeven in 2011, 2012 en 2013 voor de functies die overgaan naar de Wmo in zorgregio West-Brabant


2.4. Conclusie

De regio West-Brabant heeft een bevolkingsprofiel dat past bij een aanspraak op Begeleiding die

lager ligt dan gemiddeld in Nederland. De regio is gemiddeld relatief welvarend en – hoewel wel ver-

grijsd – nog relatief jong vergrijsd. Alleen in Bergen op Zoom komen een sterke vergrijzing en een

minder gunstige sociaaleconomische situatie samen. Het Land van Heusden en Altena heeft het gun-

stigste profiel: een beperkte vergrijzing en hoger welvaartsniveau.

De laatste jaren is er in Nederland een forse toename geweest van de indicaties voor Individuele

Begeleiding, net als voor Verpleging en Verzorging. Zo ook in West-Brabant. Dat hangt vooral samen

met het scheiden van wonen en zorg, want de intramurale indicaties Verpleging en Verzorging ne-

men af. Het niveau van de aanspraken op individuele begeleiding ligt in West-Brabant – ondanks een

bovengemiddelde toename - nog steeds onder het gemiddelde niveau in Nederland. Opvallend is dat

de indicaties voor dagbesteding niet zijn toegenomen en die voor Kortdurend Verblijf zijn afgeno-

men. Wellicht - dat kan niet worden opgemaakt uit de cijfers - is hier al in zichtbaar dat er een groter

beroep op het voorliggend veld (de vrij toegankelijke voorzieningen) wordt gedaan.

Gemiddeld is het aandeel cliënten in West-Brabant, dat overgaat van de AWBZ naar de Wmo relatief

gering: 1% van de bevolking. De verschillen in aantallen – en dus ook in de opgave voor de komende

periode - zijn groot tussen de West-Brabantse gemeenten. Voor vrij veel gemeenten gaat het om

circa 200 mensen. Maar in Breda zijn het er bijna 2.100.

De groep mensen die overgaat naar de Wmo is – bezien naar primaire grondslag – behoorlijk divers.

In de meeste gemeenten is de groep met een psychiatrische aandoening de grootste (gemiddeld

bijna 40%), gevolgd door de groep met een verstandelijke beperking (nog eens een kwart). In totaal

maakt de groep waarbij een psychische of psychosociale reden ten grondslag ligt aan de indicatie

ongeveer driekwart uit van de totale groep.

750 700 665

4380 4000 4065

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

2011 2012 2013

aan

tal i

nd

icat

ieb

esl

uit

en

pe

r ja

ar v

oo

r fu

nct

ies

die

ove

rgaa

n n

aar

de

Wm

o

Herindicatie

Eerste indicatie

18

Het is waarschijnlijk dat voor de meeste mensen in de groep die overgaat naar de Wmo in 2015 een

herindicatie aan de orde is. Het is goed om te bedenken dat daarbij dus een substantiële groep is

waarvan de problematiek complex kan zijn. Dat brengt met zich mee dat er specifieke kennis en ex-

pertise nodig zal zijn om me die groep om te gaan. Dat gaat dan om het uitvoeren van de vraagver-

heldering op een manier die ook voor deze groep bijdraagt aan het vinden van een passende oplos-

sing. Verder is het relevant om te bedenken dat een deel van deze groep snel uit balans kan raken

door verandering. Ze hebben veelal al een professioneel netwerk en ervaren mogelijke veranderin-

gen daarin als een bedreiging. Het is dan belangrijk om dat netwerk zoveel mogelijk te betrekken in

het proces.

19

De experimenten

20

3. Breda - wijknetwerken

In het kader van het experimentenprogramma Regelarme Transitie AWBZ zijn in Breda twee experi-

menten gevolgd:

De gekantelde buurt;

De gekantelde professional.

Hoewel beide experimenten hun eigen weg hebben gevolgd, zijn ze – volgens de projectleiders -

twee kanten van dezelfde medaille waarin de kanteling centraal staat en waarin wijkgericht werken,

een regelarme organisatie met beslisruimte voor professionals in zelfsturende teams en ‘eigen

kracht’ centraal staan. Bij de vorige meting met deze monitor werd ook al geconstateerd dat er werd

gestreefd naar het samen uitvoeren van de experimenten gekantelde buurt en gekantelde professio-

nal in de wijk omdat beide aanpakken elkaar kunnen aanvullen en versterken. Dat is wat nu ook in de

praktijk wordt gedaan bij de doorontwikkeling van wijknetwerken en wordt doorgezet in de realiteit

van 2015.

3.1. Leren van de ervaringen

Voordat we ingaan op hoe de experimenten in de vorm van wijknetwerken worden vertaald naar de

realiteit van 2015, beschrijven we eerst nog kort wat de experimenten inhielden, wat er is geleerd en

wat er is bereikt.

3.1.1. De gekantelde professional

Het experiment is eind 2012 ingezet als experiment 1: ‘Gekantelde hulp en zorg; Professionals uit de

behandelstand’. Het experiment was erop gericht om de samenwerking tussen maatschappelijk wer-

kers, wijkverpleegkundigen en andere professionals onderling en met mantelzorgers en vrijwilligers

te intensiveren om hulp- en zorgbehoefte in een eerder stadium te signaleren en het inschakelen van

zware zorg zoveel mogelijk te voorkomen. Belangrijke instrumenten om dat realiseren waren:

het breed toepassen van het M&S Toetsingskader (als leidraad voor de professionals om sys-

tematisch te reflecteren op hun activiteiten),

een leergang 'Verbinden en veranderen' voor de professionals,

de inzet van formele hulp en zorg zonder indicatie,

het verantwoorden van de inzet van hulp en zorg in intervisiebijeenkomsten met professio-

nals (en onafhankelijke begeleiding).

Het beoogde resultaat van het experiment – dat in Breda Zuidwest is uitgevoerd – was:

een wijknetwerk van 40 tot 50 professionals die dezelfde taal spreken, de kanteling onder-

schrijven en toepassen, van elkaar weten wat ze voor elkaar en elkaars klanten kunnen bete-

kenen, elkaar snel inschakelen, leren van elkaars ervaringen.

1 Klant/Gezin, 1 plan, 1 uitvoering.

Infrastructuur voor formele en informele hulp en zorg waarmee beantwoord wordt aan

vraag naar hulp en zorg terwijl de financiële middelen voor de hulp en zorg afnemen.

21

Vermindering van kosten voor zorg met 25%.

Regelarmer werken.

ICT-toepassingen die klant regie over hulp- en zorgverlening geven.

Begin 2014 is al tussentijds geëvalueerd wat is bereikt. In de tweede meting van deze monitor is dat

ook uitgebreid beschreven. Er is veel ontwikkeld binnen en in het verlengde van het experiment dat

de beoogde kanteling van professionals heeft versterkt. In het bijzonder de leergang ‘Verbinden en

veranderen’ heeft veel positieve reacties gehad onder de deelnemers. De leergang heeft zonder twij-

fel bijgedragen aan de versterking van de netwerken (korte lijnen, vertrouwen) en aan het ontwikke-

len van een gedeelde taal en visie.

Wijknetwerk

Vanuit het perspectief van de doelen die bij aanvang van het experiment waren gesteld, kan worden

geconstateerd dat het is gelukt om in Zuidwest een buurtnetwerk op te zetten waarin professionals

elkaar (weer) weten te vinden en de principes vanuit de kanteling ‘een gezin, een plan’, de verant-

woordelijkheidsladder en regie bij burger omarmen. Het wijknetwerk functioneert als een verband

van professionals dat elkaar kent, weet te vinden en delen uit de keten met elkaar weet te verbinden

in de wijk en elkaar ook inzet waar noodzakelijk. Het buurtnetwerk kent geen formele structuur. Het

is zelfsturend en de samenwerking is hybride: afhankelijk van de casus.

Een gezin, een plan

Van het motto: één gezin, één plan, één regisseur is volgens de projectleiders eigenlijk alleen één

gezin belangrijk: “Plannenmakerij en regisseurschap passen niet bij het zo laag mogelijk neerleggen

van de verantwoordelijkheid.” Op die manier wordt professionals namelijk maximaal de ruimte ge-

boden om te doen wat goed is, te beslissen en daar het vertrouwen in mee te geven.

Het regelarme is in de werkwijze van de wijknetwerken dan ook nadrukkelijk omarmd. Er zijn geen

protocollen of vastgelegde nieuwe werkwijzen. Desgevraagd geven professionals ook aan dat gefor-

maliseerde werkprocessen en kantelen niet goed met elkaar rijmen, omdat in iedere situatie anders

gekeken wordt. “Op het moment dat de kanteling helemaal gelukt is, is er eigenlijk geen formeel

werkproces meer. Dan wordt per individuele vraag een oplossing gezocht.”

Kanteling

De projectleiders constateren inmiddels dan ook dat de kanteling lukt: “Er is sprake van een sneeuw-

baleffect: steeds meer mensen in de buurt en professionals kantelen. Het netwerk spreidt zich ook

steeds meer uit.” Voor de mensen in de buurt betekent het dat zij meer uitgaan van eigen kracht en

de inzet van het eigen netwerk, dat ze zich inzetten voor de buurt of als vrijwilliger enzovoort. Voor

professionals betekent het onder meer: kunnen loslaten en de eigen kracht en zelfredzaamheid van

de cliënt stimuleren, elkaars deskundigheid inschakelen, enzovoort. Op basis van de opgedane erva-

ringen benoemen de projectleiders succes- en risicofactoren om de kanteling door te zetten.

Succesfactoren zijn:

Elkaar kennen en leren waarderen. Wat en hoe pakken anderen vraagstukken van cliënten

en in de buurt aan? Wat kan ik daarvan leren?

22

Vertrouwen om taken los te laten en/of over te laten aan anderen die dit beter kunnen. Dit

geldt van hoog naar laag. Dus ook voor directie naar medewerkers

Niet meer denken in organisatiebelangen maar in oplossingen

Ruimte geven aan de professionals en de bewoners om voor specifieke situaties met speci-

fieke oplossingen te komen. Dit houdt in dat productdenken losgelaten moet worden

Voordat professionals over oplossingen gaan nadenken moet eerst contact worden gemaakt.

Van ‘mens tot mens’. Uit dat contact volgt vervolgens de hulpvraag die samen kan worden

opgelost. Laat je vakmanschap thuis, is het motto.

Risicofactoren:

Concurrentie. Dit heeft veel kapot gemaakt, zo constateren de projectleiders. Nog steeds

moeten partijen langzaamaan weer leren om samen te werken en te kantelen waarbij men-

sen weer voor elkaar gaan zorgen.

Het kantelingsdenken is in Breda ook vastgelegd in de gemeentelijke beleidskaders. De projectleiders

voorzien nog wel dat de grenzen tussen wat als wijkteam is neergezet en de inzet van vrijwilligers in

de toekomst nog verder kan vervagen. “Dan zijn vrijwilligers en het eigen netwerk meer leidend en

zijn de professionals volgend. Beleidsmakers doen er in zo’n context minder toe. Het gebeurt in de

praktijk, organisch. Belangrijk is om netwerksturing verder te ontwikkelen”, zo geven de projectlei-

ders aan.

Casusbeschrijving; trefwoorden: (grenzen aan de)

kanteling, mantelzorg, vrijwilligers, professionele

ondersteuning

Schets situatie

Het betreft een vrouw van 83 jaar die kampt met

rugklachten en een bloedziekte. Haar man is afge-

lopen maart overleden, waar ze 58 jaar mee samen

is geweest. Haar man leed aan lewy body dementie

en non-hodgkin lymfoom (lymfeklierkanker). Hij is

op een gegeven moment naar een verpleeghuis

verhuisd, aangezien het niet meer mogelijk was om

thuis te wonen. Het was voor mevrouw vreselijk om

te zien hoe haar man leed. Man wenste dan ook

uiteindelijk dat hij dood was, maar wilde voor me-

vrouw en kinderen blijven leven. Uiteindelijk at en

dronk hij niet meer en is hij op dezelfde dag als zijn

zus gestorven.

Cliënt had in het verleden samen met haar man een

winkel in de textiel. Daarna hebben ze voor de kin-

deren gezorgd, aangezien haar dochter was ge-

scheiden. Al snel werden cliënt en haar man ziek.

Cliënt voelt zich erg alleen sinds haar man gestor-

ven is, aangezien ze haar maatje kwijt is. Ze ver-

maakt zich nog wel erg goed, aangezien ze veel

hobby’s heeft en vaak alleen nog buiten een rondje

gaat lopen.

’s Ochtends en ’s avonds komt Thebe langs om

mevrouw in en uit bed te helpen. Mevrouw kan dit

niet meer zelf in verband met haar rugklachten.

Daarnaast krijgt ze nog 4,5 uur huishoudelijke hulp.

Dit vindt mevrouw eigenlijk te weinig, aangezien ze

een redelijk groot appartement heeft en de hulp

alles zelf moet doen in die tijd. Volgens mevrouw is

dat eigenlijk niet mogelijk.

Cliënt kreeg eerst 6 uur huishoudelijke hulp. Toen

haar man naar het verpleeghuis verhuisde, is dat

gekort naar 4 uur. Dit was veel te weinig en me-

vrouw is dan ook in protest gegaan. Aangezien

protest te ingewikkeld is voor de cliënt zelf heeft

haar kleinzoon die advocaat is, hierbij geholpen.

Uiteindelijk heeft ze er hierdoor weer een half uur

huishoudelijke hulp bij gekregen.

‘Van de gemeente’ zijn ze ook langs geweest om te

controleren of de huishoudelijke hulp haar taken

goed doet en om te kijken hoe de communicatie is

tussen de werkgever en de hulp. Het bezoek was

volgens de gemeente niet bedoeld om te controleren

of mevrouw de huishoudelijke hulp wel nodig

heeft. Mevrouw dacht zelf dat ze misschien kwa-

men kijken welke zorgaanbieder straks deze hulp

mag gaan aanbieden.

Eigen netwerk

Cliënt heeft twee dochters en twee kleinkinderen.

Eén van haar dochters werkt als receptioniste bij

Thebe, (in het gebouw naast haar huis). Deze doch-

ter komt dan ook vaak langs om haar moeder te

helpen. De andere dochter is erg druk met werken,

waardoor deze weinig tijd heeft om haar moeder te

helpen. Cliënt vindt dat het niet realiseerbaar is

voor haar dochters om voor haar te zorgen, aange-

23

zien ze al druk genoeg zijn met werken en het zor-

gen voor het gezin. Haar dochters hebben daarbij

ook alleen maar ’s avonds en in het weekend tijd.

Het moet niet kunnen dat kinderen de ouders moe-

ten gaan verzorgen, aangezien ze in huidige maat-

schappij al dubbel moeten werken om een gezin te

onderhouden.

Naast haar dochters kan mevrouw ook bouwen op

de buren als er iets is. Het contact is goed met hen,

maar het contact gaat niet zo ver dat ze bij elkaar op

visite gaan. Aangezien mevrouw in een 55-plus

woning woont, kan ze niet altijd op haar buren

bouwen, aangezien de meeste al oud zijn.

Vrijwilliger

Om de veertien dagen komt er een vrijwilliger langs

bij mevrouw. Deze vrijwilliger was allereerst be-

doeld om haar man te helpen. Sinds deze was op-

genomen in het verpleeghuis, komt ze voor me-

vrouw. De vrijwilliger doet vooral leuke dingen met

mevrouw, zoals gezellig een rondje wandelen bui-

ten. Mevrouw is blij met de vrijwilliger en hoop dan

ook dat deze nog lang blijft.

Telkens veranderen

Cliënt maakt zich nog niet erg veel zorgen over de

transitie. Dit mede door het feit dat de plannen

telkens veranderen. Bovendien merkt mevrouw nog

niets van de veranderingen in haar eigen zorg en

geeft de thuiszorg hier ook geen aanleiding toe.

Mevrouw is wel vragen gaan stellen over de transi-

tie. Haar is gezegd ze haar zorg waarschijnlijk zal

behouden, waardoor mevrouw zich ook niet zo snel

zorgen hoeft te maken.

Duidelijke regels en beter controleren

Cliënt vindt het wenselijk als er duidelijke regels

komen met betrekking tot het verkrijgen van zorg

en middelen. Hierdoor zou ze zelf al kunnen bepa-

len hoeveel zorg ze zou krijgen. Voor veel mensen

zal onzekerheid dan worden weggenomen.

Daarnaast zou er beter gecontroleerd moeten wor-

den op middelen en zorg die wordt geleverd. Hier-

mee zouden al veel kosten bespaard kunnen wor-

den. Cliënt kent bijvoorbeeld mensen die een

scootmobiel hebben, maar deze alleen in de kelder

hebben staan. Ze konden die gratis krijgen en heb-

ben hem dan ook genomen. De zwaksten worden

wel gepakt, maar deze niet. Dit is niet de bedoeling

en daarom zou er beter gecontroleerd moeten wor-

den.

Pas laat opnemen

De man van mevrouw kon pas in het verpleeghuis

opgenomen worden met een heel hoge indicatie.

Mevrouw vindt dit zorgwekkend, want het is niet

mogelijk om dementerenden zo lang thuis te laten

wonen. Mevrouw ziet steeds vaker dat mensen pas

met een hoge indicatie opgenomen kunnen worden.

Ze vindt dat een schrijnende verandering.

Minder aandacht zorg

In het verpleeghuis waar haar man was, waren er

volgens mevrouw veel te weinig verpleegkundigen

om de cliënten te verzorgen. De sfeer was hierdoor

niet meer goed en verpleegkundigen hadden geen

tijd om aandacht te besteden aan de cliënt. De ene

verpleegkundige ging hier beter mee om dan de

ander, waardoor haar man soms langs moest wach-

ten voordat er zorg toegepast werd. Deze ervaring

was voor mevrouw heel negatief. Daarom moet de

zorg ook aangepakt worden volgens haar, zodat er

hopelijk weer meer aandacht kan ontstaan voor de

cliënt.

Een duurzame infrastructuur

Het doel om een Infrastructuur te ontwikkelen waar vraag naar hulp en ondersteuning aan de ene

kant en het aanbod aan formele en informele hulp en zorg aan de andere kant met elkaar kunnen

worden ‘gematcht’ is gevonden in de website www.zorgvoorelkaar.com. Bij deze website staat de

informele hulp en ondersteuning voorop. De inzet is dat de website bijdraagt aan de versterking van

de netwerken en aan de vermindering van de versnippering die de burger ervaart. Er is een duurza-

me infrastructuur nodig om te zorgen dat mensen weer voor elkaar gaan zorgen. De website

www.zorgvoorelkaar.com ondersteunt dit. Zorgvoorelkaar’ is een samenwerkingsverband dat be-

staat 8 professionele organisaties, 12 vrijwilligersorganisaties en een bedrijf (dat de website exploi-

teert).

De toegang wordt via één telefoonnummer en een website georganiseerd. Ook worden er inloop-

spreekuren op fysieke locaties in de wijken gehouden.

http://www.zorgvoorelkaar.com/


24

Vermindering van kosten

Voor wat betreft de beoogde vermindering van kosten is de indruk bij de projectleiders positief. Het

beeld bestaat dat er minder professionele ondersteuning wordt ingezet, maar dit kan (nog) niet hard

worden gemaakt doordat het niet mogelijk is gebleken om bijvoorbeeld een vergelijking te maken

tussen het aantal aangevraagde en benutte indicaties. Er is vanuit het experiment geprobeerd hier-

voor een monitor te ontwikkelen, maar dat bleek (nog) niet mogelijk.

3.1.2. De gekantelde buurt

Het experiment ‘De gekantelde buurt – burgers uit de consumentenstand’ staat lokaal bekend als

experiment 2. Eind 2012 was het voorstel om de reeds ingezette nieuwe werkwijze in Wijksteunpunt

De Wisselaar 2.0 uit te breiden, met als uitgangspunten: zelfbeheer en wederkerigheid, resulterend

in versteviging van het sociaal netwerk voor alle doelgroepen en daardoor minder vraag naar formele

hulp en zorg. De gestelde doelen van het experiment werden geformuleerd als:

Een wijkaccommodatie die toegankelijk is voor kwetsbare en sterke wijkbewoners en door

kwetsbare en sterke wijkbewoners samen wordt beheerd (zelfbeheer, wederkerigheid).

Een wijkaccommodatie waar mensen met grote afstand tot de arbeidsmarkt oefenen in ar-

beidsvaardigheden, resulterend in stijging op de participatieladder met minstens 1 trede.

Lagere zorgconsumptie en daardoor lagere kosten voor begeleiding en zorg.

25

Het experiment had daarmee een meervoudige doelstelling met als gedeelde achtergrond de over-

tuiging dat bewoners van de wijk De Wisselaar meer voor elkaar kunnen betekenen. Daardoor zou de

nadruk in de wijk primair op informele ondersteuning kunnen komen te liggen, waar die nu vaak nog

formeel van aard is.

De werkwijze die in dit experiment is ontwikkeld om de beoogde doelen te realiseren, heeft drie

stappen:

A. Vraagverheldering bijvoorbeeld met format ‘Registratie Informatief Huisbezoek’5

B. Alternatieve ondersteuning: bespreking in projectgroep (anoniem) en voorleggen aan Buurtavon-

tuur (bewonersplatform)

C. Verbinding leggen met de wijk, waardoor een beweging in de wijk tot stand gebracht kan wor-

den. Deze beweging zou er toe kunnen leiden dat meer bewoners iets met elkaar en voor elkaar

gaan betekenen. Het zijn steeds kleine stappen die, naarmate de tijd vordert, een effect zullen

resulteren op het grotere geheel: de wijk De Wisselaar.

De stappen zijn nog eens verbeeld in navolgende figuur.

Het project de gekantelde buurt is medio 2014 geëvalueerd. Daarvan is ook verslag gedaan in de

tweede meting van de programmamonitor.

5 Dit is een format dat is gemaakt door de initiatiefnemers van het project ‘Samen Sterker’ (Careyn

Thuiszorg, GGD, Ggz Breburg, Humanitas, IMW, Kring KBO, Rode Kruis, Stib, Thebe en WIJ) ten behoe-ve van informatieve huisbezoeken aan inwoners van Breda in de leeftijdscategorie 75-80 jaar.

26

Kanteling

Het beeld is dat de ontwikkelde methode van casuïstiekbesprekingen in een breed netwerk een

krachtig instrument is om de kanteling te ondersteunen. Met kanteling wordt in dit verband dan ge-

doeld op het met elkaar zicht vormen op andere oplossingen dan gewend, om elkaar te verstaan en

elkaar te leren kennen, het netwerk te vormen en voor te bereiden op hun rol in de wijk.

De besprekingen bieden de gelegenheid elkaar te steunen en kritisch te toetsen op het gekanteld

benaderen van het dagelijks werk. Ook helpen de besprekingen bij het bouwen aan een stevig net-

werk, het uitwisselen van tips en een goed beeld krijgen van relevante actualiteiten / ontwikkelingen

in de wijk (wat speelt er?).

Het primaire doel van de casuïstiekbespreking is aldus om de kanteling te versterken. De casuïstiek

vormt hierbij slechts het hulpmiddel (het overleg beoogt dus niet alle casussen de revue te laten

passeren). Dat zou ook niet kostenefficiënt zijn.

Vermindering van kosten

Uit de in het kader van het experiment geëvalueerde casussen komt ook het beeld naar voren dat de

gekantelde werkwijze per saldo een besparing van de kosten in de AWBZ tot stand brengt (zie ook

meting 2 waar hier vrij uitgebreid op is ingegaan). De oplossingen worden gemiddeld genomen min-

der gevonden bij formele en meer bij informele hulp en ondersteuning. Dat leidt tot besparingen. De

aantallen die in deze analyse zijn betrokken, zijn evenwel te gering om daar al verregaande conclu-

sies aan te verbinden. Een goede monitoring van de resultaten op wijkniveau zal nodig zijn om dat in

2015 te kunnen volgen.

Casusbeschrijving. Trefwoorden: mantelzorg,

kanteling, regie, cliëntondersteuning, PGB

De cliënt is een 62-jarige mevrouw met Koerdische

achtergrond, waarvan de schoondochter (mantel-

zorger) de volledige zorg op zich heeft genomen.

Situatieschets

De cliënt is gevlucht uit Irak. De echtgenoot van de

cliënt is van haar gescheiden. De cliënt heeft een

eigen appartement. De cliënt heeft een zeer laag IQ,

een oorlogstrauma en overal pijn. Daarnaast zit de

cliënt met schulden van haar ex-man en kan ze niet

zelfstandig de persoonlijke verzorging en het huis-

houden doen.

Het heeft lang geduurd voordat de schoondochter

wist wat er precies speelde, aangezien het vanwege

geloofsovertuigingen werd achtergehouden voor

haar. Langzaamaan heeft de schoondochter steeds

meer ontdekt van het verleden en de zorgen rond-

om haar schoonmoeder.

Eerste Contact

De schoondochter had verschillende vragen opge-

steld over de situatie van haar schoonmoeder.

Daarmee kwam ze bij Maatschappelijk Werk te-

recht, van daar werd ze doorgestuurd naar het

Sociaal Team. Hier trof ze een MEE-consulent en zo

kwam ze uiteindelijk bij MEE terecht, aangezien de

cliënt onder de doelgroep van MEE viel.

De MEE-consulent is hierin adviseur, de mantelzor-

ger heeft de volledige regie. Ze kan altijd contact

opnemen met de MEE-consulent voor vragen of

advies hoe ze bepaalde zaken het best kan aanpak-

ken. Het is duidelijk wie haar contactpersoon is en

voelt zich door haar gesteund.

Volledige Zorg

De mantelzorger heeft de volledige zorg voor de

cliënt op zich genomen. Ze heeft de uitkering stop

moeten zetten en opnieuw aangevraagd, dat heeft

ze ook moeten doen voor de huur- en zorgtoeslag.

Ze verzorgt de gehele administratie.

De mantelzorger helpt de cliënt dagelijks met de

persoonlijke verzorging. Daarnaast zorgt ze voor

het huishoudelijk werk, als in schoonmaken en

boodschappen doen.

De cliënt slaapt nooit alleen. De mantelzorger is dag

en nacht bij de cliënt: of haar gezin is bij de cliënt, of

de cliënt slaapt bij hen. De mantelzorger heeft de

cliënt geleerd om met het OV te reizen, te fietsen en

te zwemmen. Zelfstandig kan ze dit niet, maar sa-

men lukt het wel.

De mantelzorger heeft er dus een compleet tweede

huishouden bij.

27

De mantelzorger vindt het erg belangrijk dat de

cliënt wel privacy heeft en tijd om via Skype met de

kinderen die niet in Nederland wonen te praten.

Hier geeft ze de cliënt de ruimte voor.

De vraag hoe het geregeld moet worden als de cli-

ent op vakantie wil naar haar kinderen in het bui-

tenland ligt er nog op dit moment. De mantelzorger

gaat daarover nog in gesprek met de MEE-

consulent, want het houdt haar bezig.

PGB Aanvraag

De aanvraag voor PGB ging via de Sociale Verzeke-

ringsbank (SVB). In overleg met de MEE-consulent

is dit in werking gezet, anders moest de mantelzor-

ger gaan werken om rond te kunnen komen. De

cliënt, mantelzorger, MEE-consulent hebben rond

de tafel gezeten met SVB en gesproken over het

PGB. Uiteindelijk heeft de mantelzorger beschikking

ontvangen voor PGB, waarvoor ze het maximale (10

uur per week) krijgt uitbetaald. Er moest door de

mantelzorger overdadig veel papierwerk ingevuld

worden voor de PGB-aanvraag.

Netwerk Verbreden

Er is met de MEE-consulent en een contactpersoon

van de gemeente gesproken over het kleine netwerk

van de cliënt. De cliënt heeft drie jaar Nederlandse

lessen gevolgd, maar vanwege haar lage IQ lukt het

niet om Nederlands te leren spreken. Er is door de

gemeente in de omgeving gezocht naar contacten

met een Koerdische achtergrond, maar deze zijn

niet gevonden. Aangezien cliënt alleen kan commu-

niceren in haar eigen taal, gaat zij ook niet naar

buurthuizen en heeft zij geen contact met de buren.

Ook opname in een verzorgingstehuis was hierdoor

eigenlijk geen optie.

De cliënt zegt geen behoefte te hebben aan contact

buiten dat van haar kinderen en haar schoonkin-

deren. De cliënt heeft geen vrijwilliger, ook hier is

de taalbarrière het probleem.

Transparante Mantelzorg

De mantelzorger betrekt de cliënt in alle zaken die

ze voor haar regelt of uitzoekt. Ze heeft het geduld

om het meerdere keren uit te leggen, als de cliënt

het niet begrijpt. Daarnaast gaat de cliënt mee naar

alle gesprekken met MEE of de gemeente. De man-

telzorger wil dat de cliënt weet waar ze mee bezig

is.

De mantelzorger vindt dat de cliënt deze zorg ver-

dient. De kinderen van de cliënt zijn blij met de

schoondochter als mantelzorger. Er is dagelijks

contact via Skype. De mantelzorger overlegt veel

met de kinderen van de cliënt om te laten weten

waar ze mee bezig is, zodat zij ook op de hoogte zijn

van alles rondom hun moeder. De mantelzorger wil

alles zo transparant mogelijk houden. De mantel-

zorger vindt het veel werk, maar leuk om te doen.

Veranderingen in de Zorg

De MEE-consulent houdt de mantelzorger op de

hoogte over de veranderingen in de zorg, ook ver-

anderingen met PGB. De mantelzorger maakt zich

er weinig zorgen over. Ze laat het op zich afkomen.

Het wordt als prettig ervaren dat ze hierover op de

hoogte wordt gehouden door de MEE-consulent.

Toekomst

De schoondochter wil, zover zij het kan, altijd voor

haar schoonmoeder blijven zorgen. De cliënt is erg

afhankelijk van haar zorg. De mantelzorger doet het

met liefde en heeft het geduld en begrip voor de

cliënt. De mantelzorger is opgegroeid met een be-

perkt zusje, die nu in een instelling zit. Ze heeft

hierdoor ervaring met verzorging.

Inzet vrijwilligers in Pluspunt

Het experiment is succesvol geweest in het activeren van de bereidheid tot vrijwillige inzet. Er zijn

veel vrijwilligers vanuit het bestand van SMO en GGZ. Vrijwilliger zijn is voor deze mensen ook een

manier om te re-integreren in het reguliere. In de evaluatie van het experiment werd ook geconsta-

teerd: “Het Pluspunt, de voorziening van en voor bewoners in de wijk, heeft een luxeprobleem: er is

een enorme aanwas van vrijwilligers.

De vrijwilligers spelen ook een rol bij het organiseren van activiteiten in het buurthuis. Vroeger werd

dat gedaan door maatschappelijk werkers, tegenwoordig moeten buurtbewoners dit zelf organise-

ren, zo geeft een geïnterviewde professional aan. “De faciliteiten zijn er en zo kunnen nog steeds de

belangrijke ontmoetingen tussen bewoners plaatsvinden. Op deze manier hebben de bewoners een

steunstructuur, wat uiteindelijk ook preventief werkt. En dit alles zonder professionele ondersteu-

ning.”

28

Zo is er door buurtbewoners een biljartclub opgezet in het Pluspunt. Wekelijks ontmoeten oudere

bewoners elkaar daar om te biljarten. Deze biljartgroep was ook aanwezig om steun te bieden toen

de echtgenote van een van de leden overleden was.

Een ander voorbeeld dat wordt gegeven is dat er sinds kort twee keer per week een open maaltijd is

in het buurthuis, vrijwillig opgezet door een oude scheepskok. Op dit moment helpen vrijwilligers

hem nog, maar op den duur hoopt men dat dat wijkbewoners zullen zijn. Er wordt gestreefd naar

versterking van het wederkerigheidsprincipe (voor wat hoort wat), hoewel de welzijnswerker zich

realiseert dat het voor een aantal gebruikers bij consumeren zal blijven. En … “de kwaliteit van het

eten zal goed moeten zijn, anders komen mensen niet. Ze kunnen een volledige maaltijd hebben

voor 5 euro. Het is een uitkomst voor mevrouw met een heupoperatie en een demente man, maar

dan is het wel een flink bedrag: 20 euro per week”.

Ook wordt gezocht naar inzet van vrijwilligers op hulp of ondersteuningsvragen. De uitdaging zit er

vooral in om vraag en aanbod goed met elkaar te matchen. Er is nu nog onvoldoende match tussen

individuele vraag en aanbod. Naar aanleiding hiervan start de wijknetwerker een analyse van de

vraag naar ondersteuning en worden mogelijkheden voor zinvolle dagactiviteiten verkend. Naar aan-

leiding daarvan wordt een overzicht van hulpvragers in de wijk uitgewisseld en wordt in het netwerk

van vrijwilligersinitiatieven nagegaan welke vraag en aanbod gematcht kan worden.”

Casusbeschrijving; trefwoorden: vrijwillige versus

professionele ondersteuning, (nog) uitblijvende

kanteling van de burger

Het betreft een man van 45 jaar met het Syndroom

van Asperger (SA) en reuma. Het is een gescheiden

man, heeft twee kinderen, woont alleen en werkt als

schoonmaker.

over MEE

Tot 8 jaar terug liep deze cliënt bij GGZ, daarna

heeft hij een periode gehad zonder hulp van een

zorginstelling. Ongeveer een jaar geleden kon de

cliënt zijn omstandigheden niet meer zelf oplossen

(veelal gevolgen van SA) en klopte aan bij de huis-

arts. De huisarts verwees hem in eerste instantie

door naar IMW, maar daar viel SA niet onder de

doelgroep. De cliënt is toen doorverwezen naar

MEE en heeft zich daar aangemeld. In eerste instan-

tie werd de cliënt daar niet geaccepteerd. De cliënt

heeft nooit begrepen waarom hij in eerste instantie

niet geaccepteerd werd. Uiteindelijk heeft MEE de

cliënt geaccepteerd.

Hoewel MEE de cliënt erop aanstuurt om mensen in

zijn eigen omgeving te zoeken, ziet de cliënt onder

andere om bovenstaande reden het niet als optie om

MEE te verlaten. Bovendien vindt de cliënt het erg

belangrijk dat hij professionele begeleiding krijgt

(want: “zij hebben er een HBO opleiding voor ge-

daan”). Of dat er in ieder geval een professionele

begeleider boven het geheel staat. In dit geval een

coördinator vanuit MEE. MEE heeft Stip gevraagd

een vrijwilliger te regelen voor de cliënt.

Vrijwilliger

Twee keer per maand komt er anderhalf uur een

vrijwilliger vanuit Stip langs bij de cliënt, dit loopt

van februari 2014 tot eind januari 2015. De vrijwilli-

ger heeft aangegeven dan te moeten stoppen. De

cliënt maakt zich hier veel zorgen over. De vrijwilli-

ger helpt de cliënt bij problemen rondom werk,

ziekenhuisbezoeken en andere situaties waar de

cliënt moeilijk uitkomt. De vrijwilliger geeft de

cliënt steun, orde en rust. Daarnaast geeft de cliënt

aan ook graag activiteiten te ondernemen met een

vrijwilliger.

Bij de vraag wat het verschil is met een vrijwilliger

activiteiten doen in vergelijking met ouders, familie

of vrienden antwoordt de cliënt: wat ik met vrien-

den kan doen is te beperkt, aan mijn ouders wil ik

niet alles vertellen en bovendien heeft mijn netwerk

het erg druk. Daarnaast is een vrijwilliger onafhan-

kelijk en neutraal.

Aangezien de cliënt zich erg zorgen maakte rondom

het wegvallen van de vrijwilliger is er vanuit MEE

een overleg met de cliënt, de vrijwilliger en coördi-

nator vanuit MEE georganiseerd. Daar is besloten

dat er gezocht wordt naar een nieuwe vrijwilliger,

indien die vrijwilliger er per februari 2015 nog niet

is, zal tot dan toe de coördinator van MEE maande-

lijks met de cliënt afspreken. Het verschil voor de

cliënt is dat de vrijwilliger bij hem thuis komt en één

29

keer per maand extra afspreekt, in vergelijking met

de professional.

De cliënt doet zelf één keer per week vrijwilligers-

werk op de manage.

Aspergergroep

De cliënt maakt deel uit van de ‘Aspergergroep’

(autismegroep) van MEE die één keer per maand

samenkomt. Het is een groep van ongeveer 11 men-

sen in de leeftijd van 20 tot 50 jaar. Hier spreken ze

over werk en privé en de problemen die ze tegen-

komen. De cliënt ondervindt veel steun aan deze

groep, omdat er begrip is van lotgenoten. Soms

spreekt de cliënt nog buiten de groep af met enkele

van deze mensen.

Eigen netwerk

Het netwerk van de cliënt bestaat uit: familie,

vrienden, collega’s en kennissen. Met de buren heeft

de cliënt niet veel contact. De cliënt maakt geen

gebruik van buurtactiviteiten en weet ook niet of

deze er zijn. De cliënt heeft er geen behoefte aan.

Reuma

Voor de cliënt zijn er veel vragen rondom zijn dia-

gnose reuma. Het is voor hem niet duidelijk of hij

Reumatoïde Artritis of Oligo Arteritis heeft. Er is

een gesprek gepland met de reumatoloog. De cliënt

belt regelmatig met de reumatologie-afdeling voor

vragen. De vrijwilliger probeert hem ook in dit

proces te begeleiden door te adviseren minder te

bellen en gaat mee naar het gesprek met de reuma-

toloog. De cliënt heeft moeite met het medische

jargon van de specialisten en wenst dat ze in een-

voudige taal spreken. De cliënt houdt hierin graag

eigen regie, maar vindt dat het hem moeilijk ge-

maakt wordt. De cliënt heeft pijn van de reuma en

slikt hiervoor medicatie.

Andere betrokkenen rondom de cliënt:

- Huisarts (3 á 4 keer per maand, altijd dubbelcon-

sult)

- Fysiotherapie (1 keer per week)

- Pedicure (iedere 6 á 8 weken, vergoed door zorg-

verzekering)

- Oogarts (2 keer per jaar)

De door de cliënt opgemerkte veranderingen in de

zorg:

Tegenwoordig wordt alles op getallen gebaseerd.

Vroeger was dit persoonlijker en was er meer tijd

voor de cliënt. Vooral door de huisarts voelt de

cliënt zich niet serieus genomen.

De fysiotherapie is van twee naar één keer in de

week gegaan, vanwege de ziektekostenverzekering.

De werkwijze van MEE West-Brabant om op zoek te

gaan naar hulp in eigen omgeving. Cliënt vindt dat

MEE zichzelf dan buiten spel zet. Daarnaast vindt

de cliënt dat MEE niet voor niets professionele hulp

biedt, dus dat moeten ze verlenen aan hem.

3.2. Naar de realiteit

De experimenten in Breda bevinden zich eigenlijk al in de realiteit. De ontwikkelde werkwijzen wor-

den geïntegreerd en uitgebreid naar de gehele stad zodat overal wijknetwerken ontstaan. Er zijn in

eerste instantie 11 wijken benoemd (zie ook Kaart 5). Deze wijken komen overeen met de huidige

wijken waarmee vanuit de Wmo wordt gewerkt. De indeling kan nog veranderen, zo wordt aangege-

ven in het Wmo Beleidsplan 2015 “Goede zorg doen we samen” van 15 september 2014.

De nieuwe indeling heeft er al toe geleid dat bijvoorbeeld vanuit De Wisselaar samenwerking is ge-

zocht met andere wijknetwerken binnen Hoge Vucht en Doornbos-Linie die gezamenlijk als een wijk

zijn benoemd. Dit illustreert nog eens dat de experimenten goed in de praktijk zijn verankerd en

daarmee realiteit aan het worden zijn.

30

Kaart 6 Wijkindeling Breda volgens Wmo beleidsplan 2015

3.2.1. Organisatie van de toegang

De toegang tot maatwerkvoorzieningen wordt in Breda (nog) niet direct gekoppeld aan de wijk-

netwerken zoals die vanuit de experimenten zijn ontwikkeld. Of dat in de toekomst wel zal gebeuren,

is nog niet duidelijk. Daar zal nog besluitvorming door de gemeente over moeten plaatsvinden. Het

mandaat voor de toegang wordt op dit moment in Breda gelegd bij wijkteams. De werkwijze is weer-

gegeven in Figuur 5.

De wijkteams zijn compact en afhankelijk van de vraagstukken die in een wijk spelen, bestaat het

team uit 3 tot 6 personen (Wmo consulent, wijkverpleegkundige, maatschappelijk werk). De aan-

sturing van de wijkteams vindt plaats door een programmateam. De teamleden zijn gedetacheerd bij

de gemeente om hun onafhankelijkheid van de moederorganisatie te borgen. Op deze manier zijn de

wijkverpleegkundigen in het wijkteam verbonden met de Wmo om dit werkmodel geïntegreerd mo-

gelijk te maken. Zo is de verbinding op wijkniveau gemaakt en zijn korte lijnen met beslisruimte op

beide domeinen geregeld.

31

De wijkteams worden ‘gevoed’ vanuit de bredere wijknetwerken als daar wordt geconstateerd dat

een maatwerkvoorziening gewenst is. Het wijkteam bekijkt vervolgens kritisch met de cliënt (huisbe-

zoek) of maatwerk nodig en geschikt is. Een en ander wordt vastgelegd in het persoonlijk ondersteu-

ningsplan. In dit ondersteuningsplan worden de doelen en resultaten beschreven die behaald moe-

ten worden. De ondersteuning van mantelzorgers is een vast onderdeel van dit ondersteuningsplan.

De generalist uit het wijkteam heeft mandaat om snel de benodigde maatwerkvoorziening in te zet-

ten en gedurende de looptijd het ondersteuningsplan aan te passen.

Figuur 5 Wijze waarop de toeleiding naar de algemene voorziening en de maatwerkvoorziening is vormgegeven (bron: Beleidskader Wmo 2015)

De samenwerking tussen wijkteam en specialisten en de huisarts is vormgegeven door de specialis-

ten een adviserende rol te geven. Het mandaat voor de toegang tot de Wmo ligt bij het wijkteam. De

huisarts is aangehaakt via het multidisciplinair overleg. Daarin gaat het vooral over ouderenzorg. Het

wijkteam werkt als netwerk in de wijk. Voor doorontwikkeling is het belangrijk om ook snel de con-

nectie te maken met Jeugd zodat één plan voor één gezin kan worden gemaakt. Dit kan plaatsvinden

door aan de keukentafel een ‘collega’ mee te nemen. Tien multi-probleemgezinnen worden nu in

een pilot ‘3D’ gevolgd.

32

In het gesprek met de bestuurders wordt geconstateerd dat het nog belangrijk is om in 2015 verder

uit te werken wat er behoort tot wijkverpleegkundige segment 1 of 2 of de Wmo.6 Het uitgangspunt

is dat de wijkverpleegkundige segment 1 gelinkt is aan de wijkteams en dat de persoonlijke plannen

niet opnieuw opgesteld hoeven te worden als ook zorg moet worden geïndiceerd. Anders ontstaat

een bureaucratische structuur.

Een doorontwikkeling van de inzet van de wijkverpleegkundige zou nog kunnen zijn om een coöpera-

tieve vereniging op te richten en hierin de wijkverpleegkundigen onder te brengen van zowel Thebe,

Surplus als Carijn. Dat zou een manier kunnen zijn om de continuïteit te borgen. De mogelijkheden

daartoe worden verkend.

Op termijn – zo wordt vanuit de experimenten geopperd - zou het brede netwerk het mandaat kun-

nen krijgen voor de toegang. Daarvoor is veel vertrouwen noodzakelijk en daar zit ook enige span-

ning. Een geïnterviewde professional constateert bijvoorbeeld dat met het instellen van de ‘sociale

wijkteams’ In feite weer een ‘knip’ is geïntroduceerd. En hoewel het slechts de mening is van één

professional en er ook vast andere meningen zijn, illustreert het wel dat dat gemeente en een deel

van de professionals die in de experimenten actief waren niet zonder meer op een lijn zitten. Zo

wordt gesteld: “De gemeente vindt het voorliggend veld wel belangrijk, maar het gaat de gemeente

om het willen controleren en beheersen van de financiën, anders zouden ze het wijknetwerk deze

taak van maatwerkvoorziening ook in handen kunnen geven”. De vacature van klantmanager bij de

gemeente vond men ook smal. “Het gaat voornamelijk om het goedkeuren van een indicatie”. Deze

professional vindt dan ook dat vanuit de kanteling een andere werkwijze gehanteerd moet gaan

worden (ook door de gemeente): “die van bouwen naar vertrouwen.” Het mag duidelijk zijn dat de

gemeente hier een andere visie op heeft.

