Expats in België.

“Hoe kan een thuisgevoel gecreëerd worden voor expats in België?”

Promotor: Katelijn QuartierBegeleider: Philippe Swartenbroux

Maaike D’hontMaster Interieurarchitectuur – Retail 2011-2012PHL – Dept. Architectuur en Beeldende Kunsten

DANKWOORD | 5

Dankwoord

Het is niet eenvoudig geweest. Het schrijven van deze thesis heeft mij bijna bloed, zweet en tranen gekost. Daarom wil ik iedereen bedanken die mij in deze periode gesteund heeft, mijn crisismomenten hielp doorbijten, naar mijn eindeloze verhaal over expats en thuisgevoel geluisterd heeft en zoveel meer. Zonder jullie was mij dit niet gelukt. Dank je wel.

Mijn speciale dank gaat uit naar mevrouw Katelijn Quartier, die mij gedurende het gehele onderzoeksproces heeft begeleid en vaak nuttige informatie heeft aangereikt.

De heer Philippe Swartenbroux om de concept en ontwerpfase in goede banen te leiden en mij regelmatig met goede feedback te verrijken.

Daarnaast zou ik ook graag Lien Decorte willen bedanken voor het meermaals nalezen van deze thesis.

INHOUDSTABEL | 7

INHOUDSTABEL

1. Samenvatting 11

2. Inleiding 13

Context 15 Onderzoeksvraag 17 Methodologie

3. Onderzoek 19

Deel 1 | Theoretisch kader 21

1.1 Expats 21

1.1.1 Definitie 21 1.1.2 Het fenomeen expat 22 1.1.3 Expats in België 22 1.1.4 België als ‘expatland’, enkele cijfergegevens 23

1.2 Short stays 27

1.3 Thuisgevoel 28

Deel 2 | Kwantitatief onderzoek 30

2.1 Inleiding 30 2.2 Enquêteonderzoek 30 2.3 Resultaten 33 2.3.1 Conclusie 37 2.4 Vergelijkende studie 38 2.4.1 Conclusie 40 2.5 Algemene conclusie 41

Deel 3 | Kwalitatief onderzoek a.d.h.v case-studies 43

3.1 België – Home at 8 44 3.2 Nederland – Vesteda 48 3.3 Frankrijk – Familistère Godin, Guise 56

INHOUDSTABEL | 9

4. Concept 63

4.1 Inleiding 65 4.2 Familistère Godin, Brussel 67 4.2.1 Verbouwingen 67 4.2.2 Waarde en mogelijkheden 67 4.2.3 Nieuwe functie 67

4.3 Bereikbaarheid 72 4.4 Doelgroep 73 4.5 Analyse van de omgeving 74 4.6 Concept 77

5. Ontwerp 79

5.1 Programma 83 5.2 Plannen 85 5.3 Bouwtechnische aanmerkingen 101 5.4 Visualisatie van schets tot ontwerp 102

6. Discussie 113

7. Referentielijst 119

7.1 Literatuur 121 7.2 Afbeeldingen 124

8. Bijlagen 127

8.1 Interview Wim Messing 130 8.2 Interview Jouke Baaima 132 8.3 Enquêtes 134

SAMENVATTING | 13

Samenvatting

In functie van mijn ontwerp wil ik het creëren van een thuisgevoel voor expats in België centraal plaatsen. Dit was een grote uitdaging, want: hoe kan je culturele diversiteit en een thuisgevoel garanderen voor mensen uit verschillende culturen, binnen één concept of ontwerp? Hierbij komt ook dat, wanneer het over interieurvormgeving gaat, ik niet voorbij kan aan het feit dat ieder persoon zijn eigen individuele voorkeuren of smaak heeft. Welke aspecten van een interieur worden globaal als belangrijk gezien, of heersen er globale ideeën over, en waar begint de individuele invulling van een cultuur van deze ideeën? Waarin zit de algemene deler over verschillende culturen heen, waar moet variatie mogelijk zijn, en hoe werk ik dit concreet uit in mijn ontwerp?In de eerste fase van mijn onderzoek heb ik mij voornamelijk gefocust op het bestuderen van de begrippen ‘short stay’, ‘expats’ en ‘thuisgevoel’. Al vlug werd duidelijk dat, om deze begrippen genoeg te kunnen doorgronden ik best met meerdere ervaringsdeskundigen kon spreken, die verschillende specificaties hebben. Er volgt dan ook een kwantitatief onderzoek aan de hand van enquêtes. Ter ondersteuning van mijn onderzoek en ontwerp heb ik daarnaast drie case studies gemaakt.

Op basis van de bekomen resultaten uit de literatuurstudie, het enquêteonderzoek en de interviews werden het concept en het ontwerp uitgewerkt.

Tot slot wil ik nog even reflecteren over mijn bevindingen, mijn proces wat ik doorlopen heb, en mijn werk ter discussie stellen.

1

INLEIDING| 17

2Inleiding

Context

Reeds vrij vroeg in mijn opleidingscarrière, raakte ik gefascineerd door twee thema’s, namelijk: herbestemming en hotels. Binnen het kader van mijn thesis wou ik dan ook beide onderwerpen proberen samenbrengen in een boeiend onderzoek.

Een onderzoek rond hotels in het algemeen zou mij veel te ver brengen. Focussen binnen dit thema was dus noodzakelijk. Vanuit mijn eigen interesses deed een doorgedreven brainstorming mij uiteindelijk mijn onderzoek toespitsen op het gegeven van ‘short stays’. Dit opkomend fenomeen sluit aan bij mijn interesse rond hotels. Ik zou er de zeer specifieke doelgroep van expatrianten bij plaatsen, en dit meerbepaald binnen het Belgische landschap. Dit zou zeker een uitdaging vormen, gezien ik minder vertrouwd was met ‘expatrianten’, het gegeven van ‘short stays’ en gezien ‘thuisgevoel’ wel een zeer relatief begrip leek.

De laatste jaren is de groei van expats enorm gestegen, ook bij ons in België. In België zien we al verschillende specifieke voorzieningen ontstaan voor expats, namelijk voor onthaal, informatieverstrekking, sociale opvang… Anders is het op vlak van verblijfsvoorzieningen. In principe bestaan er nog maar zeer weinig specifieke verblijfsmogelijkheden voor expats. Deze komen de dag van vandaag in algemene stedelijke voorzieningen terecht. In mijn overtuiging, is een goed verblijfsklimaat voor iedereen binnen zijn specifieke omstandigheden, zeer belangrijk. Dit kan een dergelijke kortdurende werkervaring in het buitenland uniek en compleet maken. In mijn ontwerp wil ik dan ook op zoek gaan naar een oplossing hoe een thuisgevoel kan gecreëerd worden voor expats.

INLEIDING| 19

Onderzoeksvraag

Ik stelde mezelf volgende onderzoeksvraag:

“Hoe kan een thuisgevoel gecreëerd worden voor expats in België?”

Daaruit zou een ontwerp moeten volgen, rekening houdende met de bevindingen uit mijn onderzoek.

Het doel van mijn onderzoek is om te begrijpen wat een thuisgevoel is, wat ervoor zorgt dat iemand zich kan thuis voelen, en als we dat al dan niet kunnen gaan beïnvloeden?

Concreet betekent dit voor mijn thesis dat ik in de eerste plaats een zo duidelijk mogelijk beeld moet krijgen van mijn doelgroep en inzicht dien te krijgen in zijn handelingen en motivaties. Hiermee bedoel ik: wie zijn ze, waarom komen ze naar België (hadden zij binnen het bedrijf een keuze tussen verschillende landen om er te gaan werken, en wat doet hen dan voor België kiezen?), welke positie nemen zij in binnen onze samenleving, en hoe kan een internationale stad een goede gastheer zijn voor expats? Wat zijn hun ideeën over wonen, waarin herkennen ze zich in een woning hier, wat missen zij in hun verblijfplaats wat samenhangt met hun culturele achtergrond? Willen zij eigenlijk wel een stuk cultureel thuisgevoel meenemen naar België wanneer zij hier komen werken, of hebben zij daar een andere kijk op? Welke elementen binnen een interieur geven binnen deze diverse groep blijk van individualiteit en culturele verschillen? Met deze inzichten en kennis van mijn doelgroep op zak, zie ik mij vervolgens vanuit deze invalshoek een aanpak uitdenken om het ontwerp vorm te gaan geven.

Methodologie

Om mijn onderzoek naar het beleven van een thuisgevoel te onderbouwen, ben ik begonnen met een literatuurstudie rond de begrippen ‘expat’, ‘short stay’ en ‘thuisgevoel’. Op basis hiervan zou de vraag voor mezelf concreter kunnen worden.

De onderzoeksvraag wordt verder beantwoord aan de hand van kwalitatief en kwantitatief onderzoek. Gezien short stays en expatrianten nog vrij jonge fenomenen zijn, ben ik op zoek gegaan naar ‘ervaringsdeskundigen’, om binnen mijn onderzoek een meer diepgaand begrip te kunnen bereiken. Ik nam verschillende interviews af van mensen die door mij als belanghebbend werden beschouwd, personen met verschillende specificaties: twee ontwerpers, een investeerder, een onderzoeker, en een manager. Hieruit bleken verschillende visies, die mee vorm gaven aan mijn verdere onderzoek. (interviews in bijlage)

Daarnaast bestaat mijn onderzoek uit drie case studies, om het uiteindelijke ontwerp meer praktische ondersteuning en inzicht te geven. Ik heb een Belgisch project uitgewerkt, namelijk Home at 8, en een Nederland voorbeeld, Vesteda. Het derde uitgewerkt project bevindt zich in Frankrijk, de Godin site. Deze derde case studie werd gemaakt om de rijke geschiedenis te onderzoeken van het gebouw waar mijn project zal uitgewerkt worden.Op basis van al deze informatie werkte ik enquêtes uit om mijn doelgroep, te gaan bevragen. De mening van mijn doelgroep, ‘de expats’, plaats ik uiteindelijk doorheen mijn hele onderzoek centraal. De analyse van deze enquêtes maakt de hoofdbrok uit van mijn onderzoek.

ONDERZOEK| 23

OnderzoekDeel I| Theoretisch kader

1.1 Expats

Definitie

Het woord ‘expatriant’ is afgeleid van de Engelse term ‘expatriate’, wat letterlijk vertaald ‘weg uit het vaderland’ betekent. Men verkort de term vaak in spreektaal tot ‘expat’. Het woordenboek Van Dale definieert dit begrip als: ‘de man of vrouw die voor zijn werk tijdelijk in het buitenland woont.’ Dit zijn werknemers die door een internationaal opererende organisatie of onderneming in het buitenland gestationeerd zijn. Het Amersfoort (woordenboek ) omschrijft de expat als: ‘de man of vrouw die in een land verblijft, waarvan hij of zij nadrukkelijk geen burger is, maar juist een ander land vertegenwoordigt’ (Bryon,2009).

Concreet betekent dit dat, verdergaand op voorgaande definities, ik de doelgroep van mijn onderzoek als volgt zal omschrijven: ‘buitenlanders die om professionele redenen tijdelijk in het buitenland wonen’. Dit wil zeggen dat volgende groepen geen deel van mijn doelgroep vormen:

- migranten of buitenlanders die definitief naar België verhuizen- buitenlandse studenten- buitenlanders uit buurlanden die in België wonen maar wel in hun land van herkomst blijven werken

Deze definitie wordt gehanteerd voor de gehele thesis.

Figuur 1 evolutie expats

24 |

Het fenomeen expats

Wanneer we aan expats denken, moeten we meteen denken aan de bedrijven die ze uitsturen. Bedrijven gaan meer en meer grensoverschrijdend werken. Zij zien hun mogelijkheden om buitenlandse markten te bereiken enorm groeien, en de kans om wereldwijd te gaan produceren toenemen. Ze zijn vrij om hun werknemers uit een veel grotere groep te gaan selecteren, werknemers op te leiden en uit te sturen naar verschillende vestigingen van hun bedrijf. Bepaalde kwaliteiten worden wereldwijd gegeerd en men trekt werknemers aan om hun grenzen te verleggen. Men spreekt vandaag over ‘wereldeconomie’, ‘internationale beursnotering’…

De globalisering heeft ook zijn invloed op de expats. Globalisering betekent ook deels het overstijgen van culturele verschillen. Het brengt met zich mee dat soms zeer verschillende culturen samengebracht worden onder één dak, wat flexibiliteit, verdraagzaamheid en overleg vraagt. Het brengt een eigen soort moeilijkheden met zich mee, uitdagingen die het strikt zakelijke niveau overstijgen. Culturele uitwisseling van kennis, gewoonten, cultuur is een wezenlijk aspect van globalisering (Klein, 2000).

Expats in België

De expats blijven de laatste jaren toenemen, en ondertussen vormen zij in steden zoals Brussel een grote groep binnen de bevolking. Deze aanzienlijke groep mensen heeft dus een grote impact op het reilen en zeilen van de stad. Door hun hoge mobiliteit is het niet gemakkelijk om het specifieke aantal expats te gaan bepalen. Het verbindingsbureau Brussel – Europa heeft in 2008 een ruwe schatting gemaakt, dat er in Brussel een 100.000 expats zouden wonen, wat betekent dat zij een kleine 10% van de totale bevolking van Brussel vormen (VBBE, 2008).

In Brussel (en andere grootsteden) ontstaan er onder de expats verschillende community’s, die zich vooral groeperen rond bepaalde specialismen, of net rond sportieve activiteiten. Er ontstaat een gemeenschapsgevoel dat vaak ook hun sociale status bepaald. De sociale media speelt hier een grote rol. Er bevinden zich wereldwijd verschillende forums die expats over de hele wereld of in specifieke steden dichter bij elkaar brengen.

België als ‘expatland’, enkele cijfergegevens

HSBC is een multinationale bank, wereldwijd verspreid met zijn hoofdzetel in Londen. De HSBC Bank International is de offshore - banking tak van de HSBC Group, met de nadruk op het bieden van oplossingen en grensoverschrijdende diensten aan expats. Zij brachten deels in kaart hoe België¨zich situeert op vlak van expats ten opzichte van andere wereldlanden, en ten opzichte van zijn buurlanden (HSBC Group, 2011).

ONDERZOEK| 25

Onderstaande cijfers situeren België als expatland ten op zichtte de andere landen in de wereld (gebaseerd op de resultaten van 2011).

Land 1. Thailand2. Saudi Arabië3. Singapore4. Egypte5. Zwitserland6. Hong Kong7. Maleisië8. Filippijnen9. Mexico10. Japan11. Verenigde arabische emiraten12. Bahrein13. Verenigde staten14. Zuid Afrika15. Qatar16. Rusland

17. Brazilië18. Vietnam19. Canada20. Australië21. België22. India23. Spain24. Turkije25. China26. Duitsland27. Nieuw Zeeland28. Frankrijk29. Engeland30. Italië31. Nederland

In een lijst van de 31 belangrijkste expatlanden bevindt België zich op de 21ste plaats. Binnen Europa vormt ons land de koploper. Enkel Zwitserland, gelegen binnen Europees grondgebied gaat ons voor. Mogelijks biedt het feit dat Brussel de Europese hoofdstad is, hier enige verklaring voor, waar Zwitserland gekend is voor zijn bankwezen. België als klein land, behoort verhoudingsgewijs wel tot de grootten.

Figuur 2 globale vergelijking expats

26 |

Deze vergelijkende tabellen tussen België en Duitsland geven de verschillen weer op vlak van economie en beleving.

De sterke punten van België ten op zichtte van zijn buurland zijn het inkomen dat hoger ligt dan het inkomen in Duitsland, er zijn: meer binnenlandse informatiediensten, zwembaden, gezondheidszorg, een goede organisatie van financiële zaken, en het vinden van huisvestiging.

De sterke punten op vlak van beleving zijn het gewoon worden van de lokale voeding, sport, en de werkomgeving.De sterke punten van Duitsland als expatland zijn het leren van de lokale taal. (Dit gaat namelijk vlotter dan het leren van de Nederlandse taal). Andere punten zijn : het integreren in de lokale gemeenschap, het weer, het leggen van sociale contacten, de goede balans tussen werken en leven en het woon-werkverkeer.