3.2.2. Inkoop

Op bestaande cliënten is bij de inkoop van Begeleiding een korting op het tarief toegepast van 12%.

Het overgangsrecht biedt ruimte om de zorg anders in te richten door bijvoorbeeld meer mantelzorg

en/of vrijwilligers in te zetten. De gemeenteraad maakt zich hier zorgen over. Daarom is de afspraak

dat cliënt het eens moet zijn met de verandering. Anders wordt de zorg onveranderd gecontinueerd.

Nieuwe cliënten worden ingedeeld naar intensiteit van de zorg (laag, middel, hoog). Voor specifieke

situaties is ruimte om een maatwerk-offerte op te vragen. Het ondersteuningsarrangement wordt

door de aanbieder opgesteld op basis van het persoonlijk ondersteuningsplan van het sociaal wijk-

team Het wijkteam gaat de resultaten bij de cliënt volgen: worden de resultaten gehaald? Is er aan-

leiding om op- of af te schalen?

De contracten zijn voor onbepaalde tijd en daarmee is continuïteit in de samenwerking geborgd. De

inspiratietafel blijft maar zal meer een ervaringstafel of transformatietafel worden. Er is ruimte in de

contracten (is afspraak) om aanpassingen te doen. Dit zou een resultaat kunnen zijn van de inspira-

6 De Wijkverpleegkundige segment 1 heeft alleen netwerkfunctie. Segment 2 indiceert. In de praktijk is

te zien dat aanbieders – en zo ook in deze passage - zoeken naar koppeling van beide rollen.

33

tietafel. Als de samenwerking goed verloopt en de uitvoering binnen de financiële kaders blijft dan

kan er veel aan de aanbieders overgelaten worden, zo is de intentie.

3.2.3. Verantwoording

Contractbeheer en monitoring moeten nog worden uitgewerkt. Voor januari moeten daarin nog gro-

te slagen gemaakt worden. “Daarbij moet worden voorkomen dat we net als nu gevangen raken in

het minutencircuit waarbij de systeemwereld de leefwereld van cliënt en verzorgende heeft gekolo-

nialiseerd”, zo geven de bestuurders aan. In de wijkverpleging is de monitoring inmiddels sterk ver-

soepeld: in segment 1 door een populatiebekostiging en in segment 2 door aan te houden dat het

zorgplan = realisatie = declaratie.

De uitgangspunten die in het Beleidskader Wmo 2015 zijn geformuleerd geven aan dat de monitoring

en verantwoording zich richt op de toetsing van rechtmatigheid, doelmatigheid en efficiëntie van de

realisering van de doelen die we willen bereiken (pp. 33). In het Beleidsplan Wmo 2015 wordt daar-

over gezegd: “Bij ruimte en vertrouwen hoort sturing op hoofdlijnen en op uitkomsten. Het belang-

rijkste is sturing op maatschappelijke effecten. Daarom hanteren wij een meerjarig perspectief, waar-

in wij langere termijn resultaten formuleren en een daarbij passende monitoring ontwikkelen. En het

is van belang dat we binnen het sociaal domein, met oog voor afnemende budgetten, de juiste afwe-

gingen maken: wat helpt mensen vooruit in het leven en hoe doen wij dat het meest efficiënt en

effectief? Dit kunnen we niet alleen; daarbij hebben wij verbinding in de stad nodig. Van de gemeen-

te vraagt dit een andere werkwijze; meebewegen en buiten vaste kaders denken.” (pp. 46).

Hoe de verantwoording ook zal worden ingericht, het monitoren van het volume is hoe dan ook een

belangrijk element. Daar is een werkgroep mee bezig. Het handhaven van de verantwoordelijkheids-

trap staat daarbij centraal. Dit houdt in dat de verantwoordelijkheid zoveel mogelijk bij de cliënt zelf

of diens netwerk wordt neergelegd. Daarna volgt een oplossing in het voorliggend veld. Pas daarna

volgt maatwerk of een combinatie van het voorgaande. Hiervoor zou op geaggregeerd niveau (bij-

voorbeeld dat van een wijk) kunnen worden gevolgd in welke mate de verdeling op de verantwoor-

delijkheidstrap verandert.

3.2.4. Vervolgstappen

De geïnterviewde bestuurders benoemen verder nog de volgende aandachtspunten om de transfor-

matie verder vorm te geven:

De burger moet ook kantelen (geen recht op, maar doen wat nodig is).

Organisaties moeten cultuur aanpassen.

0e en 1e lijn zal ook meegenomen moeten worden in het kantelproces.

In de regio West-Brabant moet kennisuitwisseling voortgezet worden. Breda heeft Donge-

mond gevraagd bij Breda aan te sluiten.

Monitor op outcome en aansluitend op werkprocessen in de wijk

En voor de transitie:

Nadere afstemming en samenwerking tussen gemeenten en de zorgverzekeraar

Declaratiesysteem inrichten.

34

3.3. Conclusies

De experimenten in Breda hebben nadrukkelijk bijgedragen aan de beoogde kanteling bij professio-

nals die nodig is voor de regelarme transformatie van zorg en welzijn. Er zijn breed samengestelde

buurtnetwerken aan het ontstaan waarin ‘regelarm’ al vanzelfsprekender is en in ieder geval als de

gewenste situatie wordt gezien. Er wordt gewerkt vanuit de wijkgedachte, dicht bij de burger en met

aandacht voor de verantwoordelijkheidstrap. Dat ook bij de burger de kanteling begint aan te slaan,

is te zien aan de activering van vrijwilligers. Veel mensen willen ook graag iets terug doen. Een van de

instrumenten waarmee dit kan worden gefaciliteerd is www.zorgvoorelkaar.com.

Als we wat is bereikt in Breda (binnen de experimenten, maar ook bij de wijze waarop de transitie in

de realiteit wordt vormgegeven) bezien vanuit het toetsingskader Regelarme transitie, dan zien we

ook terug dat veel van de gewenste vernieuwing tot stand is gebracht. Op een aantal indicatoren

staan nog vraagtekens of +/- aanduidingen. De vraagtekens betreffen zaken die ten tijde van deze

meting nog niet zijn uitgekristalliseerd, zoals de wijze waarop inspectie, controle en verantwoording

zal worden geregeld. Er kan dan ook nog niet worden beoordeeld of dat regelarm is.

Tabel 3 Selectie/toetsingskader Regelarme transitie AWBZ – Breda

Vernieuwingslijnen

Inhoudelijke

thema's

Organisatie (van zorg) Lokale besturing Systeemvernieuwing & Randvoorwaarden

lan

de

lijk

loka

al

Gebiedsgericht Cross sectoraal + Bekostiging

inkoop

coalitie-aanpak

wijkaanpak

+

+

+

+

Experimenteerruimte

Wmo regiovorming

+

+

+

+/-



Informele zorginzet

+

+

+

Toegang/drempel tot professionele zorg op basis van eigenkracht piramide

Professionele beslis-ruimte

+

+/-

Ruimte voor inzet en mandaat voor (soc. en medisch) professi-onal ingebed in regel-geving

Cliëntpositie versterkt en wettelijk versterkt

+

+

+/-

-

-

Geïntegreerde zorg & welzijn




+

+

+

Verbinden en kante-len Welzijn, Zorg en Sociale zaken

Sturen op kwaliteit voor de burgers (out-come)

Verbinding sociaal en medisch domein

+/-

+/-

+

Geïntegreerde in-spectie, controle en verantwoording

Kwaliteitskader en monitor

?

+/-

?

-


Heldere, eenvoudi-ge procedures voor cliënten

+

+

..% reductie


+

?


VECOZO Schakel-punt/AZR

iAWBZ , iWmo,


+/-

+/-

?

+/?

+


35

Sturen op kwaliteit voor de burgers is vooralsnog ook niet expliciet benoemd als randvoorwaarde.

Ook voor wat betreft de ICT-systemen is het nog enigszins onzeker hoe efficiënt dat zal uitpakken,

hoewel de doelen hierbij wel helder zijn geformuleerd. Het is meer de vraag of het tijdig zal lukken.

De verbinding tussen de domeinen is deels tot stand gekomen. De verbinding met Jeugd en Participa-

tie wordt wel gezocht, maar is nog niet nadrukkelijk tot stand gebracht. Er zijn voorbeelden (zie bij-

voorbeeld Oosterhout) waar dat meer is uitgekristalliseerd. Tot slot is er een +/- neergezet bij de

ruimte voor inzet en mandaat voor professionals. Op zichzelf is dat wel gerealiseerd in de sociale

wijkteams. Die vormen echter een extra indicatie-schakel tot de maatwerkvoorzieningen voor de

professionals ‘in het veld’ (de wijknetwerken). Bij die professionals ligt in de realiteit van 2015 – en

anders dan hoe het aanvankelijk in de experimenten was beoogd – geen mandaat voor de toegang

tot deze voorzieningen.

36

4. Drimmelen – Dorpsteam

Het experiment in Drimmelen had oorspronkelijk de titel ‘Ontwikkeling toegang en arrangement

Gemeente Drimmelen’. Eind 2012 was het een van de meer uitgewerkte voorstellen. Het idee was

om te gaan experimenteren met twee elementen die moesten bijdragen aan regelarme organisatie

van zorg en welzijn:

1. een nieuwe wijze van vraagverheldering (met Sonestra).

2. een nieuwe wijze van vraagbeantwoording (met het dorpsteam).

De doelen van vraagverheldering en vraagbeantwoording in het experiment Dorpsteam waren:

1. De eigen kracht van inwoners versterken waardoor ze kunnen blijven participeren in de

maatschappij.

2. Alle vormen van zorg en ondersteuning richten op het stimuleren van de zelfredzaamheid

van de burger.

3. Kosten voor ondersteuning verminderen met 25%.

4. Minder regels, minder administratie, meer vertrouwen in cliënt en professional.

De nieuwe werkwijzen zouden worden ingezet bij nieuwe vragen van inwoners om extramurale be-

geleiding, persoonlijke verzorging en Wmo-voorzieningen. De cliënten konden voor hun zorgvraag

rechtstreeks bij de zorgaanbieders of bij het Wmo-loket terecht. Elke (rest)vraag zou vervolgens mul-

tidisciplinair worden besproken in het dorpsteam om zo een compleet ondersteuningsarrangement

te maken, waarbij de ondersteuning van het netwerk, welzijn, vrijwilligers en professionals op elkaar

zou worden afgestemd. Het dorpsteam bestond uit een vertegenwoordiger van Surplus, Thebe,

SWO, gemeente en SOVAK op managementniveau.

Om tot de nieuwe werkwijze te komen, hebben de betrokken medewerkers van de diverse partijen

een cursus Sociale netwerk versterking (Sonestra) gevolgd. Het experiment werd uitgevoerd in de

twee grootste kernen in Drimmelen: Made en Terheijden met respectievelijk 11.900 en 6.300 inwo-

ners.


Het experiment met het Dorpsteam illustreert dat het goed is om te experimenteren met nieuwe

werkwijzen. Want door te experimenteren op kleine schaal wordt duidelijk wat wel en niet goed

werkt en kan worden bijgestuurd en aangescherpt waar nodig, vóórdat die werkwijzen op grotere

schaal worden ingevoerd. Dat is ook nadrukkelijk gedaan in dit experiment.

Evaluatie begin 2014

Het eerste moment van bijsturing is opgetekend in maart 2014. Een evaluatie van de werkwijze met

het hele projectteam gaf allereerst aan dat de ontwikkeling van het dorpsteam niet liep zoals ver-

wacht, waarbij de belangrijkste constatering was dat de casussen niet werden voorgelegd aan het

Dorpsteam. De vragen bleken al aan de voorkant door welzijn of thuiszorg te worden opgepakt en

opgelost. Een tweede belangrijke constatering was dat de Sonestra methode die is ingezet om het

eigen netwerk meer te betrekken bij het oplossen van de vraag door de medewerkers te veel als een

keurslijf werd ervaren. In het projectteam is daarom besloten om iets meer afstand te nemen van de

37

werkwijze. De methode zou vooral worden ingezet in de (complexere) situaties waar het een meer-

waarde zou hebben.

In meting 2 van deze monitor is uitgebreid beschreven waarom het Dorpsteam niet functioneerde

zoals beoogd. Belangrijk daarin bleek te zijn dat de positionering van het Dorpsteam onduidelijk was.

Er waren twee verschillende inzichten over die positionering:

- Het dorpsteam als een wijknetwerkverband dat actief is aan de voorkant en in staat is de cli-

ent te ondersteunen en de vraagverheldering op te pakken, waarbij het dorpsteam met de

cliënt op zoek gaat naar hoe de vraag opgelost kan worden met het versterken van eigen

kracht en benutten van eigen systeem en vrijwilligers.

Of:

- Het dorpsteam als achtervang voor situaties waar de cliënt en aanbieder er ook met informe-

le inzet niet uitkomen en er (dus) nog een restvraag is.

In de praktijk bleek de laatste benadering dominant te zijn, waarbij zich per saldo nauwelijks restvra-

gen voordeden en waardoor het dorpsteam ook niet werd ingeschakeld.

Daarnaast werden begin 2014 ook positieve effecten geconstateerd. De voornaamste positieve ver-

andering die aan het experiment werd toegeschreven, was dat men meer onderling was gaan net-

werken. “Men kent nu de gezichten, weet waar men terecht kan, de lijnen zijn korter geworden en

professionals zoeken elkaar makkelijker op”. Deze voorwaarden voor het gebiedsgericht werken,

dicht bij de cliënten zijn goed van de grond gekomen in het experiment. De gezamenlijke Sonestra-

training – heeft hier ook toe bijgedragen. Ook bood Sonestra extra tools om de eigen kracht van bur-

gers te versterken.– zij het niet in elke situatie.

Aanpassingen aan het dorpsteam

Het Dorpsteam heeft een aantal aanpassingen gekend. Deze zijn verwoord in de notitie ‘Toegang tot

de Wmo in de gemeente Drimmelen’ van eind juli 2014. Een belangrijke constatering in die notitie is

dat er een aantal lastig verenigbare elementen zijn in de gewenste aanpak: onafhankelijkheid van de

toegang (los van leveringsbelang), het benutten van aanwezige deskundigheid (bij aanbieders) en het

verhelderen van de vraag waar hij binnenkomt (veelal bij aanbieders).

Om dit op te lossen is gekozen voor een constructie waarbij de kern van het dorpsteam (het kern-

team) onafhankelijk wordt gemaakt. De kern staat wel in nauw contact met alle andere partners in

het dorpsteam en wordt betrokken bij veel casussen, maar zeker bij casussen waar professionele

ondersteuning nodig lijkt. Dit betrekken van iemand uit de kern moet – volgens het voorstel - in een

vroeg stadium van de vraagverheldering gebeuren en zonder moeilijke procedure. Het mandaat voor

het afgeven van beschikkingen ligt ook bij dit kernteam. Het kernlid wordt verder geacht de gekan-

telde methode van vraagverheldering te stimuleren (over diverse levensdomeinen en met nadruk op

eigen kracht en het sociale netwerk) en de keuzevrijheid van cliënten te bewaken.

Het dorpsteam bestaat in deze nieuwe configuratie dan uit lokale aanbieders van zorg en ondersteu-

ning die hebben aangegeven keukentafelgesprekken te kunnen voeren gericht op zelfredzaamheid

en het sociale netwerk. De aansluiting met de decentralisatie Jeugd zal gebeuren door CJGers als lid

van het dorpsteam te benoemen. De aansluiting met het arbeidspunt (participatie) is (nog) niet ge-

38

formaliseerd. Het dorpsteam is daarmee niet ‘3D’ hoewel ook wat dit betreft in de kleine kernen van

Drimmelen de lijnen kort zouden kunnen zijn.

Het kernteam bestaat uit Wmo-casemanagers, medewerkers van MEE en welzijnsmedewerkers van

SWO en Surplus-welzijn. Verder is de wijkverpleegkundige segment 1 toegevoegd aan het kernteam

om de verbinding met het verzekerde domein te maken. Alle partijen in het kernteam zijn – zo is de

gedachte - zonder leveringsbelang en kunnen (dus) onafhankelijk opereren. Of het mandaat voor de

toegang tot de maatwerkvoorzieningen in de Wmo bij elk van de leden van het kernteam ligt, is nog

niet ondubbelzinnig vastgesteld. De beoogde werkwijze is schematisch weergegeven in Figuur 6.

Figuur 6 Schema van de toegang tot de Wmo in de gemeente Drimmelen

39

Het dorpsteam als netwerk

In de nieuwe benadering wordt het dorpsteam meer ingevuld als een netwerkorganisatie. Anders

dan aanvankelijk tijdens het experiment werd gedaan, wordt niet meer tweewekelijks overlegd om

casussen te bespreken. Dit bleek tot onnodige vertraging te leiden en was voor eenvoudige casussen

ook niet productief. In de nieuwe manier van werken vormen de medewerkers van diverse organisa-

ties die samen de training Sociale Netwerkversterking hadden gevolgd nu een netwerk, waar indien

nodig casussen snel en effectief besproken worden met een betreffende deskundige. Het initiatief

om een deskundige uit het netwerk te benaderen ligt daarbij bij degene die het keukentafelgesprek

heeft gevoerd. Doordat tijdens de training goede contacten zijn gelegd, kan snel en laagdrempelig de

juiste kennis bereikt worden. Deze manier van werken verliep naar tevredenheid van de medewer-

kers.

Om de samenwerking in het netwerk te bevorderen is contact en kennisdeling tussen de leden van

het dorpsteam nodig. Daarom wordt voorgesteld om periodiek een dorpsteam-overleg te organise-

ren. Dat overleg kan worden gebruikt om procedures te evalueren en te verbeteren. Hier kan ook de

aansluiting van nieuwe samenwerkingspartners plaatsvinden. Eventuele voorlichting/ trainingen

m.b.t. de toegang zullen ook via het dorpsteam-overleg worden georganiseerd.

Versterken van de onafhankelijkheid

Er wordt in Drimmelen veel belang gehecht aan het op een juiste manier uitvoeren van de vraag-

verheldering. Het experiment heeft tot nu toe ook laten zien dat het voeren van het keukentafelge-

sprek positieve resultaten kan opleveren in termen van minder professionele inzet (zie de evaluatie

van het projectteam en meting 2 van de programmamonitor). Het experiment liet ook zien dat dit

succes tegelijkertijd een dilemma met zich meebracht voor de zorgaanbieders. De intake zelf kost

met de nieuwe werkwijze namelijk meer tijd terwijl de inkomsten teruglopen door de verminderde

professionele inzet.

De oplossing die wordt voorgesteld in Drimmelen is om de inzet van de zorgaanbieders voor het

dorpsteam apart te vergoeden. Dit zorgt ervoor dat de toegang (i.c. het keukentafelgesprek) met de

juiste tijd en aandacht wordt uitgevoerd en voorkomt de neiging om de ingezette tijd terug te ver-

dienen met de inzet van maatwerk. Op deze manier wordt de onafhankelijkheid niet alleen in het

kernteam belegd maar ook versterkt in het bredere netwerk van het dorpsteam.

De eerste ervaringen met het nieuwe model

Vanaf de zomer is gewerkt met dit nieuwe model. De professionals waar we mee hebben gesproken,

geven ook aan dat er de laatste tijd veel bijeenkomsten zijn geweest met ‘de netwerkgroep’. Zij on-

derschrijven dat dit belangrijk is om de neus zoveel mogelijk zelfde kant op te krijgen om cliënten

goed voor te lichten en te verwijzen. Zo is bij een recente bijeenkomst gesproken over de wijze van

communiceren, regisseurschap, deskundigheidsbevordering en de digitale sociale kaart. Door deze

besprekingen en de Sonestra-cursus is er meer onderling contact en weet men elkaar beter te vinden

geven de professionals aan.

40

Casusbeschrijving – trefwoorden: communicatie,

zelfredzaamheid, regie

Het betreft een jongeman van 24 jaar met complete

dwarslaesie na auto-ongeluk, alleen wonend in

aangepaste woning.

Eind 2011 heeft de cliënt een auto-ongeluk gehad.

De cliënt heeft zes weken in coma gelegen en daar-

na nog lange tijd in het ziekenhuis. Vervolgens is de

cliënt naar een revalidatiecentrum gegaan voor 5

maanden. Er werd daar gezegd dat hij nooit zelf-

standig zou kunnen wonen. Van de eerste maanden

in het revalidatiecentrum heeft de cliënt vanwege

kalmerende medicatie weinig meegemaakt, daarna

ging het beter.

Toen de cliënt klaar was met revalideren is er voor

hem een woning gerealiseerd in Terheijden. De

cliënt kon namelijk niet naar zijn ouderlijk huis,

omdat daar geen aanpassingen voor hem waren.

Deze woning was in een wooncomplex voor men-

sen met een verstandelijke beperking. Het was des-

tijds een noodoplossing voor de cliënt.

De cliënt is in contact gekomen met de Wmo-

consulent voor een rolstoel en voor het keukenblok

dat verlaagd moest worden. “In eerste instantie

zeggen we altijd nee”, was het antwoord van de

Wmo-consulent. Deze opmerking vindt de cliënt

nog steeds erg vervelend. De Wmo-consulent wilde

tafeltje-dekje laten komen voor de cliënt. De cliënt

vond dit een ronduit belachelijk voorstel van de

consulent. Hij wilde zelf koken.

Het duurde uiteindelijk een half jaar voordat de

cliënt de rolstoel heeft ontvangen. De cliënt weet

niet precies waardoor dit zolang moest duren. Er is

vanuit de Wmo een arts langsgekomen om te con-

troleren of de cliënt wel echt een rolstoel nodig had.

De cliënt voelde zich niet serieus genomen door de

Wmo-consulent en vond het niet menselijk.

Deze Wmo-consulent was op een gegeven moment

weg bij de gemeente, waardoor de cliënt te maken

kreeg met een andere Wmo-consulent. De cliënt

heeft zich enorm verbaasd over het verschil van

werkwijze tussen twee consulenten bij dezelfde

gemeente. De cliënt vindt dat dit niet zou moeten

mogen. De tweede Wmo-consulent kijkt volgens de

cliënt meer naar de mens en houdt minder vast aan

een bepaalde procedure.

Aangezien de cliënt recht had op een scootmobiel is

de Wmo-consulent langs geweest. De cliënt had in

plaats van een scootmobiel een geleende Segway,

omdat hij zich daar met zijn leeftijd gemakkelijker

in voelde. Er is geregeld door de Wmo-consulent

dat de cliënt een Segway kon krijgen. De helft is

vergoed door de gemeente, de andere helft was

eigen bijdrage van de cliënt.

De cliënt is in februari verhuisd naar een huis in

Made. Ook daar is de Wmo-consulent langs geweest

voor een aangepaste keuken. De cliënt is heel blij

met deze Wmo-consulent, aangezien het realiseren

van de keuken zoveel gemakkelijker ging dan in

zijn vorige woning. De cliënt heeft nu een compleet

aangepast keukenblok, wat hij ook kan meenemen

als hij zou verhuizen. Het is een verstelbare keu-

kenblok aan de muur. Zo konden de cliënt en zijn

toenmalige vriendin allebei gemakkelijk koken. De

aangepaste badkamer is door de woningbouwco-

operatie gerealiseerd.

De voorzieningen die de cliënt geheel of gedeeltelijk

via de Wmo heeft zijn de Segway, de keuken, de

rolstoel en een rolstoel voor in de badkamer. De

cliënt heeft hiervoor geen overbodig veel formulie-

ren voor hoeven invullen.

De moeder van de cliënt doet het huishoudelijk

werk. Hiervoor wordt zij betaald vanuit het PGB

van de cliënt. Verder is de cliënt volledig zelfstan-

dig. De cliënt heeft een eigen aangepaste bus, waar-

in hij zelf kan rijden. Deze bus heeft hij zelf gekocht.

Het sociale netwerk van de cliënt bestaat uit familie

en vrienden. Hij heeft minder vrienden dan vroeger,

verschillenden lieten hem vallen na zijn ongeluk. De

cliënt heeft weinig contact met de buurt, maar ze

zouden hem wel helpen als hij het zou vragen.

De cliënt denkt dat lotgenotencontact nog wel goed

is, maar hij is daar nog niet echt mee bezig geweest.

Voor de rest zijn er geen vrijwilligers in beeld, de

cliënt heeft daar ook geen behoefte aan. De cliënt is

zelf geen vrijwilliger.

De cliënt heeft op het moment een uitkering. Hij is

wel op zoek naar werk, maar het lukt nog niet. De

cliënt gelooft dat werk hem wel goed zou doen om

meer in de maatschappij te staan.

De cliënt heeft de eigen regie en stapt naar de ge-

meente als hij zelf geen andere oplossing weet. “De

gemeente krijgt gewoon een potje voor al die din-

gen, dus dan kunnen zij mij dat wel geven als ik dat

echt nodig heb. Ik kom niet zomaar voor onzin bij

de gemeente.”, aldus de cliënt. Het is duidelijk voor

de cliënt wie zijn contactpersoon bij de Wmo is.

De professionals ervaren de route van aanmelding als nog niet helemaal duidelijk. Een aanmelding

kan lopen via de Wmo, maar kan ook via de andere instanties. Aan de start van het experiment is er

ook niet voor een vast aanmeldpunt gekozen. De aanmeldingen gaan dan ook zoals ze altijd al gin-

41

gen: ze komen binnen bij de aanbieder waar de cliënt naar belt. Als deze instantie er niet uit komt,

dan kan hij naar het kernteam voor advies.

De professionals constateren een aantal knelpunten bij de huidige opzet:

- Onafhankelijkheid bestaat niet: er wordt met opzet van het kernteam vanuit gegaan dat de

Wmo-consulent onafhankelijk is. Dat is in werkelijkheid echter niet zo, omdat de consulent

juist als poortwachter moet optreden (de toegang tot maatwerkvoorzieningen zoveel moge-

lijk beperken). Dat is ook een belang en dat maakt het onafhankelijk beoordelen van wat er

echt nodig is en waar naar door te verwijzen moeilijk zo niet onmogelijk.

- De inrichting van een dorpsteam én een kernteam en de daaraan verbonden procedures

worden nog steeds als omslachtig en onduidelijk ervaren. Het wordt gezien als een extra

schot dat is neergezet en het beperkt de professionele ruimte.

Zeker op de betrekkelijk kleine schaal van de kernen in Drimmelen wordt de combinatie van een

dorpsteam en een kernteam zwaar gevonden. Als er dan toch een kernteam moet komen, dan plei-

ten zij voor een helderder positionering daarvan vooraan in het proces. Op dit moment ligt de start

van het proces nog steeds bij een aanbieder/instantie en die is per definitie niet onafhankelijk. De

omgekeerde weg zou dan beter zijn: “Eigenlijk zouden alle vragen in het kernteam binnen moeten

komen. Zodat iedere dag de aanmeldingen kunnen worden beoordeeld en onafhankelijk kunnen

worden doorverwezen.”


De wijze waarop Drimmelen de lokale aspecten van de transitie vorm wil geven is verwoord in de

Aanvulling op het beleidsplan Wmo 2013-2016 “Samen werken aan zelfredzaamheid” van oktober

2014. Daarbij gaat het onder meer over de wijze waarop de toegang wordt georganiseerd.

Organisatie van de toegang

Het Dorpsteam zoals dat in combinatie met een kernteam in het experiment is vormgegeven, is als

werkvorm gekozen voor de toegang in 2015. Het is zinvol om goed te blijven volgen hoe dat uitpakt,

gezien de twijfels die er blijven bestaan over de mate waarin de gekozen constructie regelarm en

efficiënt is. Het hangt er sterk vanaf hoe de uitwerking in de praktijk vorm zal krijgen. Zo is het denk-

baar dat het proces zo wordt vormgegeven dat er aan het eind steeds een toets plaatsvindt (door het

kernteam als een soort CIZ). Daarbij kan de situatie zich voordoen dat de aanvraag wordt afgekeurd

en dat het voorwerk voor niets is geweest. Aan de andere kant is het ook denkbaar dat – door de

korte lijnen – de Wmo-casemanager (waar het mandaat ligt) al snel betrokken is in het proces (in

plaats van achteraf te toetsen) en die situatie zich in de praktijk niet voordoet. Ook door de wijkver-

pleegkundige te mandateren voor de toegang tot de Wmo, zou het proces regelarmer kunnen wor-

den ingericht.

Of de uitvoering regelarm en efficiënt zal zijn, staat of valt bij hoe het kernteam in de voorgenomen

constellatie gaat opereren. Daar zitten namelijk nog wel enige vrijheidsgraden in. Zo is de huidige

praktijk ook dat de verpleegkundige voor een indicatie contact opneemt met de Wmo-consulent,

zonder tussenkomst van een kernteam. Als er nu een kernteam ‘tussen’ gaat staan, dan is dat niet

regelarm. Als het in de praktijk zo uitpakt dat, door contact op te nemen met de Wmo-consulent, het

42

kernteam per definitie betrokken is (omdat de Wmo-consulent in het kernteam zit), dan sluit de

werkwijze juist goed aan bij de huidige werkprocessen en kan het alsnog regelarm functioneren.

Een laatste bedreiging is dat het kernteam te veel als totaliteit gaat opereren. Het is namelijk nog

steeds best groot. Als zij steeds gezamenlijk de casuïstiek bespreken, kan dat tijdrovend en dus kost-

baar uitpakken. Als zij – afhankelijk van de casus - ook in kleiner verband kunnen optrekken en beslis-

sen, dan kan dat juist weer meevallen.

Casusbeschrijving – trefwoorden: mantelzorg,

zelfredzaamheid, regie, indicaties en gebruik

Het betreft een gepensioneerde man van 75 jaar

oud, alleen wonend.

De cliënt heeft afgelopen zomer een heupoperatie

gehad. Het ziekenhuis had de cliënt aangekondigd

dagelijks thuiszorg nodig te hebben na zijn operatie.

Er was al een indicatie afgegeven voor 6.9 uur per-

soonlijke verzorging per week. De cliënt wilde geen

thuiszorg, omdat hij vond dat hij het wel alleen af

zou kunnen. De cliënt heeft vijf jaar geleden ook een

heupoperatie gehad, wat maakte dat hij het voor

zijn gevoel goed kon inschatten. De wijkverpleging

is voor de operatie bij de cliënt langs geweest ter

inventarisatie van de hulpvraag. De cliënt had naar

eigen inzicht al hulpmiddelen (schoenlepel, elasti-

sche veters, bretels, een grijper, aantrekhulp sokken)

in huis gehaald om zichzelf daar mogelijk mee te

kunnen redden. De cliënt heeft samen met de wijk-

verpleging geïnventariseerd of hij verantwoord

zonder professionele hulp zou kunnen. De cliënt

was zich bewust van de leefregels na de operatie.

De cliënt heeft met de wijkverpleging afgesproken

dat de wijkzuster op de dag van thuiskomst komt

kijken of het niet is tegengevallen. Dit om eventueel

toch nog hulp in te kunnen zetten.

Door een misverstand kwam de thuiszorg pas twee

dagen na het ontslag van de cliënt uit het ziekenhuis

langs. Er is toen een gesprek gevoerd over hoe het

na de operatie en met de zelfstandigheid gaat. De

thuiszorg is uiteindelijk drie dagen geweest om de

operatiewond, die wat onrustig leek, te controleren.

Er is in deze situatie in totaal 4 uur thuiszorg inge-

zet, in plaats van de beoogde 6.9 uur zes weken

lang.

De dochter van de cliënt woont in de buurt en heeft

een paar dagen voor praktische handen spandien-

sten gezorgd. De fysiotherapeut is enkele keren bij

de cliënt thuis langs geweest.

Cliënt heeft achttien jaar gezorgd voor zijn vrouw

die een hersenbloeding had gehad. Daarmee heeft

hij ervaring gehad met de thuiszorg. Zijn vrouw

wilde niet dat haar echtgenoot haar zou wassen,

vandaar dat er destijds thuiszorg geregeld is. Het

liefst nam de cliënt de verzorging zelf op zich, maar

nu was de thuiszorg ook extra aanspraak voor zijn

vrouw. De cliënt heeft in die tijd met compensatie

uren voor de zorg van zijn vrouw tijdelijk huishou-

delijke hulp kunnen inzetten. Na het overlijden van

zijn vrouw doet de cliënt alles weer zelf. De cliënt is

volledig zelfstandig en maakt op het moment geen

gebruik van thuiszorg of huishoudelijke hulp.

De cliënt heeft geen vrijwilliger, maar hoeft er ook

geen. De cliënt doet zelf vrijwilligerswerk in de tuin

bij de school en de kerk. Daarnaast houdt hij ook de

tuintjes van de buren bij. De cliënt is een bekende in

de buurt.

Het sociale netwerk van de cliënt bestaat uit buren,

een dochter en vrienden.

De cliënt maakt geen gebruik van het buurthuis. De

cliënt weet waar het buurthuis staat, wat er te doen

is en welke dagen (ma, di, woe) het geopend is. De

cliënt heeft er echter geen behoefte aan. Hij vindt

dat als je besluit te gaan, je moet blijven gaan. De

cliënt heeft activiteiten genoeg en geniet bovendien

te veel van een avond thuis. De cliënt krijgt jaarlijks

een informatieboekje (WWZ-wijzer Drimmelen,

KWO Made-Drimmelen) met activiteiten die er

georganiseerd worden.

De cliënt maakt zich zorgen over het ontslag van

verpleegsters in verzorgingstehuizen. De cliënt

vindt dat te veel over de zorg gepraat wordt, maar

te weinig duidelijk gemaakt wordt wat het precies

inhoudt. De cliënt vindt niet dat de overheid moet

bezuinigen op de AOW. De cliënt vindt dat de

huishoudens zelf moeten gaan bezuinigen.

Als de manier van werken met kernteam en dorpsteam (of –netwerk) en de logistiek waarbij de

vraag via de aanbieders binnenkomt bureaucratisch uitpakt of op andere wijze niet goed uitpakt voor

de cliënt, dan is bijsturing wenselijk. Dat is ook voorzien. Gedurende 2015 worden de procedures en

werkinstructies geëvalueerd en zo nodig bijgesteld. Cliënttevredenheid is een belangrijk element bij

43

deze evaluaties, zo wordt ook in het document dat de toegang tot de Wmo in Drimmelen beschrijft,

aangegeven. Het ligt voor de hand om in de evaluaties de professionals een belangrijke rol te geven

en hen bij het ontwikkelen van oplossingen ook actief te betrekken. Dat helpt om draagvlak te cre-

eren.

Inkoop

De zes Dongemondgemeenten hebben gezamenlijk opgetrokken bij de Wmo inkoop. Er is gebruikt

gemaakt van dezelfde Procesovereenkomst, Overlegstructuur en Basisovereenkomst maatwerk-

voorzieningen Wmo 2015. Productdifferentiatie (licht, midden, zwaar) en tarieven zijn daarmee gelijk

in de gemeenten. Ook de productspecifieke (opstellen activiteiten/ondersteuningsplan, locatie e.d.)

en randvoorwaardelijke eisen aan de dienstverlening (kwaliteit, samenwerking rondom cliënt, ter-

mijnen en doorlooptijden, communicatie met cliënt, administratie, facturatie, monitoring en verant-

woording) zijn in beginsel gelijk.

De eisen zijn echter zo geformuleerd dat ruimte resteert voor afzonderlijke gemeenten om zaken

rond bijvoorbeeld de toegang en verantwoording op een eigen wijze in te vullen. Voor aanbieders

kan dat ertoe leiden dat per gemeente op een andere manier moet worden gewerkt. Dat kan (sys-

teem)kostenverhogend werken. De overeenkomsten worden aangegaan tussen afzonderlijke ge-

meenten en afzonderlijke aanbieders.

De inkoop is door middel van bestuurlijk aanbesteden georganiseerd. Elke zorgaanbieder kon hier-

door meedoen en zowel grote als kleine aanbieders hebben deelgenomen. De overeenkomsten zijn

verstuurd. 30 oktober was de sluiting. De verwachting van de gemeente is positief.

Verantwoording

De wijze waarop de verantwoording zal plaatsvinden en hoe en wat er zal worden gemonitord, is –

net als in veel andere gemeenten - nog niet uitgekristalliseerd. Hier wordt ook in Dongemond-

verband over nagedacht. Drimmelen wil in ieder geval ook op volume monitoren. De verantwoor-

delijkheid voor de volumebeheersing is belegd bij het kernteam. Het team dient een signaal af te

geven als het volume uit de pas loopt met de begroting, zo wordt door de gemeente aangegeven.

Verder zal vermoedelijk worden aangesloten bij wat in subregionaal verband wordt ontwikkeld.

4.3. Conclusies

Het experiment met het Dorpsteam in Drimmelen heeft in de experimentperiode een flinke ontwik-

keling doorgemaakt. Er is daarbij veel geleerd, bijgestuurd en opnieuw aangescherpt. Het is een peri-

ode van zoeken geweest waarin sommige van de betrokken partijen minder richting (sturing) hebben

ervaren dan zij wenselijk vonden. In het experiment is gezocht naar manieren om aan te sluiten bij de

al bestaande praktijk om daarin als het ware bij te sturen door de vraagverheldering te veranderen

(via Sonestra) en gelegenheid te bieden tot intercollegiale reflectie in het Dorpsteam om de vraagbe-

antwoording anders in te vullen. Het resultaat was dat er in de praktijk erg weinig veranderde ten

opzichte van hoe het altijd al ging.

Met de introductie van een onafhankelijk kernteam waar het mandaat voor de toegang tot maat-

werkvoorzieningen is belegd, is de kans groter dat er wel het nodige verandert. Of het genoeg is en

44

niet tot onnodige bureaucratie leidt, zal sterk afhangen van of de mensen binnen en buiten dat kern-

team elkaar weten te vinden en korte lijnen kunnen maken. Op zichzelf is het aannemelijk dat dit in

de kleine kernen waar Drimmelen uit bestaat, mogelijk zou moeten zijn. Goede verbindingen met het

voorliggend veld in de kernen is dan belangrijk. Ook het bieden van houvast door samen op te gaan

trekken – zoals de professionals vragen - kan daarin helpen. Er moet echter wel voor worden ge-

waakt dat er niet gekozen wordt voor procedure-ontwikkeling omdat anders de bureaucratie als

vanzelf weer om de hoek komt kijken. Ook een te sterke focus van het kernteam op volumebeheer-

sing in plaats van op proces en kwaliteit kan de verhoudingen – en dus de effectiviteit – doen afne-

men. Volgen wat er gebeurt, met elkaar in gesprek blijven en bijsturen waar dat nodig is, is nadrukke-

lijk gewenst.

Als we wat er is bereikt in het experiment in Drimmelen en wat er wordt voorzien voor de realiteit in

2015 tegen het licht houden van de uitgangspunten voor de regelarme transitie, dan valt op dat er

relevante stappen zijn gezet (Tabel 4).

Tabel 4 Selectie/toetsingskader Regelarme transitie AWBZ Drimmelen Dorpsteam

Vernieuwingslijnen

Inhoudelijke

thema's


lan

de

lijk

loka

al

Gebiedsgericht Cross sectoraal +/-

Bekostiging

inkoop

coalitie-aanpak

wijkaanpak

+

+

+

+

Experimenteerruimte

Wmo regiovorming

+

+

-

+/-

+ .

+/-



Informele zorginzet

+

+

+



+

+/-

_



+

+

+/-





+

+

-/?




-

+/-

+/-



?

+/-

?



+/-

-

..% reductie


?

?



iAWBZ , iWmo,


+/-

+/-

-

+

45

In het bijzonder op de vernieuwingslijn ‘organisatie van zorg’ zijn vanuit het perspectief van de regel-

arme transitie relevante stappen gezet. Ook de inhoudelijke thema’s gebiedsgerichte aanpak (dorps-

gericht) en ‘eigen kracht eigen regie’ hebben aandacht gehad, in het bijzonder doordat sterk is inge-

zet op het toepassen van Sonestra. Helemaal ‘eigen’ is de methode echter nog niet geworden.

Waar ook nog werk verzet moet worden, is rond de integratie van de verschillende domeinen. De

verbinding met zorg lijkt te zijn gemaakt door de wijkverpleegkundige in het kernteam te positio-

neren. Daarbij bestaat nog wel twijfel over de ruimte voor inzet en mandaat die de verpleegkundige

in dat kernteam heeft. De verbinding met Jeugd en Participatie heeft nog niet veel aandacht gekre-

gen. Dat het principe van één gezin - één plan - één regisseur in de praktijk zal worden gebracht, is

daarom nog niet vanzelfsprekend. In Oosterhout is dat bijvoorbeeld meer geëxpliciteerd. Ook langs

de randvoorwaardelijke lijn (verantwoordingssystematiek, ICT en dergelijke) staan nog wat aan-

dachtspunten open. Die worden deels in subregionaal verband uitgewerkt. Of en hoe Drimmelen

daar op gaat aansluiten, is nog niet bekend. Efficiëntie is vermoedelijk het thema waar de grootste

onzekerheden liggen. Het is niet zo dat de uitwerking per definitie inefficiënt zal zijn, maar de wijze

waarop de toegang nu is voorzien, is daar wel gevoelig voor door niet principieel te kiezen voor ruim-

te voor de professional en er het kernteam tussen te zetten.

46

5. Oosterhout – Sociaal Wijkteam


De ontwikkeling van een passende invulling voor de Sociale wijkteams in Oosterhout heeft enige

historie. Begin 2012 was er al bestuurlijk commitment voor de wijkteams. Een half jaar later zijn ze

ingebracht als experiment in het Experimentenprogramma. De opdracht voor de wijkteams zoals die

in het projectplan van het experimentenprogramma was geformuleerd luidde: “Burgers in de wijk

stimuleren om in hun directe omgeving en vanuit hun eigen kracht oplossingen te vinden voor pro-

blemen die zij ondervinden in het dagelijks leven op het terrein van de Wmo in een inclusieve wijk. Het

experiment vertrekt vanuit het gegeven dat burgers uit de pilot wijken geen rechten meer kunnen

claimen vanuit de Wmo (kanteling). Het sociaal wijkteam zal ingezet worden om andere creatieve,

innovatieve, duurzame opties en mogelijkheden te verkennen met de burger. Hierbij staat de vraag

van de burger centraal, deze is het vertrekpunt voor het sociaal wijkteam. Doordat het eindpunt, de

zelfgekozen oplossing, voor de burger verdwijnt, zal er ander gedrag, anders denken, ontstaan, waar-

bij het sociaal wijkteam de burger faciliteert.”

5.1.1. Tussentijdse bijsturing

Bij aanvang waren de Sociale Wijkteams in Oosterhout opgestart als zelfsturende teams met een

brede groep professionals, waarin MEE- en Wmo-consulenten, beleidsmedewerker gemeente, Sur-

plus Welzijnsmedewerker, Thebe thuiszorgmedewerkers, Indigo 1e lijns GGZ samenwerkten. Dit

bleek niet het gewenste resultaat op te leveren. De constateringen waren dat:

Het weinig efficiënt bleek om met zoveel partijen aan tafel te zitten. De structurele samen-

werking kostte erg veel tijd t.bv. overleg en uitwisseling.

Het bleek toch ook lastig voor zorgprofessionals en Wmo-consulenten om het redeneren

vanuit voorzieningen los te laten en de echte stap te zetten naar het werken vanuit de pira-

mide van eigen kracht. Professionals moesten leren anders naar individuele zorgvragen te

gaan kijken en tegelijkertijd de praktijk en de nieuwe routines ontwikkelen. Dit kwam onvol-

doende tot stand.

Per 1 februari 2014 is er daarom op initia-

tief van de gemeente een herijking van het

experiment geweest. Het doel van het soci-

ale wijkteam is daarbij verschoven van het

collectieve netwerk in de wijk naar het

netwerk rondom een individuele bewoner.

De opdracht werd aangescherpt tot: Ga

met elkaar aan de slag om vraag-

verheldering en toeleiding in de praktijk te

brengen.

47

Versmalling van het wijkteam

Met de aanscherping werd de groep uitvoerenden versmald naar MEE-consulenten en medewerkers

van Surplus-welzijn. MEE werd aangewezen als hoofdaannemer van de proefperiode met de nieuwe

invulling van de Sociale Wijkteams. Het brede verband in de sociale teams werd daarmee losgelaten:

GGZ, Wmo-consulenten en thuiszorg maakten geen deel meer uit van het sociale wijkteam. Waar

nodig zouden zij vanuit de ‘tweede ring’ worden ingeschakeld.

Sociale NetwerkVersterking

In de onderzoeksperiode naar de nieuwe werkwijze Sociale Wijkteams (van maart tot juli 2014) is de

methode van sociale netwerkversterking (SNV) centraal komen te staan. De vraagverheldering wordt

in de SNV benaderd als het faciliteren en ondersteunen van inwoners bij het stellen van hun vragen

en bij het vinden van oplossingen binnen hun eigen sociale netwerk. De toeleiding tot voorzieningen

in het sociaal domein wordt ingevuld door het samen met de inwoner in kaart brengen welke alge-

mene, collectieve en/of individuele voorziening(en) nodig is (zijn) om de gewenste resultaten uit het

actieplan van de inwoner te realiseren. Om SNV in de praktijk te kunnen brengen, hebben de mede-

werkers van het Sociale Wijkteam een opleiding gevolgd.

Instrumenten die deel uitmaken van de SNV zijn:

De basisposter en de familiekaart. Met deze instrumenten wordt de burger (op een grote

flap zichtbaar gemaakt) inzicht geboden in zijn systemen. De ervaring heeft geleerd dat dit

verhelderend werkt en vaak nieuwe inzichten oplevert.

De schaalvraag, “welk cijfer geeft u de situatie nu?”. Die wordt gebruikt om met de burger in

gesprek te gaan: “Wat maakt dat de burger zich dat cijfer geeft, welke perspectieven heeft

hij?”

De MEE Denk bijeenkomst (familienetwerkberaad).

Tijdens de onderzoeksperiode werden de medewerkers verder ondersteund – onder meer door coa-

ching door een SNV-trainer - om zich de nieuwe werkwijze ook echt eigen te maken. Daarbij kon de

praktijkervaring worden gekoppeld aan de theorie en is kritisch gekeken naar nut en noodzaak. Die

coaching bleek belangrijk en medewerkers hebben hierin volgens de eindrapportage van MEE een

duidelijke ontwikkeling doorgemaakt: “Waar men in eerste instantie zoekend was naar het handen

en voeten geven van de theorie en zich vervolgens soms wat verschuilde achter; “het is niet nuttig”

zegt men nu aan het einde van de onderzoeksperiode: “ja ik omarm de visie en de werkwijze, deze is

nuttig”.. .

Om alle in de nabije toekomst betrokkenen deze ontwikkeling te laten doormaken – dus ook in de

nieuw te vormen wijkteams 3D en bij het Wmo-loket – zullen dan ook nog wel investeringen nodig

zijn. Zo was het de bedoeling dat ook voor de doorontwikkeling bij Jeugd deze methode ingezet zou

worden. Dat bleek vooralsnog lastiger vanwege het generalistische van de methode. Jeugdwerkers

zijn meer gespecialiseerd bezig, zo geven de projectleiders aan. Zij geven ook aan dat de visie en

overtuiging nog bij het Wmo loket verankerd moeten worden. Ook zij zullen uit moeten gaan van

‘eigen kracht en netwerk eerst’.

48

5.1.2. De praktijk

Vraagverheldering

Gedurende de onderzoeksperiode zijn 99 cliënten ‘gezien’ waarmee een of meerdere gesprekken zijn

gevoerd. Het eerste gesprek was altijd een huisbezoek waarbij ook het netwerk werd uitgenodigd om

aan te sluiten. Vaak was één huisbezoek voldoende maar bij sommige (complexere) vragen zijn

meerdere gesprekken gevoerd. In totaal zijn er door het wijkteam 142 face to face gesprekken ge-

voerd met cliënten. De basisposter en familiekaart zijn in 80% van de gevallen gebruikt. Ook de

schaalvraag is veel ingezet. Het familienetwerkberaad is veel minder vaak ingezet (in 14 - meer com-

plexe - gevallen).

Een belangrijk resultaat van het experiment is dat het relevant is om een onderscheid te maken tus-

sen de wijze waarop met enkelvoudige vragen en met meer complexe vragen wordt omgegaan. En-

kelvoudige vragen kunnen ook direct door het Wmo-loket worden afgehandeld, zo geeft de project-

leider aan. Uit het experiment bleek namelijk dat de meeste burgers die met een enkelvoudige vraag

kwamen, al voor zichzelf hadden beoordeeld of zij dit op eigen kracht of in eigen netwerk konden

oplossen. Het bleek geen meerwaarde te hebben om bij dergelijke vraagstukken de methode van

sociale netwerk versterking (volledig) toe te passen. In het bijzonder de meer tijdrovende instrumen-

ten als het familienetwerkberaad zijn effectiever bij complexe situaties.

Toch is het in de praktijk niet altijd eenvoudig om het onderscheid te maken tussen enkelvoudige

vragen die door het Wmo-loket kunnen worden afgehandeld en meer complexe vragen die een bre-

dere vraagverkenning nodig maken. Dat wordt ook geïllustreerd door navolgende observatie van een

professional uit het wijkteam: “De situaties verschillen enorm en iedereen komt bij de Wmo binnen

met een specifieke afgebakende vraag. Het is vaak een grote zoektocht om tot een oplossing te ko-

men en te kijken wat precies de rol van het wijkteam in de situatie is. In de zoektocht naar een oplos-

sing is het belangrijk een beeld te schetsen van de exacte vraag, de motivaties achter deze vraag, de

organisaties die al in beeld zijn en het netwerk. Op basis van deze informatie kan tot een oplossing

worden gekomen door bijvoorbeeld samen met de cliënt naar alternatieven te zoeken of de cliënt

terug te schakelen op zijn professional die al in beeld is zoals in navolgend voorbeeld. Het is belangrijk

de cliënt het vertrouwen te geven om zelf op zoek te gaan naar een oplossing. Hierin ondersteuning

bieden is effectief.”

Voorbeeld casus cliënt

Betreft een man met een verstandelijke beperking. Krijgt ambulante begeleiding. Hij had een vraag voor een

deeltaxipas, wat niet mogelijk was volgens de gemeente. Deze deeltaxipas had de man aangevraagd, omdat hij

angstig was voor het openbaar vervoer.

Uiteindelijk is met de man besproken om samen met zijn begeleider de angst voor het openbaar vervoer te

overwinnen. Dit is uiteindelijk gelukt, waardoor de man nu met het openbaar vervoer kan reizen.

Toeleiding

De vragen die door het Sociale Wijkteam zijn opgepakt, zijn veelal (mede) toegeleid naar Wmo- voor-

zieningen (60%), maar ook het eigen netwerk is frequent (nog meer) geactiveerd (40%). In 12 situa-

49

ties (= ca. 12%) is toegeleid naar voorliggende voorzieningen (voorzieningen waar men zonder indica-

tie gebruik van kan maken) en in één geval is specialistische zorg ingezet.

Bij het vinden van oplossingen pleiten professionals voor een grote handelingsvrijheid. Dit wordt geïllustreerd met navolgende ervaringen: “Soms zou je uitzonderingen op de regel moeten maken om een cliënt verder te helpen, zo geeft onderstaande casus aan.

Betreft een man van 40 jaar die een herseninfarct heeft gehad. De man kan nog wel autorijden, maar het is niet

mogelijk een gewone fiets te gebruiken, aangezien zijn conditie dit niet toe laat. De man wil wel graag aan zijn

conditie werken, waardoor hij een hulpvraag heeft ingediend voor een gewone fiets met trapondersteuning.

Uiteindelijk heeft de man een driewielfiets gekregen, aangezien een fiets met trapondersteuning uit het Wmo-

pakket is gehaald. Er kon helaas geen uitzondering gemaakt worden. De man heeft dit alles overigens gewoon

geaccepteerd.

“Verder is het belangrijk dat niet altijd een maatwerkvoorziening wordt geleverd, ook al is dit wel

mogelijk. Soms zijn alternatieven voorhanden, efficiënter en kosteneffectiever. Het is dan ook een

kunst om een andere weg te bewandelen als de gevraagde voorziening volgens de criteria van de

gemeente wel geleverd kunnen worden. Cliënten zijn vaak pas bereid om over alternatieven na te

denken als de gevraagde voorziening is afgewezen.”

Efficiëntie

De gemiddelde doorlooptijd van een door het Sociale Wijkteam uitgevoerd traject kwam in de on-

derzoeksperiode uit op 4,5 uur. Dit komt volgens de eindrapportage van MEE overeen met de ge-

middelde doorlooptijden vanuit de Wmo. Daarbij moet echter wel worden opgemerkt dat de afwik-

keling van de vraag niet is inbegrepen bij deze inschatting. Die werd tijdens de onderzoeksperiode

verzorgd door de Wmo-consulenten. Ook is niet duidelijk of dit 4,5 uur is in termen van fte’s of dat

het – als bij een traject steeds twee leden van het SWT betrokken waren – per saldo 9 uur inzet in

fte’s betekent. Hoe dan ook brengt de inzet van het sociale wijkteam op de korte termijn een extra

tijdsinvestering met zich mee wanneer die inzet wordt vergeleken met de ‘oude’ Wmo-vragen.

Op zichzelf is die investering door de inzet van het SWT ingecalculeerd. Het uitgangspunt van de kan-

teling is immers dat deze investering op een later moment wordt terugverdiend. In de gevallen

waarbij wordt ingezet op vraagverheldering kan vroegsignalering door op alle levensgebieden vraag-

verheldering toe te passen in beginsel bijdragen aan meer preventief werken. En daarmee kan duur-

dere zorg worden voorkomen, zo is de gedachte. Of dat in de praktijk ook zo uitpakt, is in het expe-

riment in Oosterhout echter – mede door de korte looptijd – niet onderzocht. Ook is niet onderzocht

of er door de inzet van SNV feitelijk minder is toegeleid naar individuele maatwerkvoorzieningen.

Hiervoor zal de komende periode goed de vinger aan de pols moeten worden gehouden.

Voor de transitie is het van belang om te bezien of de gemiddelde doorlooptijd van 4,5 uur van een

SNV-traject ook van toepassing zal kunnen zijn op situaties die voorheen leidden tot een indicatie

Individuele Begeleiding (BGI) of Dagbesteding (BGG). Vergeleken met normuren voor een indicatie-

50

proces7 Individuele Begeleiding (verlenging: 4,2 uur; indicatie IB: 11,6 uur voor een eenvoudig indica-

tietraject) valt 4,5 uur nog wel binnen de grenzen. De verdere administratieve afwikkeling zal dan wel

efficiënt moeten zijn.

De constatering dat de inzet van het SWT bij de vraagverheldering als een investering moet worden

beschouwd, onderstreept nog eens dat het zinvol is om (onderbouwd) onderscheid te maken tussen

‘kleine’, enkelvoudige vragen en situaties waarin de vraag achter de vraag moet worden gezocht.

De doorlooptijd van het gehele traject (van het aanmelden tot het afsluiten van een casus) kwam

gemiddeld uit op 4 á 5 weken. In het kader van de Wmo 2015 hebben gemeenten een doorlooptijd

van acht weken voor de procedure van melding tot beschikking. Als de doorlooptijd die in het expe-

riment wordt bereikt, ook wordt gehandhaafd als daar indicaties voor Individuele Begeleiding bijko-

men, valt dat dus ruim binnen de marges.

Cliëntervaringen

Cliëntervaringen zijn in de eindrapportage van MEE over de SWT’s slechts zeer beperkt opgetekend.

De belangrijkste bevinding was dat de tevredenheid over de vraagverheldering samenhangt met de

behaalde resultaten. “Cliënten geven aan als resultaat te zien een antwoord op hun vraag en dan is

toch vaak de Wmo-voorziening een antwoord. Wordt er dus een afwijzing gegeven dan is men gelijk

minder tevreden over de inzet van het SWT”.

Het ophalen van meer inzicht in de ervaringen van cliënten bleek lastig. MEE heeft geprobeerd om

middels een telefonisch interview ervaringen terug te krijgen. Dat bleek voor veel mensen echter een

belasting te zijn: ze raakten in de war, konden het niet goed horen en/of begrepen slecht wat de

bedoeling was. Ook bleek lastig dat de interventies vaak kort waren (twee huisbezoeken), waardoor

de cliënten lastig op dat proces konden reflecteren maar veeleer een terugkoppeling gaven over de

toegewezen voorziening. Cliëntervaringen rond vraagverheldering en toegang kunnen dus beter op

een andere manier worden geëvalueerd (korter na de activiteit) of via andere wegen (via de cliënt-

ondersteuning bijvoorbeeld).


De ervaringen uit het experiment met het Sociale Wijkteam zijn meegenomen in de vormgeving van

de realiteit in 2015 die bekrachtigd is in een Collegebesluit SWT van juli 2014. We beschrijven hier

kort hoe de uitwerking in de realiteit vorm zal krijgen.

5.2.1. Samenstelling SWT

Naast het traject van de doorontwikkeling van de Sociale Wijkteams, liep er in de gemeente ook een

traject met het CJG in verband met de transitie in de Jeugdzorg (zie ook Figuur 7). Beide trajecten zijn

afgerond. Op basis van de ervaringen is besloten om in 2015 het CJG op te laten gaan in het sociale

7 Deze gegevens zijn ontleend aan normuren bij de indicaties voor Begeleiding in de Jeugdzorg. We gaan

er vanuit dat dit bij volwassenen niet meer zal zijn.

51

wijkteam. Daarnaast krijgt het sociale wijkteam ook verantwoordelijkheid voor participatie/inkomen.

Daarmee is het sociale wijkteam in Oosterhout ‘3D’ geworden. Het sociale wijkteam draagt – zo is de

inzet - zorg voor beantwoording van 80% van de vragen van 0 -99 en 3D. Dus niet alleen Wmo, ook

jeugd en inkomen/participatievragen kunnen bij het sociale wijkteam worden gesteld. Wel blijft de

toegang tot individuele werken inkomensregelingen bij de unit Werk en Inkomen van de afdeling

Informatie- en Servicecentrum belegd. Ook de toegang tot de huidige individuele voorzieningen met

uitzondering van de Hulp bij het Huishouden blijft (vooralsnog) bij het Wmo-loket. Enkelvoudige vra-

gen worden direct door het Wmo loket afgehandeld.

Figuur 7 Gemeente Oosterhout, brede opdracht sociaal domein, 3D (15 januari 2014)

De verbinding van het SWT met het medische domein (wijkverpleegkundige) is nog niet geheel uitge-

kristalliseerd. Wel is duidelijk dat de wijkverpleegkundige niet zal worden opgenomen in het sociale

wijkteam, maar daarmee nauw zal samenwerken. Het uitgangspunt is dat er tussen de wijkverpleeg-

kundige en het sociale wijkteam een ‘warme overdracht’ zal plaatsvinden en dat de vraagverhelde-

ring niet opnieuw zal worden gedaan. Dus, wanneer de wijkverpleegkundige constateert dat er

maatwerk nodig is, zal de gemeente of het sociale wijkteam de vraagverheldering niet opnieuw

doen. De wijkverpleegkundige heeft hiervoor ook een taak/ uren beschikbaar.8 Om dat goed te laten

verlopen, is vertrouwen nodig. Dat vraagt dus nog wel aandacht.

Er worden in Oosterhout drie sociale wijkteams ingericht die in een stichting worden ondergebracht.

De toegang tot maatwerk wordt daarmee uitbesteed aan de op te richten stichting (waarin GGD,

Surplus en MEE zijn vertegenwoordigd). Er is inmiddels een overeenkomst voor de oprichting van de

stichting. Er is ook een kwartiermaker aangesteld die het proces in gang kan zetten voor het aanne-

men van personeel en het verder verankeren van het sociale wijkteam. De sociale wijkteams zullen

opereren binnen een breder netwerk van instellingen (onderwijs, huisarts maar ook vrijwilligers). Het

8 De Wijkverpleegkundige segment 1 heeft alleen netwerkfunctie. Segment 2 indiceert. In de praktijk is

te zien dat aanbieders zoeken naar koppeling van beide rollen om zo tot een dekkend netwerk te komen.

52

wijkteam zal daarbij als vliegwiel fungeren om de verdere transformatie vorm te geven, zo geven de

bestuurders aan.

5.2.2. Regelarm

In de wijze waarop het experiment in Oosterhout is ingericht én bij de wijze waarop het wordt door-

gezet naar de realiteit komt het streven naar een regelarme organisatie van zorg en welzijn op ver-

schillende manieren terug.

Een belangrijke les uit het experiment is, dat is gebleken dat een wijkteam regelarm kan opereren als

het klein is, zichtbaar in de buurt voor de cliënten en als ‘de lijntjes kort zijn’, zo merken professionals

op. Om dit te realiseren in 2015 is het belangrijk dat er een wijkteam worden gevormd met mensen

die elkaar kunnen vinden, goed kunnen samenwerken en op één lijn zitten. Hierdoor worden er snel

verbindingen gelegd binnen een team, wat efficiënt is om tot oplossing te komen.

Toegang

De toegang tot de Wmo kan straks op verschillende manieren tot stand komen. De eerste is via het

sociale wijkteam. Over de mandatering dient nog besluitvorming plaats te vinden. Het voorstel is dat

de sociale wijkteams gemandateerd worden om een besluit te nemen waar het gaat om de maat-

werkvoorzieningen (begeleiding en dagbesteding) voor onze nieuwe taken. De feitelijke beschikking

(het administratieve proces) vindt dan op het gemeentehuis plaats. Voor enkelvoudige vragen kan

direct bij het Wmo-loket worden aangeklopt. Daarnaast is er een route mogelijk via de wijkverpleeg-

kundige die – via het SWT – toegang tot stand kan brengen tot een Wmo-voorziening.

Dat de toegang niet strikt is ingeregeld, kan goed werken en is op zichzelf regelarm. Het vraagt echter

wel vertrouwen tussen de betrokken partijen en het veronderstelt ook dat Wmo-loket, SWT en wijk-

verpleegkundige volgens dezelfde visie (in dit geval de SNV) opereren. Als daar verschillen in bestaan,

zal dat niet alleen kunnen leiden tot ‘shop-gedrag’ van cliënten, maar zal het ook het onderlinge ver-

trouwen tussen de partijen verminderen. En dat brengt het risico van dubbel werk met zich mee

waardoor regelarm niet per se efficiënt hoeft te betekenen.

Integratie 3D

De integratie van Wmo, Jeugd en participatie (3D) die wordt gerealiseerd in de SWT’s biedt optimale

kansen om te komen tot ‘een gezin, een plan’. Daarmee kunnen stapelingseffecten worden beperkt.

Inkoop

Bij de Wmo-inkoop hebben de zes Dongemondgemeenten gezamenlijk opgetrokken. Er is gebruikt

gemaakt van dezelfde Procesovereenkomst Overlegstructuur en Basisovereenkomst maatwerk-

voorzieningen Wmo 2015. Productdifferentiatie (licht, midden, zwaar) en tarieven zijn daarmee gelijk

in Dongemond. Ook de productspecifieke (opstellen activiteiten/ondersteuningsplan, locatie e.d.) en

randvoorwaardelijke eisen aan de dienstverlening (kwaliteit, samenwerking rondom cliënt, termijnen

en doorlooptijden, communicatie met cliënt, administratie, facturatie, monitoring en verantwoor-

ding) zijn in beginsel gelijk. De eisen zijn zo geformuleerd dat ruimte resteert voor afzonderlijke ge-

meenten om zaken rond bijvoorbeeld de toegang en verantwoording op een eigen wijze in te vullen.

53

De overeenkomsten worden ook aangegaan tussen afzonderlijke gemeenten en afzonderlijke aan-

bieders.

Elementen uit de inkoop die bijdragen aan een regelarme organisatie zijn volgens de gemeente dat

slechts drie producten zijn gedefinieerd: laag, midden en hoog intensieve zorg, dat wordt gewerkt

met maandbudgetten en dat er geen voorschriften zijn gegeven aan aanbieders voor de kwaliteit

(opleidingsniveau) van personeel. Dit geeft ruimte aan de aanbieders om zelf invulling te geven aan

de administratie én aan de besteding van uren.

Verantwoording

Er wordt geen urenregistratie verlangd door de gemeente. De gemeente stuurt naar eigen zeggen op

het ‘wat’ en niet op het ‘hoe’. Het streven is om het ‘wat’ vooral op basis van de zelfredzaamheids-

matrix en met klanttevredenheid in beeld te brengen. De exacte uitwerking hiervan moet echter nog

plaatsvinden. Het afzien van een urenregistratie biedt aanbieders (en de gemeente die de registratie

ook niet hoeft te controleren) de mogelijkheid om administratieve lasten te beperken. Er is wel aan-

dacht voor nodig om die lastenvermindering niet via de achterdeur van de monitoring weer terug te

brengen. Het is belangrijk dit ‘lean’ (steekproefsgewijs: high trust, high penalty) te organiseren.

Er zal verder goed moeten worden gevolgd hoeveel maatwerk er daadwerkelijk ingezet wordt. De

stichting heeft de opdracht om binnen het budget te blijven. Als het budget te snel uitput, dan zal er

in overleg naar maatregelen gezocht worden. De stichting is geen risicodrager. Het budgetrisico ligt

bij de gemeente. Er is wel het besef dat de transformatie een gezamenlijke verantwoordelijkheid is,

evenals het beheersen van het volume.

Doorzetten van de kanteling

Een voorwaarde voor de regelarme inrichting die wordt ingezet, is dat wanneer zich incidenten gaan

voordoen, er gehandeld wordt op basis van vertrouwen tussen partijen en dat niet gereageerd wordt

met regels en protocollen. Dit vraagt een investering op de juiste ‘mindset’ (ook bij college, Raad en

burgers). De Raad heeft volgens geïnterviewden wel al het besef dat dit een belangrijke ontwikkeling

is en dat zij op het strategisch niveau moet blijven acteren. De omslag bij burgers moet voor een

groot deel nog gemaakt worden. Wanneer burgers onvoldoende de omslag in denken en doen ma-

ken dan kan dit een risico zijn voor de werkwijze. Media maar ook de politiek kan hierop reageren

met ‘foute’ oplossingen en sturen op incidenten.

5.3. Conclusies

Het experiment met de Sociale Wijkteams in Oosterhout is een goed voorbeeld van lerend vernieu-

wen. Er is steeds gevolgd wat er gebeurde in het experiment, er is bijgestuurd waar dat nodig was en

daarbij is regie gevoerd vanuit de gemeente. Die regie is niet ingevuld op een manier waarbij de ge-

meente alles bepaalde, maar waarbij – binnen de door de gemeente gegeven kaders – de uitwerking

juist is overgelaten aan ‘het veld’, i.c. de professionals. Hen is ruimte geboden om met werkbare

oplossingen te komen.

Al in een vroeg stadium is het overleg tussen partijen opgestart en zijn er door de gemeente met

aanbieders en cliëntenraden uitgangspunten geformuleerd. Dat heeft tijdens het inkoopproces voor-

54

delen opgeleverd doordat men dezelfde taal en begrippen hanteerde zoals dat zorg dichtbij is, zo

gewoon, vroeg en licht mogelijk, dat de eigen regie en de cliënt centraal staan en ‘last but not least’

dat er een acceptatieplicht is.

Als we wat er in het experiment is - en wat in het verlengde van het experiment wordt - gerealiseerd

in Oosterhout vertalen naar het toetsingskader, ontstaat het beeld dat is weergegeven in Tabel 5.

Daarbij scoort Oosterhout goed op alle vernieuwingslijnen en inhoudelijke thema’s. Een +/- score is

opgenomen voor de Wmo-regiovorming en het instellen van een zorginkoper per regio. De ‘+’ is ge-

geven omdat er voor de inkoop wel samenwerking tot stand is gebracht op het niveau van de

Dongemondgemeenten. Centraal nu daarin staat de vraag om al dan niet in de subregio ook het con-

tractbeheer te beleggen. Door hiervoor te kiezen kan deskundigheid gebundeld worden en kan een

belangrijke meerwaarde met de uniformiteit worden gecreëerd. In beginsel geldt dat ook voor de

afstemming op toegang, werkprocessen en verantwoording. Het organiseren van een vertrouwens-

persoon zou ook in de subregio gezamenlijk opgepakt kunnen worden, zo stelt de wethouder.

Tabel 5 Selectie/toetsingskader Regelarme transitie AWBZ Oosterhout SWT

Vernieuwingslijnen

Inhoudelijke

thema's


lan

de

lijk

loka

al

Gebiedsgericht Cross sectoraal + Bekostiging

inkoop

coalitie-aanpak

wijkaanpak

+

+

+

Experimenteerruimte

Wmo regiovorming

+

+

+

+/-



Informele zorginzet

+

+

+



+

+

Ruimte voor inzet en mandaat voor (soc. en medisch) professional ingebed in regelgeving


+

+

+

?





+

+

+




+

+

+

Geïntegreerde inspec-tie, controle en verant-woording


?

+/-

?

?



+

+

..% reductie


+

+



iAWBZ , iWmo,


+/-

+/-

?

+

55

De ‘–‘ heeft betrekking op de constatering dat de regelarme transitie op het niveau van de 18 ge-

meenten in de regio niet tot stand is gebracht. Daarvoor is de regio te groot, zo geeft de wethouder

aan. Wel vond zij het proces interessant omdat het een platform was waar zowel gemeenten, aan-

bieders als cliëntvertegenwoordiging aan tafel zaten. Deze kruisbestuiving is als waardevol en leer-

zaam ervaren. Ook wordt benoemd dat samenwerking op het niveau van de 18 gemeenten nog

steeds potentie heeft als het gaat over zaken als het verzamelen van ‘best practices’, het verder uit-

kristalliseren van de afspraken met zorgverzekeraars (voortrekkerschap daarover ligt nu bij Breda),

het doorvoeren van uniforme verantwoording en de implementatie van iWmo.

Er is een vraagteken gezet bij de geïntegreerde inspectie, controle en verantwoording. De voorne-

mens zijn overeenkomstig het regelarme perspectief. Omdat de uitwerking grotendeels nog moet

plaatsvinden, kan daar echter nog geen duidelijk oordeel worden gegeven.

Binnen het experiment en de doorvertaling naar de realiteit van 2015 is de regelarme organisatie een

leidend principe geweest. Het regelarme is dan ook maximaal gelukt voor zover dat in deze vernieu-

wingsperiode mogelijk was. De toekomst zal moeten uitwijzen of het nog regelarmer kan en hoe

efficiënt de uitvoering in de praktijk zal zijn.

56

6. Land van Heusden en Altena – Triage

Het Land van Heusden en Altena bestaat uit de gemeenten Woudrichem, Aalburg en Werkendam.

Voor wat betreft de experimenten concentreert de betrokkenheid zich bij de gemeenten Woudri-

chem en Werkendam. Waar hierna gesproken wordt over het Land van Heusden en Altena wordt

dan ook gedoeld op Woudrichem en Werkendam.

Bij aanvang van het experimentenprogramma waren er drie experimenten ingediend:

Levering van Zorg In Natura (ZIN) i.p.v. PersoonsGebonden Budget (PGB) t.b.v. PGB-

aanbieders (inkoop)

Kwaliteitstoetsing (kwaliteit)

Triage in plaats van indicatie (triage)

De gedachte was dat in de experimenten onderdelen van het klantproces en werkproces verder zou-

den worden uitgewerkt en met elkaar verbonden. En dat de verbinding zou worden gemaakt in het

Sociaal wijkteam dat begin 2014 zou starten.

Inkoop

Het experiment rond inkoop is niet goed van de grond gekomen. Al in een vroeg stadium werd duide-

lijk dat het zorgkantoor geen zorg in natura (ZIN) zou contracteren met de veelal kleine PGB- aanbie-

ders omdat dit niet paste in de regelgeving. Er zijn wel mogelijkheden verkend tussen ZIN- aanbie-

ders en PGB aanbieders om de samenwerking te versterken en zo elkaar tegemoet te komen maar

dat heeft niet tot een experiment geleid. Inmiddels (einde 2014) is het ook door de tijd ingehaald

omdat de inkoop zich al in de realiteit bevindt.

Een beeld van de problematiek die ten grondslag lag aan de oorspronkelijke opzet van dit experiment

is wel verkregen uit interviews met kleine(re) zorgaanbieders, zoals Zorgboerderij De Enghoeve. Deze

kleinere zorgaanbieders zijn instellingen die vooral draaien op mensen met een PGB. Door de veran-

deringen in de Wmo staat de bedrijfsvoering van deze instellingen onder druk, zo wordt door hen

aangegeven. De veranderingen brengen hoge kosten en veel regelwerk met zich mee, waar zelfstan-

digen eigenlijk geen tijd voor hebben. Het beeld dat wordt neergezet is dat wat in de toekomst over-

blijft voor een cliënt als rekening wordt gehouden met de kosten die de veranderingen vergen, te

weinig is om hetzelfde niveau van begeleiding te handhaven. Er zou dus minder begeleiding moeten

komen voor het huidige aantal cliënten. Dat is echter lastig omdat de trend is dat men juist cliënten

krijgt met zwaardere indicaties.

Om daar het hoofd aan te bieden zijn verschillende acties ingezet en wordt verkend welke andere

mogelijkheden er zijn. Zo is met een aantal kleinere zorgaanbieders een zorgcollectief opgericht

waarin zaken worden geregeld die voor een enkele instelling te veel tijd zouden vergen. De leden van

het zorgcollectief verwijzen cliënten ook naar elkaar door als de cliënt bij een ander beter aangepas-

te zorg kan krijgen. Ook wordt verkend of er niet juist kan worden verbreed door ook behandeling

aan te bieden. Tot slot zal de zorgboerderij meer vrijwilligers gaan inzetten – als aanvulling op de

professionele ondersteuning - om ook in de toekomst te kunnen blijven draaien.

57

Casusbeschrijving; trefwoorden: zorgboerderij,

PGB, mantelzorg, professionele ondersteuning

Schets situatie

Cliënt werkt al zeven jaar vijf ochtenden in de week

op de zorgboerderij op basis van een PGB. Is via

stichting Home bij de zorgboerderij terecht geko-

men. Deze stichting helpt cliënten bij het zoeken

naar een baan. De cliënt woont in Woudrichem in

een woonproject zelfstandig wonen voor mensen

met een beperking.

Zorg en ondersteuning

Cliënt is licht verstandelijk gehandicapt en krijgt

elke morgen een half uur tot drie kwartier hulp van

een ADL’er. Deze helpt hem bij het opstaan, contro-

leren van tabletten en zijn dagelijkse verrichtingen.

Daarnaast komt er voor het huishouden nog zes uur

per week een hulp van de thuiszorg langs. Cliënt

probeert deze wel te helpen bij het huishouden,

maar dit lukt niet altijd. Tot slot heeft hij nog een

administratief medewerkster, die hem helpt met het

bijhouden van de administratie. Deze stopt per 1

januari, aangezien ze dan niet meer betaald wordt

voor deze baan door de gemeente. Cliënt maakt zich

hier niet heel veel zorgen over.

Eigen netwerk

Cliënt heeft veel steun aan zus en zwager. Deze

komen minimaal één keer per week langs en helpen

en regelen dingen waar nodig. Daarnaast heeft

cliënt veel steun van zijn buren in het woonproject.

Ze hebben een ongeschreven afspraak dat ze elkaar

helpen en ondersteunen waar nodig. Bovendien is

het gezellig om met elkaar te wonen.

Vrijwilliger

Cliënt krijgt geen hulp van een vrijwilliger, maar is

zelf mantelzorger geweest. Hij heeft lang de zorg

gehad voor zijn vrouw, die helaas is overleden.

Daarna heeft hij nog de zorg voor zijn schoonouders

op zich genomen, maar dit is nu ook niet meer no-

dig. Het kostte veel tijd om voor zijn vrouw en

schoonouders te zorgen. De heer is wel blij dat hij

nu weer wat meer tijd heeft.

Opmerkingen met betrekking tot zorg

Cliënt maakt zich nog geen zorgen met betrekking

tot de veranderingen in de toekomst. Van nature

maakt cliënt zich ook niet snel zorgen, dus daarom

houdt hij zich ook niet erg bezig met de transitie.

Bovendien is hij er zeker van dat zijn ondersteu-

ning, naast die van de administratief medewerker,

niet zal verdwijnen voor 1 mei. Hij is recent nog

‘gekeurd’ op epilepsie, waaruit bleek dat hij dat nog

steeds heeft. Tijdens deze keuring is toegezegd dat

het niet zal veranderen voor 1 mei. Hierbij is wel

verteld dat na deze datum zijn zorg zal worden

bezien, waardoor die toch kan veranderen en de

heer gekort kan worden. Cliënt heeft er vertrouwen

in dat het allemaal wel goed komt, aangezien hij

bijvoorbeeld toch ’s morgens uit zijn bed zal moeten

kunnen komen. Daar heeft hij hulp bij nodig en hij

verwacht wel dat hij dit nog zal krijgen.

Nummer

Cliënt geeft wel aan zich vaak een nummer te voe-

len binnen de zorg. Het voelt alsof er niet naar hem

wordt gekeken, maar je op één grote hoop wordt

gegooid en daarvan één iemand bent die ook maar

zorg moet krijgen. Dit vindt hij geen fijn gevoel.

Kwaliteit

In het experiment Kwaliteit is gewerkt aan een regelarme inrichting van het begrip kwaliteit en de

wijze waarop je dat zou kunnen meten. Dit heeft een kader opgeleverd dat is beschreven in de eerste

meting van deze programmamonitor. Het experiment zelf is afgerond met een eindrapportage.9 Of

het ontwikkelde kader in de praktijk wordt gebracht, is onzeker. Dat hangt af van de wijze waarop de

toegang (zie experiment Triage) en de verantwoording – onder meer via de sociale wijkteams – zul-

len worden ingericht. En dat is op dit moment nog niet uitgekristalliseerd. Op zichzelf biedt het kader

daar wel goede aanknopingspunten voor. Het is betrekkelijk ‘regelarm’ opgezet en vooral gericht op

cliënttevredenheid en resultaat. Het wordt nog verder toegelicht in hoofdstuk 11.

9 Kwaliteitskader WMO, (voorheen AWBZ): Visiedocument, juni 2014.

58

Triage

Het experiment ‘triage’ is waar in Werkendam en Woudrichem nu vooral aan wordt gewerkt. Anders

dan in veel andere gemeenten is het nog volop in beweging. Het concentreert zich rond de discussie

hoe de toegang moet worden georganiseerd en welke rol een sociaal wijkteam daarin kan of moet

spelen – en in welke samenstelling. In het vervolg van dit hoofdstuk gaat het dan ook over dit expe-

riment.


Het experiment Triage is een goed voorbeeld van hoe belangrijk het is om te experimenteren met

nieuwe manieren om samenwerking te organiseren. Experimenteren houdt immers ook in dat er

fouten kunnen worden gemaakt, of – zoals in dit geval - aanpakken kunnen worden geprobeerd die

niet goed werken. Als dat vervolgens maar tot aanpassingen leidt, is dat experimenteren zoals het

bedoeld is. Om dat leer- en ontwikkelproces te schetsen, beginnen we bij het begin. In het oorspron-

kelijke voorstel werd de achtergrond van het experiment ‘triage’ als volgt omschreven:

Bij mensen die zich voor begeleiding/ondersteuning naar de gemeenten melden, moet gekeken wor-

den op welke wijze dit het beste ingevuld kan worden. Binnen de huidige aanwezige competenties

van de gemeenten is het de vraag of de meest effectieve ondersteuning door de gemeenten inhou-

delijk vastgesteld kan worden. Binnen dit experiment fungeert de gemeente nog steeds als poort-

wachter, maar doet slechts een globale triage. Een uitgebreide triage wordt overgelaten aan een

collectief van zorgaanbieders, die gezamenlijk met de cliënt de precieze invulling van de ondersteu-

ning/begeleiding en/of zorg bepalen.

De doelen waren:

Beter op maat gesneden ondersteuning voor cliënten

Effectief gebruik maken van de aanwezige competenties bij gemeenten, zorgen welzijns-

aanbieders

De uitgangspunten van het experiment waren – zo is ook in meting 1 van deze programmamonitor

beschreven - dat de cliënt centraal moest staan en niet het proces, dat meer samenwerking tussen

aanbieders vanuit het belang van de cliënt zou leiden tot minder keuze voor organisatiebelang en dat

door korte lijnen dichtbij huis te creëren, de bureaucratische verantwoording zou kunnen afnemen

en goedkoper worden uitgevoerd.

De start

De inzet van het experiment was om aan de slag te gaan met nieuwe aanvragen voor begeleiding

binnen de regio en voor huidige Wmo-voorziening huishoudelijke hulp met begeleiding. In het expe-

riment wilde men 100 cliënten gaan bedienen, 50 regulier en 50 nieuw; waarbij de keuze om mee te

doen aan de cliënt was. Er is gestart met een kick-off bijeenkomst (januari 2014) voor alle professio-

nals (1 dag) waarin visie en handreikingen voor de praktijk aan de orde kwamen. De gemeente heeft

dit gefaciliteerd.

59

De zorgorganisaties hadden voor hun professionals een training verzorgd. Die training had betrekking

op werkwijzen rond vraagverheldering en –beantwoording als Sonestra, Community support en Op-

lossingsgericht werken. Op die manier is invulling gegeven aan principes van de kanteling zoals ‘eigen

kracht’, ‘sociaal netwerk stimuleren’ enzovoort. Opvallend was dat hierin geen uniformiteit werd

gezocht waardoor een gedeelde visie en taal had kunnen ontstaan. Verder bleken de praktijkervarin-

gen van de professionals met de nieuwe methoden van vraagverheldering en –beantwoording niet

onverdeeld positief (zie ook meting 2) waardoor men zich de kanteling ook niet echt heeft ‘eigen’

gemaakt.

In Werkendam is een sociaal wijkteam samengesteld.

Tussentijdse evaluatie

Bij de tweede meting van de programmamonitor – medio 2014 – is mede naar aanleiding van een

tussentijdse evaluatie van de werkgroep – geconstateerd dat het experiment niet goed liep. Het pro-

ces kwam niet van de grond, er waren (zeer) weinig aanvragen bij het wijkteam en er was weinig

motivatie bij de betrokken partijen. De belangrijkste redenen leken te maken te hebben met:

De samenstelling van het sociale wijkteam waarin in het bijzonder de positionering van de

huisarts ter discussie stond.

Een onduidelijke positionering van het wijkteam waardoor er in de praktijk verschillende

toegangen naast elkaar bestonden en waarbij die via het wijkteam het minst preferent leek

te zijn:

- Via de zorgaanbieders – die door de arbeidsintensieve methodes voor vraagverheldering

sterk geneigd waren om het werk bij zichzelf te houden (om de investering weer terug te

kunnen verdienen).

- Via de reguliere route - CIZ en gemeente, waarbij ook vanuit de gemeente gesprekken bij

de mensen thuis werden gevoerd.

- Via het wijkteam – dat echter in de optiek van de professionals een extra trede leek te

vormen in plaats van dichtbij en in de wijk te zijn.

Kortom, een herbezinning was aan de orde.

Herijking

Inmiddels is – aldus de projectleider - na meerdere overleggen met een grote groep betrokkenen en

circa acht maanden verder, besloten om met een kleine groep door te gaan om de toegang te orga-

niseren. Daarbij is ook gekozen voor een andere samenstelling van het wijkteam.

In het vernieuwde wijkteam hebben zitting: MEE, welzijnswerk (Trema), de wijkverpleegkundige en

de senior Wmo-consulent. MEE is dus in de plaats gekomen van de huisarts.

In de nieuwe werkwijze ligt het mandaat voor alle toegang bij de gemeente (i.c. het Wmo-loket). De

aanbieders fungeren als adviseur. Het is een principiële keuze om de aanbieders geen rol te geven in

de toegang. De huisarts (of POH) sluit aan indien gewenst. De wijkverpleegkundige zorgt voor de

toegang tot de verzekerde zorg en is de ‘linking pin’ tussen het sociale domein en het medische do-

mein. Een aandachtspunt hierbij – zo geeft de gemeente aan - is de keuzevrijheid van cliënten met

betrekking tot de wijkverpleegkundige zorg: er zijn immers meerdere aanbieders.

60

Er is een toegangsnummer en website waarmee contact kan worden gelegd met het Wmo loket. Dit

bevordert de regelarmheid, zo geeft de gemeente aan. Het Wmo-loket kan verdiepingsvragen door-

zetten naar het wijkteam. Andersom kan het wijkteam adviseren om toegang tot maatwerk te bie-

den. Hierdoor wordt volgens de gemeente de verbinding gelegd tussen Wmo-loket en wijkteam.

Wanneer er enkelvoudige aanvragen zijn, wordt dit afgehandeld door de Wmo-consulenten. Het

wijkteam is er voor complexere casuïstiek(bespreking) en zal bij voorkeur zoveel mogelijk de verbin-

ding leggen met jeugd en participatie. Niettemin is de transitie niet 3D aangepakt. De mogelijkheid

daartoe is wel overwogen destijds maar de trajecten bleken ongelijk in snelheid te lopen. Er is geko-

zen om ze gescheiden voort te zetten. De jeugd- en wijkteams gaan volgens de projectleider waar-

schijnlijk wel met dezelfde wijkindeling werken waardoor samenwerken wordt vergemakkelijkt.

Pilotfase

De doorstart van het wijkteam in Woudrichem werd per 1 november voorzien. Vanaf 1 januari zal

ook implementatie in de andere dorpen plaatsvinden. Er resteren dus nog slechts twee maanden om

ervaring op te doen met het nieuwe wijkteam. Niettemin zou dit voldoende moeten zijn volgens de

gemeente (Woudrichem). Er wordt immers al langer samengewerkt.

Het is belangrijk om de resterende pilot-periode goed te benutten. Op uitvoerend niveau kunnen de

verschillende organisaties in het wijkteam elkaar al wel vinden, zo geven professionals aan, maar het

is belangrijk om op één lijn te gaan komen rondom de verschillende invalshoeken (bestuurlijk en

uitvoerend). Deze pilotfase dient ertoe om de procedures te ontwikkelen voor het wijkteam. Een

procedure waarmee op dit moment flink wordt geworsteld, is bijvoorbeeld de Wet Bescherming

Persoonsgegevens. De vraag daarbij is hoe informatieoverdracht plaats kan vinden, rekening hou-

dend met de privacywetgeving.

Op dit moment wordt de pilotfase benut door één keer per week te vergaderen in de nieuwe samen-

stelling van het wijkteam zodat het model kan worden getest. Hierbij wordt het eerste uur casuïstiek

besproken en is het tweede uur meer organisatorisch ingericht. Er zijn tot op het moment dat we de

professionals spraken (23 oktober 2014) vier casussen besproken. Daaruit zijn al wel veel vragen naar

voren gekomen. Het wordt belangrijk gevonden om verder te gaan met de casuïstiek om het wijk-

team praktisch te toetsen zowel op inhoud als in proces.