België ten op zichtte van zijn buurland Duitsland.

Figuur 3 vergelijkende tabel België - Duitsland

ONDERZOEK| 27

België ten op zichtte van zijn buurland Frankrijk.

Frankrijk overstijgt België met enkele sterke punten zoals: de gezondheidszorg, het gemakkelijker vinden van een woongelegenheid, het leren van de lokale taal, het gewoon worden aan de lokale voeding, het weer, en het leggen van sociale contacten.

Figuur 4 vergelijkende tabel België - Frankrijk

28 |

België ten op zichtte van zijn buurland Nederland.

In de lijst van de 31 belangrijkste expatlanden bevindt Nederland zich op de laatste plaats.De sterkere punten van Nederland ten op zichtte van België zijn miniem. Het enige opvallende verschil is de goede balans tussen werken en leven, wat in Nederland als beter ervaren wordt.

Besluit

In een lijst van de 31 belangrijkste expatlanden bevindt België zich op de 21ste plaat. Binnen Europa vormt ons land de koploper. Onze buurlanden, Duitsland, Frankrijk en Nederland sluiten hierachter aan met een 26ste, 28ste en 31ste plaats. Uit de bestudeerde tabellen, kan afgeleid worden dat volgende punten meedragen aan de sterkte van België als expatland: het hoge inkomen, de goede regeling van informatieve diensten en financiële zaken.De mindere punten van België ten op zichtte van zijn buurlanden zijn: het leren van de lokale taal, het leggen van sociale contacten met de plaatselijke bevolking en de aanpassing aan het weer.

Figuur 5 vergelijkende tabel België - Nederland

ONDERZOEK| 29

1.2 Short stays

Short stays doen de laatste jaren hun intrede binnen Europa. Het is een fenomeen dat kwam overwaaien uit Amerika en Australië waar short stays al langer bestaan. De term ‘short stay’, betekent letterlijk: ‘kort verblijf ’. Hiermee duidt men aan dat mensen gedurende korte periode ergens in het buitenland verblijven, wonen dus.

Het gegeven van short stays is onderhevig aan globalisering. Door de globalisering op allerlei vlakken, worden mensen onder andere mobieler. Men kan steeds gemakkelijker van punt A naar punt B reizen, grenzen worden opengesteld, reistijd neemt af door steeds groter wordende technische kennis… Het luchtverkeer is bijvoorbeeld nog nooit in de geschiedenis zo belangrijk geweest. Niet alleen (steeds meer) mensen reizen de wereld gemakkelijker rond, ook informatie en kennis steken vlot grenzen over. Het supersnel internet speelt hierin een uitermate belangrijke rol. Het maakt communicatie wereldwijd mogelijk, waarbij tijd als factor bij informatieoverdracht, praktisch is weggevallen. Het is deze mobiliteit en vlotte mondiale communicatie, die het gegeven van short stays en werken in het verre buitenland als expat mogelijk maken (Klein, 2000). Het feit dat er nog steeds weinig tot geen literatuur over dit onderwerp te vinden is, wijst er op dat ‘short stays’ een nieuw en dus recent gegeven zijn.

1.3 Thuisgevoel

Bij een thuisgevoel komen klaarblijkelijk verschillende factoren kijken. Het begint namelijk niet bij de leefruimte, woning waar je verblijft. In de eerste plaats moet er sprake zijn van buurthechting, ook vaak ‘place attachment’ genoemd. Het thuisgevoel hangt namelijk samen met buurthechting en de sociale samenhang, en komt hier als het ware uit voort.Deze sociale samenhang is een belangrijke factor en kent verschillende definities. Paul Schnabel van het Sociaal Cultureel Planbureau zegt hierover:

“Sociale samenhang verwijst naar de betrokkenheid tussen mensen onderling, bij maatschappelijke organisaties, bij andere sociale verbanden, en bij de samenleving

als geheel”.

Een meer recente definitie is van Chan & Chan. Zij beschrijven sociale samenhang als een “state of affairs” die betrekking heeft op: “Interactions among members of society and a set of attitudes and norms that includes trust, a sense of belonging and the willingness to participate and help, as well as the behavioral manifestations” (Chan & Chan, 2006).

Chan & Chan geven aan dat in de meeste definities en omschrijvingen van sociale samenhang drie componenten worden onderscheiden:

■ Normatieve component: gedeelde normen en waarden, de mate waarin buurtbewoners het eens zijn over wat wel en wat niet hoort.

■ Gedragscomponent: het tonen van betrokkenheid en verbondenheid door bijvoorbeeld te groeten, samen iets te ondernemen of hulp te geven.

■ Belevingscomponent: het gevoel van onderlinge betrokkenheid, verbondenheid, vertrouwen in buurtbewoners.

Het concept place attachment of buurthechting komt uit de omgevingpsychologie, waarbij gedoeld wordt op de affectieve band die mensen kunnen ontwikkelen met specifieke plekken en de omgeving waar ze wonen, verblijven. Hidalgo en Hernandez (2001) maken echter een onderscheid naar drie ruimtelijke niveaus: de gehechtheid aan het huis, de buurt of directe woonomgeving, zoals het uiterlijk en het comfort van het mooi huis, een mooie buurt of het voorzieningenniveau.

Van der Graaf en Duyvendak (2008) constateren dat veel onderzoek eenzijdig gericht is op de sociale aspecten van place attachment. Zij bepleiten, in navolging van Cuba en Hummon (1993) ook aandacht te hebben voor de wijze waarop bewoners zich hechten aan puur fysieke plekken in de buurt. Daarbij verwijzen ze naar het onderscheid dat Riger en Lavrakas (1981) maakten tussen rootedness, de geaardheid van bewoners binnen hun omgeving, en bonding, de sociale bindingen in de buurt. Beide zijn belangrijk wanneer het gaat om hechting aan de buurt en een thuisgevoel. Fysieke en sociale hechting zijn niet altijd los te zien van elkaar. Plekken worden geassocieerd met sociale gebeurtenissen of intimiteit en fysieke plekken bieden de context waarbinnen sociale banden worden opgebouwd en onderhouden.

ONDERZOEK| 31

Concluderend kan gesteld worden dat verschillende onderzoekers aangeven dat sociale binding een belangrijke component is van hechting aan de buurt, en dus ook van zich ergens thuis voelen. Maar dit is niet de enige. De beleving van thuis voelen en het gedrag dat daarbij hoort, zou verder gaan dan alleen de sociale contacten. Zakelijke motieven zoals bezit, maar ook functionele motieven zoals werken en voorzieningen, en de esthetische en meer fysieke karakteristieken van de buurt, spelen ook een rol.

Volgens Dautzenberg (2009) zijn er drie hoofdcategorieën van factoren waar het thuisgevoel onderhevig aan is.

Meteen thuis. Thuis voelen is niet iets wat noodzakelijk veel tijd nodig heeft om te groeien. Hoewel het beeld heerst dat ‘je thuis voelen’ iets is wat voorafgaat aan een (lange) periode van wennen, en sociale samenhang in een buurt iets is wat zicht langzaam opbouwt, klopt dit lang niet altijd.

Veilig voelen. Veel mensen geven aan dat voor hen thuis voelen betekent dat ze zich veilig voelen. Het gaat dan om veiligheid in en rondom het huis, de woonplaats, maar ook het zich vrij kunnen verplaatsen door de stad.

Fysieke omgeving: groen en ruim. Groen maakt sociaal, de groene plekken stimuleren mensen in contact te komen met elkaar.

Conclusie

De positieve beleving van een thuisgevoel, vindt plaats op drie ruimtelijke niveaus: na-melijk het eigen huis, de buurt of wijk, en de stad. Een gevoel van buurthechting lijkt het thuisgevoel vooraf te gaan. Daarnaast bestaan andere factoren, die dit gevoel gaan bepalen, onder andere zakelijke motieven, voorzieningen… Thuisgevoel lijkt te gaan over sociale contacten, de fysieke aspecten van de omgeving, en het gevoel van veilig-heid. Het is mogelijk dat men zich ergens snel thuis gaat voelen.

32 |

Deel 2 | Kwantitatief onderzoek

2.1 Inleiding

Het voorbereidend onderzoek voor de masterproef is een tussenstap tussen het literatuuronderzoek in deel 1 en de praktische uitwerking van het ontwerp.

Aan de hand van een uitgebreid enquêteonderzoek wil ik meer te weten komen over de noden van expats, zowel in België als in de rest van de wereld, om zo ook een zicht te krijgen op de verschillende culturele visies. (Voor de enquête, zie bijlagen). In wat volgt zullen de resultaten per vraag van de enquête besproken worden.

2.2 Enquêteonderzoek

Voor ik de vragen van mijn enquête opstelde, had ik al enkele doelstellingen in gedachten. De doelgroep van de enquête lag al lange tijd vast. Voor mij was het belangrijk een brede waaier van verschillende expats te kunnen bereiken, om een zo representatief mogelijk beeld te kunnen vormen. Ik heb uiteindelijk expats van 48 verschillende nationaliteiten ondervraagd, werkende in 38 verschillende landen. Binnen deze groep heb ik mij dan ook nog gefocust op een groep van 78 mensen die expat zijn in Brussel, wat ook de locatie is van het project voor mijn masterproef.

De enquêtes werden online verdeeld (zie blanco enquête bijlage). Het forum van ‘Internations’ en de site ‘for expats by expats’ zijn hierbij een zeer belangrijk medium geweest. Ik heb 180 correct ingevulde enquêtes ontvangen, van de 900 verstuurde exemplaren, wat op zich nog voldoende is om betrouwbare resultaten te bekomen.

Bij het opstellen van de enquêtes werd een logische volgorde aangehouden, dit met de bedoeling om het invullen van de enquêtes zo aangenaam mogelijk te maken.De eerste vragen geven een beeld van het geslacht, de leeftijd en nationaliteit van de respondenten. Vervolgens werden aan de hand van verschillende vragen zaken afgetoetst in functie van het thuisgevoel. Als laatste volgen een aantal praktische vragen, in functie van mijn ontwerp.

ONDERZOEK| 33

Kaart tewerkstelling bevraagde expats | 38 verschillende landen

Kaart verschillende nationaliteiten | 48

Figuur 6 kaart tewerkstelling bevraagde expats

Figuur 7 kaart verschillende nationaliteiten bevraagde expats

ONDERZOEK| 35

2.3 Resultaten

Voor mijn onderzoek, beperk ik mij tot het weergeven van de resultaten van de ondervraagde expats wereldwijd, en het maken van een vergelijking met de resultaten van de expats die in Brussel wonen en werken. Aan elke respondent werden eerst een paar algemene vragen gesteld. Dit om zo een zicht te krijgen op de geslachtsratio bij de gemiddelde leeftijd van expats, de nationaliteit en het land waar men als expat werkt.

Het eerste wat opvalt, is dat de enquête merendeel door mannen werd ingevuld. De meeste respondenten bevinden zich in de leeftijdscategorie 21-30. Een kleiner aantal bevindt zich tussen 31 en 40 jaar.

ThuisgevoelHet was belangrijk om in mijn enquête na te gaan wat de visie van de expats is over hun thuisgevoel, en welke elementen hier een bijdrage aan kunnen leveren. Er werd gevraagd om aan te duiden wat hun voorkeuren waren (de vooropgestelde keuzes waren: Comfort, rust, verzorging, sociale contacten, identiteit, veiligheid, ontspanning, praktische indeling, persoonlijk en lekker eten. Hier is het opvallend dat comfort, ontspanning en veiligheid de drie belangrijkste factoren zijn voor expats.

1. comfort2. ontspanning3. veiligheid4. rust5. sociale contacten6. lekker eten7. persoonlijkheid8. identiteit9. zorg10. praktische indeling

Grafiek 1 | Percentage respondenten volgens geslacht

Grafiek 2 | Percentage leeftijd respondenten

Grafiek 3 | Percentage leeftijd respondenten

36 |

Om het thuisgevoel verder te bevragen, was er vervolgens een vraag over welke persoonlijke bezittingen een expat zeker zou meenemen tijdens zijn of haar verblijf in het buitenland, een vraag naar wat men zou meenemen om de kamer aan te kleden, en de vraag of naar hun gevoel, recreatieve faciliteiten een bijdrage kunnen leveren aan het thuisgevoel.

De zes volgende vragen in mijn enquête werden gesteld in functie van mijn ontwerp. Zo werd er nagegaan wat hun visie is over een nieuwe cultuur, wat hun meningen zijn over extra services, het eetgebeuren, de bijdrage van recreatieve faciliteiten, poetsdiensten, en de woonplaats zelf.

Zou u graag een stukje eigen cultuur inbrengen in uw omgeving of kan u net meer genieten van het integreren van de plaatselijke cultuur in uw woning?

Hieruit blijkt dat de meeste expats (65%) openstaan voor de nieuwe cultuur en omgeving en dat ze zich hieraan willen aanpassen.

In een volgende vraag ging ik na wat expats vinden van een hotelservice. Dit houdt in dat tijdens hun verblijf handdoeken en lakens zouden ververst worden, en of er al dan niet een poetsdienst aanwezig zou moeten zijn. De resultaten voor het verversen van beddengoed en lakens maken duidelijk dat er ongeveer evenveel zelf willen wassen als door iemand anders laten wassen. Een poetsdienst heeft duidelijk een grote voorkeur.

Grafiek 4 | Percentageoverzicht opname cultuur

Grafiek 6 | Percentageoverzicht hotelservice - poetsdienstGrafiek 5 | Percentageoverzicht hotelservice - vers beddengoed

ONDERZOEK| 37

Zou u liever zelf koken of op restaurant gaan eten?

De meeste ondervraagde expats blijken een voorkeur te hebben om zelf te koken. 32% verkiest een restaurant boven zelf koken.

Zou u zich meer thuis voelen als er recreatieve faciliteiten in uw verblijfplaats aanwezig zijn (fitness, sauna, zwembad,… )?

Bij het nagaan of recreatieve faciliteiten, zoals een fitness, sauna, zwembad een bijdrage kunnen leveren om iemand meer thuis te laten voelen in zijn verblijfplaats, zijn de resultaten zijn heel duidelijk. 82% van de expats vindt dit een grote meerwaarde. Deze bevindingen sluiten ook aan bij mijn literatuuronderzoek. Daar kan ik dan ook uit besluiten dat fysieke omstandigheden een belangrijke rol kunnen spelen in het ‘zich thuis voelen’.

Expats werken bijna altijd in grote steden, maar heeft deze grootstad dan ook hun voorkeur om in te wonen? Het merendeel van de ondervraagde expats verkiest het centrum van een stad als verblijfplaats. Wanneer ze buiten het centrum zouden verblijven, komt hier een extra verplaatsing bij, wat ze zich ontzien.

De volgende grafiek geeft weer wat de voorkeuren zijn wanneer het gaat om de keuze om samen te wonen met andere expats, of liever met mensen van de lokale bevolking. De meningen zijn ongeveer evenredig verdeeld.

Grafiek 7 | Percentageoverzicht koken - restaurant

Grafiek 8 | Percentageoverzicht recreatieve faciliteiten

Grafiek 9 | Percentageoverzicht woonplaats

Grafiek 10 | Percentageoverzicht voorkeur samenwonen

38 |

Expats bevinden zich veelal in een zeer welvarende klasse. Luxe en comfort horen dan ook vaak bij hun verblijf. Hen werd dan ook hun mening gevraagd over domoticasystemen. Deze systemen kunnen ervoor zorgen dat de ruimte meer aanpasbaar wordt, dat je verschillende sferen zou kunnen creëren. Dit aan de hand van verschillende kleuren in verlichting, projecties, bediening,… Blijkt dat een grote groep expats hier een grootte interesse voor heeft.