Werkproces rond toegang

Het werkproces rond de toegang zoals dat op dit moment geldt, wordt door de professionals (van

Prisma en de gemeente Werkendam) als te omslachtig ervaren. Het moet korter en efficiënter. Er zijn

nog te veel contactmomenten met de cliënt voordat de hulpaanvraag bij de juiste persoon is. Om dit

te illustreren, schetsen zij hoe het proces verloopt en welke keuzes hierin aan de orde zijn:

Beschrijving werkproces door professionals

Als er een melding binnenkomt bij een zorgaanbieder wordt deze doorgestuurd naar het klantcon-

tactcentrum. Het beoogde plan is dat alle meldingen bij het klantcontactcentrum binnen komen. Het

klantcontactcentrum stuurt de complexe meldingen m.b.t. Wmo en WWB door naar Loket Altena en

de rest handelt het zelf af. Loket Altena lost in zijn algemeenheid de vraag zelf op met de Wmo-

61

Niet

complex

Complex

vraagstuk

consulent of stuurt deze door naar het betreffende wijkteam op basis van bijvoorbeeld de postcode

(dit moet nog worden vastgesteld).

In Loket Altena zit een Wmo-consulent. Hiervan bestaan tweede type consulenten, namelijk consu-

lent type A en consulent type B. Consulent type A zit zowel in Loket Altena als in het wijkteam. Deze

voert de regie over het wijkteam en pakt samen met het wijkteam de complexe casussen op. Consu-

lent type B zit niet in het wijkteam en doet de minder complexe aanvragen.

Als een vraagstuk complex is, wordt dit besproken met het wijkteam. Het wijkteam kan hierbij de

casus op meerdere gebieden oplossen, waarna deze door wordt gestuurd naar de tweedelijnszorg.

Als een vraagstuk minder complex is, kan deze door de Wmo-consulent zelf opgelost worden en in-

dien nodig doorgestuurd worden naar de tweedelijnszorg. Hoe een en ander in elkaar grijpt, is sche-

matisch weergegeven in navolgende figuur.

Doorsturen naar

Ook de projectleider constateert dat het proces rond toegang niet erg regelarm te noemen is. Hij

signaleert daarbij vooral de spanning die er is tussen de adviezen van de aanbieders en het mandaat

bij gemeenten. Het overnemen van adviezen (voor maatwerk) van aanbieders zal hierin geen van-

zelfsprekendheid zijn. Het intakegesprek zal dan vermoedelijk opnieuw gedaan worden.

Een andere constatering van de professionals is dat de opzet van het sociaal wijkteam niet op de

piramide van eigen kracht berust. Ook mist het wijkteam naar hun zeggen de deskundigheid om een

casus effectief op te lossen. Zij geven aan dat het wellicht beter is om brede expertise bij het Loket

Klantcontactcentrum

(KCC) gemeente

Melding komt binnen bij

zorgaanbieder

Melding naar Wmo-

consulent A + wijk-

team

Loket Altena (afde-

ling samenleving)

KCC handelt melding

zelf af indien moge-

lijk

Melding naar Wmo-

consulent B

62

Altena neer te leggen en dus de functie van het sociaal wijkteam daar te beleggen. Het sociaal wijk-

team is naar hun inschatting namelijk op dit moment ook maar weer een nieuw ontwikkeld bureau-

cratisch instrument.


Woudrichem en Werkendam hebben gezamenlijk een Beleidsplan Wmo opgesteld (Beleidsplan

Maatschappelijk Ondersteuning 2015: van uitvoeren naar verbinden; van zorgen vóór, naar zorgen

dat…). Hierin wordt in het bijzonder uitgewerkt hoe de twee gemeenten via loket Altena gezamenlijk

de toegang tot Wmo-maatwerk organiseren.

Het Beleidsplan gaat uit van vijf wijkteams voor de twee gemeenten. In de wijkteams zitten een

Wmo-consulent, een wijkverpleegkundige, een algemeen maatschappelijk werker en een consulent

van MEE Brabant Noord. Elk wijkteam is toebedeeld aan een aantal kernen. Voor elke kern dient het

duidelijk te zijn bij welk wijkteam deze hoort. De opdracht voor de wijkteams zoals verwoord in het

Beleidsplan luidt:

het toegankelijk zijn voor vragen en meldingen van inwoners;

het afhandelen en/of doorverwijzen van vragen en meldingen van inwoners;

het integraal benaderen en afhandelen van complexe vraagstellingen;

het verbinden van de maatschappelijke partners in een wijk;

het stimuleren en faciliteren van een goede samenwerking met alle informele en formele

zorg en bijbehorende instanties.

Het wijkteam krijgt een mandaat dat reikt tot het inzetten van algemene voorzieningen. Voor het

inzetten van maatwerk worden er beschikkingen afgegeven vanuit Loket Altena.

Voordat de sociale wijkteams effectief aan de slag kunnen, zal er nog het nodige water naar de Amer

stromen. Er staat op dit moment nog veel in de kinderschoenen. De meeste procedures moeten nog

geregeld en vastgesteld te worden, zo geven de professionals aan. Bovendien is het nog niet duidelijk

of het wijkteam gaat werken zoals nu in de pilot wordt geprobeerd. Er is hier al met al sprake van een

groeimodel waarin er ook in 2015 zal worden gewerkt aan de doorontwikkeling van de wijkteams.

Daarbij zal ook de integratie met de andere domeinen alsmede het mandaat en de ruimte voor de

professionals aan de orde zijn.

De professionals geven ook aan dat het belangrijk is op een rijtje te krijgen welke organisaties precies

met elkaar gaan samenwerken in de toekomst. Het is nog niet duidelijk wie er precies in het (brede-

re) netwerk zitten. Het wijknetwerk staat voor 2015 op de planning, aangezien op dit moment nog

niet duidelijk is hoe de transitie precies georganiseerd moet gaan worden.

Inkoop

Bij de Wmo-inkoop zijn de zes Dongemondgemeenten gezamenlijk opgetrokken. Er is gebruikt ge-

maakt van dezelfde Procesovereenkomst Overlegstructuur en Basisovereenkomst maatwerkvoorzie-

ningen Wmo 2015. Productdifferentiatie (licht, midden, zwaar) en tarieven zijn daarmee gelijk in

Dongemond. Ook de productspecifieke (opstellen activiteiten/ondersteuningsplan, locatie e.d.) en

randvoorwaardelijke eisen aan de dienstverlening (kwaliteit, samenwerking rondom cliënt, termijnen

63

en doorlooptijden, communicatie met cliënt, administratie, facturatie, monitoring en verantwoor-

ding) zijn in beginsel gelijk. De eisen zijn zo geformuleerd dat wel ruimte resteert voor afzonderlijke

gemeenten om zaken rond bijvoorbeeld de toegang en verantwoording op een eigen wijze in te vul-

len. De overeenkomsten worden ook aangegaan tussen afzonderlijke gemeenten en afzonderlijke

aanbieders.

De inkoop heeft (dus) ook in Woudrichem en Werkendam plaatsgevonden door middel van bestuur-

lijk aanbesteden. De gemeente Woudrichem geeft aan hier positieve ervaringen mee te hebben:

“Het is belangrijk om samen te werken aan het zelfde belang: het kunnen bieden van goede zorg

voor kwetsbaren in de gemeente.” Er was voor de inkoop een fysieke en een digitale overlegtafel

ingericht. “De ervaring leert dat de deelnemers aan de digitale overlegtafel gestimuleerd (actief be-

vraagd) moesten worden om input te leveren. De werkwijze werkte niet als vanzelfsprekend. Partijen

waren ook niet gewend om zo te werken. Het kost moeite om de omslag te maken van oud denken

(uurtje-factuurtje) naar nieuw denken op basis van hoog, midden of laag intensieve inzet. Grotere

instellingen bleken hierbij overigens minder flexibel dan kleinere”, zo geeft de gemeente aan. Ook

het aanleveren van input (kostprijzen, aantal cliënten, etc.) ging niet vanzelfsprekend. “Zo bleek pas

na aanleveren dat er dubbeltellingen in zaten terwijl de aanbieders dit op het moment van aanleve-

ren moeten hebben geweten. De komende 2 weken zal gaan blijken of partijen het laatste bod dat

door de gemeente is uitgebracht, zullen ondertekenen. Laag intensieve zorg is gedurende de onder-

handeling stevig hoger uitgekomen (50%).”

Er zal geen nacalculatie plaatsvinden. Hierdoor wordt het risico gedeeld, zo geeft de gemeente

Woudrichem aan. De gemeente loopt het risico teveel te betalen terwijl de aanbieders het risico

hebben dat zij ‘teveel’ uren zorg bieden. Op volume zal niet strak worden gestuurd. De verwachting

is dat op basis van de huidige omvang er een redelijk goed beeld is van de omvang in de nabije toe-

komst. “En je moet elkaar blijven informeren over werkwijze, maar ook het volume.”

Verantwoording

Het uitgangspunt dat is gehanteerd bij de inkoop is om op outcome te sturen. De zelfredzaamheids-

matrix staat hierbij centraal. Tijdens de intake wordt deze ingevuld en wordt er een doelstelling ge-

formuleerd voor het verbeteren van de zelfredzaamheid. Na een bepaalde periode wordt deze weer

getest en wordt al dan niet besloten om de begeleiding voort te zetten en/of op- of af te schalen.

Hoe en met welke ureninzet de aanbieder dit realiseert wordt niet verantwoord.

Aan de voorkant wordt gestuurd op kwaliteit van de aanbieder. Tussentijds wordt dit getoetst. In

2015 zal er aanvankelijk een 100% toets plaatsvinden of wat wordt geïndiceerd ook echt de juiste

oplossing is, maar gaandeweg zal slechts steekproefsgewijs (20-40%) worden gecheckt. Het vertrou-

wen in de werkwijze en in elkaar zal moeten groeien, zo stelt de projectleider.

Monitoring zal verder gebeuren door het voortzetten van de overlegtafels. Ook is er een dashboard

ontwikkeld voor het contractmanagement (de Wmo-cockpit waar in hoofdstuk … aandacht aan zal

worden besteed)

ICT

Voor het berichtenverkeer wordt aangesloten bij iWmo-standaard (vecozo). Voor de communicatie

binnen het wijkteam wordt nog gezocht naar een pakket. Gedacht wordt aan Kedo voor alle Donge-

64

mondgemeenten. Jeugdteam werkt hier ook al mee en daarmee wordt direct de uitwisseling van

gegevens geregeld met jeugd.

Subregionale Samenwerking

De gemeente Werkendam wil het contractmanagement dat nu wordt georganiseerd bij voorkeur

met de zes Dongemondgemeenten gezamenlijk oppakken. Dit wordt momenteel gedeeld door vijf

van de zes gemeenten. De verwachting is wel dat alle gemeenten hier in meegaan. De contracten en

werkwijze zijn immers hetzelfde. Bij een gezamenlijke aanpak kunnen lokale knelpunten regionaal

ingebracht worden. Wanneer meerdere gemeenten met die aanbieder knelpunten ondervinden, kan

besloten worden tot actie. Door het bespreken van knelpunten, kan ook verkend worden welke

knelpunten tot incidenten behoren. Zo kan men in de regio van elkaar leren. Verder wordt ook in

subregionaal verband verkend hoe de monitoring en verantwoording gezamenlijk kan worden vorm-

gegeven.

6.3. Conclusies

Concluderend kan worden gesteld dat de nieuwe de samenstelling van het wijkteam beter past bij de

uitgangspunten zoals die zijn geformuleerd voor de regelarme transitie dan de oude. De uitwerking

in werkprocessen rond de toegang laat echter nog wel het nodige te wensen over en lijkt vooralsnog

niet regelarm. Het mandaat ligt niet bij de wijkteams, maar bij de gemeenten (loket Altena). Aanbie-

ders hebben een adviserende rol, mede omdat zij niet over hun eigen inzet willen besluiten. De kan-

teling lijkt dan ook nog niet te zijn volbracht in het Land van Heusden en Altena. Het denken vanuit

het principe van eigen kracht is niet verankerd. Hier lijkt zich te wreken dat de verschillende partijen

minder een gezamenlijke visie en taal hebben ontwikkeld dan bijvoorbeeld in Breda en Oosterhout

Wat is bereikt, is dan ook minder breed dan bij de start van de experimenten beoogd. Als we wat is

bereikt in Werkendam en Woudrichem (binnen de experimenten, maar ook bij de wijze waarop de

transitie in de realiteit wordt vormgegeven) bezien vanuit het toetsingskader Regelarme transitie,

dan zien we ook terug dat de daarin gewenste vernieuwing deels tot stand is gebracht.

De vernieuwingslijn ‘organisatie van zorg’ heeft bijvoorbeeld nog aandacht nodig. De uitwerking van

de Sociale Wijkteams is nog niet uitgekristalliseerd en zal dan ook in 2015 verder worden dooront-

wikkeld. De teamsamenstelling is bij de nieuwe aanpak in potentie wel meer ‘dichtbij’ in de wijk ge-

komen, maar of dat in de praktijk ook zo uitpakt is onzeker gezien de reserves hierbij van de profes-

sionals. Ook valt op dat het thema ‘Eigen kracht, eigen regie’ nog slecht scoort. De uitgangspunten

om cliëntregie centraal te stellen en ruimte voor inzet en mandaat aan professionals te geven, lijken

wat ondergesneeuwd. De basis daarvoor is wel gelegd en komt ook terug in het Beleidsplan en de

overeenkomsten, maar de uitwerking behoeft nog wel aandacht. De kanteling gaat namelijk niet

vanzelf, zo tonen de ervaringen in andere gemeenten.

De vernieuwingslijn lokale besturing scoort iets beter waar het gaat om samenwerking met de 6 col-

lega gemeenten. Daarin betaalt zich uit dat hierbij ook in breder verband is opgetrokken. Bekostiging

en inkoop en het streven naar sturen op outcome zijn in lijn met de uitgangspunten voor een regel-

arme transitie. Wat daarin nog ontbreekt in Woudrichem en Werkendam (en wat bijvoorbeeld in

Oosterhout wel meer is uitgewerkt) is de 3D invalshoek. Het verbinden en kantelen van Welzijn,

65

Zorg, Jeugd en Sociale Zaken is nog niet gerealiseerd. Ook dat zal in 2015 verder worden ingevuld. De

verbinding en kanteling van de lokale organisatie en besturing met partijen samen is nog niet tot

stand gebracht; niet op het niveau van Land van Heusden en Altena en niet op niveau van de zes.

Hier is de meerwaarde te halen.

Tabel 6 Selectie/toetsingskader Regelarme transitie AWBZ – Land van Heusden en Altena

Vernieuwingslijnen

Inhoudelijke

thema's


lan

de

lijk

loka

al

Gebiedsgericht Cross sectoraal - Bekostiging

inkoop

coalitie-aanpak

wijkaanpak

+

+

+/-

-

Experimenteerruimte

Wmo regiovorming

+

+

-

+/-



Informele zorginzet

-

+/-

-



+/-

-



+

+

-

-





+/-

-

-




-

+

+/-



?

+/-

+



-

-

..% reductie


?

+/-



iAWBZ , iWmo,


+/-

+/-

-

+

66

7. Roosendaal

In Roosendaal was bij aanvang van het experimentenprogramma slechts één voorstel ingediend:

“Aanpak transitie begeleiding Roosendaal”. Het voorstel was om in enkele wijken aan de hand van

pilots een volledig nieuw werkproces uit te voeren dat volledig gericht zou zijn op “Niet zorgen voor,

maar zorgen dat”. Belangrijke onderdelen daarvan waren een centrale integrale toegang, 1 gezin – 1

plan, zelfhulpdiensten en optimaal gezamenlijk uitgevoerde dienstenverlening op maat voor de

kwetsbare bewoners van de wijk. Het doel van het experiment was te komen tot: “nieuw ontwikkel-

de infrastructuur (voor) integrale woon, welzijn en zorgdiensten, efficiënt en slagvaardig georgani-

seerd ter ondersteuning van de klant en zijn systeem. Minder bureaucratie, ontdubbeling van welzijn

en zorg diensten, hogere effectiviteit van ingezette diensten, geactiveerde burgers, hoge mate van

klanttevredenheid, en kostenvermindering minimaal 25%.”

Dit breed geformuleerde voorstel is gaandeweg geconcretiseerd in drie deelexperimenten die het

speelveld van de transitie van de Wmo en de transitie van de AWBZ naar de Wmo (zie Figuur 8) be-

strijken:

1. Wijksignalering/ondersteuning eigen regie;

2. Centrale toegang;

3. Leveren individuele begeleiding.

Figuur 8 Het speelveld van de Wet maatschappelijke ondersteuning zoals weergegeven in de Roosendaalse Transformatie Agenda

Overgenomen uit: Eindadvies experimenten transitie functie begeleiding Roosendaal

Eind juni 2014 is door de in de experimenten samenwerkende partijen (aanbieders) een eindadvies

over de experimenten opgesteld (aan de gemeente die geen partner was in de experimenten). De

gemeente heeft dit advies gebruikt als input voor het gemeentelijk beleid. Bij deze terugblik maken

we gebruik van het eindadvies van de projectgroep en wat daar recent nog aan leerervaringen vanuit

geïnterviewde professionals, projectleiders en de gemeente over is opgemerkt.

67


De experimenten in Roosendaal zijn vrij uitgebreid beschreven in de tweede meting van de pro-

grammamonitor. We beperken ons hier voor wat betreft de inhoud tot de hoofdlijn. Wel gaan we

uitgebreid in op wat er geleerd is en wat dat zou kunnen betekenen voor de praktijk van 2015 en

verder.

7.1.1. Wijksignalering

Het experiment wijksignalering is bekend onder verschillende namen. Bij de professionals wordt het

als het experiment ‘Pleintjesaanpak’ aangeduid. En dat geeft goed aan wat het in de praktijk behelst.

Het is uitgevoerd rond vier pleinen in de buurt Kroeven en Langdonk. Daar zijn sinds september/

oktober 2013 ervaringsdeskundigen – onder begeleiding van opbouwwerkers van Traverse – ingezet

om bewoners in de wijken te ondersteunen en oplossingen te zoeken voor hun vraagstukken. Het

gaat dan bijvoorbeeld om bewoners die te maken hebben met verslaving, psychiatrische problemen,

verstandelijke beperkingen of schulden. De ervaringsdeskundigen gaan huis aan huis en komen zo

achter de voordeur. Het doel is om verbinding te leggen in de wijk en de eigen kracht te bevorderen.

De kracht van het inzetten van ervaringsdeskundigen wijksignalering heeft vooral te maken met de

verbinding die zij kunnen leggen met de bewoners met problemen:

Herkenning: De ervaringsdeskundigen vangen vaak eerder signalen op waardoor vroegtijdige

signalering wordt versterkt.

Erkenning: Mensen hebben het gevoel echt begrepen te worden, er is meer sprake van ge-

lijkwaardig contact, en het contact is laagdrempelig.

Ervaring: De ervaringsdeskundigen kunnen vanuit hun eigen ervaring tips en handvatten aan-

reiken.

Voorbeeld: de inzet van ervaringsdeskundigen versterkt hen, maar hun voorbeeldfunctie

geeft ook anderen hoop.

Daar waar de ervaringsdeskundigen niet de juiste hulp kunnen bieden, kunnen zij opschalen naar

professionals. Voor die opschaling is het sociaal overleg het platform. Hierin hebben onder andere de

wijkverpleegkundige, een GGZ consulent, Welzijn, Mee en Traverse zitting. De benadering heeft van-

uit het oogpunt van de transitie als belangrijkste doel om vroegtijdig problemen te signaleren (en zo

mogelijk laagdrempelig oplossen) zodat kan worden voorkomen dat situaties ontstaan waarbij de

inzet van zwaardere professionele hulp noodzakelijk is.

De inzet van ervaringsdeskundigen sluit aan bij eerdere experimenten in de gemeente (STA en erop-

af). Ook daar werden positieve effecten bereikt. Het pas ook bij het beleid van de GGZ, waarin het

inzetten van ervaringsdeskundigen een speerpunt is van beleid, onder andere voor het geven van

voorlichting en het helpen beperken van stigma’s.

Het experiment is op dit moment afgerond, maar het buurtcentrum gaat verder zo geeft een profes-

sional aan. Ze zijn op dit moment aan het doorontwikkelen. De ervaringen zijn positief. Een professi-

onal zegt: “op dit moment is al bereikt dat veel mensen aankloppen of opbellen indien ze een pro-

bleem hebben. Het is leuk om te zien hoe snel een wijkteam zich kan ontwikkelen in de buurt.”

68

Het projectteam heeft de volgende adviezen geformuleerd naar aanleiding van het experiment:

Laat ervaringsdeskundigen een zelfstandige rol spelen in de wijk.

Eerder een netwerk-aanpak, dan geregisseerd vanuit een sociaal wijkteam.

Zorg voor goede aansluiting bij andere initiatieven, bijvoorbeeld rondom leefbaarheid. Cre-

eer gelegenheden voor het netwerk om elkaar te treffen, bijvoorbeeld door een centraal

ontmoetingspunt in te richten waar activiteiten georganiseerd worden, waar bij aangesloten

kan worden.

Zet vanuit de contacten in op talenten en kwaliteiten, leg daardoor verbindingen binnen de

wijk. Doel is preventie en faciliteren vóór hulp verlenen.

Zorg voor een goede, laagdrempelige back-up door professionals die eventueel ook een

vangnetoplossing snel in kunnen zetten.

Richt de verbinding naar de huisartsen in naar voorbeeld van de vroegsignalering kwetsbare

ouderen.

Scholing van ervaringsdeskundigen is niet alleen sturen op kwaliteit, maar ook een blijk van

waardering naar ervaringsdeskundigen.

Het succes van de aanpak is afhankelijk van enige continuïteit van de vrijwilligers/ervaringsdes-

kundigen, zo stelt het projectteam. Dat is van belang voor het vertrouwen en de kennis. Het is nog

onduidelijk of dat ook geborgd kan worden. Een tweede factor die van belang is, is de verbinding met

de huisartsen. Die verbinding is nog niet gelegd in het experiment.

De belangrijkste vervolgstap naar aanleiding van het experiment zou zijn om het kosteneffect in

beeld brengen. De vraag is: “Is er daadwerkelijk sprake van minder inzet van professionele zorg en

meer zelfredzaamheid?” Een dergelijk effect kan pas op langere termijn worden gemeten en vereist

eigenlijk ook een referentiegebied waar niet op deze manier wordt gewerkt. Immers, in de huidige

context van de transitie verandert er zoveel dat alleen analyseren van de ontwikkeling van (aanspra-

ken op en gebruik van) professionele ondersteuning, nog onvoldoende inzicht geeft. Wanneer het

succes ervan harder gemaakt kan worden, kan het experiment misschien Roosendaal-breed worden

geïmplementeerd, zo geven de projectleiders aan.

7.1.2. Centrale toegang

In dit experiment is verkend hoe de toegang en vraagverheldering in combinatie met eigen kracht

benadering in de praktijk kan worden gebracht; in het bijzonder rond de vraagverheldering. Daarbij is

vooral ook aandacht gegeven aan de meer complexe groep in de wijk (VG en GGZ). Er is uit bestaan-

de methodieken voor vraagverheldering een nieuwe methodiek ontwikkeld: de methodiek HetPunt.

Het gaat om een toolbox met instrumenten die, passend bij de klantvraag en situatie, ingezet kunnen

worden. De bestaande instrumenten die zijn gebruikt, zijn: Sociale netwerk strategie, Familiezorg,

Oplossingsgericht werken en de Zelfredzaamheidsmatrix. Het is erop gericht het netwerk van de cli-

ent te visualiseren en te activeren en de focus te leggen op kansen en mogelijkheden. De methodiek

ondersteunt daarmee de burger en zijn netwerk met de hulpvraag en bij het opstellen van zijn eigen

kracht plan. De professional biedt hierbij ondersteuning. Leidend is de wijze van afstemming met de

burger en zijn netwerk. Speerpunten zijn: het bevorderen van eigen kracht, zelf een plan van aanpak

maken en minder beroep op zorg.

69

In het experiment is een multidisciplinair team samengesteld van specialisten van de samen-

werkende organisaties. Deze zijn geschoold in de nieuwe werkwijze ‘Het Gesprek’. De vraagverhel-

deringsmethodiek van HetPunt toegepast is toegepast bij 22 cliënten. Het experiment toegang is

voor de zomer 2014 afgerond.

De professionals oordelen overwegend positief over de ontwikkelde methodiek van vraag-

verheldering: “Het in kaart brengen van het eigen netwerk vinden de cliënten fijn. Dit gebeurde door

middel van het invullen van een cirkel die rondom de cliënt heen staat. Het was voor de cliënt handig

een inzicht te krijgen in het netwerk dat om hem heen stond. Soms was het ook zeer verrassend voor

de cliënt zelf hoe groot het eigen netwerk eigenlijk is.”

In de praktijk bleek echter ook dat het inzetten van het eigen netwerk – en daar dan afhankelijk van

zijn – voor cliënten een ‘hobbel’ is, meldt een professional. Ook is er angst bij cliënten dat de zorg

niet voorhanden is als zij die écht nodig hebben, dus als het minder goed gaat. Het vertrouwen in

‘het systeem’ is er nog onvoldoende, zo constateren de projectleiders. Ook van bestuurlijke kant

(SDW) wordt dat benoemd: “Er zijn zorgen over de doelgroepen van SDW en de GGZ WNB. Deze

kunnen complexe problematiek hebben waarbij het belangrijk is dat bij de toegang tijdig expertise

wordt ingeschakeld. Anders is er een risico dat er te weinig zorg wordt geïndiceerd en dat er (onno-

dig) een crisis ontstaat. Dit is nog niet geborgd.” Meer inzetten op eigen kracht kan heel goed, maar

er hoort ook bij dat er is gezorgd voor een vangnet, een houvast, zodat mensen op iemand terug

kunnen vallen als het even niet gaat.

Ook uit de gesprekken van Zorgbelang met cliënten kwam een gemengd beeld naar voren van de

ervaringen. Er waren cliënten die Het Gesprek als positief hebben ervaren en meer vanuit de Eigen

Kracht zijn gaan denken. Maar tijdens de gesprekken kwam ook angst naar voren voor alle verande-

ringen die de komende tijd plaats gaan vinden en werd de nadruk op de eigen kracht ook als onpret-

tig ervaren: “Ik stoorde me eraan dat er werd benadrukt dat ik alles goed deed. Ik heb de gedachte

dat het helemaal niet goed gaat. Ik heb hulp nodig. Dat vond ik niet prettig overkomen.” Hij vertelde

dat als hij zo in de problemen zit hij zelf niet kan bedenken welke oplossingen er zijn. “De hulpverle-

ners weten welke oplossingen mogelijk zijn en ‘dan gaan we er samen over denken’. Als je het eerst

vraagt welke hulp denk je nodig te hebben, dan wordt de vraag niet samen opgelost maar dan moet

ik hem oplossen.” Hij wil graag dat mensen meekijken naar zijn problemen en hem de keuzemogelijk-

heden voorleggen.

Per saldo wordt op basis van de ervaringen geconstateerd dat:

door intensief te zoeken naar oplossingen in eigen kracht en netwerk minder professionele

begeleiding wordt ingezet: lagere en/of tijdelijke indicaties;

de duurzaamheid van de oplossingen hoger belooft te zijn, omdat ze in overleg en gezamen-

lijkheid zijn vastgesteld;

het voeren van Het Gesprek meer tijd vergt, maar betere resultaten oplevert;

het plan tot ondersteuning is gericht op ontwikkeling: ontwikkeling wat de cliënt niet kan en

ondersteunen bij wat hij wel kan;

de methode ruimte biedt voor maatwerk; er kunnen creatieve / innovatieve ondersteunings-

middelen worden aangeboden. De oplossingen bevatten vaak minder individuele voorzie-

ningen, omdat alternatieve oplossingen worden gevonden in de sfeer van eigen kracht, so-

70

ciale netwerken en algemene voorzieningen. De beschikbaarheid van eigen netwerk en vrij-

willigers wordt volledig benut.

Er wordt in het eindadvies dan ook geadviseerd om de aanpak voort te zetten omdat het werkt en

gebruik te maken van het reeds opgeleide team en de ontwikkelde methodiek. Het ‘nieuwe denken’

bij professionals blijft wel aandacht vragen. Regie leggen bij de burger en ‘van zorgen vóór, naar zor-

gen dat…’ zijn nog geen vanzelfsprekendheden, zowel niet voor de professional als voor de burger.

Aandacht is verder nodig voor de houdbaarheid van de oplossingen, waarbij door de professionals in

het bijzonder de potentiële overbelasting van de mantelzorg wordt benoemd. Ook vanuit die optiek

is het zorgen voor een vangnet en eenvoudige manieren om snel open af te kunnen schalen in de

geboden ondersteuning van groot belang.

7.1.3. Individuele begeleiding

In dit experiment is met en over 12 cliënten door professionals het gesprek aangegaan over hoe hun

hulpvraag op een andere wijze ingevuld kan worden. Uitgangspunt van het overleg was: wat als er

geen individuele begeleiding meer is? Doel was na te gaan of een verschuiving kon worden gereali-

seerd van individuele begeleiding naar groepsbegeleiding en of private initiatieven konden worden

gerealiseerd. Voor elke cliënt is steeds de volledige hulp en zorg vanuit AWBZ en Wmo die door de

(verschillende) organisaties wordt geleverd in het experiment betrokken.

Door het volledige beeld te bespreken met alle betrokken organisaties kon een betere afstemming

worden bereikt in het arrangement en is geregeld kwantitatief en kwalitatief winst behaald. Deze

werkwijze is dus nuttig om stapeling uit het systeem te halen.

Een andere belangrijke bevinding in het experiment was dat het in geen van de gevallen mogelijk

bleek om individuele begeleiding om te zetten in groepsbegeleiding. Door het experiment zijn cliën-

ten en professionals wel meer ruimte gaan zien voor vrijwillige inzet. Dat was vooral het geval bij de

meer praktische en “gezellige” zaken. Voor de meer psychosociale vragen en privézaken bleef pro-

fessionele begeleiding geëigend. De conclusie die wordt getrokken is dan ook dat bestaande cliënten

én professionals de begeleiding anders (met minder professionele inzet) kunnen (en willen) organise-

ren, mits er een vangnet is en er flexibiliteit mogelijk is.

De invulling van de flexibiliteit is in het eindadvies verder uitgewerkt in de propositie van het zoge-

naamde Goede Tijden Slechte Tijden (GTST) arrangement. Daarin zou idealiter gevarieerd moeten

kunnen worden in uren maar ook in specialisme. Het arrangement veronderstelt dat er zowel kan

worden opgeschaald als afgeschaald:

Opschalen: Vanuit een vastgestelde minimale basis zorg verlenen, gebaseerd op alle uit-

gangspunten uit de visie. Indien nodig kan snel opgeschaald worden naar extra dienstverle-

ning. Bijvoorbeeld omdat het even slechter gaat, maar ook als de mantelzorger tijdelijk niet

beschikbaar is. De opschaling moet laagdrempelig en regelarm toegepast kunnen worden.

Afschalen: Arrangementen zijn in principe gericht op ontwikkeling van de cliënt en daarmee

dus ook in principe tijdelijk. Nu is ontwikkeling niet altijd mogelijk. Er kunnen in de situatie

van de cliënt echter ook veranderde omstandigheden zijn, waardoor afschaling mogelijk kan

zijn. Bijvoorbeeld door betere beschikbaarheid van mantelzorg.

71

Wat er nodig is om flexibel te kunnen open afschalen is dat de totale individuele begeleiding wordt

uitgevoerd door een integraal team van specialisten vanuit verschillende aanbieders, die eenvoudig

naar elkaar kunnen door verwijzen.

7.1.4. Plussen en minnen

De experimenten hebben een realistisch en inzichtelijk beeld opgeleverd van de mogelijkheden en

valkuilen waar rekening mee kan en moet worden gehouden bij het verder vormgeven van het

speelveld rond de nieuwe Wmo. Dat heeft geleid tot een aantal meer algemene aanbevelingen:

1 gezin, 1 plan: Het bij de toegang opgestelde plan is een integraal plan, over alle leefdomei-

nen heen en voor het hele gezin.

Regisseur: Voor het bewaken van het bij de toegang opgestelde plan is een regisseur verant-

woordelijk. De regisseur is bij voorkeur de burger zelf, dan wel iemand uit de eerste schil er

om heen (het eigen sociale netwerk). Pas als dat niet mogelijk is wordt de rol aan een profes-

sional toe gewezen in overleg met de betrokken zorgaanbieders.

Cliëntvolgsysteem: Om meervoudige intakes, onnodig overleg en/of afstemming en ineffec-

tieve begeleiding te voorkomen, is informatie cruciaal. Informatie over de situatie van de

burger (en zijn gezin), die ter beschikking staat van het betrokken netwerk, inclusief vrijwil-

ligers en professionals. Met betrekking tot privacy kan er veel (vaak meer dan de professional

denkt), maar moet het wel goed geregeld zijn: niet over de cliënt praten, maar met de cliënt

en de cliënt (regisseur) blijft eigenaar van de informatie

Arrangementen: Het aanbod van de functie begeleiding vindt plaats in zogenaamde Goede

Tijden Slechte Tijden (GTST) arrangementen waarbij er gevarieerd kan worden in uren maar

ook in specialisme.

Vangnet: Een goed vangnet is een randvoorwaarde, want enkel dan kunnen professionals cli-

enten makkelijker loslaten én cliënten meer vertrouwen in zichzelf krijgen.

Er zijn vanuit de verschillende invalshoeken die in de experimenten zijn verkend, mogelijkheden aan-

geboord om de professionele ondersteuning te verminderen en daarmee kosten te besparen, maar

daar staan vaak ook weer kosten tegenover. In het eindadvies wordt daar ook een nuttig overzicht

van gegeven, zonder dat op dit moment al kan worden aangegeven hoe de balans doorslaat.

Meer kosten versus Minder kosten

Aanzuigende werking burgers door grotere zichtbaarheid netwerk

<> 15% minder inzet professionele individuele bege-leiding

Meer gebruik van algemene voorzieningen <> Meer particuliere, algemene voorzieningen i.p.v. individuele voorzieningen

Meer inzet (tijdelijke) professionele ondersteu-ning

<> Minder professionele ondersteuning bij vragen (door inzet ervaringsdeskundigen)

Eenmalig extra overleg tussen professionals <> Minder multidisciplinaire overlegvormen over klanten

Meer intensieve toegang (in vgl. met huidige toegang via CIZ)

Minder administratieve lasten (éénmalige gege-vensvastlegging)

Hoger functieniveau medewerkers Duurzamere oplossingen

Scholing ervaringsdeskundigen en professionals Ruimte voor maatwerk en creatieve oplossingen

72

Meer kosten versus Minder kosten

(van zorgen voor naar zorgen dat) (goedkoper)

Overbevolking wijkteams Minder bezwaarprocedures door interactieve toegang

Kosten faciliteiten o.a. ontmoetingsruimte Betere benutting vrijwilligers


In de vorige meting van deze programmamonitor werd geconstateerd dat de samenwerking tussen

de aanbieders en de gemeente Roosendaal in een stroomversnelling was gekomen sinds februari

2014. Nadat de gemeente aanvankelijk op flinke afstand van de experimenten stond, werd er ten

tijde van de tweede meting meer als partners samengewerkt bij het ontwikkelen van werkwijzen en

beleid. Er was een Roosendaals transitiearrangement (RTA) opgesteld en er was gewerkt aan de

transformatieagenda die in hoofdlijnen vorm had gekregen. De experimenten waren via de betrok-

ken aanbieders meer ingebed in de werkstructuur van de gemeente en aangescherpt in relatie tot de

gewenste realiteit die gezamenlijk geformuleerd werd.

Bij deze derde meting blijkt de rolopvatting van de gemeente ergens in het midden terecht te zijn

gekomen. De gemeente volgt de experimenten nauwlettend maar is naar eigen zeggen nog steeds

geen partner. De ervaringen die zijn opgedaan in de experimenten zijn door de gemeente wel ge-

bruikt bij de invulling en uitwerking van het Beleidsplan Wmo 2015-2016. Zo is in het Raadsvoorstel

over de Beleidsplannen en verordeningen rond de transities in het Sociaal Domein - dat 29 oktober

2014 in de gemeenteraad is behandeld - te lezen dat … “het Beleidsplan een verdere uitwerking is van

de regionaal opgestelde visie ‘Goed voor Elkaar’. Het is regionaal opgesteld met zes gemeenten, met

ruimte voor lokale inkleuring. Bij deze uitwerking zijn de resultaten van de gesprekken die zijn ge-

voerd met alle zorgaanbieders in de regio meegenomen; alsmede de uitkomsten van de consultatie

van alle Wmo-raden over onderwerpen als communicatie, verordening, overgangsrecht, mantelzorg-

ondersteuning etc. Lokaal hebben de samenwerkingspartners van HetPunt hun ervaringen, opgedaan

in het kader van het experiment ‘regelarme transitie,’ gebundeld in een advies aan de gemeente. De

hierin genoemde aanbevelingen zijn meegenomen in het beleidsplan.”

Wijksignalering

De indruk is dat het voorstel van de aanbieders om te gaan werken met wijksignalering met de inzet

van ervaringsdeskundigen, niet op die manier is overgenomen. De gemeente beschouwt preventie

en vroegsignalering – zo blijkt uit het Beleidsplan - als een taak van “alle professionals die werkzaam

zijn in het vrij toegankelijke veld – van leerkracht tot politieagent”. Van allen wordt verwacht dat zij

actief signaleren en signalen adequaat oppakken of doorgeleiden naar de juiste instanties. Wel wordt

met betrekking tot de groep zorgmijders opgemerkt dat “ook de inzet van vrijwilligers en ervarings-

deskundigen nog fors gemobiliseerd moet worden voor deze groep”. Of dat betekent dat de plein-

tjesaanpak verder zal worden gestimuleerd is niet duidelijk.

Toegang

Met betrekking tot de toegang wordt in de notitie “Decentralisaties in (lokale) samenhang gemeente

Roosendaal 2015-2017” die eveneens eind oktober in de Raad is behandeld, gemeld dat de gemeen-

73

te één lokale, integrale en onafhankelijke toegang voor het sociale domein organiseert. Deze toegang

is vanaf 1 januari 2015 georganiseerd als geformaliseerde netwerkorganisatie waarbij de gemeente

de toegang aanstuurt. Hierbij gaan het huidige Wmo loket, het CJG en HetPunt samen de integrale

toegang vormen. De toegang krijgt daarbij de opdracht om niet alleen doorverwijzer naar specialisti-

sche zorg te zijn, maar deze zorg te verbinden aan het vrij toegankelijk veld, op basis van samen met

of door betrokken inwoners opgestelde ondersteuningsplannen.

De voordelen van een integrale toegang, zoals die door de gemeente worden benoemd, zijn:

Inwoners hebben bij hulpvragen een eenduidige toegang en één aanspreekpunt.

Er is sprake van een betere regie volgens de gedachte van één gezin, één plan.

Inwoners worden gelijkwaardig behandeld (niet volgens uiteenlopende protocollen), zodat er

door overzicht ook ruimte is voor maatwerk.

Er wordt gesignaleerd hoe de prikkels die uitgaan van diverse regelingen elkaar soms tegen-

werken.

De toegang vormt de brug tussen het voorliggend veld en de specialistische zorg en is daar-

mee de schakel tussen alle partijen.

Hoe de samenwerking met de wijkverpleegkundige precies gaat verlopen is nog niet uitgekristal-

liseerd, melden de bestuurders. De wijkverpleegkundige zit vooralsnog niet in de centrale toegang

(waar Wmo-consulent, CJG-medewerker en de JOOP in zitten). Het idee is om uit te gaan van de be-

nadering als in het Zowel model van CZ. Er lijkt daarbij echter eerder sprake van afstemming dan van

mandaat, zo geven de projectleiders aan. En hoe de afstemming zal gaan lopen moet nog uitgewerkt

worden. Belangrijk is dat de toegangsorganisatie onafhankelijk is. De gemeente is beleidsregisseur en

in de toegangsorganisatie zitten de huidige Wmo en CJG medewerker en de JOOP (Jeugd Opvoed- en

Opgroei Professional) vanuit de jeugd. Daarmee is een verbreding gaande naar 2D. Beide ontwikke-

lingen (Wmo en jeugd) hebben echter een eigen dynamiek en taal geven de projectleiders aan. Het

kost tijd om deze processen op elkaar aan te laten sluiten en dezelfde taal te spreken. De toegangs-

organisatie is aangevuld met specialisten vanuit GGZ en VG die gedetacheerd worden vanuit de

moederorganisatie om de onafhankelijkheid te waarborgen.

In de notitie “Decentralisaties in (lokale) samenhang gemeente Roosendaal 2015-2017” wordt aan-

gegeven dat de toegang zowel fysiek, digitaal (hierbij wordt naar verwachting ook aangehaakt bij

http://zorgvoorelkaar.com) als telefonisch (één nummer per 1-1-2015) bereikbaar wordt gemaakt

voor alle inwoners en professionals. De fysieke toegang krijgt vorm op – zo is verwoord in de notitie -

“voor inwoners handige locaties en is een plek of een persoon waar de inwoner terecht kan met zijn

vraag. Soms vindt de inwoner op deze plek alleen een folder en kan hij doorverwezen worden (dit

wordt een minimale vindplaats genoemd) maar er zijn ook vindplaatsen waar de ondersteunings-

vraag volledig afgehandeld wordt (dit wordt een maximale vindplaats genoemd). Op de vindplaatsen

zijn medewerkers die kennis hebben van de sociale kaart en van veel gebruikte regelingen in het

sociale domein. Gesprekken over ondersteuningsvragen kunnen ook plaatsvinden bij de inwoners

thuis of op logische locaties zoals de school. Hier zijn goede ervaringen mee opgedaan door de CJG

medewerkers en de Wmo consulenten in de keukentafelgesprekken”.

De uitgangspunten voor de organisatie van de toegang zijn daarmee helder en in lijn met de gedach-

ten zoals die ook in het experiment ‘toegang’ zijn gehanteerd. In de precieze uitwerking zijn echter

nog wel variaties denkbaar die verschil kunnen maken in de mate waarin de toegang ook regelarm,

http://zorgvoorelkaar.com/

74

efficiënt en effectief wordt georganiseerd. Welke regelruimte professionals krijgen om snel open af

te schalen, hoe breed het team is dat het mandaat over de toegang heeft, hoe de onderlinge af-

stemming gestalte krijgt, hoe de vindplaatsen precies worden georganiseerd en daarmee de lokale

beschikbaarheid van de toegang, enzovoort. Ook zal er nog meer duidelijkheid moeten komen over

de scheidslijnen tussen Wmo, verzekerde zorg en de Wlz. Nu bestaan er afwentelingsrisico’s, zo ge-

ven de bestuurders aan. Wat te doen als zowel de Wmo en de Wlz geen beschikking/indicatie afge-

ven?

Inkoop

De zes gemeenten in ‘West’ (Etten-Leur, Halderberge, Moerdijk, Roosendaal, Rucphen en Zundert)

hebben gezamenlijk opgetrokken bij de Wmo-inkoop. Er is gewerkt met overlegtafels. Daar zijn de

producten en contracten besproken. De intenties daarbij waren positief en erop gericht om de ver-

nieuwing in de zorg regelarm te organiseren. Over het vervolg zijn wel kritische geluiden opgetekend

in de interviews. Zo geeft SDW aan dat de regelarmheid in de regio West-Brabant meer is weggelo-

pen dan aangetrokken: “Na de overlegtafels hebben de gemeenten zich teruggetrokken en zijn de

contracten helemaal dichtgetimmerd terwijl high trust het uitgangspunt was. Alle risico’s liggen bij de

aanbieders. Van high trust is dus (nog) geen sprake.” De inkoop is nu op subregionaal niveau verschil-

lend en regelrijk georganiseerd, zo wordt aangegeven. “Er is blijkbaar behoefte aan zekerheid aan de

voorkant. Door de ingebouwde bezuiniging zal van een zachte landing dan ook geen sprake zijn”, zo

wordt door SDW en GGZ-WNB aangegeven. “Dat kan niet binnen de budgettaire kaders.” Het be-

stuurlijke overleg dat in deze subregio niet eerder op gang is gekomen (anders dan rondom de in-

koop) wordt zeer gemist. Deze noodzakelijke randvoorwaarde voor de transformatie moet hier nog

vorm krijgen.

Met betrekking tot de gemeente Roosendaal wordt door de aanbieders wel gemeld dat het proces

beter is verlopen. In Roosendaal is de bestuurlijke samenwerking goed te noemen. Men weet elkaar

te vinden, er is ruimte voor innovatief denken, er zijn bijeenkomsten ‘met de benen op tafel’ en de

communicatie is open. Roosendaal had ook tempo te pakken en voerde veranderingen door (transi-

tie gericht op transformatie) terwijl de regiogemeenten meer behoudendheid toonden, geeft SDW

aan. De wethouder van Roosendaal geeft in dat kader ook aan het belangrijk te vinden om de con-

structieve samenwerking voort te zetten zodat de ‘geest’ van het proces kan worden doorvertaald

naar de uitvoering. Hierin moeten partijen groeien en dat heeft tijd nodig. Ook is er bestuurlijke ver-

binding nodig. Dit maakt onderdeel uit van het vervolgproces. Door alle betrokkenen wordt ook aan-

gegeven dat het belangrijk is dit bestuurlijke netwerk overeind te houden. In dat kader hebben par-

tijen een 2D intentieovereenkomst gesloten waarin o.a. zijn benoemd:

Gezamenlijke verantwoordelijkheid;

Komende 3 jaar op elkaar rekenen;

Kennis en expertise benutten.

De afspraak is ook om werkende weg en via maandelijks (…) overleg de tariefstelling op een reële

hoogte te krijgen.

75

Verantwoording

Verantwoording en monitoring zijn nog niet uitgekristalliseerd. Wel is de gemeente voornemens op

resultaat te sturen. Omdat nog niet bekend is hoe gedetailleerd dat wordt, is het ook niet goed mo-

gelijk om te beoordelen of dat regelrijk of regelarm zal uitpakken. Als aanzet is een doelenboom

ontwikkeld, waar indicatoren aan zijn verbonden. De doelenboom voor de Wmo start met vijf be-

leidsdoelen, zoals “In 2017 nemen meer inwoners dan in 2015 veilig en gezond deel aan het sociale

economische en culturele leven.” Die worden geconcretiseerd in 10 meetbare doelstellingen, zoals

“toename bewoners dat hun leefsituatie als veilig en gezond beschouwt” en zo’n 25 indicatoren,

zoals “% dat zich fysiek gezond voelt”.

In hoofdstuk 12 wordt hier verder op ingegaan. De status van deze indicatorenset is niet definitief.

Het wordt gepresenteerd als een voorbeeld van de variabelen die inzicht kunnen geven in de realisa-

tie van de doelstellingen. De insteek is om de set aan indicatoren verder te verfijnen en door ervaring

te gaan leren welke (combinatie van) indicatoren de juiste zeggingskracht hebben en bijdragen aan

de gewenste sturingskracht. Het uitgangspunt is om – in overleg met onze partners – de afspraken

over verantwoordingsinformatie aan te gaan passen. Ook hier wordt dus nadrukkelijk een leertraject

voorzien.

7.3. Conclusie

Vanuit het perspectief van de regelarme transitie is het nodige bereikt in Roosendaal. Er zijn zinvolle

experimenten uitgevoerd die tot bruikbare inzichten hebben geleid om de transformatie verder vorm

te gaan geven. Ook in het beleid van de gemeente klinken de uitgangspunten rond een regelarme

organisatie en inrichting van de Wmo duidelijk door. De kantelingsgedachte wordt omarmd en in

beginsel zijn de voorwaarden voor vernieuwing op alle fronten aanwezig. De vertaling naar de prak-

tijk zal de komende periode verder vorm worden gegeven. Daarbij trekken gemeente en aanbieders

ook gezamenlijk op. Wellicht was men nog verder geweest als de gemeente ook vanaf het begin

meer betrokkenheid had gehad bij de experimenten zodat die nog beter aangesloten waren geweest

bij de beleidsintenties en de openstaande vragen.

Als we wat in de experimenten – en aansluitend in de realiteit - is bereikt in Roosendaal leggen langs

de lat van het toetsingskader, kan ook worden gezien dat op veel vernieuwingslijnen en thema’s

goed wordt gescoord (Tabel 7). Wat ook opvalt, is dat er relatief veel +/- combinaties zijn en vraagte-

kens. Bij de +/- combinaties is de vernieuwing deels tot stand gekomen (bijvoorbeeld 2D in plaats van

3D) of is er sprake van uitgangspunten die nadrukkelijk aansluiten bij de principes van de regelarme

transitie, maar is de uitwerking nog onzeker of hier minder mee in overeenstemming (zoals bij in-

koop). Bij de vraagtekens moet de uitwerking veelal nog uitkristalliseren en is op grond van de uit-

gangspunten ook nog niet goed te beoordelen in welke mate die zal aansluiten bij de principes van

de regelarme transitie. Ook hiervoor zijn de voorwaarden wel aanwezig, zeker zolang de verbinding

tussen gemeenten en aanbieders stand houdt en er gezamenlijk wordt gewerkt aan een nadere con-

cretisering en uitwerking van de gedeelde visie op de transformatie.

76

Tabel 7 Selectie/toetsingskader Regelarme transitie AWBZ – Roosendaal

Vernieuwingslijnen

Inhoudelijke

thema's


lan

de

lijk

loka

al

Gebiedsgericht Cross sectoraal +/-

Bekostiging

inkoop

coalitie-aanpak

wijkaanpak

+/-

+/-

+/-

+/-

Experimenteerruimte

Wmo regiovorming

+

+

+

+/-



Informele zorginzet

+

+/-

+



+

-

Ruimte voor inzet en mandaat voor (soc. en medisch) professional ingebed in regelgeving


+

+

?

?





+/-

+

+




+/-

+/-

+

+/-

Geïntegreerde inspec-tie, controle en verant-woording


?

+/-

?

?



+

?

..% reductie


+

?



iAWBZ , iWmo,


+/-

+/-

-

+/-

77

8. Rucphen – individuele begeleiding

In het projectvoorstel van einde 2012 werd het project als volgt omschreven: “In vervolg op een eer-

dere pilot in de gemeente, aangaande Individuele Begeleiding willen we in 2013 het experiment nog

een stukje verder tillen. Een systeem waarbij het niet uitmaakt bij welke zorgorganisatie je binnen-

komt en wat voor diagnose je hebt, maar dat we te allen tijde de juiste ondersteuning bieden, vanuit

een multidisciplinair steunpunt.” De doelen waren:

Zorg en welzijnsorganisaties ontschotten.

Betere samenwerking en minder vanuit koker denken.

Klanttevredenheid verhogen.

Drempel tot het vragen van ondersteuning verlagen.

Gaandeweg is de invulling van het experiment verschoven naar het realiseren van een verhoogde

bereidheid tot signalering bij het maatschappelijk middenveld (MKB, welzijn, kern en verenigingsle-

ven). Het achterliggende doel van het experiment werd daarmee preventie: met vroegtijdige signale-

ring kan het beroep op individuele begeleiding worden verminderd. De gedachte was en is dat dit in

het bijzonder in Rucphen – maar ook in de dorpen Sprundel, St. Willebrord, Zundert, Zegge en in

mindere mate in Schijf – relevant is vanwege een cultuur die zorgmijding tot gevolg heeft. De afgelo-

pen periode bevond het experiment zich in de zogenaamde ‘onderzoeksfase’. Daarin zijn via focus-

groepen met professionals (2) en vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld (5 – in elk

kerkdorp een) ideeën en knelpunten benoemd en besproken en oplossingsrichtingen benoemd.

De gemeente heeft het initiatief in het experiment aan de zorgpartijen overgelaten en is verder geen

partij geweest in het experiment.


Sinds de vorige meting – toen alleen in Rucphen focusgroepen waren gehouden - zijn in de afgelopen

periode ook focusgroepen gehouden in de dorpen Sprundel, St. Willebrord, Zegge, Zundert en Schijf.

Hiermee is de aanpak zoals deze eerder in Rucphen is toegepast, verbreed en herhaald. In Rucphen

heeft ook nog een zogenaamde speed-date bijeenkomst plaatsgevonden. Die heeft ervoor gezorgd

dat de deelnemers van de beide focusgroepen in Rucphen (professionals en maatschappelijk mid-

78

denveld) met elkaar in gesprek konden komen. De deelnemers bleken het waardevol te vinden om

elkaar (beter) te leren kennen en bijvoorbeeld telefoonnummers uit te wisselen. De professional die

we spraken gaf wel aan dat de opkomst van het maatschappelijk middenveld bij deze bijeenkomst

klein was.

Van de ervaringen die zijn opgedaan en de resultaten is een rapport opgesteld in de vorm van een

factsheet. Daarin is een aantal aandachtspunten van algemene aard en een aantal per kern ver-

woord.

Uit het onderzoek tot nu toe is naar voren gekomen dat het voor het maatschappelijk middenveld

belangrijk is om in contact te komen met professionals en hen te kunnen bevragen op oplossingen

die zij zelf kunnen bieden aan buren of familie- of verenigingsleden. Ook het vertrouwen tussen

maatschappelijk middenveld en professionals is een belangrijke succesfactor. Ook is gebleken dat er

in een enkele kern behoefte is aan een anoniem meldpunt.

Leerpunten van de aanpak tot nu toe zijn:

Met deze aanpak worden vooral de voorlopers in het maatschappelijk middenveld bereikt:

diegenen die al actief zijn en die openstaan voor contact. De toekomst zal uitwijzen in hoe-

verre het lukt om ook anderen te bereiken.

Je moet elkaars taal spreken..

Mensen in Rucphen willen niet het gevoel hebben dat ze hulpverlener moeten zijn. Mensen uit het

maatschappelijk middenveld enthousiast krijgen voor de aanpak en het leggen van de verbinding met

professionals moet dan ook niet via de lijn van hulpverlening plaatsvinden. Vaak hebben deze men-

sen een dubbele pet op. Ze zijn actief in meerdere maatschappelijke organisaties en hebben daarbij

verschillende belangen. Maar ook is het lastig omdat zezelf ook in het dorp wonen. Een geïnterview-

de professional geeft aan: “Een vrijwilliger bij de voetbal of scouting zit niet direct te wachten op een

signalerende functie. Deze vrijwilligers wonen vaak zelf ook in het dorp en nemen dan een dubbele

positie in. Het voelt snel als verraad om iemands problemen bij een instantie te melden. Ze willen

geen gezichtsverlies.”

Van onderzoek naar implementatie

De projectleiders geven aan dat de volgende stap in het experiment is dat de aanpak per kern geïm-

plementeerd wordt en dat de ‘plaatselijke’ professionals de aanpak verder ontwikkelen. De experi-

mentstatus gaat er dan af en er wordt verder gegaan met een brede groep instellingen zo is het idee.

Op die manier kan recht worden gedaan aan de lokale verschillen. Voor die implementatie staat op

17 november 2014 een kick-off gepland, waar ook de wethouder bij aanwezig zou zijn. Het dragen

van kosten is nu nog geen aandachtspunt binnen de project/stuurgroep. Maar zodra de aanpak bre-

der geïmplementeerd wordt, en professionals regulier een rol krijgen als wijknetwerk bij het onder-

steunen van de 0e lijn, zal dit ongetwijfeld aan de orde komen. Een oplossing voor de financiering is

op dit moment nog niet voorhanden.

Zoals gezegd wordt het verder ontwikkelen van de aanpak overgelaten aan de ‘plaatselijke’ profes-

sionals. Er wordt geen uitwerkingsmethode voorgeschreven. Er wordt wel gefaciliteerd dat zij kun-

nen leren van de ervaringen die tot nu toe zijn opgedaan en dat zij het doel scherp voor ogen hou-

den. Dat doel is: het verder tot ontwikkeling laten komen van plaatselijke netwerken en het leggen

79

van een verbinding tussen maatschappelijk middenveld en professionals, zodat voorkomen kan wor-

den dat zorg te lang ‘vermeden’ wordt en crisissituaties voorkomen kunnen worden. Daarbij is het

belangrijk – en daarom is ook de lokale uitwerking van belang – dat bij de aanpak wordt aangesloten

bij de behoefte van het maatschappelijk middenveld: hoe kunnen zij voorkomen dat kwesties escale-

ren? Wat hebben zij daarvoor nodig?


Er is nog weinig verbinding tot stand gekomen tussen het experiment en de gemeente. De aanwezig-

heid van de gemeente in het experiment is gemist door de professionals. Men vindt de afwezigheid

van de gemeente ook vreemd omdat het experiment juist werd gezien als een opdracht vanuit de

gemeente. Er is door de gemeente ook geen samenwerking gezocht tussen het organiseren van de

toegang tot de Wmo en het experiment. Tegelijkertijd hebben de initiatiefnemers wel concrete plan-

nen om het experiment in de realiteit voort te zetten. Om dat ook op de langere termijn effectief te

kunnen doen, zal de verbinding met de gemeente wel tot stand moeten komen.

De verbinding tussen de transitie en het experiment – zoals de wethouder die ziet - is dat de verbre-

ding in het experiment verloopt via de (al bestaande) steunpunten in de dorpen waar de nieuwe

taken van de gemeente ook grotendeels worden ondergebracht. Deze fysieke plekken zijn laagdrem-

pelig, herkenbaar en in de fysieke nabijheid van de cliënt/burger. Dit zijn ook de plekken waar bij-

voorbeeld dagbesteding zonder indicatie wordt geboden. Bewoners kunnen er een kop koffie drin-

ken of een spelletje doen voor de sociale contacten. De focusgroepen voor het maatschappelijk mid-

denveld zullen in deze steunpunten worden gehouden.

Het mandaat voor de toegang in Rucphen ligt bij de regie-assistenten die bij de gemeente in dienst

zijn (Wmo-makelaar nieuwe stijl). Zij voeren de keukentafelgesprekken, stellen samen met de cliënt

het plan op en geven de beschikking af. Zodra duidelijk is welke professionele zorg nodig is, wordt

aan de cliënt voorgelegd welke aanbieders mogelijk zijn en kiest de cliënt er een uit.

Regelarm is volgens de wethouder geen thema geweest dat veel aandacht heeft gekregen bij het

vormgeven van de transitie in Rucphen. Niettemin zijn - doordat de beleidsvoorbereiding en inkoop

in het bredere subregionale verband zijn opgepakt – wel de uitgangspunten voor een regelarme or-

ganisatie herkenbaar in de keuzes die door de gemeente zijn gemaakt. Een gezin, een plan, organisa-

tie van de toegang eenvoudig en dichtbij de burger, inzetten op eigen kracht, een beperkte product-

differentiatie en sturen op resultaat bieden alle de ingrediënten voor een regelarme organisatie van

welzijn en zorg in de gemeente.

8.3. Conclusie

Het experiment in Rucphen is een vreemde eend in de bijt omdat het erg losgezongen is geweest van

de beleidsontwikkeling in de gemeente en daar ook nu nog niet op is aangehaakt. Een beoordeling

van de mate waarin het experiment en in het verlengde daarvan de vormgeving van de realiteit aan-

sluit bij de uitgangspunten van de regelarme transitie is dan ook eigenlijk niet goed mogelijk.

Dat wil niet zeggen dat de werkwijze en focus van het experiment onbelangrijk is. Integendeel, er is

sprake van een relevante innovatie om het voorliggend veld te beter te benutten en het beroep op

80

duurdere zorg te gaan verminderen. Dat is geheel in lijn met de uitgangspunten van de transforma-

tie. Op dit moment is het echter nog te vroeg om te kunnen beoordelen of deze benadering ook ef-

fectief is en kan worden ingebed in het gemeentelijk beleid. Immers, de uitwerking in de praktijk

moet nog plaatsvinden. Pas als die is gerealiseerd, kan worden geconstateerd of het maatschappelijk

middenveld kan worden gestimuleerd een actievere rol te nemen in de vroegsignalering van pro-

bleemsituaties en of dat inderdaad bijdraagt aan verminderd beroep op professionele zorg en onder-

steuning.

81

9. Brabantse Wal

In Woensdrecht, Bergen op Zoom en Steenbergen, samen de Brabantse Wal, zijn twee experiment-

lijnen opgezet:

integrale toegang

Integrale dagondersteuning

Beide experimenten zijn inmiddels afgerond. Voor de evaluatie van integrale dagondersteuning is

mede gebruik gemaakt van de conceptevaluatie door de werkgroep integrale dagondersteuning. 10.


9.1.1. Integrale toegang

Het experiment integrale toegang is in 2012 ingediend als “toegang tot ondersteuning”. De omschrij-

ving van het experiment luidde: “In de subregio hebben diverse organisaties het initiatief genomen

om gezamenlijk de mogelijkheden te onderzoeken van de aansluiting van het welzijns- en zorgaan-

bod, gelet op de invoering van Begeleiding in de Wmo. De gemeenten willen samen met deze organi-

saties de toegang tot ondersteuning verkennen. Doel is om samen uit te zoeken hoe de toegang voor

de doelgroepen het best georganiseerd kan worden, waarbij de Kanteling van de Wmo het uitgangs-

punt is. De gemeenten zijn verantwoordelijk voor de toegang en het toekennen van ondersteuning.

Ook organisaties hebben hier echter een belangrijke rol, mede omdat klanten vaak de organisaties

als eerste benaderen. Daarnaast hebben de organisaties veel kennis over de diverse doelgroepen en

hun eigen klanten.”

Het experiment beoogde te onderzoeken hoe de toegang tot ondersteuning er in de toekomst uit

gaat zien, waarbij onder andere de volgende onderdelen zouden worden uitgewerkt:

Waar melden klanten zich, waar vindt het keukentafel gesprek plaats en wie voert het uit;

Wat wordt de rol van de Wmo-consulent (participatieadviseur);

Casemanager, een gezin, een plan;

De 3 toegangen op elkaar afstemmen: gemeente - huisarts/wijkzuster (gemeente Bergen op

Zoom heeft middelen ontvangen voor het wijkzusterproject) – Landelijke Kader (nu CIZ).

Daarmee zouden de kansen en risico’s van diverse varianten van de toegang tot ondersteuning in

beeld worden gebracht.

Aanscherping en uitwerking

Bij de verdere uitwerking van het experiment is de vraag aangescherpt vanuit de keuze van de Bra-

bantse Wal gemeenten om het mandaat voor de toegang - net zoals onder de oude Wmo het geval

10 Werkgroep integrale dagondersteuning, Eindevaluatie integrale dagondersteuning ‘Aen de Fonteyne’

en Huiskamer Putte, versie 30 oktober 2014.

82

was - te beleggen bij de Wmo-consulenten (Steenbergen en Woensdrecht) en de Wmo-Adviseurs

(Bergen op Zoom). De consulent/adviseur stelt samen met de inwoner vast wat nodig is (vraagver-

heldering) en maakt een ondersteuningsplan. De doelstellingen van het experiment werden:

1. Verbetering kwaliteit gesprekken:

a. Welke informatie hebben de gespreksvoerders nodig om tot een goede beoordeling

van de situatie te komen?

b. Draagt deze informatie bij aan het komen tot nieuwe arrangementen?

2. Regelarm organiseren van de Toegang:

a. Hoe kunnen we zorgen voor een goede dossieropbouw zodat de intake maar één

keer plaatsvindt?

b. Hoe wordt in het verder proces zo effectief mogelijk voortgebouwd op informatie die

in voorgaande stappen is verzameld?

3. Effectievere en efficiëntere inzet van middelen, waarbij de belangrijkste vragen waren:

a. Leidt de op eigen kracht gerichte manier van werken tot het formuleren van nieuwe

arrangementen?

b. Hoe ziet de samenstelling van dit nieuwe arrangement er uit? Is er een mix van in-

formele en formele zorg? En zo ja hoe zijn beide op elkaar afgestemd?

c. Daarmee samenhangend: Op welke manier kan het werken vanuit eigen kracht en

het (sociale) netwerk van klanten het beroep op dure en professionele zorg en on-

dersteuning terug dringen?

d. Te komen tot inzicht of en zo ja op welke manier, een integrale benadering door or-

ganisaties in de toegang het beroep op dure en professionele zorg en ondersteuning

terug kan dringen?

Om hiermee aan de slag te gaan, is een gespreksleidraad ontwikkeld die in een aantal sessies met

aanbieders is getoetst op volledigheid: kan een zorgaanbieder op basis van de informatie en het ar-

rangement aanvullend starten met de begeleiding of wordt de intake nogmaals gedaan omdat in-

formatie ontbreekt?

Vervolgens zijn in Bergen op Zoom en Steenbergen gesprekken gevoerd met bestaande cliënten,

alsof er sprake was van een (her-)indicatie voor de functie begeleiding. De cliënten werden vanuit

verschillende aanbieders aangereikt (o.a. cliënten met verstandelijke beperking, ouderen, psychia-

trie). Bij de gesprekken zaten aan tafel: de cliënt, zijn belangenbehartiger of huidige begeleider, een

Wmo-consulent of Vraagwijzer-adviseur en een MEE-consulent. Het gesprek werd gevoerd als een

gekanteld keukentafelgesprek waarbij eigen kracht, voorliggende of algemene voorzieningen én de

indicatie/arrangement voor de functie begeleiding aan bod kwamen. De gesprekken werden meestal

gevoerd op locatie van het loket. Bij de eerste serie gesprekken is er ondersteuning geweest door

een consulent van MEE West-Brabant

De gesprekken zijn door MEE beoordeeld op de kwaliteit van de gegenereerde informatie. Daaruit

kwamen enkele aanpassingen en suggesties naar voren, maar per saldo is geconcludeerd dat de

Wmo-consulenten door het toepassen van het keukentafelgesprek de benodigde informatie boven

tafel kregen. Vervolgens is geadviseerd om verder te gaan met de gesprekken om ook andere Wmo-

consulenten bekend te maken met de doelgroep en de vraagverheldering.

83

Er werden bij de tussenevaluatie in april 2014 nog geen conclusies getrokken ten aanzien van de

vraag of het keukentafelgesprek ook leidt tot andere arrangementen. Ook was destijds nog niet bij

de aanbieders getoetst of de informatie voldoende is om mee aan de slag te gaan.

Verdere verkenning

Naar aanleiding van de eerste ervaring met de vraagverheldering bij de nieuwe doelgroepen is beslo-

ten om de pilot voort te zetten, waarbij de volgende doelen werden gesteld:

het opdoen van ervaring door de consulenten door het blijven oefenen van het voeren van

gesprekken met inwoners;

het beter in beeld krijgen welke (reeds bij zorgaanbieders bekende) informatie consulenten

vooraf nodig hebben om het gesprek goed te kunnen voeren;

nagaan wat er in de Wmo-besluiten opgenomen moet worden, zodat zorgaanbieders direct

met een inwoner aan de slag kunnen.

Het leerproces - waarbij Wmo-consulenten het intakegesprek voeren samen met de aanbieder – is

vervolgens in de zomer van 2014 voortgezet. Daarbij zijn ook in Woensdrecht gesprekken gevoerd.

Maar ook de komende periode zullen de Wmo-consulenten blijven oefenen met de gesprekken. De

aanpak wordt ook na 1 januari voortgezet. Het is namelijk belangrijk dat de Wmo-consulenten kennis

maken met de ‘nieuwe’ doelgroepen en tot een goede afweging komen voor de toegang tot maat-

werk. Het mandaat voor de toegang ligt immers bij deze Wmo consulenten.

De volgende lessen zijn opgetekend vanuit de recente ervaringen in het experiment:

De consulenten vinden de complexiteit van de gesprekken meevallen. De werkwijze in het

gesprek en de oplossingen die geboden kunnen worden, bleken niet nieuw. Sommige cliën-

ten kenden zij al vanwege de toekenning van hulp bij huishouden. In Woensdrecht werkt een

consulent met een AWBZ achtergrond. Voor haar waren de gesprekken zeer herkenbaar.

Het tweede belangrijke leerpunt zal de komende tijd nog verder worden opgepakt, zo wordt

aangegeven. Dit betreft de verslaglegging ofwel de toelichting die bij de beschikking hoort.

Het streven is dat die zo wordt vormgegeven dat de zorgaanbieder de intake niet opnieuw

hoeft te doen. Op deze wijze wordt voorkomen dat er dubbel werk wordt gedaan en de cli-

ent zijn/haar situatie twee keer moet toelichten. De aansluiting moet dus goed gemaakt

worden tussen Wmo consulent en de zorgaanbieder.

Een derde les die uit de afgelopen periode is getrokken, is dat zwaardere vormen van hulp bij

huishouden wellicht slim gecombineerd kunnen worden met lichte vormen van begeleiding.

Tussen beide zit overlap, zo wordt geconstateerd. Hoe dit georganiseerd kan worden, is nog

niet uitgewerkt.

Vanuit MEE en de aanbiederskant (in het bijzonder GGZ WNB en SDW) worden nog wel enkele kriti-

sche kanttekeningen geplaatst.

De gemeenten gaan er nu vanuit – zo wordt door MEE aangegeven - dat door het oefenen met de

keukentafelgesprekken de toegang geborgd is: “Cliënten zijn tot nog toe tevreden over de dienstver-

lening van de gemeente, waarom zou dat na 1 januari 2015 veranderen? Vanuit MEE wordt echter

aangegeven dat de mensen die nu meedoen in de pilot ervoor open staan om anders met hun vraag

om te gaan en ook bereid zijn na te denken over wat ze zelf kunnen, eventueel met hulp van mensen

84

uit de buurt. MEE verwacht dat bij complexere vragen de gemeente niet alle expertise in huis heeft

en nog niet helemaal scherp heeft welke specifieke cliëntsituaties per 1-1-2015 verschijnen aan het

loket.

In de Brabantse Wal kunnen cliënten in principe kiezen of zij het intakegesprek thuis of bij Vraagwij-

zer laten plaatsvinden. MEE merkt op dat wanneer dit bij Vraagwijzer plaatsvindt, de Wmo klantma-

nager eventueel belangrijke informatie kan missen doordat er geen inzicht (observatie) ontstaat over

de thuissituatie (bijv. vervuiling). Ook vanuit GGZ en SDW is al eerder aangegeven dat men bang is

dat er veel waardevolle informatie verloren gaat als de gemeenten ervoor kiezen om de intakege-

sprekken voornamelijk op kantoor te laten plaatsvinden. Vooral bij GGZ cliënten is veel ‘af te lezen’

uit de thuissituatie. Een huisbezoek zou volgens GGZ WNB effectiever zijn. Zorgen zijn ook geuit door

SDW over de doelgroepen van SDW en GGZ WNB. Deze doelgroepen kunnen complexe problematiek

hebben waarbij het belangrijk is dat bij de toegang tijdig expertise wordt ingeschakeld. “Anders is er

een risico dat er te weinig zorg wordt geïndiceerd en dat er (onnodig) een crisis ontstaat. Dit is nog

niet geborgd.”

Vanuit het experiment wordt hierover gemeld dat een check op de ‘juistheid’ van de beschikking op

een praktische wijze zal worden vormgegeven, namelijk doordat bij een mogelijke verkeerde inschat-

ting de aanbieder direct contact opneemt met de Wmo-consulent. Op deze manier zal vanuit de

praktijk verdere fine-tuning plaats kunnen vinden ten aanzien van de beschikkingen.

GGZ WNB zou het prettig vinden als de GGZ meer betrokken wordt bij het ontwerpproces zodat spe-

cialistische kennis kan worden ingebracht. Ook later – in de uitvoeringspraktijk – is de nabijheid van

specialistische zorg van belang, zo geven zij aan. “Een milde interventie nu kan duurdere zorg later

voorkomen. Snel open afschalen van zorg is dan ook van belang. Dit vereist een proces met weinig

bureaucratie.”

Casusbeschrijving; trefwoorden: GGZ, oefenge-

sprekken, onzekerheid over de toekomst

Schets situatie

Het betreft een man van 65 jaar met ernstige psychi-

sche problematiek die samen met twee andere men-

sen met psychische problematiek in een huis woont

in de gemeente Bergen op Zoom. Ze zijn via de

GGZ in dit huis terecht gekomen. Overdag houdt

cliënt zich vooral bezig met poetsen, wandelen en

koken.

Oefengesprekken

Cliënt zou een WMO-oefengesprek hebben met de

gemeente op 7 november. Dit gesprek is helaas niet

doorgegaan, waardoor hier ook verder niet op in

gegaan kon worden tijdens het gesprek. Cliënt wist

verder ook niet veel met betrekking tot de transitie

te vertellen door de psychische problematiek die hij

ervaart.

De huisgenoot van deze cliënt had wel een oefenge-

sprek gehad met de gemeente. Er is gevraagd of hij

wat vragen zou willen beantwoorden over dit ge-

sprek, maar dit was helaas niet mogelijk aangezien

dit te veel stress met zich meebrengt.

Zorg

Bij cliënt komt elke dag een begeleider van woon-

ondersteunende begeleiding langs. Deze komt kij-

ken of de situatie stabiel is in het huis en rondom de

problematiek van de bewoners. Daarnaast heeft

Cliënt nog wee persoonlijke begeleiders van de

GGZ. Deze komen twee keer per week een half

uurtje langs, wat neerkomt op twee uur per week.

Tot slot komt er ook nog een werkster langs die

helpt bij het huishouden. Cliënt probeert deze wel te

helpen, maar dit is niet altijd mogelijk.

Netwerk

Cliënt heeft geen familieleden of vrijwilligers die

over de vloer komen om hem te steunen. Heeft

verder ook geen buren waar hij op kan bouwen.

Cliënt heeft ook niemand anders daarnaast. Hij

heeft dus geen netwerk om op te bouwen.

Gesprek met persoonlijke begeleider over cliënt

Aangezien cliënt geen gesprek heeft gehad met de

gemeente, is nog met de begeleider gesproken over

zijn toekomstige situatie. Het huis waarin de cliënt

woont, zal in het jaar 2017 gesloopt worden. Hier-

door wordt hij – naar eigen zeggen - met zijn huis-

85

genoten voor de keuze gesteld om ‘zich onder de

AWBZ te laten behandelen’ die dan zorg en woning

regelen of zelf de zorginkoop en het huurcontract te

regelen. Dit is een dilemma voor cliënt die eigenlijk

geen keuze laat voor hem, aangezien cliënt niet in

staat is om zelf de zorginkoop te regelen. Hierdoor

zal de heer hoogstwaarschijnlijk onder de AWBZ

gaan vallen met alle gevolgen van dien.

9.1.2. Integrale dagondersteuning

Integrale dagondersteuning betreft twee locaties voor dagbesteding. Een in Putte (het huiskamer-

project) en een in Bergen op Zoom (Aen de Fonteyne). In Bergen op zoom stond de vraag centraal of

het mogelijk zou zijn om een integraal aanbod vanuit verschillende organisaties te bieden waarmee

meerdere doelgroepen kunnen worden bediend. In Putte ligt de achtergrond van het experiment

meer bij de constatering dat – door de vergrijzing in Woensdrecht - een toename van zorgvragen

gaat ontstaan. Het inrichten van een Huiskamer per kern kan vroegtijdige gezondheidsproblemen en

zorgvragen voorkomen of uitstellen, zo is de gedachte. In Putte wordt verkend hoe dat het best kan.

Voor beide deelexperimenten geldt dat door een voorziening in de wijk aan te bieden voor zowel

mensen die een indicatie dagbesteding hebben als voor mensen die vanuit welzijn ondersteuning

behoeven, de effectiviteit wordt vergroot en efficiënter wordt gewerkt. Mogelijk kunnen dan ook

kosten omlaag gaan door gezamenlijk vervoer, personeel, locatie en activiteiten te regelen.

De vraag of integrale dagondersteuning voor een gemengde groep mogelijk is en meerwaarde ople-

vert voor cliënten van ouderenzorg, verstandelijk gehandicaptenzorg en geestelijk gehandicapten-

zorg, is al in de tweede meting van de programmamonitor volmondig met ‘ja’ beantwoord. Dat oor-

deel lijkt niet te zijn veranderd, maar het leren gaat door. In deze meting tekenen we dan ook de

meest recente inzichten op.

Huiskamer in Putte

Het huiskamerproject in Putte is ontwikkeld

door BWI en daarmee ingestoken vanuit

Welzijn. De huiskamer wordt georganiseerd

in De Beukenhof en is iedere dinsdag geo-

pend van 14.00 uur tot 16.00 uur. Cliënten

die hier komen hebben geen indicatie. Dit

project loopt goed en draait volledig op

vrijwilligers. In het experiment is niet zoveel

veranderd sinds de vorige meting. Er is in

Putte weinig sprake van menging van groe-

pen omdat Putte maar een klein dorp is en

er simpelweg niet zoveel verschillende soor-

ten cliënten zijn.

Situatieschets Huiskamer Putte

In verzorgingshuis De Beukenhof is vanaf oktober

2013 iedere dinsdagmiddag van 14 tot 16 uur de

Huiskamer Putte. Er zijn gemiddeld zo’n 15 cliënten

tussen de 65 en 90 jaar in de Huiskamer. In de

Huiskamer worden de cliënten gasten genoemd.

Er is een groepje aan het kaarten en een grotere

groep is aan het knutselen en breien. Er heerst een

huiselijke sfeer. De vrijwilligers overleggen aan een

aparte tafel over de activiteiten van de komende

weken. Later vermengen zij zich tussen de cliënten.

86

Samenvatting Cliëntengesprekken

De cliënten zijn bekend geworden met de Huiska-

mer door de dorpskrant, het parochieblaadje, fami-

lie, buren of vrienden. De cliënten zijn trouw in hun

bezoek aan de Huiskamer en de meesten ervaren de

Huiskamer als een belangrijk onderdeel van de

week. Ze zouden het missen als het zou wegvallen.

Redenen waarom cliënten de Huiskamer bezoeken:

- voor de gezelligheid

- voor de contacten

- voor het niet alleen thuis hoeven zitten

- voor het handwerken en kaarten

- voor een goed gesprek

- voor de laatste nieuwtjes uit het dorp

- voor het hebben van een activiteit in de week

- voor het drinken van een kop koffie/thee met an-

deren

Opvallend is dat alle cliënten die de Huiskamer

bezoeken ook nog naar andere georganiseerde acti-

viteiten gaan, losstaand van de Huiskamer. Er wor-

den activiteiten van de KBO en Levenslust ge-

noemd, zoals bingo, warme maaltijden en activitei-

ten van het eigen wooncomplex. De cliënten die de

Huiskamer bezoeken hebben over het algemeen een

sociaal netwerk van familie, buren en vrienden.

Er komen weinig nieuwe cliënten bij de Huiskamer,

maar de huidige cliënten vinden de grootte van de

groep heel prettig zo. Iedereen van de groep is mo-

biel, enkelen gebruiken een rollator. De meerder-

heid van de cliënten is vrouw en weduwe.

De vrijwilligers vindt men aardig en verschillende

cliënten vinden het bijzonder dat de vrijwilligers

hiervoor tijd willen maken. De vrijwilligers laten de

cliënten regelmatig weten dat ze mee mogen den-

ken met activiteiten. Er mogen altijd ideeën inge-

bracht worden en de vrijwilliger kijkt naar de orga-

nisatie hiervoor. De uitvoering ervan wordt volledig

door de vrijwilligers gedaan. De cliënten zijn te gast,

het moet vrijblijvend blijven, daarom bestaat er voor

hen geen organisatierooster.

Buiten de Huiskamer Putte hebben de cliënten wei-

nig contact met elkaar, enkel als ze elkaar tegen

komen op een andere activiteit of in het dorp. Ze

spreken niet buiten de activiteit met elkaar of vrij-

willigers af. Ze gaan niet bij elkaar op ziekenbezoek

of langs om te helpen. De Huiskamer wordt ervaren

als een prettige vorm van sociale controle.

Er wordt van de cliënten een euro per keer ge-

vraagd voor de onkosten van de koffie en thee.

Het is waardevol dat de huiskamer wordt gedragen door de vrijwilligers. Er is wel professionele on-

dersteuning, bijvoorbeeld door een activiteitenbegeleidster. Dit zou in de toekomst wellicht vermin-

derd kunnen worden wanneer de huiskamer meer de vorm van een ‘soos’ krijgt. Dan zou de profes-

sionele ondersteuning teruggebracht kunnen worden naar een aantal uren coaching, zo wordt aan-

gegeven vanuit het experiment.

In dat licht is het ook relevant dat een van de inzichten die de experimenten hebben opgeleverd, is

dat het zinvol is om vier varianten van dagbesteding te onderscheiden:

1. Vrij toegankelijk – Soos/huiskamer

2. Vrij toegankelijk – Tussen soos en maatwerk

3. Niet vrij toegankelijk – Maatwerk

4. Niet vrij toegankelijk – Maatwerk +

Aanvankelijk waren er slechts twee varianten bedacht, namelijk een algemene (Putte) en een maat-

werkvoorziening (Aen de Fonteyne). Uit de experimenten is geleerd dat er zowel aan de voorals aan

de achterkant een extra variant nodig is, passend bij de doelen, doelgroep en mate van zelfredzaam-

heid van deelnemers. Bestaande lokale voorzieningen zoals wijk- of buurtcentra en burgerinitiatieven

zoals het Doecentrum11 vallen onder variant 1. Aan de andere kant van het spectrum hebben de er-

varingen met het combineren van doelgroepen in Aen de Fonteyne geleid tot variant 4. Deze variant

11 Een buurtcentrum in een voormalig schoolgebouw in Bergen op Zoom waar allerlei activiteiten wor-

den georganiseerd door vrijwilligers.

87

is geschikt voor deelnemers met een sterke gedragscomponent of die een mate van structurele on-

dersteuning nodig hebben, dat ze niet te combineren zijn met andere doelgroepen. Menging van

doelgroepen werkt, maar wel tot op zekere hoogte.

Aen de Fonteyne / Bergen op Zoom

Sinds de vorige meting is er een aantal doelgroepen bijgekomen. Voorheen waren er vooral ouderen,

welzijnscliënten en verstandelijk beperkten. Nu is er (nog) meer sprake van menging. Zo doen er nu

GGZ-cliënten, LVG-cliënten (licht verstandelijk gehandicapt) van een andere zorginstelling en NAH

(niet-aangeboren hersenletsel) en LG (lichamelijk gehandicapt) cliënten mee. Helaas heeft de doel-

groep NAH zich onlangs teruggetrokken omdat de deelname te duur zou zijn. Daar lag miscom-

municatie aan ten grondslag melden de projectleiders.

De aanpak werkt nog steeds, zo wordt in het

experiment geconcludeerd. De cliënten uit

verschillende doelgroepen zijn tevreden, het

in eigen regie hebben van het leven/eigen

keuzes maken wordt gestimuleerd, de mobi-

liteit bevorderd en het aantal sociale contac-

ten vergroot. Ook hebben ze geen ‘last’ van

elkaar en ze vinden het leuk. Een VG-cliënt

gaf aan dat ze het leuk vindt dat ze tussen

‘gewone mensen’ mag meedoen.

Er wordt vanuit het experiment wel aangegeven dat een aandachtspunt is dat de behoefte van cliën-

ten per doelgroep verschilt. Zo hebben ouderen vooral behoefte aan sociale contacten, het bevorde-

ren van zelfredzaamheid en ondersteuning van mantelzorg. Bij de andere doelgroepen speelt werk-

gerelateerde dagbesteding een veel grotere rol. Het is dus belangrijk om het programma op deze

wensen af te stemmen en daarbij de doelgroepen te mengen. Een overweging kan zijn om bijvoor-

beeld de focus te richten op alleen ouderen maar dan wel uit de verschillende doelgroepen. Zo kan

het programma eenvoudiger afgestemd worden op de doelgroep.

Medewerkers en vrijwilligers vinden de samenwerking een verrijking maar het kost ook veel tijd en

energie. Ook moeten medewerkers en vrijwilligers wennen. Sommigen hebben in het verleden be-

wust gekozen voor zorg aan ouderen of VG. Nu worden ze geconfronteerd met andere doelgroepen

en dat maakt soms onzeker. Het activiteitenaanbod is niet vanzelfsprekend geschikt voor alle doel-

groepen. Dit moet telkens opnieuw beoordeeld worden als er andere bezoekers en/of doelgroepen

aansluiten.

In de concept-evaluatie van de experimenten wordt vermeld dat de dagondersteuning in Aen de

Fonteyne met een 7,8 positief wordt beoordeeld, zowel door de bezoekers als door de medewer-

kers/vrijwilligers die er werkzaam zijn. De integratie van doelgroepen blijkt succesvol. Bezoekers

antwoorden dat zij het geen probleem vinden en dat zij anderen kunnen helpen. Driekwart van de

bezoekers geeft aan dat de dagondersteuning ertoe bijdraagt dat zij zich in het dagelijks leven kun-

nen redden.

88

Het vervolg van het experiment is een verdere uitdieping van de business-case die voor dit experi-

ment wordt opgesteld. Die wordt apart uitgevoerd voor de vier hiervoor benoemde varianten die

zowel naar doelgroep, toegang, bekostiging als bezetting verschillen12 en waarvoor dus ook verschil-

lende uitkomsten mogen worden verwacht in de business case.

1. Vrij toegankelijk – Soos/huiskamer

a. Doelgroep: alle bewoners in de wijk

b. Toegang: vrije inloop

c. Bekostiging: Mogelijk lichte subsidie of gebruik om niet, verbruikskosten en kosten activiteiten

voor rekening deelnemer

d. Groepsgrootte: Geen beperkingen buiten de beschikbare ruimte

2. Vrij toegankelijk – Tussen soos en maatwerk

a. Doelgroep: (nog) niet in aanmerking voor maatwerk

b. Toegang: via doorverwijzing

c. Bekostiging: Subsidie van gemeente, verbruikskosten en kosten activiteiten (deels) voor rekening

deelnemer

d. Groepsgrootte: 16-20 deelnemers per professional, aangevuld met ± 3 vrijwilligers per professio-

nal

3. Niet vrij toegankelijk – Maatwerk

a. Doelgroep: Mensen met een beperking (kan voorliggend zijn op intramurale zorg)

b. Toegang: Beschikking Wmo van gemeente, PGB, particulier ingekocht

c. Bekostiging: Wmo, budget per klant voor aanbieder, kan particulier

d. Groepsgrootte: 8-10 deelnemers per professional, aangevuld met ± 2 vrijwilligers per professional

4. Niet vrij toegankelijk – Maatwerk +

a. Doelgroep: (Mensen met een beperking en niet passend in regulier maatwerk

b. Toegang: Beschikking Wmo van gemeente, PGB, particulier ingekocht

c. Bekostiging: Wmo, budget per klant voor aanbieder, kan particulier

d. Groepsgrootte: 3 deelnemers per professional, aangevuld met ± 1 vrijwilliger per professional

Het vertrouwen is er dat dagondersteuning goedkoper kan door het mengen van doelgroepen en

hopelijk wordt dit ook aangetoond door de business case, geeft de projectleider aan. Zo kan mogelijk

het aantal locaties omlaag (omdat de dagbesteding niet of minder doelgroepgebonden is, is er eer-

der een geschikte locatie in de buurt), kunnen de taxikosten worden beperkt doordat de dagbeste-

ding in de buurt is en kan – door afname van het aantal locaties - het aantal medewerkers en vrijwil-

ligers omlaag. Daarbij is het vanzelfsprekend wel van belang om de juiste balans te blijven zoeken.


Integrale Toegang

De experimenten in de Brabantse Wal zijn nadrukkelijk opgezet met het doel om te leren voor de

praktijk die per 1-1-2015 realiteit wordt. Voor het experiment toegang geldt ook dat de wijze waarop

het nu wordt uitgevoerd, de basis vormt voor hoe het straks zal gaan. Dat is ook terug te vinden in

12 In de matrix die vanuit het experiment is opgesteld wordt een groter aantal elementen onderscheiden

waarop de varianten verschillen. Voor illustratieve doeleinden beperken we ons hier tot deze vier.

89

het gezamenlijke Beleidsplan Wmo 2015-2017 van de drie gemeenten in de Brabantse Wal. Met dat

gezamenlijke Beleidsplan is de samenwerking in de subregio Brabantse Wal ook meer geconcreti-

seerd dan in de meeste andere subregio’s. Op gemeentelijk niveau is de verbinding wat dat betreft

duidelijk tot stand gebracht.