Als expat heb je niet de mogelijkheid om heel je huishouden mee te verhuizen wanneer je voor een bepaalde periode naar het buitenland verhuist om er te gaan werken. In functie van mijn ontwerp stelde ik de expats de vraag wat ze zouden vinden van een uitleendienst waar ze een grote verscheidenheid aan verschillende spullen zouden kunnen ontlenen. Dit zouden spullen kunnen zijn gerelateerd aan de keuken, kunstobjecten om in de woning te plaatsen,… Op dit idee kwamen veel positieve reacties. Bepaalde kookspullen zouden het mogelijk maken om eens een gerecht uit eigen cultuur klaar te maken, maar ook om deze gerechten klaar te maken voor gasten, andere expats.

Grafiek 11 | Percentageoverzicht voor/tegen domoticasysteem

Grafiek 12 | Percentageoverzicht voor/tegen uitleendienst

ONDERZOEK| 39

2.3.1 Conclusie

De doelstelling van deze thesis is om na te gaan hoe een thuisgevoel gecreëerd kan worden voor expats. Deze doelstelling werd onderbouwd door een enquêteonderzoek waarbij 180 expats afkomstig uit 48 verschillende landen ondervraagd werden. Op wereldniveau zijn er iets meer mannelijke expats. Ten opzichtte van de mannen zijn er maar 10% minder vrouwen, wat wil zeggen dat er ook een groot aantal vrouwelijke expats zijn. De meest voorkomende leeftijdscategorie bevindt zich tussen de 21 en 30 jaar, wat redelijk jong is. In functie van mijn onderzoek naar het thuisgevoel behaalde ik met mijn enquête gelijkaardige resultaten als in het literatuuronderzoek. De vier belangrijkste elementen van het thuisgevoel uit de enquête waren: comfort, ontspanning, veiligheid en sociale contacten. In het literatuuronderzoek kwamen de drie elementen fysieke omstandigheden, sociale contacten en een veiligheidsgevoel als belangrijkste punten naar voor. Bij het fysieke element sluit ook de conclusie aan dat recreatieve faciliteiten een bijdrage kunnen leveren aan het thuisgevoel. Verder kan ik concluderen dat expats open staan voor de nieuwe cultuur van het land waar ze gaan werken en wonen. Wanneer het gaat over hun verblijfplaats zou een hotelservice zeker een meerwaarde kunnen zijn, dit houdt in dat de lakens en handdoeken ververst worden op regelmatige basis en dat er ook een poetsdienst aanwezig is.Expats werken bijna altijd in grote steden, en deze steden hebben dan ook de voorkeur om te wonen. Slechts een klein percentage expats kiest ervoor om buiten het centrum te wonen en hiervoor een extra verplaatsing te doen. De meningen zijn verdeeld over het eventueel samenwonen met andere expats, of vestiging onder de lokale bevolking.

40 |

2.4 Vergelijkende studie

Ik ben mij binnen de groep van ondervraagde expats, verder gaan toespitsen op een groep van 78 mensen die in België werken. Hiervan wonen 70 expats in Brussel. De volgende grafieken geven een overzicht van de algemene resultaten, wereldwijd en de resultaten specifiek voor België, om daarna een besluit te vormen als hier al dan niet verschillen tussen ontstaan.De linkse grafiek geeft het resultaat weer van alle ondervraagde respondenten (wereldwijd), de rechtse grafiek alleen van de expats werkend in België.

In België ligt het percentage mannelijke expats ten opzichte van de vrouwelijke een stuk hoger, dan in de wereldwijde populatie.

Wereldwijd zijn de meeste expats tussen de 21 en 31 jaar. In België behoren de meeste expats tot de leeftijdscategorieën 21-31 en 31-41. We zien dit als een gelijkaardig resultaat. Er zijn opvallend minder 50-plussers in België, dan in andere expatlanden.

Voor de vergelijking betreffende het opnemen van de nieuwe cultuur van het land of de eigen cultuur, zien we een gelijkaardig resultaat voor beide groepen, zowel wereldwijd als specifiek in België.

Grafiek 1 | Percentageoverzicht mannen - vrouwen

Grafiek 2 | Percentageoverzicht leeftijd respondenten

Grafiek 3 | Percentageoverzicht opname nieuwe of eigen cultuur

ONDERZOEK| 41

Bij de vraag of expats een hotelservice een meerwaarde zouden vinden, blijken expats in België een grotere interesse te hebben voor zowel een dienst die zorgt voor proper bedlinnen en handdoeken, als voor een poetsdienst.

Zelf koken heeft bij alle ondervraagde expats de grootste voorkeur. Slechts één derde tot de helft verkiest een restaurantbezoek boven zelf koken. Ook qua recreatieve faciliteiten, vertonen beide groepen gelijkaardige keuzes, namelijk de overgrote meerderheid vindt recreatieve faciliteiten een meerwaarde, betreffende zich ergens thuis voelen. Voor België betreft dit 94% ten opzichte van 82% wereldwijd.

Bij de vraag waar expats het liefst zouden wonen, komt bij beide groepen duidelijk naar voor dat, in het centrum van de stad wonen, de voorkeur geniet. Binnen België geniet dit nog iets meer de voorkeur dan wereldwijd bekeken.

Grafiek 4 | Percentageoverzicht hotelservice - beddengoed

Grafiek 6 | Percentageoverzicht koken - restaurant

Grafiek 8 | Percentageoverzicht woonplaats

Grafiek 7 | Percentageoverzicht recreatieve faciliteiten

Grafiek 5 | Percentageoverzicht hotelservice - poetsdienst

42 |

2.4.1 Conclusie

Het enquête onderzoek geeft in het eerste deel de resultaten weer van een uitgebreide groep expats, van 48 verschillende nationaliteiten en werkend in 38 verschillende landen. Omdat mijn thesisonderwerp en de locatie van mijn masterproef zich specifiek richten op expats die in Brussel wonen en werken, ben ik binnen deze ruime groep gaan focussen op die expats die daadwerkelijk in Brussel werken. Hiervoor werden 78 expats bevraagd.Op wereldniveau blijken er ongeveer evenveel mannelijke als vrouwelijke expats te zijn. De Belgische groep expats blijkt verhoudingsgewijs, opvallend meer mannen te bevatten. Ook op vlak van leeftijd merken we verschillen. De Belgische groep is gemiddeld iets ouder dan wereldwijd het geval is, namelijk tussen 21 en 41 jaar oud, waar wereldwijd expats voornamelijk tussen 21 en 31 jaar oud zijn. Op veel vlakken onderscheidt de groep Belgische expats zich niet van de expats in andere landen wereldwijd. Op vlak van cultuur verkiezen Belgische expats, zowel als expats in andere landen het opnemen van de nieuwe cultuur boven het vasthouden aan hun eigen cultuur. Hotelservices en recreatieve faciliteiten genieten gelijkaardige voorkeuren, en worden door de gehele groep expats positief bevonden. De keuze om zelf te koken heeft ook door de Belgische groep de voorkeur boven uit gaan eten op restaurant. Het meest opvallende verschil met de wereldwijde groep blijkt op vlak van samenwonen met andere expats. Belgische expats hebben een veel grotere (praktisch het dubbele) voorkeur om samen te wonen met andere expats, dan elders ter wereld.Dit duidt mij op het belang van een goed uitgewerkt woonproject voor expats in België, wat rekening houdt met dit verlangen om met elkaar te kunnen samenwonen.

De resultaten op de laatste vraag of expats het liefst zouden samenwonen met andere expats of eerder met lokale mensen, zijn in het algemeen (wereldwijd) ongeveer gelijk. Voor België is dit anders, de grote meerderheid van de expats die in België werken kiezen om samen te wonen met andere expats.

Grafiek 9| Percentageoverzicht samenwonen

ONDERZOEK| 43

2.5 Algemene conclusie

Expats zijn een specifieke groep, met specifieke noden. Op basis van de enquêtes en de interviews vertonen expats gewoonlijk volgende kenmerken: gefocust op hun job, in het buitenland voor een korte periode, hooggeschoold, spreken vaak geen Nederlands, hebben hoge lonen, en zijn redelijk jong. Deze groep en hun noden blijken niet wereldwijd volledig gelijk te zijn. Belgische expats verschillen van hun collega’s in leeftijd (ze zijn iets ouder) en hun nood tot samenleven met lotgenoten is groter. Om een thuisgevoel te kunnen creëren voor Belgische expats, wordt het belangrijk om ze samen te brengen binnen een woonproject specifiek voor expats, waarbij ze de nodige voorzieningen hebben, mogelijkheden om elkaar te ontmoeten binnen sociale activiteiten en recreatieve. Dit zou hen veiligheid bieden, de basis voor het thuisgevoel waarnaar gestreefd wordt in een ontwerp. Ook de locatie in het centrum van de stad speelt hier een belangrijk rol in. Binnen België geniet in het centrum van de stad wonen duidelijk de voorkeur, nog meer dan dat dit wereldwijd het geval is.

ONDERZOEK| 45

Deel 3 | Kwalitatief onderzoek a.d.h.v case-studies

Voor het ontwerp van mijn masterproef laat ik mij inspireren door verschillende case studies. Als eerste de projecten van Vesteda, een Nederlands voorbeeld en als tweede het project home at 8 in België. Beiden voorzien huisvestiging voor expats. De case studies vinden plaats binnen een verschillende context en hebben elk hun eigen, duidelijk verschillend concept. Ze verschillen ook duidelijk in omvang. Toch leken beide mij relevant en beiden blijken interessante standpunten en aandachtspunten aan te brengen.

De twee projecten heb ik bezocht, bestudeerd en geobserveerd in functie van mijn ontwerp. Voor mijn onderzoek van Vesteda, ging ik op gesprek bij Jouke Baaima (Manager Corporate Housing) en Wim Messing (architect) die een woonvorm voor short-stays heeft ontworpen in opdracht van Vesteda.Bij het bezoek aan Home at 8, in Antwerpen kreeg ik een rondleiding van de eigenaar en investeerder, Jurgen Wauman en Philippe Swartenbroux, ontwerper van het project. Ik kreeg de kans om vragen te stellen, wat mij meer inzicht gaf in de visie een investeerder, iets waar ik het raden naar had. Philippe Swartenbroux heeft dit project mee helpen ontwerpen samen met het bureau ‘Puls architecten’.De bespreking van de casestudies gebeurt in twee delen. Gezien beide projecten expats huisvesten handelt het eerste deel over het concept, het tweede over de concrete uitwerking van het project.

Een derde case studie leek mij zinvol gezien de keuze van mijn gebouw voor de masterproef. De eerste twee verschillen van de derde in die zin dat die gaan om het project en de derde in functie van mijn gekozen gebouw. De locatie van mijn project is Brussel, het gebouw Familistère Godin, op de Godin site. Dit gebouw heeft een zeer rijke filosofie en geschiedenis en de basis hiervan staat in Guise, Frankrijk. In mijn ontwerp wil ik graag de ambities en gedachtegang van de architect, Jean-Baptiste André Godin mee nemen. Om een indruk hiervan te kunnen krijgen, leek een bezoek aan deze historische site een must!

Figuur 8 ‘Home at 8’

ONDERZOEK| 47

3.1 België - Home at 8

‘Home at 8’ bevindt zich in België, namelijk in het centrum van Antwerpen. Het project voorziet vier luxe flats voor expats.

Jurgen Wauman is de bouwheer en investeerder van het project. In de periode dat de woning van Jurgen verbouwd werd verbleef hij zelf tijdelijk in een businessflat, te Leuven. Zo kwam hij er zelf voor het eerst mee in contact. Na zelf een aantal maanden in dergelijke flat te hebben gewoond, bleek zijn ervaring niet positief, zelfs teleurstellend. Hij ervoer, vond het meubilair er verouderd, en de sfeer die van het gebouw uitging was alles behalve aangenaam.

De stad Leuven trekt expats aan door de grote universiteit, werelds leidinggevende brouwer Inbev, Simac,…

Jurgen stelde zich de vraag of huisvesting voor expats in Antwerpen ook succes zou hebben, en hoe een dergelijk project beter uitgewerkt kon worden. Het pand en de schitterende locatie waren er. Jurgen was in het bezit van een pand in de Hoogstraat te Antwerpen, oorspronkelijk zijn ouderlijk pand. In de jaren zestig werden twee panden samengevoegd, en deze vormden een combinatie van een gelijkvloerse winkel met daarboven een gezinswoning. Puls architecten kregen de opdracht om een ontwerp te maken voor dit pand. Bij de start van het project werd een haalbaarheidsstudie gemaakt, waaruit al snel bleek dat het pand op zich zeer beloftevol was. Het gebouw heeft een goede ligging in het centrum van Antwerpen, met unieke zichten op onder andere de kathedraal van Antwerpen.

Het project is afgewerkt en de flats zijn klaar om verhuurd te worden. De haven en de diamanthandel zullen een belangrijke rol spelen voor de aantrekking van expats naar Antwerpen en dus de aantrekking van potentiële bewoners voor dit project. Na een kort gesprek met de bouwheer, Jurgen Wauman, en interieurarchitect, Philippe Swartenbroux mocht ik zelf het gebouw bezoeken.

Het project draagt de naam ‘Home at 8’, en is gelegen in de Hoogstraat nummer 8 te Antwerpen. Wanneer je voor het gebouw staat springt de grote voordeur meteen in het oog. Een hoge pivoterende deur met op het glas een grote acht. Wanneer je de inkomhal binnenkomt, vormt een groot rond lichtarmatuur de ‘eye catcher’, samen met de subtiele verlichting die is ingewerkt in de vloer. Op het gelijkvloers kan je de trap of de lift nemen naar de vier verschillende flats. Op de eerste verdieping is een grote vide, en er is een kleine ruimte voorzien waar zich een camera systeem en andere technische voorzieningen bevinden.

Op de volgende vier niveaus bevinden zich de appartementen, per verdiep één. Iedere flat houdt dezelfde indeling aan, maar toch heeft elke ruimte zijn eigen accenten. Dit zit vooral in het kleurgebruik en een grote print op de muur. Naarmate je hoger gaat in het gebouw worden de kleurtinten in de flats lichter.

Wanneer je de flat betreedt kom je binnen in een open ruimte waar zich een keuken een leefruimte bevinden. De keuken is volledig uitgerust met vaatwasser, frigo, kookfornuis, oven, dampkap, spoelbak en opbergkasten. In de leefruimte bevindt zich een design driezitzetel, flatscreentelevisie, en een geluidsinstallatie. In de aanliggende ruimte bevinden zich de badkamer en slaapkamer. De ruimtes worden van elkaar gescheiden door een glazen schuifdeur.

48 |

De badkamer zit verborgen achter een schuifwand waar een grote print werd op aangebracht. De eerste twee flats zijn voorzien van een inloopdouche, toilet, en wastafel. Alle verlichting is voorzien van een dimmer om meer sfeer te kunnen creëren. In de bovenste flats is de badkamer voorzien van een ligbad met douche.

In de slaapkamer bevindt zich een dubbel bed en bureau. Iedere flat heeft ook zijn eigen vaste telefoon. Deze extra details, de hoge kwaliteit van en afwerking, materiaal, meubilair samen met faciliteiten zoals een poetsdienst zorgen ervoor dat het project zich onderscheidt van hotels en gewone appartementen. Alle meubels zijn maatwerk, de kasten met een greep op vormen bergruimte voor de bewoner, andere dienen voor het opbergen van kuisgerief, bedoeld voor een kuisploeg en technische ruimte. De vierde flat is als enige in de leefruimte voorzien van een klein balkon met uniek zicht op de kathedraal van Antwerpen.

De trappenhal is tegelijk ook de veiligheidstrap. Alle materialen zijn hier tot in de details aan aangepast. De verlichting die zich in de volledige hal bevindt functioneert zowel als gewone verlichting als noodverlichting. Bij brand kan elke flat afgesloten worden en vormen ze afzonderlijke compartimenten. De noodverlichting op de overlopen is ingewerkt in het plafond.In dit project erken ik ook dat rekening werd gehouden met het thuisgevoel, zich thuis voelen. Dit begint al bij de naam van het project, ‘Home at 8’. Dit wordt verder nog versterkt door kleine details in de flats. Er worden elementen voorzien die je thuis ook zou voorzien, zoals dekentjes op de zetels, mooie planten,…Op de kamers zijn ook businesskaartjes aanwezig. Hierop is het adres en telefoonnummer van de verblijfplaats van de expat voorzien.