De toegang wordt zowel vormgegeven door een fysiek loket, een telefoonnummer als een website.

De procedure is dat eerst de vraag wordt verhelderd en daarna wordt gezocht naar de meest pas-

sende vorm van ondersteuning. Hierbij wordt – volgens de principes van de kanteling - samen geke-

ken wordt naar mogelijkheden vanuit eigen kracht en het eigen netwerk. De Brabantse Wal- ge-

meenten kiezen ervoor om de toegang tot de maatwerkvoorzieningen zelf uit te voeren. Op die ma-

nier wordt de onafhankelijkheid van de toegang ten opzichte van de zorgaanbieders gegarandeerd.

Het Beleidsplan onderstreept ook nog eens dat de gemeente in de toegang tot maatwerkvoorzienin-

gen de rol van poortwachter vervult. “Dat betekent dat niemand zonder besluit van de gemeente

gebruik kan maken van de maatwerkvoorzieningen.”

Deze taak is belegd bij de Wmo-consulenten/adviseurs van de gemeente. De consulent/adviseur stelt

samen met de inwoner vast wat nodig is en maakt hiervoor een ondersteuningsplan. In dit plan

wordt eerst uitgewerkt wat de inwoners zelf of met behulp van zijn netwerk kan doen en welke al-

gemene voorzieningen er zijn die een oplossing bieden voor het probleem. Wanneer dit onvoldoende

oplossing biedt, wordt er gekeken naar individuele ondersteuning. De gesprekken vinden plaats bij

Vraagwijzer. Op verzoek van cliënten kan het ook bij de cliënt thuis plaatsvinden. Op dit aspect is

vanuit een aantal aanbieders kritiek, zoals in de vorige paragraaf ook aangegeven. De keukentafel

staat in hun optiek bij de mensen thuis en niet “in het gemeentehuis” zoals zij aangeven. Hier lijkt

sprake van onduidelijkheid over hoe de geïntegreerde aanpak rondom de cliënt in de wijk zal worden

vormgegeven, waarbij de professionals samen optrekken en informeel en formeel, eventueel specia-

listisch, goed weten af te stemmen. Dit kan de gewenste kanteling in de weg staan.

Het uitgangspunt is om de bij zorgaanbieders aanwezige kennis over de doelgroepen en sociale kaart

(het aanbod) in de toegang te organiseren. Hoe dat precies vorm wordt gegeven is nog niet duidelijk.

Het Beleidsplan meldt dat de drie Brabantse Wal-gemeenten voornemens zijn pilots uit te voeren om

te verkennen hoe de samenwerking (bijvoorbeeld via een sociaal wijkteam) tussen zorgprofessionals,

wijkverpleegkundigen en de gemeente(n) het beste vorm gegeven kan worden. De wethouder van

Steenbergen geeft aan dat de verbinding met de wijkverpleegkundige in een kleine gemeente als

Steenbergen praktisch van aard kan zijn. De wijkverpleegkundige zal regelmatig bij Vraagwijzer aan-

wezig zijn en daar kan dan ook informatie-uitwisseling en doorverwijzing plaatsvinden. Er zijn korte

lijnen. In Bergen op Zoom wordt eenzelfde werkwijze gepropageerd. Binnen Vraagwijzer worden

door diverse organisaties, zoals GGZ WNB en de wijkzuster, ruimtes gehuurd. Daarnaast zijn in het-

zelfde gebouw diverse organisaties gevestigd, waaronder MEE, stichting Welzijn Ouderen en SDW. Zij

worden indien nodig betrokken bij de gesprekken die daar plaatsvinden of er wordt aan hen om ad-

vies gevraagd, zo wordt vanuit de gemeente Bergen op zoom aangegeven. Dat zou volgens de ge-

meente ook voldoende garanties moeten bieden voor de gewenste korte lijnen.

Door het gebrek aan verbinding tussen gemeente en (een deel van de) aanbieders over hoe de toe-

gang moet worden georganiseerd, is de kans vrij groot dat de praktijk van de toegang straks minder

efficiënt zal uitpakken dan wordt aangenomen. Aanbieders zullen – omdat er twijfels zijn bij de

werkwijze van de Wmo-consulenten en vraagverheldering ook de functie van ontmoeting en ken-

90

nismaking heeft– het gesprek opnieuw gaan doen. De kans is groot dat zij dit vervolgens weer gaan

terugleggen bij de Wmo-consulent omdat men het er niet mee eens is, enzovoort omdat snel open

afschalen gezien het uitsluitende mandaat bij de Wmo-consulent niet voor de hand ligt. Gevaar is dat

hier weer nieuwe procedures en afspraken voor moeten worden gemaakt en zo een regelrijke omge-

ving wordt gebouwd.

In de loop van 2015 wordt gestart met een proces om voor de Brabantse Wal te komen tot een visie

op Integrale Toegang tot het Sociaal Domein waarin Wmo, Jeugd en Participatie samenkomen. De

toegang is nu dus nog niet integraal op het niveau van de drie decentralisaties. Ook zal met VGZ ge-

werkt worden aan de verbinding met de wijkverpleging op wijkniveau en invulling worden geven aan

preventie.

Integrale dagondersteuning

Of de integrale dagondersteuning een vast onderdeel wordt van de realiteit van 2015 en verder – en

in welke vorm - is nog niet helemaal scherp. Voor zover dit het karakter krijgt van een algemene

voorziening die geheel draait op vrijwilligers, ligt dat wel voor de hand, gezien ook de belofte in het

Beleidsplan dat de komende drie jaar wordt gestimuleerd dat de algemene voorzieningen worden

verbreed naar andere doelgroepen en dat andere doelgroepen hiervan gebruik gaan maken. Ook

willen de gemeenten de samenwerking tussen welzijns - en zorgaanbieders en zorgaanbieders onder-

ling bevorderen. Daarover worden afspraken opgenomen in de overeenkomsten en subsidies. De

huiskamers zoals in Putte zijn in feite ook al praktijk. Het project loopt goed en ook in andere kernen

in Woensdrecht zijn en worden vergelijkbare huiskamerprojecten geopend. Het is aannemelijk dat bij

het doorzetten in de realiteit van de verschillende varianten voor integrale dagondersteuning de

business case een belangrijke rol zal gaan spelen. Die zal immers aangeven of en onder welke voor-

waarden de verschillende varianten ook met de nieuwe tarieven ‘uit kunnen’.

Inkoop

De drie gemeenten in de Brabantse Wal zijn ook bij de inkoop gezamenlijk opgetrokken. Net als in de

andere gemeenten in West-Brabant is hierbij een beperkte productdifferentiatie gehanteerd in

‘licht’, ‘midden’ en ‘zwaar’. De kortingen die op de tarieven zijn doorgevoerd, worden door (een deel

van de) aanbieders als (te) groot ervaren en niet in overeenstemming met de geest van het Beleids-

plan en andere afspraken en voorwaarden in de overeenkomsten waarin het gezamenlijke en de

noodzaak tot innovatie wordt benadrukt. Ook wordt opgemerkt dat het gekorte tarief voor sommige

cliënten best toereikend zal kunnen zijn, maar niet voor alle. In het bijzonder de GGZ komt daarmee

‘in de knel’. Het tarief biedt namelijk geen ruimte om de benodigde HBO-geschoolde professionals in

te zetten. Het niveau zakt – met de nieuwe tariefstelling - naar MBO. Dat betekent dus dat de ‘zachte

landing’ waar op was gehoopt, er niet is gekomen.

Verantwoording

De doelstelling ‘high trust, high penalty” lijkt – op grond van wat er over is opgenomen in de over-

eenkomsten - niet gelukt. Het is eerder “low trust, high penalty” geven enkele aanbieders aan. Zo zijn

er volgens hen in de conceptovereenkomst o.a. boeteclausules opgenomen bij fout berichtenver-

keer. Vanuit gemeentezijde wordt dit echter betwist en wordt aangegeven dat men in de totstand-

91

koming van de overeenkomsten met de betrokken organisaties juist heeft aangegeven dat dit niet

hoeft.

In de overeenkomst is ook de mogelijkheid ingeruimd om per dossier om verantwoording te vragen.

In de Resultaatsovereenkomst inzake “Maatwerkvoorziening Begeleiding Wmo 2015” wordt aange-

geven dat daarbij onder andere het volgende wordt gecontroleerd:

Sluit de ondersteuning die de Dienstverlener levert aan bij de Resultaten die zijn benoemd in

het Ondersteuningsplan?

Worden de afgesproken resultaten behaald en heeft de Dienstverlener er voldoende aan ge-

daan om de Resultaten te behalen?

Wordt de ondersteuning zodanig ingezet dat er aangesloten is bij de mate waarin de Zelfred-

zaamheid en Participatie van de Cliënt kan worden bevorderd, gelijk blijft of afname beperkt

wordt?

Wordt het Sociaal netwerk betrokken?

Is er tijdig gesignaleerd dat ondersteuning niet meer nodig is of kan worden verminderd?

Wordt aan de signaleringsplicht voldaan?

Is de Cliënt tevreden over de te ontvangen ondersteuning?

Zijn medewerkers ingezet die voldoende gekwalificeerd zijn en die voldoen aan de basis-

competenties?

Van gemeentezijde wordt wel aangegeven dat de gemeenten niet van plan zijn om dit ook zo te vra-

gen aan de aanbieders. Hoe de verantwoording precies georganiseerd zal gaan worden, is nog niet

bekend. De wens is om zicht te krijgen op het resultaat dat behaald wordt. Verder willen gemeenten

een beeld van de mate waarin het voorliggend veld wordt benut. Hoe dat moet, is nog onduidelijk en

daarover moeten partijen nog met elkaar in gesprek. Er wordt gedacht aan het inzetten van de zelf-

redzaamheidsmonitor maar dat is nog niet uitgewerkt. Vragen waar de werkgroep Resultaten nog

mee zit, zijn bijvoorbeeld:

Moeten aan deze resultaten productbeschrijvingen worden gekoppeld? Welke moeten dit

dan zijn?

Hoe toetsen we of de benoemde resultaten in het ondersteuningsplan van de cliënt worden

behaald?

Wanneer het resultaat niet is behaald, hoe komen we dan achter waarom het niet wordt be-

haald? Of dat er verkeerde producten zijn ingezet. Welke consequenties kunnen we hier aan

verbinden?

Wat behoort NIET tot de resultaten?

Hoe integreren we de inzet van het netwerk rond de inwoner in de resultaten en welke kwa-

liteit wordt daaraan verbonden?

9.3. Conclusie

De experimenten die in Brabantse Wal zijn gedaan, hebben inzicht geboden in de kansen en bedrei-

gingen die samenhangen met de wijze waarop de gemeenten van plan zijn de toegang te organiseren

en met nieuwe manieren om de dagondersteuning te organiseren. Regelarm heeft volgens de pro-

jectleiders tijdens de experimenten daarbij niet erg op de voorgrond gestaan. De werkgroep heeft

92

ook moeite gehad met de definiëring van wat regelarm precies is. In het experiment is vooral geoe-

fend met praktijksituaties en daarbij is wel steeds in de gaten gehouden of er onnodige onderdelen

zijn, zo geven de projectleiders aan. In het Beleidsplan van de drie gemeenten zijn elementen die de

basis kunnen bieden voor een regelarme inrichting terug te vinden. Het inzetten op Eigen Kracht is

een belangrijk element, een beperkte productdifferentiatie biedt kansen, evenals de wens om geza-

menlijk te komen tot innovatie rond bijvoorbeeld algemene voorzieningen en te sturen op resultaat

in plaats van op productie.

De wijze waarop de voornemens tot op heden zijn uitgewerkt, biedt vanuit het perspectief van een

regelarme organisatie wel risico’s. Voor een regelarme organisatie is ruimte en vertrouwen nodig.

Dat vertrouwen lijkt er tussen gemeenten en een aantal aanbieders vooralsnog onvoldoende te zijn.

En waar de verbinding niet tot stand is gebracht, is de kans groot dat regels en procedures de over-

hand krijgen, ook al zijn de uitgangspunten regelarm.

Als we wat er is bereikt in de Brabantse Wal leggen langs de criteria in het toetsingskader Regelarme

transitie, dan valt op dat er een gemengd beeld ontstaat (Tabel 8).

Vrij veel aspecten zijn nog onduidelijk en moeten nog verder worden uitgewerkt. Daar staan vraagte-

kens. Op een aantal aspecten is een ‘-‘ of een ‘+/-‘ ingevuld. Bij de aspecten waar een ‘-‘ is aangege-

ven, lijkt vooralsnog niet gekozen voor een benadering die aansluit bij vernieuwingslijnen die bij aan-

vang van het experimentenprogramma zijn verwoord. Bij een ‘+/-‘ is dat wel het geval voor wat be-

treft het beleid, maar nog niet in de uitwerking. Aspecten waar vanuit het perspectief van de regel-

arme transitie andere keuzes zijn gemaakt, zijn in het bijzonder een beperkte uitwerking van de ge-

biedsgerichte benadering (samenwerking, teamsamenstelling en werkwijzen dichtbij), het cross-

sectorale (die verbinding is wel voorzien maar nog niet tot stand gekomen waardoor voorkomen van

stapeling en één gezin één plan niet kan worden gegarandeerd) en de verbinding van de domeinen

alsmede ruimte voor inzet en mandaat voor de professional. Ook de verantwoording lijkt vooralsnog

niet erg ‘lean’ te zijn opgezet.

Voor veel van deze elementen geldt dat het in de praktijk alsnog kan meevallen. Doordat de verbin-

ding tussen gemeenten en een aantal aanbieders niet goed tot stand is gebracht, lijkt wantrouwen te

domineren. Dit brengt een groot risico met zich mee en maakt de keuze voor een regelrijke uitwer-

king in de praktijk niet ondenkbeeldig, ook al zijn de uitgangspunten regelarm. Het is in dat kader

goed om te constateren dat dit wantrouwen niet algemeen is. Zo hebben gemeenten en aanbieders

in de Brabantse Wal onlangs – en naar aanleiding van wat hierover is gemeld in de conceptrapporta-

ge van deze monitor – nog eens uitgesproken dat men juist het afgelopen jaar intensief met elkaar

aan de slag is geweest en aan onderling vertrouwen heeft gebouwd.

93

Tabel 8 Selectie/toetsingskader Regelarme transitie AWBZ – Brabantse Wal

Vernieuwingslijnen

Inhoudelijke

thema's


lan

de

lijk

loka

al

Gebiedsgericht Cross sectoraal - Bekostiging

inkoop

coalitie-aanpak

wijkaanpak

+/-

+/-

-

-

Experimenteerruimte

Wmo regiovorming

+

+

+/-

+/-



Informele zorginzet

+

+

+



+/-

-



+

+

-

-





-

+

-




-

+

-



?

+/-

?



?

-

..% reductie


+

-



iAWBZ , iWmo,


+/-

+/-

-

+/-

94

10. Verschillen in de uitwerking

De opzet van de experimenten en de Beleidsplannen die in de betreffende gemeenten zijn uitge-

werkt, laten zien dat er grote overeenkomsten zijn in de uitgangspunten voor de transitie in de regio.

Eigen kracht versterken, zelfredzaamheid vergroten, het tot stand brengen van verbinding tussen

domeinen, het tegengaan van stapeling, gebiedsgericht werken, sturen op resultaat in plaats van op

productie, enzovoort, zijn principes die overal worden omarmd. Er is ook gebleken dat er in de uit-

werking betekenisvolle verschillen zijn. Dat is het duidelijkst rond de organisatie van de toegang tot

maatwerkvoorzieningen. In dit hoofdstuk zetten we die verschillen nog eens naast elkaar, voor de

volgende elementen:

1) hoe is het informatiepunt/eerste contact georganiseerd?

2) keukentafelgesprek

i) wie:

ii) waar:

iii) methode vraagverheldering:

3) mandaat

a) voor toegang Wmo maatwerk

b) bijstelling van de maatwerkbeslissing gedurende het zorgproces

4) verbinding

a) met medisch domein

b) met Jeugd en Participatie

c) verankering van één gezin, één plan, één regisseur

5) onafhankelijkheid

a) toegang en levering door aanbieders

b) toegang en cliëntondersteuning

6) verantwoordelijken voor zorgplan? burger en…

7) invulling van de samenwerking in de wijk/professionals t.b.v. eigen kracht bij burgers, bouwen

aan wijk/dorpskracht.

In het volgende hoofdstuk gaan we in meer detail in op de verschillen en overeenkomsten die er zijn

bij de visies op monitoring en verantwoording.

10.1. Informatiepunt/eerste contact

In alle experimentgemeenten is aandacht gegeven aan de organisatie van het eerste contact. In alle

gevallen worden hierbij meerdere routes aangeboden (Tabel 9). Soms wordt zoveel mogelijk aange-

sloten bij hoe het altijd al ging (in Drimmelen of Rucphen bijvoorbeeld). Soms is er het voornemen

om een geheel nieuwe punt voor toegang te organiseren, weliswaar op basis van de bestaande struc-

turen, zoals in Roosendaal. In Breda speelt de website Zorgvoorelkaar een belangrijke rol. Dat is een

interessante insteek omdat daarin vrijwillige ondersteuning het primaat heeft. Als iemand op zoek is

naar ondersteuning bij administratieve taken bijvoorbeeld, is de kans groot dat men via de website

op een vrijwilliger stuit, terwijl men via het Wmo-loket vermoedelijk eerder bij Individuele Begelei-

ding uitkomt. Omdat de verschillen best groot zijn, is het ook interessant om te blijven volgen in wel-

95

ke mate de burger in staat is om de weg te vinden en wellicht ook op andere plekken uitkomt (meer

bij professionele ondersteuning of juist meer bij vrijwilligers of algemene voorzieningen).

Tabel 9 Organisatie van informatiepunt/eerste contact in de experimentgebieden (afgeleid uit interviews en beleidskaders/plannen)

subregio gemeente Informatiepunt/eerste contact

Breda e.o. Breda meervoudig: -Zorg voor elkaar.nl -centraal tel. nr. -inloop op fysieke locaties -wijknetwerk

Dongemond Oosterhout meervoudig: Wmo-loket,

wijkverpleegkundige,

sociaal wijkteam

Drimmelen meervoudig, niet geformaliseerd:

wmo-loket, digitaal,

sociaal netwerk,

dorpsteam (aanbieders)

Werkendam, Woudrichem

telefoon nr. en website om contact te leggen met klantencontactcentrum (KCC);

ook route via aanbieders

West Roosendaal een centrale toegang (Wmo-loket, het CJG en HetPunt);

fysiek (meerdere locaties), digitaal en telefonisch bereikbaar

Rucphen steunpunten in de kerkdorpen

Brabantse Wal Steenbergen, Bergen op Zoom, Woensdrecht

Vraagwijzer (Steenbergen, Bergen op Zoom),

Wmo-loket Kromstraat 4 Hoogerheide (Woensdrecht)

10.2. De keukentafel

Het keukentafelgesprek is een sleutelelement in de nieuwe Wmo. Een normaal gesprek van mens tot

mens, zonder de last van toegang en kokervisie was de basisgedachte. Dat bleek namelijk de meeste

ruimte te bieden voor andere oplossingen dan formele zorg en diensten. Ook preventieve acties als

signalering en dergelijke bleken zo goed in te bedden in het werk in de wijk. Het moest echter ergens

door betaald worden en zo is het in de nieuwe Wmo terecht gekomen - en bij de wijkverpleeg-

kundige segment 1.

In het keukentafelgesprek komt het nieuwe aanbod dicht bij de burger. Daar wordt de vraag achter

de vraag gezocht, de eigen kracht versterkt, het netwerk verkend en bezien welke oplossing in de

specifieke situatie van de cliënt de grootste bijdrage kan leveren aan zijn of haar zelfredzaamheid.

Het ligt voor de hand dat gemeenten bij de inrichting van die keukentafelgesprekken ook verschillen

in benadering. Dit is immers een van de aspecten in de Wmo waar de ´couleur locale´ het meest ge-

eigend is. Dat blijkt ook als wordt vergeleken wie de keukentafelgesprekken voert, welke methode

voor vraagverheldering wordt gebruikt en - in mindere mate – waar de gesprekken worden gevoerd.

96

De grootste verschillen zijn er tussen gemeenten in wie de gesprekken gaat voeren. Dat varieert van

uitsluitend de Wmo-consulent (Brabantse Wal) tot aanbieders, combinaties daarvan of juist een rol

voor MEE. Ook de methodes voor vraagverheldering zijn lokaal verschillend uitgewerkt. Soms zijn zelf

methodes ontwikkeld (Roosendaal, Brabantse Wal, Breda), soms is aangehaakt op bestaande me-

thodes (Oosterhout, Drimmelen) en soms is er ook bewust geen standaardisatie van methodes toe-

gepast, maar is het bij de aanbieders gelaten welke methode wordt gebruikt (Werkendam, Woudri-

chem). De intentie is in vrijwel alle gevallen om het keukentafelgesprek ook daadwerkelijk bij de bur-

ger thuis te laten plaatsvinden en de professionals ruimte te bieden met deze informele methode.

Om verschillende redenen – in het bijzonder omdat de thuissituatie ook iets ‘zegt’ over een cliënt – is

dat wenselijk. Maar bij eenvoudige vragen is het goed denkbaar dat ‘het gesprek’ aan het Wmo-loket

plaatsvindt. In de Brabantse Wal wordt de keuze bij de cliënt gelegd en is er sprake van een meer

formele invulling van het gesprek: thuis of ‘op het gemeentehuis’. En hoewel variaties best denkbaar

zijn, moet worden bedacht dat de uitvoerder en de plaats van het gesprek het maken tot wat het is:

óf een formeel ‘indicatiegesprek’ óf – zoals het bedoeld was - een mens-tot-mens gesprek dat tot

voorzieningen kan leiden.

Tabel 10 Organisatie van de keukentafel in de experimentgebieden: wie voert het gesprek, waar is het gesprek en welke methode wordt gebruikt (afgeleid uit interviews en beleidskaders/plannen)

subregio gemeente wie: waar: methode vraagverhel-dering:

Breda e.o. Breda wijknetwerk sociaal wijkteam (bij maatwerk): Wmo con-sulent, wijkverpleeg-kundige, maatschappe-lijk werk

huisbezoek in leergang principes eigen gemaakt

Dongemond Oosterhout Sociaal wijkteam 3D): MEE, welzijn, GGD, CJG

huisbezoek Sociale netwerk ver-sterking (SNV)

Drimmelen dorpsteam (aanbie-ders); als professionele ondersteuning nodig lijkt, wordt kernteam erbij betrokken

huisbezoek Sonestra voor comple-xere situaties

Werkendam Woudrichem

aanbieders huisbezoek divers (vanuit aanbie-ders georganiseerd)

West Roosendaal regieassistent (teamle-den centrale toegang, aangevuld met gespe-cialiseerde professio-nals)

divers: huisbezoek, 'vindplaatsen', logische locaties

o.a. toolkit HetPunt

Rucphen regieassistent (Wmo-consulent nieuwe stijl)

* *


Wmo-consulent/ advi-seur

keuze cliënt: vraagwij-zer of thuis

in gemeenten ontwik-kelde gespreksleidraad

* niet bekend

97

10.3. Mandaat

Een van de centrale discussiepunten rond de transitie van de Wmo is wie in de praktijk het mandaat

heeft voor de toegang tot Wmo-maatwerkvoorzieningen. Bij een regelarme inrichting en werkend

volgens de principes van ‘high trust high penalty’ zou dat mandaat ook bij de ‘werkers in het veld’

moeten kunnen liggen. Zij zouden - bij voorkeur zonder bureaucratische tussenkomst - moeten kun-

nen inzetten en op- of afschalen als dat nodig of mogelijk is. Het vertrouwen dat voor een dergelijke

beweging nodig is, is nog in geen van de experimentgebieden gematerialiseerd in een dergelijke in-

richting. Het mandaat ligt in de meeste gevallen bij de Wmo-consulent/het Wmo-loket. Het dichtst

bij lijkt Oosterhout te komen, waar het Wmo-loket de formele toegangsbeschikking afgeeft op advies

van het sociale wijkteam. In een aantal gevallen is er wel een beweging ingezet naar een verbreding

van het mandaat naar het Sociaal Wijkteam. Daarin kunnen dan ook wijkverpleegkundigen, maat-

schappelijk werk of MEE zijn vertegenwoordigd. In sommige gevallen ligt daar ook het feitelijke man-

daat (Breda). In andere gevallen is dat ‘in de geest’ het geval en wordt als ‘uitgangspunt’ genomen

dat het Wmo-loket het advies van het Sociaal Wijkteam overneemt (Oosterhout). De wijkverpleeg-

kundigen zijn wel gemandateerd om toegang te verstrekken tot de ZvW en het zorgplan op te stellen.

Tabel 11 Organisatie van het mandaat voor de toegang tot Wmo-maatwerk in de experi-mentgebieden (afgeleid uit interviews en beleidskaders/plannen)

subregio gemeente Mandaat voor de toegang tot Wmo maatwerk

Bijstelling maatwerkbeslissing gedurende zorgproces

Breda e.o. Breda Sociaal wijkteam (Wmo consulent, wijkverpleegkundige, maatschappe-lijk werk) ,

specialisten hebben adviserende rol

op termijn mogelijk toegroeien naar wijknetwerk

sociaal wijkteam

Dongemond Oosterhout formeel Wmo-loket; ·uitgangspunt is advies SWT's over te nemen

via sociaal wijkteam

Drimmelen kernteam (Wmo-casemanagers, wijkverpleegkundige, MEE en wel-zijnsmedewerkers )

dorpsteam/kernteam betrokken bij maatwerk


Wmo-loket (loket Altena); verdie-pingsvragen via wijkteams (MEE, welzijnswerk, de wijkverpleegkun-dige en de senior Wmo-consulent)

waarsch. via loket Altena

West Roosendaal centrale toegang (te organiseren door Wmo-loket, het CJG en Het-Punt)

via toegangsteam


regieassistent (Wmo-consulent nieuwe stijl)


Wmo-consulent/ adviseur Wmo-consulent/ adviseur

98

10.4. Onafhankelijkheid

In veel gemeenten en gemeenteraden is de onafhankelijkheid van de toegang ten opzichte van de

levering (en in mindere mate ten opzichte van de cliëntondersteuning) een punt van aandacht. Daar-

in zit de overtuiging besloten dat als personen of instanties (zoals aanbieders) een belang hebben bij

de levering, de poortwachtersfunctie niet goed kan worden vervuld en het beroep op de individuele

voorzieningen in de Wmo onbeheersbaar zal worden. In veel gemeenten is het (mandaat) voor de

toegang dan ook strikt losgekoppeld van leveringsbelangen. Waar het mandaat is verbreed zoals in

Breda, is dit verzelfstandigd (in een stichting) om de onafhankelijkheid te waarborgen. In veel andere

gevallen is ervoor gekozen om aanbieders – waaronder ook wijkverpleegkundigen vallen die wel voor

de ZvW zijn gemandateerd - geen mandaat voor de Wmo te geven. Wat hier mogelijk een rol speelt

is de zoektocht naar de sturing op outcome en de controlemechanismen. Het is waarschijnlijk dat het

nog ontbreken daarvan tot de keuze heeft geleid de controle op inzet en volume van maatwerk in

het werkproces in te bouwen. Dit kan in het vervolgproces opnieuw worden beoordeeld.

Tabel 12 Organisatie van de onafhankelijk tussen toegang en levering en tussen toegang en cliëntondersteuning in de experimentgebieden (afgeleid uit interviews en beleids-kaders/plannen)

subregio gemeente toegang en levering door aanbie-ders:

toegang en cliëntondersteuning

Breda e.o. Breda ja, via detachering bij gemeen-te/stichting op zowel WMO als ZvW

MEE zit niet in wijkteam), via wijk-team; burger mag zelf ook andere partij inschakelen, maar dat wordt niet vergoed.

Dongemond Oosterhout SWT's worden ondergebracht in separate stichting

MEE (wel in SWT met als voorwaar-de dat de professionals die uitvoe-ring geven aan de cliëntondersteu-ning niet in dienst zijn van de Stich-ting die uitvoering gaat geven aan de sociale wijkteams.

Drimmelen partijen in kernteam zijn zonder leveringsbelang waar het gaat om Wmo

MEE (in kernteam), onafhankelijk-heid niet benoemd in aanvulling Beleidsplan; Deel (25%) ook te besteden aan andere leveranciers van cliënt-ondersteuning, zoals ouderenadviseurs of sociaal raads-lieden


aanbieders (hebben geen mandaat voor toegang, maar doen wel keu-kentafelgesprekken)

MEE, voorwaarde: onafhankelijk te positioneren t.o.v. de sociale wijk-teams

West Roosendaal professionals die betrokken zijn bij toegang, zijn gedetacheerd bij ge-meente/centrale toegang

MEE (geen rol in toegang)

Rucphen aanbieders hebben geen rol in de toegang, die ligt bij regieassistent



aanbieders hebben geen rol in de toegang, die ligt bij de Wmo-consulent


99

Er moet worden opgemerkt dat deze benadering van onafhankelijkheid betrekkelijk eenzijdig is. Im-

mers, ook Wmo-consulenten hebben vanuit de moederorganisatie (de gemeente) een belang – zij

het een omgekeerd belang – bij de toegang meegekregen. In Drimmelen lijkt de Wmo-consulent ook

budgetverantwoordelijkheid te dragen in het kernteam. Zij kunnen dan een druk ervaren om zo min

mogelijk professionele ondersteuning te bieden. Dat leidt op korte termijn wellicht niet tot uitputting

van het budget, maar het kan wel tot suboptimale oplossingen leiden waardoor er op iets langere

termijn mogelijk duurdere oplossingen nodig zijn en afwentelingsgedrag ontstaat naar de ZvW.

De onafhankelijkheid tussen toegang en cliëntondersteuning is eveneens belangrijk, al staat die wat

minder in de belangstelling. Hierbij is in het bijzonder de rol van MEE interessant. Zonder uitzonde-

ring heeft MEE een rol in de cliëntondersteuning (75% van het budget is ook van rijkswege geallo-

ceerd aan MEE). Maar MEE heeft in een aantal gevallen ook een rol in de toegang gekregen. Voorals-

nog heeft MEE daar geen expliciet belang, maar het wringt hoe dan ook met de onafhankelijke posi-

tie die de cliëntondersteuning vraagt. In de meeste gevallen is dit opgelost door de voorwaarde te

stellen dat de cliëntondersteuning niet mag worden uitgevoerd door dezelfde mensen die ook in de

Sociale Wijkteams zitten. Of dat voldoende is, zal moeten blijken.

10.5. Verbinding

Het tegengaan van stapeling en afwenteling staat of valt met een goede verbinding tussen de werk-

processen van de verschillende ‘domeinen’ die bij de mensen thuis komen: Wmo, Zorg, Jeugd en

Participatie. Voor de burger bestaan die domeinen niet. Zij hebben een vraag waar een oplossing

voor wordt gezocht. En waar de vraag zich in eerste instantie op Zorg richt, kan het antwoord best bij

Participatie of Jeugd liggen. Alleen door de domeinen op professionalniveau te verbinden en – waar

dat aan de orde is - gezamenlijk te laten optrekken bij vraagverheldering en –beantwoording kan dat

worden gegarandeerd. In de praktijk komt dit vaak nog moeizaam tot stand doordat de transities

verschillende snelheden hebben of doordat er nog geen gedeeld belang is herkend. Oosterhout lijkt

hier het verst mee te zijn doordat ook CJG en Participatie in het wijkteam zitten en de wijkverpleeg-

kundige dicht bij het wijkteam zit. In Roosendaal wordt wel nadrukkelijk gezocht naar de verbinding

met Jeugd (al in de centrale toegang) en Participatie. In de Brabantse Wal zijn de verbindingen met

de andere domeinen nog niet geformaliseerd.

Tabel 13 Organisatie van de verbinding van Wmo en andere ‘sociale’ domeinen in de expe-rimentgebieden (afgeleid uit interviews en beleidskaders/plannen)

subregio gemeente met medisch domein met Jeugd en Partici-patie

een gezin, een plan, een regisseur

Breda e.o. Breda ja, in sociaal wijkteam in ontwikkeling; multi-probleemgezinnen: 3D

ja, in opbouw

Dongemond Oosterhout niet in sociaal wijk-team, wel 'warme overdracht van wijk-verpleegkundige naar sociaal wijkteam’

CJG in wijkteam, Parti-cipatie als onderwerp ook in SWT; mandaat toegang daarvoor bij unit Werk en Inkomen

ja

100

subregio gemeente met medisch domein met Jeugd en Partici-patie

een gezin, een plan, een regisseur

Drimmelen ja, in kernteam CJG in dorpsteam; verbinding met ar-beidspunt niet gefor-maliseerd

wel aandacht, nog niet geborgd


ja, in wijkteam nee, verschillende snelheden

nee, niet geborgd

West Roosendaal nog uit te werken;

idee: ZoWel-model hanteren

CJG/JOOP in centrale toegang; integratie met werk en inkomen in voorbereiding

grotendeels,

medisch nog uit te werken,

participatie op termijn

Rucphen * * *


niet geformaliseerd moet nog starten nee, niet geborgd

* niet bekend

10.6. Zorg- en ondersteuningsplan

De uitwerking van het zorgen ondersteuningsplan – de basis waarin de doelstellingen aan de vraag

worden verbonden – wordt in een aantal situaties opgesteld door dezelfde personen (met de burger)

die ook de vraagverheldering doen. Ook daarin zijn dus behoorlijke verschillen tussen gemeenten te

vinden. Zo ligt hier in Werkendam en Woudrichem de verantwoordelijkheid bij de aanbieders, terwijl

in de Brabantse Wal dit in principe bij de Wmo-consultent ligt. Waar er van kan worden uitgegaan

dat het arrangement (de afspraken over de uitvoering en de uitvoering zelf) van maatwerk bij aan-

bieders ligt, ontstaat een interessante efficiency-vraag. Biedt het resultaatgerichte zorgplan dat zon-

der bemoeienis van de aanbieders zelf is opgesteld voldoende basis voor een adequaat arrange-

ment?

Tabel 14 Verantwoordelijkheid voor het zorgen ondersteuningsplan in de experimentge-bieden (afgeleid uit interviews en beleidskaders/plannen)

subregio gemeente Zorg- en ondersteuningsplan opstelling: burger en…

Breda e.o. Breda sociaal wijkteam

Dongemond Oosterhout sociaal wijkteam 3D

Drimmelen dorpsteam/kernteam betrokken bij maatwerk


aanbieders

West Roosendaal teamleden centrale toegang en - op termijn - de klantmanager van het Werkplein



Wmo-consulent/ adviseur

101

10.7. Samenwerking in de wijk

De transformatie is breder dan alleen de toegang tot maatwerkvoorzieningen in de Wmo. Het gaat

ook en vooral om het versterken van de eigen kracht van burgers, het mobiliseren van het potentieel

in de wijken om initiatieven te ontplooien en zich voor elkaar in te zetten, het verbinden van de pro-

fessionals in de domeinen, de professionals in staat te stellen het goede te doen, enzovoort. Het

nadrukkelijk ontwikkelen van de visie op en inrichten daarvan om de lokale kracht te benutten, is

nodig om de vernieuwing aan te jagen en de ontschotting ook echt plaats te laten vinden.

In sommige gemeenten – zoals in Breda- is dit een centraal aandachtspunt en worden wijknetwerken

opgezet en gestimuleerd om dit te ontwikkelen. Maar ook in Dongemond worden in meer of mindere

mate bredere netwerken ontwikkeld dan die strikt genomen een functie hebben in de toegang. In

Brabantse Wal en West lijkt dit nog niet erg uitgewerkt hoewel het experiment in Rucphen hier op

zichzelf wel een bijdrage aan beoogt te leveren met het mobiliseren van het maatschappelijk mid-

denveld.

Tabel 15 Organisatie van de Samenwerking in de wijk/professionals t.b.v. eigen kracht, bouwen aan wijk/dorpskracht in de experimentgebieden (afgeleid uit interviews en beleidskaders/plannen)

subregio gemeente Samenwerking in de wijk/professionals t.b.v. eigen kracht, bouwen aan wijk/dorpskracht

Breda e.o. Breda ja, in wijknetwerken; verbinding via gezamenlijke training

Dongemond Oosterhout ja, SWT in combinatie met breder netwerk

Drimmelen ja, in dorpsteam; verbinding via gezamenlijke training en netwerkoverleg-gen


ja, maar low profile ingeregeld in wijknetwerk dat 2 keer per jaar bijeen-komt

West Roosendaal niet geformaliseerd

Rucphen niet uitgewerkt


niet uitgewerkt

10.8. Perspectief op besparingen

De transities in het Sociale domein gaan gepaard met bezuinigingen. Die bezuinigingen worden – in

potentie - op verschillende manieren gerealiseerd. De drie pijlers die daarbij kunnen worden onder-

scheiden en voorbeelden van de instrumenten die daarbij horen, zijn weergegeven in Figuur 9.

102

Figuur 9 De pijlers van de besparingen

10.8.1. Tarieven

De eerste pijler wordt in de praktijk van de transitie ingevuld door tariefkortingen. Gemeenten han-

teren voor de inkoop van Begeleiding lagere tarieven dan voorheen via de AWBZ werden gerekend.

Als die kortingen niet of in beperkte mate leiden tot ‘gedragseffecten’ (afwenteling naar verzekerde

zorg, ‘hoger’ indiceren, minder investeren in productvernieuwing, (te) weinig ondersteuning bieden,

enz.) is het aannemelijk dat hiermee navenante besparingen worden gerealiseerd.

10.8.2. Substitutie

De tweede pijler zet in op een verschuiving in de aard en omvang van zorg en ondersteuning. De

verwachting is dat door vraagverheldering, het stimuleren van eigen kracht van cliënten, het active-

ren van hun sociale netwerk, versterken van de vrijwillige inzet, enzovoort, de ondersteuning per

saldo lager in de piramide van eigen kracht kan worden ingezet. Daardoor hoeft minder dure (profes-

sionele) zorg en ondersteuning te worden ingezet.

Een tweede verwachting binnen deze pijler is dat inzet op vroegsignalering (preventie) voorkomt dat

problemen escaleren (die om dure vormen van ondersteuning en zorg vragen). En tot slot is binnen

deze pijler de verwachting dat een integrale aanpak (afstemming tussen domeinen in wijkteams: één

gezin, één plan, een regisseur) moet leiden tot een efficiëntere (want binnen een wijkteam georgani-

seerd, dus minder grote coördinatievraag) maar vooral ook effectievere aanpak van problemen.

Doordat geen losse trajecten meer worden ingezet (en stapeling ontstaat) maar een integrale aanpak

wordt gehanteerd, worden de doelen van die aanpak (zelfredzaamheid van de cliënt) eerder bereikt

en kan terugval worden voorkomen.

Verkenningen die tot op heden in het land zijn uitgevoerd – veelal in de vorm van mkba’s - laten zien

dat er met de nieuwe manier van werken door integrale sociale wijkteams per saldo besparingen

103

kunnen worden bereikt, maar dat hier wel voorwaarden aan zijn verbonden.13 Niet alle mkba’s ko-

men namelijk op een positief saldo uit (meer opbrengsten dan kosten). Elementen die daarin het

verschil bleken te maken, zijn:

1. Een passende vindstrategie. Alles begint volgens de onderzoekers bij het vroegtijdig vinden

van de kwetsbare huishoudens. Een adequaat systeem van signaleren én oppakken is daar-

om een noodzakelijke voorwaarde.

2. Selectie van huishoudens. Omdat 'outreachend' en generalistisch werken ertoe leidt dat pro-

fessionals meer ‘zien’ - ook in reeds bekende huishoudens - bestaat het risico dat te veel

huishoudens extra zorg krijgen. Dit vraagt om specifieke sturing en training van de generalis-

ten in het team. De kunst is om niet alles op te pakken.

3. Goede diagnose en daarop afgestemde interventies. Alleen door een integrale diagnose te

stellen en interventies domeinoverstijgend op elkaar af te stemmen kan de effectiviteit toe-

nemen. In de samenstelling en werkwijze van het team dient dit een centraal element te zijn.

4. Inzet van het netwerk. Een grote baat van de aanpak is gelegen in de inzet van het eigen

netwerk van de huishoudens in plaats van professionals. Deze baat kan alleen worden gerea-

liseerd als: de wijkteamleden getraind zijn in het toepassen van het Eigen Kracht principe en

ook in staat zijn - zowel qua vaardigheden als qua beschikbare capaciteit - om de huishou-

dens en het netwerk hierin te coachen.

5. Voorkomen terugval. Om terugvallen in de (multi)problematiek te voorkomen, is het nodig

om de huishoudens niet ‘los te laten’ maar hen blijvend te volgen en zo nodig - tijdig en tijde-

lijk - weer te ondersteunen.

De algemene conclusie die in het rapport wordt getrokken, luidt dan ook: “Het kan beter en goedko-

per mits hier gericht op wordt gestuurd. Daarmee kan de nieuwe werkwijze een bijdrage leveren aan

de financiële opgave waar gemeenten zich voor zien geplaatst.” Dat komt ook overeen met de eerste

aanwijzingen hiervoor die uit de experimenten zijn opgehaald en waar onder meer ook in de tweede

meting aandacht aan is besteed.

10.8.3. Regelarm

De derde pijler die beoogt bij te dragen aan de bezuinigingen betreft de vermindering van de sys-

teemkosten. Door een eenvoudige, efficiënte organisatie van de werkprocessen en een lagere ‘regel-

en administratiedruk’ kunnen de systeemkosten en daarmee de totale kosten omlaag zonder dat dit

in de uitvoering tot een verminderde inzet zou hoeven leiden. Bij de inkoop van Begeleiding is te zien

dat hier aandacht voor is door de vereenvoudiging van de productdifferentiatie die in alle gemeenten

wordt doorgevoerd en door het voornemen de verantwoording te richten op resultaat in plaats van

productie (inzet). Beide leiden in beginsel tot minder administratieve handelingen en daarmee tot

besparingen.

Aan de kant van de organisatie van de werkprocessen is naar voren gekomen dat er, bijvoorbeeld in

hoe de toegang wordt georganiseerd, vrij grote verschillen zijn tussen de experimentgemeenten. Het

13 LPBL (2014), Meta analyse MKBA’s sociale (wijk)teams; Integrale aanpakken vergeleken in termen van

kosten en baten.

104

is aannemelijk dat dit ook tot verschillen in systeemkosten leidt. Sommige werkwijzen zijn efficiënt

terwijl andere dat vermoedelijk minder zullen zijn. Relevante verschillen die in de uitvoering kunnen

ontstaan, hebben onder meer te maken met:

i. De organisatie van het eerste contact (hoe komt iemand met een vraag terecht bij de juiste

persoon). Dat kan erg omslachtig uitpakken, bijvoorbeeld als iemand van aanbieder naar al-

gemeen contactpunt gemeente, naar Wmo-loket, naar wijkteam moet gaan voordat de eer-

ste vraagverheldering plaatsvindt. Maar het kan ook al direct plaatsvinden.

ii. De verbinding tussen domeinen. (wordt gewerkt vanuit een integraal perspectief of worden

bijvoorbeeld vraagverheldering en beantwoording vanuit verschillende domeinen en dus ge-

scheiden worden opgepakt?

iii. De mate waarin er bij vraagbeantwoording al verbinding is gemaakt met de uitvoering. (hoe

minder de verbinding tot stand is gekomen, hoe groter de kans dat aanbieder de vraag sa-

men met de burger opnieuw gaat bekijken en wellicht tot een andere oplossing komt).

iv. Of vraagbeantwoording ‘automatisch’ tot een beschikking leidt of dat hier een apart ‘indica-

tie’-moment tussen zit.

v. De mate waarin een zorgplan ruimte biedt voor nadere invulling in het arrangement (hoe

specifieker het plan voorschrijft, hoe groter de kans dat een arrangement niet goed ‘passend’

kan worden gemaakt en hoe groter de kans dat later snel open afschalen niet lukt zonder

weer terug te gaan naar de ‘toegang’.