Figuur 9 ‘home at 8’ voordeur Figuur 10 ‘home at 8’ inkom

ONDERZOEK| 49

Figuur 13 ‘home at 8’ schuifwand badkamer Figuur 14 ‘home at 8’ schuifwand badkamer

Figuur 11 ‘home at 8’ keuken Figuur 12 ‘home at 8’ badkamer

50 | Figuur 15 Vesteda toren Eindhoven

ONDERZOEK| 51

3.2 Nederland – Vesteda

Vesteda is ontstaan in 1998 uit de herstructurering van de vastgoedportefeuille van ABP. Stichting Pensioenfonds ABP voert sinds meerdere jaren een strategie die erop is gericht om haar vastgoedportefeuille breder te spreiden en de liquiditeit ervan te verhogen.

Vesteda ontwikkelt, verhuurt, beheert en verkoopt woningen en woonconcepten. Ze richten zich primair op de hogere huursector. Vesteda biedt comfortabel, zorgeloos wonen met oog voor detail en design. Ze willen zich onderscheiden van andere woningbeleggers door hun vergaande aanpak: projectontwikkeling en property management zijn niet uitbesteed maar worden in - huis uitgevoerd.

Alles wat bij Vesteda wordt ondernomen, kan worden teruggebracht tot één simpele, maar uitdagende missie: mensen voorzien van duurzame huisvesting, om zo, vanuit een gezamenlijke expertise en passie voor kwaliteit, toegevoegde waarde te creëren.

Duurzaamheid moet uiteindelijk in alle bedrijfsactiviteiten van Vesteda terugkomen en is daarom een integraal onderdeel van hun missie en beleid.Het creëren van een duurzame huisvesting met een zo hoog mogelijke kwaliteit en tegelijk een zo laag mogelijke milieubelasting, met versterking van de huurwaarde en vastgoedwaarde. Het maximaliseren van kwaliteit gaat over gezondheid, comfort en gebruikswaarde van de woningen en de woonomgeving, nu en in de toekomst. Daarnaast wordt een bijdrage geleverd aan het minimaliseren van problemen als het broeikaseffect en uitputting van de voorraden. (Vesteda Group, 2010)Bij Vesteda delen ze duurzaamheid grofweg in naar drie categorieën:

1. Duurzaam wonen: het verduurzamen van hun woongebouwen2. Duurzaam werken: het (maatschappelijk) functioneren van de organisatie als geheel3. Duurzaam leven: de invloed en communicatie van Vesteda met belanghebbenden

Vesteda is van mening dat duurzaamheid dicht bij huis moet beginnen. Via geboekte resultaten op de terreinen van wonen en werken wil Vesteda iedereen inspireren om ook duurzamer te gaan leven en werken (Vesteda Group, 2010).

ESG-factoren

Figuur 16 ESG factoren Vesteda

ONDERZOEK| 53

Vesteda promoot en werkt met succes een specifiek aanbod uit voor expats.Ze bieden een eenvoudige procedure aan voor zowel bedrijven als expats.Voor bedrijven die regelmatig nieuwe expats huisvesten, stelt Vesteda veelal een raamovereenkomst op waarin alle (prijs-) afspraken zijn vastgelegd. Ook worden de geselecteerde woningen vermeld waaruit de expats mogen kiezen. Het raamcontract neemt veel werk uit handen, de expats kunnen zich rechtstreeks bij Vesteda melden. De serviceteams zijn op de hoogte van de centraal gemaakte afspraken en ze zullen de expats begeleiden naar hun nieuwe woonruimte. De corporate relations managers onderhouden het contact met de opdrachtgever.

Hun short stay concept bestaat uit 5 stappen.

Stap 1: keuze maken

De werkgever heeft gekozen voor het short stay concept van Vesteda. Het is nu aan de expat om een keuze te maken uit één van de beschikbare appartementen.

Stap 2: ontvangst

Zodra de keuze voor een Serviced appartement is gemaakt, wordt de expat opgevangen door het serviceteam van Vesteda. In het intake gesprek worden door één van de service officers de details met betrekking tot het verblijf doorgenomen. Vervolgens wordt de expat wegwijs gemaakt door het gebouw en krijgt hij in het appartement een instructie met betrekking tot de betreffende installaties en apparatuur.

Stap 3: Services

Het serviceteam is er om niets te laten ontbreken en staat klaar om op verzoek allerlei extra servicediensten te regelen. Naast de services van het team kan de expat ook altijd terugvallen op de basisdienstverlening van Vesteda voor alle huurders.

Stap 4: Vertrek

Wanneer het tijdelijke verblijf er bijna opzit, zal het serviceteam samen met de expat een eindronde door het appartement maken. Op basis van een inventarislijst wordt bekeken of de inboedel in goede staat aanwezig is en welke zaken er moeten worden vervangen voor een nieuwe bewoner.

Stap 5: Nazorg

Vesteda gaat voor lange termijn relaties. Ze vinden het belangrijk om te weten hoe het verblijf werd ervaren. Daarom maakt een eindevaluatie onderdeel uit van hun aanpak. Met deze meningen, via het serviceteam en met specifieke onderzoeken naar woonbeleving houden ze de kwaliteit van het short stay concept nauwlettend in de gaten (Vesteda Group, 2010).

Voor deze case studie heb ik vier gebouwen, projecten van Vesteda bestudeert, namelijk ‘New Orleans’, een gebouw van Alvaro Siza in Rotterdam, de ‘Vesteda toren’ ontworpen door Jo Coenen & Co architecten in Eindhoven, ‘New Amsterdam’, ontworpen door de architecten Cie, en als laatste het project ‘Detroit’, een gebouw van AWG architecten in Amsterdam.

De eerst drie projecten ‘New Orleans’, ‘Vesteda toren’ en New Amsterdam zijn nieuwe woontorens.Het project van Detroit onderscheidt zich van deze drie projecten omdat hier een herbestemming is uitgevoerd op de locatie van het voormalige Vrieshuis Amerika, gelegen in Amsterdam. Het woongebouw bevindt zich in een oud pakhuis. Ik vond dit het meest inspirerende project, en het sluit ook aan bij mijn masterproef. Daarom heb ik ervoor gekozen om het project Detroit te bespreken.

Figuur 17 Detroit - Amsterdam

ONDERZOEK| 55

Detroit – Amsterdam AWG architecten [Bob Van Reeth, Christine De Ruijter]

“ Van pakhuis naar luxe woonconcept “Eigentijds wonen in het oostelijk havengebied

Aan de Amsterdamse Veemkade / Piet Heinkade verrijst in het Oostelijk Havengebied op de voormalige locatie van Vrieshuis Amerika het woongebouw Detroit. Dit imposante gebouw, gebouwd in 2005 is een ontwerp van AWG architecten uit Antwerpen. Zowel het gebouw als de locatie maken indruk.

Binnenin het gebouw bevindt zich een atrium met hierrond 82 luxeappartementen en een commerciële ruimte van 2900m². De gevels zijn opgebouwd uit overmaatse zwarte stenen geplaatst op een natuurstenen basement. Het strak ritme van hoge kozijnen levert een statig, maar geraffineerd gebouw op. Verrassend anders en toch helemaal Detroit, is de vormgeving aan de binnenzijde. Eenmaal binnen het gebouw wordt de bezoeker overdonderd door het een negen verdiepingen tellend atrium dat een fascinerend schouwspel van glas en licht brengt. Ook hier is gekozen voor natuurlijke materialen als natuursteen, edelstaal en glas. De appartementen zelf variëren van 106 m² tot 238 m², ieder met zijn eigen uitzicht.

Met de centrale ligging in de stad, de bijzondere architectonische kwaliteiten en het uniek concept voldoet Detroit aan de criteria die Vesteda hanteert.

Flexibiliteit speelt een belangrijke rol binnen de concepten van Vesteda. Dit heeft zijn invloed op de indeelbare plattegronden, en dit stelt bijzondere eisen aan het installatieconcept. Traditionele radiatoren zullen bijvoorbeeld altijd beperkingen opleggen aan de ontwikkeling van indelingsvarianten. Dit geldt ook voor plafondlichtpunten en lichtschakelaars, die per definitie op een verkeerde plek zullen zitten. Naast het verband tussen het installatieconcept en indelingsvarianten werden ook randvoorwaarden vanuit het beheer aan het concept gesteld; het realiseren of veranderen van de indeling moet snel en efficiënt kunnen plaatsvinden waarbij de overlast voor de nieuwe huurder tot een minimum beperkt moet blijven. Met deze inzichten werd het installatieconcept een belangrijk onderdeel van de ontwikkeling.

Wonen in Detroit

Detroit. Wonen en leven in het centrum van Amsterdam; een omgeving vol cul-tuur, architectuur en uitgaansmogelijkheden. Appartementen en penthouses veel luxe extraatjes waarmee je het jezelf gemakkelijk maakt, zoals boodschap-pen aan huis, privé parkeerplaats, zwembad en health-club, en aparte gasten-verblijven. Detroit interessant voor mensen die (graag) leven op topsnelheid.

Detroit zorgt er voor, dat je je tempo hoog kunt houden. Life in the Fast Lane.

Figuur 18 Detroit, Amsterdam

Figuur 19 schets voorgevel Detroit

56 |

Voor de verwarming van de appartementen koos Vesteda dan ook voor vloerverwarming.

De flexibele binnenwanden zijn vrijgehouden van installaties. Hiermee is het verwijderen en opbouwen van de wanden snel uit te voeren. Alle elektrotechnische installaties zijn opgenomen in vloerpotten die op basis van alle mogelijke varianten een plaats hebben gekregen. Via een centraal in de woning geplaatst touchpanel zijn de installaties te bedienen en te programmeren. Zo zijn in alle vloerpotten schakelbare contactdozen opgenomen waarop verlichting kan worden aangesloten. Een deel van de contactdozen is dimbaar. Ook verwarming, ventilatie en zonwering zijn te bedienen via het scherm.

Ook installaties buiten de woning zijn aangesloten op het centrale netwerk. Naast de videofoon – en automatische deuropener, wordt bij het verlaten van de woning automatisch de lift opgeroepen. Wanneer een bewoner in de parkeergarage is aangekomen ‘ziet’ de woning dat en worden verwarming en verlichting vast op ‘thuis-komen’ ingeschakeld. Daarnaast is in het systeem het reeds van Vesteda bekende woonservice-pakket geïntegreerd. Bewoners kunnen via het scherm diensten aanvragen en boodschappen, bestellen. Deze laatste worden door de leverancier veilig achtergelaten in een daarvoor bestemd kastensysteem op de begane grond.

Met Detroit voegt Vesteda een bijzonder woongebouw toe aan haar beleggingsportefeuille. Dit moest niet alleen tot uitdrukking komen in de architectuur en het concept, ook de voorzieningen en diensten moesten van topniveau zijn.

In het gebouw bevindt zich op de 1e verdieping een health club van 580 m². Deze health club is voorzien van een zwembad van 12.3x4.5 meter een diepte van 1.35 m, een goed uitgeruste fitnessruimte en een tweetal sauna’s. Het geheel staat exclusief ter beschikking aan de bewoners van Detroit. Op de eerste verdieping zijn ook gastenkamers voorzien. De gastenkamers zijn hoogwaardig afgewerkt en ingericht door het ontwerpbureau March uit Maastricht. De kamers zijn per nacht e huur en bieden de bewoners van Detroit gelegenheid hun gasten in luxe te ontvangen. Nabij de gastenverblijven is er een laundry (wasruimte) gerealiseerd waar in een drietal eigentijds vormgegeven cocoons was- en droogcombinaties zijn opgesteld (Vesteda Group, 2010).

Figuur 20 interieur appartement Vesteda Detroit Figuur 21 interieur appartement Vesteda Detroit

ONDERZOEK| 57

Figuur 24 private health club Detroit

Figuur 25 private health club Detroit

Figuur 22 voorgevel Detroit, Amsterdam Figuur 23 atrium Detroit, Amsterdam

58 |Figuur 26 atrium Familistère Godin, Guise

ONDERZOEK| 59

3.3 Frankrijk – Familistère Godin, Guise

De Familistère van Guise in Noord Frankrijk bevindt zich enkele kilometers van de Belgische grens. Het principe van een “Familistère”, zoals het ontwikkeld en uitgevoerd werd door Jean-Baptiste André Godin (1817-1888) handelt over het utopisch socialisme. Een socialistisch denken, waarin men sites ontwikkelde waar arbeiders rond fabrieken in commune konden leven en zich zo op alle vlaken konden ontwikkelen. De Familistère van Godin is geïnspireerd op het werk van Charles Fourier (1772 - 1837) en een uitwerking van de door hem ontworpen Phalanstère, een commune waarin arbeiders gezamenlijk leven, werken en recreëren. De Familistère in Guise te Frankrijk was één van de meest geslaagde experimenten die volgden op de theorieën van Fourier. Een Familistère was een stad in een stad en is een variant op sociale woningbouw die zich toespitste op het bieden van alle mogelijke comfort. De drie gebouwen boden een thuis voor meer dan 1000 mensen. Er bevonden zich 500 comfortabele appartementen, en tal van services die voor deze tijd zeer uitzonderlijk waren. Wat toen alleen voorbehouden was voor de rijke burgerij werd nu ook ter beschikking gesteld van de arbeidersklasse.

André Godin, de ontwerper van de Familistère was niet zoals andere industriëlen. Hij werd geboren in Noord-Frankrijk in 1817. Zijn fortuin had hij te danken aan een kachel die hij uitvond en het de naam Godin gaf. Zijn fabriek opende in 1846 met een werkkracht van 30 arbeiders. 10 jaar later werkten er al 300 arbeiders. Voor deze arbeiders die toen nog steeds in zeer slechte omstandigheden leefden wou hij huisvestiging voorzien. Godin kocht 6 hectare land in Guise. Een brug verbond de fabrieken naar de nieuwe gebouwen. De voorgevel van de Familistère is naar de stad gericht, de achterzijde naar de open velden. Om het project te realiseren werd de industriëel Godin, architect. Dit om zijn plannen voor de Familistère zelf te tekenen. Het resultaat was een heel gevarieerd programma en een cataloog aan gedetailleerde instructies. Het ontwerp was eenvoudig, drie rechthoekige gebouwen die aan elkaar verbonden zijn door middel van passages.

Figuur 27 situatieschets Site Godin, Guise

Figuur 28 voorgevel Familistère Godin, Guise

60 |

Figuur 29 feest in het atrium van de Familistère

Figuur 30 Godin fabriek

Figuur 31 Kindercrèche

Figuur 32 Klas

ONDERZOEK| 61

In het centrum van elk gebouw is een groot atrium voorzien overdekt door een glazen dak. Elke blok vormde een onafhankelijke unit.

Twee van de drie gebouwen bevinden zich nog in hun originele staat. De rechtse vleugel werd vernield in de eerste Wereldoorlog. In 1923 werd de vleugel her-bouwd, lang na de dood van Godin. Het gebouw heeft een andere stijl ten op zicht-te van de centrale en linkse vleugel.

De Familistère van Guise, met de allures van een kasteel en geïnspireerd op de kastelen van de Loire of Versaille, waren in die tijd een toonbeeld van modernisme inzake de ordening van de collectieve ruimte en het comfort voor de bewoners. De 500 gezinnen die het voorrecht hadden er te wonen (na een hele reeks testen over hun moraliteit) beschikten over een gezinsruimte, maar ook over een ongezien aanbod van infrastructuur en diensten (economaat, ziekenboeg, crèche, school, theater, verwarmd zwembad,… ). Als tegenprestatie was er de voortdurende soci-ale controle. “Het Familistère”, schrijft Godin, “is zijn eigen beste bewaker. Geen enkele ongewone daad kan zich voordoen tijdens de rustige nacht in om het even welk deel van het gebouw, zonder te weerklinken onder de enorme gewelven. Geen enkele beweging in het atrium gaat ongemerkt voorbij aan de honderden vensters.” Vandaar dat wandaden hoe klein ook uiterst zelden voorkwamen.

De Familistère is opgebouwd uit baksteen, het traditionele materiaal van de regio. Godin gebruikte een verschillende stijl van baksteen voor de scholen en het thea-ter die rond de Familistère zijn gebouwd. Het originele motief van de stenen is nu reeds verdwenen. Door het eenvoudige gebruik van rood, wit en grijs cement om de voegen op te vullen werden originele patronen gecreëerd in de gevel.

Zoals de naam meegeeft was de Familistère ontwikkeld voor families. Als we de façade even wegdenken van deze gemeenschappelijke woning dan is de structuur van het gebouw zeer gelijkend aan de structuur van hedendaagse appartementen.

Het concept is eigenlijk eenvoudig. Dezelfde inkomhal leidt naar twee apparte-menten. In elk appartement bevinden zich twee grote kamers achter elkaar. Elke kamer heeft een oppervlakte van 20m² (4 op 5 m) en een plafondhoogte van 3m. Naast de inkom is opslagruimte voorzien, wat ook kon dienen als wasruimte. Alle appartementen zouden kunnen uitgebreid worden van twee tot zes kamers, afhan-kelijk van de noden van de bewoners.

Om de circulatie van de bewoners te organiseren in elk gebouw liet Godin zich inspireren door ziekenhuizen en kazernes. In deze tijd waren dit de enige gebou-wen die ontworpen waren voor gemeenschappelijk wonen. Vier trappenhallen be-vonden zich in de hoeken van het gebouw, dit is namelijk de meest functionele positie. Godin ontwierp halfronde trappen, een vorm die hij beschouwde als de meest geschikte voor alle leeftijden. Aan de kant van de leuning konden kinderen de smalle trappen nemen, aan de tegenovergestelde zijde konden volwassenen de wijdere trappen nemen.

In het centrum van elk gebouw speelt het grote atrium de rol van een dorpsplein. Jaarlijks gingen hier verschillende festiviteiten door. In de originele toestand be-vonden zich op het gelijkvloers winkels, een bar, een bibliotheek en publieke ba-den. Voor de constructie van glazen dak verkoos Godin een houtskeletbouw boven een ijzeren structuur. Het dak overkoepelt een afstand van 40 op 20 meter, een constructie met 1000m².

62 |

Figuur 33 binnenplein Familistère Godin, Guise

Figuur 34 trappenhal Familistère Godin, Guise

Figuur 35 theater, Guise

Figuur 36 zwembad, Guise

ONDERZOEK| 63

Godin deed er twintig jaar over om zijn project in Guise af te werken. Kort samengevat werd het eerste gebouw (de rechter vleugel) afgewerkt in 1859. Het centrale gebouw was klaar in 1865. Hierbij werd aan de achterzijde van het gebouw ook een kindercrèche gebouwd. Voor de rechtervleugel werd een economaat, groentetuin, winkel, en boerderij gebouwd. In 1869 werd voor het centrale gebouw een theater en een school gebouwd voor de kinderen. In 1870 werd de wasserij en het zwembad toegevoegd. De derde en laatste vleugel was klaar in 1870.

Godin ontwierp alles zelf tot in de kleinste details en voor elk technisch probleem bood hij een oplossing. De appartementen werden verlicht en geventileerd door de grote ramen met zicht naar buiten en het atrium. Hoe lager in het gebouw, hoe hoger de ramen zijn, om een maximale hoeveelheid licht binnen te krijgen. Godin zorgde ervoor dat het glazen dak in de zomer niet voor een broeikaseffect ging zorgen. Hij ontwierp hiervoor een vroege vorm van airconditioning, een eenvoudig en natuurlijk systeem dat het hele jaar door een vaste temperatuur oplevert. Lucht gaat de kelder binnen via grote openingen in de baksteenstructuur waar het een reservoir van koude lucht vormt. Deze lucht wordt herverdeeld door zijdelingse ventilatieopeningen naar het atrium. Openingen in het glazen dak zorgen voor een constante circulatie. Godin bracht ook stromend water in de Familistère. Elk verdiep was voorzien van een waterfontein en toiletten. Dit zorgde ervoor dat in die tijd deze arbeidswoningen comfortabeler waren dan de woningen van de bourgeoisie in Parijs. Godin liet buizen aanleggen die van de fabriek naar de wasplaats, de publieke baden en het zwembad liepen. Zo konden alle arbeiders genieten van warm water.

Lucht, licht en ruimte waren drie kernelementen, en het was zijn gerichtheid op deze essentiële menselijke behoeften die de architectuur van onderscheidden. Een eeuw later gebruikte Le Corbusier dezelfde elementen in zijn ‘Cité Radieuse’. Deze collectieve woonvorm werd volgens dezelfde principes aangepakt als Godin deed bij de Familistère.

Een jaar voor Godin stierf bouwde hij een tweede Familistère voor zijn arbeiders in Brussel. Het gebouw heeft nooit de grandioze proportie van de Familistère in Guise bereikt. Hiervoor was er ook geen plaats.

GetuigenisDe vzw. La Fonderie heeft enkele getuigenissen verzameld van vroegere bewoners van het Familistère:Hieronder een korte getuigenis:

“Het was interessant wonen vanuit verschillende standpunten. Voor 1940 waren de woningen zeer mooi voor die periode. De huishuur was erg laag. We woonden vlak bij het werk. Dat was een groot voordeel, vooral ’s winters, want de weg naar het werk was kort. Er waren geen kosten. Er was ook een winkel, een kruidenier, waarvan de winsten op het einde aan het jaar werden verdeeld. Elk gezin had er

zijn boekje waarop men een bepaald bedrag plaatste. Toen dat geld op raakte, plaatste men opnieuw geld op het boekje. Er was ook een café waar met een

pint kon drinken, vogelpik spelen of kaarten. ‘s Middags aten de arbeiders hun boterhammen elders, in de refter… “

CONCEPT| 67

4Concept4.1 Inleiding

In dit laatste hoofdstuk wordt het voorafgaande onderzoek omgezet naar een nieuw concept omtrent short stays en expats. In mijn ontwerp wil ik dan ook een totaalconcept creëren, een woonproject specifiek voor expats waarbij ze de nodige voorzieningen hebben. Een eerste belangrijke stap hierin was een geschikt pand te vinden. Voor de keuze hiervan speelden de ligging en de kwaliteiten van het gebouw een belangrijke rol.In een tweede stap heb ik de ondervindingen en besluiten van mijn onderzoek vertaald naar een gepast programma. Dit programma omvat een totaalconcept bestaande uit 46 appartementen voor expats verdeeld over 4 verdiepingen. Hierbij zijn recreatieve faciliteiten voorzien, een private health club met zwembad, fitness en sauna.Het gelijkvloers vestigt een supermarkt, bar, en onthaal.

Figuur 37 zicht op Familistère Godin, werkhuizenkaai Brussel

CONCEPT| 69

Familistère Godin

Godin site

Kanaal van Willebroek

4.2 Familistère Godin, Brussel

André Godin liet op het einde van zijn leven (1885) een tweede, bescheidener Familistère bouwen, namelijk Familistère Godin aan de werkhuizenkaai te Brussel, dit is het pand dat ik gekozen heb voor mijn masterproef. Het gebouw bevindt zich langs het kanaal van Willebroek naast de gieterij en kachelfabrieken die hij er in 1858 had opgericht.

De Familistère Godin te Brussel is veel bescheidener van opzet en was aanvankelijk voorzien voor 75 gezinnen. De infrastructuur was kleiner dan in Guise (lagere school, waslokaal, economaat), maar het complex stemt volledig overeen met de grote principes van de stichter. Het gebouw is geconstrueerd volgens een rechthoekig plan van 37 m breed en 48.5m lang, een hoogte van 18.25m. Het gebouw bestaat uit kelders, een gelijkvloers en drie verdiepingen rond een binnenplein overdekt met een glazen dak steunend op een stalen frame. De woningen zijn gelegen rond gangen die de koer omringen, evenals op de benedenverdieping en op de mansardes. De Familistère Godin is van recentere datum en dus ruimer dan in Guise. Op elke verdieping was er stromend water en sanitair (in de appartementen pas sinds 1945). Ieder appartement had een inkom, een opbergkast, een woonkamer, en een kamer met haard. Iedere woning had een eigen voordeur met brievenbus en twee ramen. Eén raam gaf uit op de binnenplaats de ander naar buiten. De sanitaire ruimtes waren gemeenschappelijk. Deze bevonden zich buiten de logementen omwille van hygiënische redenen.

4.2.1 Verbouwingen

De hoofdgevel (langs het kanaal) en de eerste vier traveeën van de linker zijgel werden in 1944 vernield tijdens een bombardement. De zijgevel werd opnieuw opgebouwd (vensterbanken en omkadering van de vensters, fries met klaverbladmotieven bovenaan het gebouw, … ). De hoofdgevel werd volledig vernieuwd en kreeg een nieuwe vorm. Sommige vensteropeningen op de benedenverdieping werden vergroot, en er werden vensterbanken verwijderd. Aan de achtergevel werden loskaden aangelegd.

Figuur 38 situatieschets bestaande toestand Godin site Brussel

70 |

In sommige appartementen werden verbouwingen gedaan, en in veel gevallen werd het ritme van de openingen die uitgeven op de galerij gewijzigd. Ter hoogte van de eerste galerij werd een vals plafond voorzien in metalen golfplaten, waardoor de onderste verdieping werd afgesloten en gebruikt als entrepot. Dit vals plafond vervangt een schildbedekking – zelf het resultaat van een verbouwing - en benadert veel meer de oorspronkelijke ruimtelijke indeling (galerijen rondom een eenvoudig atrium).

4.2.2 Waarde en mogelijkheden

In 1972 verlieten de laatste bewoners de Familistère Godin. De periode hierna werd het gebouw jaren als kantoorruimte en opslagplaats gebruikt, waardoor 3/4de van het gebouw jaren lang leeg stond. Drie jaar geleden werd het gebouw opgekocht door het OCMW van Brussel. Zij gaven het architectenbureau Atlanté de opdracht om de Familistère te verbouwen en te voorzien van 57 sociale woningen. De Familistère, gelegen in het noorden van Brussel is de belangrijkste getuigenis in België van de hervormende utopieën die de arbeidersgeschiedenis van de 19de eeuw hebben gekenmerkt. Deze droom heeft vijfentachtig jaar stand gehouden. Het gebouw werd in zijn geheel geklasseerd in 1988 (binnen en buiten).

(informatie over de geschiedenis en de bescherming van het gebouw werd verkregen in de documentatiecel van Brussel op 10 februari 2012)

4.2.3 Nieuwe functie

Het onderzoek wees al na korte tijd uit dat Brussel de meest geschikte stad was voor mijn project. Na het overwegen van verschillende locaties (Tour & Taxis, Delvaux) bleek de Familistère te Brussel het meest geschikt, en het gebouw sprak mij ook meteen aan. Mijn zoektocht naar informatie bracht mij bij het archief van Brussel, waar blijkbaar veel oude documenten en plannen van het gebouw terug te vinden zijn. De originele plannen, getekend in 1947 konden hier verkregen worden. Na het bezoek aan het archief kon ik in de documentatiecel van Brussel terecht. Hier was nog oude unieke informatie terug te vinden, interviews met bewoners en ook het volledige beschermingsdossier was hier aanwezig. Met deze informatie op zak en een bezoek aan de Godin site in Guise heb ik een mooi beeld van de rijke geschiedenis van het gebouw. De Familistère staat reeds jaren leeg en zal met mijn ontwerp volledig ingevuld worden. Het sociale karakter, wat het gebouw altijd heeft gehad, wordt behouden. Dit maakt mijn project één van herbestemming. Het programma en doel dat ik voor ogen heb past perfect binnen de visie van de stichter André Godin. Het gebouw blijft zijn sociale functie behouden, evenals de doelgroep blijft dezelfde maar dan in een modern hedendaags concept. Ik vind het dan ook positief om het gebouw op deze manier te laten herleven.

CONCEPT| 71

Figuur 39 Familistère Godin, Brussel 1895

72 |

Figuur 40 achtergevel Familistère Godin, Brussel

Figuur 41 atrium Familistère Godin, Brussel

Figuur 42 atrium Familistère Godin, Brussel

CONCEPT| 73

Figuur 43 trappenhal Familistère Godin, Brussel

Figuur 44 koepel atrium Familistère Godin, Brussel

Figuur 45 koepel atrium Familistère Godin, Brussel

74 |

4.3 Bereikbaarheid Familistère

Met het openbaar vervoer

De site is vlot bereikbaar met het openbaar vervoer dankzij de twee tramlijnen die de site zeer frequent passeren. (lijn 3 en 23).De tramlijn brengt je in tien minuten naar het centrum of het centraal station.

Te voet en met de fiets

De kwaliteit van het voetgangerstraject op de Werkhuizenkaai is goed. Op de as Van Praet/Lambermont op de Vilvoordesteenweg en de Vilvoordelaan zijn er goede fietspaden en stoepen aangelegd.De Familistère is gemakkelijk te bereiken vanaf het stadscentrum en de omgekeerde weg is eveneens comfortabel.

Met de auto

De Familistère bevindt zich langs het noordelijke deel van de Middenring. Met de auto is het rechtstreeks bereikbaar vanaf de A12 die Brussel en de Ring 0 naar Antwerpen verbindt.Vanuit Vilvoorde is het gemakkelijk bereikbaar via de Vilvoordesteenweg of de Vilvoordelaan. De theoretische bereikbaarheid met de auto kan goed worden genoemd op 10 minuten van de Ring en de kleine ring.

Figuur 46 schematisch overzicht Brussel ten op zichtte van andere steden Figuur 47 schematisch overzicht Brussel ten op zichtte van andere steden

CONCEPT| 75

4.4 Doelgroep

Het bepalen van mijn doelgroep was al vanaf het begin van mijn onderzoek duidelijk. Mijn onderzoeksvraag spits zich dan ook specifiek toe op expats. Doorheen mijn onderzoek was het al snel duidelijk dat de grootste groep expats in België zich in Brussel bevindt. Hieronder worden de belangrijkste bedrijven weergeven die expats tewerkstellen in Brussel. Dit zouden voor mijn project potentiële klanten kunnen zijn.

Figuur 48 tewerkstelling expats Brussel

76 |

4.5 Analyse van de omgeving

De kans is groot dat de Godin site in de nabije toekomst plaats moet maken voor een shoppingscentrum. De Familistère Godin is het enige gebouw dat bewaard blijft van de volledige site.

Het betreft een project van vastgoedontwikkelaar Equilis (Groep Mestdagh), dat de naam kreeg: ‘Just under the sky’. Het is voorzien een oppervlakte van 50.000 m² in te nemen. Ze willen zich focussen op sport, welness, natuur, multimedia, cultuur, design en fashion. Het project stoot op heden toch op heel wat weerstand. De Godin site is één van de laatste sites in het industrieel erfgoed van Brussel, en is beschermd. Wanneer dit project tot uitvoering zou komen, betekent dit een grote invloed op mijn project. Ik kan er dan ook niet omheen, dit in mijn onderzoek mee te nemen. Aan de hand van een effectenstudie die werd gedaan door groep Mestdagh werd hieruit een analyse gemaakt met betrekking tot mijn ontwerp. Belangrijke punten hierbij zijn, welke effecten het project zal hebben op het zicht vanuit de Familistère, wat de invloeden zullen zijn van de schaduwen en het geluidsklimaat.