Om te verkennen wat de orde van grootte kan zijn van verschillende manieren om de toegang te

organiseren, werken we een aantal scenario’s uit die we kwantificeren door aan de stappen in het

proces (zoals contact met een loket, vraagverheldering, toegangsgesprek, administratieve afhande-

ling e.d.) tijd en geld te koppelen.

Tijd

Tijd wordt bepaald door de tijd die een stap vraagt en het aantal betrokkenen bij de betreffende

stap. De benodigde tijd voor een stap in het proces kan vanzelfsprekend sterk variëren. Uit de expe-

rimenten komt vrij veel variatie naar voren. In de SWT–evaluatie van Oosterhout wordt gemeld dat

de tijdsbesteding per cliënt van het SWT in relatief eenvoudige trajecten gemiddeld 4,5 uur is (exclu-

sief administratieve afhandeling). In Drimmelen is gemeld dat de professionals 1,5-9 uur bezig waren

om Sonestra toe te passen. We gaan uit van een betrekkelijk conservatieve en uniforme raming van

de tijd per stap:

Een lokethandeling: 15 minuten

Vraagverheldering met cliënt: 2 uur

Toegangsgesprek/vraagbeantwoording/zorgplan met cliënt: 2uur

Beschikking en administratieve afhandeling: 2 uur

Tussentijdse consultatie specialist: kwartier

Arrangement maken met cliënt: 2 uur.

Verschillen tussen scenario’s ontstaan dan vooral door het aantal stappen en het aantal personen dat

per stap is betrokken.

105

Kosten

Geld wordt bepaald op basis van kengetallen die ook in de mkba’s worden gehanteerd. Gebruikelijk

is om dan te rekenen met 1 fte = 36 uur per week, waarbij de kosten per fte, naast werkgeverslasten

ook kosten voor huisvesting, automatisering, beheer en directie zijn. Voor een ‘teamlid’ wordt per fte

dan op jaarbasis € 85.000 gerekend, voor een teamleider € 92.000 en voor ondersteuning € 79.000.

Omdat het in deze verkenning alleen gaat om orden van grootten, rekenen we met de gemiddelde

kosten van een teamlid. Per uur komt die inzet – bij 220 werkdagen in een jaar en een 36-urige

werkweek – uit op iets minder dan € 54 per uur.

Scenario’s

De elementen uit de scenario’s zijn ontleend aan mogelijke wijzen waarop de toegang wordt georga-

niseerd in de experimentgemeenten. Ze representeren echter geen specifieke gemeente(n). Het be-

treft voorbeelden, ter illustratie van hoe verschillende werkwijzen uit kunnen pakken voor verschillen

in systeemkosten.

Het eerste scenario is het basisscenario, waarbij geheel via de oude manier van werken twee ge-

scheiden trajecten worden uitgevoerd waarin afzonderlijk de vraagverheldering, onafhankelijke indi-

catie en dergelijke worden geregeld.

basisscenario: gescheiden trajecten betrokken tijdsduur

loket 1 kwartier

vraagverheldering (aanbieder) 1 2 uur

centrale indicatiestelling 1 4 uur*

gesprek: afspraken aanbieder-cliënt 1 2 uur

administratieve verwerking 1 2 uur

twee trajecten: 20,5 uur € 1.100 * betreft een onafhankelijk oordeel in een CIZ-achtig traject; vermoedelijk voorzichtig ingeschat.

In het tweede scenario wordt gewerkt met een sociaal wijkteam. Het werkt volgens het principe dat

bij de vraagverheldering en –beantwoording steeds twee leden van het team aanwezig zijn. Tussen-

tijds wordt ook nog een korte consultatieronde met specialisten ingezet. De winst hier zit in een inte-

graal plan, geen dubbel werk. Maar door de brede inzet en consultatie gaat er wel vrij veel tijd in

zitten. Het is dan alsnog circa 25% goedkoper dan het basisscenario.

breed ingericht betrokken tijdsduur

loket 1 kwartier

vraagverheldering swt 2 2 uur

consultatie specialisten 3 kwartier per

specialist

toegangsgesprek en zorgplan 2 3 uur

beschikking en administratieve verwerking 1 2 uur

integraal arrangement aanbieder 1 2 uur

totaal 15 uur € 850

106

Het derde scenario is een ‘kastje-naar-de-muur’ scenario. Het duurt even voor de cliënt bij de per-

soon is die de vraagverheldering kan doen. Vervolgens wordt door de gemeente een toegangsge-

sprek gevoerd dat leidt tot een gedetailleerd ondersteuningsplan. De aanbieder kan daar voor de

betreffende cliënt niet goed mee uit de voeten en gaat opnieuw het proces in. Er wordt een alterna-

tief voorgesteld. Dat moet weer terug naar de toegang. In deze wel erg inefficiënt ingeregelde pro-

cedure is er veel dubbel werk. Per saldo leidt dat tot systeemkosten die in dezelfde orde van grootte

kunnen uitkomen als in het basisscenario.

kastje naar de muur betrokken tijdsduur melding bij aanbieder; verwijst door naar: 1 half uur

algemeen loket gemeente; verwijst door naar: 1 kwartier

Wmo-loket; verwijst door naar: 1 kwartier

toegangsteam: vraagverheldering 2 2 uur

gemeente: toegangsgesprek en zorgplan 1 3 uur


aanbieder gaat proces opnieuw in stelt alternatieve op-lossing voor buiten beschikking 1 4 uur

terug naar Wmo-consulent: overleg 3 half uur

aanpassing beschikking en administratieve verwerking 1 2 uur

arrangement aanbieder 1 2 uur

19,5 uur € 1.046

Het kan ook optimaal regelarm gaan. Dan wordt bijvoorbeeld in het wijknetwerk – en na een goed

gesprek aan de keukentafel met onder meer de wijkverpleegkundige - gesignaleerd dat iemands si-

tuatie vraagt om maatwerk. De wijkverpleegkundige komt vervolgens samen met de cliënt tot een

zorgplan en regelt de bijbehorende toegang tot zowel zorg als welzijn (op hoofdlijnen). Door de korte

lijnen met het wijknetwerk, kan dit relatief snel gebeuren. De indicatie wordt administratief afge-

handeld door de backoffice die de beschikking afgeeft waarna het arrangement door de aanbieder

en cliënt samen verder wordt ingevuld. Op deze manier zouden de systeemkosten kunnen worden

beperkt tot minder dan 50% van die in het basisscenario.

regelarm betrokken tijdsduur

signalering in wijknetwerk: keukentafel; informele inzet 2 2 uur

toegangsgesprek voor 'restvraag' – zorgplan 1 1 uur


arrangement aanbieder 1 2 uur

9 uur € 483

De uitwerking van de scenario’s is niet meer dan een eerste vingeroefening. De benodigde tijd per

stap kan anders worden ingesteld, er kan worden gediscussieerd over de kosten, enzovoort. Maar de

conclusie dat er flinke verschillen denkbaar zijn in de efficiëntie van de uitvoering zal blijven bestaan.

En dat die verschillen kunnen resulteren in kostenverschillen in de orde van grootte van een factor 2

zal vermoedelijk ook bij andere uitwerkingen wel worden bevestigd. Bij minder conservatieve in-

schattingen van de tijdbesteding ontstaan zelfs grotere verschillen. Op het niveau van een gemeente

in plaats van per traject, leidt dat ook tot relevante bedragen.

108

11. Monitoring en verantwoording

Een van de elementen in de transitie die nog nadrukkelijk ‘in uitvoering’ is in alle gemeenten, is de

wijze waarop invulling zal worden gegeven aan monitoring en verantwoording. In dit hoofdstuk pre-

senteren we de eerste ideeën en lokale uitwerkingen en plaatsen die in het licht van wat hier lande-

lijk voor wordt ontwikkeld.

In Tabel 16 wordt de stand van zaken gepresenteerd van de wijze waarop de gemeenten en subre-

gio’s invulling willen geven aan monitoring en verantwoording. In geen van de gebieden is er al spra-

ke van een uitgekristalliseerd beeld of instrument. Wel is duidelijk dat overal wordt gezocht naar

manieren om op resultaat te monitoren en verantwoorden in plaats van op productie. Dat roept

tegelijkertijd wel de vraag op wat dan ‘resultaat’ is. Daar gaat de zoektocht dus over.

Tabel 16 Stand van zaken van de inregeling van monitoring en verantwoording in de experi-mentgebieden (afgeleid uit interviews en beleidskaders/plannen)

subregio gemeente Monitoring /verantwoording

Breda e.o. Breda rechtmatigheid (afspraken), doelmatigheid (proces) en effectiviteit (resul-taat) - in ontwikkeling; mogelijk via M&S toetsingskader

Dongemond Oosterhout in ontwikkeling; gericht op resultaat/outcome: zelfredzaamheid en klanttevredenheid

Drimmelen in ontwikkeling: -volume; ·-resultaat/outcome (in ontwikkeling).

Werkendam Woudrichem

verantwoording op outcome; in het bijzonder via (ontwikkeling op) de zelfredzaamheidsmatrix contractmanagement via Wmo-cockpit

West Roosendaal outcome: klanttevredenheid en resultaten (doelenboom als aanzet)

Rucphen ?


nog uit te werken; gericht op resultaat: o.a. zelfredzaamheid, benutting voorliggend veld

11.1. Definities

In de discussies rond monitoring en verantwoording komt een aantal termen steeds terug, in het

bijzonder de termen ‘resultaat’, ‘outcome’ en ‘prestaties’. Voor de helderheid is het goed nog even

te definiëren hoe die zich tot elkaar verhouden. Daarvoor haken we aan op de zoektocht zoals die in

het domein van de Jeugdzorg is gevoerd en waar het beeld rond monitoring net wat verder is uitge-

kristalliseerd.14 Gemeenten zijn per 1 januari 2015 namelijk al wettelijk verplicht aan te geven welke

14 De hier beschreven definities zijn ontleend aan: Geurts E. en T. van Yperen, (2010), Raamwerk-

afspraken prestatie-indicatoren: Definities en spelregels, Nederlands Jeugd Instituut, Utrecht en Yperen, T. van, E.J. de Wilde en S. Keuzenkamp (2014) Outcome in zicht: Werken met prestatie-indicatoren in de jeugdhulp, Nederlands Jeugd Instituut, Utrecht.

109

outcome-criteria voor jeugdhulpvoorzieningen zij hanteren. En omdat de verbinding met Jeugd be-

langrijk is, is het nuttig aan te haken bij de taal die hier is ontwikkeld. We hebben de voorbeelden en

termen enigszins aangepast zodat die aansluiten bij de domeinen van de Wmo en Zorg.

Een prestatie-indicator is een meetlat om de kwaliteit van de zorg- of dienstverlening op een aspect

zichtbaar te maken. Een prestatie-indicator geeft aan:

A. in welke mate een missie of een doel gerealiseerd wordt (daarvoor is het dus noodzakelijk te

bepalen welk doel men wil bereiken of welke missie men wil volbrengen).

of

B. in welke mate een succesbepalende factor op orde is (dat zijn de omstandigheden die voor-

waardelijk zijn om de missie of het doel te realiseren).

Prestatie-indicatoren die betrekking hebben op de realisatie van een doel of missie worden ook wel

outcome- of resultaat-indicatoren genoemd. Daarbinnen worden twee typen onderscheiden:

1) Indicatoren voor maatschappelijke outcome (bijvoorbeeld het aantal bewoners dat zelfred-

zaam is, werk heeft, zich inzet als vrijwilliger, enzovoort).

2) Indicatoren voor de outcome van voorzieningen (zoals een wijkteam, een buurthuis, een

dagopvang). Daarbij gaat het om aan die voorzieningen gerelateerde:

a) uitval (‘afhaken’) of bereik (bij preventieve diensten).

b) tevredenheid van cliënten (of klachten),

c) de realisatie van specifieke doelen en probleemafname.

Hierbij is een zekere volgtijdelijkheid aan de orde. De voorzieningen worden namelijk geacht bij te

dragen aan de maatschappelijke outcome. Maar, omdat de maatschappelijke outcome door heel

veel omstandigheden wordt beïnvloed – en ook omstandigheden buiten het beleidsveld waar we in

geïnteresseerd zijn, zoals economische conjunctuur bijvoorbeeld – is het wenselijk om specifiek in-

zicht te krijgen in de outcome van voorzieningen. Die bieden namelijk de meeste aangrijpingspunten

voor (bijsturen) van beleid.

Prestatie-indicatoren die betrekking hebben op de voorwaarden voor de doelrealisatie kunnen weer

worden onderscheiden in:

1) Structuurindicatoren (die hebben betrekking op de voorwaarden om de doelen te realiseren,

zoals de bereikbaarheid van een wijkteam, de opleiding van de hulpverleners, de verbinding

tussen Wmo-consulent en wijkverpleegkundige).

2) Procesindicatoren (die hebben betrekking op hoe de doelen worden gerealiseerd). Hiertoe

worden ook vaak productie-indicatoren gerekend (die ook wel output-indicatoren worden

genoemd), zoals: het aantal afgegeven indicatiebesluiten ten opzichte van het aantal aan-

meldingen.

Normen bepalen wanneer een indicator voldoende scoort. En daarbij zijn weer twee typen normen

te onderscheiden:

a. Absolute normen zoals ‘de gemiddelde score op de klanttevredenheidsmeting over de

dienstverlening is een 8’.

b. Relatieve normen zoals ‘niet onder het gemiddelde in de regio’ of ‘5% beter dan vorig jaar’.

110

In de meeste aanzetten tot monitoring en verantwoording die we zijn tegengekomen in de experi-

mentgemeenten, wordt gezocht naar prestatie-indicatoren voor maatschappelijke outcome/ resul-

taat). Maar elk van de andere typen indicatoren komt ook voor.

11.2. Zoektocht

Dat er nog geen uitgekristalliseerd beeld is van hoe de monitoring en verantwoording zal moeten

worden ingevuld, wil niet zeggen dat het een onderwerp is dat weinig aandacht heeft gekregen. De

indruk is dat er zowel landelijk als in gemeentelijk verband flink is geworsteld met hoe de monitoring

en verantwoording op een manier kan worden vormgegeven die meer in lijn is met de principes van

resultaatsturing, die geen onnodige (administratieve) lastenverzwaring met zich meebrengt én die

voldoet aan de meer klassieke doelen rechtmatigheid, doelmatigheid en effectiviteit.

Bijvoorbeeld Breda

De zoektocht die vrijwel alle gemeenten doormaken, wordt goed geïllustreerd in de ontwikkeling in

het denken in Breda over monitoring en verantwoording. Die ontwikkeling kan goed worden gevolgd

in de opeenvolgende concepten van resultaatsovereenkomsten die ook via internet beschikbaar zijn.

De zoektocht heeft voor dit moment geresulteerd in de vaststelling in het Wmo Beleidskader “Goede

zorg doen we samen” dat de wijze waarop op afspraken wordt gestuurd en gemonitord een van de

sleutelelementen is voor een solide en zoveel mogelijk financieel beheersbaar beleid. In datzelfde

beleidskader wordt ook aangegeven dat de verdere invulling en uitwerking van een dergelijk monito-

ringen verantwoordingssysteem in ‘de komende periode’ verder zal worden opgepakt in samen-

spraak met de raad en met input van experts en betrokkenen. De uitwerking ligt nog behoorlijk open.

De formulering van de monitoring betreft nog het benoemen van “welke maatschappelijke doelen en

resultaten wij nastreven” en hoe die het meest effectief kunnen worden bereikt.

Een jaar geleden (november 2013) werd in Breda uitgegaan van een lijn waarbij het M&S toetsings-

kader de leidraad zou vormen voor het meten van resultaten. In de concept Resultaatsovereenkomst

voor Sociale Wijknetwerken stond toen: “In de gemeente Breda is bovendien een methodiek voor

het meten van Resultaten ontwikkeld: het M&S Toetsingskader. Op basis van de indicatoren Bereik,

Vakmanschap, Synergie, Trap, Tevredenheid en Prijs is te scoren in hoeverre bepaalde activiteiten

(beter) bijdragen aan het bereiken van beoogde waarden en maatschappelijke baten. Gemeente en

Dienstverleners willen deze methodiek voor het meten van Resultaten op basis van de Ontwikkel-

overeenkomst opschalen als onderdeel van deze Resultaatsovereenkomst. Daarmee krijgt het toet-

singskader als instrument voor Sociale Wijknetwerken een formele positie in de maatschappelijke

ondersteuning binnen de gehele gemeente Breda.”

In de concept Resultaatsovereenkomst Individuele Begeleiding van december 2013 en later van eind

juni 2014 werd het M&S toetsingskader niet meer genoemd, maar werden concrete procedures en

succes- en faalfactoren benoemd die leidend zouden moeten zijn bij de monitoring en verant-

woording:

- Tussen 1 januari 2015 en 1 januari 2016 leveren Dienstverleners tweemaal per jaar een to-

taalrapportage van ontvangen klachten over geboden Maatwerkvoorziening Begeleiding

naar aard en oorzaak, voor het eerst in juli 2015 en daarna in januari 2016. Faalfactor: een

111

aantoonbare relatieve stijging van 5 % in klachten per jaar ten opzichte van het voorgaande

kalenderjaar.

- Dienstverleners laten jaarlijks door een externe onafhankelijke derde een tevredenheids-

onderzoek uitvoeren onder Cliënten aan wie zij de Maatwerkvoorziening Begeleiding leve-

ren. Hier wordt vervolgens als ‘succesfactor’ aan verbonden: “Cliënten ontvangen het juiste

Maatwerkvoorziening en uiten hun tevredenheid hierover met minimaal een gemiddeld cij-

fer 8 in de tevredenheidsonderzoeken van toepassing op deze Overeenkomst bij zowel Ge-

meente als Dienstverleners.”

Er werden ook volume-resultaten benoemd:

- De Gemeente kan Maatwerkvoorziening Begeleiding macrobudgetneutraal uitvoeren, waar-

bij als faalfactor is opgenomen: “een aantoonbare relatieve stijging van meer dan 5% in het

leveren van de Maatwerkvoorziening Begeleiding ten opzichte van de toe- of afname van de

begroting die de Gemeente vaststelt voor de uitvoering van Maatwerkvoorziening Begelei-

ding.”

- Alle Dienstverleners kunnen de Maatwerkvoorziening Begeleiding uitvoeren op een be-

drijfsmatig verantwoorde wijze. Met als geoperationaliseerde faalfactor: “gedwongen ont-

slagen bij Dienstverleners, aantoonbaar veroorzaakt door deze Overeenkomst.”

In de definitieve resultaatovereenkomst Maatwerkvoorziening Begeleiding (eind september 2014) is

alleen nog het volgende vermeld: “De Gemeente hanteert prestatie-indicatoren bij het monitoren

van de Overeenkomst en de Maatwerkvoorziening Begeleiding. Het ontwikkelen en kwantificeren/

meetbaar maken daarvan zal onderdeel uitmaken van de ontwikkelagenda”. Er worden wel gewens-

te effecten benoemd:

- de Gemeente heeft zicht op de kwaliteit van de geleverde diensten;

- de Gemeente heeft zicht op de ontwikkeling in afname van de geleverde diensten;

- de Gemeente heeft zicht op de ervaring die Cliënten hebben;

- de Gemeente heeft zicht op de financiële impact van de Overeenkomst;

- de Gemeente kan de rechtmatigheid van uitgaven aantonen;

- vermindering van administratieve lasten en bureaucratie bij Partijen door versimpelde moni-

tor en verantwoordingssystematiek;

- de Gemeente heeft voldoende middelen om de kwaliteit en financiële impact van dienstver-

lening te meten en bij te sturen waar nodig.

En met betrekking tot toegang wordt gespecificeerd:

- de Gemeente heeft zicht op de ontwikkeling in afname van diensten;

- de Gemeente heeft zich op “substitutie” van de Maatwerkvoorziening voor eigen kracht, So-

ciaal Netwerk en/of Algemene de Maatwerkvoorziening en;

- vermindering van administratieve lasten en bureaucratie door versimpelde toewijzingsme-

thodiek.

112

11.3. Landelijke basis: Monitor Sociaal Domein

Het is goed om bij de uitwerking van een regionaal en/of lokaal systeem voor monitoring en verant-

woording, te bedenken dat niet alles lokaal hoeft te worden ontwikkeld. Ook landelijk wordt er –

vanuit de VNG/KING – gewerkt aan de zogenaamde Monitor Sociaal Domein. Die beschrijven we hier

vrij uitgebreid omdat daarmee ook scherper wordt waar omissies zitten die lokaal verder kunnen

worden ingevuld.

Vanuit het programma VISD (Verkenning Informatievoorziening Sociaal Domein) wordt door VNG in

samenwerking met KING en gemeenten een gemeentelijke monitor Sociaal Domein ontwikkeld. Het

uitgangspunt daarbij is dat de monitor wordt ontwikkeld vanuit de informatiebehoefte van gemeen-

ten en dat deze informatie bevat die gemeenten nodig hebben ten behoeve van de horizontale be-

leids- en verantwoordingsinformatie (informatievoorziening richting de Raad en de burger). Daar-

naast wil de monitor gemeenten in staat stellen om:

te kunnen signaleren, (bij)sturen en beleid (her)formuleren;

te leren en verbeteren door prestaties te beoordelen en te vergelijken.

De inzet is om de monitor vanaf medio 2015 via www.waarstaatjegemeente.nl te ontsluiten. Daarna

zal de monitor verder worden doorontwikkeld en zal de nadruk meer komen te liggen op de maat-

schappelijke effecten.

De monitor zal bestaan uit vier elementen:

1. Gebruik in het sociaal domein: inzicht van het gebruik, stapeling van gebruik, verwijzingen,

de samenloop van Wmo met de Wlz en ZvW en de beweging (verschuiving en uitstroom) in

de piramide van zorg en ondersteuning – van zwaar naar basis en inzicht in de kosten.

2. ‘Early warning items’: inzicht in de belangrijkste risicogroepen/voorspellers van zorggebruik

en focus waar interventies op gericht moeten worden (vooral uit algemene registraties).

3. Cliëntervaring en toegankelijkheid: inzicht van de perceptie van de dienstverlening. Dat be-

treft een subjectieve meting. Zowel voor de Wmo als voor Jeugd zijn er landelijke trajecten

opgezet om het cliëntervaringsonderzoek (verder) te ontwikkelen. Vanuit VISD wordt hierop

aangesloten.

4. Profiel gemeente/wijk/kern: geeft inzicht in (wijk)kenmerken en de opbouw van de bevol-

king. Hierdoor is een vergelijking tussen gemeenten mogelijk (vooral aan algemene regi-

straties te ontlenen).

Gezamenlijk beogen deze elementen een beeld te geven van de met de transformatie in het sociale

domein gewenste maatschappelijke effecten: bevorderen van zelfredzaamheid en participatie en het

voorkomen van eenzaamheid.

De kern van de monitor bestaat uit gemeentelijke gegevens over gebruik in het sociaal domein. Deze

worden verzameld op BSN-niveau, zo is het streven en zouden uit de gemeentelijke administraties

(iWmo) moeten kunnen worden betrokken. De gegevens worden onderscheiden in een basisset (ge-

gevens die elke gemeente verzamelt voor beleidsinformatie) en een facultatieve set (een set van

http://www.waarstaatjegemeente.nl/

113

verrijkende statistieken die optioneel verzameld worden). De status van deze gegevens is deels nog

in ontwikkeling.

11.3.1. Basisset

De basisset bestaat uit:

Gebruik Sociaal Domein

- Type maatwerk-arrangement

In overleg met gemeenten wordt het detailniveau van type arrangementen nader uitgewerkt.

Dit is een gezamenlijk ontwikkeltraject. Voorgesteld wordt om vanaf 2016 een indeling te hante-

ren die past bij de nieuwe werkelijkheid en de beoogde transformatie en voor 2015 een indeling

die past bij het overgangsjaar. De conceptindeling voor 2016 ziet er als volgt uit:

114

De indeling die voor het overgangsjaar 2015 wordt voorgesteld, is weergegeven in de grijze

blokken in navolgend schema (voor Wmo en Jeugd, Participatie volgt later):

Voor elk van de arrangementen worden verder geregistreerd:

- Begin - en einddatum (om de duur van de ondersteuning inzichtelijk te maken)

- Instelling (type instelling dat de maatwerkvoorziening levert)

11.3.2. Facultatieve set

Naast de basisset is er een facultatieve set in ontwikkeling. Die biedt ruimte om meer ‘eigen’ (of regi-

onale) accenten te leggen. In die facultatieve set zijn vooralsnog benoemd:

Cliëntervaring

Het meten van de cliëntervaring is een wettelijke verplichting. De nadere uitwerking betreft een

gezamenlijk ontwikkeltraject. Vooralsnog is dit element facultatief in de monitor, maar door de wette-

lijke verplichting kan dit mogelijk later onderdeel van de basisset worden. Het gaat dan om:

115

- Ervaring toegangsproces.

- Ervaring naar mate waarin ondersteuning bijdraagt aan de zelfredzaamheid en participatie

- Ervaren kwaliteit van ondersteuning

Gebruik

- Intensiteit van de ondersteuning

de zwaarte van de ondersteuning – wordt nog verder uitgewerkt.

- Doel of perspectief van de ondersteuning –

In overleg met gemeenten wordt het detailniveau uitgewerkt. Vanuit jeugd wordt gesproken

over perspectief (bijvoorbeeld stabiliseren crisissituatie, behandelen).

- Reden beëindiging

In overleg met gemeenten wordt een onderverdeling opgesteld. De reden van beëindiging geeft

inzicht in de verschuivingen in de piramide van zorg en ondersteuning

- Totaal aantal cliënten 1e lijns ondersteuning

Indien beschikbaar. Betreft informatie op gemeente/wijk/kern niveau, en geen informatie op

persoonsniveau.

Proces

- Type verwijzer

In overleg met gemeenten wordt het detailniveau uitgewerkt (gedacht kan worden aan: ge-

meente, wijkteam, huisarts, jeugdarts, gecertificeerde jeugdinstelling, medisch specialist, geen

verwijzer), indien geregistreerd ook verwijzing zelf.

- Datum aanmelding bij instelling

Hiermee worden wachtlijsten inzichtelijk (ten opzichte van begindatum maatwerkarrangement).

Financiën

- Euro's per periode maatwerk-arrangementen/ 1e lijns ondersteuning / sociale basis - voorzieningen

In overleg met gemeenten wordt voorgesteld om deze informatie (in elk geval in het eerste jaar)

niet te publiceren, maar om te gebruiken als informatie voor gemeenten onderling om te leren

en verbeteren bij vergelijking van resultaten. De indeling maatwerk, 1e lijnsondersteuning en so-

ciale basisvoorzieningen is afkomstig uit de meicirculaire.

11.3.3. Algemene set

Verder worden de volgende indicatoren opgenomen in de monitor (die niet door gemeenten hoeven

te worden verzameld en die uit algemene registraties worden betrokken):

Samenloop Wlz en ZvW (aangeleverd aan CBS door Vektis)

- Aantal cliënten per type Wlz-voorziening

- Euro's per periode per type Wlz-voorziening

- Aantal cliënten per type (geïndiceerde) ZvW-voorziening

116

- Euro's per periode per type (geïndiceerde) ZvW-voorziening

Profiel gemeente of waar mogelijk op wijk/kern niveau (beschikbaar via CBS)

- Samenstelling huishouden

- Sociaal economische status: o.a. inkomensopbouw en opleidingsniveau

- Leefbaarheidsscore

- Eenzaamheidsscore

- Mentale gezondheid (via GGD GHOR)

- Fysieke leefomgeving (via GGD GHOR)

- Sociale leefomgeving (via GGD GHOR)

Early warning items (beschikbaar via CBS)

- Registratie aantal meldingen AMHK (Advies- en Meldpunt Huiselijk Geweld en Kindermishandeling)

- Registratie voortijdig schoolverlaten

- Registratie in aanraking met politie

- Registratie kinderen in armoede

- Registratie type onderwijsvorm

- Registratie type werk of werkzoekende

- Registratie langdurige aandoening, chronische ziekte of multiproblematiek

- Registratie jongeren met overgewicht

De Monitor Sociaal Domein is een belangrijke ontwikkeling. Door gebruik van zorg en ondersteuning

in de tijd te gaan volgen (zeker op BSN-niveau) zal een schat aan informatie beschikbaar komen die

kan dienen om effectiviteit van beleid zichtbaar te maken. De Stapelingsmonitor – die ook al eerder

in de monitorrapportage van het Experimentenprogramma is beschreven en waarvan uitkomsten

voor de regio zijn gepresenteerd - is hier een goed voorbeeld van. Met de nieuwe gegevens van de

Monitor Sociaal Domein zal het ook mogelijk worden om de mate waarin er door de nieuwe benade-

ring verschuivingen optreden tussen Wlz, ZvW en Wmo in beeld te brengen. Een belangrijke succes-

factor daarbij is de actualiteit van de gegevens. Het is belangrijk dat als de monitor de basis gaat

vormen voor verantwoording, de gegevens ook actueel zijn. Anders gaan gemeenten alsnog ook zelf

deze gegevens monitoren. Omdat daarbij lokaal altijd andere keuzes worden gemaakt, verdwijnt dan

de mogelijkheid om onderling te vergelijken, wat een belangrijke meerwaarde is van de monitor..

De outcome-uitwerking in de monitor is nog beperkt en bevindt zich momenteel vooral in de faculta-

tieve set. Dat past ook in het tijdpad. Immers, de eerste gegevens zullen per medio 2015 beschikbaar

komen. Daarná zal de focus in het ontwikkelingstraject pas worden gericht op de maatschappelijke

effecten.

11.4. Lokale uitwerkingen en denkrichtingen

Waar lokaal aan is en wordt gewerkt, heeft vooral betrekking op de elementen die in de Monitor

Sociaal Domein worden benoemd onder het kopje ‘facultatieve set’ en gaan dan ook meer in op de

‘outcome’ elementen. We bespreken ze in deze paragraaf op hoofdlijnen en geven aan waar de aan-

117

vullingen ten opzichte van de monitor Sociaal Domein zitten en welke verschillen en overeenkomsten

er zijn tussen de verschillende uitwerkingen

11.4.1. M&S toetsingskader (Breda)

Het M&S toetsingskader is verbeeld in Figuur 10. Het bestaat uit een grondvlak met zes ‘indicatoren’

voor kwaliteit die bijdragen aan een te formuleren maatschappelijke baat. De kwaliteitsindicatoren

zijn:

1 Bereik = aantal bereikte personen uit de doelgroep, of aantal bereikte kwetsbare personen;

2 Synergie = afstemming en samenwerking; geheel is meer dan de som der delen, 1 klant 1

plan, geen versnippering, de klant ervaart 1 organisatie;

3 Tevredenheid = van cliënt, klant, burger, stakeholders; factoren die hieraan bijdragen zijn in-

levingsvermogen, maatwerk, duurzaamheid, snelheid waarmee hulp of zorg tot stand komt;

4 Vakmanschap = output in de perceptie van professionals (op eigen werk en keten); bereikt

resultaat; duurzaamheid; effectiviteit van de signalering ;

5 Prijs = kosten per bereikte kwetsbare persoon (volledige kosten minus eigen bijdrage);

6 Trap = verantwoordelijkheidstrap (mate van eigen kracht, gebruik van netwerk, vrijwilligers).

Figuur 10 M&S toetsingskader

Bron: M&S Breda

De aanname van het toetsingskader is dat de beoogde waarde of outcome beter wordt gerealiseerd

naarmate beter wordt gescoord op de zes indicatoren. Het kader kan in beginsel voor verschillende

thema’s worden gebruikt. Daarvoor moet dan een nadere invulling worden gegeven aan de te meten

elementen. In het perspectief van de doelen zoals die geformuleerd zijn in het experimenten-

programma regelarme transitie (convenant) zou de maatschappelijke baat (de outcome) bijvoor-

beeld kunnen worden geformuleerd als:

118

- zelfredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid,

- samenredzaamheid en participatie van cliënten en burgers

Voor de ‘indicatoren’ zijn verschillende invullingen denkbaar. Om het bereik vast te kunnen stellen,

wordt in Breda onder meer een onderzoek ‘Kwetsbare Bredanaars’ uitgevoerd (dit onderzoek is ook

al eerder (in 2010/2011) gedaan). Voor de indicatoren ‘synergie’, ‘tevredenheid’, ‘vakmanschap’ en

‘trap’ zijn – denkend vanuit het toetsingskader van het experimentenprogramma bijvoorbeeld invul-

lingen denkbaar als:

• Synergie (klant ervaart 1 organisatie): - minder verschillende hulpverleners in huis met ‘eigen’ formulieren en vragen (dit geldt ook

voor mantelzorg) - op elkaar afgestemde zorg, dicht bij huis georganiseerd (bijvoorbeeld op wijkniveau)

• Tevredenheid: - helderheid over de te volgen procedure en het eventuele aanbod

Dit zou goed kunnen worden uitgebreid met (genoemd in toetsingskader): - inlevingsvermogen (van de professional), - maatwerk (van de oplossing), - duurzaamheid (van de oplossing), - snelheid waarmee hulp of zorg tot stand komt

• Vakmanschap (output): - Bereikt resultaat - Duurzaamheid - Effectiviteit van de signalering

• Trap: - meer regie over het eigen leven en de eigen zorgvraag

Dit zou goed kunnen worden uitgebreid met (genoemd in toetsingskader): - gebruik netwerk - inzet vrijwilligers

Het toetsingskader is toegepast bij de evaluatie van de Bredase experimenten waar in de tweede

meting met de Programmamonitor verslag van is gedaan. Daaruit kwam naar voren dat het kader

goed werkt om een evaluatie te structureren. Het is dan ook minimaal verstandig om elke te ontwik-

kelen monitor langs dit toetsingskader te leggen om te bezien of er geen essentiële aspecten over

het hoofd worden gezien. Als vanuit die optiek naar de monitor Sociaal Domein wordt gekeken, valt

bijvoorbeeld op dat het aspect ´vakmanschap´ - de professional - niet goed in beeld is.

11.4.2. Wmo-cockpit Dongemond

In de Dongemondgemeenten is gewerkt aan een zogenaamde ‘Wmo-cockpit’. Het is een beheermo-

del dat is gericht op “het effectief aansturen van de uitvoering van de Wmo in de eigen gemeente,

gericht op integrale sturing van alle kritische succesfactoren.”15 De Wmo-cockpit is opgebouwd rond

vier strategische doelen die de gemeenten hebben geformuleerd. Aan die doelen zijn – in monitor-

termen, zie paragraaf 11.1 - prestatie-indicatoren verbonden die enerzijds beogen aan te geven of

een doel bereikt wordt (outcome - type A) en anderzijds proberen aan te geven of succesbepalende

15 EyeOn (juli 2014), Beheer van de Wmo; verslag workshop

119

factoren op orde zijn (type B). Daarmee is dan ook benoemd welke factoren worden verondersteld

bij te dragen aan de strategische doelen. We beschrijven het stelsel om daar een indruk van te ge-

ven.

De strategische doelen – en bijbehorende indicatoren - zijn:

1 Alle inwoners van de gemeente zijn zelfredzaam;

a) Aandeel bewoners dat zelfredzaam is (outcome type A). Er wordt voorgesteld dit in beeld

te brengen met een onderzoek op inwonerniveau onder een representatief deel van de in-

woners naar de zelfredzaamheid.

b) Verwacht aantal meldingen o.b.v. gebiedsanalyse in de gemeente, (landelijke) doelgroepa-

nalyse en historische gegevens (dit is geen prestatie-indicator; het biedt inzicht en context,

vergelijkbaar met de gegevens uit de algemene set van de Monitor Sociaal Domein, met als

toevoeging een modelmatige uitwerking naar het verwachte aantal meldingen)

c) Toegankelijkheid (van de gemeente) voor inwoners (prestatie type B). De indicator is geope-

rationaliseerd als de verhouding tussen het werkelijke aantal meldingen en het verwachte

aantal meldingen.

d) Er is een goede objectieve intake (prestatie type B). Geoperationaliseerd als het Percenta-

ge beoordeelde intakes dat voldoet aan vastgestelde methodiek.

e) Er is een voldoende divers aanbod van ondersteuning. Dit is geoperationaliseerd als het

percentage ondersteuningsvragen uit intakes dat niet met een passend aanbod beantwoord

kan worden en zodoende in casuïstiekoverleg komt.

2 De Wmo wordt rechtmatig uitgevoerd, waarbij zowel de processen als de geboden zorg

voldoen aan de daarvoor gestelde kwaliteitseisen;

Aan dit doel is geen directe indicator verbonden, maar alleen indicatoren van het type B - die

dus aangeven of (veronderstelde) succesbepalende factoren op orde zijn. Het gaat dan om

indicatoren die aangeven of er:

a) goed functionerende en beschreven processen en verslaglegging zijn, geoperatio-

naliseerd met:

- het aantal bevindingen, openstaande punten en aanbevelingen op processen door

de accountant, per jaar;

- score kwaliteitsbeoordeling op processen en verslaglegging door Interne Controle,

per kwartaal;

- het aantal gegronde klachten en bezwaren;

- doorlooptijd proces;

- score klanttevredenheidsonderzoek;

b) sprake is van goed functionerend contractbeheer, geoperationaliseerd met:

a. het aantal topics (geconstateerde afwijkingen op contractafspraken).

3 De gemeente biedt haar inwoners Wmo-voorzieningen op het gewenste kwaliteitsniveau,

tegen een zo scherp mogelijke prijs en zo regelarm mogelijk;

Ook aan dit doel is geen directe indicator verbonden, maar alleen indicatoren van het type B -

die dus aangeven of (veronderstelde) succesbepalende factoren op orde zijn. Dit zijn:

a) Score uit benchmark met andere gemeenten, op prijs en kwaliteit van ingekochte onder-

steuning.

b) Aantal uitstaande oplossingen per niveau van de piramide (zie Figuur 11). Het gaat hier

om het analyseren van de verdeling binnen de piramide waarbij vergelijking tussen gemeen-

ten maar ook vergelijking in de tijd inzicht biedt in de mate waarin de oplossing ‘laag’ genoeg

wordt gezocht en hoe zich dit ontwikkelt.

120

c) De gemiddelde uitvoerings-en apparaatskosten per afgehandelde melding. Hierbij is

het van belang dat alle meldingen erbij worden betrokken, dus ook de meldingen die niet tot

maatwerkoplossingen leiden.

Figuur 11 Piramide van eigen kracht

4 De Wmo wordt uitgevoerd binnen het door de gemeenteraad vastgestelde budget, met als

indicatoren:

a) de totale uitgaven aan de Wmo ten opzichte van het vastgestelde budget , voor een

bepaalde periode. Deze indicator wordt in de notitie weergegeven als een type B indicator. In

onze optiek is dit echter een prestatie-indicator van het type A.

b) Verwachte kostenontwikkeling (o.b.v. verwachte aantal meldingen t.o.v. verwachte bud-

get. Deze indicator heeft betrekking op de toekomst en is daarmee zeker relevant maar niet

direct verbonden aan de geformuleerde doelstelling.

De ontwikkelde indicatorenset is om verschillende redenen interessant. Het biedt een combinatie

van inzicht in ‘volume’ en nadrukkelijk op beheersing gerichte informatie én inzicht in maatschap-

pelijke outcome. In het bijzonder elementen als zelfredzaamheid, klanttevredenheid en de verdeling

van de oplossingen over de piramide van eigen kracht bieden daarvoor mogelijkheden. De tweede

reden waarom de cockpit interessant is, is dat de informatie betrekkelijk weinig extra administratieve

lasten met zich meebrengt voor aanbieders. De indicatoren worden primair ontleend aan gemeente-

lijke bronnen en door de gemeenten te initiëren onderzoek en analyses.

Een indicator die wat ingewikkelder kan zijn in relatie tot de administratieve lasten is 3c: De gemid-

delde uitvoerings-en apparaatskosten per afgehandelde melding. Zeker waar in een aantal gemeen-

ten in Dongemond (Drimmelen, Land van Heusden en Altena) een deel van de meldingen via aanbie-

ders loopt, zal het registreren hiervan voor hen extra systeemkosten met zich meebrengen. In Drim-

melen is dit mogelijk geadresseerd door dorpsteam-activiteiten van aanbieders apart te financieren.

Maar ook bij de procedures via Wmo-loket of sociaal wijkteam is de kans aanwezig dat het registre-

ren van de uitvoerings- en apparaatskosten op zichzelf weer systeemkosten met zich meebrengt.

121

Er zitten nog enkele andere uitdagingen in de Wmo-cockpit. De eerste is dat er van wordt uitgegaan

dat de zelfredzaamheid van de bevolking (doel 1) in kaart kan worden gebracht met een steekproef-

onderzoek waarbij de zelfredzaamheidsmatrix wordt ingezet. Daar zitten haken en ogen aan, waar

we in paragraaf 11.4.5 op terugkomen. Voor indicator 1b wordt verondersteld dat er een betrouwba-

re modelmatige inschatting kan worden gemaakt van het verwachte aantal meldingen. Dat is echter

nog niet aangetoond. Bij doel 1 zijn verder twee indicatoren die niet eenduidig zijn in hun interpreta-

tie. In het bijzonder geldt dat voor 1c en 1e. Voor 1c wordt dat met zoveel woorden ook in de notitie

van EyeOn aangegeven. Voor 1e geldt dat als een casus in het casuïstiekoverleg komt, dat niet nood-

zakelijk betekent dat er geen passend aanbod is. Het casuïstiekoverleg gaat ook over de afstemming

tussen domeinen. Het wil wel zeggen dat er geen kant-en-klaar aanbod is. Of dat een ongewenste

situatie is, is de vraag.

Het geheel overziend en in aanmerking nemend dat er een actuele Monitor Sociaal Domein gaat

ontstaan, kan er wellicht nog wel wat worden geschrapt in het aantal indicatoren. De Monitor Sociaal

Domein biedt in beginsel namelijk voldoende (en meer) input over volumes. Ook contextinformatie

(indicator 1b) kan worden ontleend aan de monitor Sociaal Domein. Indicatoren die de maatschap-

pelijke doelen verder invullen rond het zoeken en vinden van oplossingen op een zo laag mogelijk

niveau in de piramide van eigen kracht, klanttevredenheid (inclusief klachten) en zelfredzaamheid

zijn in beginsel waardevolle aanvullingen die niet zonder meer aan de Monitor Sociaal Domein kun-

nen worden ontleend.

11.4.3. Kwaliteitskader (Land van Heusden en Altena)

Een van de experimenten in het programma betrof de ontwikkeling van een kwaliteitskader. Het is

beschreven in de eerste meting van deze programmamonitor. Of er met het kwaliteitskader wordt

doorgewerkt is onzeker, maar op zichzelf is het kader goed bruikbaar als basis voor monitoring en

verantwoording. We beschrijven het daarom nog even kort. Een belangrijke opbrengst van het expe-

riment was dat het goed in beeld bracht welke aspecten aan kwaliteit kunnen worden onderscheiden

(in het bijzonder in relatie tot de functie begeleiding). Het resultaat voor cliënten wordt in het per-

spectief geplaatst van de zelfredzaamheidsmatrix. Verder worden de volgende kwaliteitsthema’s

benoemd:

1. Zorgafspraken en ondersteuningsplan

- Iedere klant heeft een individueel ondersteuningsplan dat aansluit op zijn/haar ondersteuningsbehoeften

- Er staan, vanuit klantperspectief, concreet geformuleerde doelen in beschreven.

- Het ondersteuningsplan is tot stand gekomen in samenwerking met de klant en zo nodig in samenspraak

met zijn/haar wettelijk vertegenwoordiger.

- Er is duidelijk welke zorg/ondersteuning een klant van de zorgaanbieder vraagt.

- Er staat duidelijk beschreven welke professionele ondersteuning noodzakelijk is om de doelen te behalen,

wie ervoor verantwoordelijk is, wanneer evaluatiemomenten nodig zijn en wanneer bijstelling van het

plan noodzakelijk is.

- Inschatting aantal begeleidingsuren en de kosten die hieraan verbonden zijn.