Effecten van het project betreffende de zichtbaarheid

Het project JUTS houdt rekening met de zichtbaarheid van het beschermde Familistère gebouw. Er wordt aanbevolen de hoogte van de handelsvolumes langs het kanaal in de mate van het mogelijke te beperken en de hoogte van het dak van de Familistère niet te overstijgen.In het nachtbeeld worden de gevels van de gebouwen van het project JUTS getransformeerd in lichtreclames. Hier wordt ook aangeraden op de gevels die naar het kanaal en het Familistère gebouw gericht zijn geen lichtinstallaties (neonverlichting, LED - schermen, projectiesystemen, lasers, enz.) te voorzien die niet noodzakelijk zijn voor de werking of de beveiliging van de gebouwen (groep Mestdagh,2010).

Figuur 49 schets Brussel

CONCEPT| 77

Effecten van het project betreffende de schaduwen

Om te kunnen beoordelen welke effecten het project op het vlak van schaduwen zal hebben , en meer bepaald m.b.t. het Familistère - woongebouw, werd een studie gedaan aan de hand van een 3D model die verschillende uren en momenten van het jaar aantonen (winter en zomer toestand). In het algemeen toont het geheel van de simulatie aan dat de impact van de slagschaduw van het JUTS - project op het Familistère - gebouw gedurende het hele jaar aanvaardbaar blijft vergeleken met de bestaande toestand; de impact zal vooral ’s ochtends en in de winterperiode merkbaar zijn op de noordoostelijke en zuidoostelijke gevels van het gebouw. Wat de noordoostelijke gevel van de Familistère betreft, maakt de uitvoering van het project een einde aan alle bezonning op die gevel ’s ochtends en in de winterperiode. Deze impact wordt echter als niet zo erg beschouwd omdat de potentiële bezonning van deze gevel in de winter in de bestaande toestand al zeer beperkt is: bezonning gedurende één uur op dagen met mooi weer en dit alleen op de twee bovenste verdiepingen van deze gevel.

Wat de zuidoostelijke gevel van de Familistère betreft, zal de uitvoering van het project betekenen dat een deel van deze gevel ’s ochtends in de winterperiode pas later zon krijgt, terwijl deze in de bestaande toestand volledig bezond wordt(op dagen met mooi weer) vanaf 10 uur ’s ochtends. (groep Mestdagh,2010)

Effect van het project op het geluidsklimaat in de omgeving van de site

Om het geluidsklimaat op en rond de geplande site te karakteriseren, werden in december 2009 meetcampagnes van korte, middellange en lange duur uitgevoerd.In het stadium van de certificaataanvragen werden de effecten van het project op het geluidsklimaat onderzocht vanuit het standpunt van de hinder veroorzaakt door het extra verkeer dat door het project zal worden veroorzaakt en door de aanwezigheid van een evenementenruimte op de bovenste verdieping van gebouw C (waarvan het terras uitzicht biedt op het kanaal en het Koninklijk Domein van Laken). De voor de site geplande profielen, die veel groter zijn dan de reeds bestaande , zullen als scherm fungeren en de voortplanting van het geluid afkomstig van de Lambermontlaan naar de Familistère beperken (groep Mestdagh,2010).

Besluit

Het Juts project houdt zoveel mogelijk rekening met het Familistère woongebouw. Toch zullen er een paar negatieve punten optreden. De linkerzijde van de Familistère zal de grootste hinder ondervinden op vlak van zichtbaarheid en lichtinval. Met deze oriëntatie zal ik dan ook in mijn ontwerp rekening houden.Het Juts project zal ook positieve aspecten met zich meebrengen. De nu redelijk doodse site zal volledig heropleven en op wandelafstand zullen heel wat extra faciliteiten aangeboden worden. Dit op vlak van sport, welness, natuur, multimedia, cultuur, design en fashion.

Figuur 50 Just under the sky, zicht vanop Vanpraet brug Figuur 51 Just under the sky avondbeeld

CONCEPT| 79

4.6 Concept

Jaarlijks neemt het aantal expats die wereldwijd tewerkgesteld worden, toe. Dit is ook het geval in Brussel. Brussel, de Europese hoofdstad, trekt veel expats aan. Een woonproject met huisvestiging, dat aangevuld wordt met de nodige faciliteiten en diensten, lijkt hier een absolute must om deze steeds groter wordende instroom op te vangen. Mijn project behoud het sociale karakter van de Familistère, in die zin dat het een woonplaats voor ‘werkmensen’ blijft, maar dan in een modern kleedje. Binnen dezelfde lijn kan de filosofie van het gebouw herwerkt worden en herleven. De oude ambities die Godin had, wil ik uitwerken voor de nieuwe doelen en ambities van Brussel.In het ontwerp wordt zoveel mogelijk rekening gehouden met het historisch karakter van het gebouw, de bestaande structuur wordt gerespecteerd en zoveel als mogelijk behouden.

ONTWERP| 83

5

84 |

Ontwerp

De Familistère biedt in de eerste plaats huisvesting voor expats in Brussel. Tijdens hun verblijf worden verschillende services aangeboden, zoals de private health club bestaande uit een zwembad, sauna en fitness. Iedere bewoner beschikt over een eigen parkeerplaats en een afgesloten fietsenberging.

Tijdens hun verblijf staat een poetsdienst ter beschikking die ook zorgt voor proper bad en bedlinnen.Het gelijkvloers is in tegen stelling tot de andere verdiepingen in de Familistère toegankelijk voor iedereen. Er is een supermarkt en een bar gevestigd die door zowel de expats als de lokale bevolking van Brussel of de toevallige passant kan gebruikt worden. Rondom de Familistère wordt rust en groen geboden in een tuin van 3100 m².

Schema 1

Schema 2

ONTWERP| 85

5.1 Programma

Het opstellen van een geschikt programma werd gedaan aan de hand van een schematische analyse gemaakt van de resultaten uit het voorgaande onderzoek.Aan de hand van dit schema en mijn vooronderzoek, stelde ik een aantal voorwaarden op, op verschillende domeinen, waaraan de uitwerking van mijn project dient te voldoen.

Het linkse schema (schema 1) heeft bij punt één weer dat de beleving van een thuisgevoel plaats vindt op drie ruimtelijke niveaus: namelijk het eigen huis, de directe omgeving en de stad. Daarnaast (bij punt 2) zijn er drie factoren die dit gevoel gaan bepalen, namelijk het sociale en fysieke aspect en het veiligheidsgevoel.

Het grootste deel van mijn programma (schema 2) wordt ingevuld door de appartementen voor expats, 46 woonunits verspreid over vier verdiepingen. Dit brengt een grote groep expats samen en maakt het een rendabel aantal units. (Ervaringsdeskundige Wim Messing wees mij hierop, zie interview bijlage.)

Het fysieke aspect wordt in mijn programma versterkt door de luxe die de appartementen bieden, de hoge afwerkingsgraad en de recreatieve faciliteiten.

De uitleendienst biedt hier ook zijn bijdrage. Tijdens mijn ondervragingen bleek dat expats heel wat spullen misten tijdens hun verblijf. Expats hebben niet de mogelijkheid om heel hun huishouden mee te verhuizen, en vaak is hun verblijf van korte duur. De aankoop van veel nieuwe spullen is dan ook geen optie. De uitleendienst biedt onder andere keuken – interieur spullen, kunstobjecten, boeken,…

Het sociale aspect is één van de drie belangrijke factoren. Daarom heb ik besloten om op het gelijkvloers een bar en een supermarkt te voorzien. Beiden zijn toegankelijk voor iedereen. Het grootte binnenplein dat zich tussen de winkel en de bar bevindt wordt een ontmoetingsplaats.

Als laatste wordt mijn programma aangevuld met een onthaal, waar alles wordt geregeld voor het verblijf van de expats. Hier kunnen ze ook terecht met al hun vragen en praktische problemen.

ONTWERP| 87

5.2 Plannen

Grondplan

Op het gelijkvloers bevinden zich drie functies, namelijk een supermarkt, bar en een onthaal voor de expats.

De supermarkt bevindt zich in het linkse gedeelte en is hier gesitueerd omdat hier de minste lichtinval aanwezig is. De supermarkt is bereikbaar via de centrale inkom en toegankelijk voor iedereen. Hier kan men terecht voor het kopen van verse producten (fruit, groenten, zuivel, brood, vlees). Er is ook een specifiek aanbod voorzien van verse en gedroogde kruiden, verschillende wijnen, bereide maaltijden en een basis aan huishoudartikelen.

Tegenover de supermarkt bevindt zich de bar. Deze is opgedeeld in drie zones. In de eerste zone is een leescafé voorzien. Dit heeft als doel het sociale aspect te verbreden en de toegankelijkheid naar de expats toe te vergroten. In het tweede gedeelte van de bar kan je terecht voor een ontbijt of snack. Het derde deel is gewoon bar. De bar heeft de mogelijkheid om bepaalde zones af te sluiten of om in zijn geheel gebruikt te worden.

Tussen de bar en de supermarkt, centraal tegenover de ingang bevindt zich het onthaal. Hier wordt alles geregeld voor het verblijf van de expats en zij kunnen hier ook terecht met hun vragen en praktische problemen.

ONTWERP| 89

Kelder

De kelder is enkel toegankelijk voor expats en het personeel. De expats hebben in het achterste gedeelte van de kelder toegang tot de kleedruimtes die leiden naar de fitness en het zwembad.

Het gedeelte van de kelder aan de straatkant geeft expats toegang tot de staanplaatsen voor fietsen. Hier zijn standaard 50 fietsen voorzien met een hersteldienst. De kelder biedt ook een opslagruimte voor de bovenliggende winkel. Ook is er een grootte technische ruimte, wasserette, berging voor het poetsgerief, en een aparte ruimte voor afval.

type 1-2-3

90 |

Type 1-2-3, 3 verdiepingen

ONTWERP| 91

Appartementen voor short stays [ 46 ]

De Familistère biedt, verdeeld over 4 verdiepingen, plaats aan 46 luxe appartementen in een diversiteit aan verschillende typen. De appartementen zijn opgedeeld in vijf types naargelang de grootte, aantal slaapkamers en extra faciliteiten die ze bieden.

Drie types hiervan zijn voorzien op de eerste drie verdiepingen, de andere twee types bevinden zich op de vierde verdieping, onder het dak.

Type 4-5, 4de verdieping

ONTWERP| 93

ONTWERP| 95

96 |

In elke woonunit is één volume voorzien, hierin zit een vestiaire, toilet, keuken, inbouwkast en badkamer. In grotere appartementen is er ook een berging voorzien. Het volume wordt telkens zo geplaatst dat er een maximaal gevoel aan ruimte ontstaat. Elke ruimte is voorzien van een royale plafondhoogte (circa 3m), maximale lichtinval en krijgt een hoog afwerkingniveau.

Type 1.

Het eerste type heeft een oppervlakte van ongeveer 75 m² en is bewoonbaar door maximaal twee personen. Van dit type zijn achttien appartementen voorzien. Vanuit de woonkamer of slaapkamer is er toegang tot het terras.

Type 2.

Het tweede type heeft een oppervlakte van ongeveer 90 m² en is ook maximaal door twee personen bewoonbaar. Type twee geeft een grotere oppervlakte ten opzichtte van type één en is ook voorzien van extra faciliteiten. Er is een berging voorzien, hier zijn een wasmachine en droogkast aanwezig. De badkamer is voorzien van een wastafel, douche, bad en toilet, type één alleen van een wastafel en douche.

ONTWERP| 97

Type 3.

Het derde type appartement beschikt over een oppervlakte van 120 m², hier kunnen maximaal vier personen wonen. Van dit type zijn 12 appartementen voorzien. Het heeft de expats de mogelijkheid om met hun gezin hier te wonen, of een gastenkamer te voorzien. Zoals eerder vermeld wordt in elk appartement met één centraal volume gewerkt, dit is ook hier het geval. Omdat het appartement door meerdere mensen bewoonbaar is kan het vrije volume aan de hand van schuifwanden transformeren naar een gesloten volume. Zo heeft iedereen zijn eigen afgesloten slaapkamer en ontstaat er een hal die toegang biedt naar de twee badkamers en het toilet.

98 |

Type 4.

Het vierde type heeft een oppervlakte van 70m² en bevindt zich onder het dak. Bij deze appartementen wordt hetzelfde concept toegepast, hier zijn de dakspanten zichtbaar waardoor een loft sfeer gecreëerd wordt.

Alle appartementen zijn voorzien van een royale plafondhoogte (circa 3m), en een hoge afwerkingsgraad. Dit in zowel het gebruik van materialen als toestellen.Alle muren en vloerplaten worden bedekt met een isolerende folie om de contactgeluiden met buren tegen te gaan. In alle appartementen is vloerverwarming en vloerkoeling voorzien. De vloeren worden afgewerkt met parket, de badkamer, toiletten en berging worden voorzien van een tegelvloer.

ONTWERP| 99

Type 5.

Het vijfde type beschikt over een totale oppervlakte van 90 m² en bevindt zich ook onder het dak. Van dit type zijn vier appartementen aanwezig.

ONTWERP| 101

Omgeving

Ook de omgeving rond de Familistère maakt deel uit van het geheel. ‘s Avonds kan de volledige site afgesloten worden. Rondom het gebouw is een grote tuin voorzien, toegang tot de fietsenberging en een parking voor 46 auto’s.

ONTWERP| 103

5.3 bouwtechnische opmerkingen

Aanmerkingen op bouwtechnisch vlak concentreren zich op de beglazing van de ramen, de akoestiek in het gebouw en enkele functionele ingrepen. Voor alle problemen worden oplossingen aangereikt die zo weining mogelijk raken aan het historische karakter van het gebouw.

De bestaande raamopeningen worden overal behouden, behalve waar een balkon voorzien wordt vergroot de raamopening tot het vloerniveau. Er worden nieuwe ramen in geplaatst met dubbele beglazing.

Om de akoestiek in de appartementen te verbeteren worden op alle muren akoestische folies geplaatst, dit verhinderd de voortzetting van contactgeluiden. Dit wordt ook toegepast op de bestaande vloerplaten in combinatie met extra isolatie.

Een tweede punt waar een oplossing voor de akoestiek moet geboden worden is in het atrium. Dit wordt verbeterd door het plaatsen van groen (onder andere de balustrades worden met beplanting aangekleed). In de koepel worden elementen opgehangen die akoestisch bekleed zijn (materiaal buzzispace).

Er zijn ook enkele functionele ingrepen gebeurd aan het gebouw. De grootste ingreep werd gedaan in de voorgevel. Het gearceerde gedeelte op de linkse foto (voorgevel) wijst op de extra openingen die gemaakt zijn in de gevel. De openingen werden gemaakt om een ruime inkomhal te creëren. Om de toegankelijkheid naar de winkel en bar te vergroten werden de raamopeningen uitgebreid tot op het vloer niveau. De topgevel kreeg een nieuwe vorm nadat hij na WOII weer werd opgebouwd. Hier kwam toen veel negatieve reactie op. Ik wil de topgevel dan ook terug naar zijn originele vormgeving brengen.

De bestaande rode bakstenen gevels worden behouden en opgekuist.

Binnenin het gebouw is de bestaande kolom structuur overal gebleven (zie foto links). De muren die zich tussen de kolommen bevinden zijn allemaal in zeer slechte staat. Hiervan werd een groot deel verwijderd, ook in bepaalde ruimtes zoals de winkel en de bar meer openheid te creëren.

104 |

5.4 Visualisatie, van schets tot ontwerp

ONTWERP| 105

ONTWERP| 107

ONTWERP| 109

ONTWERP| 111

112 |

Bar Godin

Fitness - zwembad

ONTWERP| 113

Atrium

Magasin Godin

Magasin Godin

DICUSSIE| 115

DICUSSIE| 117

6DiscussieDe onderzoeker in mij haalt opgelucht adem. Tijdens het gehele onderzoeksproces heb ik weinig moeilijkheden moeten ondervinden. Ik heb een groot enthousiasme ontwikkelt voor onderzoek, en dit loopt over in de manier waarop ik volhardend ben blijven werken om een sterk resultaat te bekomen. Toch wil ik op een aantal aspecten een kritische reflectie werpen.

In de eerste plaats is het geen grootschalig onderzoek geweest. Ik bekijk mijn onderzoek daarom vooral als een voorzet, een basis voor meer uitgebreid onderzoek in de toekomst. Het zal belangrijk zijn voor onderzoekers na mij, om zichzelf een specifieke vraag te stellen, een bepaald aspect goed in kaart te brengen, gezien ik bij mezelf merkte dat op dit vrij onontgonnen gebied, ik lang niet alles heb kunnen onderzoeken dat nodig is voor deze sector. Toch heb ik hiervoor een goede aanzet gemaakt en binnen het kader van deze thesis mijn doel bereikt. Het feit dat er nog maar weinig literatuur bestaat over dergelijke ‘nieuwe’ fenomenen als expatrianten en short stays, werd vrij snel duidelijk en leidde soms tot frustratie. Was er meer tijd geweest, had ik er misschien meer ‘minder evidente’ literatuur kunnen op naslaan, om zo mijn theoretisch kader meer uitgediept te krijgen.Maar net om deze minder brede basis aan literatuur en gekende theorieën te compenseren, heb ik een grote inspanning gedaan om werkelijk de praktijk in kaart te krijgen.

De case-studies zijn een persoonlijke selectie geweest, voorbeelden van projecten die voor mezelf bereikbaar en verrijkend waren. Er bestaan zeker andere voorbeelden, uit andere culturen, waarvan we zeker ook hier kunnen leren over het creëren van thuisgevoel en een woonvorm die hier nauw bij aansluit. Ook dit kan de basis vormen voor verder onderzoek over expats.

Ik had mijn onderzoek graag over ruimere periode laten lopen, om mogelijks meer expats te bereiken, en zo de sterkte van mijn onderzoek te vergroten. Het zou interessant kunnen zijn om expats die meewerken aan onderzoek, meermaals te bevragen gedurende hun verblijf om hun ervaringen uitgebreider in kaart te brengen. In mijn geval dan voornamelijk de Belgische expats. Op die manier kan nog meer diepgang bereikt worden. Mijn onderzoek is opgebouwd uit een systematische studie van verschillende onderzochte aspecten. Dit is zeker aangewezen, gezien ik gemerkt heb dat er vanuit de praktijk een grote interesse is naar ‘marktonderzoek’, wetenschappelijk onderzoek dus over expats en deze thesis.

Ik kon van de 180 bevraagde respondenten 70 expats bereiken die in Brussel werken. Nu kan ik mezelf de vraag stellen of zij een representatieve groep vormen voor de 100000 Brusselse expats. Heb ik door de manier van bevragen (via internet) ook niet een bepaalde groep personen aangesproken, die sowieso meer sociale voeling hebben of willen bekomen? Welk soort mensen werkt mee aan dergelijk onderzoek?

DICUSSIE| 119

Gezien dit allemaal nieuw en jong is, is het ook wel leuk geweest om hierin ‘eerste’ stappen te zetten. Het is mijn hele project door een ‘ontdekken’ geweest. Dit feit heeft me in die zin doen vastbijten in het onderzoek, heeft me blijvend beziggehouden, en me doen vaststellen dat er nog zoveel mogelijkheden zijn voor de toekomst…

Mijn focus op het creëren van ‘thuisgevoel’ voor expats, is geen evidente focus geweest. Het doet mij beseffen dat er veel meer is aan ontwerpen dan het materiële, het design, oog voor detail… Het vraagt aandacht voor het individu binnen zijn ruimere context. Het creëren van een gevoel, een dergelijk belangrijk gevoel, houdt een mooie uitdaging in, één die mogelijks meer architecten warm kan doen lopen.

Het vragenlijstonderzoek hield ik bewust ‘kort en krachtig’, om mensen uit te nodigen om aan mijn onderzoek mee te werken en de responsrate zo hoog mogelijk te laten zijn. Het was alles behalve de bedoeling om mensen te ontmoedigen door ellenlange vragenlijsten te laten invullen. De gewekte interesse die ik opmerkte door het onderzoek van mijn kant, geeft ook aan dat mensen misschien wel bereid zijn tot uitgebreider onderzoek. Dit kan voor onderzoekers in de toekomst belangrijk zijn. Er is weldegelijk een welwillendheid van expats om hun eigen situatie in positieve zin te helpen veranderen.

Ik ben minder diep ingaan op mogelijke moeilijkheden die expats ervaren tijdens hun verblijf, vanwege het feit dat ik ergens ook een grens moest stellen aan mijn onderzoek.

In de vergelijkende studie tussen de resultaten van Belgische expats en expats wereldwijd verspreid waren er enkele verschillen op te merken. Om mijn concept optimaal te vertalen naar andere steden en landen zouden er enkele aanpassingen moeten gebeuren. Dit pleit ook voor meer specifiek Belgisch onderzoek, en pleit ervoor om nationale onderzoeken niet zomaar te vertalen naar de Belgische markt en omgekeerd.

Het gevaar binnen het kader van mijn thesis zat er in, mij mogelijks te verliezen in de diversiteit van mijn doelgroep, moeilijk een lijn te kunnen trekken tot waar culturele verschillen kunnen gaan op dit niveau. Gezien ik een menselijke invalshoek verkies, namelijk het thuisgevoel van mensen die tijdelijk in België komen werken te willen behartigen, ben ik kwetsbaarder wanneer ik mijn ontwerp economisch dien te verdedigen. Het was een moeilijke evenwichtsoefening, maar één waarvan ik de uitdaging met veel enthousiasme ben aangaan, en mijn doel binnen deze thesis bereikt heb.

Aan het einde van mijn thesis mag ik besluiten dat dit voor mij een zeer boeiende en leerrijke ervaring is geweest. Ik heb er met veel enthousiasme aan gewerkt en ik was verheugd om alle bekomen resultaten neer te schrijven. Dit onderzoek heeft mij zeer goed geholpen om voor het ontwerp een boeiend totaalconcept te maken. Alle informatie gaande van het onderzoek, de enquêtes, interviews, en de geschiedenis van het Familistère gebouw, bieden een ondersteunende functie voor het ontwerpproces. Het ontwerpen verliep vrij vloeiend, wat mij er nog eens op wijst dat een uitgebreid vooronderzoek de nodige basis was, voor een goed onderbouwd ontwerp.

INLEIDING| 121

REFERENTIELIJST| 123

Referentielijst

7.1 Literatuur

Asuna, I., 2012. Where expats connect, socialize and share experiences, via http://www.forexpatsbyexpats.com [geraadpleegd op 7 januari 2012 ]

Baaima, J., 2012. [Interview over werking Vesteda ] (Persoonlijke communicatie, 6 maart 2012)

Bergen, W., 2011. [Interview over short stays en expats] (Persoonlijke communicatie, 7 December 2011)

Bryon, J.; Van Soom, E.; Charliers, K., 2009. Expat tourism in Flanders, via http://www.steunpunttoerisme.be/steunpunttoerisme/publicaties/18_expat_tourism_in_flanders.pdf [geraadpleegd op 5 november 2011]

Casimac, 2005. Expats in Brussels 2011-2012, the practical guide to settling and living in Brussels, 11th edition, Brussel.

Cuba L, Hummon D.M. 1993. A Place to Call Home: Identification with Dwelling,Community, and Region. Sociological Quarterly. 34, 111-132.

Chan J. To H, Chan E. 2006. Reconsidering social cohesion: developinga definition and analytical framework for empirical research. Social Indicators Research. 7, 273-302.

Dautzenberg, M., 2009. Thuisvoelen in de buurt. Een kwalitatieve verkenning naar de beleving van sociale samenhang in de wijk. Amsterdam: DSP.

Duyvendak J.W., Graaf P., 2008. Thuis voelen in de buurt: een opgaven voor stedelijke vernieuwing; een vergelijkend onderzoek naar de buurthechting van bewoners in Engeland en Nederland. Amsterdam: Eaglescliff.

Expats in Brussels, 2012. The pratical guide to settling and living in Brussels, via http://www.expatsinbrussels.be/en/the-guide [geraadpleegd op 2 februari 2012]

Favell, A., 2001. Free movers in Brussels, A report on the participation and Integration of European Professionals in the city. Brussel: KUB.

Gatti, E. 2009. Een definitie van de expat: hoogopgeleide migranten in Brussel. 28, 1-17

Hidalgo M.C, Hernandes B. 2001. Place attachment: conceptual and empiricalquestions. Journal of Environmental Psychology, 21(3), 273-281.

Hortulanus, R.P. 1995. Stadsbuurten. Een studie over bewoners en beheerders in buurten met uiteenlopende reputatie. Den Haag: VUGA.

HSBC Group, 2011. Expat Explorer Interactive, via http://www.expatexplorer.hsbc.com/#/countries [geraadpleegd op 28 december 2011]

7


Internations, 2012. Connecting global minds, via http://www.internations.org/users/world [geraadpleegd op 28 november 2011 ]

Just landed, 2011. Expatriates, an overview of the expatriate market, via http://www.justlanded.com/ [geraadpleegd op15 januari 2012]

Klein, N., 2000. No Logo. Amersfoort: Drukkerij Wilco.

Messing, W., 2011. [Interview over short stays en expats] (Persoonlijke communicatie, 15 December 2011)

Müller, T, Til T van. 1998. Je doet het voor het gevoel. Een onderzoek naar buurtbetrokkenheid in Amsterdam. Haarlem: Architect.

Oskamp, A.; Hoppesteyn, M., 2003. Kamers Tekort? Vraag en aanbod van studentenhuisvestiging, via http://parlis.nl/pdf/bijlagen/BLG1503.pdf [geraadpleegd op 27 september 2011]

Van Daal, A., 2006. Bruxpats, het onthaal, het verblijf en de positie van expatrianten in Brussel. Via http://www.blbe.be/sites/default/files/blbe/files/Studies/BruxpatsrapportNL.pdf [geraadpleegd op 30 november 2011 ]

Vesteda architectuurreek, 2010. New Orleans, Alvaro Siza, Rotterdam. Eindhoven: Lecturis.

Vesteda architectuurreek, 2006. Vestada toren Eindhoven, Jo Coenen & Co. Roosbeek: Nuth.

Vesteda architectuurreek, 2008. New Amsterdam de Architecten Cie. Roosbeek: Nuth.

Vesteda architectuurreek, 2005. Detroit Amsterdam agw architecten. Roosbeek: Nuth.

Vesteda, 2012. Vesteda, via http://www.vesteda.com/ [geraadpleegd op 9 januari 2012]

Wimberly, A., 2010. Cultural preferences in Hotel Guestroom lighting design. Journal of interior design, 36, 21-34.

Wouman, J. 2012 [Interview over project home at 8] (Persoonlijke communicatie, 2 maart 2012)

126 |

7.2 Afbeeldingen

Cover voor en achterzijde: http://browse.deviantart.com/?q=people%20walking%20fast&order=9&offset=48#/d1ppwgnTussenbladen:http://browse.deviantart.com/?qh=&section=&q=people#/d11saq7

Figuur 1 evolutie expats: http://www.boxx-expat.eu/

Figuur 2 globale vergelijking expats:http://www.expatexplorer.hsbc.com/#/countries

Figuur 3 vergelijkende tabel België - Duitsland:http://www.expatexplorer.hsbc.com/#/country/Bel-gium/Germany

Figuur 4 vergelijkende tabel België - Frankrijk:http://www.expatexplorer.hsbc.com/#/country/Bel-gium/France

Figuur 5 vergelijkende tabel België - Nederland:http://www.expatexplorer.hsbc.com/#/country/Bel-gium/Netherlands

Figuur 6 kaart tewerkstelling expats:Maaike D’hont, 2012.

Figuur 7 kaart verschillende nationaliteiten expats:Maaike D’hont, 2012.

Figuur 8 ‘home at 8’:Maaike D’hont, 2012.

Figuur 9 ‘home at 8’ voordeur:Maaike D’hont, 2012.

Figuur 10 ‘home at 8’ inkom:Maaike D’hont, 2012.

Figuur 11‘home at 8’ keuken:Maaike D’hont, 2012.

Figuur 12 ‘home at 8’ badkamer:Maaike D’hont, 2012.

Figuur 13 ‘home at 8’ schuifwand badkamer:Maaike D’hont, 2012.

Figuur 14 ‘home at 8’ schuifwand badkamer:Maaike D’hont, 2012.

Figuur 15 Vesteda toren Eindhoven:http://flickrhivemind.net/Tags/vesteda/Interesting

Figuur 16 ESG factoren Vesteda:http://www.vesteda.com/nl/over-vesteda/vesteda/duurzaamheid.aspx

Figuur 17 Detroit, Amsterdam:http://www.google.be/imgres?start=116&um=1&hl=nl&biw=1366&bih=634&tbm=isch&tbnid=TIpNyW54T9Ah6M:&imgrefurl=http://www.vesteda.com/data/bladerpdf/detroit/index.html%3FpageNumber%3D24&docid=TdiCaS7Pl1N3LM&itg=1&imgurl=http://www.vesteda.com/data/bladerpdf/detroit/images/page18_thumbnail.jpg&w=110&h=155&ei=Rr2aT6b1CIeVOsT6PoB&zoom=1&iact=hc&vpx=1027&vpy=193&dur=782&hovh=124&hovw=88&tx=85&ty=62&sig=112642688565957716468&page=6&tbnh=124&tbnw=88&ndsp=33&ved=1t:429,r:14,s:116,i:87 Figuur 18 Detroit, Amsterdam:Vesteda architectuurreek, 2005. Detroit Amsterdam agw architecten. Roosbeek: Nuth.

Figuur 19 schets voorgevel Detroit:Vesteda architectuurreek, 2005. Detroit Amsterdam agw architecten. Roosbeek: Nuth.

Figuur 20 interieur appartement Vesteda, Detroit:Vesteda architectuurreek, 2005. Detroit Amsterdam agw architecten. Roosbeek: Nuth.

Figuur 21 interieur appartement Vesteda Detroit:Vesteda architectuurreek, 2005. Detroit Amsterdam agw architecten. Roosbeek: Nuth.

Figuur 22 voorgevel Detroit, Amsterdam:Vesteda architectuurreek, 2005. Detroit Amsterdam agw architecten. Roosbeek: Nuth.

Figuur 23 atrium Detroit, Amsterdam:Vesteda architectuurreek, 2005. Detroit Amsterdam agw architecten. Roosbeek: Nuth.

Figuur 24 private health club Detroit:Vesteda architectuurreek, 2005. Detroit Amsterdam agw architecten. Roosbeek: Nuth.

Figuur 25 private health club Detroit:Vesteda architectuurreek, 2005. Detroit Amsterdam agw architecten. Roosbeek: Nuth.


Figuur 26 atrium Familistère Godin, Guise:Maaike D’hont, 2012.

Figuur 27 situatieschets Site Godin, Guise: Maaike D’hont, 2012.

Figuur 28 voorgevel Familistère Godin, Guise:Maaike D’hont, 2012.

Figuur 29 feest in het atrium van de Familistère:http://enattendantlarevolution.blogspot.com/2009/02/cycle-utopies-reelles-le-familistere-de.html

Figuur 30 Godin fabriek:http://www.futura-sciences.com/fr/environnement/exploregions/escapade/r/aisne-1/d/familistere-go-din_646/

Figuur 31 Kindercrèche:http://www.histoire-image.org/pleincadre/index.php?i=93

Figuur 32 Klas:http://editionsrepas.free.fr/editions-repas-livre-godin.html

Figuur 33 binnenplein Familistère Godin, Guise:Maaike D’hont, 2012.

Figuur 34 trappenhal Familistère Godin Guise:Maaike D’hont, 2012.

Figuur 35 theater, Guise:Maaike D’hont, 2012. Figuur 36 zwembad, Guise:Maaike D’hont, 2012.

Figuur 37 zicht op Familistère Godin, werkhuizenkaai Brussel:http://www.panoramio.com/photo/42001693

Figuur 38 situatieschets bestaande toestand Godin site Brussel:Maaike D’hont, 2012.

Figuur 39 Familistère Godin, Brussel 1895: Figuur 40 achtergevel Familistère Godin, Brussel:Maaike D’hont, 2012.