2. Cliëntveiligheid; fysieke, sociale en emotionele veiligheid

122

- Algemeen geldende veiligheidsaspecten en maatregelen, beschreven in richtlijnen, protocollen en calami-

teitenplannen op het gebied van bv.: Medicatie, medische hulpmiddelen, brandveiligheid, communicatie,

fouten, klachten, seksueel misbruik.

- Ervaren veiligheid van klant. Hierbij spelen verschillende aspecten een rol bv. geborgenheid en goedlo-

pende communicatie. De ervaren veiligheid uit zich op terreinen als privacy, bejegening, informatie en

grensoverschrijdend gedrag.

3. Kwaliteit van medewerkers en organisatie

- Deskundig en geschoold personeel is in staat de gevraagde ondersteuning te bieden.

- Personeel is in staat en bevoegd om de, in het ondersteuningsplan beschreven zorg, adequaat uit te voe-

ren.

- De organisatie schept de voorwaarden hiertoe.

- Signalen en behoeften van de klant worden tijdig gesignaleerd en geïnterpreteerd.

- Medewerkers voelen zich gesteund door deskundigen en management.

- Medewerkers handelen volgens de richtlijnen/afspraken die de zorginstelling heeft opgesteld.

4. Samenhang in zorg en ondersteuning

- Waarborgen van continuïteit.

- Samenwerken/afstemmen van (evt.) meerdere zorgaanbieders.

- Vermijden van overlapping of hiaten in de zorg.

- Goede overdracht van gegevens.

- Goede communicatie rondom coördinatie van de ondersteuning.

- Dagelijkse ondersteuning zoveel mogelijk vanuit een kleine kring van bekende medewerkers.

Niet alle bovenstaande aspecten zijn vertaald in een monitor. Er is voor gekozen te toetsen op:

1. Resultaat voor cliënten

2. Randvoorwaarden (zoals veiligheid en risico’s)

3. Effectiviteit (verhouding prijs – kwaliteit)

Die doelen zijn vervolgens uitgewerkt in inhoudelijke vragen, middelen (bronnen) waarmee die vra-

gen zouden kunnen worden beantwoord en het ‘hoe’ (steekproef, timing, frequentie enzovoort). Het

resultaat is weergegeven in Figuur 12.

De input voor een monitoring volgens dit kader wordt vooral ontleend aan enquêtering/interviews

van cliënten en aan bestudering van ondersteuningsplannen. Hierbij wordt steeds steekproefsgewijs

gekeken. In de praktijk kan dit wel een bewerkelijke activiteit zijn voor de betrokken partijen. Het

betreft immers een continue stroom van interviews, enquêtes en analyses daarop. Een steekproef

van 1 op de 4 ondersteuningsplannen komt voor de relatief kleine gemeenten in het land van Heus-

den en Altena dan alsnog neer op het toetsen van circa 50 plannen per jaar. Dat is iets meer dan een

per week, aan te vullen met interviews en enquêtes. Gecombineerd met capaciteit voor organisatie,

afstemming, analyse en rapportage van de bevindingen, betekent dat al snel een capaciteit van 0,5- 1

fte. Bij deze inschatting is gerekend met circa 200 personen die vanuit de AWBZ naar de Wmo over-

gaan en waarvoor (dus) zou kunnen worden verwacht dat een ondersteuningsplan opgesteld of aan-

gepast zou kunnen worden. Dat is vanzelfsprekend geen vast gegeven omdat op voorhand niet pre-

cies kan worden aangegeven in hoeveel gevallen dat ook daadwerkelijk zal gebeuren. Maar het geeft

wel een indruk van de orde van grootte van de inspanning waar aan moet worden gedacht. Door de

123

activiteiten voor meerdere gemeenten te bundelen, kunnen overigens wel schaalvoordelen in de

uitvoering worden bereikt.

Figuur 12 Uitwerking ‘wat gaan we toetsen en op welke manier?’

INHOUD MIDDEL HOE

Individu/resultaat

• Is het resultaat (op de zelf-

redzaamheidsmatrix) con-

creet geformuleerd?

• Is voldoende inzichtelijk op

welke wijze het sociale

netwerk is ingeschakeld?

• Is het resultaat behaald?

• Is de voortgang gerappor-

teerd?

• Is de cliënt tevreden over

de bejegening, de wacht-

tijd, de locatie, de proces-

sen, etc.

Ondersteuningsplannen toet-

sen

Client tevredenheid toetsen

• M.b.v. de beknopte vragen-

lijst bij de ondersteuning

plannen

• uitgebreidere enquête

• interviews.

Steekproef, 1 op de 4, verspreid

over de verschillende organisa-

ties

Frequent i.v.m. leren en weder-

zijds vertrouwen

Na behandeling of, in ieder

geval 1 keer per jaar; korte

vragenlijst bij ondersteunings-

plan, is de cliënt tevreden over

bejegening, wachttijd, locatie

etc. (beknopt)

1 keer per 3 jaar uitgebreide

enquête

Jaarlijks 1 op de 20 x keer inter-

views, verspreid over de ver-

schillende organisaties

Randvoorwaarden/ veiligheid/risico

• is er sprake van een fysie-

ke, sociale en emotionele

veilige omgeving voor cli-

ent en begeleider?

• Is er een risico-

inventarisatie?

• Ondersteuningsplannen

toetsen

(risico-inventarisatie)

• Vragenlijst

• Digitale melding naar

Verbeterlijn



ties

1 keer per jaar; korte vragenlijst

bij ondersteuningsplan, (be-

knopt)

Jaarlijks 1 op de 20 x keer inter-

views, verspreid over de ver-

schillende organisaties

Opvolging meldingen ” verbeter-

lijn

Effectiviteit/prijs kwaliteit

• Wat is er gedaan om het

doel te bereiken

• Hoeveel tijd/geld heeft dat

gekost

• Ondersteuningsplannen

toetsen

(In ondersteunings-

plannen wordt een in-

schatting van de beno-

digde tijd en geld ge-

maakt. In de voort-

gangsrapportages en de

eindrapportage komt dit

ook aan bod)



ties

124

11.4.4. Doelenboom Roosendaal

In het Beleidsplan Wmo 2015 -2016 ‘Goed voor Elkaar’ van Roosendaal is een ‘Model voor sturen en

verantwoorden’ opgenomen, dat – hoewel het geen definitieve status heeft en nog voor verdere

uitwerking en detaillering open staat - wel een eerste aanzet geeft voor de monitoring zoals die in

Roosendaal (en omgeving) wordt voorzien. Het model voor sturing en verantwoording is opgebouwd

aan de hand van een vijftal beleidsdoelen voor 2015/2016. Dit zijn:

1 Inwoners nemen veilig en gezond deel aan het sociale, economische en culturele leven; nader

aangescherpt tot: in 2017 nemen meer inwoners dan in 2015 veilig en gezond deel aan het socia-

le, economische en culturele leven.

2 Gezinnen functioneren op eigen kracht zonder tussenkomst van een professioneel vangnet; aan-

gescherpt tot: in 2017 functioneren meer gezinnen dan in 2015 op eigen kracht zonder tussen-

komst van een professioneel vangnet.

3 Professionele zorg en ondersteuning hebben een duurzaam effect op het gezinssysteem; aange-

scherpt tot: in 2017 heeft de professionele zorg en ondersteuning meer dan in 2015 een duur-

zaam effect op het gezinssysteem.

4 Gezinnen ontvangen de juiste zorg op het juiste moment; aangescherpt tot: in 2017 is het aantal

gezinnen dat over de juiste zorg op het juiste moment beschikt groter dan in 2015.

5 Inzet van beschikbare budgetten verschuift van specialistische ondersteuning naar het voorlig-

gend veld, dat voldoende toegerust is in het bieden van oplossingen dichtbij het normale leven;

aangescherpt tot: in de periode 2015-2017 verschuift de inzet van beschikbare budgetten van

specialistische ondersteuning naar het voorliggend veld.

Deze vijf beleidsdoelen zijn uitgewerkt in een aantal meetbare doelstellingen en bijbehorende indica-

toren. Samen vormen die een ‘doelenboom’ waarvan een impressie in Figuur 13 wordt gegeven. De

tekst in de figuur is niet leesbaar, maar het gaat hier om het beeld van hoe een doelenboom eruit

ziet.

We geven hierna de uitwerking in doelstellingen en indicatoren om een idee te krijgen bij het type

indicatoren waar aan wordt gedacht. Daarbij moet overigens worden opgemerkt dat – zoals aan de

pijlen in Figuur 13 kan worden gezien – in dit model voor een aantal doelstellingen en indicatoren

geldt dat die voor meerdere doelen relevant zijn. Het model is voorlopig als volgt ingevuld:

1 In 2017 nemen meer inwoners dan in 2015 veilig en gezond deel aan het sociale, economische en

culturele leven.

a. Toename van het aantal inwoners dat hun leefsituatie als veilig en gezond (ervaart)

i. % dat zich fysiek gezond voelt.

ii. % dat zich mentaal gezond voelt.

iii. % dat zich niet eenzaam voelt.

iv. % (overbelaste) mantelzorgers.

v. % dat zich thuis wel eens onveilig voelt.

vi. % dat slachtoffer is geweest van huiselijk geweld.

vii. % meldingen AMHK (volwassenen).

b. Inwoners zijn sociaal, economisch en maatschappelijk actief.

i. Tevredenheid, gezondheid welzijnsvoorzieningen.

ii. Tevredenheid vrijetijdsvoorzieningen.

iii. % vrijwilligers.

125

iv. % lidmaatschap vereniging.

v. % met betaald werk.

vi. % moeite met rondkomen.

vii. % (overbelaste) mantelzorgers.

viii. % mensen die willen helpen.

Figuur 13 Impressie doelenboom voor sturen en verantwoorden Wmo in Roosendaal

2 In 2017 functioneren meer gezinnen dan in 2015 op eigen kracht zonder tussenkomst van een

professioneel vangnet.

a. Afname van het gebruik van het professionele vangnet.

i. # cliënten (basisondersteuning en ind. voorzieningen)

b. Toename van het aantal gezinnen dat regie op het eigen leven ervaart.

i. % met regie op leven

ii. % dat zelf regie voert op het plan

iii. % gezinnen dat bij de toegang terugkomt met dezelfde/soortgelijke vraag

iv. Clienttevredenheid van mensen met beperking

c. Het voorliggende veld en de toegang zijn voldoende toegerust in het bieden van oplossingen.

i. % mensen die willen helpen.

ii. % dat toegang en voorliggend veld makkelijk kan vinden.

iii. Clienttevredenheid.

3 in 2017 heeft de professionele zorg en ondersteuning meer dan in 2015 een duurzaam effect op

het gezinssysteem.

a. Afname van het gebruik van het professionele vangnet (zie 2a).

b. Toename van het aantal gezinnen dat zelf regie voert op het gezinsplan.

i. % dat zelf regie voert op het plan

c. Afname van het aantal gezinnen dat na afronding van traject terugkomt met dezelfde of een an-

dere vraag.

i. % met stabiliteit/afname problematiek

ii. % gezinnen dat bij de toegang terugkomt met dezelfde/soortgelijke vraag

126

d. Alle zorgaanbieders leveren maatwerk.

i. Clienttevredenheid.

ii. % met stabiliteit/afname problematiek

4 in 2017 is het aantal gezinnen dat over de juiste zorg op het juiste moment beschikt groter dan in

2015.

a. Kortere wachten doorlooptijden voor professionele zorg en ondersteuning.

i. Doorlooptijd

ii. wachttijd

b. Het voorliggende veld en de toegang zijn voldoende toegerust in het bieden van oplossingen (zie

2c).

c. Alle zorgaanbieders leveren maatwerk (zie 3d).

5 in de periode 2015-2017 verschuift de inzet van beschikbare budgetten van specialistische on-

dersteuning naar het voorliggend veld.

a. Toename van het gebruik van het voorliggend veld.

i. # cliënten (basisondersteuning en ind. voorzieningen)

b. Afname van het gebruik van het professionele vangnet (zie 2a).

c. Het voorliggende veld en de toegang zijn voldoende toegerust in het bieden van oplossingen (zie

2c).

We gaan hier niet in op de afzonderlijke indicatoren en hun relevantie in relatie tot de doelstellingen.

Dat is vanwege het voorlopige karakter van de beslisboom niet erg zinvol. Wel kan een aantal meer

algemene zaken worden opgemerkt. De eerste is dat de doelstellingen nadrukkelijk betrekking heb-

ben op ontwikkelingen. Dat vraagt om een in de tijd consistent instrumentarium voor de monitoring,

een relatief hoge frequentie van meten en een verhoudingsgewijs grote betrouwbaarheid van steek-

proefonderzoek.16 De indicatoren zoals die worden voorgesteld, zullen aan uiteenlopende bronnen

worden ontleend. Een groot deel van de indicatoren – in het bijzonder die bij de eerste doelstelling,

kan alleen uit enquêtering onder (een steekproef van) de totale bevolking worden afgeleid. Een an-

der deel van de indicatoren vraagt om:

• enquêtering/interviews van cliënten (cliënttevredenheid) en/of

• analyse van de ondersteuningsplannen, (% dat zelf regie voert over op het plan)

• algemene registraties (doorlooptijden, wachttijden, % gezinnen dat bij de toegang terugkomt

met dezelfde/soortgelijke vraag)

• en registraties door professionals (% met stabiliteit/afname problematiek bijvoorbeeld).

Al met al is er sprake van een behoorlijk ambitieus stelsel dat grotendeels ook aanvullend is op de

indicatoren die in de Monitor Sociaal Domein worden benoemd. Voor zover het goed past binnen

bestaand lokaal instrumentarium (omnibus-enquête van de gemeente bijvoorbeeld) en registraties

kan dat beheersbaar zijn. Voor de ontwikkelingen in het gebruik van zorg en ondersteuning ligt het

wel meer voor de hand om daar op aan te sluiten omdat dit een breder beeld geeft dan de enkele

indicator die hiervoor in de beslisboom is opgenomen. Van toegevoegde waarde zou het zijn om een

methode te ontwikkelen – bijvoorbeeld via enquêtering - waarmee het gebruik van (voorzieningen in

16 Bij uitspraken over de ontwikkeling van percentages moet rekening gehouden worden met betrouw-

baarheidsmarges rond beide metingen. Dat heeft gevolgen voor het bepalen van de steekproefom-vang.

127

het) voorliggend veld in beeld kan worden gebracht. Dat onttrekt zich immers aan de reguliere regi-

straties terwijl het gebruik ervan wel een belangrijk doel is.

11.4.5. Zelfredzaamheidsmatrix (GGD Amsterdam/TNO)

In de Brabantse Wal is voor zover ons bekend nog geen voorzet gegeven voor een systeem van moni-

toring en verantwoording. Wel is aangegeven dat het zal zijn gericht op resultaat, waarbij in het bij-

zonder wordt gedacht aan zelfredzaamheid en benutting van het voorliggend veld. Met de aandacht

voor de zelfredzaamheid staat de Brabantse Wal niet alleen. Daarbij wordt gebruikelijk verwezen

naar de zelfredzaamheidsmatrix als te hanteren instrument.17 We beschrijven hier in het kort wat de

zelfredzaamheidsmatrix inhoudt en wat er wel (en niet) mee kan.

Achtergrond ZRM

De Zelfredzaamheidsmatrix (ZRM) is ontwikkeld door de GGD Amsterdam, daarin bijgestaan door

bijgestaan door onderzoekers, professionals en beleidsmedewerkers, afkomstig van de Dienst Werk

en Inkomen van de Gemeente Amsterdam (DWI), Gemeente Rotterdam, en een groot aantal mede-

werkers van verschillende instellingen uit o.a. de geestelijke gezondheidzorg, de verslavingszorg, de

maatschappelijke opvang en de reclassering. Medio 2014 is gestart met het overdragen van de ZRM

– vanwege de grote belangstelling in het veld - aan TNO Management Consultants.

De ZRM is het instrument waarmee behandelaars, beleidsmakers en onderzoekers in de (openbare)

gezondheidszorg, maatschappelijke dienstverlening en gerelateerde werkvelden, de mate van zelf-

redzaamheid van hun cliënten eenvoudig en volledig kunnen beoordelen. Belangrijk voordeel is dat

de ZRM leidt tot een geobjectiveerd oordeel over de zelfredzaamheid in plaats van een subjectief

oordeel van een professional. Daarmee is de vergelijkbaarheid tussen mensen (met verschillende

betrokken professionals) groter dan die voorheen was.

De ZRM heeft elf domeinen waarop de mate van zelfredzaamheid wordt beoordeeld. Deze domeinen

hangen sterk met elkaar samen, ze hebben immers allen betrekking op het dagelijks leven, maar zijn

zo gedefinieerd dat ze elkaar niet of nauwelijks overlappen. De domeinen van de ZRM zijn: Financiën,

Dagbesteding, Huisvesting, Huiselijke relaties, Geestelijke gezondheid, Lichamelijke gezondheid, Ver-

slaving, Activiteiten Dagelijks Leven, Sociaal netwerk, Maatschappelijke participatie, en Justitie. Dit

zijn de noodzakelijke en niet-overbodige gebieden die in iedere volwassen persoon (in de Nederland-

se samenleving) bepalend zijn voor de effectiviteit, productiviteit en kwaliteit van leven. In 2013 is

een supplement voor de ZRM ontwikkeld om te kunnen beoordelen in welke mate ouders en opvoe-

ders zelfredzaam zijn in de zorg voor hun minderjarige kinderen: het ZRM-supplement: Ouderschap.

De domeinen staan in de ZRM rijen onder elkaar, de vijf antwoordmogelijkheden in kolommen naast

elkaar. Zo ontstaat een raamwerk (matrix) met 55 vakken (cellen), zie Figuur 14. Voor iedere cel zijn

criteria opgesteld die de antwoordmogelijkheid nader specificeren voor het te beoordelen domein en

17 Er zijn ook andere instrumenten ontwikkeld die betrekking hebben op het meten van zelfredzaamheid.

Zie bijvoorbeeld Vilans –Zorg voor Beter (2014), Zo Zelfredzaam: Een overzicht van instrumenten voor het meten van zelfredzaamheid. In Brabantse Wal wordt een van die instrumenten ook overwogen: de zelfredzaamheidsmonitor.

128

de beoordelaar ondersteunen bij het waarderen van de zelfredzaamheid op dat domein. Deze crite-

ria helpen de gebruiker te begrijpen wat de ontwikkelaars bijvoorbeeld onder ‘niet zelfredzaam’ op

het domein Financiën verstaan (‘onvoldoende inkomsten en/ of spontaan of ongepast uitgeven,

groeiende schulden’). Voor deze criteria wordt verwezen naar www.zelfredzaamheidmatrix.nl.

De uiteindelijke beoordeling op de ZRM bestaat uit 11 keer een score tussen 1 en 5. Een beoordelaar

kan met de ZRM dus relatief eenvoudig een volledig overzicht krijgen van een complex begrip met

diverse en uiteenlopende facetten dat een belangrijke rol speelt in de mate waarin een persoon een

productief en kwalitatief goed leven kan leiden: zelfredzaamheid.

Figuur 14 Structuur ZRM, inclusief supplement ouderschap

DOMEIN 1. acute pro-

blematiek 2. niet zelf-

redzaam 3. beperkt

zelfredzaam 4. voldoende zelfredzaam

5. volledig zelfredzaam

1 Financiën

2 Dagbesteding

3 Huisvesting

4 Huiselijke relaties

5 Geestelijke gezondheid

6 Lichamelijke gezondheid

7 Verslaving

8 Activiteiten dagelijks leven

9 Sociaal netwerk

10 Maatschappelijke participatie

11 Justitie

ZRM supplement ouderschap:

1 Lichamelijke verzorging

2 Sociaal-emotionele ondersteuning

3 Scholing

4 Opvang

Toepassing

De toepassing van de ZRM is gericht op professionals. Zij kunnen met de ZRM cliënten beoordelen op

hun zelfredzaamheid en daarmee richting geven aan het opstellen van een ondersteuningsplan. Ook

kan de ontwikkeling van cliënten ermee worden gevolgd. TNO biedt cursussen aan om professionals

te ondersteunen bij een goede toepassing van de ZRM. De ZRM is geen instrument dat zonder meer

kan worden ingezet in een enquête waarmee wordt beoogd de zelfredzaamheid van de bevolking in

beeld te brengen. Daarvoor zijn aanpassingen nodig die op zichzelf goed mogelijk zijn, maar voor

zover ons bekend nog niet zijn gestandaardiseerd en gevalideerd in een kant-en-klaar instrument.

11.5. Conclusie

Voor elk ontwerp van monitoring en verantwoording is het belangrijk om eerst scherp te stellen waar

het betrekking op moet hebben: wat zijn de doelen en de missie? In de gemeenten en subregio’s die

hier al concrete stappen in hebben gezet is die werkwijze ook goed terug te zien. De uitwerkingen

http://www.zelfredzaamheidmatrix.nl/

129

verschillen op het eerste gezicht behoorlijk van elkaar. Tegelijkertijd vertonen de dimensies waar

inzicht in wordt gewenst grote overeenkomsten.

Alle gemeenten willen ‘iets’ met zelfredzaamheid (zowel als populatiekenmerk als i.r.t. de ontwikke-

ling ervan bij cliënten), met volume van gebruik van verschillende voorzieningen (voor een groot deel

te ontlenen aan Monitor Sociaal Domein, aan te vullen met eigen kracht en voorliggend veld vanuit

gemeenten, bijvoorbeeld op basis van piramide van eigen kracht) én met de kwaliteit van de zorg en

dienstverlening (ook deels te ontlenen aan Monitor Sociaal Domein en aan te vullen met specifieke

indicatoren zoals cliënttevredenheid en toegankelijkheid ).

De overeenkomsten suggereren dat het mogelijk (en wenselijk) lijkt te zijn om de krachten te bunde-

len. Elk van de in dit hoofdstuk geschetste benaderingen heeft sterke en minder sterke punten. Als

de sterke elementen van de verschillende benaderingen kunnen worden gecombineerd, kan ver-

moedelijk betrekkelijk eenvoudig worden gekomen tot een stelsel van indicatoren dat aanvullend is

op de gegevens die met de landelijke Monitor Sociaal Domein beschikbaar komen, dat hanteerbaar is

(tegen beperkte systeemkosten) en dat het ook mogelijk maakt om in regionaal verband te vergelij-

ken. Bijkomend voordeel is dat een uniforme werkwijze ook minder systeemkosten met zich mee-

brengt voor de gegevens die van aanbieders worden gevraagd. Een aandachtspunt hierbij is nog wel

de breedte van de monitoring. Waar de transitie van de AWBZ naar de Wmo niet op zichzelf staat,

geldt dat ook voor de monitoring. Het streven moet zal moeten zijn om ook de monitoring het gehele

sociale domein te laten beslaan. En daarbij is de uitdaging om de invulling zo spaarzaam mogelijk te

maken: meet alleen indicatoren die écht van belang zijn.

130

12. Conclusies ‘over de experimenten heen’

Het overzien van de ontwikkelingen binnen de reeks van experimenten in de regio levert een aantal

belangrijke inzichten op. Belangrijk in de zin van zicht op methoden, werkwijzen en organisatie van

de inrichting van de transitie maar ook in de zin van aanpak en fasering om tot transformatie in ge-

drag en innovatie van zorg, welzijn en besturing te komen. Er is veel bereikt; toch blijft er altijd wat te

wensen over. Leren houdt niet op per 1 januari 2015 (maar begint dan pas goed). De brede invoering

van de transitie in de realiteit zal het leren en ontwikkelen alleen maar versnellen en de druk verder

opvoeren.

Twee kanten van de munt zijn zo zichtbaar geworden:

- hoe organiseer je het beoogde effect van kanteling en vernieuwing? én:

- langs welke weg wordt het werkbaar en hanteerbaar voor eenieder?

De kracht van het netwerk in de wijk

Een belangrijke keuze die doorwerkt in de opbrengsten, is het organiseren vanuit de wijk en met de

bewoners. Door met en vanuit de cliënt/wijkbewoner te werken, worden netwerken in de wijk ver-

sterkt en geactiveerd. Het stelt ieder in staat om deel te nemen en een bijdrage te leveren. Dit levert

de extra dimensie op aan Eigen Kracht, de kracht van de wijk en de gemeenschap daar. Door zo sa-

men te werken aan eigen kracht en beslisruimte wordt de meeste kans op succes geboden.

Eigen Kracht en regie is daarmee niet alleen de opgave van de individuele burger met een vraag die

moet laten zien wat hij/zij zelf allemaal bijdraagt voordat er maatwerk wordt ingezet. Eigen kracht is

ook een samenspel, waarbij maatwerk soms een natuurlijk deeloplossing biedt in het proces tussen

vrager, zijn netwerk en de professional. Cliënten/bewoners voelen zich dan gehoord, gesteund en

serieus genomen. De reden voor adoptie van de oplossing lijkt deels verborgen in de blijvende nabij-

heid van het netwerk in de wijk. Als dat netwerk er is, kan er op worden teruggevallen en dat lijkt erg

belangrijk om de eigen kracht aan te (durven) spreken. Succes van het netwerk komt ook tot uiting in

kostenefficiënt inzetten en organiseren van eenvoudig open afschalen. Kwaliteit voor professionals

in hun werk en de erkenning van hun deskundigheid is als laatste punt een belangrijke succesfactor:

hierop drijft een belangrijk deel van de ‘wijkkurk’.

Bouwen aan vertrouwen

Het bouwen aan netwerken in de wijk en daarmee het vormen van en werken aan vertrouwen geldt

niet alleen voor de inwoners. Vertrouwen wordt ook opgebouwd door te investeren in samen-

werking. Op elk niveau. Elkaar leren kennen, elkaar leren verstaan, elkaars dilemma’s helpen oplos-

sen, samen een nieuwe aanpak uitvinden. Het kost tijd en energie die zich uiteindelijk terugverdient

door eenvoudig en snel te kunnen schakelen en elkaars professionaliteit op natuurlijke wijze te be-

nutten. Dit vertrouwen groeit door samen op te trekken en elkaar te leren kennen. Dit is niet te ver-

vangen met het inrichten van procedures en centraal sturen en organiseren. Dat werkt tegen en ver-

sterkt het wantrouwen, waardoor netwerken niet meer effectief kunnen samenwerken. Alsof er zand

gestrooid wordt in een mechanisme.

131

Besturen van netwerken

Het leren besturen en sturen van netwerken lijkt een van de belangrijkste opgaven te zijn voor het

welslagen van de transitie en transformatie. Voor bestuurders, projectleiders, professionals en cliën-

ten zelf: ieder op een eigen wijze en niveau maar wel voor allemaal een belangrijke opgave. Inrichten

van een gedragen werkstructuur op wijk, lokaal, subregionaal en regionaal niveau waarbinnen vol-

doende leiderschap aanwezig is vormt een belangrijke randvoorwaarde.

De ontwikkeling van die vaardigheden en kennis ervan is expliciet gemaakt waar het gaat om de soci-

ale netwerkstrategieën voor cliënten en het hanteren ervan in de relatie met professionals. De net-

werken interfereren met elkaar op punten, de ruimte om goed te kunnen opereren in die netwerken

wordt op die punten gecreëerd. Zo zijn eigen kracht en regie verbonden aan respect voor het kunnen

en de ruimte om het in te zetten.

Versterken van de positie van de cliënt, bewoners

Hoewel hier de basis ligt van heel veel beleidsvoornemens, is de versterking van de positie van de

wijkbewoner in de praktijk nog een belangrijk uit te werken gegeven. Ook hier is de basis in de wijk/

woonomgeving van mensen te leggen. Het keukentafelgesprek als instrument voor vraagverhel-

dering en vereenvoudiging op de formele aanvraag van ondersteuning door wijkprofessionals is een

belangrijk gegeven uit in het verleden geleerde lessen. Immers, te snel elke vraag van een cliënt for-

maliseren in een soort indicatieproces leidt tot geformaliseerde oplossingen en verhoogde inzet van

betaalde producten die toch vaak net de plank mis slaan voor de cliënt. Door het keukentafelgesprek

laagdrempelig in te zetten en samen te kijken wat er nu echt aan de hand is, kan dat worden terug-

gebracht.

De kunst zal nu nog vaak zijn dit gesprek niet uit de wijk weg te kapen en het dan ook niet tot een

nieuw toegangsgesprek voor maatwerk te verheffen. Deze verworven ruimte voor de cliënt met de

vertrouwde wijkprofessional zou je moeten koesteren.

Het beeld dat uit de experimenten naar voren komt, is dat de kanteling met nieuwe cliënten beter

lukt dan met oude. Met nieuwe cliënten is over het algemeen goed tot nieuwe afspraken in het

nieuwe regime te komen. Dat ligt bij de bestaande cliënten vaak wat ingewikkelder. Zij zijn gewend

aan hoe het altijd ging, vinden verandering bedreigend, staan soms op oude rechten of opereren

calculerend. Het lijkt verstandig om voor die verschillende groepen ook andere strategieën te gaan

hanteren. Het beeld van de bestaande cliënten moet echter niet de beoordeling van de transitie

overheersen. Het samenbrengen van professionals en het beleid hierop formuleren is dan cruciaal: zij

hebben immers te maken met de tegenstand of angst van mensen op de verandering.

Verbinding van Sociaal en Medisch domein

De verbinding tussen medisch en sociaal domein komt het meest zichtbaar tot stand waar aanbie-

ders en gemeente elkaar ook op andere punten vinden. Tussen CZ en de andere partijen is de ver-

binding binnen de experimenten beperkt gebleven. Een aantal partijen had daar bij aanvang van het

experimentenprogramma andere verwachtingen en beelden bij. De verbinding tussen sociaal en

medisch domein is op een aantal plekken ingevuld door de samenwerking tussen aanbieders van

wijkverpleging en gemeenten, die het belang van de geïntegreerde toegang in de wijk zwaar wegen

en investeren in samen leren en in het ontwikkelen van creatieve oplossingen. Duidelijkheid over

132

beleid en positiekeuze in de regio van alle betrokken partijen helpt in het kiezen voor en bouwen aan

duurzame coalities die in de gemeenten nodig zijn.

12.1. Kantelen: een containerbegrip dat concretisering verdient

Kantelen spreekt tot de verbeelding, heeft een relatie met de transitie, heeft een relatie met de be-

oogde transformatie. Kantelen heeft meerdere gezichten en komt terug in meerdere contexten.

Door de experimenten te volgen over een langere periode wordt de behoefte aan het zicht op wat

kantelen nu eigenlijk is ook scherper. Dit helpt het gesprek verder: immers het kantelen is geen doel

op zich.

Maar hoe ziet kantelen er nu uit?

Er zijn zowel op gedragsniveau als op niveau van organiseren concrete vertalingen terug te zien.

Hieronder een eerste poging tot het bijeen brengen daarvan.

Kantelen op bewoner/ cliëntniveau

Actief bijdragen aan inzet in de buurt, inzet als vrijwilligers, eigen beheer van voorzieningen: allemaal

voorbeelden van de kanteling van de gedachte dat de overheid er maar voor moet zorgen.

Hier gaat het ook om acceptatie door de burger van de inzet van eigen netwerk en mantelzorg; de

eigen kracht voordat er voorzieningen in het spel komen. Soms kan dat door gebruik te maken van

geïntegreerde voorzieningen en over de grenzen van de eigen groep te stappen. Maar ook door zelf

verantwoordelijkheid te nemen en niet afwachtend of afhankelijk te zijn. Daarbij is enig realisme wel

op z’n plaats. Het blijft belangrijk te bedenken dat niet elke burger in staat is tot de meest vergaande

vorm en dat er mensen zijn die altijd een vangnet nodig zullen hebben.

Kantelen op professional niveau

De professional treedt terug als de cliënt dat ook aankan en denkt mee met de cliënt over andere

methoden van werken. Hiermee ondersteunt de professional de ontwikkeling ter versterking van

eigen kracht: zorgen dát in plaats van zorgen voor.

De gekantelde professional werkt ook actief samen: zij kunnen integratie van informeel en formeel

hanteren, de verantwoordelijkheid nemen in beslissingen voor kosten en kwaliteit, de wijk als werk-

gebied zien, samenwerken rondom cliënt en wijk en elkaars deskundigheid inschakelen als de cliënt

of de situatie dat vereist. Vooral de kwetsbaarste groepen uit de chronische spiraal houden en er

actief in blijven lijkt een belangrijke opgave te worden voor de wijkprofessionals.

Kantelen op bestuurlijk niveau

Het bijdragen aan maatschappelijke resultaten in het eigen werkgebied staat centraal. Bestuurlijke

netwerkvorming actief helpen inrichten en ervoor verantwoordelijkheid dragen, is cruciaal om dat te

kunnen doen. Verschillende disciplines werken geïntegreerd en ook hier is bouwen aan netwerkrela-

ties en het vertrouwen om samen een bijdrage te kunnen leveren aan maatschappelijke uitkomsten

belangrijk. Door in verbinding met professionals en bewoners te werken aan de opgave in de wijken

is invulling te geven aan het leiderschap dat nodig is om tot transformatie te komen.

133

Kantelen in lokaal organiseren

Kantelen in organiseren betekent dat je het idee om vanuit een centraal punt, top-down te besturen

en organiseren verlaat voor het organiseren van onderop. Het gaat dan om keuzes die echt bijdragen

aan het functioneren van mensen en wijken: keuzes waardoor je naast en met mensen werkt aan de

verandering.

Dat betekent 3D organiseren vanaf het wijkniveau en de wijk als startpunt van organiseren kiezen. En

dan gaat het om het organiseren van processen die de cliënten en cliëntsysteem helpen eigen kracht

in de eigen omgeving te organiseren. Maar ook processen die professionals ruimte bieden te hande-

len en beslissen met de bewoners samen.

In de organisatie van lokale zorg en welzijn zoek je naar een nieuw evenwicht tussen maatschap-

pelijke inzet/doelen en individuele inzet/doelen maar ook naar de daarbij passende vorm van sturing

en monitoring. Netwerkontwikkeling in de wijk en gemeenten op elk niveau stimuleren en onder-

steunen met middelen (steunpunten, websites, in beleidskader etc.) maar ook de zoektocht naar

outcome sturing i.p.v. kiezen voor procedures, controle en voorschriften.

Kantelen: systeemverandering

Door op afzonderlijk niveau vormen van kanteling te beschrijven zou de indruk kunnen ontstaan dat

het een keuzemenu is. Dit is in geen geval zo: de kracht van het kantelen is opgesloten in de sys-

teemverandering. Als een deel van het systeem hapert, hapert het hele systeem en kom je niet ver-

der. De mate waarin en de snelheid zijn natuurlijk wel vorm te geven. Het evenwicht tussen de delen

van het systeem is waar het om draait. In die zin is het met kantelen als met samenwerken: de som

der delen is groter…. Om de transitie (systeemverandering) vorm te geven is samenwerking tussen

partijen die betrokken zijn noodzaak en randvoorwaarde. Horizontale verbinding tussen gemeente,

zorg, welzijn, verzekeraar en burgers bieden de grootste kans om alle voornemens te vervullen.

Kantelen: een gefaseerd proces

Wat we terugzien in het verloop van de experimenten is ook dat kantelen een zekere wetmatigheid

lijkt te kennen. Er zijn stappen die gezet moeten worden, en opeenvolgend gezet moeten worden.

Daar waar stappen worden overgeslagen, geprobeerd wordt in te halen, of op een verderweg liggend

punt wordt gestart: de praktijk heeft laten zien dat je teruggehaald wordt en de route helemaal moet

lopen met elkaar. Door in de eerste fase goed te investeren, kun je in de verderweg liggende fase

versnellen. Het achterwege laten van deze investering leidt tot vertragingen in de vervolgstappen.

Hoe ziet de fasering er uit?

1ste fase

Netwerken bouwen is waar het hier om gaat. In de wijk, in taal, in omgang, in ontmoeten. Het leggen

van lijnen en samen grip krijgen op de inhoud van de transitie: wat is dat? Hoe doe je dat? Wat bete-

kent dat voor mij? Vertrouwen bouwen, voortuitgang boeken, casuïstiek delen en oplossen. Het

doorleven ervan leidt dan uiteindelijk ook tot het begin van een nieuwe, samen geconstrueerde soci-

ale werkelijkheid. Op elk niveau, op elke groep steeds van toepassing.

134

2de fase

Hier gaat het om het ontwikkelen van nieuwe werkwijzen met elkaar in de wijk, in het bestuurlijk

netwerk. Keuzes maken wie waar beslist en elkaar in de nieuwe rollen respecteren maar ook kritisch

blijven optrekken. De netwerkbenadering vasthouden en niet komen tot institutionalisatie van sa-

menwerking is van groot belang. Poortwachters op de nieuwe aanpak zijn noodzaak om niet te ver-

vallen in de oude oplossingen. Nieuwe vormen van werken en besturen laten ontstaan met het oog

op het (maatschappelijk) resultaat is de kunst.

3de fase

Hierin zijn de basiskeuzes vastgelegd, in beleidskeuzes verankerd en breed gedragen en geaccor-

deerd. Dan komt het er op aan de organisatie en werkprocessen conform ook verder te ontwikkelen

en te beheren opdat de vernieuwing ook werkelijk tot wasdom kan komen. Voorbeelden zijn dan

verantwoordelijkheid steeds verder in de wijk en bij professionals te leggen, verder vormgeven aan

de outcome-monitor als instrument om steeds beter te kunnen functioneren, inrichten van vormen

van wijk en/of populatiebekostiging. Het leren en ontwikkelen met elkaar op de weg naar het geza-

menlijke doel is een gewone werkwijze geworden. Werken in wisselende coalities en zo de nieuwe

vormen van samenwerking erkennen, biedt ruimte om door te blijven ontwikkelen.

4de fase

Ontwikkelingen blijven volgen en de ‘kritische vriend’ binnen blijven halen om zelf verder te komen is

hier belangrijk. Voorkomen van institutionalisatie van eens gevonden oplossingen is nodig. Mensen

veranderen, omstandigheden veranderen. Blijvend verder brengen en verdiepen maakt het mogelijk

flexibel en wakker te blijven opereren. Het brede gesprek blijvend organiseren, ook met de burgers,

biedt de beste garantie hiervoor.

12.2. Hoe verder?

Het experimentenprogramma eindigt op 1 januari 2015. Op die datum is de transitie een feit en be-

gint de periode van inwerken en het werkelijk transformeren. Dit geldt voor de vernieuwing in zorg

en welzijn, en dit geldt zeker ook voor de gekantelde inrichting van lokale organisatie en besturing.

De basis is gelegd, in meer of mindere mate met het oog op de regelarme organisatie.

Grenzen aan gezamenlijkheid

Het voortbouwen op de basis die gelegd is, vraagt consistentie en een gezamenlijke stip op de hori-

zon. Wat die gezamenlijkheid precies is, en welke omvang die dan kent is de eerste keuze die voor-

ligt.

Samenwerking en gebiedsgericht: regionaal of subregionaal?

Vanaf het begin van het experimentenprogramma hebben verschillende partijen andere ideeën ge-

had over de wenselijkheid en mogelijkheid van regionale samenwerking. Vanuit het belang van met

name de grotere aanbieders was een regionale samenwerking op het niveau van de 18 gemeenten

de preferente route. Voor veel anderen was dat duidelijk een brug te ver. Voor de kennisuitwisseling

was het niveau van de regio goed. Maar voor het gezamenlijk optrekken en het lokaal invulling geven

135

aan de praktijk, werken de subregionale verbanden beter. De afgelopen periode heeft – bijvoorbeeld

rond de inkoop - ook goed zichtbaar gemaakt dat vooral op het subregionale niveau de samenwer-

king goed tot stand komt en resultaten worden geboekt.

Vanuit die subregionale verbanden en tafels is ook te formuleren wat er regionaal zou kunnen wor-

den opgepakt. Monitoring is bijvoorbeeld zo’n thema dat er baat bij heeft als de samenwerking bre-

der wordt ingevuld. Of dat ook tot stand zal komen, zal in 2015 blijken. Maar ook meer in algemene

zin kan het wenselijk zijn om ook op regionaal te blijven verkennen waar mogelijkheden voor opscha-

ling liggen als het gaat om breder oogsten van de geleerde lessen. Er ligt immers veel klaar om bre-

der toegepast te worden. Zowel op vernieuwende aanpakken als op regelarme organisatie.

Regionale samenwerking, zorgkantoor, verzekeraar en gemeenten

De samenwerking vanuit de rol van financier biedt meerdere kansen. Enerzijds omdat gemeenten en

zorgverzekeraars gezamenlijke doelen en duidelijke raakvlakken hebben in het nieuwe stelsel. De

onderlinge afhankelijkheden zijn groot: zowel in positieve zin (samen meer kunnen bereiken) als in

negatieve zin (afwentelgedrag). Anderzijds omdat gemeenten een deel van de taken van de zorgkan-

toren gaan overnemen en de daarover beschikbare kennis, kunde en informatie goed kunnen gebrui-

ken. Maar ook omdat het zorgkantoor afspraken maakt met aanbieders binnen de HLZ over afbouw

van Intramurale voorzieningen.

Binnen het programma, maar ook daarbuiten is voorzichtig enige samenwerking tussen vooral zorg-

kantoor en gemeenten tot stand gekomen. Tegelijkertijd lijkt de organisatie en invulling van zorgen

welzijn en de verbinding tussen sociaal en medisch domein nu eerder een zaak van de uitvoerende

partijen: aanbieders en gemeenten. Voor de verdere vormgeving van de transformatie is het wense-

lijk als alle betrokken partijen (aanbieders, gemeenten en zorgverzekeraars) komen tot een herijking

van de verwachtingen. Daarmee wordt duidelijk “wie wat van wie” kan verwachten en kan vervol-

gens ook gezamenlijk worden opgetrokken waar dat meerwaarde heeft. Dat geldt ook voor het

schaalniveau waarop samenwerking tussen de verschillende partijen meerwaarde heeft: regionaal,

subregionaal of binnen een gemeente.

Faseren en vormen van de agenda

Het overzicht met daarin de inventarisatie van de experimenten en de lokale of subregionale keuzes

tot nu toe biedt mogelijk houvast voor de formulering van de vervolgstappen en de vorming van

nieuwe coalities daarop. Hier is de mogelijkheid een koppeling met de transformatieagenda te ma-

ken op de regelarme punten die in aanleg aanwezig zijn. Ook hierop samen de stip op de horizon

zetten is nodig om niet het zicht te verliezen.

Monitor van de transformatie

Leren en ontwikkelen op meerdere niveaus die elkaar verder helpen maar elkaar ook kunnen blokke-

ren vraagt om een methode van volgen en opvolgen. Dat volgsysteem expliciet inrichten en systema-

tisch inzetten helpt de ontwikkeling concreet te maken en het goede gesprek te blijven voeren met

elkaar. Het helpt sturen op beeldvorming alleen te voorkomen, en kan incidentenpolitiek helpen

verzachten. De opgebouwde werkwijze in het programma zou verder ontwikkeld kunnen worden de

realiteit in.

136

Samen leren, ook lokaal

Wat we zien is dat de voortgang op de transformatie gemaakt wordt door in evenwicht op elk niveau

voort te gaan. In het experimentenprogramma is onder die vlag op enkele plekken min of meer ge-

isoleerd doorgewerkt. Het evenwicht met de andere niveaus terugvinden is noodzakelijk om de op-

brengsten te kunnen oogsten in de realiteit. Een goed voorbeeld hiervan is bijvoorbeeld de geïnte-

greerde dagopvang in de Walgemeenten. Op veel fronten is het een succes te noemen: verbinden en

benutten van voorliggende voorzieningen, verbinden van doelgroepen en elkaar benutten, cliënten

die met elkaar en voor elkaar leven en wonen, terugdringen van vervoerskosten, verbinding met

wijk. De vraag is nu of het de ruimte krijgt zich door te ontwikkelen na 1 januari?

Experimentenprogramma Regelarme transitie West-Brabant · de dynamiek van de transitie kan het niet...

Documents

Transcript of Experimentenprogramma Regelarme transitie West-Brabant · de dynamiek van de transitie kan het niet...