Figuur 41 atrium Familistère Godin, Brussel:Maaike D’hont, 2012.

Figuur 42 atrium Familistère Godin, Brussel:Maaike D’hont, 2012.

Figuur 43 trappenhal Familistère Godin, Brussel:Maaike D’hont, 2012.

Figuur 44 koepel atrium Familistère Godin, Brussel:Maaike D’hont, 2012.

Figuur 45 koepel atrium Familistère Godin, Brussel:Maaike D’hont, 2012.

Figuur 46 schematisch overzicht Brussel ten op zichtte van andere steden:Maaike D’hont, 2012.

Figuur 47 schematisch overzicht Brussel ten op zichtte van andere steden:Maaike D’hont, 2012.

Figuur 48 tewerkstelling expats Brussel:Maaike D’hont, 2012.

Figuur 49 schets Brussel:http://www.skyscrapercity.com/showthread.php?t=744606&page=4

Figuur 50Just under the sky, zicht vanop Vanpraet brug:http://www.bralvzw.be/persbericht/persbericht-just-under-sky-winkelcentrum-hoort-niet-thuis-zone-stedelijke-industrie

Figuur 51 Just under the sky avondbeeld:http://www.skyscrapercity.com/showthread.php?t=744606&langid=5

Figuur 52 schets Familistère Godin:Maaike D’hont, 2012.

INLEIDING| 129

BIJLAGEN| 131

8Bijlagen

132 |

Bijlage1

8.1 Interview Wim Messing - March.

Dit interview met Wim Messing vond plaats op 15 december in zijn ontwerp-bureau March te Maastricht. Het is een gesprek tussen Wim Messing, architect bij March en mezelf, waarbij de vooropgestelde vragen geleidelijk aan worden beantwoord. Om deze reden volgt er eerst een overzicht van de gestelde vra-gen en vervolgens een uitgeschreven versie van het gesprek.

Vragenlijst:

1. Wanneer zijn jullie voor het eerst in contact gekomen met short stays?

2. Kwam daar specifiek vraag naar? Kwam dit uit eigen initiatief?

3. Het gegeven van short stays is overgewaaid uit Amerika, weet u iets meer over de geschiedenis, het ontstaan hiervan?

4. Jullie doelgroep zijn expats en studenten?

a. Gaat dit samen in één gebouw? b. Verschil in budgetten?

5. Welk publiek trekken jullie aan? Zijn er specifieke bedrijven die altijd beroep doen op jullie huisvestiging / short stays?

6. Is dit een economisch afhankelijk gegeven?

7. Hebben jullie een zicht op de groei van expats?

8. Wat vormt de basis van jullie concepten?

a. Speelt een thuisgevoel hierin een rol? Zoja, welke? b. Wat verstaan jullie onder gastvrijheid?

9. Is de concurrentie sterk, met andere woorden zijn er andere spelers op de markt?

10. Wat is de gemiddelde kostprijs per appartement? Zowel voor te bouwen als te verhuren?

BIJLAGEN| 133

March is een advies- en ontwerpbureau dat volledig gespecialiseerd is in (corporate) housing formmats en hospitalityconcepten. Vanuit een duidelijke designfilosofie ontwikkelen en ontwerpen zij serviced apartments en complexen voor een kosmopolitische doelgroep - van expats tot master+ -studenten - die de meerwaarde ervaart van een met zorg ingericht en goed functionerend appartement en zich hierdoor meer dan thuis voelt. March biedt oplossingen, denkt mee en neemt werk uit handen. Integreert ontwerp en uitvoering door de coördinatie van het hele proces in één hand te nemen. Van analyse van de plattegrond, haalbaarheidsstudie, ontwerp, planning, coördinatie tot en met de realisatie en gebruiksklare oplevering. Indien gewenst inclusief service en beheer. Alle projecten worden volledig zelfstandig ontwikkeld waardoor ze een geheel eigen identiteit bezitten. Hun missie is het optimaliseren van de vormgeving, de beleving en de realisatie van de binnenruimten van woningen en (woon)gebouwen. Het werk van March weerspiegelt een blijvende inzet voor duurzaamheid en de overtuiging dat design en creativiteit de krachtigste strategische tools zijn om een concurrentievoordeel te waarborgen (March, 2011).Wim kwam in het begin van de jaren ’80 voor het eerst in contact met short stays door vaak te reizen. Hierdoor verbleef hij vaak in short stays er deed er heel wat ervaringen op. In Nederland bleek toen, eind jaren ‘80 ook vraag te zijn naar gelijkaardige projecten. Wim besliste om zo zijn eigen concept uit te werken.Door de jaren heen bleken de aantallen expats enorm te stijgen, meer en meer mensen zetten de stap om in het buitenland te gaan werken.

Het gegeven van short stays kwam overgewaaid uit Amerika en Australië.

Wim messing heeft al heel wat short stays ontworpen. De doelgroep die zich hierin vestigen zijn expats en studenten. Mijn eerste vraag hierbij was gaan deze twee doelgroepen wel samen? Ook al worden de hedendaagse studenten een stuk kapitaalkrachtiger, bij short stays is veel geld gemoeid. Nu mag je in dit geval de doelgroep studenten niet in zijn ruime context nemen. Het zijn alleen studenten die naar het buitenland gaan voor specifieke master opleidingen, bijscholingen, het zijn mensen die komen om carrière te maken. De jaren van feesten zijn voorbij, deze mensen hebben grotere budgetten, hogere verwachtingen en ze willen een rustige verblijfplaats met het nodige comfort.De aantallen expats zijn uiteraard economisch afhankelijk, zo was er in 2007/2008 een kleine daling. Voor verdere cijfers verwees Wim me door naar de publicaties van het HSBC specifiek voor expats, ze hebben ook een survey die één maal per jaar uitkomt. Wim heeft zijn eigen visie over de inrichting van zijn short stays , ze hebben een warme, moderne sfeer, en zijn zeer divers en gevoelsmatig. Voor expats gaat het om zoveel meer dan het wonen alleen, het omvat de hele omgeving. Een heel belangrijk begrip hierbij is het gegeven veiligheid. Ook de bereikbaarheid van alle faciliteiten zowel werk, ontspanning, cultuur en sport spelen een belangrijke rol.In een kring van onze dichtstbijzijnde buurlanden speelt Engeland een belangrijke rol op het vlak van short stays.Naar mijn ontwerp toe kreeg ik nog enkele zeer nuttige tips mee. Wim heeft al ondervonden dat het niet rendabel is om onder de 35 units short stays te ontwerpen. Een onderzoekspunt zou nog kunnen zijn wat de meest optimale aantal m² is voor een short stay verblijf? Wim raadde mij ook aan om Brussel als locatie te nemen.

134 |

Bijlage 2

8.2 Interview Jouke Baaima - Vesteda

Via Vesteda kwam ik in contact met Jouke Baaima, hij is manager Corporate Housing bij Vesteda en werkt in Amsterdam. Het interview vond plaats op 6 maart 2012. Ik had 12 vragen voorbereid, deze vragen worden geleidelijk aan beant-woord. Om deze reden volgt er eerst een overzicht van de gestelde vragen en vervolgens een uitgeschreven versie van het gesprek.

Vragenlijst:

1. Vesteda werd opgericht in 1998, wanneer kwamen short stays tot stand? 2. Was daar specifiek vraag naar of kwam het initiatief vanuit Vesteda zelf? 3. Worden short stays alleen ingevuld door expats? 4. Welk publiek trekken jullie aan? Zijn er specifieke bedrijven die altijd beroep doen op jullie huisvestiging? 5. Is dit een economisch afhankelijk gegeven? 6. Hebben jullie een zicht op de groei van expats? 7. Wat vormt de basis van jullie concepten? 8. Speelt een thuisgevoel hierin een rol? 9. Wat verstaan jullie onder gastvrijheid? 10. Is de concurrentie sterk, met andere woorden zijn er andere spelers op de markt? 11. Wat is de gemiddelde kostprijs per appartement? Zowel voor te bouwen als te huren? 12. Waarom kiezen jullie altijd iconische gebouwen van bekende architecten?

BIJLAGEN| 135

De eerste short stays of serviced apartments bij Vesteda zijn ontstaan in 2000. Ze kwamen tot stand in het gebouw ‘Hoge Heren’ te Rotterdam.Vanaf 2000 bleek er een markt te ontstaan waar er behoefte was om expats te huisvesten en daar maakten ze gebruik van. De eerste jaren bracht dit wel een grote druk met zich mee. Als er een oplevering was van een groot aantal appartementen ontstond er ook een risico van leegstand.Het overgrote deel van de appartementen van Vesteda worden ingevuld door expats. Een klein percentage gebruikt de serviced apartments ook als ‘pied a terre’. Een tweede verblijfplaats die wordt gebruikt wanneer een verbouwing van een eigen huis plaats vindt.Er zijn specifieke bedrijven die vaak beroep doen op de huisvestiging van Vesteda. Het zijn vaak zakelijke accounts, en meestal zijn het multinationals met een (hoofd)vestiging in Nederland. De economie heeft zijn invloed op vele bedrijfstakken, het rendement van short stays wordt hier dus ook door beïnvloed.

De gegevens van Vesteda wijzen uit dat er ongeveer 60.000 mutaties per jaar plaatsvinden. Hierbij behoren alle expats, inclusief buitenlandse studenten. Het totaal aantal expats in Nederland blijft groeien, maar langzaam. Aan de basis van de concepten bij Vesteda ligt het vinden van passende woningen voor de zakelijke doelgroep. Ze doelen op het ontzorgen van zowel het bedrijf als de uiteindelijke bewoner, en de hoge kwaliteit van zowel het product als de serviceverlening.Vesteda houdt ook rekening met het ‘thuisgevoel’. Dit willen ze doen door de expats zoveel mogelijk te ontzorgen, zodat ze zich sneller en gemakkelijker thuis voelen. Onder gastvrijheid verstaat Vesteda dat ze een persoon de nodige aandacht willen schenken die hij verdient, zodat hij zich welkom, begrepen en veilig voelt. In Nederland zijn er nog andere spelers op de markt buiten Vesteda. Het concept van short stays wordt ook steeds populairder, dus de concurrentie groeit. In vergelijking met andere landen is het concept in Nederland nog niet zo bekend. In landen zoals Azië en Amerika wordt het al veel meer toegepast. Ik stelde aan Jouke Baaima de vraag wat de gemiddelde kostprijs per appartement is zowel voor te bouwen als te huren. Dit was wat moeilijk te beantwoorden, omdat dit uiteraard door heel wat factoren wordt beïnvloed. De ligging van het appartement, de grootte en de inrichting spelen hierin een belangrijke rol. Er zijn short stays waar de inrichting is voorzien van Ikea meubilair, maar er zijn er ook die uitsluitend zijn ingericht met design meubilair. Ook het aanbod van verschillende services spelen hierin een rol. De projecten van Vesteda vormden een belangrijk onderdeel van mijn case studies. Het was mij al rap opgevallen dat veel projecten zich in iconische gebouwen van bekende architecten bevinden. Hier kon Jouke mij niet mee verder helpen. De beslissingen over de gebouwen en de architectuur hiervan worden genomen bij de project ontwikkelaars.

136 |

Bijlage 3 8.3 Enquêtes

Dear expat,I’m Maaike D’hont, student interior architecture at the Provincial College of Limburg. For my thesis I do research on the experience of a home feeling for expatriates.I would like to ask you to complete my survey and give a boost to the research I’m doing.

Kind Regards, Maaike D’hont

1. What is your gender?

o Male o Female

2. In which age group are you?

o <20 o 21-30 o 31-40 o 41-50 o >50

3. What is your nationality?

……………………………………………………………………………………………………………

4. Suppose you have to go abroad for work for six months up to one year and you can’t take anyone with you (family, partner, pet,…). What personal possessions would you take with you in your new envi ronment that would help you feel at home?

…………………………………………………………………………………………………………… …………….……………………………………………………………………………………………… ……………………….……………………………………………………………………………………

5. What would you take with you to decorate your new (bed) room?

…………………………………………………………………………………………………………… …………….………………………………………………………………………………………………

6. What means a home feeling to you?

o Comfort o Rest o Care o Social contacts o Identity o Safety o Relaxation o Practical layout o Personal o Good food o ……………………………………………………………………………………………………

BIJLAGEN| 137

7. Would you like a piece of your own culture in your new surroundings or can you just enjoy to inte grate the local culture into your home?

o Own culture o New culture

8. What do you think of a home automation system that allows you to personalize the space? (ex. Customizable colors in the lighting to make your own atmosphere, own chosen projections on the wall as decoration,…)

………………………………………………………………………………………………………… ……………….………………………………………………………………………………………… ……………………….…………………………………………………………………………………

9. Would you like a hotel service (towels and bed linen change, maid service,…) or would you prefer to wash and clean by yourself?

o Yes, I like to get clean linens and towels o No, I would rather clean them myself

o Yes, I want a cleaning service o No, I don’t want a cleaning service

10. Would you prefer to cook or eat in a restaurant?

o Cook o Restaurant

11. Would you be more comfortable is recreational facilities were present in your residence (gym, sauna, pool,…)?

o Yes o No

12. What’s your idea on a lending service with useful items, kitchen appliances or other equipmet ac cording to your own culture (ex. Rice cooker, tagine,…)?

………………………………………………………………………………………………………… ……………………….…………………………………………………………………………………

13. Imagine working in a busy city. Would you rather live downtown or outside the city center in a more quiet location, considering the distance to work?

o Centre o Outside the centre

I would like to thank you for completing my survey.Maaike D’hont

138 |

Bijlage 4

Dear expat,I’m Maaike D’hont, student interior architecture at the Provincial College of Limburg. For my thesis I do research on expatriates.I would like to ask you to complete my survey and give a boost to the research I’m doing.

Kind Regards,Maaike D’hont

1. How old are you?

o <20 o 21-30 o 31-40 o 41-50 o >50

2. What is your personal situation?

o I am single o I am in a relation but my partner / family stayed at home o I am in a relation and my partner joined me o I am in a relation and my family joined me

3. How long are you planning to stay in Belgium?

o 0-1 year o 1-3 year o 3-5 year o 5+ year o Don’t know

4. What was your motivation to go for an assignement abroad?

o My partner accepted an assignment in Belgium o My company offered me a new job abroad o I want to gain experiences in an international environment o I like to travel and work at different places o Working abroad gives my career a boost o Other – please specify …………………………………………………………………………………………………................

5. What kind of relocation support did you get from your company?

o Cross-cultural training o Language course o Home finding o Settling- in assistance o School finding o Introduction to local networks o Support through personal coaching o Spouse assistance o No support o Others – please give a specification …………………………………………………………………………………………………................

BIJLAGEN| 139

6. What were the biggest challenges you were facing when you came to Belgium?

o Language problems o Cultural differences o Homesickness o Finding new friends o Building up a new professional network o Keeping the contact with friends and family at home o Problems in your relation due to the move o Problems with the kids due the move o Keeping work / life balance o Low self-esteem or self-confidence o Reaching your own goals and targets o Performing in your new job o Others – please specify …………………………………………………………………………………………………................

7. If you came here with your partner and your family - what were the biggest challenges they were facing?

o Language problems o Homesickness o Building up a new network o Missing friends & family o Giving up the own career o Were not allowed to work / could not find a job o Feeling bored o Feeling isolated o Problems in school o Looking for the own identity o Feeling rootless o Could not easily adapt to the new situation o Keeping the contact with friends & family at home o Practical issues (groceries, doctors, etc.) o Others – please specify …………………………………………………………………………………………………................

8. Have you experienced that someone in your network left earlier then expected due to family pro blems, spouse dissafication or inability to adapt?

o Yes o No o If your answer is yes, could you please specify …………………………………………………………………………………………………................

De resultaten van vorige enquête (bijlage 4) zijn gebaseerd op 38 bevraagde Brusselse expats. Met dank aan Ina Wermelskirchen.

BIJLAGEN| 141

BIJLAGEN| 143

Expats in België.

Documents

Transcript of Expats in België.